Дарункi жыцця, Магiлёу 2004

УЛАДЗІМІР НЕМІЗАНСКІ

ДАРУНКІ ЖЫЦЦЯ

Магiлёў, 2004

ВЕРШЫ РОЗНЫХ ГАДОЎ

                Маёй сям’і – жонцы Тамары Пятроўне
                і сыну Юрыю прысвячаю




ЗМЕСТ

Шаноўны чытач
Справаздача
Рубрыка І. “ЖЫВЁМ ДЛЯ ШЧАСЦЯ”
Рубрыка ІІ. “НА БЕРАГАХ ДНЯПРОЎСКІХ І ДРУЦКІХ”
Рубрыка ІІІ. “У СЭРЦЫ БАЛІЦЬ ВАЙНА”
Рубрыка ІV. “У ТВАІХ ДАЛАНЯХ”
Рубрыка V. “ГРАЮЦЬ ГІМНЫ ВЯСНЕ КАПЯЖЫ”
Рубрыка VІ. “ДУМКІ НЕМАЛАДОГА ЧАЛАВЕКА”
Пастскрыптум






    “Дарункі жыцця” – трэццяя кніга Уладзіміра Немізанскага. Як і ў
папярэдніх, у гэтым вершаваным зборніку аўтар прадстае перад
чытачом цікавым, удумлівым субяседнікам, мудрым дарадцам,
добрым, шчырым сябрам.
    Кожны яго верш, на якую б тэму ён ні быў напісаны, - гэта
імкненне па-свойму перадаць усё пачутае ім некалі, убачанае,
прапушчанае праз асабістае сэрца.



ШАНОЎНЫ ЧЫТАЧ!

    Ты трымаеш у руках кніжку, у якой сабраны вершы розных
гадоў. Надрукаванае тут – гэта хай сабе і не поўны, а тым больш не
канчатковы, - але нейкі ўсё ж вынік, творчая справаздача перад табой,
чытач, за больш як сорак гадоў працы на паэтычнай ніве.
    На літаратурных сустрэчах часта чуеш пытанні пра жыццёвыя
шляхі-дарогі. Таму нагадаю некалькі слоў пра сябе.
    Нарадзіўся у г. Віцебску за два гады да вайны. Бацька з 1941 г. на
фронце. Загінуў у канцы вайны, у 1945 годзе. Мяне з маці і сотнямі
такіх жа гаротнікаў немцы везлі на таварняку ў Германію. Але не
давезлі чамусьці. Высадзілі ў Літве. Там, на хутары Стары Млын, мы
і перабылі ліхалецце.
    Пасля вайны вярнуліся на радзіму. Закончыў ў Віцебску СШ № 3,
а ў 1961 г. – Магілёўскі педінстытут. Працаваў у Смалоўскай СШ 
Гарадоцкага раёна, загадваў аддзелам студэнцкай моладзі ў Віцебскім
абкоме камсамола, выкладаў у Віцебскім станкаінструментальным
тэхнікуме.
    З 1979 г. жыву ў Рагачове. Працаваў у ГПТВ-100. Апошнія
чатырнаццаць гадоў – выкладчык Рагачоўскага педвучылішча.
    За гэтыя дваццаць гадоў я душою зрадніўся з нашым утульным
зялёным горадам, прыдбаў тут шмат добрых, надзейных сяброў.
    Пачатак літаратурнай дзейнасці датую 1957 годам, калі ў
полацкай газеце “Сцяг камунізма” быў надрукаваны першы верш.
Пасля вершы змяшчаліся ў рэспубліканскіх і мясцовых перыядычных
выданнях, шматлікіх калектыўных зборніках.
    Пашчасціла мне выдаць і дзве свае кніжкі вершаў – “Иду к себе”
(Масква, 1996 г.) і “Чатыры зярняткі” (Рагачоў, 1998 г.), за што я
нізка кланяюся людзям з чулай душой, без грашовай дапамогі якіх
зборнікі гэтыя не ўбачылі б свету.
    Нізкі паклон і тым, хто парупіўся, каб выйшла з друку кніга,
якую ты трымаеш у руках. Прозвішчы гэтых шчодрых людзей ты
прачытаеш у канцы кнігі.
    Аднак уступ некалькі зацягнуўся. Час ужо табе, дарагі мой чытач,
адправіцца ў свет маіх жыццёвых роздумаў, маіх перажыванняў, маёй
душы.
    Добрай табе дарогі!
   
   
   
   
   
  СПРАВАЗДАЧА
   
Навучаюць дабру толькі добрыя людзі –
Мёртвыя ці жывыя, але, як жыццё, канкрэтныя.
Сёння мая справаздача будзе.
Прыбудуць на паяздах і ў рэсорных карэтах
          
Усе, хто выхоўваў павагу да песні і хлеба:
Мама і Пушкін, прахожы на вуліцы,
Старэнькі прафесар з дачы...
Залы не хопіць. Рассаджвайцеся пад небам.
Я гатоў трымаць адказную справаздачу.
          
          
          
          
      
          

ЖЫВЁМ ДЛЯ ШЧАСЦЯ

       
СЯМ’Я

Сям’я...
Яна – маленькі свет,
Дзе ўсё, як у вялікім свеце:
То часам сонца мірна свеціць,
То сівер злосці ветразь рве,
               
То набліжаецца вясна,
То завіхурыць сваркай-сцюжаю,
Нібы халодная вайна
Перад разрадкаю напружання.
               
               
               
               
   
ДЗЯКУЙ ТАБЕ
               
Я нямала пражыў
Пад блакітным тваім небасхілам,
Пад тваёю пяшчотай,
Тваёй дабрынёй, цяплынёй,
І калі я ўзлятаў,
Ты ў падтрымку давала мне крылы,
І калі я слабеў,
Жыватворнай паіла вадой.
               
               
                Дзякуй, дзякуй, Радзіма,
                За тое, што я на планеце –
                Сын маёй непаўторнай,
                Вайной зрубцаванай зямлі.
                Хай апошнія дні
                Тваё сонца мне шчодра асвеціць
                І парадуюць пожні,
                Дубровы твае і палі.
               
               
ЧЭШСКАЕ ПІВА
               
Гасцінна сустракаюць тут на дзіва.
Цячэ застолле думнаю ракой.
У куфель падліваюць шчодра піва,
Праменіцца бурштыннае – “Праздрой”.
            
            Тут хмелю дзёрзкая буяе сіла,
            Тут лепшыя гатункі ячмяню.
            Кажу: “Нідзе не піў такога піва”,
            Кажу гаспадарам і не маню.
            
Ды ўспомню раптам, як ліпнёўскім ранкам
У вёсачцы маленькай над ракой
На ганку, свежавыскрабленым ганку
У конаўку лілі нам сырадой.
         
      
      
БЕЛАРУСЬ
         
             Зорка Венера ўзышла над зямлёю.
                М. Багдановіч
               
Люблю Беларусь я  - 
Зблізі і здаля, -
У зоркавы шлях яе веру:
Жыве Беларусь,
Дарагая зямля,
Пад зоркай Максіма -
    Венерай.
               
      
      
БЫВАЕ...
               
Бывае, што так спяваеш,
Як быццам не апяваеш,
Як быццам каго адпяваеш –
І невядома каго,
І так халаднее сэрца,
І трэба, каб сэрцу сагрэцца,
Другое, спагаднае сэрца.
               
А побач няма яго.
               
      
ШТО СНІЦЦА МАЁЙ МАТУЛІ ?
               
Паклала пруткі на паліцу,
І сон старую атуліў.
Хацеў бы я знаць, што сніцца
Старэнькай маёй матулі.
               
                Можа, дарогі дзяцінства,
                Дзе след яе слаўся,
                А мо ёй каханы сніцца,
                Які на вайне застаўся.
               
Што сніцца маёй матулі?
Ці шчасцейка рэдкія крапіны,
Што ў сына тады не трапілі.
               
                Руплівая, жвавая, ўвішная,
                Ад золку ўсё працавала.
                Сяджу я, дыханне стаіўшы:
                Няхай бы яна паспала...




ІДУЦЬ ГАДЫ

Сярод сухменяў, замецей і слот
Ідуць гады заведзеным парадкам.
Калі мяне пытаюць, колькі год,
Кажу, што сем і некалькі дзесяткаў.
             
              Нямала пабасцяўся па зямлі.
              Сяброў знаходзіў. Страціў іх нямала.
              Няхай мне пазайздросцяць каралі:
              Ім на сяброў часцей не шанцавала.
             

ТУГА
             
                Калі туга вужакаю абойме
                І чорнаю сутанай абгарне.
                Я дастаю тугі, нібы абойма,
                Нерасстраляны пачак цыгарэт.
               
                Як мае быць зацягнешся на славу –
                І сум з вачэй, і на душы лягчэй.
                І брацца час за спыненую справу,
                І зорны час
                наперадзе яшчэ.
               

“БЯЗБАЦЬКАВІЧЫ”
               
            Штодзённыя клопаты нашы, турботы...
            Сон скарачаеш. Абед не ў абед.
            Шчыруеш, працуеш да сёмага поту,
            А дзеткі тым часам растуць неўпрыкмет.
            
            Адзін вырастае, што толькі дзівіцца,
            Другі – бы квахтуха: сабе ўсё грабе,
            А ёсць і такія, што нават міліцыя
            Клопат бацькоўскі бярэ на сябе.
            
            Здаецца ж, учора шчэ весала гушкаў,
            А сёння, глядзіш, - ужо дваццаць гадкоў...
            Растуць нашы дзеткі – сынкі і дачушкі –
            З бацькамі,
            А нібы растуць без бацькоў.
            
      

ЮЛЬКА

      Жыве чалавек на чацвёртым паверсе –
      Крыклівы камочак суцэльных прэтэнзій.
      Заходзіцца плачам ён гэтак заўзята,
      І гэткая крыўда ў яго вачанятах,
      Нібыта з’явіўся ён з крыўдай на свет
      На тату,
      На маму,
      На цэлы сусвет.
            
            
      
МНЕ МНОГАЕ ТРЭБА
            
                Мне многае трэба –
                І хлеб, і да хлеба,
                І твар твой,
                Нахілены нада мной,
                І Мінскае мора,
                І рыжскае неба,
                І неба –
                У зорках Крамля –
                Над Масквой.
               
                Мне многае трэба –
                Каб ноччу ў суседа
                Пратэз не рыпеў,
                Як нязмазаны бот,
                Каб ён не курыў
                Каля форткі да свету
                І не крывіў
                Успамінамі рот.
               
                Мне многае трэба –
                І вершы,
                І вальсы,
                А болей –
                Суседа каб лёс пабярог,
                Каб ён незабыўны свой
                Боль бухенвальдскі
                Згубіў на адной
                З незлічоных дарог.
               
                Мне многае трэба –
                Чысцюткім хай будзе
                Неба над Мінскам,
                Блакіт над Сангмі.
                Мне многае трэба –
                Мне трэба, каб людзі
                Заўжды,
                Наўзаўжды
                Былі б толькі
                Людзьмі.
    
СНЫ
            
                Сніць ноччу жабрацтва аб скарбах,
                Багацце – аб звонкай радасці,
                Злодзей – аб дзіўным хабары,
                Што выдаюць каратамі,
                Зімой – аб вадзе паромы,
                Камбайны – аб полі жытнім...
               
                Сніць ноччу ў кішэні пяро маё
                Слаўцо старажытнае.
               
               

Х   Х   Х
               
                Калі апускаліся рукі
                І згубныя думкі лезлі,
                Сябры ратавалі ад скрухі.
                А больш ратавала паэзія.
            
       18
ПАЧАТКОЎЦУ
            
            
                Няхай цябе, браце, не цягне
                Уподскак імчаць наўздагон
                За тым,хто славутасцю прагне
                Зрабіцца ў вірлівасці дзён,
               
                Бо праца, адна толькі праца –
                Галоўнае ў нашай сяўбе...
                Калі ж ураджай твой удасца,
                Хай слава
                Шукае цябе.
            
            
        19
ГОРАД  ЮНАЦТВА
            
                Над ім бушавалі завеі,
                Стагоддзі міналі над ім,
                А горад юнацтва майго не старэе
                І будзе заўжды маладым,
                Заўжды, як цяпер, маладым.
               
                Мой Віцебск чужынцам ніколі
                Ад брамы ключоў не здаваў,
                Страчаў іх не хлебам духмяным, не соллю –
                Гранатаю іх частаваў,
                Па-віцебску іх частаваў.
               
                У нябыт адышло ліхалецце,
                Красуе мой Віцебск ізноў,
                Мой горад рабочы, мой горад студэнцкі,
                Найлепшы з усіх гарадоў,
                Красуе мой Віцебск ізноў.
               
                У скверах і парках зялёных,
                Аддаўшы даніну вясне,
                Ён словы пяшчоты падкажа ўлюбёным
                І зорным плашчом ахіне,
                Як  некалі нас, ахіне.
               
                І я тут сустрэўся з каханнем,
                Цябе на спатканні чакаў.
                Нам песні да самага рання
                Пра шчасце спявала рака,
                Узнёсласці нашай рака.
               
                У радасці светлай і ў горы
                Я сэрцам імкнуўся сюды,
                У горад юнацтва, чароўны мой горад,
                У горад, заўжды малады,
                У Віцебск, заўжды малады.

        20
Х   Х   Х
            
                На гэтай зямлі астрожнай
                Крыўдзіцеляў і небарак
                Паэту быць асцярожным
                Не выпадае ніяк.
            
            
       21
У  ХХ  СТАГОДДЗІ
            
                “Мне хочацца
                белага хлеба
                з хрусткай скарынкай...”
                Яго збілі таварышы па бараку.
                Назаўтра
                ён папрасіў
                малака адтопленага крынку...
                Як вар’ята,
                Расстралялі яго, небараку.
               
                А прасіў ён так мала...
               
               
       22
Х   Х   Х
               
                У нейкі дзень – ці ясны, ці пахмурны –
                Адчуеш сэрцам, што не так жывеш,
                І з розуму вялікага ці чмуру
                Рашуча руль жыццёвы крутанеш.
               
                І ўжо кладуцца новыя дарогі,
                І шчасце новае, і новыя трывогі,
                І, што было, усё за небасхіл...
                Назад не павярнуць
                Хапіла б сіл.
               
               
     23
ЖЫЦЦЯПІС  БЕДАКА
               
                Бог лёсам цябе абдзяліў пры дзяльбе
                І долі табе недадаў.
                Спазніўся к дзяльбе, і цяпер у цябе
                Не жыццё, а адна брыда.
               
                За ўсімі ў навуку ты лез, небарак.
                Экзамен, вядома ж, не здаў.
                З кабылкаю возіш прадукты ў сельмаг.
                Не жыццё, а адна брыда.
               
                Жыццё не віруе – паўзе пакрысе.
                З жаніцьбай не так згадаў.
                І коні – чужыя – ў тваім аўсе.
                Не жыццё, а адна брыда.
               
                Даляры знайшоў, толькі, чорт іх бяры, -
                Фальшыўкі. Ізноў бяда –
                Цягалі ў міліцыю тыдні са тры.
                Не жыццё, а адна брыда.
               
                З раскошы, хоць гроб ты усё пад сябе,
                Калі што і ёсць, - барада.
                А болей нічога нямашка ў цябе.
                Не жыццё, а адна брыда.
               
                Хацеў быў павесіцца – выслізнуў крук.
                Вось так і жывеш, бядак:
                Кабылка, ды лейцы, ды пара вось рук...
                Не жыццё,
                А адна брыда.
               

       24
МАМА І ЧЭМПІЁН
               
                Дарожкі блакітнай вады...
                Рэкорд!
                Чэмпіёнская слава!
                Партрэты ва ўсіх газетах
                І кампліментаў кош...
               
                А для яе – дзіцянятка,
                Што некалі ў сажалцы плаваў,
                Ды смешна так,
                Па-жабінаму,
                І галяком да таго ж.
               
               

        25
ПРА МАЦІ
               
                Што бачыцца дзіцяці?
                Рукі маці.
                Што чуецца дзіцяці?
                Голас маці.
                Што не даруецца дзіцяці?
                Калі ён пройдзе
                Адпаведныя
                Агні і воды,
                Трубы медныя, -
               
                Забыць пра маці.
               

       26
АДГАРАВАЛА  ЎДАВІЦА
               
                Памяці маці Ефрасініі Іванаўны
               
                Адбедавала маці.
                Памерла не ў роднай хаце.
               
                Шанавалі там, паважалі,
                А здавалася ёй – чужая.
               
                А здавалася – замінае,
                А здавалася ўсё – чужая.
               
                І з паверху ў зямныя нетры
                Адплыла                .
                на належныя метры.
                Абабітая чорным крэпам,
                Хатка тая была што трэба,
               
                Бо я чуў, як не раз казала:
                - Хоць зямелька б мяне прыбрала.
               
                І ўзляцела душа-нябога
                У бязмежжа нябёс – да Бога.
                У бязмежнай нябеснай сіні
                Бог, сустрэўшы яе, заплакаў:
                - Адбедавала, Храсіння.
                Мір табе, небарака.
               
        27
МОЙ  КРАЙ
      
                Адкуль ты? – спытаюць.
                Я з краю азёрнага,
                Дзе шчупакі двухпудовыя б’юць.
                Адкуль ты?
                Я з краю,
                Дзе высевы зорныя
                Каханым да золку заснуць не даюць.
               
                Адкуль ты?
                Я з краю,
                Дзе берка з бярозы
                Мацней за жывое, што ў казках, вады,
                Дзе ў маі ад сонца ільсняцца барозны
                І шчасцю зязюля не злічыць гады.
               
                Адкуль ты?
                Я з краю,
                Дзе песні спяваюць,
                Дзе сцюжа – дык сцюжа,
                Вясна – дык вясна.
                Адкуль ты?
                З якога цудоўнага краю?
                Мой край
                Белай Руссю завецца здаўна.
               
       28
СКАРГА  БРЫГАДЗІРА
               
Моладзь кінула палеткі,
Падалася на асфальт.
Дапрызыўнікі-падлеткі
На вячорках нарасхват.
               
Нат мянушка ёсць –“дзярэўня”.
Сэрца-сэрданька баліць.
Парушаецца карэнне.
Заўтра крона абляціць.

       29

СТАРШЫНЁЎСКІЯ ТУРБОТЫ
               
У памяці людской не адышлі
Ў нябыт вясёлыя дажынкі,
А сосны ўжо трывожна загулі,
І матылькамі б’юць у шкло дажджынкі.
               
Ды старшыню не вабяць матылькі.
З кута ў кут ён вымярае хату:
- Загразнуць заўтра – непагадзь праклятая! –
Бульбакамбайны ўнізе, ля ракі.
               
        30
ТРЭБА РАБІЦЬ
               
- Трэба рабіць толькі тое, што трэба, -
Раіў мне той, хто нічога не робіць.
Ды не пытаецца шчодрая глеба,
олькі калоссяў у жніўні уродзіць.
               
                І не пытаецца рэчка імклівая,
                Колькі рачулак прыняць ёй ва ўлонне,
                Ў садзе маім не пытаецца сліва,
                Завязяў колькі увесну пагоніць.
               
Наша жыццё, кажуць, толькі імгненне.
Трэба ж нам памяць пакінуць якую.
Трэба рабіць, колькі можаш, - не меней.
Многа ці мала, хай людзі мяркуюць.
         31
НЕ  ПСУЙ  ГОНТЫ
               
Як хто ходзіць важка, важна,
А да справы непрыгодны,
То на Віцебшчыне кажуць:
- Злазь, брат, з даху –
Не псуй гонты.

Хто да славы да чужой
Рад прымазацца ахвотна,
Той пачуе наша:
- Стой!
Злазь, брат, з даху –
Не псуй гонты.

Калі верш не ў густ вам будзе,
Толькі выкліча сумоту,
Вы гукніце дружна, людзі:
- Злазь, брат, з даху –
Не псуй гонты.

    32
ПЕРАПЕВАЧКІ

Як бываюць госці ў хаце –
Што за хата без людзей! –
Пэўна, скажа цётка Надзя:
- Ну, пацеш, стары, гасцей.

Дзядзька гляне, падміргне –
Не хапае быццам духу.
Потым – ах! – як разане
Польку-весялуху!

Тут не ўседзець за сталамі.
Б’юць абцасы дробненька.
 -  Прыспявай, скрыпач, за намі,
Не лянуйся, родненькі.

Мы спяваем, паспяваем,
На тым свеце адпачнём.
Мы усіх пераспяваем,
Мы усіх перапяём.

- Ты скачы, ды не грашы.
Успомні, як з прыпеўкамі
На нядзельным кірмашы
Ты скакала з дзеўкамі.

- Не мані ты, кумка, я
За цябе спрытней ўдвая.
Вось прайдуся тупатком
Ды з тваім ды з мужаньком.

    33

РАНАК

Гудзіць наша печка,
Страляе, сярдзітая,
Агонь то жаўцее,
То б’е фіялетавым.
Падкінь два паленцы –
І ў неба блакітнае,
Столь узламаўшы,
Ўзаўецца ракетаю.
 
 34
СОН  У  НАВАГОДНЮЮ  НОЧ

Братамі парабіліся ўсе людзі,
І кожны на зямельцы чалавек
Ідзе без страху
Ў новы год і век...
Ці скора гэтак будзе?
Дый ці будзе?


         35
Х   Х   Х

Жонка зноў рамантуе
Лахманочкі мае.
Рамантуе, лютуе:
Лёсу Бог не дае.

Ну, а даў бы Бог шчасце –
Цэлы мех дапаўна, -
Што рабіць ёй з багаццем,
І не знала б яна.

    36
КАГО  ВІНАВАЦІЦЬ?

Ад’ядаюцца нашы дзеці ў Германіі.
Жанкі маладыя баяцца рабіцца маці.
Забойствы на вуліцах. Кроў на экране.
Каго вінаваціць?

Паўсюдна пахмурныя, злосныя твары.
Праменьчыкам сонца – усмешка дзіцяці.
Чаму парабіліся ўсе мы ахвярамі?
Каго вінаваціць?

Каго вінаваціць? Скажы мне, урад.
Ці, можа, раскласці на ўсіх нам пароўну?
Суседзяў-рабочых?.. Вяскоўцаў?
Наўрад.
А нехта ж віноўны.
Нехта віноўны...

     37
ЭХ,  ПОЛЕ-ПОЛЕЧКА...

Так верылі мы ў долечку
Дзесяткі доўгіх год,
А дажылі да полечка –
Пяць сотак агарод.

І полечка – вось столечка.
А клопату – на год.
Эх, доля наша, долечка –
З турботаў ды нягод.

З вярхоў адно – патолечка
Да нашае бядот.
Няўжо і ўнукам долечка –
Пяць сотак агарод.

     38
ПРА  УТУЛЬНАСЦЬ

Я за утульнасць кватэры нашай –
Хай дыван на сцяне барвовы,
З цэлым светам няхай нас звяжа
Тэлевізар шматкаляровы.

Не лічу я гэта раскошай,
Хоць і цвёрда адно я знаю:
Не купляюць сяброў за грошы.
Прадаюць – гэта часам бывае.

Ці віной дываны ды парт’еры,
Ці якая трасца другая,
Толькі мы да сябе ў кватэру
Вельмі рэдка сяброў запрашаем.

На пакой я гляджу з недаверам,
Ў галаве спее думка-назола:
Нешта мэблі замнога ў кватэры,
Нешта мала сяброў наўкола.
     39
НОВЫ  СТОЛ

Не стол, а любата сама.
Каштуе больш як сто!
Калі ж вакол стала няма
Сяброў, то ён – нішто.

Пліта прыгожая – не больш,
Хоць, кажуць, - пад арэх.
За ім ты не пахлебчаш боршч
І нават выпіць грэх.

Запляміш стол за сто рублёў –
І атрымаць павінен
Не менш як сотню кухталёў
Ад лепшай палавіны.

Няхай ён спрагне, гэты стол,
Па мне – дык лепш стары...
За новы стол кульнём па сто
На куханьцы, сябры.


Заўвага.    Верш напісаны ў тыя часы, калі
            сто рублёў яшчэ лічыліся грашыма.

       40

ЭПІТАФІІ

             Эпітафія – адзін з пашыраных відаў
                сатырычнай паэзіі.
                Літаратуразнаўчы слоўнік
МАРАЛІЗАТАРУ

Тры дні гудзеў, як авадзень:
Вучыў багоў, як жыць і як не трэба.
За ўсё за гэта на чацвёрты дзень
Багі яго спіхнулі ў пекла з неба.

                ПАДХАЛІМУ

Павучальнікам-начальнікам
Быў нябожчык падначаленым
І начальнікам-маўчальнікам
Перад большанькім начальнікам.

    КАР’ЕРЫСТУ

Магілы гэтай гаспадар
Знаў пры жыцці адну работу:
Увесь свой век здымаў навар
З чужога поту.

       ПЛЕТКАРУ

Ён мог быць вучоным:
З маленства меў дар
Факты збіраць без утомы.
Ды сном векавечным
Спачыў тут пляткар,
На ўсё наваколле вядомы.

ЖОНЦЫ-ПЕРАПІЛОЎШЧЫЦЫ

Знайшла хаціначку апошнюю ужо
Пад каменем цяжкім і наша Тэкля.
Даўно ў раі ўсе пяць яе мужоў.
Яна ж пілуе грэшнікаў у пекле.

         41
ІЛГУН

Ці сур’ёзна, ці то смехам –
Не адразу разбярэш –
Нагаворыць цэлы мех вам –
Не пад’еўшы, не звязеш.

Без маны памрэ дый годзе,
Як п’янчужка без віна.
Ў лік двухтясячнага года
Нахлусіў, відаціь спаўна.

    42
СЛОВА Ў ДЗЕНЬ  НАСТАЎНІКА

Не стаўляў дамы-палацы,
Не пракладваў Волга-Дон.
Я – настаўнік. Маёй працы
Плён не вельмі ўжо й відзён.

Калі выйдзе хто ў чынушы,
Што – “без стуку не ўваходзь”,
Калі хто ў людскія душы
Можа плюнуць мімаходзь.

Калі брак і недаробкі, -
Хто там ведае, чые –
Можа маткі, можа цёткі,
Можа, недзе і мае.

Калі хлопец рупна, спраўна
Робіць справу і над ім
Распасцёрла крылы слава, -
Зноў жа сціпла памаўчым.

Я адно скажу, сябры, вам:
Працы плён па нас відаць –
Дзе былі калісьці грывы,
Толькі лысіны блішчаць.

У былых спартсменаў сэрцы
Б’юцца роўна не заўжды,
На сяброўскае паверцы
Крэслаў меншаюць рады.

І няма чаму здзіўляцца:
Ўсё праз сэрца, кожны клас.
А часцінка нашай працы
І ў каналах, і ў палацах
Ёсць. Віншую з гэтым вас.

БУДЗІЛЬНІК

Ці зусім зленаваліся пеўні,
Ці то ўсім ім павыскублі пер’е,
Толькі будзіць ужо гаспадынь
Металічны пеўнік дзілінь.

І мая гаспадыня старая
Пыл хусцінкай з яго сцірае,
Хваліць “пеўніка” не нахваліцца:
Шосты год ён жыве, а не старыцца –
Падарунак сыночка Федзі...

Шосты год
Сыночак не едзе.

    44
ВЫШЫНЯ

Самалёт адарваўся ад пляца,
Праз імгненне – нясе над зямлёй,
Над шматслоўем бязглуздых дарадцаў
І над сумнай усмешкай тваёй.

Не скажу я імгненню: “Пастой!” –
Не належыць імгненню спыняцца.
Вышыня, памажы ты мне ўзняцца,
Памажы – над сабой.

     45
ЯНА  ЖЫЛА Ў  ПАРЫЖЫ

Увесь свой век яна жыла ў Парыжы –
Глядзелася ў люстэрка ціхай Сены,
Увечары гуляла па Манмартры,
На пляц-Пігаль заглядвала крадком,
Заходзіла ў кнігарні букіністаў
Або ў “Ратонду”
                ці ў славутым Луўры
Стаяла прад загадкавай “Джакондай”,
Пасля ішла маліцца ў свой касцёл.

Усё жыццё яна жыла Парыжам,
Вясковая настаўніца з Залесся,
Звычайная настаўніца з Залесся,
Якая і ў Адэсе не была.
Не да Адэс, калі дзяцей чацвёра,
Старая матка, сшыткі, муж пітушчы...
Хапала справы і ў двары, і ў школе –
Круцілася вавёркаю штодня.

Яна перажыла сівую матку.
Муж – на кладах за вёскаю. А дзеткі
За шчасцем у сталіцу паляцелі.
І засталася тут як ёсць адна.
Здаралася, яе былыя вучні
Праведвалі наездам. І суседкі –
Сяброўкі яе даўняй маладосці –
Дзяліліся вясковай навіной.

Яна ж усё слабела год ад году
І доўгімі зімовымі начамі
Вышуквала цікавыя старонкі
У жыццейку сваім. Іх не было.
У поўнай адзіноце памірала
У хаце са счарнелымі бярвёнамі
Вялікая пакутніца з Залесся,
І мроіўся Парыж ёй за акном.

Філосаф сельсавецкага маштабу
Аздобіў надмагільны белы камень
                46             
Каштана надламанаю галінкай,
Пасля жанчыны выбіў там абрыс,
На фоне Трыумфальнай выбіў аркі
І – наўскасяк – дадаў такія словы:
“Увесь свой век яна жыла ў Залессі,
А памірала з думкай пра Парыж”.

   47
НА СХОДЖАНЫХ ШЛЯХАХ

Апетыя дарогі. Шляхі за небасхілы.
Аббітыя парогі ажыўленых мясцін.
І я шукаў там моцы, разважлівае сілы,
І я сябе ў набітыя аўтобусы мясціў.

А зараз, як падумаць, - узяў я там ці многа,
У сходжаных мясцінах, на зведаных шляхах?
Мільгалі здані-людзі, і клалася дарога,
І толькі мітусенне ва ўтомленых вачах.

Заве спакуснік-чэрвень туды, дзе плечы пляжаць,
Дзе горы – ў паднябессе, дзе пеністы прыбой.
Ды час мне прыпыніцца, падумаць, паразважыць
І пра жыццё і праўду параіцца з сабой.

    48
ПАДАБЕНСТВА

Падабенства. Вакол – падабенства.
Падабенства – ў людскіх парадах.
Падабенства – людскія бедствы.
Падабенства – нечая радасць.

Падабенства – бацька і сын.
Падабенства – усмешка нявесты.
Падабенства – ў слязінках расы.
У хлусні тваёй – падабенства.

Першы крык – і апошнія стогны.
Дождж, што заўтра ліне...
Нехта ходзіць, вельмі падобны
Да цябе, да мяне.

     49
Х  Х Х

Бяру з учарашняга
Ў заўтра
Дружбу сяброў правераных,
Бяру з учарашняга
Ў заўтра
Радасць шляхоў нязмераных,
Бяру з учарашняга
Ў заўтра
Прагу да адкрыцця,
Бяру з учарашняга
Ў заўтра
Усе праявы жыцця.
Усё з учарашняга
Ў заўтра –
Шчасце бяру і гора.
І с ё н н я бяру я
Ў заўтра,
Якое там стане
Ў ч о р а.



      50
МІКІТАВА СЦЕЖКА

Вясёлы дзядок Мікіта:
Усё, што рабіў, - з усмешкай.
Памёр па вясне Мікіта –
Жыве Мікітава сцежка.

На картах вялікіх не мечана,
Але на абрус зямлі
Нанесена сцежка навечна,
Бо людзі так нараклі.

Аўтобус каля рабінак
Спыняе хаду на ўзмежку.
- Каму там выходзіць?
Прыпынак
“М  і к і т а в а   с ц е ж к а”.


     51
Х   Х   Х

На пляшку, казалі, няцяжка
Нам сябра знайсці – гэта так.
Была б толькі поўная пляшка –
І знойдзецца, пэўна, дружбак.

Ды цяжка бывае, ох, цяжка,
Калі у складаным жыцці
На смерць і жыццё – не на пляшку –
Спрабуеш ты сябра знайсці.

    52
СПРАВЫ

Штодня набягаюць
Бягучыя справы.
Падкідваюць злева.
Падсоўваюць справа.

І гэта зрабі ты,
І тое зрабі...
А хоць бы іх гром,
Тыя справы, забіў.

Ну, хоць бы на тыдзень
Ад іх адкасацца –
У лес па грыбы,
Ці мо ў рыбу падацца,

Ці, можа, і вершык
Які накрапаць,
А, можа, і проста...
Уволю паспаць.

     53
ПЫТАННІ

Малому адказваюць: “Вырасцеш – зведаеш”.
І мне так адказвалі даўняй парой.
Ляцела за лецейкам новае лета,
Пасыпаны скроні мае сівізной,

А колькасць пытанняў не йдзе на змяншэнне.
Задачку адну не паспееш рашыць –
Другая чакае свайго вырашэння,
І трэцяя спее ўжо недзе ў душы.

Кладуцца палоскі жыццёвых пракосаў,
Ды нешта ніяк не шанцуе ў жыцці –
Ніяк не выходзіць зрабіцца дарослым:
На безліч пытанняў адказы знайсці.


     54
ПРЫХОДЗЬЦЕ ДА МЯНЕ

Прыходзьце да мяне
Добрымі
З размовамі да ранку
Доўгімі,
Вясёлымі ці зласлівымі,
Пахмурнымі ці шчаслівымі,
З усмешкамі, з енкамі-плакамі –
Тут кожнаму знойдзецца хлеб
І да хлеба.
Я толькі прашу:
Абыякавымі
Ка мне не прыходзьце,
Не трэба.

     55
АДЗІН

Усё – як трэба. Абавязак споўнілі.
Тры камякі
Укінулі на века.
Пасля ў застоллі пасядзелі,
Ўспомнілі,
Як водзіцца дабром пра чалавека.

Пайшлі.
А ён застаўся.
Пасівелы.
Адзін на свеце – за сябе, за тую,
Над кім віхурыць гэты белы-белы
Шалёны снег, што за акном лютуе.

Шалёны вецер вые і галосіць
І стукае ў акно бярозы веццем.
А ён у думках прабачэння просіць,
Што без яе
Застаўся жыць на свеце.

   56
Х   Х   Х

Жыццё прыспяшае
Без скідкі на боль.
Не звыклы шукаць
У людзей спачування,
Я знаю, спагада
Бывае, як соль:
Не гоіць старое,
А нанава раніць.

А сэрца – у стрэмках,
Свідруе ўначы.
Лячу не спагадай,
А ціхімі вершамі.
Мне трэба хвіліннае
Перамагчы,
Сябе перасіліць
І дапамагчы
Таму,
Каторы слабейшы.

     57
СТАРЫ  ФОТАЗДЫМАК

Мне б сёння не ўсміхацца,
А ўволю рагатаць.
Як тут – гадоў у дваццаць,
А мо і ў дваццаць пяць.

Прыходзьце – ва ўспамінах –
Усе, каго забыў,
Прысядзьце ля каміна.
Я з вамі колісь быў...


    58
СПАЧУВАННЕ

Спачуванне – не спачыванне
Ад уласнага,
                што ні кажы,
Спачуванне – заўжды прарыванне
Да суседняй
                знямоглай душы.

    59
Х   Х   Х

Бруд абтрос. Паперы стос.
Ўсё спачатку, ўсё нанова.
Паўжыцця – кату пад хвост.
Засталося – шчэ палова.


    60
Х   Х   Х

Чорт ведае, як жыць.
Жывеш, як тая птаха,
Што без вады – “піць-піць” –
Канае набарака.

То здуру узнясе,
Куды табе не след бы,
То ўраз ці пакрысе –
У сутарэнні склепа.

То ноч, то сонца бляск,
То з радасцю, то з бедамі.
Жывеш, здаецца, раз,
А як – чорт яго ведае.

   61
ЦЕРАМОК  У  ФЛЁНАВЕ

Што за птушкі спяваюць тут летам,
Я не знаю: зімою тут быў.
Да дзвярэй тваіх сэрца паэта,
Як падкову, на шчасце прыбіў.

Калі буду ў вялікай нудзе я,
Маё сэрца пакліча мяне.
Новай песняй і новай надзеяй
Твая шчодрасць мяне ахіне.


    62
Х   Х   Х

Па жыцці шыбуючы наўпрост,
Дажылі і мы з табой да сталасці,
Што як мост, як пераходны ўзрост
Ад юнацтва да паважнай старасці.

Ці як мост, а, можа, як мяжа,
Як мяжа паміж б ы л о  і б у д з е.
І памылак немалы цяжар
Заціскае ў час бяссоння грудзі.


   63
Х   Х   Х

Калі-небудзь я напішу верш –
Самы лепшы з усяго,
Што напісаў дагэтуль,
Можа, нават лепшае з таго,
Што ёсць у свеце.
Калі-небудзь я напішу
                Верш!
Калі паспею...



НА БЕРАГАХ   ДНЯПРОЎСКІХ  І  ДРУЦКІХ


65

РАЁННЫ  ГОРАД

Гарадок ён і ёсць гарадок.
Ён - не горад, не вёска – паўгорада.
Кожны кожнага знае.
                - Здарова, браток!
Нешта рэдка заходзіш. Горды...

Гарадок ён і ёсць гарадок.
Рэстаран.
Дом культуры.
Плошча.
Майскі вецер сцягі тут палошча,
Прыляцеўшы з далёкіх дарог.

Гарадок ён і ёсць гарадок.
Тут усё пачынаецца з  р а я:
Ёсць р а й маг – можна ўзяць “на глыток”,
Ёсць р а й суд, што “глыткоўцаў” карае.

Гарадок ён і ёсць гарадок.
Але ты дакраніся не злёгку –
Пажыві ў ім хаця б гадок,
Паглядзі не староннім вокам.

Вокам знаўцы вясковых глыбінь –
Трактарыста і агранома –
Ты прыгледзься і палюбі
Гэту плошчу ля райвыканкома,

Друцm і Днепр, Цымерманаўскі сквер –
Сведку многіх сустрэч і расстанняў.
Пільным вокам прыгледзься. Павер –
Багацейшым душою ты станеш.

Гарадок ён і ёсць гарадок.
Невялічкі. На вокнах – герані...
Ты прымі гэты сціплы радок –
У любові прызнанне.


66

АЗЯРАНЫ

Хоць азёраў наўкол небагата,
Азяранамі кліча наўколле.
Тут спрадвеку жылі аратыя,
Тут шукалі свой лёс і долю.

Помніць Друць, як вянкі на купалле
Тут плылі, як вяселлі гулялі,
Жыта жалі, снапы вязалі,
Як дзяцей ля снапоў люлялі;

Як адсюль, з зямлі азяранскай,
Пачыналася вызваленне
Беларусі ад зграі паганскай,
Ад фашысцай чумы збавенне...

Не з азёраў людскі тут нажытак.
Азяранамі вёску назвалі
Мо таму, што калышацца жыта
Залатымі азёрнымі хвалямі.

67

ДЗІЧКА  ЛЯ   ВЯРЫЧАВА

Ідзём па хмызняках,
Па хмызняках і – ах! –
Ах, яблынька здзічэлая,
А яблыкі – на смак, -
Як быццам сад уходжаны,
Старанна агароджаны,
Што песцяць пры дамах.

Жылі тут хутаранцы –
Рупліўцы дбайнай працы.
Кустоўем зарастаюць
Іх яблынькі ў садах.
А самі нешчасліўцы –
Старанныя рупліўцы
Даўно ўжо параць костачкі
За вёскай на кладах.

68

РАГАЧОЎ – ЮРМАЛА
(З перапіскі)

“ Ты не думай, не гадай –
Дзень пагожы, весні, -
Пакідай янтарны край,
Прылятай на песні.

Колькі іх у нас пяюць –
І ў гасцях, і дома –
То зацішныя, як Друць,
То – нібыта Нёман,

То прыпеўка зварухне
І лянота ў скокі...
Прылятай, брат, да мяне.
Шлях жа недалёкі.

Вылятай ды не марудзь –
“Белавежскай” стрэне Друць,
Днепр падасць “Зуброўку –
Палячыць галоўку”.

А ў адказ мне –
З гумарам –
Ляціць паштоўка
З Юрмалы.

“Пакідай
Палессе.
Прылятай
На песні.

Нашы песні, знаеш сам,
Лечаць лепш, чым сам “Бальзам”,
А як лечыць наш “Бальзам”,
Пэўна ж, ведаеш і сам.

А таму ў янтарны край
Не марудзь і вылятай!”

69


НА ДРУЦІ

Аеру пікі грозна ўзняты ўгору.
А сосны адлюстроўваюцца ўглыб,
Дзе ў млявасці стаяць чародкі рыб, -
Дрымотаю паўдзённаю агорнуты.

І ціха-ціха коціцца рака.
Гарлачыкаў лісты ледзь-ледзь гайдаюцца.
Малявачкі з-пад чоўна разлятаюцца,
Прыняўшы човен мой за шчупака.

70

Х   Х   Х

Не радавітымі князямі
Былі дзяды мае і прадзеды,
Магчыма, нераты вязалі
І на прадвесні човен ладзілі,
Бо ў спадчыну ад продкаў даўніх
Мне дасталося тое дзіва:
Пачуць, як шэпча штось ўранні
Аер асінцы палахлівай.

71

ДНЯПРОЎСКІЯ   АБРАЗКІ

І.

Трэба ў Рагачове човен.
Аж няёмка чалавеку
Без чаўна, бо ў Рагачове
Рыбакі жывуць спрадвеку.

Як казаў той:
“Без чаўна
Арундзісціка адна”...

Вунь стары сядзіць будзёна
Між дняпроўскіх берагоў.
Ён хадзіў яшчэ з Будзённым.
(Мо хадзіў супроць яго –
Ўжо не помніць ён таго).

“Мы былі, брат, - о-го-го!..”

2.

А ля берага-хлапчынка.
Ад світання тут сягоння.
Павярнуўся, - глянь, дзяўчынка
Блешню кідае ў прадонне.

Закід блешні
Удалы.
Спрыт тут бачны
Немалы.
Бач, нядрэмная рука
Цягне ў човен
Шчупака!

Усміхаецца рака:
Абдарыла рыбака.
Задаволена рыбачка:
Гэта ж пяты небарачка.

                72

3.
Пятро...
Казаў ён пры нагодзе
(Не па рыбацкай пахвальбе):
 - Я Караткевіча Валодзю
І сёння бачу, як цябе...

Вось, помню, засядзе,
Дзе вербы, - ў зацішшы,
І да палудня ўсё піша і піша.
Ды раптам пачуецца
Голас у цішы:

- Як ні пішы, а ўсяго не напішаш,
Так, як не вып’еш усёй тут вады.
Дзядзька Пятро,
Падграбайся сюды.
Юшачку зварым
Ды тут, у зацішку,
Возьмем пад юшку
З табой па кілішку...

Сплавалі з ім
Кіламетраў нямала.
Вельмі шкада,
Што Валодзі
Не стала...

        -    -    -

...Няма і Пятра ўжо.
Вельмі шкада...
Час наш сцякае,
Як тая вада.

73

РАГАЧОЎСКАМУ КРАЯЗНАЎЧАМУ ЦЭНТРУ

Жорсткім часам нацята спружына
Спекуляцый,
Інфляцый,
Працэнтаў...
Застаецца адно для душы нам –
Краязнаўчы наш цэнтр.

Прагным хціўцам рабіць тут нечага,
Тут не тая, як кажуць, сцэна –
Пра адвечнае дбае, пра вечнае
Краязнаўчы наш цэнтр.

Прадаюць грамадзяне і граждане
Маркі,
Долары,
Рублікі,
Цэнты.
Толькі наша любоў непрадажная
Да цябе, краязнаўчы наш цэнтр.

74

СЫНЫ РАГАЧОЎШЧЫНЫ
Рэквіем, плач, памяць

ПЯЦЬ ПАЭТАЎ

Пяць паэтаў
Згубіў за вайну Рагачоў.
Назавём іх усіх
Па імёнах:
Р. Лынькоў,
Бацюшкоў,
Ды яшчэ Сурначоў,
Ды Жаўрук,
Ды Алег Радзіёнаў.

Колькі б выдалі светлых,
Узнёслых радкоў,
Чытачамі былі б
Ухвалёны
Р. Лынькоў,
Сурначоў,
Ды яшчэ Бацюшкоў,
Ды Жаўрук,
Ды Алег Радзіёнаў.

Помніць горад сваіх
Найдарожшых сыноў,
Старажытны
Мой горад зялёны:
Р. Лынькоў,
Бацюшкоў,
Ды яшчэ Сурначоў,
Ды Жаўрук,
Ды Алег Радзіёнаў.

І мне бачыцца часам:
Сышліся ізноў
І чытаюць
Вайне  свае вершы-праклёны
Р. Лынькоў,
Бацюшкоў,
Ды яшчэ Сурначоў,
Ды Жаўрук,
Ды Алег Радзіёнаў.
75
ЗОРКА  ПАЭТА. СУРНАЧОЎ

Яблыкі мне не пакідайце.
                Пакуль я прыеду, новыя вырастуць.
       З апошняга ліста М. Сурначова да родных.

Нездалёк ад Рагачова
Над адной з маленькіх вёсак
Зорка Колі Сурначова
Загарэлася ў нябёсах.

Хлопца вабілі пагоркі,
Баравічныя паляны...
Ды вяла Міколу зорка
Ў свет вялікі, непазнаны,

Далучала да навукі,
Нараджала ў сэрцы дзіва –
Найчароўнейшыя гукі
Слоў адметных пра радзіму.

І калі пад шчаснай зоркай
Ён паэтам стаў прызнаным,
Слабадскія сніў пагоркі,
Баравічныя паляны.

І калі ён пад Берлінам
Быў паранены смяротна,
Бачыў родныя мясціны,
Вочы смутныя ўсіх родных.

-   -   -

Спеюць без яго ранеты,
Бэз штогод красуе ў маі.
Толькі зорачка паэта
Ўсё ярчэе. Не згасае.


76

АНДРЭЙ МАКАЁНАК. УСПАМІН

Гояць душэўныя раны
Белыя Крымскія горы.
Зверам утаймаваным
Лашчыцца Чорнае мора.

Добра...
Калі б успаміны
Не наплывалі хвалямі...
Ледзьве нагу не пакінуў
Ён тут у ваенным шпіталі.

Як сёння, помніцца гэта.
Вясна. За акном акацыі.
І ён, палітрук, пісталетам
Бараніўся
Ад ампутацыі.

Лаяўся ў бога і ў чорта,
Плакаў, прасіў дапамогі.
Не мог ён вярнуцца ў Борхаў,*
Не мог ён –
Калекам бязногім.

Усё абышлося добра.
Не месца цяпер адчаю.
Чорнае мора дорыць
Шэпт хвалі і крыкі чаек.

Паклонімся гэтаму краю –
Акацыям, пальмам, ружам...
Келіх Андрэй узнімае:
- За ногі!
Хай доўга нам служыць!



* Вёска ў Рагачоўскім раёне,
дзе нарадзіўся А. Макаёнак.
77


СПОВЕДЗЬ. МІХАСЬ СКРЫПКА

“Дарагім студэнтам роднага мне
педвучылішча – поспехаў у вучобе
і дружбе”
                М. Скрыпка, выпускнік Рага-
                чоўскага педтэхнікума.
                (З надпісу на кнізе).

Мне пашчасціла з ім размаўляць.
     - Знаеш, братка, прыцягвае штосьці:
Люба мне, як нідзе, выступаць
У мясцінах маёй маладосці.

Нібы зноў ажываюць сябры
Даваеннага юнага брацтва,
Нібы едзем мы зноў па Дняпры
На чаўне – на старэнькім, рыбацкім.

“Жартаўнік” – пра мяне нездарма
пагалоска ідзе. Ды агортвае
мяне сум, як прыеду, таму што няма
анікога з той жружнай кагорты...

Ды прыемна мне ўсё ж прыязджаць.
Гэты горад заўжды мне да сэрца.
Перад моладдзю тут выступаць –
Як з уласным юнацтвам сустрэцца.

78

МІХАСЬ ЛЫНЬКОЎ. НА НАРАЧЫ


Акадэмік ...
Народны...
Ёсць дача...
Пашана...
Ёсць хлеб і да хлеба,
І ёсць паслядоўнікі...
А выйдзе да Нарачы
Раненька-рана,
І перад вачамі –
Не гэтыя хвойнікі.


А перад вачамі –
Раз’езд Старасельскі
І будка – іх хата
На гэтым раз’ездзе,
Грыбныя паляны,
Ў суніцах прасекі
І сосны, нібыта
Адлітыя з медзі.


Студэнцтва гады.
Рагачоў. Семінарыя.
Размова з сябрамі –
Без свар, нараканняў.
Як добра спрачаліся,
Весела марылі
На кручы дняпроўскай
На майскім змярканні!


Каханне найпершае,
Шчэ несвядомае,
Быль або небыль,

79

Як Блок наварожыў...
Будка – і толькі,
І ўсё ж такі дома,
І ўсё ж такі дома,
О, шчасце, мой Божа!..

Узрост паважаны.
Ніякай дакукі.
Сябры наязджаюць.
Пейзаж адмысловы...
А не хапае
Раз’езда і будкі,
Раз’езда і будкі
Каля Рагачова.

80

УЛАДЗІМІР КАРАТКЕВІЧ. НАД ДНЯПРОМ

Тут спазналіся бацькі
ў маладосці.
Тут гулялі ля ракі
ў маладосці.
Маладыя снілі сны
ў маладосці.
Тут пабраліся яны
ў маладосці.

Рагачоў тут і Збароў
Спалучаліся –
Бацька з маці тут Валодзіны
Вянчаліся.

Ён бацькоўскія мясціны
Паважае
І сюды ўжо многа год
Наязджае,
Не адно пражыў тут творчае
Лета,
Не адна тут песня-скарга
Прапета.

Ох, як добра тут, ля вогнішча,
пяецца.
“Ой, ты, коніку, мой коню”... –
Песня льецца.

81

А пад юшку –
Шклянку вадкасці
Пякучай,
Шклянку вадкасці
Атрутнай,
Ды гаючай.

І размова ля Дняпра
Да світання
Пра жыццё ды пра быццё,
Пра паданні.
Не адно правёў тут творчае
Лета...
Колькі знойдзена ў размовах тых
Сюжэтаў!
У аповесцях – размоў тых адгалоссее...

Толькі болей
У блакнотах
Засталося...

Быў бы талентам я крышачку
Памечаны,
Помнік ставіў бы яму я
Па-над рэчкаю,
Каб ад вогнішча на Днепр
Паглядаў бы
Ды каб “коніку, мой коню”
Напяваў бы
Ці мо думаў пра гаротны лёс Радзімы
Сын Радзімы
Караткевіч Уладзімір,

82

Не забылі каб і ўсе мы –
Да адзінага –
Рагачоўскія сцяжыны
Уладзіміра.

83

УЛАДЗІМІР КІГН. АПОШНІ ДЗЕНЬ

Пра што ён думаў,
Што ён сніў,
Тут жывучы,
У дзедлаўскай глушы?
Пра што былі ўспаміны
Ў той цішы
Ліпнёўскай раніцы
Ў разліве жоўтых ніў?

Пра славу,
Што была і адышла?
Пра Чэхава,
Што, кажуць, вельмі хворы,
Хоць вельмі хворы,
Ды пісьмо каторы
Яму на Рагачоўшчыну
Даслаў?

Пра Васнецовых, Врубеля –
Сяброў,
Што даўнія бяседы
Не забылі,
Што не забылі,
І не разлюбілі,
І тут, у Дзедлаве
Гатовы стрэцца зноў?

84

Пра што ён думаў
Раніцай, калі
Збіраўся ў Рагачоў
Будзённа
І праязджаў
Праз хвойнічак зялёны
І праз даўно знаёмыя
Палі?


Пра што ён думаў,
Калі жартаваў
З нікчэмнасцю?
Не думаў ён
Аб смерці,
Не думаў ён,
Што суджана памерці
Бязглузда,
Не закончыўшы
Ўсіх спраў.

І стрэл-адказ на жарт, -
І – небыццё...
О, колькі ж,
Колькі іх загінула,
О, колькі іх
Жыццёвы шлях пакінула,
Не да драбніц
Уведаўшы жыццё!..

...А маці
Напярэдадні ўначы
Лёс высніла

85

Яму зайздросны:
Ідзе ён быццам
Па ліпнёўскіх росах,
Ідзе насустрач сонцу,
Ўдалячынь.

Збываюцца не ўсе,
Як трэба, сны...
Трымацца на людзях
Хапіла сілы.
Не енчыла,
Не галасіла,
Укленчыўшы
Ля сынавай труны.

І потым
Не схіліла галавы,
Глыбока ў сэрцы
Горачка схавала.
Як помнік сыну
Школку збудавала
Для дзедлаўскай
Няўрымслівай дзятвы.

86

ЯДВІГІН Ш. СЯБРОЎСТВА
               
“...я ўпершыню сутыкнуўся з чалавекам,
які не толькі пісьменнік, але і піша па-
беларуску. З Ядвігіным Ш. я вельмі зблі-
зіўся. Ён вельмі многа расказваў мне пра
незнаёмыя мне да таго часу пісьменніцкія
справы...”

                Я. Купала

Сцяжынак сыходзілі пешшу
У доўгіх размовах нямала.
Адзін з іх – Ядвігін – старэйшы,
Другі быў малодшы – Купала.

З дзяцінства запомніў кожны
Свае пад акном бярозкі.
З Міншчыны быў малодшы.
Старэйшы – з мясцін рагачоўскіх.

Адзін – Пецярбург...Студэнцтва...
Другі – маладосць “у людзях”.
Ды толькі народныя бедствы
Сціскалі аднолькава грудзі.

Было ў іх агульнага болей,
І мары былі адзінымі –
Пра волю і шчасную долю,
Пра лёс шматпакутнай Радзімы.

Сцяжынак сыходзілі пешшу
У доўгіх размовах нямала.
Адзін з іх – Ядзвігін старэйшы,
Другі быў малодшы – Купала.

87

НА ЗАКАНЧЭННЕ

Нізка закончына.
Цяжка расстацца
Мне з вамі,
Як з самымі
Блізкімі, роднымі.
Героі мае
І мае вы дарадцы.
Жыць вам у памяці
Вечнай – народнай.

Сонца не гасне,
Хоць ноччу не свеціць.
Зноў пачынаецца
Дзень на дасвецці.
Ваша жыццё
Не канчаецца смерцю –
Доўжыцца ваша жыццё
У бяссмерце.



88











У  СЭРЦЫ  БАЛІЦЬ  ВАЙНА













89


У  СЭРЦЫ БАЛІЦЬ  ВАЙНА

У сэрцы баліць вайна.
І мы ёй служылі – ахвярамі,
І з намі – малымі – яна
Страчалася тварам да твару.

У сэрцы баліць вайна.
Вось думаў калісь: адпішуся,
У вершы ўсю горыч да дна
Выплесну і аддышуся.

Пра добрых людзей, пра вясну,
Пра шчасце буду пісаць я.
Ды гляну на маці –
Вайну
Бачу ў вачах у маці.

І боль, і трывогу за нас,
Ссівелых ужо, дарослых:
Баіцца новай пагрозы,
У сэрцы баліць вайна.


90

ПАЧАТАК

Не дасніўшы апошнія сны,
З праважатым – малым сур’ёзным, -
Адхінаючы мокрыя лозы,
Шыбавалі праз туманы.

Ля чарнічнікаў, ля верасоў,
Каля вырубак даўніх, няхожаных
Іх лясное вяло бездарожжа
Ў самы неруш – у сэрца лясоў.

І было іх пяцёра тут.
У цывільным усе, невайсковыя,
Быццам прышлыя, невясковыя
У грыбы пракладалі маршрут.

Ды чамусьці кашоў няма,
Толькі ёсць рукзакі за плячыма
І яшчэ за плячыма – Айчына,
Іх паслаўшая ў глухамань,

Каб у нерушы рос атрад,
Каб яны, што загадана, споўнілі,
Каб народнага гневу полымя
Запалала ад іх кастра.


91


КВЕТКІ ТУЛАЎСКАГА РОВУ

Тысячы віцябчан былі расстраляны ў
Тулаўскім рове. Па сведчанню жыхароў
вёскі Тулава, два дні шчэ “дыхала” ў тым
месцы зямля.

Тулаўскі роў...
Тулаўскі роў...
На кожным адхоне
Чырвоная кроў.
Чырванню красак
Расквеціўся роў –
Кроў прарастае там кветкамі.
Кроў.
Сінеч вачэй
Прабівае зямлю –
Погляд дзіцячы
У кветцы лаўлю.
Рэжа мне вушы
Дзіцячае “ма-а...”
- Ён жа малы... пашкадуйце...
Дарма
Жалю, спагады
Чакаць ад звяроў.
Поўніцца крыкамі
Тулаўскі роў.

Пад Суражам недзе
Грымела вайна...
У перадапошнім,
У сорак чацвёртым,

92

Каб кары пазбегнуць,
З-пад дзірвана
Выкопвалі мёртвых,
Палілі мёртвых.
Ды памяць народную –
Ці ж спапяліць?
Яна адгукнецца,
Ў вяках не сатрэцца,
Узыдзе на свет,
Прарасце з-пад зямлі
У сэрцы народным
 І нават
               у кветцы...
Кветкі на ўзбочыне,
Кветкі на дне.
Голасам мёртвых
Крычаць яны:
     - Не!
Не дапусціце,
Каб недзе ізноў
Кроў палілася
У Тулаўскі роў.


93

ДУБ

Нялёгкія буры пагнулі
І ў часе вайны, і пасля.
У целе асколкі і кулі
Карой зараслі спакваля.

А ноччу або на дасвецці
Ён стогне, і не разабраць,
Ці дрэва разгойдвае вецер,
Ці раны старыя баляць.


94

НА АЛЬШАНСКІХ МОГІЛКАХ

Далёка ад Радзімы
У цішыні жалобнай
Спяць пад плітою хлопцы
З-пад Полацка,
З-пад Жлобіна.

Спяць пад плітою хлопцы
Чарнявыя і русыя,
Над імі праплываюць
Аблокі з Беларусі,

Над імі праплываюць
Па небе, па абрусе.
Вярба над імі чэшская,
А  нібы з Беларусі.

Вярба над імі чэшская
Хіліцца жалобна.
Не спіцца недзе маткам
Пад Полацкам,
Пад Жлобінам.


95

Х   Х   Х

Запалкай кожнаю умелі даражыць,
Калі вайна грымела у абшары.
Суседка ўранні часам забяжыць:
За жарам я, суседачка, за жарам.

Я зноў у вёсцы. Тэлевізар ёсць.
І газавы балон з плітою у пашане.
Збіраюся дамоў – я тут часовы госць.
     - Ну, што ты прыляцеў, нібы за жарам.

96

ІМЯ ЯГО НЕВЯДОМА

Па мужу і бацьку дома
Счакалі усе чаканні.
“Імя яго невядома”, -
Напісана так на камені.
 
Кладу я на мармур рамонкі,
І сэрца маё халоне:
А раптам вось гэта старонка –
Апошняе бацькі ўлонне?


97

СОН

Каторы год, каторы год
Мне сніцца страшнае здарэнне.
І сэрца ціск – да амярцвення –
Каторы год, каторы год.

Як быццам недзе – нездалёк –
Ляжыць мой бацька. Кроў ліецца.
І цягне рукі ён: “Сынок...”,
А у мяне змярцвела сэрца,

Здранцвелі ногі – ні на крок.
А я імкнуся, я імкнуся
Дапамагчы. І незнарок
У бездань нейкую валюся.

І бацькаў покліч наўздагон,
І цемрадзь у вачах маланкай...
З вайны – каторы год – да ранку
Мне сніцца сон.


98

ЦЁТКА МАРЫНА

Даўней мая цётка Марына казала:
    - Мне ў горад падацца б,
Дайсці да вакзала,
У касе білет бы на поезд узяць,
Праехаць –
І можна тады паміраць.

Лясы праплывалі, мільгалі палеткі,
Грымелі па рэйках вагончыкі-клеткі.
Праехала цётка. Не жартачкі-смехі,
А енкі разносіла гулкае рэха.

І быў таварняк, скразнякамі пасечаны,
І стукалі колы:
- Ў Нямеччыну...меччыну...
- Вярнуцца б, - казала Марына, - абняць
Дачку сваю –
Можна тады й паміраць.

...Мінаюць гады. Унучаты гуллівыя
Гракамі мільгаюць у садзе пад слівамі.
А цётцы Марыне і гэтага мала:
- На самалёце яшчэ не лятала.
Мне б зверху, згары, на зямельку зірнуць –
Тады ўжо не грэх і навечна заснуць.

Пакуль жа – кароўку ёй трэба загнаць
Ды праўнуку казку на сон расказаць,
Грыбы перабраць яна сёння павінна –
Ці мала тых спраў у старэнькай Марыны.
І хто тыя справы лічыў, хто іх мерыў...

Мне сёння сказалі:
Марына памерла.

Не веру!

Ды цуды на свеце здараюцца рэдка.
Цётка ў труне. І васковыя кветкі.
Васковыя кветкі. Вясковыя людзі.

99

Вясёлай кабеткі у вёсцы не будзе.

Бывай, працаўніца, бывай, жартаўніца.
Ўся вёска прыйшла да цябе – пакланіцца.
Замоўклі ў журбе у прысадах таполі.
Схіліўся ніжэй небасхіл над зямлёю.
У полі пажоўкла ля рэчкі трава.

Цётка Марына, бывай... 

100

ЛЕС ШУМІЦЬ

Бор вячысты.
Старыя сябры –
Ветэраны вайны
На пагорку.
Дагарае ламачча ў кастры.
Заціхае гаворка.
Сну працівіцца –
Сіл не стае.
Не чуваць ужо галасоў.
Лес шуміць –
Нібы песню пяе
Партызанскіх часоў...

101

МАГІЛА Ў БАРЫ

Як напамінак смерці
Год трыццаць дзень пры дні
Насіў жалеза ў сэрцы
З апошняе вайны.

Хоць сэрца і прабітае,
Ды тупаў спакваля
І жартаваў:
- Магнітам нас
Прыцягвае зямля.

Але вось канчаткова
Ён да зямлі прынік,
Адважны, адмысловы
Атрадны падрыўнік.

І зорку над магілай
Прыладзілі сябры
У месцах, сэрцу мілых, -
У памятным бары.

Яшчэ адну ў сузор’і,
Што ў вёсках, у барах
Нам асвятляюць зорны
У будучыню шлях.

102

НА ЧУЖЫМ БЕРАЗЕ

Хвалі чужога мора...
Дрэвы чужыя ля мора...
І над грывастымі хвалямі
Ў небе чужыя аблокі...
Сэрца б’ецца прыбоем,
Перад вачамі дакорам
Стаіць незабыты бераг,
Недасягальна далёкі.

За незабытым берагам –
Луг дываном квяцістым
І падпіраюць неба
Карыятыды-сосны.
На незабытым беразе
Ён развітаўся з дзяцінствам,
На незабытым беразе
Стаць не паспеў дарослым.

Там ад бацькоўскага ганка
Шлях яго клаўся гаротны:
Гналі спярша да вагонаў
Нелюдзі на дасвецці,
Потым быў брэх аўчарак,
Бляск у вачах галодных,
Пакутлівая і доўгая
Смерць у лагеры смерці...

Выжыў ён. Год пераможны
Вёў яго не да Радзімы –
На берагі, не падобныя
Да берагоў дняпроўскіх.
Добрыя людзі страчаліся,
Страчаліся – як ільдзіны,
Каханне было без кахання,
Без шчырых сяброў сяброўства.

Лёс мардаваў як трэба.
Лёс не даваў палёгкі.
Часта начамі сніў ён
На далані сняжынку,
103
Бераг свой сніў аснежаны,
Недасягальна далёкі,
Бераг, дзе звонкія лыжы
Пяюць на зазімку.

Быццам кіношная стужка
Наадварот крутнулася,
І замільгалі кадры:
Бераг...
Рака...
Пагорак...
Быццам з далёкага берага
Дзяцінства яму ўсміхнулася.
...Б’юцца грывастыя хвалі,
хвалі чужога мора.


103а

ЖАНЧЫНЫ ПАСЛЯВАЕННЫХ ГАДОЎ

Гады бясхлебныя
І безмалочныя.
Вы працавалі за двух,
А потым,
Пасля работы,
Не ў сем’і крочылі –
Вы на суботнік
Ішлі з работы.

Цаглінкі цэлыя...
Цаглінкі бітыя...
Не паддаюцца –
Крышы ламамі.
Жаночым потам
Яны палітыя,
Цагліны, стаўшыя
Пасля дамамі,
Цагліны, стаўшыя
Пасля заводамі,
Цагліны, стаўшыя
Пасля палацамі.

Да сцен прыгледзься –
На іх разводамі
Пот праступае
Жаночай працы.

104

ПЕРАКОПКІ

Шыкоўная бульба з печы,
Што парай густой патыхае,
Не горш – на кастры напечаная.
Ды помніцца мне –  другая:

Не купленая за грошы,
Смачная неверагодна,
Салодкая, падмарожаная
Бульба ваеннага года.

Маці не ад раскошы
Ў мароз камякі разбівала,
За дзень, можа, нейкі кошык
Бульбачкі той здабывала.

Была яна мясам і булкай,
Падменай прысмакаў розных,
Драбнюткая маміна бульба,
Салодкая ад марозу.

Шыкоўная бульба з печы,
Што парай густой патыхае,
Не горш – на кастры напечаная.
А помніцца ўсё ж – другая.

105

БАЗАР 1946 ГОДА

Быў беднаваты той базар.
Ён не даваў навару.
Ды і які там быў навар,
Калі суседка на базар
Панчох панесла пару,
Ды ватнічок – залаплены,
Ды капялюш – заляпаны.

Я помню, як яна хацела
За соцень пять прадаць...за тры...
Бяда з вачэй яе глядзела,
Галеча цяжкае пары.

(Пасляваенны час далёкі...
чым час вайны, ён быў лягчэй,
Лягчэй, ды толькі быў нялёгкі
І да сапраўднае палёгкі
Шмат дзён было і шмат начэй).

     - Хоць трохі б грошай...
                Хворы муж... –
Яна шаптала, -
                Сальца б трохі...
Ды не куплялі капялюш,
Ватоўку і панчохі.

Назад прынесла свой тавар.
Быў цяжкі год.
І бедны быў базар. 

106

СУСТРЭЧА

Ваенныя іх пагайдалі арэлі,
І шрамы – адзнака тых дзён.
Ад Брэста да Волгі,
Ад Волгі да Шпрэі –
Такі быў арэляў разгон.

Тры дні цалаваліся, плакалі, пелі
Салдаты Вялікай вайны.
Тры дні іх ізноў палівалі шрапнелем
На правабярэжжы Дзвіны.

Тры дні яны зноўку гібелі ў балотах,
На ўсход ідучы да сваіх...
Тры дні на іх вёска глядзела з-за плоту,
На слёзы і радасць дваіх.

107

ГУЛЬНІ 1948 ГОДА

Мы вярталіся сцежкаю звычнаю,
Мы вярталіся са здабычаю:
У кашах нашых разам з апенькамі,
Божа мілы, патроны трэнькалі,
І снарады ляжалі ў кошыках,
А пашчасціць – і міны.
Божухна!

Вечарамі мы іх палілі.
Як жа ў неба яны палілі –
І патроны-трасіркі, і міны!
Пакуль сябар наш не загінуў,
Пакуль сябра не пахавалі.

Болей з мінамі не гулялі.


108

НА УСПЕНСКАЙ ГОРЦЫ
Ў ВІЦЕБСКУ

Хлопчык загледзеўся
На помнік 1812 года,
На ямінкі ад асколкаў
1941 лета.
І крычала настаўніца:
- Вось нягода!
Усё табе больш за ўсіх
Трэба ведаць!

Мы спазняемся!
(Усе ўжо стаялі ў парах).
Мы спазняемся!!
(А неслух не чуў – глядзеў).
...Пагражала настаўніца
Страшэннаю карай.
І было вельмі сорамна
За яе.

109

БАЛАДА АБ ПОМНІКАХ

У замеценых снегам
Гранітных пагонах
Нерухома на варце
Салдаты стаяць.
Ім прайгралі пабудку
Ваенныя горны,
А адбой ім гарністы
Забылі прайграць.

Толькі ў летнюю поўнач
Дзевятага мая,
У незабыўную ноч
Заканчэння вайны
Развадзяшчы з пастоў
Іх бязгучна здымае,
І салдаты ідуць
У сыноўнія сны.

110

ДОБРА

Добра,
             калі на палетках
             жыты паспяваюць добрыя.
Добра,
             калі вам кветкі
             адзіны на свеце дорыць.
Добра,
             калі захапляюцца
             людзі сваёй работай.
Добра,
             калі спяваецца
             і маўчаць кулямёты.
Добра!

111





У ТВАІХ ДАЛАНЯХ








112

ШЧАСЦЕ

Шчасце – гэта ж
      устаць да дня,
Да знямогі
       напрацавацца
І пасля
      адпачыць ад працы
У тваіх даланях.

113

ЧЫСЦІНЯ

Мы схіляемся перад Крыніцай,
Каб вадзіцай жывой прычасціцца,

І ў гаёчку – друцкім ці палескім –
Захапляемся мы Пралескай,

У палоне – у той, адзінай –
У паклоне – перад Жанчынай.

Вабіць нас да сябе штодня
Першародная чысціня.

114

Х   Х   Х

Спытала ты:
     - Што ёсць самазабойства?
Спытала ты:
     - Навошта самагубства?
Спытала ты...
Я адказаў:
- Не бойся.
Яшчэ цвітуць акацыі кусты,
А па-над рэчкай зелянеюць густа
Скрозь лазнякі,
І рыба б’е світанне.
Яшчэ далёка да расстання
І блізка да тваёй рукі.

115
Х   Х   Х

Бывае, нахлыне вясёлая хваля, -
Дзяўчатам гарэзныя песні спяваю,
Нібыта ў пачатку дваццатай вясны,
Нібыта на скронях няма сівізны.

Бывае, што чорным душа ахінецца,
Бывае, ад болю заціснецца сэрца.
Тады пазбягаеш дарожных сяброў
І лечышся водарам дзвінскіх бароў.

     - Які ж ты сапраўдны?
Сябрам адкажу:
     - Калі я апоўначы вершы пішу...


116

РАЗВІТАННЕ

Віхура
У полі якоча.
Ля веснічак
Голас дзявочы:

    - Твае пацалункі
Не грэюць.
Халодна.
Пусці да маці.
Халодна.
Сагрэюся ў хаце.
Халодна.
Вусны нямеюць.
Твае пацалункі
Не грэюць.
Абдымкі твае
Слабыя.
Вочы
Бачаць другую.
Міленькі,
Не раўную.
Міленькі,
Мы сляпыя.
Родненькі,
Дай пацалую.
Апошні...
Яшчэ...
І даволі.

...Віхура
Якоча ў полі.
Круціцца завіруха.
Веснічкі
Стукнулі
Глуха.

117

Х   Х   Х

Не скарыцца, не скарыць...
Па-над рэчкай плача каня.
Адбалела і баліць
Горыч даўняга расстання.

Адбалела і баліць –
Не адкінуць, не адрынуць,
Ні ў агні не спапяліць,
Ні самому ў ім не згінуць.

118

СПРАВЫ СЯМЕЙНЫЯ
(ж а р т о ў н а е)

Кашуля сцвярдзела ад поту.
Ў мазуце,
                як чорт, мурзаты
Апоўначы ў двор з работы
Вяртаецца механізатар.

А жонка – ну дай ты рады –
Лаецца, ледзь не плача,
Кажа:
    - Табе той трактар
За жонку мілей, няйначай.

Ён моўчкі боты здымае.
На твары – усмешка й пакора,
Бо жонку – з вас кожны знае –
Ніколі ж не перагаворыш.

Яна і сама астыне,
Нагаварыўшы лішак.
     - Ідзе ўжо вячэрай... –
     Абдыме
І нават налье кілішак.


119

БУСЛЫ

                - Буслы над хатай – мір у хаце, -
Гавораць так па вёсках людзі.
Мір нашай дружбе і спагадзе,
Мір тым, хто ёсць, і тым, хто будзе,

Каго нясуць буслы на спінах
Па-над лясамі, рэк разводдзем.
Мы падарунак той бусліны
У качанах пасля знаходзім.

Буслы над хатай – мір у хаце.
На мір я маю спадзяванку:
На ліпу новую буслянку
Пачаў ад раніцы я ладзіць.

120

ПАДЛЕТАК

Ты вырастаеш,
Вырастаеш,
І кожны дзень
Перарастаеш
Сябе саму,
І зноў расцеш,
І нечаканага
Чакаеш,
І ўсё ў жыцці
Пераўскладняеш,
Што і складаней,
І прасцей,
Сяброў нанова
Правяраеш,
Старыя дружбы
Парываеш,
Каб заўтра зноў
Дружыць навек,
Ты вырастаеш,
Вырастаеш,
Да паўналецця
Дарастаеш,
Непаўналетні чалавек.

121

ГОЛАС ДЗІЦЯЦІ

Да лусты чорнага хлеба
Дадайце вады крынічнай,
І засень ад спёкі ліпнёўскай,

І позірк вачэй каханай –
І гэта не будзе шчасцем.

Патрэбны для поўнага шчасця
Голас дзіцяці.

122

Х   Х   Х

Я не помню, што ўчора было.
Я не знаю, што заўтра будзе.
Рассякае ваду вясло.
Вецер твар распацелы студзіць.

Ты ў блакітным уся – на карме.
І, напэўна, сама не знаеш,
Ці то шчасце ты дорыш мне,
Ці то шчасце губляеш.

123

Х   Х   Х

Калі смуга вужакаю абойме
І чорнаю сутанай ахіне,
Я дастаю тугі, нібы абойма,
Пачок нерастраляных цыгарэт.

Як мае быць, зацягнешся на славу –
І, бач, здаецца, на душы лягчэй,
І брацца час за спыненую справу,
І зорны час наперадзе яшчэ.

124

Х   Х   Х

Бывае, нахлыне вясёлая хваля –
Дзяўчатам гарэзныя песні спяваю,
Нібыта ў пачатку дваццатай вясны,
Нібыта на скронях няма сівізны.

Бывае, што чорным душа ахінецца,
Ад болю пякуча заціснецца сэрца,
Тады пазбягаеш дарожшых сяброў
І лечышся водарам друцкіх бароў.

Ну, а сапраўднае ўсё-ткі – якое?
Сябры, не лавіце мяне на мане.
І ў вершах пішу я
          пра гора людское,
Пра людскае шчасце –
                пра ўсё пра такое,
Чым раніць жыццё і чым песціць мяне.

125

Х   Х   Х

У яе такія вусны,
Косы гэтакія мае,
Што пісьмова альбо вусна
Я прызнаюся у маі,

Калі бэзавае воблака
Пад вакном маім павісне,
Калі беленькую вопратку
На сябе накіне вішня.

Толькі думка непакоіць:
Раптам хто яшчэ чакае,
Калі кветкі бэз пагоніць,
Закрасуе вішня ў маі.

126

ПРАБАЧЦЕ...

Мы жывём у ціхім завулку.
Добра тут і кахаць, і думаць –
У завулку, як у прытулку
Ад жыццёвага тлуму.

Ні ўспамінаў, ні фатакартак –
Ўсё спачатку, з нуля, з нічога.
І навокал – ніводнай пляткаркі,
Нават дурня няма святога.

Толькі наш ён. І мы толькі знаем,
Дзе прытулак прызнанняў гарачых.
Да сябе вас не запрашаем.
Зразумейце...
Прабачце...

127

Х   Х   Х

Зноў да рання ў цыгарэтным дыме
Рыфмамі радкі мне падшываць,
Аж пакуль заранак не абдыме,
Стома не пашле адпачываць.

Будзіць песняй салавей аколіцу.
Мо і ён яшчэ не клаўся спаць,
Мо і ён складаў у час бяссонніцы
Песню, каб каханай праспяваць.

128

Х   Х   Х

Жыццё прыспяшае
Без скідкі на боль.
Не звыклы шукаць
У людзей спачуванне,
Я знаю, спагада
Бывае, як соль:
Не гоіць старое,
А нанава раніць.

А сэрца – у стрэмках,
Свідруе ўначы.
Лячу не спагадай,
А ціхімі вершамі.
Мне трэба хвіліннае
Перамагчы,
Сябе перасіліць
І дапамагчы
Таму,
Каторы слабейшы.


129

ДАЛЁКАЕ

Я помню вечар нашай стрэчы
Абрысна, быццам скрозь туман.
На століку стаялі свечы,
І пачынаўся наш раман.

Стаялі кубкі з моцным чаем
(Віна мы не пілі тады).
Глядзела ты нібы з адчаем –
У прадчуванні злы-бяды.

Дый колькі нам было гадочкаў...
Вярнуць бы нам ізноў той час –
І ўжо ніхто б нас не сурочыў,
Нішто б не разлучыла нас.

Ды час ідзе, бяжыць няўмольна,
І ўжо, нібыта скрозь туман,
Я незваротны бачу, школьны
Ружовы, лёгкі наш раман.

130

У МАРКОЦЕ

Паверыць, што ўсё пераменіцца,
Што зноў пачуццё запраменіцца,
Жыццё запульсуе шчасліва
І ветліва, незласліва
Ты стрэнеш мяне з работы...
Чаго не намросіш з маркоты.

131

ТЫ ТАКАЯ МАЯ

Ты такая мая,
Што ні клятваў не трэба, ні слоў,
Ты такая мая –
То з нядобрай, то з добрай душою, -
Ты такая мая,
Што прыходзіць на думку ізноў:
Ты такая мая,
Што даўно ўжо здаешся чужою.

132

ТЫ СКАЖЫ

- Ты скажы, Гануля-Ганка,
Ці забыла на гулянку?
Раскажы як след.
                -  Я й сама не ведаю...
- Ты скажы, Гануля-Ганка,
Ад чыйго сягоння ганку
Слаўся росны след?
                -  Пэўна, ад суседава...
- Ты скажы, Гануля-Ганка,
Нешта хлопец сёння ўранку
К вам ішоў у двор.
                -  То была прычына...
- Ты скажы, Гануля-Ганка,
Ці не маеш спадзяванку
Шыць вясельны ўбор?
                -  А магчыма...
133

Х   Х   Х

Няёмка жыць ў сумежнасці:
Ні восень, ні зіма.
Які да д’ябла снежань –
Голая зямля.

Хутчэй бы крупка белая
Пасыпала з гары,
Каб разам пасівела
Яліна у бары

І каб прынесла снежнасць
Яднанне і спакой,
Каб знік настрой сумежнасці
Між мною і табой.


134

ВОСЕНЬСКІЯ КАНТРАСТЫ

Вераснёўскія світанні,
Вераснёўскія змярканні –
То дажджынка, то хмурынка,
То яснота з дня у дзень,
Быццам зло – і раптам радасць,
Бы растанне – і спатканне,
Бы характар твой арэльны:
То святло, то раптам цень.

135

ВЁСКА ГЛЫБАЧКА

Жыхарам вёскі Глыбачка Полацкага раёна

Вёска Глыбачка – забалотная.
Жыхароў, кажуць, дваццаць два...
На узлессі стаіць, гаротная
І забытая – не ўдава.

А грымелі тут некалі песні.
Зваў гармонік выходзіць на круг.
Вёска Глыбачка, ты на пенсіі:
Засталося рабочых шэсць рук.

Маладыя усе паз’язджалі,
І не ўсе ўжо дымяць каміны:
Дзверы дошкамі – бы крыжамі...
І на вокнах – крыжы адны.

Кажуць, гэта закон сучаснасці:
Вёска рушыла ў гарады...
Хто ж дагледзіць зямлю, ашчасціць,
Хто ўскапае лапік грады?..

136

СВАРКА

Ці вы бачылі сем’і,
У якіх аніколі не сварацца?
Мне, па праўдзе , не многа
Такіх давялося пабачыць,
Дзе сямейнае неба
І дробнай хмурынкай
Не хмарыцца,
Дзе ад горычы
Злымі слязьмі аніколі не плачуць.

Ну чаму так?
                Навошта
Такое павінна здарацца?
Ці ж то нельга без слёз,
Без ганебных абраз
І без крыку?
Ўсё было на дваіх,
І адзін аднаму быў дарадцам,
А сядзяць па вуглах
Нібы ў стоме баксёры на рынгу.

Зноў рыхтуецца бой,
І рыхтуюцца новыя скаргі, няйначай,
Ліхаманкава памяць
Старонкі былога гартае...
А галоўны суддзя іх
Гуляе з сяброўкамі ў мячык,
І прарэзлівы голас
Праз вокны з двара далятае:

                Раз – не біцца.
                Два – мірацца.
                Тры, чатыры, пяць –
                Вечна сябраваць.

137

НЯДОЛЯ

Яму было наканавана жыць –
Бадзяцца валацугаю па свеце,
І прысак на дасвецці варушыць,
На бэзавым суквецці варажыць,
На бэзавым пялёсткавым суквецці.

Як птушка без адзінага крыла,
Ён дажывае век – худы, знявечаны.
А тая, каму Небам быў намечаны,
Яго на гэтым свеце не знайшла.

Ім паасобку па жыцці ісці
І да зямлі нарэшце прытуліцца.
Дай Божа ім і там не памыліцца:
У вольных журавоў ператварыцца
І шчасце
У другім жыцці знайсці.

138

ПАРА ЁСЦЬ ТАКАЯ

У дзяцінстве пара ёсць такая,
Ў час паводкі і шэрых снягоў:
Ты адчуеш, што, пэўна, кахаеш,
Хоць і сам шчэ не знаеш – каго.

То гарэзіш – зусім недарэчы, -
То, ахоплены забыццём,
Ты глядзіш, як будзённыя рэчы
Напаўняюцца новым жыццём.

Свет становіцца раптам квяцістым,
Як сукенкі суседскіх Джульет,
І дарога выводзіць з дзяцінства
У таемны, нязведаны свет.

139

Х   Х   Х

Мы жывём у ціхім завулку.
Добра тут і кахаць, і думаць,
У завулку, як у прытулку
Ад жыццёвага тлуму.

Ні ўспамінаў, ні фатакартак –
Ўсё спачатку,
З нуля,
З нічога.
І навокал – ніводнай пляткаркі,
Нават дурня няма святога.

Толькі наш ён. І мы толькі знаем,
Дзе прытулак прызнанняў гарачых.
Да сябе вас не запрашаем.
Зразумейце...
Прабачце...

140

Х   Х   Х

Калі сэрца сціснецца балюча –
Не сціскала так яно ніколі, -
Да цябе прыеду, да калючай,
Да цябе – з бядой сваёй і болем.

Знаю, лашчыць-песціць не умееш –
Мне пяшчоты хопіць і ад іншых, -
Над маёй бядою не самлееш
І салодкіх кропель не прапішаш.

Праўдай будзеш лупцаваць па сэрцы.
(Не шкадуй – яно яшчэ нічога).
Буду я стаяць, як на паверцы
Нашага юначага былога.

Лекі твае горкія, гаючыя
У аптэках не купіць за грошы...
Калі сэрца сціснецца балюча,
Да цябе прыеду, да калючай,
Да цябе прыеду – да харошай.

141

МАЛАДЫЯ

- Каханая!
- Любы!
- Каханая!
- Любы!
Здаецца, ім смагу павек не сталіць...
На небе бяруцца
Шчаслівыя шлюбы,
А слёзы ліюцца пасля –
На зямлі.

142

СУЗОР’Е  ДЗЕВЫ

Паласа бетонная.
Узлёт. Палёт.
Ў шматзорнае, бяздоннае
Прастуе самалёт.

Ужо сузор’е Дзевы.
І – прыгажуняў рой
То справа, а то злева
Мільгаюць прад табой.

Ты здаўся, ты ў палоне.
Спакуса – ці набгом.
Ды толькі ты ў салоне.
Яны ж за тоўстым шклом.

І кожная ўсміхаецца:
- Я прагу наталю...
Будзільнік надрываецца:
     - Вяртайся на Зямлю.

143

ХЛОПЧЫК З СУСЕДНЯГА ДОМА

Малая дачка мая ноччу
Усміхалася гэтак добра.
Што ёй снілася? Можа, хлопчык
З суседняга дома,

Што пры стрэчы са мной вітаецца,
Што дачцы маёй усміхаецца,
Што задана на дом, пытаецца
Па гісторыі ці батаніцы?

Ён прыгожы такі карасік
З носам-гузікам канапатым.
(Я ж і сам закахаўся ў класе –
Ці-то ў трэцім, ці, можа, ў пятым).

А дачка – ну, суцэльная ўтома –
Размаўляць з ім доўга не хоча.
...Што ёй снілася? Можа, хлопчык
З суседняга дома?


144

ТАКАЯ АРЫФМЕТЫКА

Трэці лішні, кажуць,
Трэці лішні.
У яе ж сяброўства –
З тым і з гэтым.
То адзін бярэ ў кіно білеты,
То другі частуе спелай вішняй.
Трэці лішні, кажуць,
Трэці лішні.

Сумаваць дзяўчыне ёсць прычына:
Нехта трэці з двух.
Каторы лішні?
Кожны ёй такія пісьмы піша!
Хто тут трэці?

Мо, сама дзяўчына?

145

ЛЮБОЎНЫ ТРОХКУТНІК

Каханне было найпершым
І, мабыць, было найлепшым.
Глядзеў на цябе з дня ў дзень я,
Хадзіў за табою ценем
І ахвяраваў употай
Цукеркі табе і кампоты.

А ты мяне не кахала.
Ты Косціка ўпадабала,
І ўсе мае сокі-кампоты
Ты Косціку аддавала...
І фанцік яму падарыла,
З адным толькі з ім гаварыла.

О, як жа цябе кахаў я!
З-пад вокнаў тры ружы сарваў я,
Табе іх аддаў, адзінай,
Але не пачуў: “Малайчына!”,
Хаця за геройскі ўчынак
Стаяў у куце з паўгадзіны.

На стромкую лазіў таполю,
Ніколі не плакаў ад болю,
І – самаахвярна вясёлы –
Я першым
Ішоў на ўколы.
Чытаў пра мядзведзя басам
Я верш – рагатала зала.

А толькі на ўсе выкрутасы
Увагі ты не звяртала.
Ты Косціка ўпадабала,
Нікога больш не заўважала.

Забралі бацькі цябе ўвосень
З дзетсадзіка нумар восем...

...Сустрэліся днямі з Косцем,
Зазваў мяне Косця ў госці.
Мы чарку ўзялі па-старэчы
146
Ды выпілі з ім за сустрэчу,
Успомнілі даўнюю восень,
Дзетсадзік наш нумар восем
І даўняе тое бязгрэшнае
Каханне сваё найпершае.

146а

ПАРАДА МАЛАДЫМ ДЗЯЎЧАТАМ

Выбірайце для кахання
Добрага ды дужага,
Хто да вечара ад рання
Будзе зваць вас ружаю.

Выбірайце для кахання
Стройнага, высокага,
Каб аж сцялася дыханне
Ад блакітнавокага.

Выбірайце маладога,
З ім навек расквецьцеся.
А не знойдзеце такога –
Да мяне прыгледзьцеся.


147

Х   Х   Х

Табе я помсціў за сваю няўдачу,
Віну чужую – не тваю віну.
Праз сотню снегападаў белых бачу
Тваёй чаромхі белую вясну,
Твой першы боль, тваё святое ранне.
І – спачуванне мне.
                Я зразумеў пазней,
Што ты была мацнейшай у каханні,
Яно ж, на жаль, - вышэйшым за мяне.

148

АБКРАДАЕМ СЯБЕ

Ці часта шчасціць быць у лесе,
Каб да знямогласці, да стомы,
Каб набадзяцца, колькі ўлезе,
І не чакалі справы дома?

Ці часта шчасціць быць з сябрамі,
Каб ім сказаць, як то вядзецца
Пра ўсё, што сэрца тваё раніць,
І іхні боль узяць да сэрца?

Ці часта маці мы гаворым
Пра любасць, што ў глыбі хаваем,
Ці часта, едучы да мора,
Яе з сабою запрашаем?

Ці часта цягне нас у хату,
Дзе водгулле маленства тае?..
Ці не зачаста, не занадта
Саміх сябе мы абкрадаем?


149

ЛЯДЫ

На свае запаведныя ляды
Дзень пры дні мы хадзілі ўдваіх.
Ад чырвонага россыпу ягад
Там знянацку займала аж дых.

А суніцы былі там пахучыя.
І былі там, былі там, былі
Пацалункі такія пякучыя,
Што, нібыта агнём, апяклі.

Мне і сёння іх піць – не напіцца,
Прага й сёння мне жыць не дае,
Што з’явілася там, у суніцах
Праз сунічныя вусны твае.

























150







ГРАЮЦЬ ГІМНЫ ВЯСНЕ КАПЯЖЫ






151
БОЛЬ
 
Боль скалечанай душы
Гоіць толькі лесу голле,
Ручаёў званочкі ў полі
Ды званочкі-капяжы.

Ні палёгкі анідзе.
Лёс бязлітасна мардуе.
Слова жалю не ўратуе –
Не спяшайся да людзей,

Пра бядоты не кажы,
Не шукай людской патолі.
Гоіць толькі лес і поле
Боль скалечанай душы.

       152
АСІНА

Між дрэўцаў цягнецца прасціна
Марозам
                снега скутага,
І аж калоціцца асіна
Ад холада ад лютага.

Я запрасіў яе пагрэцца
Да вогнішча вясёлага,
Але агню баіцца дрэўца
Маленькае і кволае.

Паразумецца нам няпроста:
Мы лёсам-доляй розныя...
Не навучыцца нам сяброўству
З бусламі і бярозамі.


153
НАЧНЫЯ  КОЛЕРЫ

Жоўты і чорны.
Ноч. Ліхтары.
Месячык-човен
Самотны ўгары.

Свецяцца гронкі
Рыжых рабін.
Даўні
У сэрцы
Баліць успамін.

154
СТУДЗЕНЬ

Снегавікамі – людзі.
Сонейка ў бездань згінула.
Трэція суткі студзень
Белую сее мякіну.

Быў ленаваты снежань
І не дадаў да нормы,
Студзень жа снежыць і снежыць –
Братаў ратуе гонар.

155
ЛЮТАЎСКІЯ КАПЯЖЫ

Сцёрла зімка
Усе рубяжы,
Усе межы,
Усе кардоны:
Каб злучыцца
З ракой нескаронай,
Між снягоў
Ручаінка бяжыць.

У прыроды свае віражы:
Па прыкметах
Чакалі марозаў.
Адмятаючы
Нашы прагнозы,
Граюць гімны вясне
Капяжы.

Люты грозіць,
Ды, што ні кажы, -
Не страляе
У бёрнах салютам,
Не лютуе завеямі
Люты –
Капяжы ўсю зіму,
Капяжы...

156
Х   Х   Х

Даброты ў лёсу я выпрошваць не мастак,
Але малю свавольніцу-паэзію:
Хай лёганька мне пішацца – вось так,
Як на прадвесні дыхаецца ў лесе.


157
ШПАКІ ПРЫЛЯЦЕЛІ

Шпакі прыляцелі, а ў нас завіхурыла,
Скакалі да раніцы белыя коні.
І я адчуваў нібы ўласнаю скураю,
Як моташна ім у настылай шпакоўні.

Нязвыклае слухаць
І трэсціся ў холадзе
На леташняй траўцы
Гняздзечка калянага...
А зімка між тым у вясну пераходзіла.
Грывастыя зніклі,
І сонца праглянула.

158
ПАЧАТАК КРАСАВІКА

Зіма з вясной шчэ дужыцца:
То снег  над хатай кружыцца,
То раптам дождж згары,
І ручаі завулкамі,
Бы немаўляты, булькаюць,
Пускаюць пухіры.

Зіма з вясной шчэ дужыцца,
Але паўсюдна – лужыны,
І з дахаў пацякло.
Старая хоць і пыхкае,
А шпак ды са шпачыхаю
Наладжвае жытло.

159
ЗОРКІ

Прыдумаў вобраз вось які:
На твары неба воспінкі.
Рашыў пасля: мана, міраж –
Вяснушкі ў небе там.
Вясна ж...

160
ПУНСОВАЯ ЧАЙКА

Пунсовую чайку
            далёка ад берага,
Як сонца ўзыходзіла,
               бачыў я летась.
Прысядзе на хвалю –
          І зробіцца шэраю,
Узнімецца –
        зноў бы пунсовы той ветразь.

Мо крымскае сонца
                фарбуе ёй крылы...
Ды толькі другое я чуў меркаванне:
Тут многія у дзень нараджэння Грына
Пунсовую чайку
                страчаюць уранні.

161
САЛАВЕЙ

Не спяваюць уначы
Птушкі смерці – крумкачы.

Балбатлівую сароку
Сон агортвае патроху.

Каршуну ўсю ноч да дня
Сніцца сон пра кураня.

А салоўку сон не ў сон –
На рабоце важнай ён:

У альшаніку шчыруе –
Закаханым канцэртуе.

162
ПАКЛАНІСЯ   ЕЛАЧКАМ

Горы людскога гора.
Бездань людскіх няшчасцяў.
А ёсць у бары пагорак –
Там дзяцел пра шчасце часціць.

І ёсць у бары палянка
З сям’ёй маладзенькіх елак.
Ты можаш прыйсці туды ранкам
У самы цяжкі панядзелак.

Ты елачкам тым пакланіся,
Іх мяккія лапкі пакратай,
Прыродзе самой павініся
За тое, у чым вінаваты.

Прырода... Яна адчувае
І беды твае, і няўдачы.
Як маці, яна спачувае
Сваім дзіцяняткам няўдзячным.

Ратуе цябе ў ліхалецце
Ад гора, бяды і адчаю,
Хоць мы – неразумныя дзеці –
Знішчаем яе,
Знішчаем...

163
ДАЖДЖЫ

Нібы верасень, а не ліпень
Даў прастору нябеснай вадзе.
Паўдарогі на боты наліпне,
Пакуль з поля дахаты ідзеш.

Бульба ў нізкіх гародах гіне.
Каля рэчкі стажкі плывуць.
А касыя – пункцірам – лініі
Б’юць па вокнах.
Па сэрцы б’юць.

164
НА  АЎСЯНЦЫ

Над абрывам сосны дыбяцца,
І гудзіць лясны абшар.
А пад лаўкай – ані рыбіцы: -
Ні платвічкі, ні ярша.

З неба мокрадзь сее сумная.
Пазнікалі рыбакі.
І цягнуся пустасумам я,
Як і ўчора ад ракі.

Абязрыбела Аўсянка:
Ці хто толам жартаваў,
Ці да вечара ад ранку
З вудай кожны шчыраваў,

Ці атруту смалакурня
Падпусціла тут цішком...
Можа, толькі адны куры
Не смяюцца з рыбакоў.

Хто зазнае, дзе прычына?
Ад чаго пачаўся скон?
А вясковыя мужчыны,
Што над рэчкай гнулі спіны,
П’юць ля рэчкі самагон.


165
ЛІПЕНЬ

Памаладзелі пожні,
Памылася прырода,
Дождж кроплямі апошнімі
Шчэ стукае ў згароду.

Але ўжо ў небе светла,
І сонейка з-за хмар
Аглядвае прыветна
Зямны абшар.

166
ЖНІВЕНЬ

Сыходзіць лета ў пошуме дажджоў.
Засекі свірнаў залатым начыннем
Напоўнены гаспадаром ужо.

І ранавата шчэ – без дай прычыны –
Скідаюць яблыкі
                сады.
А на бярозах жоўтыя лісты
З’явіліся, як сівізна ў жанчыны.

І сівізна пануе на траве,
І з бульбы ўжо паскошана націнне.
Час прамільгне, - глядзіш, і павуцінне
Праз скошанае поле паплыве.

167
СЛАНЕЧНІК

Счарнее ўвосень тварам,
Пераменіцца...
Няўжо калісьці,
У далёкім годзе,
І сонца залатое
Адпраменіцца,
Як той сланечнік
У маім гародзе?

168
БАРВОВЫ ЛІСТАПАД

Чамусьці сэрца ў скрусе
І словы неўпапад.
А вінаваты, мусіць,
Барвовы лістапад.

Барвовыя завеі
Алеі замялі,
Усе мае надзеі
Ў нязбыт перавялі.


169
У НАС ЯШЧЭ СЛОТА

У нас яшчэ слота,
Усё яшчэ слота...
Даўно развітальную гусі дапелі,
Даўно журавы за цяплом паляцелі,
Даўно ўжо зляцела з бяроз пазалота,
А ў нас яшчэ слота,
Усё яшчэ слота.
І хочацца разам усё перайначыць,
Але па-кастрычніцку неба ўсё плача,
І вечным здаецца балота ля плота.
У нас яшчэ слота,
Усё яшчэ слота.


170
ВЯСНА І ВОСЕНЬ

Вясна прадракае
Шчаслівае ранне,
Шчаслівае ранне –
З каханым світанне.

А восень астудзіць
Вясновыя мроі,
А восень пабеліць
Зрадзелыя скроні,
 А восень з аптэкай
Цябе пазнаёміць,
А восень...

Ды толькі
І ўвосень гамоніць
Вясна, што уладна
Ўрываецца ў сэрца.
І сэрца заўжды
У вясны
На паверцы.

171




ДУМКІ   НЕМАЛАДОГА   ЧАЛАВЕКА







172
Х   Х   Х

Малому адказваюць: “Вырасцеш – зведаеш”.
І мне так адказвалі даўняй парой.
Ляцела за лецейкам новае лета.
Пасыпаны скроні мае сівізной.

А колькасць пытанняў не йдзе на змяншэнне.
Яшчэ і адно не паспееш рашыць –
Другое пытанне чакае рашэння,
І трэцяе спее ўжо недзе ў душы.

Кладуцца палоскі жыццёвых пракосаў,
Ды нешта ніяк не шанцуе ў жыцці –
Ніяк не выходзіць зрабіцца дарослым,
На безліч пытанняў адказы знайсці.

173
ЧАКАЮ  ШЧАСЦЯ

Адквітнеў у садочку бэз –
Чакаю спякоту лета.
Зжаўцеў у зарэччы лес –
Блізкай зімы прыкмета,

Гамонку вядуць капяжы –
Вясна за бліжэйшым гаем.
Жыццё ўжо амаль пражыў –
Шчасця чакаю.

174
ПАРАДОКС  ЛІСТОТЫ

Да таго,
Як зрабіцца смеццем,
Харашэюць лісты
Перад смерцю.

Ах, каб з намі
Рабілася тое:
Прыгажэць
Перад Вечным Спакоем...

175
ПАМІРАЮЦЬ  ПА-РОЗНАМУ

Паміраюць па-рознаму:
Ад сардэчнай бяды,
Ад балючага роздуму,
Ад атрутнай вады,

Рэдка ўжо – ад сухотаў
І ад кулі – радзей...
Я памру, як не хопіць
Дабраты для людзей.

176
ДАРОГА

Заўтра зноў сыду за небакрай
Павядзе ў той край мяне дарога,
Дзе імкнецца чалавек да Бога
І далей, чым пекла, божы рай.

Павядзе ў той край мяне дарога.
Можа, вечны там спакой знайду.
Заўтра зноў за небакрай сыду.
Спадзяюся – ўсё-такі – да Бога.

177
СТАРОНКІ    ГІСТОРЫІ

Ні рэнесансу, ні готыкі –
Будынкі ўсё новыя, гонкія...
Горад, як кнігу, разгортваю,
Вуліц гартаю старонкі.

Гартаю я іх нетаропка,
З павагаю іх чытаю.
Тут ёсць Гараўца старонка,
Старонка бацькі Міная.

А вось і яшчэ старонка,
Дзе ў агародчыках ружы,
Дзе цягнуцца к небу стромкія
Таполі, - старонка Харужай.

Там – Шубіна, там – Даватара...
І прадстаюць прад вачыма
Гады барацьбы зацятай
За волю і за Айчыну.

Хаджу цэлы дзень без стомы я,
Гартаю той кнігі старонкі,
І поплеч ідзе гісторыя
Да самай прыдзвінскай кромкі.


178
ГАВОРКІ

Што людскія гаворкі?
Махаю рукой:
Папляткараць – і сціхнуць,
Утомяцца.
І не буду ад слоў,
Што струменяць ракой,
Я хварэць усю ноч
На бяссонніцу.

І няхай пра мяне
Там гамоніць ізноў
Той калодзежны сход,
Безупынны, жаночы,
Бо якая мне справа
Да іхніх высноў,
Я сваё маю сэрца
І ўласныя вочы.

Ды адно толькі думаю:
Час праміне,
І мінута надыдзе
Апошняя, горкая,
Застанецца тады
У жыцці пра мяне
Толькі памяць людская –
Людскія гаворкі.

179
Х   Х   Х

Пытаешся, што мне больш дорага –
Рыфмаваны
                ці верш верлібрам?
А мне ўсёроўна, якога снарад калібра.
Толькі б трапна цаляў у ворага.

180
ПАДРАХУНАК

Усё прагнуў
Я нечага большага.
У нябёсы
Адчайна цягнула.
Час закладваць
У засекі збожжа.
Жменька зерня...
Жыццё прамільгнула.

181
Х   Х   Х

О, мой стол – Праметэя скала!
О, мае непарыўныя путы!
За якія грахі да стала,
Як той грэчаскі вязень, прыкуты?

Мо таму, што каханую зваў
Сінявокай зямной багіняй,
Хтось з багоў на мяне зазлаваў
І пракляў па гэтай прычыне?

Не, не трэба грашыць на багоў.
Я аддаў без старонняй прынукі
У палон шчэ не сказаных слоў
Сам сябе на пякельныя мукі.

Адпушчэння не будзе грахоў.
Песні – радасць мая і пакута.
Кожны дзень высякаю агонь.
Кожны дзень напінаюцца путы.

182
РОЗДУМ  НА КЛАДАХ

Даўняму сябру, рагачоўскаму
настаўніку Верамееву Рыгору
Фёдаравічу

Нагаварыцца мне б
З сябрамі ўволю,
Ды часу не стае.
Шкада да болю.
Ідуць гады,
І ззаду перавал.
І многія знаёмыя
Ўжо д о м а.
І не зязюля –
Мудрая сава
Штось прадракае.
Толькі невядома,
Пра што талдычыць
Мудрая сава –
Што, мабыць,
Пасівела галава,
Што ўжо збірацца
Час і мне д а д о м у –
Да родзічаў, сяброў
І да знаёмых.

Там часу будзе
Ўжо даволі
Нагаварыцца
З імі ўволю.

183
СТАРЭЮ

Не ваджу ўжо сяброўскія рэі.
Знаёмага стрэў.
              Невядома,
Пра што гаварыць.
              Дадому
Цягне з гасцей.
              Старэю...

184
Х   Х   Х

І пачаткоўцу, і класіку –
Адно на вяку:
Наканавана класці
На пульс планеты руку.

А як Зямля адгукнецца,
Ці зазвіняць радкі,
Залежыць ужо ад сэрца –
Не ад рукі.

185
Х   Х   Х

Памерці кожнаму дадзена.
І гэта не адкрыццё,
Што ў нараджэнні закладзена
Вяртанне туды, ў небыццё.

Змайструюць апошні човен,
Як спыніцца сэрца ўшчэнт,
І возьмецца воранам чорным
Рваць сэрцы жывых Шапэн.

Калі ж на апошнюю дачу
Звязуць і ўжо час міне,
Мяне ўспамінайце ўскудлачаным –
Не гэткім, як у труне, -

Гарэзлівым, незласлівым,
Хто вас і жыццё любіў,
Хто быў хоць не надта шчаслівым,
Але і няшчасным не быў.

І грэшнае цела цешыў,
І добра умеў пагуляць.
Шкада, анекдот свой лепшы,
Памёр, не паспеў расказаць.

І вы не шкадуйце, што рана
Ў далёкі рушыў паход.
Вы лепш за мяне сто грамаў
Кульніце пад Новы год,

Кульніце за незласлівага,
Хто вас і жыццё любіў,
Хто быў хоць не надта шчаслівы,
Але і няшчасным не быў.





186
НАМ  НЕ  ДАЖЫЦЬ  ДА  ТЫХ  ЧАСОЎ

Нам не дажыць да тых часоў,
Калі не ў горы і не ў скрусе
Жыць будзе люд на Беларусі.
Нам не дажыць да тых часоў.

Нам не дажыць да тых часоў,
Калі, як у скарынцы хлеба,
У вершы будзе нам патрэба.
Нам не дажыць да тых часоў.

Нам не дажыць да тых часоў,
Але калісьці, пры нагодзе,
І нас успомняць у народзе,
Нас, што жылі для тых часоў.


187
СЯБРАМ

Жыццё не скора скончыцца –
Закончыцца тады,
Калі мне не захочацца
Калодзежнай вады,

Калі не пажадаецца
Уранку паглядзець,
Як з цемры нараджаецца
На ўсходзе новы дзень.

Пакуль, бядою скошаны,
Не падаю ў траву,
Жыву, мае харошыя,
У радасці жыву...


188
ЧАЛАВЕК

Ці ад бога ён – летуценнік,
Ці нячысціка кампаньён?
Колькі жудасных азначэнняў
Сам сабе напрыдумваў ён:

Бесталковы,
                бязладны,
                бязвольны,
Бесталанны,
                бяздумны,
                бяздольны,
Безгаловы,
                бяздзейны,
                бяздарны,
Бесхарактарны,
                безгаспадарны,
Без’языкі ён,
                безразважны,
Бессаромны
                і безуважны.
І бязладна гучыць, хоць прывычна
Вельмі жудаснае – безаблічны.

Хто ён – хцівы і пустапарожні?
Ці вялікі ў зямной сяўбе?..
Колькі слоў непаўторна харошых
Напрыдумваў ён сам сабе:

Сімпатычны,
                адменны,
                надзейны,
Неблагі,
               залаты,
                дабрадзейны,
Бездакорны,
                павабны,
                цудоўны,


189
Унікальны,
                выключны,
                чароўны,
Беззаганны,
                дасведчаны,
                спраўны,
Чалавечны,
                пагадлівы,
                слаўны,
Абаяльны,
                дзівосны,
                крыштальны,
Рэдка, праўда, але –
                ідэальны,
Неспакойны,
                жывы,
                непакорны.
Ненаглядны
                і непаўторны.

...З кожным векам
                меншаюць цені.
Свету болей.
                І гэтак навек.
Не ад бога ён –
                летуценнік.
Не ад д’ябла ён –
                летуценнік.
Лепіць сам сябе
Чалавек.

189а

ПАМЯЦІ ВАЛЕРЫЯ ТАМКОВА

І ты пайшоў,
Суседзе мой,
Туды, дзе ўсе
Заўсёды дома.
А ці сустрэнемся з табой
Мы  т а м, -
Нікому невядома.

190

ШЛЯХ ЖЫЦЦЯ

Шлях жыцця – калейдаскоп
Нечаканых сутыкненняў:
Ценесветаў, светаценяў –
З іх складаецца жыццё.

То павольна, то ў галоп
Зімалетачкі мінаюць,
У прадонне адплываюць,
Набліжаюць небыццё.


191
ПАЎАПТЫМІСТЫЧНАЕ

Равеснікі, мае вы людцы, -
Прыдумаць штось –
Узяць са старасці й вярнуцца
У маладосць.

Гарэзіць, быццам у семнаццаць
І баляваць.
Што скажуць мудрыя дарадцы, -
Ўжо напляваць.

Хай радасць пеніцца, ліецца
Для нас ракой,
Пакуль на вечны не кліча сэрца
Нас на спакой.


192
ДЫМ ЦЫГАРЭТЫ
(Песня)

Мой цыгарэтны дым 
            віецца аж да столі,
І песні мы пяём
            пра жыццейка і смерць.
Здаволены вы мной
            і вамі я здаволен,
Што можам мы сядзець
            і па-сяброўску пець.

А будзе колісь дзень
            палаючага лета,
І прыйдзе тое, што
            заўсёды не ў пару.
Апошнюю ў жыцці
            ў доўгім цыгарэту
Я прыкуру, але
            ўжо не дакуру.

І будзе нада мной
            дымок да столі віцца,
І будзе ўжо рука
            паволі халаднець,
І не паспею я
            ў момант той здзівіцца,
Што ўжо не буду я
           ніколі з вамі пець.


193
ТОСТ  НА  ЮБІЛЕІ   РАВЕСНІКА

Не дадзена нашым гадочкам спыняцца.
Без спыну жыццё, як паводка, імчыцца.
Нядаўна пілі мы за “двойчы па дваццаць”,
А сённяшні келіх – за “двойчы па трыццаць”.

Раўнюткай дарогі ў жыцці было мала.
Часцей сустракаліся яма ці ўзгорак.
Няхай жа надорыцца цуд небывалы –
Каб выпілі колісь за “тройчы па сорак”.

194
МАНАЛОГ

Жыў па праўдзе,
Хоць часам служыў і мане.
Ўсё было, і за ўсё
Вы прабачце мне, людзі.
І кахаў я кагосьці.
Кахалі й мяне.
Пачуцця ж на дваіх
Не было.
І не будзе.

Ці такое жыццё,
Ці мая тут віна.
Валакло па каменнях,
Здзіраючы скуру.
Пасяджу давідна
За бутэлькай віна
Ды нап’юся
Ад суму ці здуру.

Можа, скіну самоту
З пабляклых вачэй,
Ахінуся крылом
Маладосці пад ранак,
І засну, і сасню,
Як жыццё ўкол цячэ,
І яшчэ – што ў жыцці тым
І я – не падранак.

195
МОЛЬБЫ ДА КАШЧАВАЙ

Ты замарудзь апошні крок,
Дай здаць няздадзены ўрок,
Дай споўніць дадзены зарок,
Дай скласці не адзін радок,
Дай піць крынічны халадок,
Дай злётаць па грыбы ў барок,
Дай да бярозанькі – па сок,
Дай – на рыбалку пад масток...
Ты замарудзь апошні крок.

196
“РАЦЫЯ”

Маладосць прайшла. На ганку
Старасць наспявае.
Маладзейшыя да ранку
Песенькі спяваюць.

Я ўжо рацыю, знаць, маю
Сэрцам не параніцца.
Ў дзесяць вечара “бай-баю” –
І да самай раніцы.

Сон спакойны хай прысніцца.
Час за розум брацца.
А не спіцца вось, не спіцца.
Не выходзіць “рацыя”.

























197
ЗА ЖЫЦЦЁ

Не думай ты
Пра смерць і небыццё,
Хоць пад ухіл
Вазок жыццёвы коціцца:
Смерць пра сябе
Сама няхай клапоціцца,
Ты ж узнімай свой келіх
За жыццё!































198
Х   Х   Х

Што ні дзень –
Даражэйшы мой дзень.
Скуль звароту няма,
Вядзе –
У прадонне вядзе дарога.
А зрабіць яшчэ трэба
Так многа.
































199
Х   Х   Х

Я быў праўдзівы
З ворагамі і сябрамі
І калі ўдача,
І калі гора.
Вось толькі часам
Хлусіў я маме:
                - Ты не хвалюйся.
Ў мяне ўсё добра.






























200

ПАСТСКРЫПТУМ

Кніга, якую вы толькі што прачыталі, павінна была ўбачыць свет яшчэ ў траўні 1999 г. Ва ўсялякім разе, аўтар меркаваў выдаць яе да свайго      60-годдзя. На жаль, не атрымалася: не хапіла паразумення, не знайшлося сродкаў. А потым, як гэта часта здараецца ў жыцці, у чалавека раптоўна спынілася сэрца: сардэчная недастатковасць.
Хутка, а дакладней 16 траўня гэтага 2004 г. будзе чатыры гады, як яго – Уладзіміра Немізанскага – настаўніка, паэта, чалавека добрай душы і адкрытага, чулага сэрца, - не стала. Пайшоў з жыцця чалавек, для якога паняцці: сумленне, сціпласць, неабыякавасць былі заўсёды на першым месцы. Менавіта за гэтыя якасці, не кажучы ўжо пра цудоўныя, удумлівыя радкі, якія выходзілі з-пад яго пяра, і любілі, і паважалі яго на рагачоўшчыне.
Успамінаю, як на пачатку 2000 г. (я тады рыхтаваў да выдання сваю другую кнігу) Львовіч – так я звяртаўся да гэтага чалавека – амаль цэлы дзень праглядваў мой рукапіс, рабіў заўвагі, нешта правіў, адкладваў у бок, што на яго думку, было не вартае ўвагі. Я давяраў Львовічу, лічыў яго адным з лепшых паэтаў апошняга часу на рагачоўскай зямлі. Як зараз бачу сум і безвыходнасць у яго вачах, калі ён, ужо збіраючыся дамоў, распавёў мне і пра свой асабісты рукапіс вершаў, які ўжо доўгі час не мае магчымасці выдаць.
Неяк у мяне быў дрэнны настрой і, чамусьці, захацелася пачытаць вершы Немізанскага. Пачытаў, успомніў, пабедаваў з нагоды яго заўчаснай смерці. І, раптам, думка: няўжо мы, рагачоўцы, не зможам выдаць кнігу ПАЭТА? У той момант я ўжо зразумеў, адчуў сэрцам, што зможам, што ўсё ў нас атрымаецца, трэба толькі пачаць. Потым была размова з Тамарай Пятроўнай, удавой паэта, пошукі рукапісу, які за гэты час шмат дзе павандраваў. І вось, нарэшце, сын Немізанскага Юра прынёс мне бацькаў рукапіс. Я прагледзеў яго, пачытаў вершы і ў чарговы раз пераканаўся, што трэба зрабіць усё магчымае, каб “Дарункі жыцця” (такую назву творца даў кнізе) з’явіліся на свет. Будзе шкада, калі гэтыя цікавыя творы не пачытаюць іншыя. Першым чынам тэлефаную ў цэнтральную бібліятэку. Клаўдзія Васільеўна Савельева з разуменнем аднеслася да маёй (калі быць шчырым, то не зусім маёй, бо разгаворы пра выданне гэтай кнігі хадзілі даўно) ідэі і адразу згадзілася дапамагчы. Я ўжо ведаў, што калі рукапіс будзе пакладзены на дыскету, то значна танней абыдуцца паслугі тыпаграфіі па выданню кнігі. Цяпер трэба шукаць спонсараў, тых, хто зробіць свой унёсак у гэтую ўдзячную справу. Тэлефонныя званкі ў шматлікія ўстановы, арганізацыі, прадпрыемствы мала-паціху пачалі даваць плён. Акрамя таго, мая маці Алена Сямёнаўна і жонка Ніна таксама не засталіся ў баку ад гэтай акцыі, у выніку чаго на сёняшні дзень (10.01 - 29.02.04) у “нашай” ведамасці ўжо 237 тыс. рублёў. Думаю, сума гэтая не канчатковая. Вось прозвішчы тых, не ўсіх, вядома, бо іх шмат, людзей, якія зрабілі свой пасільны ўнёсак у гэтую справу:             С.М. Зайцава, Р.Р. Цодзікава, М.М. Пысін, Марына Казакова,         В.М. Краўчанка, Е.У. Купрэева, І.Н. Дубіна, Н.І. Шэндзерава,        О.П. Спірыдовіч, С.А. Лугаўская, С.У. Якаўлева, Л.Г. Шэндзерава,     Л.М. Буйневіч, А.М. Гурэвіч, Анна Ключнікава, В.І. Лагуніна,             Н.Л. Міхедава, Г.М. Кузнецова, Ж.С. Смірнова.               
Акрамя таго, на разліковы рахунак тыпаграфіі ўжо пералічана (мне гэта вядома дакладна) 351 тыс. рублёў. Зрабілі гэта: завод напіткаў (М.П.Міронаў), “Альтаір” (В.І. Лагуніна), школа № 2                ( С.А. Арцёмішын), аддзел культуры (в.а. Н.С. Харонжа).
Знаю, гэтых сродкаў будзе недастаткова для тыража тых жа 500 асобнікаў, але час  (29 траўня Немізанскаму споўнілася б 65 і хацелася б паспець выдаць кнігу да гэтай даты) яшчэ ёсць і я спадзяюся на лепшае, а менавіта, што знойдуцца яшчэ нераўнадушныя людзі, якія прымуць удзел у распачатай дабрачыннай акцыі.
На пачатку сакавіка абяцалі нейкую дапамогу педвучылішча, ГПТВ-100, вучылішча металістаў, школа-гімназія № 1, хлебзавод і     г. д.
У сваім звароце да чытача аўтар абяцаў назваць прозвішчы тых, хто дапаможа яму ў выданні кнігі. Замест аўтара зрабіў гэта я. Хай парадуецца там, на небе, яго душа за тых людзей, якія знайшлі магчымасць укласці свае сродкі ў справу яго жыцця, цяпер ужо памяці аб ім.

                Уладзімір Шпадарук












ЗМЕСТ

Шаноўны чытач
Справаздача
Рубрыка І. “ЖЫВЁМ ДЛЯ ШЧАСЦЯ”
Рубрыка ІІ. “НА БЕРАГАХ ДНЯПРОЎСКІХ І ДРУЦКІХ”
Рубрыка ІІІ. “У СЭРЦЫ БАЛІЦЬ ВАЙНА”
Рубрыка ІV. “У ТВАІХ ДАЛАНЯХ”
Рубрыка V. “ГРАЮЦЬ ГІМНЫ ВЯСНЕ КАПЯЖЫ”
Рубрыка VІ. “ДУМКІ НЕМАЛАДОГА ЧАЛАВЕКА”
Пастскрыптум