Избранные сочинения. Том 1

ЛАЙПАНЛАНЫ БИЛАЛ



САЙЛАМАЛА

(КЕСИНИ ЭНЧИ ЧЫГЪАРМАЛАРЫ,
БАШХА ТИЛЛЕГЕ КЁЧЮРЮЛГЕНЛЕРИ,
БАШХА ТИЛЛЕДЕН КЁЧЮРГЕНЛЕРИ
эмда
ОЮМЛА, ФИКИРЛЕ, МЕКТУПЛА, МАКАЛЕЛЕ,
РЕЦЕНЗИЯЛА, АРХИВ МАТЕРИАЛЛА)


БИРИНЧИ ТОМ

Биринчи томгъа назмула бу китабла бла дефтерледен сайланнгандыла:

 «Сенсе мени насыбым» /1970-1975 джылла/;
«Бусакъла» /1975-1980 джылла/;
«Дуния сейирлиги» /1980-1984 джылла/;
«Джангы Ай бла джулдуз» /1989-1993 джылла/.

Биринчи томгъа къошакъ: 
«Джазгъы джабалакъ» /1960-1970 джылла/.

ДЕФТЕР: «СЕНСЕ МЕНИ НАСЫБЫМ»
(1970-1975 ДЖЫЛЛА)

ХАР ТЮЗ ДЖЮРЕК ...

Тюшюрмеселе да къагьытлагьа назму,
Хар джюрекде назму тамыр, назму ыз,
Хар бирибизде къалкъыб тургьан фахму,
Хар тюз джюрек – джана тургьан джулдуз.

ТАМЧЫЛА

Шоркъа суучукъдан
Чартлаб, тамчыла
Джерге сингдиле,—
Къургьакъсыб тургьан
Гокка хансчыкъгьа
Джашау бердиле.
Гокка, тирилиб,
Башын кёлтюрюб,
Ол тамчыладан
Бурунча болду,
Ариу джашнады,
Чагьыб джангыдан.
Биреуге джашау
Болдурур ючюн,
Кете джашаудан,
Аллай тамчыла
Кёб чартлайдыла
Шоркъа суучукъдан.

ИГИ ДЖОРА

Къалам, сени юсюнг бла
Кёб джерлеге барырма.
Кёбле мени танырла,
Мен кёблени танырма.

Тас болмайын, къойгьанча,
Дефтерледе ызынгы,
Халкъда мен да къоярма,
Кёб назмуму, джырымы.

АДАМ НЕ ЮЧЮН ДЖАШАЙД ДУНИЯДА?

«Адам не ючюн джашайд дунияда?»-
Бу соруу кёблени ашай болурму?
Адам дунияда ёлалмагьандан,
Кеталмагьандан джашай болурму?

"Адам не ючюн келед дуниягьа?"-
Къыйналыр ючюн келе болурму?
Къайытмаздан кетген кюнюнде
Ол  разы болуб кете болурму?!

Огьай, амал джокъ, кетген кюнюнде
Адам дунияны сюйюб къояргьа.
Ол дагьыда термиле болур
Джер джюзюнде бираз джашаргъа.

Огьай, Адам бир ёмюрде  да
Ашыкъмагьанды сууукъ къабыргьа.
Ёлюм  къоркъууу, къамчи кибик,
Ашыкъдыргьанды аны джашаргьа.

От алыб башха дунияладан,
Джерде от тамызыргъа келгенди  адам.
Огьай, Адам, ёлюрге деб тюл,
Ёлюмсюз болургьа келгенд дуниягьа!

Адам  дунияда джашай болур,
Джыяр ючюн  чыкъда гюллени,
Адам  дунияда джашай болур,
Джууукъ эте хорлам кюнлени.

Адам дунияда джашай болур,
Ёлюм сёзню унутдурургъа.
Биз билмеген таша кючлени
Кюнден-кюннге бойсундурургьа.

Адам дунияда джашай болур,
Джашау деген сёз – кьууанч дегенча,
Ангылашыныб турур ючюннге
Бу ангылы дунияда бирча.

Кеси ачханы кесине къаршчы
Болмаз ючюннге джашайды  адам.
Ёлюм тюл, джашау джарыгьы
Уруб турургьа керекди алдан.

Атаны сабийи атадан насыблы
Болур ючюннге джашайды  Адам.
Киши да эрикмез неси да болгьан
Бу биз джашагьан джер джашаудан.

Адам  дуниягьа  келмегенди,
Джашау къыйынд деб, къачаргьа андан.
Джашау аман  эсе, иги  этерге
Деб келгенди джашаугьа Адам!

САКЪЛАЙДЫ ИШИМ

Джаман сюеме, созулмай,
Джарыкъ нюзюр терк толса,
Ёзге, меннге джарым  джолда
Бир джукъ болгьаны болса...

Огъай, ёлюмден къоркъмайма,
Аджалсыз къайры кетеме...
Этерим бир аман кёбдю да,
Мен анга сагьыш  этеме.

Сакълайды мени ишим –
Толмагьан, бошалмагьан.
Сакълайды мени ишим –
Алкъынчы  башланмагьан.

Мен къоркъама: ёлеме деб тюл,
Ишим  джарты  къалады деб,
Халкъыма  джарамагьанлай,
Кюнюм тауусулады  деб.

ОЛТУРАМА, КЪАЛАМЫМА КЪАДАЛА

Мен сюеме кесим джангыз олтурургьа,
Учхан джулдузгъа, акъгъан чапракъгьа  да къарай.
Дефтерими назмуладан толтурургьа,
Джюрегими джети къатын да къармай.

Джюгени кесине берилиб къалгьан
Анг мыйы мени ашыгьыш элте,
Олтурама, бурун, бюгюн да болгъан
Ёлюм  бла джашаугьа сагьыш  эте.

Олтурама, къарай къая оюлгьаннга,
Джюрек ауруй тюз джеринде джоюлгъаннга,
Джюрек ачый замансызлай ачыгьаннга,
Арабыздан ёмюрлюкге айырылгьаннга.

Алагьа болушалмазымы билеме да,
Турама мыдахдан-мыдах бола.
Асыры ачыгьандан, шашханча кюлеме да,
Олтурама, къаламыма къадала.

Мылы ургьан кёзлени да эслей,
Мууал болгъан гюллени да эслей,
Кеч айтылгьан сёзлени да эслей,
Олтурама, къаламыма къадала.

Алай а, джазны келгенин да эслей,
Сабий джарыкъ кюлгенин да эслей,
Къууанч той этилгенин да эслей,
Олтурама, къаламыма къадала.

Джюгени кесине берилиб къалгьан
Анг мыйы мени ашыгьыш элте,
Олтурама, бурун, бюгюн да болгъан
Ёлюм бла джашаугьа сагьыш эте.

СОРУУЛА бла ДЖУУАБЛА

-Адам мардасыз къачан къууанады?
-Къыйынлыкьны бюкгени сайын.
-Адам къарыусузгьа къачан саналады?
-Излей эсе тенгизни сайын.

-Адам эслиге къачан саналады?
-Боллукь ишни алдан эслесе.
-Адамлыкъдан къачан айырылады?
-Гырджын бурхуну да эслей теблесе.

-Адам насыблыгьа къачан тергеледи?
-Насыб башхагьа да келтире билсе.
-Кечилмезлик ишни къачан этеди?
-Сюйген ананы джанына тийсе.

-Адам джарлылыкъгьа къачан тыйыншлыды?
-Таб, къобан сууну тёксе бошуна,
Не да, рысхыгьа асыры къызгьандан,
Харам хакъны джыйса къошуна.

-Ит  акъыллыгьа къачан саналады?
-Джанлы къоймаса стауатына.
-Адам итге къачан саналады?
-Джуртун алышса тойгьан джуртуна.

БУСАКЪЛА

1
Сюймеклик джарыгьы Ай джарыгьына бёлениб,
Ой Кёк джерге кече атхан садакъла,
Баргьанча джерни джумушакъ этине кириб,
Ууакъ къалтырай турадыла бусакъла.

О бусакъла, кёкден тюшген бусакъла,
Нартны Сатанайгьа сюймеклигисиз.
Кёкню атхычындан чыкъгьан садакъла,
Сюймекликни джашил тереклерисиз

Джерни кёкге сюймеклиги – бусакъла,
О джаш къызны джашха узатхан къоллары.
Бусакъ кёкгеча, баралгьан сюйгенине
Мен билеме чырмауланы хорларын.

Ариулукъну, сюймекликни белгиси,
Кём-кёк Кёкге баргьан джашил бусакъла,
Тамырыгьыз джерге кючлю бегисин,
Нюрленелле сизге къарай адамла.

2
Сау къалыгьыз, сары бусакъла!
Сизни ариу бетигиз тюрлениб,
Ашырасыз мени узакъгьа,
Джолну эки джанына сюелиб.

Чапракъларыгьыз агьалла юсюме,
Джыламукъ саркъгьанча сюйген кёзледен.
Бюгюн айтама кеси кесиме:
Орун джокъду деб мыдах сёзлеге.

Мен барама тенгле ичинде,
Сен къарайса, джыламукъланы джашырыб.
Сары чапракъчыкъ – мени юсюмде...
Айырылалмайын келеди ашырыб.

Туугъан джерлерине бек бусакъла,
Сизге къайтарлыкъды джолум,—
Ким сакъламаса да, турлукъсуз сакълаб,
Тюбеширикбиз къууанчлы болуб.

Къучакъларгьа деб тюшерикдиле
Чапракъларыгьыз ол кюн да юсюме.
"Сизни сакълар ючюн да болурем солдат!"-
Дей барама бюгюн аскерге.

АДАМ КЪАТЫНДА ЁЛМЕЙДИ АДАМ   +++++++++++

Къыйынмыды санга?
Кёлню аман этме.
Адам къатында ёлмейди адам.
Ананг, эгечинг, тенгинг эсе да,
Билмей эсенг да, болур къайгьыргьан.

Мени ангылагьан джокъду да, деме,
Ангылагьан да болур, ангыламагьан да чыгьар.
Кеси кесинги джокъгьа да тергеме,
Сеннге керекли, сен керекли да бар.

Къыйынмыды санга?
Кёлюнгю аз этме.
Гитче, уллу джокъду. Барды адам!
Сен, дуниягьа, джашаугьа келген,
Керекли болуб келгенсе, ийнан!

ДЖЮРЕК 

Джюрек сезгеннге, джюрек тёзгеннге
Дунияда не зат  тенг болалыр?!
Джюрекни орнуна таш болса да,
Ол да, чыдамай, эки джарылыр.

Джюрекге тийиб туруучу затла
Терк баргьан суула болсала,-
Сейирсинмезем, къысыр къаяла
Тюблеринден оюлсала.

Джюрекни ариу сезимлерине
Гюлледен къайсыд джеталлыкъ?
Джюрек сезгеннге,  джюрек тёзгеннге
Джукъ джокъду тенглик эталлыкъ!

ДЖЮРЕК  –  КЮН

1
Джашау тау эсе, поэзия – башы,
Бизни мийикге къаратхан, ёрлетген.
Бирде ычхынса да къаяны ташы,
Къалгьандыла къалгьанла ёлетден.

Адамла къарыусуз кюнлеринде
Айюге да бирге чыкъдыла уугьа.
Джашадыла, тынчлыкъ кёллеринде,
Бир-бирлерине хайырлары джугьа.

Акъыллылыкъдан тюл, онгсузлукъдан
Турдула ала биригиб алай.
Табхан суу-ашлары барына тенг,
Тенг болгьанча барына Кюн, Ай.

Адам джутланмады адамны затына –
Джутланыб да несине  джутланныкъ эди,
Джутланныкъ тюл эсе джалан джанына,
Ол заманда уа – джашау джукъланныкъ эди.

Джер тебреннгенден, суу къобхандан къоркъуб,
Джерге, кёкге табындыла адамла.
Кеслери да билмегенлей, башларын
Къаллай тубаннга сукъдула ала.

Сау эл джылынды Тейрини отунда,
Ол барына бирча чыкъырдаб, джаныб.
Къарыугъа кёре джюрюй отуннга,
Джукълатмагьанлай къойдула аны.

Адам улуну къарыусуз кюнюнде
Тиширыу бизге башчылыкъ этгенин
Адам улу унутуб болмаз ёмюрде:
Андан башланды джашауну эртдени.

2
Адам джашай келди. "Обуруракъ" болду.
Акъыллы болду да, кёб тели иш этди.
Кеси кючюне базаракъ болду,
Садакъ, къама ишледи, ишлетди.

- Аха,— деди,— энди кесим да...
Сора кесича бир джанны кесди да,
Юйдегисин сюрдю джесирге,
Энчиликден, менчиликден эсире.

Адамла тебредиле бир-бирин мараб,
Джаныуарла кюлдюле, алагьа къараб.
Адамгьа бойсунду  от, адам, темир,
Алай башланды бек къутсуз ёмюр.

3
Алгьынча тенгизге саркъсала да суула,
Тюрленнгенди джашау джагьаларында.
Алай а,  джыйырманчы ёмюр тауусула,
Шашхан дуниягьа къарагьанымда,

Кесим да аз къалдым шашаргьа:
Анча ёмюр кетгенден сора да,
Адам джулдузгьа джетгенден сора да,
Энтда тынчлыкъ джокъ рахат джашаргьа.

Къалгьанды джангыз бир атлам, бир атлам...
-Ангы-эс, бирикдир адамланы,
Мингджыллыкъ джолума  мен бомба  атмам,
Хорларма уруш къоркъууланы.

4
Адам улуну кёз туурасына
Тутама адамны  джюрегин.
Салама аны Кюнню орнуна:
Кёремисиз аны тебгенин?

Эшитемисиз, аны тебгенинде
Сабийни къычырыб тёнгерегенин,
Джаралы атны кишнегенин,
Ит улугьанын тёбеннгиде...

Кёремисиз аны табларын,
Къаяда ранла тургьанча?
Ол тюбюнде фашист танкланы
Гранат болуб атылгьанча.

Бек эртделеден бюгюннге дери
Болгьан къыйынлыкъла — юсюнде,
Табчы табы болмагьан джерин,
Он таб болур табны юсюнде.

Садакъ ётгенди ичи бла аны,
Атхандыла чечме бла аны,
Хиросиманы кёргенди ол,
Газ печледе кюйгенди ол.

Не кёрдю, не кёрмеди ол,
Таш чыдамагьаннга чыдады.
Не айтсанг да, джюрек эди ол —
Адам  джюреги — ёлмеди ол...

5
Адам улуну кёз туурасына
Тутама адамны джюрегин.
Энди олду Кюнню орнуна,—
Дайым кёрлюксюз аны тебгенин.

Адам джюрегин къыйнаса  адамны
Кюн бузуллукъду олсагьат.
Кёрюрсюз  джай джаугьанын къарны,
Терс — ёмюрде да  джашамаз рахат.

Адамла рахат джашасала уа,
Джюрек - Кюн боллукъду разы.:
Джыл узуну турлукъду джерде
Берекети, къууаты джазны...

6
Джюрегиме, илкичгеча, такъгьанма
Мен поэзияны джюгенин.
Адам улуну кёз туурасына
Тутама адамны джюрегин:

Тюшюнюгюз, къарагъыз да анга,
Тюшюрмегиз джангы  джарала
Къутсуз сауутдан  не огьурсуз сёзден!—
Тилерим, излерим да ма олду сизден.

ДЖАЗГЪЫ ДЖАБАЛАКЪ +++++++++++

Джазгьы  кюнча, джарыды  джюрегим,
Кьаяланы зынгырдатды  джюрюгеним.
Джулдузланы кюлдюрдю кюлгеним.
Мени зауукълу, насыблы кюнлерим!

Джазгьы кырдыкча, умутла джюрекде,
Чакъгьан терекча, назмула джюрекде.
Этерим да, айтырым да аллай  бир кёб...
Джюрегимде сиз кёрмеген джулдузла, кёк.

СЁЗ

Сёз — къаядан ычхыннган таш.
Сёз — джаядан атылгьан садакъ.
Сёз — къындан сууурулгьан бычакъ,
Сёз — быргьыдан чыкъгьан от.
Сёз —  шыбыладан чартлагьан джилтин.
Сёз — джюрекледе чачылыучу атом.
Сёз — болгьан сауутладан кючлю сауут.
Сёз — бар, боллукь сауутладан кючлю сауут.

Алай а, айтылмагъан сёз — алкъынчы менде,
Джюрекни ачытыр зат — бары  да  кенгде.

Сёз — джерге  тюшген будай бюртюк.
Сёз — кёкде учхан акъ кёгюрчюн.
Сёз — тиширыуну Ай джюреги.
Сёз — эркишини Кюн джюреги.
Сёз — Кюн бла Айны байлагьан джанкъылыч.
Сёз — джюрекден джюрекге сыйрат кёпюр,
Иннетинге кёре барырса анда...

Сёз — тилинг да, адетинг да, бетинг да.

Айтылмагьан сёз — алкъынчы  менде,
Ол къаллай бет бла чыгьар джюрекден?

Сёзден да мен кючлю — сёзню туудургъан,
Сёзню аманын, игисин айыргъан.
Алай эсе уа, терс сёз джюгенден
Ычхыныб, чыкъмаз, кишнеб джюрегимден.
Ашхылыкъны атлары кишнесинле джерде,-
Алагьа салайыкъ къуру да джер-джюген.

Сёз — мени чыммакъ къанатлы атым.
Тутхунчу, анга кёб аркъан атдым.

Тутхандан сора, айтдым анга:
Уша деб таурухда Гемудагьа.
Джууабха айтды, бойнун къынгыр буруб:
Юсюме мин, Къара-Шауайча болуб.

Поэт — Къара-Шауай, сёзю — Гемуда
Болургьа керекди, — дейдиле таулада.
Нарт сёз – байрагъым мени,
Акъ сёз – Гемудам мени.
 
ДЖУЛДУЗЛА

Кёкню кёк болмагьан кёзлери — джулдузла,
Кёбню кёрген, сиз кёбню да ангылайсыз.
Сизни тюбюгюзде кючлейле сагьышла,
Сиз а, бёлмей, нечик ариу тынгылайсыз.

Алай а, сизге тынгылагьан да азмыды?
Джулдуз тилни ангылагьан фахмула.
Таб, джер кеси къулакъ салмаймыд сизге,
Арагъызда тёгерекге бурула.

Ангылагьаннга уа хапар  айта билесиз
Бурундан да, таб, тамбладан да, Тейри.
Хар джанны туугьанын-джаратылгьанын кёресиз,
Сиз кёргенсиз джаратылгъанын да Джерни.

Адамны бир атламы да джанламаз
Ол кёзлени джити къарамларындан.
Алдайма деб кеси алданнган аманды,—
Айтама джулдузланы атларындан:

Хар адам кёлюню кёгюнде джандырсын
Джарыкъ джулдузла ашхы ишледен.
Аман иннетин дженгилде  джукълатсын,—
Къутуллукъ джокъду джулдуз кёзледен.

КЕЧЕГИ КЁКГЕ КЪАРАЙ

Чууакъ кече.
Дуния бла бир джулдуз,—
Дуния бла  бир сагьыш мени башымда.
Алада джашау болур  къайсында?
Бирлери — джарыкъ, бирлери — мутхуз...

Ким биледи, анда да бир джан,
Бу тамашалыкъгъа кесин хорлатыб,
Мени кибик къараб узакъдан,
Тура болурму къолун узатыб?

Къачан къысарла ол къолла бир-бирин,
Ол кюннге дери джашармамы мен?
Кёкден кёб къонакъ бизге келирин
Кёреме алда, къыйын тюлд кёрген.

Ол кюнлеге уа джер адамла
"Къазауат", "уруш", "терслик" сёзлени
Тылмачлагъа къараб ангыларла,
Билир ючюннге озгъан кюнлени.

Адам Адамны джояргьа сауут
Ишлегенди, деб окьурла ала.
"Кърал чек" деб кёрюрле сёзню,
Магьанасын а билмейин къала.

Джулдузлу Джуртдан сыйлы къонакъла
Хапар айтырла, хапаргьа тынгыларла.
Джер адамны, Джерни да юсюнден
Джуртларында да таукел джырларла.

Бизден ары  да учарла Адамла,
Ол джуртладан да келирле бери.
Ол заманны кесине кёре,
Сейир боллукъ болур сёзлери.

Мени сёзлерим а джетмейле манга,—
Къолдан келмез ол затны айтыб.
Сирелеме мен эшик аллында,
Кёзлерим джулдуз дуниягъа къатыб.

НАСЫБЫМ ++++++++++

 
Нарат чегет шууулдай тургьанча,
Таза тау суу боркъулдай баргьанча,
Мийикде байракъ къалтырай тургьанча,
Ой Ана тилим, Къарачай тилим!

Эски Минги Тау агьара тургьанча,
Акълыгьы уа — ма бюгюн туугьанча,
Ол бизге къарт, джаш  да болгъанча,
Эй Ана тилим, Къарачай тилим!

Чегет шууулдар. Джулдуз джылтырар.
Таулу дауурдан тогьайыб турур тар.
Сюймеклик кёзлеуде джууунурла сёзле,
Къарачай къылыкъ турур юсюбюзде.

Туугьандыла, тууадыла, тууарла сабийле
Къыш, джаз, джай, къач.
Мен ахыр къарачайлы тюлме джер юсюнде,
Ма олду – насыб, ма олду — къууанч.

Таш  ы чхыныргъа болур къаядан.
Алай а, кетсе да, къалыр джеринде.
Ана тилимден кетмесин бир сёз,
Мен кетсем да, джашасын сизде.
 
ТАУЛУЧУКЪ

Таулу джашчыкъ бла эгешчиги
Кюн бетде джилек джыя тургьанлай,
Къаядан таш  юзюлюб кетди,
Тауушу да – элия ургьанлай.

Эгечин сакълар ючюннге "джаудан",
Тыяр ючюн ташны тёнгерегенин,
Гитче таулучукъ, болуб пелиуан,
Сосуркъача, ташха тиреди кёкюрегин.

Таулу юйюрде туугьан эди ол, —
Аны атасы юретген эди алай...
Къысха болса да ол джюрюген джол,
Ол анда джюрюдю керти таулулай.

КЁКДЕ БАРА

Учакъ бла учуб  барама,
Тюбюнде джерден аз-буз кёрюне.
Башымда къалкъыб тургьан булутла,
 Толкъунлача, чулгьаналла тюбюмде.

Адам улу къаллай бирни тургьанды,
Акь булутча, мийик этиб умутну.
Энди уа мен бек эркин учама
Тюбю бла да, башы бла да булутну.

Муратны уа джарыкъ, мийик да этиб,
Биз джетмесек, джетерле деб башхала,
Барабыз мийикге кёлтюрюлюб,
Кёб мийик зат алаша болуб къала.

ТАШ КЪАЯДАН КЪОБУБ КЕТДИ

Таш къаядан къобуб кетди...
Да алайды ахыр сагьат.
Кетиб бара  ол этди
Отлай тургьан малны сакъат.

Кесинг дуниядан кетиб бара,
Хатасызны да этсенг сакъат,
Ол тюлмюдю ёлюмден да
Ауур болгьан ачы сагьат.

АДАМЛАЙ КЪАЛЛЫКЪМА +++++++++++++++++

Джангылгьанма ненча кере,
Энтда джангылама.
Ташлы джолда кетиб бара,
Энтда абынама.

Абына эсем, бир джерде
Турмай абынама.
Хаман джыгъыл, хаман тур,—
Хаман аллынама.

Джылан чырт  абына болмаз,
Сюркелиб барад да.
Юлгю алгьан азмыд дейсе
Ол джаннга къараб да!

Сюркелмейин, бюкленмейин,
Джарыкъда барлыкъма.
Абынсам да, джангылсам да,
Адамлай къаллыкъма.

Мен, кесимча, сокъмакъ ура,
Алай абынама.
Джыгьылсам да, сынгсымайын,
Дайым аллынама.

АДАМ бла ТЕРЕК

Челекден къуйгъанча, къуюб тургьан джангур,
Келгенича, теркирек да шаушалды.
Терек тюбюне къысылыб тургьан адам
Белибауунда балтасына узалды.

Ол терек сакълаб турду адамны,
Тамчы  иймей,  джибитмей аны  юсюн.
Адам а, алыб урду балтаны, —
Шох терекни къойду тюбюнден кесиб...

ДЖАШАУДА ЫЗЫБЫЗ+++++++++++++++++

Ызы къалады арбаны,
Джюгюне, джюкленнгенине кёре.
Иги билебиз биз аны,
Бизден да игирек а — ёгюзле.

Элтген джюгюбюзню ауурлугьун
Кесибиз кимден да иги биле,
Джашауда къоябыз ызыбызны,
Джюгюбюзге, джюрюгенибизге кёре.

ДЖУГЪУТУР +++++++++++++++++++++++++++++

Мен, къарт джугьутур, джатама арыб,
Тау  суу  а, алгъынча, барады.
Кьартлыкъ, мюйюзлеримден алыб,
Бойнуму къынгыр  бурады.

Къарайма дуниягьа къая рандан:
Дуния — джашил, андагьыла — тири.
Джазыкъ болмаз алай къарагьандан,
Кюндюзгю кюн да дорбуннга кириб.

Джугьутурланы мюйюз тауушлары
От чакъдырадыла къарт джюрегимде.
Сангсытадыла узакъ ауушланы,
Джашлыгъым къарайды къая эрнинден:

...Ма мен гитчечик. Ариу  джаланыб...
Сюелеме, бутларым къалтырай.
Туякъчыкьларым джумушакъ, анама таяныб,
Биринчи атламларымы этеме алай.

Бираздан а ташдан-ташха секире
Айланама, мийикде шын тура...
Анча сайын анамы джюреги
Ёхтемликден, къоркъуудан да тола.

Ма энди уа эм ачы  сурат:
Кюрт юзюлдю да, басды анамы.
Энтда акъ къарладан къараб турад
Аны кюч берген ётгюр  къарамы.

Джугьутурлагьа башчы болуб
Айланнганым да — кёз  аллымда.
Не къыйын болса да болум, —
Сюрюуню, джыйынны  аллында...

Уучуну огьундан, бёрюню азауундан
Къутула-къутула келген джугьутур,
Къартлыкъ тюшюрдю сени къабыргьангдан:
Къайда амал  ёлюмден къутулур!

"...Мен джатама, аякъларымы созуб,
Къартлыкъ тубаны къалкъыб кёзлеримде.
Ай медет а, джашауум озуб,
Кёлеккеси къалды къаяла ичинде.

Алгьын мени эринлерим джетгенлей,
Ууакъ къалтыраучу джулдузла кёзлеуде,
Энди, джашлыкъча, узакьгьа учуб кетиб,
Къарайдыла кече арасы кёкден.

Джулдузла бла, таула бла тенглещдирсенг,
Иги ангылайса джашауну къысхалыгьын.
Ол кюн эд, бюгюн эд деб да билалмайма,
Къартлыкъны былай джууукъ къысылгьанын.

Эшитеме: меннге, меничалагьа,
Акъ тубанча, кюртлени юзюлгенлерин.
Джаш джугьутурланы уа мюйюзлери от чагьад,
Билдире джашауну  юзюлмезлигин.

Мен, къарт джугьутур, джатама арыб...
Джашауум сизге къалады.
Туугьан джерим да, ёлген джерим да
Меннге бек джумушакъ къаяды.
Джашау  къаям – Акъ-Къара къаям
Кешенем болуб къалады.

КЪУШ БАЛАЧЫКЪ

Къанат  кючю джеталмай,
Къарыусуз, онгсуз болуб,
Къуш балачыкь, учалмай,
Турад, гапнагьа къонуб.

Чалкъы чалгьанланы бири,
Чалкъы сын атлаты б бара,
"Къайдан учсун ол хариб,
Ол къарыусузлукъгьа къара", —

Деди.- Къалай да эт, онглу бол.
Онгсузгьа джашау къайда?..."
"Эй-эй, къуш баласы тюлмюд ол?"-
Деди  джыйын тамада.

Ол сёзлени эшитгенлей,
Къуш балачыкъ, тирилиб,
Ётгюр таууш этгенлей,
Учуб кетди силкиниб...

ХАЛКЪ ДЖЫРЧЫ

Отарланы Омарны
Деу ауазы орамны
Толтургъанды. Терекле
Халкъ джыргьа  тынгылай, кёкге
Барадыла. Терекле,
Нарт джыргьа тынгылай, джерге
Тамыр бек  иедиле,
Джелни, боранны хорлай,
Джерни, Кёкню къучакълай,
Джашаргьа сюедиле, —
Эрле алай сюедиле.

Заманланы аязы,
Кишиликни ауазы
Къозгьайды джюреклени,
Джап-джашил тереклени.

Омар – нартча джырлайды,
Тау джурт  анга тынгылайды,
Сау джер тынгылайды анга,—
«Джырлай билиб джырлагьаннга»!

КЪАЧХЫ ЧАПРАКЪЛА

Джазгьыда ариу чакъгъан чапракъла,
Джашил байракъчыкълагъа ушагъан чапракъла,
Кюле, ышара джашагъан чапракъла 
Сормай-ормай, къач келди сизге да.

Къачхы хауа къалдырды кёлюгюзню,
Къартлыкъ бояу  саргьалтды юсюгюзню,
Кёкден джерге къарата бетигизни,
Сормай-ормай, къач келди сизге да.

Кетере тюненеги къууатыгъызны,
Ала сизден джашил чапракъ атыгъызны,
Ай тюбюнде шош шыбырдауугьузну,
Сормай-ормай, къач келди сизге да.

Кёлеккегизде тюбешиб сюйгенле да,
Айтхан болурла ийнакъ сёзле да.
Аланы зар кёзден сакълагьан чапракъла,
Сормай-ормай, къач келди сизге да.

Джайгьы джауум джетиб къалгьанда,
Сизни ышыгьыгьызгьа чабдыла кимле да.
Тамчы иймей тургьан чапракъла,
Сормай-ормай, къач келди сизге да.

Сормай-ормай къач келди сизге да –
Заман алджатмай этди адетин.
Ай медет а, энди джаз келсе да,
Берелмез сизге джашил хурметин.

Джашау бутакъдан акъгъан чапракъла,
Къачхы джел сюрюб баргъан чапракъла,
Сууда кетиб баргъан чапракъла...
Чапракъла тюл, мени кюнлерим,
Мени джашауум болурмусуз сиз?

НАРТ КЪАЯ

Ёзен тубанда къая —
Сагъыш  кючлеген башым.
Тубан, ёрлей да, тая,
Тау суугьа ата башын.

Къаяны уа — ачыла
Кенгнге кетген ранлары.
Ранла — къайгьы ызлары...
Аны энди ангыладым.

Тенгиз къыйынлыкъла къайда
Ызла этген алайын?
Ол ранлы мийик къая,—
Къартны джыйрыкъ мангылайы.

Ычхыннган таш къаядан —
Таулуну гырхы сёзю.
Ёзге Аллах  алагъа
Бергенди беклик, тёзюм.

Къаяны батдырыр тенгиз
Келмез. Келмесин энди,
Атам алай дегенди,
Мен  да айтама алай.

Бораннга чыдагьанланы,
Къадар, аяздан да ая.
"Къарт болсам да, нартма",- деб,
Сюеледи Нарт Къая.

ВЕТЕРАН

«Алдады  бютеу  джашауунг»,—
Деб джырлады  да  джырчы,
Алай болсун сени да джауунг —
Къартны  джюрегин джырды.

Аны къарамындан кёрдюм мен
Мууал болгьанын гюллени.
Гоккалагъа къоннганча келиб
Уруш кюйдюрген кюнлери.

"Алдады бютеу  джашауунг"—
Джырчыны кёргени, билгени.
Солдатны уа  турад къымылдай
Къазауатда къалгьан билеги.

Къол аязында уа аны
Кёб къыйналгьан Джер, бурула.
Солдатны тёгюлген къаны
Кирди кёб джыргъа, назмугьа.

Джерни кёлтюрюб тургьан
Эсге тюшюре  джашланы,
Къарт солдат айтад: "Дуния,
Алдады бютеу джашнарынг".

КЪАЙСЫДЫ ХАЙУАН?

Бузоуну айырдыла анасындан,
Бузоуундан айырдыла анасын.
Мыдах болуб, кёб ёкюрдю  ызындан,
Ба эталмай, джалаялмай баласын.

Уллу кёзлери мыдах  джылтырай,
Дыгалас этди, юзалмай нохтаны,
Кесин урду, къысха-къысха  ынгырдай,
Ангыламайын адам сёзню —  тохтаны.

Асыры  къыйналгьандан бу затха,
Хариб джанны сютю къачды да къалды.
Иеси уа малны бурду налатха...
Тюз хайуан нечик терсге саналды...

КЪАРТЛА ++++++++++++++++++++++

Джаш ёлгенден эсе, къартыракь
Ауушса, адамла азыракъ
Ачыгьан кибик туралла.
Къартла уа — акъыллы къартла,
Аздан-аз бола баралла.

Къоркъама: кёб джашагьанла,
Ол ашхыла ёлелле деб.
Джашауну бек ангылагьанла
Джашаудан кетелле деб.

Къоркъама, нечик къоркъама,
Ауруйдула деб ала.
Кёбню кёбге юреталлыкъ,
Эл багьасы  акъсакъалла.

Аладан бек юренейик,
Кёбюрек тынгылайыкъ алагьа.
Аз сёзлеринде кёб айтхан
Акъыл тёбеси къартлагьа.

КЪУРМАНЛЫКЪ ++++++++++++++++++

Къой джатады джашил къырдышда,
Бойну къыбыла таба айланыб,
Аякълары къаты байланыб,
Кёзлери тынгысыз сагьышда.

Кюн бетде — къой мангырагьан таууш.
Ёзенде — суу  шууулдагьан таууш,
Кырдык ийиси бурнуна ура,—
Джашау  алай татлымы  эди туура!

Къатында уа бир гитче джашчыкъ,—
Туч къумгъанчыгьы — суудан толу...
Аны джаны чыкъгьан сагьатда
Суучукъ ичирген да ол болду.

Уллула уа, дженглерин чюйюрюб,
Къойну бойнун тартхан уллула,
Аны джаны къайгьылы тюл,
Аны эти къайгъылы болдула.

Уллула къарадыла аны этине,
Джашчыкъ а — огьурлу кёзлерине,
Хансчыкъ къатхан зыбыр эрнине,
Этилген иш бютюн эрши кёрюне.

Чыгьа  келген кюн батыб кетди
Къойну уллу, джууаш кёзлеринде...
Мен ол кюн болгьан болурма поэт,
Къой кёз, бычакъ да тюшюб джюрегиме.

ДЖАШАУ БЛА ЁЛЮМ +++++++++++++++++++

Элияны келгенин кёктюн,
Тийгенин да терек юсюне,
Сыбыртхы учуча кёрдюм,
Кёзюме чулгьаныб тийген.

Элия урду терекни,
Урду эсе уа — кюйдюрдю.
Къылыч тюшюрдю билекни,
Джюрегиме тюшдю бир кюлтюм.

Алай кёрдюм ёлюмню джетгенин...
Алай а, кёрдюм терекни джетегин.
Анга да келлик эсе да ёлюм кёкден,
Ол да, атасыча, къарарыкъды кёкге.

Ёлюмню кёрдюм келлигин алай,
Терекни кюйдюрген элиялай.
Алай а, тохтагьанлыкъгьа Адамны джюреги,
Тохтамай кёреме аны джюрюгени.

Джюрек урады башха джюрекде,
Терек джашайды джашил джетекде.
Не кючлю болса да джаннган элия,—
Андан кючлюдю джашил дуния!

БИЗ ДА  АТАЛАНЫ ДЖАШЛАРЫ

Джангур джауады. Къар да джауар,
Къан  джаугьан да болгьанды  кёзюу.
Таш тёнгерер. Къая  да ауар,
Эркишини къамамаз кёзю.

Къар терекни басар бутагьын,      
Басар энишге, энишге, энишге.      
 Терекни бутагьы, бойнуча бугьаны,
Бюгюлюр, хазырлана сермешге.

Джаяча  бюгюлюр терек бутакъ,
Тюз атар ючюн джаугьа садакъ.
Джая  —  бюгюлгени, садакъ — тюзелгени,
Джауну аркъасындан ата билгени...

Бир кюн тюл, эки кюн тюл,
Къыш узуну сермешде алай.
Джазгьыда бир кёгерир ючюн,
Кёгетин а бизге берир ючюн...
Аталаны джолу терек бутакълай...

САБЫРЛЫКЪ

Солдат письмо сакълагьанча,
Сакълайыкъ игиликни.
Бюгюн, тамбла болса  да
Билиб аны келлигин.

Бар  насыбыбызны уа
Сакълайыкъ биз да алай,
Чекни сакълагьан солдатча,
Джуртун сакълагьан солдатлай.

Къаядан таш  юзюлгенча,
Ачы  хапарны эсгерейик.
Солдат джаугьа тюбегенча,
Къыйынлыкъгьа да алай тюбейик.

Джашаугьа келген кибик,
Джашаудан  да кетеди ненча...
Бушуугьа да тёзейик алай,
Солдат  джарагьа тёзгенча.

КЕЧЕГИ КАЗАРМА

Джукълайдыла арыгьан солдатла...
Арысала да,  джукъулары – сакъ.
Солуйдула солдат чурукъла
Сафлада, иелерин сакълаб.

Джатадыла шиндик юсюнде
Солдат кийимле, бюклениб.
"Тохта, кимди келген?!"—тюшюнде
Къычырады солдат илгениб.

Джангыдан шошлукъгьа батады казарма,
Солдат татлы тюшлеге кибик.
Къызчыкъ, сен тюнюнгде къызарма,
Сени тюшлеринде къучакълагьанларын билиб.

АКЪЫЛМАНЛА ++++++++++++++++++++++++++

Къачны  ахыр  сюреми. Алай а,
Джай къайытыб келгенчалла кюнле.
Огьесе, къартла, ныгьышха джыйылыб,
Джашлыкъларынмы тюшюрдюле эсге?

Заман артха уа къайытмаз, огьай!
Терекден агьадыла чапракъла.
Гулоч таякълары бла заманны чучхуй,
Нарт ушакъгъа сингнгендиле къартла.

Кёрселе да къачны келгенин,
Билселе да къышны келлигин алай,
"Бисмилля",—деб, ол дуниягьа тюл,
 Бу дуниягъа сагьышлыдыла ала.

КЪАРА ТАЙ КЕТГЕН КЪАЯ

Къанатлары сыннган тай,
Насыбсызса сен къалай.
Кёкде къургьакъ булутла —
Толмай къалгьан умутла.

Иш къоркъутхан атлагьа,
Джол къоратхан атлагьа,
Тайны къарайды кёзю:
Нек сындыгьыз, къанатла?

Бир кёзюуге кёзюне
Тайны кёрюндю алай,
Халкъ харс уруб тургьанча,
Ол чабаргьа чыкъгьанлай.

Аджирле бла талашыб,
Джаралы болгьанында,
Сюйгени, мыдах кишней,
Тургьан кибик къатында.

Санларын силкиндириб
Тургьанында чынгаб тай,
Джыламукъ тамчы кибик,
Къарай эди кёкден Ай.

Ачыуну къаясында
Тай кёб тесукъа этди.
Сора акь умутланы
Ызындан чынгаб кетди.

Эсгереме, шохум, сени,
Аякъ тебресе тая.
Энтда элтирми кёблени
Къара тай кетген къая?

 
АЛА КЕСЛЕРИНЕ КЪАЗАЛЛА КЪАБЫР

Дунияда бардыла аллай адамла:
Тиллери — джаяла, сёзлери — садакъла,
Игини кёрселе, отда кюйгенле,
Иги аман болурун сюйгенле.

"Хайыры тийсин, хайыры болсун
Ансы, къанлы къазауат да болсун,
Къан, таб, джангурча джаусун",—дегенле,
Башханы джарсыууна кюлгенле.

Алада адамдан къалмагьанды джукъ,
Аладан джазыкъ джерде бир джан джокъ.
Ала кеслерине къазалла къабыр,
Заман аланы  ары уа салыр!

ТАЙЧЫКЪ

Джашил кырдыкда чабады тайчыкъ,
Боюнчугьун да къынгыр бургьанлай.
Бурун тешиклери да кенгериб  аны,
Башхасы джокъ, чарсха баргьанлай.

Садакъ учханча, барады тайчыкъ,
Дженгил баргьанына къызына.
"Джыгьылырса абыныб, не тайыб",—
Къайгьылы кишней анасы ызындан.

Джулдуз учханча, барады тайчыкъ,
Джулдузчугьу бла мангылайында.
Терек, таш да — бары артха къалыб,
Джангыз ол алгьа. Алайына,

Джаргамладан кетди тёнгереб...
Мийик къаяла, ёзен сууу  да,
Бал къолу, Кёнделен джолу да
Бирден айландыла тёгерек.

Сакъат джулдуз кёкде джулдузлагьа
Къарады мангылайындан тайны.
0 умутла, толмагьан умутла,
Джулдуз кёкден тюл, джерден кёкге тайды.

ДЖАШЛЫКЪНЫ ЭСГЕРЕ

 
Ай, мени эртдеги назмуларым...
Ой, мени эртденнги назмуларым...
Сюймеклик  сингнген чууакъ кечени
Сют ийиси сёзюме кёчгенин,
Адамла,
Билемисиз сиз, билемисиз сиз?
Мени андан сюемисиз сиз?

БИЛЕМЕ... ++++++++++++++++++++++++

Къозучукъ,  джукълаб, тюшюнде
Анасын тюртюб эмгени,
Билеме, эсинге тюшгенде,
Шатык болурла сёзлеринг.

Билеме: дунияда эм кючлю ауаз —
Джангы туугьанны ауазы.
Джашау тереги ёмюрде аумаз,
Кёлюнг къоркъуудан аязыр.

Билеме: джюрекни бек къууандыргьан —
Къарамы сюйген кёзлени.
Таза сууугьу кёлню къандыргьан
Сууу къурумаз кёзлеуню.

Билеме: хорлар эрча джюрюген,
Таукеллеге — баш къаты кёкню.
Джюзаякъла тюл, джулдузла джюзген
Тау кёллеге ушасын кёлюнг.

Билеме: татлыды  джашил бусакъны
Толгьан Ай бла ушагьы.
Игиликге джашлай джайгьан къучагъын
Сени бусакъгьа ушатдым.

Билеме: айтханым тюлдю джангы,
Алай а — нарт сёзледен алабыз къарыу.
Къызарады  кюн батхан джаны,—
Бюгюнюбюзден  да  тамблабыз ариу.
Къыйналгьаннга джанымы берирме,
Алай халалды мени джюрегим.
Алай а, билемисиз, мени джаныма
Хар не да алай дженгил джетгенин?

АЧЫКЪ КЁЛЛЮ


СЮЙМЕКЛИК

Кюрт юзюлюб, саны эзилиб,
Джан бере тургьан таулу,
"Кимни кёрюрге излей эдинг?"-
Дегенлеринде, деди:
"Тауну!"

КЮН бла АЙ

Адам адамгъа юретеди,
Ол бек ашхы затды. Алай а,
Кюнню джарытыргьа юретсе,
Кюлкюлюк болур кечеги Ай!

ЭСДЕСИЗ

1
Джашил чегетге кирген тау аяз
Аны ичинде шошланыр,
Джаш джюрегиме кирген деу ауаз
Шошайтхан, шошайгьан да этмез.

Джауну аллын кесген къая таш
Ууатхан, ууалгьан да этер.
Таулу батыргьа къая  таш — къарнаш,
Джазыулары бола келди бир.

Джаугьа ташча тийген джигитни
Джигитлиги къаяча къалыр.
Агьаргъан къар эриб кетсе да,
Джазгьыда джашил чайкъалыр.

Эски ташланы юсюнде
Сюеледи хар джангы мекям.
Кишилик, халаллыкъ джюрекде, —
Биз къуру да табынныкъ Меккя.

2
"Джау  келеди, келгенча ырхы,
Кёзлери— къысыкъ, сёзлери—гырхы.
Джучини аскеримид бу,
Батыйны бёлегимид бу ?

Ким болса да, ол джауду бизге,—
Сауут бла кирген джерибизге.
Таулу тюлбюзмю, хайт дейик, хайт,
Оюму болгьан, созма да, айт"...

Айтдыла алай, айтдыла былай,
Тамада, барына бёлмей тынгылай,
Сора айтды, къылкъыярын силке:
"Аланла, иймейик  энди сёзню серге.

Сюеклери къатхан джашладан бёлек
Джауну  аллына буруу  болургъа керек.
Къалгьанла илинигиз тауну ёрге,
Джауну ийиси да джеталмаз джерге.

Не хайыр, къырылсакъ бирден,
Биз халкъ тюб болуб кетсек джерден.
Сакъ болугьуз ичигизде къартлагьа,
Къартны сёзю къая башына чыгьарыр.

Сакъ болугъуз къызлагьа, къатынлагьа;
Инджилмей, саулукъда болсала ала,
Тууарла, ёсерле, тюб болмазла таулула.
Сабийлеге эс бёлюгюз  сиз  артыкъ,—
Аладыла тамбла къылыч тутарыкъ.

Эсен болсакъ, тюбеширбиз талай кюнден,
Тейри сакъласын барыбызны да бирден.
Алай болмай, шейит болгьаныбыз болса,
Къыйналмагьыз. Таулу эрча ёледи,
Халкъ ючюн джан берген,—
Ол къачан да тёреди. Хайдагьыз,
 Мен джашлагъа баш болуб къалайым,
Талай кюннге джауну  аллын алайыкъ...".

3

Джети кюн болады уруш баргьанлы,
Бёлек таулу джауну иймей тургьанлы.
Джети джара тюшген болур хар бирине,
Алай тюбейди эр  ахыр кюнюне.

Сауут-сабадан да къалмагьанды джукъ,
Аякъ юсюнде туралгьан да джокъ.
Джау къуршалагьанды — ычхыныр къарыу джокъ,
Джау эшитеди — ынгычхар  амал джокъ.

Къараб къан къызартхан ташлагьа,
Тамада сёз айтды джашлагьа:

"Хар биригизге тийди джети садакъ,
Джети къылыч джара — хар биригизде.
Сиз туралдыгьыз дагьыда чыдаб,
Баш урама—эркишилигигизге.

Джети джауну башын кесди хар биринг,
Джетеуленден ётдю бир атхан садагьыгьыз.
Не медет, башда тюкден кёблюк этди джау,
Къыйын болса да, махтаулуд къадарыгьыз.

Къылыч сизни джаралы этген къой,
Къысыр ташны этин да къояр сылыб,
Алай бетибизни, кишилигибизни
Джокъду дунияда джояр  сауут.

Ата-бабаларыбыз болсунла рахат:
Джуртубуз ючюн кюрешде,
Чынты эрлеча ёлебиз биз,
Тёшекде тюл, ачы сермешде.

Ахыр джигитлигибизни этейик,
Джаралы таулу да джаудан
Мийик болгьанын кёрсюнле
Бу  агьаргьан мийик таула.

Байлагьыз кесигизни
Аркъанла бла ташлагьа..."
Тамада ёхтемленди,
Къараб ётгюр джашлагьа.

Бу кёзюуде талай джаш,
Къымылдамагъан санлары,
Къымылдатдыла кёз-къаш,
Чакьырдыла тамаданы:

"Осиятыбыз сизге:
Бизни байлагьыз алгьа,
Сора джауну кьалынына
Теберигиз, а марджа!".

4

Джаралы таулу къушла
Джаугъа учдула алай -
Бирден гюрюлдей таула,
 Деу къаяла къалтырай.

Адам ташха чулгъаныб,
Ташла къандан къызарыб,
Быллай ишни ким кёрдю:
Джаулагъа къоркъуу кирди.

Таулу ташны кёлтюрюб,
Таш таулуну кёлтюрюб,
Бир-бирине байланыб,
Тёп-тёгерек айланыб,

Чархлай къызыб келелле,
Джауну басыб эзелле.
Хахай, сыйыт, къычырыкъ,
 Ахыр кюн, къалабалыкъ.

Ол дауурну къаяла
Къатлайдыла минг кере.
Джау къолунда джаяла
Сынадыла, таш тие.

Саула атлада кибик,
Ёлген джашла ташлада,
Келедиле юрюлюб,—
Не да кёрюр джашагьан...

«Энтда быллай бир уруш —
Уруш этерим къалмаз;
Быллай ётгюр таулуну
Не ётлю да онгламаз",—

Деб, джау башчы юзюгюн
Алыб кетди къайгьыда.
Урушла баргьан джерде
Джау ёлюкле къалдыла.

5

Элни кёчюргенден сора,
Эркиши туякъ къалмайын бири
Мыллыкларын атдыла бери,
Не джанларын, не санларын аямай,
Суу къобханнга, къулакъ юзюлгеннге къарамай,
Къаягьа илине, ташдан секире,
Шындык чегетлени кёкюреклери бла кере,
(Не да бойсунады джашлыкъгъа)
Джетдиле была да болушлукъгъа.
Алай а кимге болушсунла энди?

Керек тюлдю энди болушлукъ.
Тёгерекни кючлеб къабыр шошлукъ,
Кёз алларында сойланыб турад
Тёппе тюклеринги тургьузгьан сурат:

Чегет кьырылгьанча, джау ёлюкле,
Баш токъмакъла, бутла, эт кесекле
Ачыгьандан къыйыкъ къарышхан бетле...
Уруш этген а къайда таулула?...
Не айтыргьа билмей, армау болдула,
Алай а эследиле къая ташлада
Къалгьан затны таулу джашладан.

Кёк анача джылады болалмай,
Тау башланы басса да бушуу булут,
Таула, къаяла да дорданларын тургьузтдула,
Ёхтемлениб бу джигитликни этгенле
Аланы балалары болгъанларына.

Прометейни, этген кишилиги ючюн,
Сынджырла бла кергендиле къаягьа.
Таулу уа кеси кесин байлады къаягьа,
Аны да кёлтюрюб джаугьа ауар ючюн.

Прометейден да прометейле — таулула,
Ол берген отну тыбырда сууутмай,
Аны бюгюннге джетдирген таулула,
Къатмагьан эсе да, сёзюмю сууутмай,

Береме сизге таза джюрекден
Сизни тилигизде, ана тилимде,
Сизни къаныгьызды бизде джюрюген,
Нарт сёзюгюзден — сёзюм тилимди.

Рахат болугьуз, Ачемез, Татаркъан...
Бюгюн джашауну игилигинден
Джюрютмейим сауут. Темир неди?
Эркишилик — аталадан къалгьан,
Эм кючлю сауут — мени джюрегимдеди.

Таула бетлерин атмагьан кибик,
Нарт адетлерибизни ёмюрде да
Атарыкъ тюлбюз, тутханлай мийик,
Барлыкъбыз къуанчха, ёлюмге да.

6

Джашланы чач тюклерине дери
Къоймай, джыйдыла келгенле бери.
Сора аланы джамчылагьа салыб,
Шош кетдиле, тау башына чыгьарыб.

Анда къазылды алагьа къабыр,
Къарачайда биринчи къарнаш къабыр.
Тёгерегине мийик хуна этдиле,
Мангылайында кёб джазыула керкдиле

Къарт, къараб мийик тауну башындан,
Къарагьан кибик дунияны башындан,
Айтды, айтханча бютеу ёмюрлеге,
Деу ауазы джайыла тау ёзенлеге:

"Джигитлигин джаугьа танытыб,
Горда бычакъ къынына киргенча,
Сиз бюгюн джерни къарнына кирдигиз,
Кишилигигиз тауланы джарытыб.

Сизни джигитлигигиз тау джитиледен ётер,
Бютеу дуниягьа хапар болуб кетер.
Ёмюрлени джитилеринден ётер,
Туудукълагьа юлгю болуб джетер.

Джигитлик ючюн тюл, хапар ючюн тюл,
Халкъыгьыз ючюн, джуртугьуз ючюн
Этдигиз сиз джигитлик.
Ол унутулмаз, анга букъу къонмаз.

Къалапеледен бери таулары ючюн
Ёлген таулула, энди ма-а сиз
Кавказ тауланы этеги бла созулгьан
Бир уллу къарнаш къабырда джатасыз.

Агьаргьан Кавказ таула да —
Сизни ёмюрлюк сынларыгъыз.
Рахат джукълагьыз...
Джатхан джеригиз мамукъдан!

СЕН БИР СЕЙИР КЪАНАТЛЫ ++++++++++++++

Сен бир сейир къанатлы,
Къараб кёрген кёз алмаз.
Учуб барыб сен кьоннган
Терек акъ чакъмай къалмаз.

Къанатлы тюшер джерин
Кеси сайлайд, билеме.
Ол заты ючюн да, таб,
Аны артыкъ сюеме.

Кёк мийигин билген джан
Мийик джер болур сайлай.
Ол излеминде да, ийнан,
Ол тюз тюлмюдю? Алай,

Мен бир къотур къаяда
Кёб кёгюрчюн уяны
Кёрген кюнюмден башлаб
Сюйгенме бу дунияны.

Тау тенгли насыб тауда
Тюл, къаяда да джашар.
Къанатлы, терекни къой,
Тюз кёкеннге да къонар.

Алай бла джазыудан,
Насыбдан да тюнгюлмей,
Джашайма бу дунияда,
Мурат уллу, бюгюлмей.

САУ БОЛ

Чыммакъ назмуму джайыб тюбюбюзге,
Омакъ назмуму джабыб юсюбюзге,
Джумушакъ назмуму салыб башыбызгьа,
Кирмей дуния-ахрат сагьышха,

Биз джатабыз. Бизни къууандыргьан
Къалтырай тургьан джулдузла кёкде,
Къошула тургьан таза джюрекле,
Кечеги чыкъ кёлню къандыргьан.

Къаяны джашлыгьы аны ранындан,
Джугьутурча, къарайды бизге.
Таза ёзен суу къызыб джангыдан,
Тилек этеди экибизге.

Эл джукълайды. Джол тынчаяды,
Баш къагьадыла терекле.
Ай джарыгьын джерге джаяды, 
Джюрек эрийди башха джюрекде.

Чыкъ тамады гокка хансладан,
Чолпан джанады эки кёзюнгде.
Къалай игиди джерде джашагьан —
Сюймеклик Чолпанча джаннган кёзюуде.

Сени джылыуунг, ариулугьунг да
Кёчюб гюлге, джулдузгьа, сёзюме,
Турлукъдула къайсы ёмюрде да,
Сют ийис эте, ариу кёрюне.

Мен эрирме. Тубанча кетерме,
Сёзюм а, тауча, къаяча, къалыр.
Сени атынг да, ариу сыфатынг да
Сакъланырмы алай?
Айхай, сакъланыр!

Сау бол, джашау, бу кеченг ючюн,
Джулдуз кёзлеринг ючюн, кёк, сау бол.
Мени былай сюйгенинг ючюн,
Барындан да Сен бек сау бол.

ДЖАННГАН ДЖЮРЕК

Джай чилле да къуруталмайды аны:
Джер тюбюнден къара суучукъ урады.
Къыш чилле да бузлаталмайды аны:
Сууукъ къарны эритгенлей турады.

Джюрегимде сюймеклигим ма алайд,
Бир къыйынлыкъ тюрлендиралмаз аны.
Джансуратым, сени кёлюнг а къалайд?
Мени сёзюм — мени кёлюмдю, таны.

Сюймекликни эки къанатыбыз биз,
Таб учханча бир болгьанбыз мийикге.
Мийикледе къар да болады кирсиз,
Бир-бирине тазадыла джюрекле.

Эки тау суу, бир джерде да бокъланмай,
Къошулургьа ашыгьала ёзенде.
Сюймеклик да болмаз таза сакъланмай,
Насыбсызла — сюймекликге кюлгенле...

Сюймеклик бла джашау бир-бирин къурайла,
Махтау бизни бу ашхы джерибизге!
Сюймеклик бла адамла къушха ушайла,
Ол насыбны къадар бергенди бизге.

* * *

Къар эрийди, тюшсе ариу бетингде,
Мен да эрирем сени сютча этингде.
Кёзлерингде — къанатлыны сакълыгьы,
Тюрсюнюнгде — джангы къарны акълыгьы.

Къаматханча, къар юсюне кюн тийиб,
Къаматаса, Кюнден эсе, сен мийик.
Мен туталмаз, мен джеталмаз тау кийик
Болгьанса да, турама "къара кийиб".

Къаратаса, къаматаса... мен кюйюб.
Эшитмейсе, джыр этсем да бек сюйюб.
Джангы учуб, мийик учхан кёгюрчюн.
Эки къанат чыкъгьанд манга сени ючюн.

Сени сакълаб тургьан кибик къаяла,
Элчигинг да тау тюбюнде къурулуб.
Къашчыкъларынг — башхасы джокъ, джаяла,-
Садакълары джюреклеге бурулуб...

Тау кёллеча кёзлерингде кирпикле,
Къанатлача, къысха-къысха ачыла.
Бурула да хаман къарай кёргенле,
Кёзлерингден кюн джарыгьы чачыла.

Джан-джанынгдан бу ариулукъгьа къатхан
Кёб къарамны кесинг сезиб, уяла.
Сюймекликни садакъларын бек атхан
Къашчыкъларынг бюгюлюбдюле джаялай.

* * *

Кёрюрге боллукъду тангны атханын,
Эсленникди кюн таякъны тийгени.
Кёралмазса джулдуз къалай джаннганын,
Нюр джарыгьын бизге къалай ийгенин.

Башхалача, джюрюдюнг окъулунга,
Башхалача, кюлюб, чабыб ойнадынг.
Башхалача, китаб алдынг къолунга,
Башхаладан айырылмай айландынг.

Бир кюн а... джангы чакъгъан гюл кибик,
Сен чакъдынг да, ай, кёзлени къаратдынг.
Хар кимге да джарыкъ тийген кюн кибик,
Тийсенг да, джюреклени "къанатдынг".

Джулдуз кибик, кёзге кёрюнмей джандынг,
Узаймайын сени мен да эследим.
Сюймекликден ёмюрюнде ким къанды?—
"Кеч эследим", — деб кесими терследим.

Чууакъ кече тау суучукъну тауушу—
Ма алайды сени джарыкъ кюлгенинг.
Нечик къыйынд Сюймекликни ауушу,
Дженгил-дженгил тебиб урад джюрегим.

Аджир тартыб юзген кибик джюгенни,
Акъылымы хорлагьанды джюрегим.
Мен а ким болургъа керекме
Мёлекге ушай эсе сюйгеним?

Сени бетинге не да джарашыб барад,
Таб, кьашларынгы, хыны къараб, тюйгенинг.
Бителмейди сюймеклик салгьан джара,
Сенден ариу кёрмей къалдым, сюйгеним!

Сени амалтын джазад мени къаламым,
Мени былай сен джырлатдынг, сюйгеним.
Сеннге джетсин таза, исси саламым,
Джюрегинге талпыб урад джюрегим...

***

Толкьун кёкюрегинги джылыуун ангылар ючюн,
Джюрегинги ургьанына тынгылар ючюн,
Тюз санынгы джангыз кере къысар ючюн,
Къара чачынгы сынгар бирчик сылар ючюн,
Этер эдим таурухдача джигитлик...
Аллай кючню меннге бергенд сюймеклик.
Сени излеуде къалай уллуд джюрюшюм.
Джангыз сен болгьун сюймекликден юлюшюм.

***

Эх, мени джаным, Джансуратым
Саулай дуния таныгьан.
Кече-кюн да бар муратым,
Джюрегим бир бек талпыгьан.

Эх, мени кюнюм, Кёкалам,
Джашланы барын термилтген.
Тюрленмей турлукъ джаз алам,
Бузджюреклени да эритген.

Мени джулдузум, Джулдузхан,
Кимни да эси бёлюннген.
Кюндюз, джулдузча, тас болуб,
Кече тюшюмде кёрюннген.

Акътамагьым да, Айджаягъым да
Болуб къалгьанса сен мени.
Сени джырларгъа къайдан табайым
Джангыз сен ангылар сёзлени.

*   *   *

Къайдан табайым мен аллай сёзле,
Джюрек отунгу ышырыр кибик.
Ышарыр кибик ол ариу кёзле,
Ол эринчикле ышарыр кибик?

Къайдан табайым мен аллай сёзле,
Бу отда джаннган чынарча,
Къагьытха къараб ол ариу кёзле,
Ургьан джюрекге тынгыларча?

Къайдан табайым мен аллай сёзле,
Гюрбеджиде къызгьан темирча,
Аланы кёрюб, ол ариу кёзле,
Меннге бир кесек эрирча?

Къайдан табайым мен аллай сёзле,
Сууукъдан мууалланнган гюллеча.
Алагьа къараб, ол ариу кёзле
Болурча джылы кюнлеча?

Къайдан табайым мен аллай сёзле,
Ич магьанадан толурча,
Алагьа къараб, ол ариу кёзле
Мени халымы окъурча?

Къайдан табайым мен аллай сёзле,
Сен мени отумда къызарча,
Башха мадар излемей ёзге,
Къолунг къолуму къысарча?

Къайдан табайым мен аллай сёзле
Джюрек отунгу ышырыр кибик,
Ышарыр кибик ол ариу кёзле,
Ол эринчикле ышарыр кибик?

* * *

Сабий туууб, ёсе-ёсе келгенде,
Къыз да къыз болуб, джаш да джаш болгьанда,
Джаш джашлыгьын, къыз къызлыгьын сезгенде,
Джанкъылышча, сюймеклик да арада

Джюрекден джюрекге кёпюр тартады.
Къыз джашны, джаш къызны нечик излейди.
Ол кёпюрде джыгьылмайын баралгьан
Сюймекликни кёзлеуюне тюбейди...

Сюймеклик, сен болмасанг, джарыкъ кюн
Джер юсюне алай джарыкъ тиялмаз.
Не аркъан бла, не къама бла, не шкок бла,—
Не мадар бла адам адам сени тыялмаз.

Кирирсе да джюрекни ачытырса,
Келирсе да джюрекни джарытырса.
Кечеги къонакъча, кёбге къалыб,
Тилетмейин кесинги танытырса.

Сен тюлмюсе къанат берген адамгьа,
Сен тюлмюсе къанатын да сындыргьан,
Суусаб болуб узакъ джолну баргьаннга,
Джулдуз болуб, аны джолун джарытхан?!

Тюбедим санга, тюбегенча тангнга,
Энд, тилейме, чырт кёлюмю къалдырма.
Кесинг берген къанатларынгы манга
Кесинг уруб чырт кюйдюрме, сындырма!

*   *   *

Джансуратым, къалай сукъланама мен
Ай бетингде эриген къар тамчыгьа.
Амал болса, аккылсыз бурулур эм,
Тас болуб кетерик эсем да, анга.

Сени юсюнге кийген кийиминг болсам,
Мен андан да таб къабарем санынгы.
Сени ючюн ёлюрге бир джол табсам, -
Муруккусуз берир эдим джанымы.

Мен эсем да джер къууанчы джокъ туугьан,
Джангыз сени кёрюр ючюн тууарем.
Мен суу болсам, сен кечеде джуууннган,
Тыкъ ёшюнлени, чыбыкъ белни джууарем.

Джууар эдим сени къалай ийнакълаб,
Мыдах бола, баш энишге тёнгерей.
Турур эдим тазалыгьынгы сакълаб,
Акъ этинге джылыууму бергенлей.

Гокка болсам, барындан алгьа чагьыб,
Кимден да алгьа тюшер эдим къолунга.
Къалыр эдим дуния насыбын таныб,
Уппа этиб, къыссанг джумушакъ къойнунга.

Насыблыса, сен сюйген сени сюйсе:
Эки джюрек — эки мукъладис болуб,
Бир-бирине тенгден тартыб турсала,
Джюрекле да ашхы умутдан толуб.

Джокъ эсе да сеннге джетген бир къыз да,
Эсинги бир кесекчик бёл манга.
Сени къой, кёк кенгинде джулдуз да
Кёз къысханлай чыгъыб кетеди тангнга.

Алай айтсам да, сени чырайынга
Не джулдуз да джеталмазын билеме.
Махтау, махтау Къарачайны Айына
Ийнаналсанг, сени таза сюеме...

Татлы къараб меннге, "сюйгеним" дерге
Сени тилинг нек болалмайды экен?
Бир сёзюнгю тюшюрмез эдим джерге,
Сен болгъаенг кенг юйюбюзге кирген.

Кимди ариу бу дунияда, деселе,
Джулдузханды, Джулдузханды дерикме,
Къабар къабыным тауусулгьан кюн келсе,
Сени атынг бла ауузумда ёллюкме!

Мен сенича, сен башханы сюе эсенг,
Не этерикме, къадард мени джангылтхан.
Дагьыда санга джырла джазыб турурма,
Сюймекликни кючюн манга былай танытхан.

Джюрегимден кетмезликсе, Джулдузхан!
Мен ёлгюнчю, ёлмезликсе, Джулдузхан!
Кюндюз — Кюнюм, кече — Айым, Джулдузхан!
Къачым, джазым, къышым, джайым – Джулдузхан!

Джаннган джюрек кёб тынгысыз этсе да,
Сени табса, андан да кючлю джанар.
Минги Тауну бузу эриб кетсе да,
Мени санга бар сюймеклигим джашар.

Сюймекликден кючлю затха тюртюлмей,
Джаратылгьанлы келеди адам улу.
Ненча поэма джазылса да, джокъду
Джаннган джюрекни поэмасындан уллу!

НАСЫБ — КЮРЕШДЕДИ

Чууакь, джулдузлу кече
Келдим, къалсам да кечге.
Гоккалада джанад чыкъ.
Фатарынгдан, джаным, чыкъ.

Сени тенгли аккыллы
Болмай, Хауа "джандетден"
Чыгьыб кетгенд, акъыллы
Тюлмеди ол, айт, сенден?

Эки джарыкъ джулдузгьа
Эки учун бегитиб,
Мен учууукъ этгенме.
Учарбыз тангнга дери,
Сыбдырыл да чыкъ бери.

Къызыудан-къызыу уча,
Ёргеден-ёрге чыгьа,
Учуб барыб тюшербиз
Тамашалыкъ Къой джолгьа.

Ол джол алай тазады,
Мешна чачмаз букъуну.
Анда джокъдула сёзчюле,
Джюрюмезбиз бугьунуб.

Анда джокъ итлик, зарлыкъ,
Анда джокъ джюрек тарлыкъ.
Анда тынчлыкъ, рахатлыкь,
Сюймеклик эм адамлыкъ.

Анда джангыз сюймеклик
Ариулукъгьа, билимге.
Кетдик къайгьылы Джерден,
Иги къадал белимден.

Биз кетдик алай учуб,
Джети къат кёкню ичин,
Тилеклерибиз толуб
Бир джарыкъ Айлы кече.

Мен — эркиши дуниядан,
Сен — тиширыу дуниядан
Кёгюрчюнлеча, кетдик,
Учуб джерден — уядан.

Сен къыз болуб къызлыгьынга
Джулдузла да сукъланнган.
Мен джаш болуб, джашлыгьыма
Кир къакъмайын сакъланнган.

Эки сюйген таза джан —
Биз бир болдукъ мийикде.
Джулдуз, сюймекликча джан,
Сюймекликча джюрекде.

Джюрекле сёлешген заман:
Джулдузла джоппу джыйылыб,
Солуулары тыйлыб,
Чачылдыла джангыдан.

"Бал айыбыз" созулду
Сени къарнынг толгьан Ай
Болгьунчуннга. О къалай
Кёкде насыблы болдукъ.

Джанкъылыч—джети тюрлю...
Арт кетген джети кюннге
Джети тюрлю атды танг.
Джердеча, къычырыкъ эте,
Тууду кёкде Джулдузхан.

Ол къычыргьан бла Кёк Джуртха
Джетгенибиз тенг болду.
Джюрегибиз къууанчдан,
Мийик болду, кенг болду.

Тюгел ары киргинчи,
Олтуртдула бизни таб,
Сора хар бирибизге
Бердиле экишер китаб.

Биринчи китабымда —
Ашхы ишим, иннетим.
Экинчисинде уа —
Айтыргьа джетмез бетим.

Сеникиле да алай...
Джулдузханны китаблары уа
Агьара эдиле къалай!

Экинчи китабымы
Аягьында сёзлени,
Мен окъудум алайда,
Джилтин кёре кёзлерим:

"Сен къачханса къайгьылы Джерден,
Къоркъакъ къачханча ачы сермешден.
Джерде туугьанынгы да унутуб, —
Алай а толурму аллай умутунг?

Тюзлюк бла терслик, Игилик бла аманлыкъ
Ахыр сермешге кирген заманда,
Базманнга салынады джигитлик, адамлыкъ...
Къыйынлыкъ — сынауду, сизге, адамла!

Сен ёмюрде болмазса насыблы,
Насыб ючюн кюрешге турмагьан.
Балангы алайыкъ, ол, джер адамдан
Тууса да, кеси джерде туумагьанд.

Сюйгенинг да сюйгенича этсин,
Аны да сен абындыргьанса.
Сеннге уа джокъду чыртда кечмеклик,
Аны кесинг да ангылай болурса.

Сабий джаратыла тургьан заман
Джетерик эди сеннге тюшюнюрге.
Сен болсанг да акъыл-балыкъ адам,
Ананг-джерни эсгермединг, таб, тюшюнгде.

Энди ызынга сау къайталсанг,
Не этерге керегин билесе кесинг..."
Мен муну былай окъуб бошаргьа,
Тюгел джыйылыб да бошагьынчы эсим,

Кетдим джети къат кёкден тёнгереб,
Бир джулдуздан бир джулдузгъа тие,
Саным ууала, джюрегим кюе,
Джер, болуш, деб эте кючлю тилек.

Анасын къоюб кетген сабий
Къаядан кетсе, дагьыда, "анам", —
Деб, къычыргьанча "Джер, Джер!" — деб
Мен да алай къычырдым тамам.

Джер тартыб алды мени кесине,
Сабийни къойнуна алгъан анача.
Ол кечди (О, ана джюрек)
Энди мен, джерни тынчлыгьы ючюн,
Джер юсюнде тюзлюк ючюн,
Кече-кюн демей, кюреширме, тулпарча.

АШЫКЪМА

Мен алкъын сеннге тюк чакълы гюнахы
Болмагьан айыбсыз джашчыкъма.
Кёзюнг къараса да, кьызчыкъ, сен меннге
"Хо", — дерге, келирге ашыкъма.

Джолгьа алгьыш эт, "бизни бирге элт",
Алай а эм алгьа иги сагьыш эт:
Керекмеми мен сеннге былай,
Туугъанымча, тургьанымча былай.

Кюлюрге сюйген кёзлерим бла,
Тюрлене тургьан джюрегим бла,
Халкъдан бир тюрлю излемим бла,
Сени да бу тукъум сюйгеним бла.

Мен да мёлек тюл, мен да — адам,
Сен мени иги бил, иги бол андан,
Кел меннге, кесинги билгенча, билиб.
Иги зат джокъ джангылмагьандан.
Артда, джюрегинг асыры толгьандан,
«Поэт ёлмесин», — деб айтыр кибик.

СЕННГЕ

Кёкдеги Кюн да къурман болсун
Джаякъларынгда эки Кюннге.
Джулдузлу Кёк да, кёксюл Джер да
Джаратылгьанла сени ючюннге.

Къор болсун бютеу джашауум да
Сеннге тюбетген джангыз кюннге.
Адам болуб эм поэт болуб,
Мен туугьанма сени ючюннге.

Бу дунияда сен сау болуб,
Чырт болукъ тюлдю оту ёчюлген.
Джерде ариулукъ, сюймеклик да —
Сени кючюнгден, сени ючюннге.

Сен хар бир юйню, хар джюрекни
Сюймеклигисе, намысыса.
Сен Ай ёшюнлю, Чолпан кёзлю,
Нюр джаякълы насыбымса.

Сеннге къараса — танг агьарыр,
Сеннге къараса — тау агьарыр,
Джырла джырлана, Джер бурулур,
Уруш къайгьы да унутулур.

Джангыз сени эм сюймекликни
Къайгьысы къалыр бютеу Джерде...
Джерлей билгенча ариулукъну,
Адамлыкъны да атын джерле.

Сеннге таулуча сёлешдим мен,
Къудуретинг уюб кёлюмде,
Мен, — бир ёллюк джан, — назму этдим
Ёлмезлик ана тилимде.

СОКЪУРАНЫУ

Кече къара тынгылауну
Турады басыб.
Мен сеннге баралмайма
Алгьынча базыб.

Сёлешмейле джулдузла,
Кёрюнмейди Ай.
Мен турама ичимден,
Ичимден джылай.

Терезенгден къарайма:
Сен джукълайса шош.
Сен сезалмайса мени,
Сюелеме бош.

Итигиз а, таныгьанд да,
Кюрешед джалаб,
Айхай, джара къолда тюлдю,
Джюрекдед джара.

Мен барайым сеннге кибик,
Кимге ашыгьыб?
Сени орнунга Бойнакъ келед,
Мени ашырыб.

Ит тёреси, ангылаймыса,
Бир кесекге ит
Болгъаным — этиб къойду
Сюймекликни тюб.

ПОЭЗИЯНЫ ТУУДУРГЪАН ДЖУЛДУЗЛА

Суу джагьала не къадар болсала къысыкъ,
Сууну ызы болады ол къадар терен.
Поэзияны ариу джаулугьун къысыб,
Назму джазгьан таулу эгечлериме мен

Къарайма. Сёзлери, кеслерича,
Киредиле джюрегиме, къубула.
Ангыламасам, ахсыныб кетерикча,
Къалтырайла, къыз джюрекча, назмула.

Кёзлеринде поэзия аланы,
Сёзлеринде поэзия аланы,
Поэзияны туудургьан джарыкъ джулдузла,
Махтау сизге, чырайлы таулу къызла.

СЮЕМЕ

Сюеме, джюз кере сюеме,
Сюеме биринчи кере.
Сен сан этмейсе билеме,
Сюймекликге джокъду тёре.

Мен башымы тас этгенме,
Сёлешмесенг да турсунуб.
Джырла джазаргъа джетгенме,
Къанатла битиб, учунуб.

Сюймеклигим ургьан чокъуракъды,
Кюч джокъду аллын тыяргьа,
Джюрегимден чыгьармайын
Аны анда джоппу джыяргьа.

Ол себебден ол тёгюледи,
Бурулуб назмулагьа.
Джанымдан сюйгеним къарармы,
Аз да эс ийиб алагьа?

ТАУЛУ КЪЫЗЧЫКЪГЪА

Къалам бла акъ къагьытха джазмасам да,
Мен атынгы джюрегиме джазгьанма.
Сен ышарсанг, гюл чакъгьанча болады, —
Ол нюрюнгю, къызчыкъ, менден къызгьанма.

Сени кёрсем, тюшюреме эсиме
Тау башында агьарыучу акъ къарны.
Сени кёрсем, кёргюземе кёзюме
Къайсын Къулий бек сюйюучю Малкъарны.

Сени кёрсем, мен кёреме бек ачыкъ
Тау башында эркин ёсген гокканы.
Сени кёрсем, бетим-къутум да джарыб,
Джулдузуса деб къарайма Малкъарны.

Эсге тюшсенг, талпыу кериб къанатын,
Мен, учунуб, джыр этерге базама.
Мен сенсиз да сени бла джашадым,
Ма бюгюн да «сюеме» деб, джазама!...

САКЪЛА

Джол созулад узакъгьа,
Эки джаны — бусакъла,
Башыбыз а — чыракьла,
Сен мени джолда сакьла.

Сен сакъла мени, сакьла,
Къоркъма да джолгьа атла:
Сеннге киши айтмагьан
Мен айтырма бир затла...

Бизге алгьыш этерле
Эм къарт джанла — джулдузла,
Бизге къараб тебсерле
Джулдузла — эм джаш джанла.

Джулдузланы обурлукъларын,
Джашлыкъларын да алыб,
Джолну алгьа барырбыз,
Джулдузла кибик джаныб.

Джулдузларына баралла,
Ёрге тартыб бусакъла —
Мен сеннге бара турама,
Сен сакъла мени, сакъла.

КЁЗЛЕ

Къара кёзле къара суулагьа ушаш,
Ала бла мен этеме дайым ушакъ.
Алай а, ол кёзледе кёрюнсе бир тамчы,
Тейри, мени къутхаралмаз, таб, минг джамчы.

Мен ангыладым болгьанымда абадан,
Таза зат болмаз дунияда аладан.
Ким да кёрюнеди алада кесгин,
Аланы джылатхан — джылатады кесин.

Къара кёзлени джарыкъ кьарамында —
Джарыгьы боллукъ ишни къарангыда.
Дагъыда кьарамында ол кёзлени —
Эринледен къалтырауу тау кёзлеуню.

Ол кёзледе эсленнген дагьыда бир зат —
Сюймекликден болалмазлыкълары азат.
Мен сюйюб кьабланыучу къара кёзлеу...
Мен сюйюб къараучу къара кёзле...

ДЖАЗГЪЫ КЮН

Джазгьы кюнню джылыууну тюбюнде,
Джазгьы къарчыкъ эриб кетиб баргьанда,—
Сени аллынгда джюреги эрий тургьан
Мен кесими шашмай кёреме анда.

Кюн джылыудан къарчыкъ эриб кетгенде,
Терк огьуна кырдык чыгьыб башлайды.
Бар джылыуум джюрегинге джетгенде,
Кёз аллынгда бир сабийчик ойнайды.

Джаз. Кюн. Кём-кёк Кёк. Кырдык.
Джаз. Сен. Мен. Ол сабийле,
Джазгьы джырны джырлагьан чыпчыкъла
Арбазда да чыммакъ чакъгьан балийле.

Биз бирбиз. Ёмюрлюкбюз. Ёмюргебиз.
Ёлюм джокъ ол къарылгьач уягьа.
Биз, дуниягьа сюймекдик бла келген,
Сюймеклик бла да къарайбыз дуниягьа.

КЕЛИННГЕ

Аркъан бла келтирмейбиз, келтирсек келин,
Бизге келген — къуууанч бла, ышара келгин.
Сен болсанг да къайсы халкъдан эм къаллай джерден,
Бирибизсе мындан ары, тау элге кирген.

Адетибиз-тилибиз да сеннге багьалы,
Сен бизден да бек сюерсе таулу анангы.
Бизде келгенни биледиле сыйлай эм сакълай,
Сен чагьарса, джулдузуна джетген бусакълай.

Джаз келгенча, алай келгин сен бизни юйге,
Джазны бети, берекети сени юсюнгде.
Гокка хансха кюн таякъча, джарашырса сен,
Терезеден сеннге къараб ышарыр сирень.

Келин келед. Джаз келеди. Шууулдайды май,
Къоркъууланы, къайгьыланы орайда хорлай.
Халкъ ёседи, халкъ тебсейди. Агьарады тау.
Тауда, тюзде — хар бир джерде, джукъланмаз джашау!

О НАСЫБ, КЪАЙДАСА СЕН?!

Сен къууанчдан къалтырай,
Башхагьа тюбеген сагьат,
Болду эр джюрегими
Этген бир тюрлю сакъат.

Къалай мыдахды меннге
Тойну джарыкъ тартыуу.
Ай джарыгьыны бюгече
Кёмюрсеген татыуу.

Насыб бард деб дунияда, —
Айтханды къайсы тели?
Сен баргьан айтхан болур,
Алай эсе, мен тели!..

Сюйгенлерибиз кетиб,
Биз ызларындан къараб.
Сюймекликни Аллахы
Къойгьанд да бизни къаргьаб.

Мен ёмюрде тебсемем,
Бармам бир да джангызгьа.
Бек сюйгеним кетиб, мен
Къалдым къалай джангызлай.

Кимди терс — кесимме терс!
Кимди терс — кетгенди терс.
Кимди терс — джазыуду терс.
О насыб, къайдаса сен?

ЫШАР

...Сен тюшмегенсе кёкден,
Сен тюлсе мёлек сурат.
Сенде джырлай, бир джылай,
Адам джюреги урад.

Андан сюеме сени,
Ангылай хар излеминги.
Сюе, кюе да тургьан
Тиширыу кёзлеринги.

Игилик этгеним болса,
Аны этерме сеннге.
Бир иги назмум болса,
Аны атарма сеннге

Къууанчым ёсе тебрейд,
Сен тебресенг ышара.
Алай къачыб кетсенг сен,
Гюл бетчигинг къызара,

Аны да ангыларма мен,
Таш кибик, тынгыларма мен,
Ёзге артда къыйналсанг,
Акьылдан шашарма мен.

Къууанч, бушуу да кёзюу,
Джашау, ёлюм да кёзюу.
Сагьышланмай не этгин,
Барын да кёре кёзюнг.

Алай бюгюн кюн джарыкъ.
Бетинг, кёлюм да джарыб.
Сагьышланма да, ышар,
Сюймеклик, насыб да бар.

ТЕНГИМИ СЁЗЮ

Эркин юйюм бюгюн тар
Болса да, хар нем да бар.
Къарт болса да, анам сау, —
Андан айырма, джашау.

Аны огьурлу кёзлери,
Айтхан тилек сёзлери,
Кючюмю этелле тау, —
Андан айырма джашау.

Ол меннге къызла сайлай,
Мен да эшитмегенча тынгылай,
Къызла уа кете — махтау,
Барады алгьа джашау.

Айхай да барды насыб:
Анам — юйде, сау-эсен.
Къызны кетгенин айтыб,
Уллу кёллю болдум мен.

Кечмеклик бер сен, къадар,
Къыз табылыр, анам сау.
Ол эм уллу насыбды,
Андан айырма, джашау!

ДЖАШЛЫКЪДАН КЪУУАН

Кюн батхан да, чыкъгьан да этер,
Сен келмезсе кетгенден сора.
Джашлыкъ, учхан джулдузча, кетер,
Этилсе да кёб ашхы джора.

Джаз кетсе да, келир джангыдан,
Тайча чабыб, кишнеб, къутуруб,
Гяхиник кьатыб эринлерине...
Сен а турурса былай къубулуб.

Ишинг барса да хар кюн онгуна,
Келгенлей турур билиринг –
Ол сылхыр атла, отлар орнуна,
Нек къашыйдыла бир-бирин?

Кече уа урур джюрегинг,
Джулдуз къалтырай тургьанча.
Сен, сюймекликге, насыбха туууб,
Аладан къуру къалгьанча.

Толу кёкюрегинге толгьан Ай,
Джаш къабланнганча, къабланыр.
Эслерсе аны бетинде
Сюймеклик къойгьан табланы.

Сюймеклик гюрюлдей тургьанча,
Бир таууш чыгьар Шималда.
Табигьат кеси шыбырдагьанча
Бир кючлю ауаз шыбырдар:

"Джашлыкъ къатынг бла барад джоргьалаб –
Серме да тут аны джалкъасындан.
Къоркъма, уялма, чынга юсюне,
Джетдир къамчини къабыргьасындан.

Джашлыкъ, сууча, барад шоркъулдаб,
Джагьада сюелген не этсин?
Тешин да джууун, туу санларынга
Суу тамчы, кюн таякь да джетсин».

ДЖОЛДА

Ай сютюне сингнгенча,
Гелеу хансны ийиси,
Къайгьы бары сёнгнгенча,
Тууа сёзню игиси,

Сыртны юсюн барама,
Тюбде аджир джюрюшлю.
Башым джулдузгъа тие,
Мен – насыбдан юлюшлю.

Кёк джулдузладан кибик,
Сырт гапналадан толу.
Мал кюушене тургьанча,
Къой джолча, рахат джолум...

...Ауузлукъ кесиб эрнин,
Бойну къынгыр бурулду.
Дагьыда къабыргьасы бла
Сюйгенине барыб турду.

Сора хорлам кишнеую
Зынгырдатды кечени ...
Эй, ол аджир – аджир тюл,
Джюрегим эди мени.

Атла кишнеген таууш
Чыкъса чыкъсын кеч, эртден.
Джангыз сюймеклик болсун
Бизни тынгысыз этген.

ТЮШДЮНГ ЭСИМЕ

Таулу къызчыкъ тюшдю эсиме:
Къарангы джолу джарыды джолсузну,
Бусакъ уппа этди кёкде джулдузну,
Сейир кёрюндю хар зат кёзюме.

Хар не магьанадан толду:
Кече къысылды джерни этине,
Ай бетин салды тауну бетине,
Суу да алгьыш этиучю болду.

Таулу къызчыкъ кёрюндю кёзюме:
Тохтаб къалды тёнгереген таш да,
Тобукъланды менме деген джаш да,
Таулу къызчыкъ кёрюндю кёзюме.

Таулу къызчыкъны кёрдюм тюшюмде,
Тюшюмю ызындан кёб бардым адежде.
Таулу къызчыкъны келиб аллында,
Акъ таула да этдиле шежде.

Таулу къызчыкъ, кёрюндюнг кёзюме,
Юйюнгден кетмесин сени игилик.
Айыб этме джазгьан сёзюме,
Салам береди солдат ийилиб.

АЗЕРИ КЪЫЗЧЫКЪГЪА

Кёзлерингде — джеринги джылыуу,
Джуртунгу келбети — бетингде.
Джумушакъ акъ мамукъну джыя,
Тийгенча болама этинге.

Гранат сууун ичгенча,
Эринлеринг алай ариу,
Алагьа элтген джолда                        
Джашха джокъду тохтау, арыу.

Кийимингде, джюрюшюнгде да,
Азери къылыкъ сезиле.
О, нечик къууана болурла,
Ол къолла тийген джюзюмле.

Бу къызчыкъда эригенле: мамукъ
Эм хурма, эм джюзюм, эм гранат.
Бу къаракёз, къаракъаш ариулукь.
Аллахны кесине аманат.

КЁК АЧЫЛГЪАН КЕЧЕ

Къаралыгьы чачынгы,
Кёзлеринги кёклюгю —
Бу дунияда къууанчны
Эм насыбны кёблюгю.

Кече чууакъ, джулдузлу.
Шошду тёгерек къалай.
Бир кечеги къанатлыча,
Сюймеклик сёз да алай.

Кече къызчыкъ, тешиниб,
Къарагъанча кюзгюге,
Тола баргьан джалан Ай
Чайкъалады кёзлеуде.

Тау сууунда суууйду
Кюндюз къызгьан джай ала.
Кечени рахатлыгьын
Сакълайдыла къаяла.

Джыр да, адам да, заман да
Байламлы бир-бирине.
Кёбню кёреди, сезеди
Джашагьан ёмюрюнде.

Къыз, сени ариулугьунг,
Бу тауланы акълыгьы –
Барын да эслетген
Дунияны рахатлыгьы.

СЕННГЕ КЪАРАЙ

Сен да меничаса?!.. Ёмюрде ийнанмам, —
Джумуш этесе юйде, эшикде,
Джюрегинг да излейди бирде башханы...
Не айтыр меннге муну эшитген?!

Огьай, огьай, минг кере огьай!
Сен — тауну акълыгьы, джулдуз мийиклиги.
Мен сеннге Кёкгеча къарайма. Алай,
Алай мийикди сеннге сюймеклигим.

Сен хаух дунияны къайгьысындан,
Гюнахлы умутларыбыздан бизни
Мийиксе. Мен ма андан
Табалмайма сеннге тыйыншлы сёзню.

Сени ауурлугьунг — къуру ариулугьунг.
Сен башха тюрлю ауурлукъладан — азат.
Мен сеннге аз да тиерге болалмам,
Сен джулдуз джарыгьыча бир зат.

Огьай, къызчыкъ, сен да тюлсе мёлек,
Сен да менича, менича бир джан.
Меннге сенича ким болур керек,
Джюрегим урады, тебеди андан.

Къууанч тыбырлы барама къараб,
Мени бла бирге атлаб баргьаннга.
Къызчыкъны кёлтюрюб тёгерек бурама,
Джер джашау керекди Джерде туугьаннга!

БУСАКЪЛА
(1975-1980)

ТАНГ ++++++++++++++++++++++++

Танг — алтын тауукь — чёплейди
Кечеги джулдузланы.
Кеси уа джарый барады,
Къызарта-агьарта тауланы.

Кюн баш токъмагьын къаратады,
Джукъудан бети къызарыб.
Кёзлери кёзлени къаматады,
Атлайбыз кюннге ышаныб

Ишге, окъургьа, солургьа,
Бир-бирибизге тюберге.
Биз булут чабдырмазбыз анга, —
Джангы кюн келгенди Джерге.

КЁБГЕ КЪУУАНДЫР

Тырнагьынгдан чачынга дери
Барысын боя, джукъ айтмам, Тейри.
Заран тюл эсе саулугьунга,
Джарай эсе ариулугьунга.

Бояу табылыр... аяма да джакъ,
Джангыз намысынг турсун бирча акъ.
Сюйсенг, узун кий, сюйсенг а — къысха,
Сыйдам бутларынг кёзледен къыза.

О, къалай да эт, не мадар да эт,
Джангыз мен сени сюйюб турурча эт.
Сакълан былай ариулай, джашлай,
Тиширыу санынг къалтырай, джашнай.

Мени эринлерим сени этингде
Ма ол заманда — сууумай кёбге,
Джазарла къаллай джилтин назмула,
Къыш да бизге джашил джаз бола.

Къылыгьынг бла башымы къандырсанг да,
Ариулугьунг бла кёлюмю къандыр.
Бош чурумла бла кёлюмю къалдырсанг да,
Тиширыулугьунг бла кёбге къууандыр.

МИЙИКЛИК

Къаяны тюбюнден къарасам ёрге,
Дертли болама ары ёрлерге.
Тубан басса да, этсе да шылпы,
Къалай насыблыды анда шхылды.

Къотур шхылды къысыр къаяда
Орнун табалгьан чакълы, орнуму
Табалмай къалдым бу шашхан дунияда, —
Деген кюнлерим да болду.

Алай а, мен — къая, джюрек — шхылды,
Джашау — тубан, заман а — шылпы
Тюлдюле. Мийиклик ма андан
Джулдуз кёзлери бла къая башындан

Къарайды меннге, кёз къысады меннге.
Къыйынды меннге, къан къызады менде.
Джюрегимде бир "ит" тохтаусуз улуйду,
Бирчалыкъдан тынчлыгъым къуруйду.

Алаймы ишленнгенди адамны джюреги,
Анданмы сюйгенди атны джюрюгюн,
Сёзню къысхасын, джолну узунун,
Къанатлы умутун — кёкню джулдузун?!

«Былай сагьышлы нексе?»-, деб, сорма,
Джууаб табалмам анга тыйыншлы.
Тынчлыкъ джокъду дунияда сора,
Мени джюрегимде къайдан болсун тынчлыкъ.                .

Бара баргьанда, бютеу дуния
Рахат болса да, сют уюгьанлай,
Къая тюбюндеги къая башына
Турлукъ болур ётгюр къарагьанлай.

Мийиклик — джангылыкъ, джюрекни джандырыб
Тынгысыз этеди да, этеди рахат.
Сезимим, сёзюм да мени джангырыб,
Къаядан таугьа турама къараб.

НАСЫБЛЫ БОЛУГЪУЗ

Бал чибинле балгъа басыннган кибик,
Къызла мени юсюме басыныб
Турурча, сюйюмлю нек болмадым мен,
Дедим бир кюн терен ахсыныб.

Болалмадым мен аллай адам, —
Дедим дагьыда ичимден кюйюб, —
Мени атымы ёгтюр таулула
Сабийлерине атарча сюйюб.

Дагъыда кирдим сагьышха джангыдан,
Ангылаялмагьанлыкъдан кёлюм булгьаныб:
Кетерге неге керек болгьанын,
Тай кишнегенча, джашил дуниядан.

Улурум келди джулдузлагьа къараб,
Итча, бёрюча, созуб улурум.
Алай а, адам болгьаным себебли,
Назму джаздым да сизге окъудум.

Адам ариуду адамлыгьы бла,
Адам къалады этген ишинде.
Андан башха ёлюмсюзлюк
Джокъду, джокъду джерни юсюнде!

САРКЪДЫЛА ДЖЮРЕГИМЕ +++++++++++++++++

Эки къыз эки джанымдан
Узатдыла эки гоппан.
Биринде къайнай эди от,
Биринде — къарачай айран!

Мен ариу къызны къолундан
Отну ичерге разы болдум.
Ичдим эсе уа — ичим кюйдю,
Джандым, джангылдым, джазыкъ болдум.

Ма ол заманда къычырдым:
"Аллах ючюн, бери бир айлан,
Мени сау къалдырлыкъ, "хуп" дерча,
Бер бир айран, бер бир айран".

Гоппанны тутдунг джууукъ,
Къарамагьанлай кёзюме.
Кёзлерингден эки джыламукъ
Саркъдыла джюрегиме...

ДЖАНЫМ ТЫНЧАЙЫР АНДА +++++++++++++

Мен къаядан кетгенден сора,
Кишиге кюзгю болмаз кёзлерим.
Бирле къадалыб мени терслерле,
Бирле уа — кеслерин.

Мен кетгенде, къар эриб кеттенча,
Къоюб сизге джашилликни,
Джыламагьыз, мен мыдах этгенча, —
Сюеме кишиликни!

Ёлмедим ичиб, эсириб,
Ёлдюм — ёрлей Кёкге.
Излеген излесе, эсгериб,
Къарасын мийикге.

Бийнёгерникинден башха тюрлюдю
Мен чыкъгъан мийик.
Мени ючюн бузмагьанды
Кюушеннгенин да кийик.

Джашау ючюн, тынчлыкь ючюн
Ёрлейдиле джашла.
Адам ючюн, ариулукъ ючюн,
Ёледиле джашлай.

Джангыз тилерим: асырасагьыз,
Асырагьыз къаяда, ранда –
Ёрлеучю джеримде арсарсыз, —
Джаным тынчайыр анда.

Мени къатымда кюушенирле
Джугьутурла, кийикле.
Мени эсге тюшюрюрле
Къарагьанла мийикге.

КЕЛИР  МУЗЫКА, КЕЛИР!+++++++++++

Джашил музыка, тёгюл, —
Джарасын унутсун терек.
Джюрекни джулдузгьа кёлтюр, —
Шош ышарсын тёгерек.

Сыйла, музыка, сыйла, —
Кёзге кёргюзт кёзлени.
Кийик да уртлайд сайлаб
Ай джуууннган кёзлеуню.

Къайна, музыка, къайна, —
Тынчлыкъ джокъ джерде, кёкде:
Ит да улуйду, майна,
Буу ёкюрген джюрекде.

Керил, музыка, керил —
Артда не, алда да не,
Не кёрдюк, не кёрмедик...
Келир музыка, келир.

ДЖАЗДЫМ

Сен меннге алыб келген къалам бла
Джазалмай тургьан назмуму джаздым.
Анда — къышны чыммакъ сууугьу да,
Джашил чапырагьы да джазны.

Анда сени кём-кёк кёзлеринг,
Акъыл сёзлеринг да джумушакъ байланыб.
Анда чал ургьан умутларынг,
Джашил умутларынга таяныб.

Анда — хар джюрек излеминг сени,
Джулдуз джарыгьыча джулдузгъа джетген.
Анда — къыйын кюнлеринг да сени,
Юзюлген кюртча басыб инджитген.

Сен меннге алыб келген къалам бла
Джазалмай тургьан назмуму джаздым.
Анда — джашауну къара къышы да,
Тиширыу огьуру да джазны.

Сен келтирген назму китаблагьа,
Тау башлагьача, алай къууандым.
Алай къууаннган болур Меккягьа
Баргьан дин ахлусу, окъуй къуранын.

Сен келтирген къаламны тюрсюню
Къамагьа ушайды, таулу къамагьа.
Сёз сауутду, таб андан да кючлю,
Таб эсгертдинг аны да манга.

Сёлешсенг да эслеб, джазсанг да эслеб,
Эслилеге тынгылай кёб назму джаздым.
Къышны чиллеси къамада турсун,
Мени сёзюмде уа — джылыуу джазны.

Къууанчынга къууанч къошулсун,
Суула къошула, болгьанча тенгиз.
Ким да махтайды эсли хоншусун,
Ким джашайды дунияда тенгсиз?!

Сен унутмагьанса нартла аманатын:
Къолдан келгенча кёлню кёлтюрдюнг.
Ол а тюлмюдю дуния аламаты, —
Мыдахлыкъ сынама, джаным, ёмюрде.

БИЛЕМИСИЗ СИЗ?

Билемисиз сиз, сюймеклик къутуртхан
Къалай ургьанын джюрекни?
Кёргенмисиз сиз джулдузгьа учхан
Джап-джашил бусакъ терекни?

Кёргенмисиз сиз къушну къаяда
Къаяны кёлтюрюб тургьанын?
Ётгюр тауушу къатлана таулада,
Къуш биледи къайда туугьанын.

Не тау башындагъыгьа бир къара –
Кюч джокъду аны джогьултур:
Бютеу дунияны бойнуна
Алыргьа хазырд джугьутур.

Къанатлы кибик кёкге учургьан,
Бериб джугьутур ёхтемлик,
Ёмюрде къалмазса сюнгю учунда
Дуния джарыгьы сюймеклик.

Адам улугьа джакъгьан отумда
Алгьа да кесим къызама.
Бютеу Джерни акъырын кёлтюрюб,
Мен джюрегиме къысама.

КЮЛЮУЧЮНГЧА КЮЛ +++++++++++++++

Къалай къутсузду бюгюн кюн,
Джауум да джауады къаллай...
Кёлюнг кюннге ушаб къалмай,
Сен а кюлюучюнгча кюл.

Олсагьат тубан таяр:
Ёзен — тургьаны кибик,
Суу — таза, кьая — мийик,
Кюн да къучагьын джаяр...

КЪАДАРНЫ КЪАДАР КЪАРЫН...

Джюреклерибиз зрите,
Джашау къалагьан къарны,
Дуниягьа сейир эте,
Ангыларгьа кюреше аны,

Джашайбыз. Кёлге кеси
Тюшеди умут джулдуз.
Къайгьыны кёлеккеси
Бирде этсе да мутхуз.

Джюрек а Кёкге кесин
Урады, джилтин чача.
Насыб кюрешде келсин,
Бетин эрлеге ача.

Деу излемин джюрекни
Мийик ангы кёклесин.
Къыйынлыкъ кьачарча озуб
Кесини кёлеккесин.

Къадарны къадар къарын
Эриталлыкьды джюрек.
Джангыз — адам адамгьа,
Джау болмай, болсун билек.

ДЖАЗ

Къар кесини чыммакъ этин
Къара джерге къоркъа салды.
Артдан а, адетин этиб,
Джумушакъ джерде эриб къалды.

Къар — джерде, джер да — кьардан
Джумушадыла, сууландыла.
Зар адамла, кюе зардан,
Алагьа бек сукъландыла.

Кюнлени бир кюнюнде
Терледи джерни бургьан бели:
Сюймеклик Кюнню тюбюнде
Джашил джаз дуниягьа келди.

Ингилликден къалтыраса да,
Келгенлей а — ёрге турду.
Кюн таякьгьа узатды кьолун,
Джаз джерге сакъатсыз тууду.

Кюн таякъгьа узалды къолу,
Юсю бла ётдю джанкъылыч.
Не берир анга адам улу:
Чакьгьан балий, къара къылыч?!

Аны джап-джашил къолуна
Гёбелекке къонубму кюлдюрюр,
Огьесе уруш саууту
Атылыб къолунму кюйдюрюр?!

Ол затладан джукъ да билмей,
Джаз джашнайды Джерни къойнунда.
Келген сабийни "гюнахы"
Адам улуну бойнунда.

ДЖАНГЫ ДЖЫЛ

Уууртчукълары къызара,
Акъ чепкенчиги къалтырай,
Бизге уятлы ышара,
Джангы джыл келеди алай.

Джулдузла сукъланалла кёкде
Аны чыммакъ, сыйдам этине.
Сезимле къозгьала джюрекде,
Ашхы джорала этиле,

Келеди джууукъдан-узакъдан,
Дженгил-акъырын атлаб.
Джулдузлача, мийик умутла,
Бютеу дунияны къучакълаб.

Джыллыкъ къонакъ турады келе,
Ызы уа къалыр ёмюрге.
Джангы джыл дуния биригеди,
Кёк да къысылады джерге.

Джангы джыл келтиреди бизге
Таза джюрегин, хурметин.
Энди, адамла, адам болалсакъ,
Мыдах этмезбиз джылны бетин.

БАШЛАНДЫ

Сен ышардынг. Кёлюмю кёгюнде
Танг джулдузу, умут джулдузу джанды.
Сепкилчиклеринг да сени бетингде
Меннге, кёкню джулдузларыча, джангы.

Сен ышардынг. Бар къайгьыларым
Къанатланыб таудан аудула.
Кюн къучакълады акь къайынланы,
Сансыз ташланы да чауулда.

Сен ышардынг. Тишле агьара...
Таза тау суу, кёрюннген ташы.
Ма ариулукь, тазалыкъ — къара,
Кючлегенди дунияны башын.

Сен ышардынг. Мен да ышардым,
Кюн таякъ джетген къаялай.
Джашаугъа сабийча ышандым,
Адамла да къууатлыдыла къалай.

Сен ышардынг. Толу эринлеринг
Джумушакъ "къабдыла" джюрегимден.
Баям болду сеннге эригеним
Хар сёзюмден, джюрюгенимден.

Сен ышардынг да джолгьа ашырдынг.
Ол джол а энди, хаман кьайтарыб,
Сеннге келтириб турлукъду мени,
Тохтаб къалгьынчы джюрек къартайыб.

НАМЫСНЫ ОТУНДА +++++++++++++++++

Нечик кёрюб болмайма бирде кесими.
Этген ишими, айтхан сёзюмю.
Ачыуланнгандан, не уялгьандан
Къаты къысама эки кёзюмю.

Заман тизиб ангыны тишине
Кёзюме тюйреген мени кюнлерим.
Чыр-чыр эте намысны отунда,
Кюе да, бише да тургьан джюрегим.

ЭКИ САГЪЫШ

1
Турлукъду хар зат, тургьаны кибик:
Ёлюм джашауну джауу болгьанлай,
Бир тубан басыб, бир да кюн тийиб,
Кюнюбюз кете джауум джаугьанлай.

Элия чартлай кёкде, джюрекде,
Бир-бирибизни джарсыта, джарсый,
Къыйынлыкъ кетгенден сора джекден,
Биз аны, ызындан къараб, джаный.

Сюйгенлерибиз саулукъда адам болалмай,
Аладан замансыз заманда айырыла,
Ала кетгенден сора уа, татыу къалмай,
Олтурсакъ да Минги Тауну айрысына.

...Бюгече кёлюм — къуруй тургьан кёл, —
Булгьанады, юзмезде чабакъча.
Ёмюр тынчлыкъны кечеси, сау кел,
Не этерикме дунияда джашаб да...

2
Бир зат да турмаз тургьаны кибик,
Тюрленнген тюрленир иги джанына.
Не барды Джашаудан, Адамдан мийик?!
Ол экиси бир-биринден джангыра.

Абыннганнга къол берирбиз, айтмай джукъ,
Дженгилликни бошламазбыз джюгенин.
Къыйынлыкъны къоймазбыз джекден джууукъ.
Элия кюйдюрюр къара джюрегин.

Мубареклерибизге кюреширбиз болургъа тыйыншлы,               
Кёзден кетселе да, кетмезле кёлден.
Ала къойгьан иги сёз, халал иш, кишилик, ашхылыкъ –
Сизге да ол затла къалырла бизден.

...Бюгече кёлюм — таза, толгьан кёл,
Толгьан Ай, дууадакъ да джюзе тургьан кёл,
Джулдузла, чабакъла да ойнай тургьан кёл,
Сезимле, сёзле да кьайнай тургьан кёл.

Къанатлы тау суу терк секирген кёл,
Джашил джагьасында буу ёкюрген кёл,
Къызны джюрегича, къалтырай тургьан кёл,
Эрни кёзлерича, джылтырай тургьан кёл.

Файгьамбар джуууннган сют кёлча, бир кёл,
Джашауча, джырча, кём-кёк кёкча, бир кёл.
Тынчлыгьынгы бузайым деб тюшген зар ташны,
Къычырыкъ-сыйыт этмей, джутуб къойгьан кёл.

Джумушакъ сыртха тюшюб сыртындан,
Кёкге кёлю ачыкъ тургьан кёл,
Шыбырдайды: ётю, бети да болгьан,
Акъылы, тюз иннети болгьан —
Джашаугьа келсенг, аллай адам кел!

Ёссенг да, аллай адам ёс,
Ёлсенг да — эрча джашаб.
Сен ташлы джолну ётгенден сора,
Ол джол къалырча, Къой Джолгьа ушаб.

КЕЧ МЕНИ

Таш да кетеди бирде къаядан,
Кеч мени.                               
Суу да чыгьады бирде джагъадан,
Кеч мени.
Джай да агьарады бирде къардан,
Кеч мени.

Кетгенни орнуна салгъан а — къыйын.
Къаясындан юзюлген таш — къыйынлы,
Джагъасын басхан суу — къыйынлы,
Джайгъы къар — джыламукъ.

Аджир да юзеди бирде джюгенин,
Ангыларса.
Таш тюл эсе сени джюрегинг,
Кечерсе.
Мен а джумушамам кесиме
Ёмюрде.

КЕРЕКДИ

Джолгьа — бусакъ, меннге — сюеклилигинг,
Ёрге тартхан – джулдузлу чууакъ кёкге.
Джитилигинг — джюрегинги джилтини,
Къартлыкъ бермез, тынчлыкъ бермез джюрекге.

Кёкге — джулдуз, меннге — ариулугьунг,
Хар къуру да кёзге джангы кёрюннген.
Джерге — Кюн, меннге — обурлугьунг,
Чырмауланы ётдюрюрча кёбюнден.

Айхай да, керекди сюеклилигинг,
Джитилигинг да билекди меннге.
Алай а барындан сени сюймеклигинг,
Къызара билгенинг керекди меннге!

ДЖАША

Мен этмей озсам къартны къачын,
Ол аны ючюн тюймезге да болур къашын.
Алай а мени атама да менича бирле
Бара-баргъанда алай этерле.

Мен тиширыуну къалай кёрмезме сыйын,
Аз да тюз ишлей эсе мыйым.
Мени — дуниягьа, меннге — дунияны
Бергеннге не бла къайтарырма аны?

Мен бир кюн бычакъны тутсам адамгьа,
Бир кюн мени да къама бла урурла.
Аманлыкъгьа — аманлыкъ, адамлыкъгьа — адамлыкъ.
Адамла аны эслеб турурла.

Адамлагьа мен къалай къарасам,
Ала да меннге алай къарарла.
Таза иннетден, джюрек джылыудан
Эрирле башха джюрекде къарла.

Эрирле да, игиликни бюртюгю
Тамыр ийиб къозгьалыб башлар.
Адамны башындан тюшмесин бир тюгю
Керексизге. Адамлыкъ, джаша!

АУАЗЫНГ...
П. М. А.

Джаным кириб турады
Телефон чыбыкълагьа.
Шош ауазынга къоннган
Гагайбаш чыпчыкълагьа

Аш чачыучу къолум бла
Таш атарым келеди.
Мен сюйген, мени сюйген
Къатымдача кюледи.

Сени ауаз эшмелеринг,
Джанкъылычдан эшилген,
Джюрегиме джети тюрлю
Кёрюннген, эшитилген.

Джан тамырымча чыбыкъ...
Андан ауазынг чыгьыб
Къарады меннге кесгин.
Ауазынгы ызындан
Келиб къалсангед кесинг!

ТАНГ АЛАСЫ +++++++++++++++++++++

Танг аласы Анг таласын
Кючлегенд.
Кёксюл аджир акъ байталгьа
Кишнегенд.

Джылы аязны къол аязы
Кёзлеуню
Башын сылаб туудургъанд
Бу сёзлени.

Къанатлыны джукъусуну
Джугьусу
Джюрегими чёкдюргенди
Букъусун.

Тынгы табхан мени кёлюм, сют кёлча,
Таза, азат, ёлюмсюз да болгьанды.
Бир сеннге туру боллукъ таша кёлде
Джангыз сени джууунурунг къалгьанды.

Сезимлени зыгьыр-зыгьыр ойната,
Сюймекликни къара сууу ургьанды.
Джети къатлы джюрегимде сюзюлюб,
Бу чыкъ тамчы сени ючюн туугьанды.

АЛА СЮРГЕН БАРАЗА

Бетлеринде уятлары-къууатлары –
Ачыкъ тургьанча, джулдузлу кёк...
Аз сагъынылса да аланы атлары,
Аллай адамла дунияда кёб.

Джюреклеринде — кишилик, халаллыкъ,
Кёллери — зарлыкъдан, тарлыкъдан таза.
Ала билдирмей бек билген — адамлыкъ,
Ала сюрген, ала сюйген бараза.

Кеслери барсала да тауну кёлтюрюб,
Сеннге кёлеккеси тиер деб къоркъарла.
Ала айтхандан эсе сёзню ётюрюк,
Ма бу къара джерни къабыб джатарла!

Аманла, бетсизле да бардыла дунияда,
Чыгьанакъ болгьанча кём-кёк биченде.
Ёзге биз джашайбыз дайым юлгю ала
Керти адамладан халкъны ичинде.

ДЖЮЗ АТЛЫ +++++++++++++++++

Джашауну кёб аман ныхытында
Кеб тёгюлсе да шейит къаныгьыз,
Джангыз бир кере бир ётсюз сёзню
Эшитмегенди сизден къанлыгьыз...

Джюз атлы болгьанларында:
"Джаугьа джаулукъ этерча болдукъ", —
Деб къууаннган къарачайлыла,
Къарайма сизге джюрегим толуб.

Таула тубандан кёрюне келгенча,
Кёрюне келесиз кетген кюнледен.
Ёхтемленнген, джюрексиннген да этеме бирча,
Сагьыш этсем сизни юсюгюзден...

КИЙИКНИ АТА ТЕБРЕГЕНИМДЕ..

Кийикни ата тебрегенимде,
Кесими кёрдюм кёзлеринде.
Ёлюмню бурнун энгишге бурдум,—
Къатымда кёзлеуге къараб олтурдум.

Анда уа — кёк, булутла, кесим,
Шкокну быргьысы — кёрюндюк кесгин.
Дагъыда къарадым ёрге, мийикге,
Ёзеннге сюйюнюб тургъан кийикге.

Джангыдан алдым аны ышаннга:
Ол а рахатды — кюннге ышаннган.
Биягьынлай кёрмез ючюн кесими,
Къаты къысыб атдым эки кёзюмю.

Кийик джыгьылды, къаядан тентиреб.
Чауул ычхынды юсюме гюрюлдеб.
Кёзлеуню бир джанында — мен ургьан кийик,
Бир джанында кесим — минг таш тийиб.

Кёзлерими къысдым — сокъурлукъгъа кёче,
Алай болду кюндюзгю кюн — кече.
Къара кече — кёрюнмей Ай, джулдуз,
Джашауну кёзлеую терк болду мутхуз.

Дагьыда кёрдюм: къычыра, къарыла,
Юрюлюб юсюме къондула къаргьала.
«Ай медет а!..»,- силкиндим да уяндым:
Арбазда уа кюн джарытыб дунияны.

Секириб турдум да, эрши сауутну
Сындырыб атдым кёзден узакъгьа.
Джулдуз къанатла беригиз джюрекге,
Мен бек сюйген джашил бусакъла,
Рахатлыкъ да беригиз кёлге.

ДЖАШАУНУ ЁКЮЛЮМЕ

Адамгьа сакъатлыкъ берген затланы
Барысыны да джауума мен.
Тюзлюкню — терсликге, джашауну — ёлюмге
Къурумазлыкъ дауума мен.

Джерге зарауатлыкъ берген затланы
Барысыны да джауума мен.
Кюйген джерни, мууал чапыракъны
Адамлагьа дауума мен.

Бёрюге тиймей, кийикге тийген
Ташха-окъгьа да къаршчыма мен.
Кюртден, балтадан да джашил агъачны
Сакъларгьа антлы агьашчыма мен.

Адамны сыйын бек кёргеним ючюн,
Айырылыб ётлюме мен.
Ариулукъну, ашхылыкъны
Келечиси, ёкюлюме мен.

УШАТАДЫ

Къачда чапыракъ акъгьандан сора,
Къызчыкъ къараса бусакъ тереклеге,
Ушата эди аланы джерге чанчылыб
Тургъан хауа сибиртгилеге.

Энди уа сюймекликден къууча къабыныб,
Къараса джалан бусакъ терекге,
Ушатады, аккыллыгьы чапракъча агьыб,
 Джюреги ачыкъ тургьан кесине.

МЕН НАЗМУЛА ДЖАЗГЪАН САГЪАТДА +++++++++

Мен назмула джазгьан сагьатда —
Кёз аллымда ныгьышда къартла.
Джети къат кёкню, джерни кёрген къарт кёзле.
Джети кере сыналыб айтылгьан нарт сёзле.

Мен назмуларымы джазгьан сагьатда,
Тиширыу келе эди орамны атлаб.
Аналыкъ сезимден балийча чагьыб,
Челеклеринде суу сабийча къалкъыб.

Мен назмуларымы джазгьан сагьатла —
Анала тилек этген ашхы сагьатла.
Терекле чагьа, тилекле тола,
Адам хар къыйынлыкъдан, чырмаудан къутула.

Джашил бусакъла джулдузларына джетиб,
Джаш къызчыкъла сюйгенлерине кетиб.
Адамланы кёллери бир-бирине ачыкъ,
Джангы затланы алимле игиликге ачыб.

Мен назмуларымы джазгьан сагьатда,
Саппа-сау бола эдиле сакъатла.
Анала тюбей урланнган сабийлерине,
Ала сау-эсен къайтыб юйлерине.

Тенгиз чайкъалгьанда батхан да къайыгьы,
Хапарын айта Джуртха, элге къайтыб.
Уруш кюйдюрген терек джангыдан чагъа,
Джангыз терслик, къыйынлыкъ ёмюрге тюб бола.

Назму джазгьан сагьатда къолум,
Адам кёлтюрмей эди адамгьа къолун,
Узатхан болмаса болушлукъгъа,
Баш уруб тюзлюкге, тенгликге, шохлукъгьа.

Мен назмуланы окъугьан сагьатда,
Адамла бола эдиле игирек, мийигирек.
Къартчыгьалагьа тие эдиле садакъла,
Адамлагьа уа кюн таякьла кёбден-кёб.

Мен назмулагьа тынгылагъан сагьатда,
Кете эдиле кёлден къайгьы тубанла.
Шыбырдай эдиле джулдузлагьа бусакъла:
Насыблыбыз деб бу джерде туугьанла.

Джюрегим назмулагьа юлешиннген сагьатда,
Орун джокъ эди джерде бузгьа, элиягьа.
Назмула джюрегиме тюшген сагьатда,
Мен джангыдан келгенча бола дуниягьа.

ДЖАНЕТТА

Сюймеклигими такъсам,
Меннге джашау, джан нед да?!
Сенден болмаз бир тахсам,
Джер сюйюмю — Джанетта.

Хур къыз сеннге ушаса,
Махтаныр эд джандет да.
Башлагьанма мен шаша,
Атынг — антым, Джанетта.

Джазгьы джаулугъун къысыб,
Къайтыр бизге джай энтда.
Сюймекликден къан къызыб,
Шыбырдайма: "Джанетта".

Байламлылла джер, кёк да,
Биргедиле джан, эт да.
Джулдузсуз кёк — мен сенсиз,
Ангылаймыса, Джанетта?

Кырдыксыз джаз — мен сенсиз...
Умут джулдуз, джан энтда!
Болалмай къалгьын менсиз,
Тынгылай туруб, Джанетта.

Сени кёрген кьадарданд —
Намыс, ариу адет да.
Сени кёрген да насыб,
Насыблы бол, Джанетта!

ДЖАЗЫУ

Кече. Джулдузла. Кырдык.
Аркъан, юзюлген аркъан.
Сейир ийис. Гюлле. Чыкъ.
Сени терлеген аркъанг.

Бойнунг — бойнумда рахат.
Ууакъ кишнеу. Сакъ аяз.
Джалынг бетли танг атад,
Бизге заман аздан-аз.

Эртден аз-буз билине,
Биягьынлай джер-джюген.
Къамчи ызла белимде,
Кюн узуну джюрюген.

Ингир. Ючаякъ кишен.
Кюреш, тепчилдеу алгьа.
Ачыудан ачы кишней,
Кёзден джулдузла агьа.

Хорлам. Ычхыннган тиек.
Налланы терк харслары.
Эрним эрнинге тиед,
Къоюб гелеу хансланы.

Эртден. Огьурсуз ием,
Болмазлыгьыбызны биле,
Сагьышха кириб терен,
Алыб барады бирге.

Энди аркъан, кишен да
Киши салмайды меннге.
Мен чабыучу къуру да
Дайым мени биргеме.

ТУУДУГЪУНА КЪОРКЪМАЗ

Джулдуз джарыгьына, джау джибгеча,
Илиниб чыкъдым кёкге.
Баш ёчню алгьан джигитлеча,
Къарадым тёгерекге.

Къарадым сеннге, туугьан джерим,
Иги болсун дей къадарынг.
Айбат чепкенинг — джулдузлу кёк,
Сейирлик Къой Джол — кямарынг.

Джокъ сюймеклигими учу...
Ариу туусам да джулдузда,
Келир эдим сеннге учуб,
Джалан аякълай, джолсузлай.

Чексиз Аламны ичинде
Кёрюндюнг меннге джангызча.
Кём-кёк кёзлю, сен болмасанг,
Къалгьанла бары джансызча.

Дагьыда кёрюндюнг меннге,
Сют уюгъанча, бир рахат.
Ёмюр-ёмюрде юсюнгде
Чырт бармагьанча къазауат.

Адам улусу биригиб,
Сени къайгьынгы этгенча...
Тюшюмде кёлюм бир иги,
Таулада джайгьы эртденча.

Танг аласында уа къулагъыма
Келди таууш, джюзгенча окъ.
Джерде, алай эсе — джюрегимде,
Къайгьы — кёб, тынчлыкъ а — джокъ.

Уруш къуугьундан, хахайдан
Джулдузла бек илгендиле.
Артха къарай да къалтырай,
Кёк тубаннга кёмюлдюле.

Аймюш къойларыны ызындан
Кёлге кириб кетгенча,
Ай да джулдузланы ызындан
Кёкге кирди да кетди.

Сора мен, ауур солуй,
Береме дуниягьа соруу:
Адам улуну болмай арты,
Боллукъ тюлмюдю къайгъыны арты?

Сабийлигими уруш алды,
Джашлыгьымы уруш алды.
Энди, къартайгъанымда да,
Тынчлыкъ-тынгы болмай къалды.

Мен бир къарт, къорарма мен,
Бешикдегиге къоркъама мен.
Къачаннга дери къайгьы кючлеб,
Тынчлыкъ, джаралы атча, кишнеб

Турлукъду, къачаннга дери,
Къаргьамагъан эсе бизни Тейри...
Огъай, биздеди не да, бизде,
Ахырзаман да кесибизде.

Алай болса да кюн келир,
Къайгьы кёлеккеча ёлюр.
Къарт къоркъмаз туудугьуна,
Шукур дуниягьа туугьаныма!

ДЖЕР — КЕМЕДИ

Джер — кёк тенгизде джюзген кемеди,
Джетишеди толкьун, къоркьуу да анга.
Адам къайгьыргъандан кьайгьыра келеди,
Аны хар кюнден бегирек ангылай.

Ёзге алкъын Джерни джюгени,
Адамдан эсе, хыны кьадарда:
Бирде суу басады, джер тебренеди,
Шыбыла да урады бирде джашауда.

Алай болса да, джашауну Джер
Сакьлаб келгенди къалай аламат.
Адам улу акъыл-балыкь болду...
Энди Джер кеси бизге аманат.

Джашау — къайыкъды. Бизни барыуубуз —
Къалакъланы тартханыбызгьа кёре.
Бирча тартсакь, къууана барыбыз,
Алайсыз, джюреклеге къоркъуу кире.

Джер бизни Аламны къарындан-кюртюнден,
Баууруна къысыб, сакълаб ёсдюрдю.
Прометей алай къыйналыб табхан отну,
Буруннгула отун ташыб джакъгъан отну,
Ёмюрлени узагьына джаннган отну
Адам энди кеси къалай ёчюлтюр?!.
Огьай, ийнанмайма, болмайма экили -
Бир кишиге берилмез аллай эркинлик!

Прометейни оту юйюбюздеча,
Кишилиги — джюрегибизде.
Джашау этербиз кёлюбюздеча,
Къоркъуу къалмаз джерибизде.

ЧОМАЧАЛАГЬА УЗАЛМА+++++++++++++++++++++

Юреннген атла Орайданы
Тауушундан къутуруб къалгьанча,
Бирде джюрегим урады алай,
Джашау къуру той-оюн болгьанча.

Юреннген ёгюзле Эрирейни
Тауушундан ауур солугьанча,
Кёбюне джюрегим урады алай,
Джашауум — боюнсхада баргьанча.

Алай а, боюнсха не ауур эсе да,
Чомачалагьа узалма, къадар.
Ауур джюгюмю тартала эсем,
Тыялмайын балчыкъ да, къар да.

Онг бер, джюгюмю джолда
Къоймай, арбазгьа джыяр кибик.
Ой, орайдагьа юреннген атла
Энтда джюрегимде кёб чабар кибик!

СЮЙГЕНЛЕ

Субай джаш бусакъ терекни,
Тёппесинде джулдузу бла,
Къызара узатдым сеннге,
Джазны биринчи джанкъозу бла.

Сеннге саугьамы узатханда,
Джанкъозгьа ушаб къалды кёлюм.
Сен ышарыб аны алгьанда,
Кесими мийик бусакъча кёрдюм.

Бизми джулдузлагьа учуб чыкъдыкъ,
Джулдузламы учуб тюшдюле бизге.
Минги Тауну эки тёппесинден
Чынгаб джууундукъ Къара тенгизге.

Джукъ къалмады биз этмеген,
Джер къалмады биз джетмеген,
Джаз тёртгюллей ызыбыздан,
Джаз кишней къаныбызда.

Джетдик тенгизге-теркге да,
Уллу кюле, шыбырдай.
Бизге шагьат терекле да
"Сюйгенле",—деб, шууулдай.

Адамла уа, адамла,
Кёб сюздюгюз сиз бизни.
Тоюбузгьа чакъырсакъ,
Къоярсыз сёзюгюзню...

ТАУЛУЛА +++++++++++++++++++++

Кеслерин уллу кёрмейин,
Сыйларын мийик джюрютгенле,
«Оюм — керти джигитликге,
Джибге къытчасчады» дегенле,

Юй тюб къыйын кюн да къазгьанла,
Юйсюз къала да келгенле,
Тюзню малы тюзде къалса да,
Бёрю ашамазын билгенле,

Шашмай, эрча тюбегенле
Къыйын эм зауукъ кюнлеге –
"Кеме да минер къайыкъгьа,
Къайыкъ миннгенча кемеге".

Тюшюндюргенди къарт джашны,
Дауу-сюйюр къозгьалгьанда.
Хунагьа джарашмагьан ташны
Сыйы чыкъмагьанды таулада.

Ачылгьан эт джабылса да,
Кёрген кёзню унутмазын
Таулу ангылаб джарашдыргьанды
Эм алгьа юйюн, арбазын.

Джуртуна уа болгьанды бек,
Эт бла тери болгьанча.
Тауну къары да кёрюннгенди
Таулу джюрекге балхамча.

Таулуну кёб затын ойгьанды
Джазыуну тишлилиги.
Алай а, джоялмай къойгьанды
Адамлыгьын, кишилигин.

Кишини къоркъутмай, ишни къоркъутхан
Адамладыла таулула.
Ёлюмден эсе, намысдан къоркъгьан
Адамладыла таулула!

СЕЙИР ЭТЕРЧА

Къалалмасам да эсигизде,
Джулдузгьа джетген бусакъча,
Тюйрелмезме кёзюгюзге,
Къуу болгьан терек бутакъча.

Ёлюрге къалай тюшерин
Билмейме: юйде, эшикде,
Алай а мен ол кюн ёллюкме, —
Джазыкъсыннганыгьызны эшитсем.

Дауум джокъду туугьаныма
Кимледен, къачан эм къайда.
Адам адамла бла болгьаныма
Шукур, хар кюнде, хар къайда.

Ариу, дорбунда тууса да,
Дуниядан кетген кюнюнде
Адамла адамны чыгьарырла
Аны ишлеген юйюнден.

Аны ючюн болады керек
Джашаргьа, ёлюрге да эрча.
Адамны къудуретине
Адамла сейир этерча.   
                               
САГЪЫШ КЪОБАН

Сагьыш къобан гюрюлдеб
Джюрегим бла барады.
Кёзлерим чыракъ кетиб,
Мыйым къалкъыб турады.

Тенгизден ётген адам
Джагьада болады шош.
Хорламдан сора — джукъу,
Джюрек болуб бираз хош.

Дагьыда джауарны аллында
Кюн тунакы болады.
Кёзлерим чыракъ кетиб,
Мыйым къалкъыб турады.

КИШИЛИК ДЖАШАР

Джол къуру да сыйдам болуб бармаз.
Аны ючюннге кишилиги болгьан,
Шум болуб, абызыраб кьалмаз.
Арт сагьышын этеди алгьа баргьан.
Сыйын, байракьча, мийикде элтеди.
Ызын, баразача, къояды джерде,
Насыблы халкъын насыблы этеди.

Къайда да халкъын тамам бек сюйген
Ашхы ишле бла айтылады кескин.
Рахат кюн терлеб сабан сюрген
Ачы кюн джуртдан аямаз кесин.
Чекни бузгьан терслигин сынар...
Адамлыкъ джашар мийик джерибизде,
Игид да дейсе, кишилик джашар!

БУРУННГУ КЪАРАЧАЙ ЮЙНЮ
ОДЖАГЪЫНДАН КЪАРАБ ДЖАЗЫЛГЪАН
НАЗМУ

Юйюгюзню башына тюшген чыкъда
Къызгъан эринлерими сууутама.
Тютюнюн джута, къарасам оджакъдан,
Къайда болгьанымы унутама.

Отну джилтинлери кёрюнедиле меннге,
Джылыныб, кёкге къайтхан джулдузлача.
Дагьыда ала кёрюнелле меннге
Джюрегимде сен джандыргъан умутлача.

Гёрох бауму, джамчымы этесе,
Тири къымылдай субай санларынг.
Джаным, бир айт, не сагьыш этесе,
Кимге ишлейле ишни къолларынг?!

Джашау былай нек тюрлюдюмю дейсе,
Кёзюнгмю къарагьанды тойда ол джашха?!
Илинмек аджалдан ёлгеннгеми джарсыйса,
Огьесе бир къайгьынгмы барды башха?

Джашау тамбла къаллай боллукъдуму,- дейсе,
Къызла да не кийиб чыгьарла эрге?
Билмейме. Билгеним:
Къайсы ёмюрню джашына да сыйды,
Сенича къызны табалса нёгерге.

Акъыл. Саулукъ. Ариулукъ. Намыс, —
Бу тёртюсюнден эшилиб тураса.
Юйню оджагьындан джулдузла бла меннге,
Аллахны аллындача, алай туураса.

Керти эсе нартны сюймеклигинден
Сосуркъа ташдан джаратылгьаны,
Сизни юйюгюзню башы кырдыкда
Сёзсюз да "къарнаш" тууарыкъды анга.

Чыкъ джибитген джашил кырдыкга,
Оджакъ джылытхан джарыкъ джулдузгьа
Ушарыкъды Сосуркъаны гитчеси,
Асырарыкъ, ёсдюрлюк да аны — кесинг.

...Бурундан къалгьан бу юйге къарасам,
 Джыларым, джырларым да келеди мени.
Артха къайтыб юсюмден басханча
Бушууу, къууанчы да ётген ёмюрлени.

ТАУ СУУ

Кёзю джылтырай, саны къалтырай,
Тау суу тенгизге ашыгьады алай.

Къаяны теше, кьаядан секире,
Кёлю джюз тюрлю халгьа кире,
Чачыла-джыйыла, джыйыла-чачыла,
Гюллеге чартлай зем-зем тамчыла,

Бир уллу кёллю къычырыб джырлай,
Бирде ачыудан ташланы чайнай,
Келеди, эте ашхы джорала,
Джашил къанатлары — джашил джагьала,
Не болгьанын билмей арыгьан-талгьан —
Таудан тенгизге атылгьан аркъан.

Мен — акъ тау, сен а — кёк тенгиз
Болсакъ да, сюймекликсиз
Джашау болмазлыгьын билдим.
Къобан — сеннге сюймеклигим!

Мени таза джюрегимден
Сени джюрегинге джетген,
Умутуму акълыгьын да,
Мийиклигин да элтген

Къобан — сеннге сюймеклигим...
Мен агьара сюелгенде,
Ол ёмюрде да къурумаз,
Турур, учханча, келгенлей.

Турур, учханча келгенлей,
Къысыр къаяланы джыра.
Ётгюр тауушу ушаб,
Бурун да джырланнган джыргьа.

Тауну тенгизге сюймеклиги,
Аны тазалыгьы, кёклюгю,
Алгъышча, къууаншча, назмуча,
Ариулукъну сезген фахмуча.

Тенгизни, кёкню кёклюгюне
Тау сюйюнюб агьарады.
Сеннге сюймеклигими кючюнден
Назмум тау сууча барады.

КЮННЮ АЛЛЫНА ЧАБАСА

Ууучунга кюн таякъланы
Джыйыб, бетинги джууаса.
Самаркъау эте "кюлаякъланы",
Эртденнге къууаныб тураса.

Кюн таякъны чыкъгъа тийириб,
Джазгьы назмула джазаса.
Тейри ариулукъну чомарт бериб,
Кюнню аллына чабаса.

Кёкню къызыл алмасындан
Таууш этдириб къабаса.
"Гюнахлы" Хауаны озгьун къызы —
Джандетни джерде табаса.

МЕННГЕ ЭМ УЛЛУ НАСЫБ ДУНИЯДА

Насыб!—деб, бирле басарла хахайны,
Къышны орнуна да излей джайны.
Меннге уа бек уллу насыб дунияда —
Кёгюрчюн джоюлмай ёссе уяда,
Эркин учуб къанат керелсе,
Эркин джуртун къараб кёрелсе.

Меннге бек уллу насыб дунияда,
Джашил бусакъ сакъланса элиядан,
Окъдан, отдан, балтадан, буздан,
Аны тынчлыгьын болмайын бузгьан,
Тойса толгъан Айны сютюнден,
Джулдузгьа джетсе джерни юсюнден…

Гитче-уллу халкъым, Къарачай,
Къуллукъ эталмасам да сеннге Къарчалай,
Тюл эсем да сени Къадау ташынг,
 Мен да сени бир туугьан джашынг.

Ол да насыб. Эм уллу насыб —
Халкъына керти улан болалгьан.
Ханс кёгерсе да, къар турса да басыб,
Алгьа баралгьан, алда баралгьан.

Меннге эм уллу насыб эм къууанч—
Халкъым халкълыгьын тас этмегени.
Ичинден джангыз бир садакъачы чыкъмай,
Ишлеб татхан сууун, ётмегин.

Къарнаш халкъла бла бир ишни эте,
Кишилигин, халаллыгьын мийикде элте,
Къыйынлыкъланы бюгюб эсен тургьаны,
Саны-ангысы да ёсе баргьаны.

Насыб — кёргеним сизни джангыдан,
Юлюш этерча бола джанымдан,
Ма былай къараб сизни бетигизге
Назму окъугьаным ана тилибизде.

БАРАДЫ ЁРГЕ

Бусакъ джулдузгьача, суу да — тенгизге,
Энгишге тюл, барады ёрге.
Кёк да тенгиз, тенгиз да — джулдуз,
Сюймеклик кёз бла къарагьан кёзге.

Сюйгенинг сеннге — тенгиз да, джулдуз да...
Суу тенгизгеча сингсенг да анга,
Ол санга дагьыда, бусакъгьа джулдузча,
Мийиклей, тазалай, джангылай къала.

Хоу, сюйгенинг тенгиз да, джулдуз да...
Суу — тенгизге, бусакъ — джулдузгьа барырла.
Алай а, ёмюрлери баргьанлай турсала да,
Джетиб джеталмагьанлай къалырла.

ДЖАШНАЙ ДА ТОХТАЙДЫ...

Назмуну алай джазаргьа изледим, —
Джюрек намысха къулланыб.
Кюнню, кюлню да кёрген кёзлеринг
Кюлюрча, кёлюнг кьууаныб.

Алай джазаргьа изледим назмуну, —
Кёк бла Джер этгенча ушакъ.
Мени сёзюм — джылы джауумгьа,
Сени джюрегинг а — джерге ушаб.

Назмуну сюйдюм алай джазаргьа,—
Чал урмазлыкъ ана тилимде —
Аны окъугьан, къараб джашаугьа:
«Аз болсакъ да, тас болмазбыз»,- дер.

Сёзню тюзюн айтыргьа джюклендим,
Затны кёрюрча ызын ызламай.
Таулугьа башха тилде сёлешмем,
Ана тилибизге ырысламай.

Таулу сёзледен эшилген назму,
Тюшюнмегеннге кёлтюрюл, къамчича.
Ана тилимде эшитилген назму,
Мийиксе манга, ананы къачыча.

Хар тиллини кесини тили
Болады анга джулдуз да, Ай да.
Ана тилин сюймеген — тели,
Узун сёзню къысхасы алайды.

Къызгьа да къызгьан джюрегими
Мен ачарма ана тилимде.
Къушха да учхан джюрегими
Ангылатырма ана тилимде.

Джангыз — тутхучсуз, къарыусуз зат,
Келишмез мени ана тилиме.
Не эсе да кёлюм, болалмай рахат,
Джашнай да тохтайды таула тюбюнде...

САГЪЫШЛА

1
Кемени бир чёбнюча элтген
Тенгиз да багьалыды манга.
Алай а, балагьымы тюбю бла ётген
Суучукъ артыкъ багьалыды манга.

Анам исси сабан тюзледен
Къайтхынчы, мен суучукь ташыб,
Челекни толтурсам, аны кьууаннганы:
«Эркиши болгьанд,- деб,- джашым».

Суу ичиб келген ёгюзню эрнинден
Тамгьан суучукъ тенглиге термиле,
Аз адаммы ёлдю узакъда элинден
Уруш, къыйынлыкъ джетген кюнледе.

Анала сабийлени ач кёзлерин
Кёргенликге, къабдырлыкъ табалмай,
Алдау-чылдау этерге кюреше,
Къалай да къалгьан болурла шашмай?!

Андан уллу джокъду къыйынлыкъ —
Къыйынлыкъ сен сюйгенни бууса.
Сен а, болушургьа къолунгдан келмей,
Джаякъ тишлеринги сындыра турсанг...

Джазыу — шайтан джел, къара букъуну
Хойнух бургьанда босагьада,
Суу тамчыны, гырджын бурхуну,
Адамлыкъны да олсагьатда

Толу билдик толу багьасын.
Къыйынлыкъны тюшюндюрген дерси
Уллу эсе да, адам босагьасын
Джокъламасын ол энди ёмюрде.

2
Гырджын умур джерге тёнгереб
Аджашханында: "джюрюген басмасын" деб,
Алайгьа ташладан тёбе
Къалагьан — айтылыр кёбге.

Мырдыгьа батхан бичен арбаны
Тарталмагьан къарт ёгюзлени
Тюйгенлеринде, кёлтюрмей аны,
Барыб арбаны кёлтюргенни,

Ана къарнашым болгьаны ючюн да тюл,
Пелиуан кючю болгьаны ючюн да тюл,
Андан ёлюб кетгени ючюн да тюл,-
Халал джюреги, адам джюреги
Болгьаны ючюн сагьынама мен.
Ана къарнашына ушайд деселе,
Аны ючюн къууанама мен.

Ач тенгине азыгьын бериб,
Анга атылгьан окъну кесине алгьан,
Тишлерин чакъдыргьанлыкъгьа бёрю,
Эркишилей, адамлай къалгьан —

Ёмюрде малны ачытхан болмаз,
Кёрген болур мюрзёуню сыйын.
Терек бир кюннге терек болуб къалмаз,
Джангыз кюннге Адам болгьан къыйынд.

3
Балагьымы тюбю бла ётген
Суучукъ, айхай, багьалыды манга.
Алай а, кемени чёбнюча элтген
Тенгиз да алай багьалыды манга.

"Садакъачы да ач джыл къысханын"—
Нарт сёзден билмейбиз къуру...
Иги джашаудан къутургьанны
Арбазындан берекет къурур.

Джокълукъда тели да ангылайды кёбню,
Бар кюн билейик затны багьасын.
Сёзню тазалыгьы, чууакълыгьы кёкню
Игидиле нечик,— игилик джашасын!

Джашаугъа, мюрзёуге, бир-бирибизге
Сакъланайыкъ да уллукёллюлюкден,
Сакълайыкъ насыбны джерибизде,
Болмай къыйынлыкъ тюшюндюрюучюледен.

АДАМ ДЖЮРЕГИНДЕ

Къызны учунуб кюлюую да,
Джазны келгенича, мени джюрегимде.
Учхан джулдузну кюйюую, кюую да,
Къыйынлыкъ ызыча, мени джюрегимде.

Кёкге баргьан бусакъланы да
Тамырлары мени джюрегимде.
Сыннган, кюйген бутакъланы да
Джашил умутлары — мени джюрегимде.

Къаяны тешиб чынгагьан сууну да
Къууанч тауушу мени джюрегимде.
Чегетни джырыб чабхан бууну да
Сюймеклик кючю мени джюрегимде.

Хансха ташны тешдирген сюймеклик да,
Джашаугъа сюймеклик — мени джюрегимде.
Ёлюм ол ташча юсюме тюшсе да,
Аллай сюймеклик турур кёзлеримде.

Джаз терлеген джерни тылпыуу да,
Сени солууунг да мени джюрегимде.
Къыйналгьанны сёзсюз сорууу да,
Тёзюмлюлюгю да — мени джюрегимде.

Джазны джанкъозу, Кёкню джулдузу да,
Джашауну джайы, къышы да – джюрюгеннге.
Бютеу Алам, Адам улусу да
Джумдурукъ чакълы джюрегимде.

МЕН — БИР КЁЗЛЕУ...

Къаядан чынгаб келген секиртмеча,
Джюрекден уруб келген назмула,
Ашыгьадыла, суула тенгизгеча,
Джюрек толкъунла сизге, адамла.

Хар суугьа да берилмейди насыб,
Ашыкьгьанлыкъкьа тенгизге джетерге.
Алай а мыдахлыкъ, тубанча басыб,
Бюгалмаз бизни замансыз джерге.

Мен — бир кёзлеу, бир гитче кёзлеу,
Алай а мен да керекме нечик,
Меннге къарайла огьурлу кёзле,
Бек сау бол дейле, озгьанла ичиб.

Къызгьан эринлени тийгенинденми,
Къарамынданмы сюйген кёзлени,
Къууанч ууакъ къалтырай турады
Сыйдам бетинде таза кёзлеуню.

ТАНГ АЛАСЫНДА...

Чыпчыкъла джырлайла танг аласында,
Акъ чакъгъан тереклеге къонуб.
Мен сени кёреме джукъу арасында –
Джырча тёгюлген чачынгда къолум.

Джашил бусакъланы тёппелеринде
Танг къалкъыйды шош къанат къагьа.
Тангны джарытхан эринлерингден
Кёлюм мени, шо, къалай къанар.

Табигьат тынгылайды джумушакъ аязгьа,
Чыкъ джибитген санларын бошлаб.
Мен назму къалай джазмазем къызгьа,
Къызла къызаргьан дунияда джашаб.

Умутларым — бет тюрсюнюнгча танг аласында,
Ариулукъдан, джылыудан да толу.
Кёреме сени джукъу арасында,
Акъ чепкенли келинчик болуб.

В. ВЫСОЦКИЙГЕ

"Поэтле джалан аякъ джюрюйдюле бычакъны ауузунда,
ачы къаната кеслерини джалан джанларын". В. Высоцкий.

Ашала-ашала джюрегим джар болгьанды,
Оюлургьа къалмагьанды кёб.
Биринчи китабым а – чыкъгьанды, чыкъгьанды,
Аякъ тюбюмде сынмайды чёб.

Позтни джюрегин ашаргьа табсала,
Бирлеге къозу эт да тюлдю керек.
Таб антсыздыла тохтасала,
Аякъ юсюнде ёледи терек.

Поэтни джюрегин ашагьанлагьа
Джерча юзюледи поэт джюреги.
Къакъгьан адетди джашагьанлагьа
Къуу терекни тюл, кёгет терекни.

Кёгет терекге таш атханла,
Сиз тюлсюз дунияны джашатханла.
Ангылагьыз, сюйсегиз, чибинлегиз,
Сиз фахмуну къабхан сокъур чибинлесиз.

Чыкъгьанды биринчи китабым, чыкъгьанды—               
Аякъ тюбюмде сынмайды чёб.
Джюрегим кюрешде чыныкъгьанды,
Булутсузду, умутумча, кёк.

Энтда кёб китабым чыгъар...
Ёлсем, ала артха къалырла.
Назмуларымы билгенле, сюйгенле —
Къабырыма да ала салырла.

Къоркъа да болмаз эди поэт ёлюмден,
Поэзияны байракъча элтгенди ол.
Терекни бутагьы зырма битгенден
Сыныб кетгенча, кетгенди ол.

Джаш поэт назмусун окъур,
Ол болур меннге дуа, иясын.
Мени бар да, джокъ да этген —
Адам дуниясы.

КЪЫЙНАГЪАН, КЪЫЙНАЛГЪАН ДА ЭТДИМ

Сёзюм бла, кёзюм бла, эссизлигим бла
Мен сеннге тюшюрген джараны,
Артда джюрегим асыры эригенден,
Тилим бла келди джаларым.

Бирде — эки тау суу — къошулдукъ бирге,
Болдукъ болгьанча эт бла тери.
Тейри эшиги ачылгьанча бизге,
Алай насыблы болдукъ, Тейри.

Бирде уа, бизни арабызгьа
Минги Тау тюшюб къалгьанча,
Бир-бирибизден кёлюбюз къалыб,
Башха тенгизлеге баргъанча.

Дагьыда къайсыбыз болса да,
Къолун узатса эркелетиб,
Биз, терк къошула, эритиб,
Бош сёзлени, буз тауланы да,

Кете арабыздан тиклик,
Кийик сезимлерим кете...
Сен бердинг меннге мийиклик,
Къатылыкъ, джумушакълыкъ да эте.

Къыйынды бусакъча сюелген,
Элия урса да, сюе кёкню.
Мен сени, асыры сюйгенден,
Къыйнагьан, къыйналгьан да этдим

КЯЗИМНИ САГЪЫНА...

Учуб кетсе насыб къушунг,
Юйюнг-кёлюнг болад къуу-шуу,
Джюрегинги басад бушуу,
Къыйынд къыйынлыкъ бла бууушуу.

Алай а, Кязим, "Иги Сёзюнг"
Айтылыр да, джарыр кёзюм,
Къайытырла чыдам, тёзюм,
Сынар, джумушар ауур кёзюу.

Тургьанда да ачыу кьайнаб,
Къара танымагьан ата-бабам
Назмуларынгы, Кязим, андан
Айтхандыла азбар, баям.

Сени сёзюнг дефтерледе
Тюл, адам джюрекледе.
Тюшюндюре, кёллендире
Къыйын, зауукъ кюнлеринде.

Къыйынлыкъ тенгизи басханда,
Халкъгьа джюрегин къайыкъ этген,
Шорбат чыпчыкъгъа да къайгьы этген
Къышхы кюнде, асхакъ Кязим.

Асхакълыгьынг — Гомерни сокъурлугьу.
Кёб эди, Кязим, сорлугьум
Алгъындан, башлаб аллындан,
Ай медет, къайда акъылман?

Бюгюн да тынгысыз дунияда,
Бирле билмегенде уяла,
Сауутха, кючге базгьанда,
Тюзлюкге уру къазгьанда,

Къайтарабыз, Кязим, сени:
"Фыргьауунлагьа ийнанмагьыз",
"Иги сёзню бычакъ кесмез",
"Ауар ташха таянмагьыз".

САУ БОЛ

Эсиме тюшюб къалдынг...
Ай джарытды тёгерекни.
Джашил белине узалдым
Къатымдагьы туя терекни.

Ол ууакъ къалтырады...
Ичинден шорбат чыпчыкъла
Къанатланыб терк чыкъдыла.
Сен ол кюн алай къарадынг.

Хы, кёзлеринги къарамы —
Тюз мен сагьайтхан чыпчыкъла.
О сюймекликни къадары,
Джаннган джюрегими чыкъгьа

Быргьарча этсенг да сен бирде,
Къызны къыз ёхтемлигин,
Аны таза сюймеклигин,
Сау бол, онг бердинг билирге.

Эсиме тюшдюнг да — къозгьадынг
Джети къатын да джюрекни.
Къалай эслерге керекди
Чыпчыкъла тургьан терекни.

АДАМ УЛУЧУГЪУНА

Адам улучукъну салалла бешикге...
Келеди шох-тенг, келеди тийре
Къууанч хапарны сюйюб эшитген,
Къууанч къурманлыкъ этилген юйге.

Бурху адамчыкъгьа уллу адамла
Келедиле, къоюб ишлерин.
Келтиредиле эм гюнахсызгьа
Джюрек джылыуларын, иги сёзлерин.

Элде джюз джылдан атлагьан Ёрюзмек
Къулагьына "азан" къычырады къатлаб:
"Налах шайтанла думп боладыла терк", —
Адамла хыйла ышарадыла анга.

...Бешик тебренеди. Къайгъы илгенеди,
Джерни бурулгьаны да джумушагьыракъ бола,
Бешикге къараб джашаугьа кёлленеди
Къарт амма, кеси да джашыракъ бола.

Сен а тынгылайса. Бюгюн тынгылар кюнюнгдю,
Сёлешир кюнлеринг кёбдюле алда.
Халкъ сеннге тынгыларча аллай адам болгьун,
Не да атангча — бир тюз киши ауулда.

Алгьыш ызындан алгьыш. Ашхы сёзле
Тюшедиле, къонакълача, эшикден.
Тюшедиле да джарашалла джюрекге,
Бу сабийчик джарашханча бешикге.

Келген сеннге саугьа алыб келеди,
Адам улучукъгьа узатады адам къол.
Мен да сеннге алыб келдим назмуму, —
Назмулада айтылырча адам бол!

ЧУУАКЪ ЭРТДЕН

Чууакъ эртден. Джап-джашил кырдык.
Тие келген кюн. Бешик арбазда.
Таула аталача ёхтемлениб.
Тау суу назму окъуйду азбарлай.

Джерни бурулгьаны — бешик тебреннгенине кёре,
Джырны туугьаны да, тийгени да Кюнню.
Сют челекде кёмюкленнгенча,
Кёмюкленеди насыбдан кёлюнг.

Джашауну Кюню чыгьады ёрге —
Тиширыу бешикге къабланнган кёзюу.
Шатыклыкъ келеди бютеу Джерге,
Къалай къууанмаз адамны кёзю.

Ариу, джылы кюн. Джерни юсюнде
Рахат тебренеди адам бешиги.
Адам джюреги меннге ачылады,
Ачылгьанча Тейри эшиги.

АРИУЛУКЪ

Не ариу эсе да:
Къуру челекден ким суу ичеди,
Къуру бешикни ким тебретеди,
Къуру къынны ким джюрютеди,
Къуу назмуну ким не этеди?!

Не омакъ болса да хунаны тышы,
Деменгили салынмагьан эсе ташы,
Андан магьана бек аз боллукъду,
Кёзбау зат ичине оюллукъду.

Эрши эсе да:
Челек акъдан толса — ариуду, суусабынгы къандырады.
Бешик,— сабий салынса, ариуду, къууандырады.
Къын бычагьын табса — ариуду, ушагьыулуду.
Сёз орнунда айтылса — ариуду, махтаулуду.

Тышы кёрюнмесе да кёзге къолай,
Ёмюрлени сюеледи эски къала.
Адамгьа аллай тутурукъ, беклик
Береди Джуртха, Адамгьа сюймеклик!

Тюзюн айтсакъ а:
Ариу челекде таза тау суу — олду аламат!
Ариу бешикде ариу сабий — олду аламат!
Ариу къында джити бычакъ — ётгюр ариулукъ!
Къысха сёзде нарт магьана — керти сейирлик!
Саны да ариу, къаны да ариу — толу ариулукъ.
Ариулукьну кёре билген — ол да ариулукъ.

АДАМ ДЖЮРЕГИ...

Бютеу халкъ ючюн ачыгьан,
Къыйналгьан, аулагьан джер-джерни,
Замансыз келген къачында,
Налча ашалгьан джюреги

Ахыр кере тик джолну ташын
От чакъдырды да, зынгырдаб тюшдю.
Терен сагьышха терк кетди башым,
Алай а эсиме сыннган нал тюшдю,

Къабакъ эшикге урулуб тургьан —
Насыб келтирир,— деб. Аны кёргенимде:
Тюшсе да ол налча къалыр,- дедим,-
Адам джюреги Джерни кёкюрегинде.

БЮГЮНЮБЮЗДЕН ДА ТАМБЛАБЫЗ АРИУ

Мен джашил бутакъ, джаш бутакъ
Джулдузлу кёк меннге ийилсин,
Дегенлигиме, юсюмде
Кюйген бутакъланы ийиси.

Къарайма, джаным къыйналыб —
Терекчик турад тютюнлей.
От джеттен джаны къаралыб,
Бирси джаны уа — джашиллей.

Терекчик — Къаяны башында...
Алай а Кюн келеди тийиб.
Кюймез тереги Джашауну,
Адам улусу биригиб.

КЁБ ИГИ

Къаты джелде кючлю шууулдаб,
Джел тохтаса шум болгьан терек,
Бирде сеннге сукъланнган да этди
Менде, адамда, тынгысыз джюрек.

Алай а, джюрегим а, сенича бюгюлмей,
Шыбыла джелге да келгенди чыдаб.
Ёзге, артда да тынчая билмей,
Сагьыш тубанны тёгерек къууад.

Арыгьан атха да джюрюш къошулгьанча
Джолну тигинде, ёрге айланса,
Джюрекде да кюч табылгьанды анча,
Чыдарча, хорларча, шыбыла ойнаса.

Ариу кюнлени ариулугьун
Сезген джюрек иги кёлтюргенди
Къыйын кюнлени да ауурлугьун.
Сыналгьан затны айтабыз энди.

Ёте тенгизден, ауа минг таудан,
Узакъ джолоучулукъда чыныгьа,
Адам джюреги дайым сынаудан
Сый бла, хорлам бла келеди чыгьа.

Келеди айтыу бурун кюнледен –
Ол сёзледе джюреги эрни:
Джюрекни джау басыб ёлгенден,
Джау бла сермеше ёлген кёб иги!

БАРДЫЛА...

Бардыла аллай адамла –
Къачан ёллюклерин билгенле,
Дагьыда джашаугьа ышарыб,
Сабийча тауушлу кюлгенле.

Бардыла аллай адамла:
Къайда ёллюклерин билгенле,
Дагьыда тартыб алайгьа,
Таукелден таукел келгенле.

Топуракълары тартыб да тюл,
Джазыулары болуб алай,
Кишиликлери, намыслары
Айтханны этедиле ала.

Дагьыда ол къауум адам
Эс табдыралла къалгьанлагьа.
Эрле дейбиз биз андан
Кючлю хауалы адамлагьа.

Джашаргьа, ёлюрге да не ючюн
Кереклисин билгенлеге.
Къылычларын суууруб,
Шыбыланы кесгенлеге.

МИЙИК ДЖЕРЛЕГЕ... +++++++++++++++++++

Бу бош сёзледен, ууакъ излемледен —
Арлакъгьа, ары, мийикге, таулагьа.
Къууанч къычырыкъ чыгьыб джюрегингден
Джалан аякъ чабарча джашил талада.

Бир кесекге бола эсе да, ары —
Адам аягьы басмагьан джерге,
Къайгьылы да, кюртледен къоркъуб,
Джукъ айтыргъа базмагьан джерге.

Бир кесекге эсе да, ары кетиб,
Джаларгьа кёлюнгде бар джарангы.
Насыбны доммайындан умут этиб,
Бууларындан да къуру къалгьанынгы.

Бир кесекге бола эсе да, ары —
Намысынга тынгыларгьа деу эрча.
Сау дунияны къууанчын, джарсыуун кёрюб,
Кесингикиге кесинг айыб этерча.

Бир кесекге бола эсе да, ары —
Кёлюнгю кёгюн тазалаучу джеллеге.
Адам улусу бютеу адам улугьа
Сагьыш, алгьыш этген мийик джерлеге!

СЕНИ БЕТИНГЕ КЪАРАСАМ...

Сени бетинге кьарасам,
Ариулугьу дуниягьа белгили
Джуртуму бетине къарагьанча болама,—
Кесинг да билесе аны бек иги.

Джашил тёппеледен ёзеннге ёхтемленсем,
Башымы салыб чыммакъ булутха,
Кёз аллымда сюелесе сен,
Кёгюрчюн таууш эте умутла.

Кёзню къаратхан хар ариулукъдан
Сен къарайса меннге энчи ышара.
Джюрекни таукеллик кереди андан,
Насыб къуршоу эте, саулай джер шаргьа.

Минги Тауну да чыммакъ бетине
Къарагьанлыкъгьа, къызармаз бетим.
Сеннге, Джуртума, бютеу дуниягьа
Алай тазады бюгюн иннетим.

ПОЭЗИЯНЫ ДЖОЛУНДА

Бу джолда барама аркъанда баргъанча,
Къолларымы эки джанына джайыб.
Дунияны ауурлугъу уа — аркъамда тургьанча,
Терен сагъышдан тютюнлейд мангылайым.

Бир къол аязыма кюн тийгенлигине,
Бирсисине буз кюлтюмле тюшюред.
Бушуудан къууанчны сюйгенлигиме,
Къолланы джарамаз джыяргъа кесиме.

Джарыкълыкъ бла мыдахлыкъ — эки къолумда
Тургьанчадыла, базманлашыб алай.
Аланы бирине хорлатсам джолумда,
Кетерме, бугьойгьа кетген таулулай.

Бир къол аязыма кюн тийгенликге,
Бирси аязымы буз къаты тюед.
Эрча джашаргьа сюйгенлени
Джашау, эрленича, сынаргьа сюед.

Бу джолда барама, аркъанда баргьанча,
Къолларымы эки джанына джайыб.
Дунияны ауурлугъу да аркъамда баргьанча...
Алай эсе, кючюм къалмаз таркъайыб.

Джетген да, чыкъгъан да этерме таугьа,
Олтургьан, солугьан да этерме.
Суу — тенгизгеча, уллу муратыма
Къаджыкъмай барыу бла джетерме.

КЪЫЗЫЛ КЪАЛА

Кюнбетни ташлары ушайла нечик
Шыпан къойлагьа, джайылыб тургьан.
Къаялары да — къонгур ёгюзлеге,
"Пуф" деб джатыб, кюушене тургьан.

Былайда къарт-джаш да таныйды мени,
Хансха-ташха да къууанады джюрек.
Кесими Сосуркъача кёреме мында,
Балакъ тюбюм бла ёталмаса да джюджек.

Терсими, тюзюмю да кёргюзтген кюзгю,
Тау элим турады мени къучакълай.
Къара ханслай джагъылады аппаны сёзю,
Амманы сёзю да — ит тил чапыракълай.

Эсимдеди: къаягьа ёрлей, джыгъылыб,
Мен аягъымы сындыргьанымда,
Аппа сылаб, къара ханс джагьыб
Байлагьан эди, сора къатымда

Эски джырланы джырлай эди ол:
Джукъласанг, илгенмезге амал джокъ,
Илгенсенг а — сыланнгандан хайыр джокъ,
Дей, сыннганымы тюз къайнатхан эди ол.

Джюреги ачыгьаннга, кёлю сыннганнга
Мени назмум да джараса алай,
Андан уллу насыб керек тюл эди манга,
Не этсенг да эт, джоралаб алай.

...Хар зат да турады мени эсимде,
 Гошаях къала къаяда тургьанча.
Къарайма къууанч берген элиме,
Бола, дуниягъа джангыдан туугьанча.

Маллагъа суу иче турургьа тегене
Джарашдыргьан чакълы бир затха —
Не бла джарадынг туугьан элинге?—
Деб, меннге тюбеб соргьан къартха,

Не джууаб къайтаралайым мен?
Бери келишмейле ууакъ сылтаула...
Мында туурады ишинг, иннетинг,
Къаяла тургьанча кёзге туура.

Хоу, мени айтырча этгеним джокъ,
Мени ишимден заман хапар айтыр.
Кёлде сюймеклигим туугьан элиме
Эртде кеч болса да туура къайтыр.

Булут болгьан суу джауум болуб
Къайтхан кибик туугьан джерине. ...
Къызгьан бетими турама тутуб,
Кесмезни салкъын ургьан джелине.

СЮЕМЕ АНДАН

Кесимича кёреме кимни да,
Сюймейме тарын кийимни да,
Юйню да сюймейме тарын,
Къурушханча алада санларым.

Тар кийимни келед созарым,
Тар юйню тюбюнден оярым,
Тар джолну кенгертирим,
Тар джашауну эркин этерим.

Андан сюеме мен чексиз кёкню,
Чексиз оюмну да сюеме андан.
Алай а зар, тар джюреклени
Не бла уятсын, уялтсын Адам!?

Тар юйюнден тюл, зар хоншусундан,
Аман адамдан кёбдю тарыкъгьан.
Къаллай тарлыкъдан да къутулурбуз биз,
Къутулалсакъ джюрек тарлыкъдан.

СУРАТЫНГ ДА ИГИ

Паганинини музыкасына ушаш
Келедиле бирде кечеле.
Суратынг бла этеме ушакъ—
Мени билгенле меннге кечерле.

Къышхыда къазакъ бёрюню улуууча,
Джангызлыкъ тебресе къатыла,
Сен къарайса меннге, батыр умутумча,—
Мен къарайма сени картынга.

О, ол заманда кёк да аязыйды,
Кёлюм да болады мийик.
Джангыз кёлюмю бир къылы къансыйды:
Тюшюнгде да сагъынмайса мени.

Джулдузла кёксюл кёзлеримден
Агьадыла бетинге эриб.
Башхаланы кеслеринден
Меннге суратынг да иги.

ХАР ДЖАННЫ АНАСЫ

Къалай огьурсузду къаблан,
Алай а, баласына къарагьан сагьатда,
Кёзлерин да джумаракъ этиб,
Таш да эрир аны къарамында.

Къойдан огьурлу да не болур,
Илешген адам улусуна.
Ёзге "таркъ" деб аягьын уруб,
Ол да къоркъады къозусуна.

Аллай сезимсиз джашау болмазын
Акъылым турса да ангылаб,
Кёргеним сайын сейирсиннгенден
Сейирсине барама анга.

Керексизге шкок улутханны
Апсаты да тургьанды къаргьаб.
Хар джанны — анасы, аны унутханны
Анасындан ичген сютю — харам!

БЕГИРЕК  АНГЫЛАЙМА

Джангызлыкъны къышхы сууугьу
Къазакъ бёрюню улууундан
Джилигиме дери ётдю мени.
Огъай, ол ачымаз мени къолумдан.

Иги этеме деб да айталмам,
Ёзге бу джазыкъ къазакъ бёрюге
Бу чууакъ кече шкок аталмам...
Мени да улуйду джюрегим бирде.

Ол а тарыгьады къаргьа чёмелеб,
Бу джашау джашау тюлдю деб, джулдузлагьа.
Шум болуб тынгылайды анга тёгерек,
Бёрю улугьан къышны хатхусундан чыгьа.

Быллай кече бегирек ангылайма
Къалай кереклисин адамгьа адам.
Къатымдагьылагьа джитирек къарайма,
Кёбюрек да тынгылайма къуру да андан.

Къазакъ бёрю, сеннге болушалмам,
Сени алай джаратханды къадар.
Алай а къатымдагьыны кёлю-джюреги
Толмазча этерге керекме къардан.

Ёзге кишиге джукъмай ашхылыгьым,
Излемей къойсам алай этерге,
Мени бармыд да сенден башхалыгьым,
Адамма деб джашарча джерде.

КЕТДИНГ...

Сен кетдинг, кетдинг башхагьа,
Мен къалыб къалдым джангызлай.
Кюн таякъ тийди ташлагьа,
Джашил кырдыкга уа — огьай.

Къарагьанны озду марагьан,
Кёлюмю кёгю къаралды.
Умут сабаным ууакъ сюрюлюб,
Урлукъ атылмагьанлай къалды.

ТЮШ

Бир бош затны юсюнден орам тюйюшде
Къакъгьан, къагьылгъан да этиб,
Мен джата эдим терек тюбюнде,
Бычакъ меннге этерин этиб.

Кёзюме кёрюне эди анамы бети,
Бирде сени джилтин кёзлеринг.
Бирде къаным бла джерге тёгюлгенча,
Айтылмай къалгъан назму сёзлерим.

Келе эди къулакъгъа ауаз
Къайдан эсе да тубандан, алдан.
"Джурту ючюн тюл, халкъы ючюн тюл,
Ой, нечик бош джоюлду адам!

Кесини оту ёчюлсе эди,
Башханыкъын джандырыр ючюн.
Бу бир керек кюн ёлсе эди,
Бизде джигитлик джангырыр ючюн.

Айтыр сёзю да, этер иши да,
Сюймеклиги да къалдыла джарты.
Ахыр кюнден къутулмаз киши да,
Ёзге былай кетген а — джарлы!..».

Къаным а бара эди зырылдаб джарадан,
Джашил кырдыкда уюргьа ашыкъгьанча.
Къарай эдим аны ызындан
Атымдан, антымдан да къуру къалгьанча...

СЕННГЕ

Къызчыкъ, сеннге джазама назму
Кечени ауурлугьу кетген сагьатда.
Дуниялыкъда ариу джашайыкъ ансы,
Бирибиз да келмез, кетсе, ахратдан.

Огьай, ахратдан да келирме туруб,
Сюймеклик сезимден бир къанар ючюн.
Къаным, саным да ойнаб, къутуруб,
Энтда ариулугьунга бир къарар ючюн.

Огьай, джашаудан кетмезме кери,
Асыры насыблыдан ёлюб къалмасам.
Сени да джукъгьа иймезме, Тейри,
"Тейри" кесине урлаб алмаса...

Къызчыкъ, сен мени кийик джюрегиме
Мийик сезимле бергенинг ючюн,
Джашауну магьанасын джерден джулдузгьа.
Сюймеклик кергич бла кергенинг ючюн,

Гоппан толу насыбны меннге
Алай намыслы узатханынг ючюн,
Адам джюрегин гюллери ачыла
Тургьан гоккагьа ушатханынг ючюн,

Кишиге ийилмеучю ёхтем башымы
Бюгеме сени аллынгда.
Сен джашайса, насыблы эте,
Джерде, джюрекде, назмумда.

ДЖАЗ ОНГ ДЖАНЫМДА ЛЮУЮЛДЕЙ КЕЛЕДИ +++++++++++

Джашлыкъ келгенча артха къайытыб,
Бюгюн кёб ышарама азгьа да: 
Чепкенинги озгьун къайырыб,
Бутларынг бла ёрге чабхан аязгьа да,

Джелге чамлана, этеклеринги
Уятлы тюзете келиуюнге да.
Унутханма не этеригими,
Харх этеме мен бюгюн неге да.

Къууанама мен бюгюн неге да,
Сейирсинеме мен бюгюн ненге да.
Джюрюшюнге да, сюегинге да,
Башханы сюймей, мени сюйгенинге да.

Бютюн разыма мен бюгюн неге да,
Джазгьы хауагьа, кёкге да, джерге да.
Акъылымы ангылаб, къызаргьанынга да,
Назмума тынгылаб, ышаргьанынга да.

Келесе атлаб биргеме сен,—
Мен а айтама бир кёб ётюрюк:
"Кече арасында Кюнню излесенг,
Келирме сеннге Кюнню кёлтюрюб".

Ол ётюрюк да тюлдю. Бусагьатчыкъда
Нени да эталлыкъма. Аллах кёреди.
Къутас чачы да сыртына тёгюлюб,
Джаз онг джанымда люуюлдей келеди.

ТАШ КЁМЮЛСЕ ДА...

«Тамбла ёллюк эсем, бюгюн да неге
Джашайма» дегенледен тюлме мен.
Билсем да бир кюн ёллюгюмю,
Аны ючюн бюгюн кюллюгюмю
Тыйгьан, тыялгьан да этмем.
Озгьун къараб кёзлериме,
Кёз къысады чууакъ эртден.

Ёлюрюн билген ёмюрюн
Иймез къарада, огьай.
Биз тюл, къара къыйынлыкъ
Джюрюсюн къача, бугьа.

Бизни тюл, къыйынлыкъны
Къыйылсын къолу-буту.
Адамны джулдузгьа байлар
Субай, джашил умуту.

Ёлюрюн билген ёмюрюн
Ёлюмсюзлюкге созар.
Джазыуун, поэт назму
Джазгьанча, алай джазар.

Болгьаныбыз ючюн аджаллы
Джашаргъа кереклиси –
Бир джылгьа минг-минг джылны
Хорлаб заманны кесин.

Ёлюмлю болгьаныбыз ючюн,
ЁЛЮМСЮЗ зат этерге.
Къобаннга таш кёмюлсе да,
Чачылад да суу джерге.

Мен да билеме ёллюгюмю:
Фахмум джетгени чакълы,
Хар кюнюм сизге чакъсын,
Турсун харс, къууанч, кюлкю!

КЪЫЗЧЫКЪНЫ САГЪЫШЛАРЫ

Къууанчхамы къутургьанма,
Огьесе бир ачыргьа?
Мен — хазыр тургьан гокка
Гюллери ачылыргьа.

Меннге къарайды ол джаш,
Аны ариу кёзлери —
Кюн таякьлагьа ушаш,
Джылытхан тау кёзлеуню.

Мени насыблы этерик
Адамгьа ушайд къалай.
Балымы алыб кетерик
Бал чибиннге уа — огьай!

Джаш джууаб сакълаб турады
Джюреги кёкюрегин чача.
Къыз а — дынг тынгылаб турады,
Джер аякъ тюбюнден къача.

Ах, эм татлы соруугьа
Эм къыйын — табхан джууаб.
Хауа къайда солургьа,
Сёлеширге бир сёз таб.

Джыларгьамы  къутургьанма,
Огьесе бир къууанчха?
Болджалны да нек салгьанем...
Мен тели ма бу къачха?!.

СЕНИ КЁРГЕНИМ САЙЫН

Хаман, сени кёргеним сайын,
Джюрек тесукъа этмейин къоймаз.
Саулай дунияда менден насыблы,
Менден насыбсыз да болмаз.

Дайым, сени кёргеним сайын,
Кёлюм кёлге, кёзлеуге да ушар.
Саулай дунияда менича таукел,
Менича хомух да болуб ким джашар?

Къарайма, сеннге кьарагъан сайын,
Джюрегими джети къатына.
Сени кёзюнг бла да къараргьа излейме
Кесими сюеб сени къатынга.

Дунияны джети сейирлигинден да
Сейирлигинеча кьарайма сеннге.
Джулдузлача къарагьан кёзлерингден да
Джети къат кёк къарайды меннге.

Ариу джеталмазлыгьымы билсем да,
Къолум джулдузгьа узалмай къалмаз.
Дун-дунияда менден насыблы,
Менден насыбсыз да болмаз!

СЕНДЕН АРИУ БИР КЪЫЗ ДЖОКЪ

Тыкъ санларынгы кёрсем,
Мени кёлюм болад токъ.
Сау дунияны башында
Сенден ариу бир къыз джокъ.

Ушатама мен сени
Урлукъ атыллыкъ джерге,
Кёз къарамынгы — таудан
Айланнган шатык джелге.

Меннге эм ашхы сурат,
Къууана эки кёзюм:
Джалан аякъ бачхада
Сен чага этген кёзюу.

Джазгьы джерни тылпыуу —
Сени саулугьунг кибик.
Сау джерни берекети
Къыз санларынга сингиб.

Джашау джокъ бизге джерсиз,
Сенсиз а — джашау къайда?!
Джаяма къучагьымы
Сенича кюлген майгьа.

Джазгьы джерге — джазгьы джырым,
Джангыз сеннге — джангы джырым,
Сютден толгьан нартюх кибик,
Мен кёл ашаб джазгьан джырым.

Джангыз барды бир айтырым,
Не къалса да, ол бир толсун:
Джашау сеннге мен сюйгенча,
Сен сюйгенча иги болсун.

САУ ЭТАЛМАМ...

Тюшюндюраллыкъма,
Кеси билмей тургьанлыгьына,
Не эрши къызны да ариу болгьанына.

Кёллендираллыкъма
Не хомухну да эр ишлеге,
Кёлю илинирча тау киришлеге.

Ийнандыраллыкъма
Халал джашагьан адам ахлусун,—
Кимникиден да онглу аны фахмусу.

Алаллыкъма
Джаш къызчыкъгьа кёкден джулдузну сермеб,
Къартайгьаннга да болаллыкъма себеб.

Бераллыкъма
Ёле тургьанны джанына тынчлыкъ,
Джашагьан эсе анга тыйыншлы.

Алай а, ай медет,
Шау поэтни сау эталмам,
Джарты назмунгу боша деялмам.

АДАМ ОЗДУ ТЕЙРИСИН

Он киши болса да он бармагьынг
Джюрегинги мыдахлыкъ кючлер.
Эсгерсенг заманны кетиб баргъанын,
Кёрюнюб, кёрюнмей да кёзге.

Къайытмаздан кетиб баргьан зат
Джюрегинги ичи бла ётюб.
Ойлашдыра, тюшюндюре баргьан зат
Бизни джерге, кёкге да джууукъ эте.

Бирле кибик, тохта демейме сеннге,—
Нарт джюрюшюнг чырт болмасын сериуюн.
Сен тохтасанг — дынг тохтады джашау да,—
Ма алайды къарткъуртхача сезиуюм.

Чалман къазыкъгьа ким да атар аркъанны,
Эмиликни джетчи чарсха чабышыб,
Нарт улусу заман деген тарпанны
Барад дерча джалкъасына джабышыб.

Къуру да алай, джангыз да алай джашаргьа,
Болгьан кибик сен заманны териси.
Хар кюнде айтылырча Аппаны чамы:
"Тейри-адамы, адам озду Тейрисин".

ИГИ ДЖОЛГЪА БАР

Сен кетгенден сора сёлешеме сеннге,
Адам табалмаз сёзлени табыб,
Джюрек кёкюрекде чабхандан-чабыб,
Сен кетгенден сора сёлешеме сеннге.

Сен кетгенден сора айтама сеннге
Сени сюйгенден ёлюб баргьанымы,
Суратынгы да урлаб алгьанымы
Сен кетгенден сора айтама сеннге.

Сен кетгенден сора айтама сеннге,
Тишле къысхан эринле къанай,
Адамла ичинде джангызма къалай,—
Сен кетгенден сора ангылайма аны.

Сен кетгенден сора сеннге гокканы
Узатханнга не айтырса сен?
Аллах къыйынлы джаратханды аны,—
Ангылаймыса сен, тынгылаймыса сен?

Сен кетгенден сора сёлешеме сеннге,
Сёзлерим — джюрекден узалгьан къолла,
Джулдуз джарыгьыча джетерле джолда,
Тыйгьан а этмезле. Иги джолгьа бар!

КЕТЕСЕ

Кетесе. Къалама мен,
Ызынгдан къараб.
Аякъларынгы ызы —
Чыммакъ къарда.

Бараса. Кёз къарамынг
Къарны эрите.
Билдирмезге кюрешсенг да,
Къайгьы эте.

Джюрегими кюйгенинден
Къар къарала,
Кимден да бек сюйгениме
Турама къараб.

Тилими уа тюз учунда —
Айтыр сёзюм.
Эки итча улуйдула
Эки кёзюм.

Къарайдыла чыракъ кетиб.
Бош умутла...
Ташайыр да... ташаяды... ма ташайды
Акъ букъуда.

Сени ызынгы, джатхан къарда,
Джатхан къарда
Джабарламы-джабалырламы
Джаугьан къарла?!

О къадар!
Насыбны меннге къызгьан,
Чамлан, къаргьа.
Алай а, юзюлмесинле ол
Гитче ызла
Уллу къарда.

СУЛИКО

Джазны къанат къагьыуу да —
Сулико.
Умутну балий чагьыуу да —
Сулико.
Къарда нызыча кёрюннген да —
Сулико.
Кём-кём кёкча чексизлик да —
Сулико.
Къадар кечени эриую да —
Сулико.
Джюрекни ахыр тебиую да —
Сулико.
Тангны назик аязы да —
Сулико.
Ёмюрлени ауазы да —
Сулико.
Меннге джерча джууукъ да —
Сулико.
Меннге кёкча узакъ да —
Сулико.

БИР КЮН

Меджисууну заманында адамча,
Табынырым келди бир кюн терекге.
Джашиллигине, баргьанына кёкге
Къараб, тебсерим, джырларым да келди.

Харс деб, джалан аякъ тёгерегине айландым,
Абезекге да бардым, джашил къолундан тутуб.
Сора, къайгьымы, неми да унутуб,
Башымы тобукъларына салыб сойландым.

Алайына, ата-бабам джырлаучу джырны
Ууакъ-ууакъ мурулдай, джырлай тебредим:
"Берекет алла, машалла,
Мени асырагьан Элкъанны джуртуна!

Тогьуз аякъ билямукъ да ичдим,
Тогьуз гырджын да ашадым.
Тогьуз дугьужамым болгьанында да,
Тойгьа кириб тебседим..."

Эжиу эте эди терек да меннге,
Чапыракълары бирден шууулдаб.
Ууакъ къайгьыладан кетиб кенгнге,
Мен бир кюн алай этдим Бал къолда.

Хо, бир кюн мен туура алай этдим,
Табигьатха къалдым сейир къошулуб.
Энди ол кюн сезгенимден мен сизге,
Кюле-ышара, иеме хоншулукъ.

КЪАНАТЛЫ

Тау суу келе эди мыллыгын атыб,
Бютюн огьурсуз, бютюн къоркъуулу.
Бир къанатлы уа тюз арасында
Суу иче эди, ташчыкъгъа къонуб.

Чынгаб джуууннган да эте эди ол,
Насыб анга толкъуннга къайырылыудамед?
Къанатларынамы база эди ол,
Огьесе ол таш джандет айрымканмед?

Къол аязынга сыйынныкъ ол джан
Азла базыб кираллыкъ джерде
Джуууна эди. Къараем алджаб,
Аждагьанлыкъ кёлюме джете.

Къанатлы учады, не сейирсиниу,
Алай а бу эте эди башха затны.
Адам джюрюйдю, не сейирсиниу,
Ёхтемлендирир затлары уа кёбдюле аны.

Не къарыусуз болса да адам,
Джюрек бла ангы — эки къанаты,
Джер а анга — джандет айрымкан,
Толкъунларында джюзер Аламны.

КЪЫЗАРА...

Бишген алма. Къызара, агьара,
Джашил чапыракъла алыб арагьа...
Къызылы бла агъы тёгюлген бетинг.
Кёлдегин айтыргъа джетмейди тилим.

Уууртларынг — гитче кюнчюкле,
Батыучукълары нектар кёлчюкле...
Сени алмагьа узалыб кёрдюм —
Джашагьан игид деб, зауукълу кюлдюм.

СЮЙМЕКЛИГИМ

Тенгизле теренлиги, таула мийиклиги,
Кёкню кёклюгю эм чексизлиги,
Узакъ джулдузла, кёз къыса тургьан,
Сизгеди мени чексиз сюймеклигим.

Джазгьы джерни тютюнлегени,
Мылы бараза урлукъ излегени,
Адамны ишге, джерге беклиги,
Мамыр джашау — мени сюймеклигим.

Гокканы чыгьында джулдуз джюзгени,
Мен ол ариулукъну сеннге юзгеним.
Дуния ариулукъгъа кёзюмю ачхан
Сенсе мени ёмюр сюймеклигим.

УРЛАРЫКЪ ЭДИМ...

Прометей керилиб тургьан къаягьа
Бардым да, таукел къарадым ёрге.
От бетли къан юсюме агьа,
Кёзюме къаралла эм таза кёзле.

"Ычхыналсам эди мен быладан,—
Деб, зынгырдатды темир чыкланы,—
Къайгьыны отун урларыкъ эдим
Джюреклеринден адамчыкъланы..."

АЙЫБ БОЛСУН

Джангызлыкъны къара къанаты
Къалды да меннге битиб.
Умут атым, тарпан атым
Джыгьылды ачы кишнеб.

Джюрегим — къазакъ бёрю —
Улуду кёкюрегимде.
Джулдузла бузла болуб
Къатдыла кёзлеримде.

Мазаллы джерни юсюнде
Джашагьанладан бири
Узатды меннге къолун,
Мени халымы билиб.

Джылы къолчукъларына
Джюрекни бузлагьаны
Дып-дып этгенлей тамды,—
Аз да унутмам аны.

Мен насыблы кюнюмде да
Башханы аз эсгердим.
Къыйналгьан кюнюмде да
Киши болушмаз, дедим.

О, айыб болсун меннге,
Адамла, адамлыкъ да бар.
Адамла эсли болсала,
Къыйынлыкъгьа джолла тар.

СЕЙИРЛИК

Юйню эшигин ачханча,
Ачама джюрегими.
Сен кьарайса да ары,
Кёресе тюз кесинги.

О сейирлик, сейирлик —
Кетгенди ары эсинг.
Андагьы уа ариуду,
Сукъланырча таб кесинг.

Тюрленесе сора сен,
Къаласа анга ушаб.
Шыбырдаб сораса сен,
Мен да этеме джууаб,

Шош къараб кёзлеринге,
Кёлюм къууанчдан толуб:
Сюйгенинг джюрегинге
Тюшеди мёлек болуб.

САУ КЕЛ!

Ма энтда джайгьы эртден
Джарыды джюрегимде,
Келген кибик джарыгьы
Сени кёк кёзлерингден.

Чууакъ, кёк тазалыкъгьа
Узалдыла къолларым.
Джашил чапыракъла болуб
Кёлюмю да къыллары.

Кюн къызартды башланы,
Насыб байрагьы мийик,
Сен къызыл джаулугьунгу
Меннге булгьагьан кибик.

Чыкъда кюн джылтырады,
Кёзлеримде уа — къууанч.
Болмагьанча, болмазлыкъча
Джашауумда чырт къоранч.

Кёлюм шошлукъдан тола,
Алмала тола сютден,
Къызчыкъ кибик къызара,
Сау кел, сен, джайгъы эртден!

УМУТ +++++++++++++++++++++++++++

Ачыуну къатхан джибин
Сабырлыкъ къытчасха бегитеме.
Джашауну арба джюгюн
Мен сыртымда джюрютеме.

Джыр этеме – болушады.
Джыр. Джыл. Джол. Джюр.
Ушашдыла бошунамы?

Къайдагьы къайгьы да — джуукъду,
Тынчлыкъ а — терекде къанатлы.
Умут а — къара кече да
Чачын къууанчха таратды,
Тохтай тургьан джюрекден да
Джулдуз башчыгьын къаратды.

Умут — джашауну баласы.

АЙ КЪАРАЙДЫ... +++++++++++++++++++++

Ай къарайды булутну къыйырындан,
Мийик джагьадан къыз суугьа къарагьанча.
Буюгьуб къалмай джолну къыйынындан,
Бар, суу тенгизге ашыгьыш баргьанча.

Джагьадан а, ким таш атар сеннге,
Ким гоккаланы джыйыб атар.
Таш батар. Гюлле барырла сенде,
Адамлыкъ аманлыкъдан баш болгьанлай джашар.

БЮГЮН...

Бюгюн назму джазаргьа къызгьанма,
Насыб болса, сёзюм илячинча учар.
Джюрекни, ташны къысханча, къысханма,
Не къан чыгьар, не да суу чыгьар.

ЭЛИЯНЫ ДЖАНЫНА ТИЙИБ

Бирле къарайдыла джаугьан джангургъа
Терезеледен, юйлеге кириб.
Бирле уа сан этмей баралла джолда,
Элияны джанына тийиб.

КЪУЛАКЪ БОЛУБ ТУРДУ

Кёпюрню къулагьын суу алгъанында,
Бирле къычырдыла: "Ой, аман болду!"
Биреу а, барыб сыртын тиреди да,
Ётерик ётгюнчю къулакъ болуб турду.

БОЛА КЕЛГЕНИ...

Бир таш болады джаныу чалкъыгьа,
Бир таш а аны ауузун марайды.
Аны ючюн а иш ишленмей къалмаз —
Джашауда бола келгени алайды.

КЁРГЕНМЕ ++++++++++++++++++++++++++++++

1
Уллу къайгьыдан эсе, ууакъ чурумла
Бек кемиредиле джюрекни:
Къурт къурутханын кёргенме
Элиягьа чыдагьан терекни.

2
Тыш душмандан эсе, ич джаула
Абзыратадыла кёлню-джюрекни:
Къурт къурутханын кёргенме,
Шыбылагъа чыдагъан терекни.

3
Кесинден чюй этиб,
Джарадыла агъачны.
Халкъ амантишлерин къурутмаса,
Амантишлери къуруталла халкъны.

ЧАЛКЪЫДА ++++++++++++++++++++++++++++++

Магьана — гебенди,
Рифма уа — гырмык.
Назму — кёк биченди,
Поэзия уа — кырдык.

ДЖЮРЕК

Джюрек — джюджек, ёмюрю
Дуниягъа чыгьаргьа излеб,
Уруб, къутуруб, кёкюрекни
Тешалмай, ёлюб кетген.

ДЖУУАБ++++++++++++++++++++++++++++

Аджашхан турна джыйынны
Къычырыгьы тубанлы кече
Чыгьа баргьан ит улуугьа
Тюбейди эне келиб.
Бири излейди джерден болушлукъ,
Бири уа — кёкден.
Экисине да джууаб — къачхы шылпы.

АТАНГА ГОЛИЯ!++++++++++++++++++++++++++++

Къайгьы, атанга голия,
Эталлыгьынгы аяма.
Тик къабыргьада турсам да,
Сен оялмазлыкъ къаяма.

Заман, аман кёзюнге...
Сен да кюрешдинг аямай,
Къарт а эталмадынг мени,
Къыямагьа дери къаяма.

Къайгьы, атынга голия,
Эталлыгьынгы аяма.
Оюлгьан тёрем болса да,
Юсюнге оюллукъ къаяма!

МУХАДЖИР АДАМНЫ САГЪЫШЛАРЫНДАН+++++++++++

Умутдан чабырла кие,
Джаз джалан аякъ чабдым.
Тёппемде джулдуз джау чыракълай джана,
Аны джукълатмай заман къобанындан ётдюм.

Къачхы джелле сюрген джазгьы насыбым,
Сени ол дуниядан бери къайтардым.
Ёлмесенг да, къарт-дамы болмазса?! —
Кёзлерим джана тургьанлай, къартайдым.

Джаз бетли, джай санлы къууанчым,
Къачхы чапракъла тёшек болдула бизге.
Чексизликге джайылса да къулачым,
Кеч тюбедик. Къышхы къар да кебинчады бизге.

Къар тюбюнде сеземе джанкъозланы —
Къарт кюнюмде къозгьалгьан сабий кюнлерим.
Джыйын джанлы талагьан джангызланы
Джазгьы джабалакъ джазады кёллерин.

Акь умутдан тигилген чепкеним
Джылтыргъанды. Хазырлары толуб джарсыудан, бушуудан.
Бёркюм да энди къара булутдан...
Алай а, дагьыда не эсе да бир зат
Тюнгюлтмейди, тюнгюлтмейди джашаудан.

«ДЖУУУКЪ БОЛ»,- ДЕМЕ++++++++++++++++++++

"Джууукъ бол",— дейди меннге джангызлыкъ,
Чакъыра юйсюз юйюне.
"Сау бол,— сенден назму тууар,
Адам а — огьай!.."

Сени джауунг да джангыз болсун!
Джулдуз да керек тюлдю меннге,
Кесим джангыз боллукъ эсем анда.

Эм аман джаханим —
Джангыз адам джашагьан джандет!

Джангызлыкъ — ёлюмню гулоч таягьы,
Сеннге таяннган — аманына таянды.

Аллах джангыз эсе, анга да сукъланмайма,-
Адамла бла, адамча джашаргъа излейме.

Джууукъ бол, деме меннге, джангызлыкъ,
Джууукъ бол деме!..

ЁЗЕН СУУЧУКЪ+++++++++++++++++++++++

Тилим джетмей кёлюмдегин айтыргьа,
Сёзлерими кёзлеримде асханма.
Ай джарыгьы тёгюлгенди да таргьа,
Ёзен суучукъ джагьаларын басханды.

Къолларымы джюрегим бла тыйыб,
Джюрегими къолларым бла джабханма.
Айтырымы сеннге айталмай къалыб,
Амалсыздан къая ташны къабханма.

Къаяланы джырыб келген ёзен суу,
Толгьан Айгьа тюбеб — тохтаб къалгьанды.
Кёлтюрюле, Айгьа уа джеталмай,
Кеси кесинде тунчугьурча болгьанды.

КИМ ЮЧЮН ДЖАНАДЫ ДА?!+++++++++++++

Кечени къара бармакълары
Акъ имбашларынгда сени —
Олду шашдыргьан мени.

Тангны акъ бармакълары
Къара чачынгда сени —
Къартаймаз ачыуум мени.

Мени уа къол аязымда —
Сюймеклик аязында —
Джулдузла джилтинлей, джюрегим
Ким ючюн джанады да?!

КЪАЧХЫ ШЫЛПЫГЬА — ДЖАЗГЪЫ ШЫБЫЛА++++++++

Аман джора этгенлеге
Барды мени чексиз дертим!
Мени туудугьум мени назмуму
Мен джазгьан тилде окъуялмазмы керти?..

Къачхы шылпыгьа — джазгьы шыбыла
Болурум келди.
Да болдум. Да урдум. Джюрегим  джарыла,
Джандым да ёлдюм...

Къарт болмады джаш, кьач болмады  джаз,
Къаргьаны да эталмадым къуш.
Ой, энди мени джарлы джаныма, джаралы джаныма
Кёкде, джерде да табылмаз къонуш.

Алай а, башларын кёкге ёхтем тиреб,
Тюзге, тенгизге да тенглегеча къарагьан болмаса,
Джерими таулары, кёлюмю таулары
Не тюз, не тенгиз болмазла, огъай!

Джашау терегинден чапракъча агьарма,
Не, джазгьы къарча, кетерме эриб.
ЁЛЮМ ёлюм да тюлдю, ёлала эсенг,
Ана тилинги ёлюмсюзлюгюне бегиб.

ВЕЛИМИР ХЛЕБНИКОВГЪА+++++++++++++

Барады ол алгьа,
Тери джолгьа агьа.
Юсю-башы джалан...
Ёзге джанлаб джолдан

Кетмез, кетмез, огьай,
Къалса, джолда къалыр.
Алай ётмез, ётмез
Юсю бла къанлы.

Айырмай кюн, кече,
Аугьунчу терк барыр.
Джаны джолгьа кёче,
Ол джол болуб къалыр.

Къалса да ол джолда
Къолун алгьа созуб,
Джылын джыры озуб,
Хорлам кибик барыр!

НЕ ДЕБ СЁЛЕШЕБИЗ?! ++++++++++++++++++++

Мен — бу джерни ташы эсем,
Сен — бу джерден ташый эсенг,
Мен — бу джерни сууу эсем,
Сен — бу джерден суууй эсенг,
Мен — туугьан джуртну оту эсем,
Сен — тойгьан джуртунга отун эсенг,
Мени тилим — джаным эсе,
Сени джанынг — джалынг эсе,
Кёлюнг къара джалын эсе,
Не зат юлешебиз сора,
Не деб сёлешебиз сора?!

КЁЗ КЁРЕ ++++++++++++++++++++++++++++++++++

Кёз кёре, къач келе турады:
Кюн да – мутхуз, джел да къутсуз урады.
Хайыр болмай "кёб джашагьыз" тилекден,
Чапыракъла агъадыла терекден.

Чапыракъланы чапырама кёллерин,
Чакъырама озуб кетген кюнлерин.
Кетген кюнню къайтарыргъа мадар джокъ,—
Чапыракъланы джоппу джыйыб салдым от.

Кёзлеримде, сёзлеримде да — тютюн...
"Джашау, джашау"деб, джюрексиндим бютюн.

Кёз кёре, къач келе турады...
Мутхуз кюнню къутсуз джели урады.

ГЯХИНИКНИ КЁРЮБ +++++++++++++++++++++++++

Джазгьа чыкъгьан малны къууанчы –
«Джаз – аны тылпыуундан» дерча.
Къыш узуну къыш бла турушуб,
Энди хорлам къууанчын этгенча.

Джетген джерине мюйюзлерин чанчыб,
Тобукъланыб, гюрюлдеб, топракъны чачыб,
Кюннге, кюнбетге кёзлери джаныб:
Сау-эсен джазгьа чыкъгьанды джаны.

Къышдан къутулгьаннга уа джокъча чырт ёлюм...
Чабады джазгьы хауагьа къууаныб,
Ёлюмню тюл, гяхиникни кёрюб,
Тамбла къууанчха кесиллик ууанык...

ДЖЫР ФАЙГЪАМБАР ++++++++++++++++++++++

Тюз сёзю ючюн къынгыр къарадыла.
Такъмады ибилисни саугьасын.
Тартмады махтау не сый,
Къыл къобузу къалды ызындан сынгсый.
Сынгсымагьанлай джашады дунияда.
Сынмагьанлай кеталды дуниядан.
Джалгьан сёлешмеди джалгьанды деб дуния,
Джалгъа тутмады берилген фахмусун.
Аллахсыз къояргьа кюрешмеди дин ахлусун.
Бир кишиге болмады дерти,
Сюйсенг – назму эт, сюйсенг – дууа эт,
Адамлагьа джарай эсе керти...
Кеси уа халаллыкъгьа джырла джырлай кетди,
Адамгьа, адамлыкъгьа джашау тилей кетди,
Джыр файгьамбар!..

УМУТУМ ++++++++++++++++++++++++++++++++

Умутум, джети къат кёкге учхан
Джулдуз къанатлы умутум, кюйдю да,
Учхан джулдузча, келиб, джерге тийди.
Джаным саулай меннге кёр къазды.
Кеси да, мени сынымча,
Къатыб, таш болгьан джырымча.
Кюйген умутум — таш къанатлы...

МЕНИ ОРНУМ...++++++++++++++++++++++++++++

Бычакъны чанчама джерге,
Кёкюрекни бурама джелге.
Чархымда чарсха барады къаным,
Бошла деб къыджырайды джаным.

Джау а келеди къабыргьаны,
Къатлары бла къабырланы,
Къабырлада уа — ата-бабала,
Таууш келеди ала табадан:
"Къызбай эсенг, бизден тюлсе, къач!"

Джер тебренеди:
"Бычакъны меннге чанчма да, джаугьа чанч!”
Джел сызгьырады:
"Кёкюрекни меннге бурма да, джаугьа бур!".
Таш джарылады:
"Мени бла ура эсенг да, джауну бир ур".

«Кёл къоркъакъ да къол батыр»,—
Деб, кёкюрек кесича айтыр.
Бетими кюйдюре бурулады къаным,
Урушха деб, джаныйды джаным.

"Джандар да джангызед",—атлайма алгъа,
Кишилик оту кёзледе джана...
...Тютюнлей секиреди джарамдан къаным,
Турна таууш эте, айырылады джаным.

Джауну аллын кесе, уюйду къаным,
Джуртсуз къалгьан джауну улуйду джаны.
Мени орнум — нарт къабырлада.
Кырдык кёгереди тик къабыргьада!

ТАУЛУМУСА?

1

"Таулумуса?"—деб, сордула манга,
Джууаб этгинчи кёб сагьыш этдим.
Кёзюме кёрюнюб таулу къартла,
Эсиме тюшюб таулу злим.

"Таулу" деген — кишилик, батырлыкъ,
Халаллыкъ, адамлыкъ дегенча алай.
Таукеллик тауну, умутну батдырлыкъ
Тебрениу болмаз, болалмаз, огьай.

"Таулу" деген сёзде Къала Къаяны
Азатлыкъ джели сермешде туугъан.
Акълыгьы, мийиклиги Кавказ тауланы,
Джулдузлагьа узалыб тургьан.

"Таулу" деген сёз, бюгюлмеу дегенча,
Къыйынлыкъгьа, ташча, чыдау.
Къууанчха, бушуугьа да тюберге эрча,
Таб джауунг да табалмазча дау.

Атха, бычакъгьа, тутушха
Таулудан уста болуб ким чыкъды?
Тойдача таукел, урушда,
Таулу нечик кёблени джыкъды.

Алай а, сауутха ненча узалса да,
Джуртун, сыйын сакълай айланды.
Кимден да сюйдю рахат ичерге
Къарачай къайнагьан айранын.

Малларындан маджалын къанатыб,
Шохун, къонагьын сюйдю сыйларгьа.
Ёзге къыйынлыкъны къара къанаты
Ёч эди, ёч таулуну сыларгьа.

Чалкъы чалды, дюрюню башына,
Аягьына бирер къарауул салыб.
Ёзге ким кёрдю къыйынлы таулуну,
Аны ючюн чамы-накъырдасы къалыб?

Халкъымы тарихи
Джыйырма бир пудлукъ бал бёчке тюл,
Дууутчу Къочхар къучагьында элтген.
Назму джазгьан аны ючюн къыйынды,
Назму – тер, къан ийис этген.

Замансыз джашаудан кетген таулула,
Джашарсыз сиз назмума кириб.
Не назмум къалыр Сабанлыкъда,
Тулпар Алийни сын ташы кибик.

2
Сиз элге байрым кюн кетдигиз.
Къошну аманат меннге этдигиз.
Бираздан а — ала чабдыла,
Чабдыла эселе — не табдыла?

Кёнчекликге джайылгъан батырла,
Бусагъат къалтырарла сизде балтырла.
Къолда болуб къара къамам,
Кёблюгюгюзге къарамам.

Не болгьанды таулу джер сизге?
Ким болгьанды таулу эр сизге?
Хайда, сюрюгюз мени джесирге,
А, марджа...

Насыбсызлагьа джетди къаллай хал,
Джети элге барыр джети сал.
Джети джерде джети ит улур,
Сыйыт-къычырыкъ дженгиб кёб турур.

Джети джанны алгьан джанымы
Алыгьыз, тёгюгюз энди къанымы,
Алыгьыз энди, хайда, учамы,
Ёлюуюм болмаз, сиз айтханча, учуз.

"Огьай,— дедиле,— къоймазбыз ёлтюрюб.
Сатарбыз сени, тенгизден ётдюрюб.
Сени юлюшюнг — сынджырны базыгьы,
Сен болурса къулну джазыгьы.

"Огьай,—дедиле,—кёл кенгдирдиле".
Тарта-соза Тау артына эндирдиле.
Джетдириб джангыдын къашына-кёзюне,
Эл къыйырында къойдула бирине.

3
Бууунланы кесгенди джиб,
Аягьым — айры агьачда.
Да къыйынды энди къачхан
Джесирлик аркъанын юзюб.

Ол а этеди намаз,
Иннет этиб Аллах ючюн.
О, джетсе эди кючюм...
Терсликни Аллах да унамаз,
Таулу да унамаз терсликни!

Армау а — армау болдум:
Ангыламайма, аманлыкъчыгьа
Аллах неге керек болду?
Огьесе,
Аманлыкъ этиб бошаса,
Аллахха айланыб баш урса,
Тазаланнганчамы кёреди ол?!

... Ол къулакъ къакъгъынчы, къолларымы
Ычхындыралсам, хорларымы
Билгенча, къымылдайма мен,
Ачыудан хырылдайма мен.

Ол намаз къылыб бошаргьа,
Мен да къолларымы бошларгьа
Джетдирген эдим, алай
Сезди да, этиб хахай,

Юсюме атды мыллыгын.
Къан джюрюмеген бармакъла,
Къуллукъ этелмедиле манга, —
Чыкъды ачы къычырыгьым.

Ёзге билеклерим бла къысыб,
Джаны бар мени джанымча,
Джетелген джеримден къабыб,
Тебредим, туура джанлыча.

Алай эте богьурдагьын
Юздюм да, къара къаны
Къуюла, боркъулдады:
Билдим джауну хорланнганын.

Алдым сауутун-сабасын:
...О, энди Аллах сакъласын
Джаугьа джесирге тюшгенден,
Игиди сермешде ёлген.

4
Данакъайла, Уллубашла
Урлагьан сабийлени
Джазыуларын этмей башха,
Кесимики кибик кёре,
Ачыйма. Сабийи урланнган
Къыйынлы ананы кёзлери —
Кёз аллымда. Джюрегимде
Ташны эритген сёзлери:

"Джылама, бала,
Джылама, джаным,
Бир тохта энди.
Тохтамай эсенг,
Ма, Данакъай, Уллубаш,
Ал да кет",—
Деб, терезеден
Узатды джашчыгъын.

Эй, мени Аллахым!
Кюнню бир сагьаты алгьыш,
Бир сагьаты къаргъыш.
Эки тюклю къол
Сермеди да...

— О балам...
О балам...
Аманнга аууз ачдым,
Эшигим джабылды.
О балам...

Терезеден узатылгьан
Ананы эки къолу,
Ёзенни толтургьан,
Ашхамны джаралы эте,
Ачы къычырыгьы:
О балам...

5
О халкъым!
Излемейин киши хакъын,
Тау ышыгьына къысылыб.
Тишлеринги къаты къысыб
Джашай келген, таулу халкъым,

Сейирсинеме артха къараб:
Эмеген тишлеча ёмюрле.
Аз халкъгьамы буюрулду
Бюгюннге джетмей кёмюлюрге!

Уллу халкъла, айтылгьан халкъла
Къалгьан а — къуру атлары.
Сен да аладанмы онглу эдинг,—
Шууулдайдыла къулакъларым,

Алай а сакъландынг. Къадарынг
Кеб къыйынлыкъгьа тюбетди,
Тюбетди, алай а тюб этмеди,—
Тилинг-адетинг сакъланды.

Сакъланнган а — тынчмед сеннге.
"Тауну сайла да тюзню ал",—
Дерча болмаса бир амал.
Ёзге сен эрча атладынг:
Тюзде терсликге тёзгенден
Игид деб тауда чёб юзген.

Джашасакъ да таш башында,
Эркинбиз да башыбызгъа.
Ол а — эм уллу насыб,
Азат адам тюлдю джазыкъ!

Сакъланнган а тюл эди тынч.
Болгьанда тутарча джюз къылыч,
Халкъ этген эди, дейле, байрам,
Эрликни юлгюсю, баям.

Азлыкъданмы, амалсызлыкъданмы,
Огьесе адамлыкъданмы,
Таякъны тюбю бла ётдюрюб,
Антлы къарнашла этиб,

Къоша да тургьанса бир кёзюуде –
Алай аз эди санынг, аз.
Азгьа уа ким да болуб баз,
Келе эди. Тюз кёзюнден

Таулу садакъ кирсе сора,
Алай ангылай эди халны.
Чыгъыш Ханла, Баты Ханла
Кетдиле, Халкъым къалды.

Сакъланнган тынч болмаса да,
Кёрмез эдинг аман тюшле,
Чыкъмасала сени арангдан
Ара-арада амантишле.
Ёзге аллайла адам саннга
Къошулмагъанла ичибизде.

Бизге юлгю, махтау болгьан
Татаркъанла, Ачемезле,
Умарла, Къара-Муссала,
Джандарла эм Джатдайла
Халкъ эсинде къалыб-къалгъан.
Аланы сагьыныб, сагъайта,
Кечмеклик тилейме аладан.

Къыйын кюнледе Къарачайны
Халкълыгьын, сыйын сакълагьанла,
Аны отун, тыбыр отун.
Джакъгьанла, джакълагьанла!

Уялгьан огьуна этеме
Бирде сизни аллыгьызда
Магьанасын билмей къалсам
Джюрюген сёзню халкъыбызда.

Сиз сакълагьан ана тилни
Унутсам, меннге от садакъла
Тийсинле, аманлыкъчыны
Бир тюрлюсюне олсагьатда.

Къара танымагьан ата-бабам,
Кече джулдузлагьа къараб,
Сыртда джол тюзеталгьанды,
Джыл да къайтаралгьанды таб.

Мен а ол джулдузланы
Ана тилимде атларын
Кёбюн табыб да айталмам,
Кёкде таныб да айталмам,
Джыйырма джылдан а атладым.

6
Джити тюл эсем да, не джитиди дерча,
Туура алай а тюлме да сант.
Сюеме, деб джети ант этерча,
"Сюеме" — кесиди эм сыйлы ант.

Солдат джангыз бир кере къаргьанады
Эм сыйлы затланы атлары бла.
Сора аны бегите барады,
Джашаууну хар бир атламы бла.

Ахыр тылпыуу бла да бегитеди аны —
Ол — керти сюймекликни кёлтюргюч белгиси.
Мен къаргьаннган сыйлы затланы —
 Ана тилим — эм биринчиси!

Ана тилин тас этген халкъ,
Кеси да дуниядан болгьанчады талкъ.
Ёзге аллай къоркъуу джокъду бизге —
Ол зат тура эсе эсибизде.
7
Бюгюн тилегим да мени,
Ахыр кюн тилегим да мени,
Сюймеклигим, ёхтемлигим да мени,
Къарачайым, джоюлмай джаша!

Туугьан джеринде джылагьан, кюлген да,
Джурту ючюн джашагъан, ёлген да
Субай бусакъгьа, деу эменнге да
Ол насыбды, эм уллу насыб.

Къаллай къыйын заманла болдула,
Алай а адамла адамлай къалдыла.
Сакълаялдыла тиллерин, бетлерин,
Сакълаялмасала да бирде кеслерин.

Юйден узакъда, къышхы сууукъ кюн
Тау сёз эди анача джылытхан таулуну.
Бюгюн а джайгьыда, туугьан юйюбюзде,
Биз къалай сууурбуз ана тилибизге?!

Огьай, огьай, алыб арагьа,
Ёзен тубанча, басмаз аккыллыкъ!
Ана тилибиз турур агьара,
Халкъым деген — халкъча акъыллы.

Тау башында джулдузла — джарыкъ,
Тау тюбюнде — эл ичи джарыкъ.
Къайсынны китабы — "Юйюнге игилик",
Огьай, джыламазбыз тилибиз ёлюб.

Къарча келсе къабырдан туруб,
Таулучукъ салам берир ёрге туруб.
Мен келсем да минг джылдан бери,
Тау тилде чакъырырла юйге ичкери.

Къыйын джыллагьа чыдагьан халкъым,
Рахат кюнледе джоюлмаз, огьай!
Башха халкълача, кесин эсгериб,
Джашар, джашнар Малкъар-Къарачай!!!

ДУНИЯ СЕЙИРЛИГИ
(1980-1984)

КЁБЛЕДЕН КЪАЛГЪАНДЫ ДУНИЯ

Кёбледен къалгьанды дуния,
Шукур, бизден да къаллыкъды.
Аны эсенлиги ючюн кюрешген,
Шохум, ма биз да къаллыкъбыз,

Кёкге баргъан тереклени
Джерде тамырлары кибик.
Нарт тамырларыбызны кючлеринден
Болалгьан эдик биз да мийик.

Тамырларыбыз болгьан Джерге,
Бутакъларыбыз джайылгьан Кёкге
Заманында сагъаялсакъ,
Джашауну сакълаялсакъ,
Ёлюм джокъду, джокъду бизге.

АЛАМНЫ УЛЛУЛУГЪУ

Аламны уллулугьу,
Адамны бурхулугьу...
О насыб, къайдаса сен?!
Бир джулдузча — кёзлеуде,
Бир джулдузча кёзледен
Къарайса сен.

Джазыуну тишлилиги,
Адамны кишилигин
Сынайса сен.
Къууана, къыйнала джанынг,
Джашарса, джер Адамы,—
Сынмазса сен.

БЕРИЛСЕ ЭДИ ФАХМУ+++++++++++++++++++

Берилсе эди фахму...
Кёкде Къой Джолда, сабыр атлай,
Мен Джерге окъурча назму,
Боракъ атым да джулдузлада отлай.

Берилсе эди меннге фахму...
Къыл къобузну тагьыб
Джангы Айны къашына,
Керкер эдим керамат назму
Джерде биринчи поэтни сын ташына.
(Сынын да джонар эдим джулдуздан).

Хоу, Кёкде Къой Джолда этилген назмуму да
Кёлеккеси Джерде къой джоллагьа тюшер эди.
Борагьым да кёкде джулдузладан
Джерде атлагьа къараб кишнер эди.

Берилсе эди фахму хар кимге да, берилсе эди,
Бу ариулукъну сакълар, къатлар джанындан...
Джер — бютеу Аламны ёхтемлиги,
Сеннге къоркъуу къалай тюшеди Адамдан?

МЕН — ДЖАШАУНУ ДЖАНЫНДАМА++++++++++++

Кийик адамны къыйын болгьанды джашауу
Дейдиле. Меникимиди да тынч?
Кёрюне да болур – аланыкъы кюрешни аяты болуб,
Бизники болгьанча тыныч.

Алай а, мен да джулдузгьа тюл, ташха абынама, 
Джашар ючюн керекме тырнакъларгьа.
Кийик адамла джаныуарла бла кюрюшген эселе,
Мен а керекме кесими амандан (адамдан) сакъларгьа.

Къайсы ёмюрдю да кийик, къыйын?
Адам кийикликден айырылыргьа кюрешген ёмюрмю,
Адамдан адамгьа, кийикге да къоркъуу тюшген ёмюрмю,
Ахырзаман сауутдан джашауну къорууларгьа тюшген ёмюрмю?

Абыннган ташына табыннган кийик адам,
Сени аллынгда айыблыма мен.
Кёкден джулдузча, тамбладан къарагьан Мийик адам,
Сени аллынгда уялама мен.

Бизни ёмюр —
Джерден джулдузгьа тартылгьан кёпюр,
Люуюлдей эсенг да, юзюлме, кёлтюр
Къайгьыла ауурлугьун.

Къайгьыла кетерле...
Сенсе сыйрат кёпюр:
Игиле ётерле,
Джашау этерле.

...Кюннге, отха да джылынама.
Кёкге, джерге да табынама.
Мен — джашауну джанындама.

КЪАЙСЫДЫ ДА ДЕУ?

«Чыкъмагъан джаны,
Чыныкъмагьан саны»,-
Дедиле. Ёзге аны ючюн
Аны джюгюн алмады киши,
Кеси этди кесини ишин.

Къайсыды да деу:
Уллу сууму, гитче сууму?
Тенгизге рахат, базыб джетгенми,
Ахырат азабын сынаб джетгенми,
Къайсыды да деу?

ХИРОСИМА ТЮШ ТЮЛДЮ+++++++++++++++++++++

Къалапеледе атылгьан садакъ
Тохтатмайды кесини учууун,
Ахырзаманнга джетеди учу.

Тулпар тирейди анга кёкюрегин,
Ол а тешиб аны джюрегин
Барады, сызгьырыб ачы.
Къутулмазса къачыб.

Джуртунгу ташлаб аумазса таудан,
Джалыныб да къалмазса джаудан.
Садакъ — Къара Кюнню къара таягьы.

Мен а барама сыртны,
Сыртыма кёлтюрюб джулдузлу кёкню,
Къучакъгьа джыйыб гюллерин джерни,
Тылпыуум кебдире чыкъны.

Алайына – тиеди садакъ:
Гюлле буруладыла кюлге,
Джулдузла батадыла кёлге,
Ахырзаман келеди джерге.

...Уянама къара тер басыб.
Къарайма кёз алмай Айгьа.
Тюшден къоркъгьан тюлмюдю джазыкъ?
Хиросима тюш тюлдю, айхай!...

ДЖАЗЫУ ДЖАРСЫУ БЕРСЕ ДА +++++++++++++++

Джазыу джарсыу берсе да,
Эрни эталмаз гырмык.
Къан тёгюлген джерге да,
Джашил чыгьады кырдык.

Чексиз джулдузлу кёк, сен,
Сыйыналдынг джюрекге.
Джаным санымдан кетсе,
Кетер джулдузлу кёкге.

Санланы тарлыгьындан
Бу кёкню кенглигине,
Термиле да болур джан...
Ол кюнню келлигине
Мен а болалмам разы...

Къышхы чепкенин джыртыб
Тыкъ ёшюнлери джазны
Чыкъгьандыла, къалтырай.
Насыблыма о къалай,
Джашил дуниягьа къарай.

Алай,
Элия чартлаб урду да,
Къаяны къаны къачды.
Менде адам джюреги
Ол затха турду къаршчы.

Аны бла къалса уа...
Къаядан таш юзюлюб,
Тар джолда джаш атлыны
Къойду джашауун юзюб.

Ачы къычырыкъ этиб,
Къолундан элияны
От къамчисин сыдырдым,
Къутхаралдым дунияны...

Ой къууанчым, къууанчым
Кёзбау кибик кёрюндюнг:
Адам ол къамчи бла
Башха адамгьа керилди.

Ма ол заманда болду
Башым керти да хайран:
- Ким къутхаралыр джерни,
Адамны да къайгьыдан?

- Джангыз да адам кеси,
Аны оюму, эси...

Джазыу джарсыу берсе да,
Эрни эталмаз гырмык.
Элия чартлай кёкде,
Ёседи джерде кырдык.

МАХТАУ АДАМГЪА

Ах игиди, ах къалай игиди,
Джашлыкъ меннге къанатын джая.
Ой мийикди, ой къалай мийикди
Умутларым къонуучу къая.

Ай игиди, ай къалай игиди,
Кёбге тюл эсе да, дунияны кёргеним.
Ой игиди, ой къалай игиди,
Джазгъы кюнбетни кёгергени.

Бир ариу къызны кёрген да,
Къызны ариулугьун бир кёрген да
Насыбды къайдан къайры баргьан.
Дуниягьа сакъатсыз туугьан,
Адамча джашаб тургьан
Джетмез затды дуния багьа.

Адамлача, адамла ичинде
Къыйынлыкъда, зауукълукъда да,
Халкъны халы ишингде, ичингде,
Ахыр кюнюнгде, саулукъда да.

Энди иги билдим насыбны.
Насыб — дуниягьа туугьаным.
Игиликге тырмаша, къуллана,
Адамны къууандыра, къууана
Мийиклеге къараб тургьаным.

Ай къарыусузду, къалай къарыусузду,
Кюн булутха кирсе кёлюне кирген.
Эй насыбсызды, къалай насыбсызды,
Кёрюрюн кёрмей кёрюне кирген.

Кетсем келмезлигими биле,
Энди тилейме кёбюне:
Этерин этмей, чегерин чекмей,
Адам кирмесин кёрюне.

Къыйынлыкъ джокъ Адам бюкмезлик,
Тенгиз джокъ Адам ётмезлик,
Джулдуз джокъ Адам джетмезлик,
Махтау Адамгьа!

Адамны уллулугьуна чек джокъ,
Адамны анг кючюне, фахмусуна чек джокъ,
Адам Аламны иеси боллугъуна ишек джокъ.
Махтау Адамгьа!

КЪЫЙЫН БОЛСА ДА АРИУДУ

Джюрегими къычырыгьын кёкюрегим къайтарады,
Къабыргъаларым къайтарадыла.
Ичлеринден кюйюучюле,
Ай медет, алгьа къартаядыла.

Ачыр зат а азмыды адамгьа...
Ачыр кёзюуюнде ачымай,
Ачымаз кёзюуюнде ачыгъаннга,
Адамлыкъ гюллери ачылмай,
Дунияда джашаб баргьаннга
Не этгин, бир айт, ачымай.
Не да гюнахсыз ачыса,
Ачырыкъ адам ачымай.

Ачыр зат азмыды дунияда...
Ёзге къууаныр зат кёбдю андан.
Къыйын болса да ариуду,
Ёр джол адам улу баргьан.

КЪАРТ

Джаз таба буруб ёхтем бетин
Къыш кюн къарт олтурады арбазда.
Узунлугьу юч джыйырма джыл болгьан
Бир атлам бизни арабызда.

Тереклени къар кючлегенча,
Кёреме аны сагьыш кючлегенин,
Алай а эшиталмайма ол эшиттгенча,
Джаралы атны кишнегенин.

Уллу бычакъланы таукел ойната,
Атлы аскер ётеди джюреги бла.
Ол да анда бир деу аскерчи,
Барады толу уруш кереги бла.

...Къайытханы туугьан элине
Ачы сермешде болуб джаралы.
Джаралы болсанг да тюлсе джарлы:
Артха турмадынг керек кюнде.

Граждан къазауат бошалгьан кёзюу...
Ёгюзле. Къаладжюк. Сабан берекети.
Былай джумуб ачхынчыннга кёзню
Ол бары да къайры бериб кетди.

Къыркъ биринчи... аууур кюнле, айла.
Талай джылны баргьан къазауат.
Сакъат болуб къайытдым... Бюгюн
Джарашыб къалай иги къар джауад.

Сагьыш этеди ашыкъмай къарт:
Къутулалмайбыз уруш къайгьыдан.
Атом дейле, юйюне джылау дейле,
Къыркъ бешинчиде да аз эди къайытхан.

Минг тогьузджюзюнчю джыл туугьанды ол —
Темир тёлюню бир аждагьаны.
Гулоч таягьы бла заманны чучхуй,
Эсге тюшюреди — джокъ алджагьаны.

Керти да темир тёлю — бу тёлю,
Былада нартлада чакълы бир чыдам.
Адам ийнанмаз къыйынлыкъладан ётюб,
Дагьыда кюледиле, этедиле чам.

Къарт олтурады. Къар тютюнлейди
Аны гымых джюлюннген башында.
"А киши, не этесе, юйге кел!,- дейди,-
Сатанай амма, анга къайгьыра.

Узакъ ёмюрню, къыйын ёмюрню
Ариу джашагьан ариу адамла,
Тёрдесиз бизде, юлгюсюз бизге
Хар бир атламда, хар бир атламда.

Акъ джолну барама кетиб,
Керти бир уллу къууанчха джолугьуб.
Джюрегимде ма ол къартны бети,
Берекети, огьурлулугьу...

УРУШ ТЮЗЮНДЕ

«Ёлеме уруш тюзюнде...
Да ёлген къуру меннгеми тёреди?
Алай а, бир сёз айтала эсегиз да, ана тилимде
Айтыгъыз, эшитирим келеди.

Суу тамчыча джангыз бир сёз, бир сёз.
Эгечим, кюрешме, болур болгьанды».
Ол а сюйрейди, тёз, дейди, тёз,
Энди... бир... кесекчик къалгьанды.

Алайына, окъ тийди анга да.
«Ай, къарнашым,- деб, юсюме ауду.
Ай, къарнашым», — деб, къычырды ана тилимде.
О-оо!!! Къалай дуккулларем аны ургьан джауну.

Ай намыслы таулу эгечим,
Къаллай ачы болумда танышдыкъ.
Джюрек къаныбыз бир-бирин ба эте,
Джурт ючюн джуртдан кенгде къарышдыкъ.

БУРУНДАН АЙТЫУ НЕ ДА ШАРКЪ ТАУРУХ

Фыргъауун ёзенни башын джабдырыб:
«Мен — Тейри, кёк ишлетдим»,- дегенди.
Сора дюнгюрдетиб, от чакъдырыб:
«Табыныгьыз, элияма»,- дегенди.

Тамада къауумну, эсли къауумну,
Аны фыргьауунлугьун билген къауумну
Тутханды да къурутханды.
Къара халкъны санамай чёбге,
Кеси ишлетген алдауукъ кёкден
Ауаз бериб къоркъутуб тургьанды.

Алай а бир кюн керти элия
Урду да, фыргъауун тёнгереб тюшдю.
Энтда шагьат болду дуния:
Эл ашагьан эмегенден эл Тейриси кючлю!

ДЖАШЧЫКЪНЫ КЪУУАНЧЫ++++++++++

Къызчыкъны джайгьы чепкенинден
Тыкъ ёшюнлери билиннген кибик,
Тыкъ кюлтеледе акъ сют билине,
Джаннет Боракъны белинде кибик,

Джашчыкъ келеди эшекде
"Чу, хомух", — дей да, кёл эте.
Бал чибинни артмакъларыча
Джер бал ийис эте, кюлтеле.

Эл кёрюннгенлей а хамхотдан,
Эшек созуб, джарыкъ окъур да,
Кёнделен джолну джёбелер
Джюгю дженгилирекча болур да.

Ёзенден а джашауну ауазын —
Адам ауазын келтире аяз:
«Бузоу анасын эмди да кетди,-
Чыгьар ингичге тиширыу ауаз.

- А марджа, акъыртын сюр къойланы,
- Бугьаны мюйюзюне илинирсе, эсле.
Не къой мангырагьан уятыр къаяланы,
Не аджир къаяланы кишнете кишнер.

Ол ауазлагъа къымылдай келирле,
Кюлтеледен аз-буз кёрюне эшек къулакъла.
...Не эсе да къысха-къысха барама
Сабийлигиме, элимеча къонакъгьа.

Поэзияны къаллай атына минсем да,
Ёзенден Гъаршха джайылыб къулачым,
Джайны эшекге кюлтелеб келген
Джашчыкъны къууанчына джетмез къууанчым.

ЁЗЕН

Ёзен — Нартны джарылгьан джюреги...
Барама джюрекни бошлаб джюгенин.
Ёзен суу — сагьыш, нартны джюрегин тешген.
Къаяла — нартны джюрегинде сакъланнган тенглери,
Айю чач — нартны ыйнакъ сезими.
Нарат чегетле — туудукълагьа кёгерген нарт сёзлери.
Къабыргьада кёнделен джолла —
Джелинлери сютден толгъан тоюмлу джылла.
Таш тюбюнден уруб чыкъгьан къара суучукъ –
Нартны сюймеклик сёзю.
Ёзен суу тюбюн ашагьан джар —
Ууакъ къайгьыла ашагьан нарт джюрекни сураты.
Ёзен тубан — аккыллыкъ, джашауну джукъланмазына.

Бешикге къабланнган анача,
Ёшюнюнде джулдуз тюймелерин теше,
Ёзеннге къабланнган кёк —
Джашауну ёлюмсюзлюгюне нарт джюрекни ишексиз болууу.
Джулдузла — нарт джюрек джарылгьанында
Чартлагъан умут джилтинле.
Ёзенни джарыта тие келген Кюн —
Нарт джюрекни ариулугьун дуниягьа ача баргьан заман.
Ёзенде баргьан атлы – мен – нартны туудугьу, мындан ары
Бир адамны да джюреги джарылмаз ючюн,
Мадар излеб айланнган.
 
Ёзен — Нартны джарылгьан джюреги.
Барама, джарылгьан джюреклеге
Назмуларымы сын ташла эте.
Барама, тешилген джюреклеге, джюрегимден
                юзюб, буштукъла эте,
Джюрегим джюреклеге юлешине...
Ол — мени ёлюуюм, ол — мени джашауум.

КЪАРАЧАЙ++++++++++++++++++++++++++++

Биринчи кере кёргенча къарайма,
Айырыла тебрегенча къарайма алай,
Ёхтем, ётгюр, ариу бетинге
Кёб къыйынлыкъ кёрген Къарачай.

Не этерикди — келген кетерикди,
Кёмюллюкдю чексиз къарангыгьа.
Андан болур бирде кёрюннгени
Мыдахлыкъ, тансыкълыкъ да сауну къарамында.

...Барама тар ёзенни ичин,
Къычырыб джырларым, джыларым келе.
Къаяланы джыйрыкъ бетлерин
Ба этиб, сыларым келе.

Мен, мында, мийик къая ранлада
Ёлюклеге тюртюлюб къалдым.
Къаялагъа сынлагьача къарагъанымда,
Сын болдум, тюрлене къаным.

Озгъан джангурла да джибитедиле мени,
Поэтни сакълар джамчы къайда аладан.
Къыйынлыкъладан сакълагъан бир джамчы билсем,
Джерге терк джаярем аны тауладан.

Артыкълыкъ, къатылыкъ кеб кёре келген,
Алай а, билмеген терсликге бюгюле,
Халкъым, нечик къууанама мен
Берекетден толу бюгюнюнге.

Къууанчым ёзенни башы бла барады,
Джайыла башха ёзенлеге.
Таулача уллу къууанч барды
Джуртум, халкъым дей билгенлеге.

Багъыр улуну абдез къумгъанындан
Абдез алыб, алай киреме
Поэзияны намазлыгъына.
Сора адам дуниясын кёреме,
Ийнанама обурлугьуна.

Сора джашил дунияны кёреме,
Ёлюмсюзлюгюне базама аны.
Къайгъыны, къарныча, бир джары кюрейме,
Джазама назмуланы.

Сора джюрекден чачыла башлайды
Сагьышны басыннганы.
Джуртсузла джуртларын табарла,
Насыбсызла — насыбларын.

Къыйынлыкъ къатланмаз, къайытмаз,
Къууанч къатланыр, къайытыр.
Аман айтханны эл айтмаз,
Иги киши айтханча болур.

СЮРГЮНДЕН КЪАЙЫТХАН КЪАРТНЫ ХАПАРЫ++==++

Джолдабыз. Барабыз алгьа,
Мангылайладан тузлу тер агьа.
Биз джабхан эшик джаннет эшиги тюлдю.
Джуртха къайтыргьа излемеген эркиши тюлдю.

Джол азыгъы боллукъ эсек да,
Адам джазыгьы боллукъ эсек да,
Барлыкъбыз алгьа, ары. Анда –
Керти шыйыхла — Кавказ тауларыбыз,
Сабийлигибизча таза сууларыбыз.

Барабыз алгьа къарагьанлай джут.
Анда джаныбыз, атыбыз. Джурт.
Джашаргъа буюрулмаса, ёлюрге буюрулур.
Юсюбюзге джуртну топрагьы къуюлур.
Насыблыны тюню да, тюшю да,
Насыб юлюшю, топракъ юлюшю да
Халкъдача болур, джуртунда болур.
Кетдик ары, хайда кетдик, тур.

Суу да къайтады туугьан таууна,
Къайта эсе да булут бетли.
Джуртсузлукъ джетмесин таб къанлы джауума,
Сынадыкъ аны итлик джетиб.

Энди биз тауланы къоюб кетгенден
Таула алгьа бизни къоюб кетерле.
Толуудан а толгьанла имбашлада
Сууаб, гюнах джазылгьан дефтерле.

Сыйлы топракъ — ол муслиман топракъ тюл,
Файгьамбарны аягьы джетген,
Сыйлы топракъ ол — ата-бабала Джурту,
Ала бизге аманат этген.

Адам джуртунда къалыргьа керекди,
Къала эсе да урушда сыннган бычакъча.
Не да ташлы джоллада ашалыб
Атны аягьындан тюшген насыб налча.

Джуртларын табхан насыблыланы
Насыблары мийик болсун, таулача.
Энди джуртха къайыталмазлыкълагьа
Не этейик ансы?

ГЫРТЧЫ АДАМЛА+++++++++++++++++++++++

Хар атламымда абыныб ташына
Бурнуму бузарыкъ эсем да,
Амалын табыб элимден тышына
Бир атлам да этмем.

Мында сууну ичеме чыкъгьан джеринден,
Сютню акъгъанын кёреме ийнек эмчекден,
Халал къурманлыкъ этеме къойну бойнун кесиб,
Кырдыкга, джулдузгьа да джууукъ болама кесим.

Мында къаты бла озсанг, амма да турады ёрге,
Мында къызгьа къарасанг, къыз къарайды джерге.
Мында суу десенг, айран берирле.
Адамны сыйын чынындан тюл,
Джылындан, адамлыгьындан кёрюрле.

Намысдан кёбюрек, аджалдан азыракъ
Къоркъарла элни къызы, джашы.
Къыйынлыкъда къалмазла абызыраб,
Къууанчда да къутуруб, шашыб.

Мында эм уллу бедишлик, шарайыб —
Баш джанлатыу, ишлемей туруу.
Мында къартла джашланы тюшюндюрген
Дерс бирди — халал урунуу.

Кийикле къыйналыб джюрюген джерледе
Бичен ишлеген таулу адамла,
Таулача чыдаб ургьан джеллеге,
«Хайт» деген гыртчы адамла.

Насыб излей чачылыб кетмей,
"Насыб — аталаны джери", —
Дегенигиз ючюн, къолумдан келсе,
Къояр эдим сизге ёлюмсюзлюк бериб.

Ийманындан чыгьыу дин ахлусуна
Къалай кёрюннюк эсе, алай
Кёрюне келди таулу адамгьа
Джуртун ташлау, тилин унутуу.

Халкъгьа белгили Къалай улу Аппа
"Бисмилля" дер орнуна, "Къарачай"
Деучю эди, дейдиле къартла,
Эркишилиги бар эди къалай.

Кюн, бар халкъланы барын тенг джылыт,
Хар терезеден игилик бла къарасын Ай.
Ахыр кюн да мен къыйналмай кетерме —
Ёсюмлюдю, ёлюмсюздю Къарачай!...

ДЖЕРИМ ДЖЮРЕГИМДЕ

Мени джюрегим ушайды ёзеннге.
Ёзен — суу ахырзамандан къалгьан къайыкъгьа,
Къабыргьаларын къаяла тешиб, кырдык къозлаб...
Къабыргъалары энди – чаууллу кюнбет джайлыкъла.

Ёзге къайыкъны бурну, чексизликге къарай,
Дайым джыйлайды тенгизни тузлу сууун.
Къайыкъны Кябасы, дуасы да — тенгиз,
Суусуз — ол джагьагьа атылгьан чабакъ.

Мени джюрегим — къайыкъгьа ушаш ёзен,
Кёлтюрюллюкме — кюнбетле къанатларым.
Ахырзаманлагъа тюбей да хорлай келген
Ёзен, тенгизгеча, киреди джюрегиме.

Къайыкъгьа, тенгизге да ушайды джюрегим,
Нарт сёзле — ана тилими толкъунлары.
Агьачлы, ташлы къыйынлы туугьан джерим,
Сеннге тилек этеме тобукъланыб.

Джеринг кёкге джууукъ болгьанлыгъына,
Джюрегинг болмаса кёкге джууукъ,
Тилеклерингден чыкъмаз бир джукъ.

Ёзге джюрегим урады джерими кёкюрегинде,
Джерим тынгы табады  тынгысыз джюрегимде.

БУ ТИЛДЕ СЁЛЕШГЕНДИЛЕ+++++++++++++++++

Бу тилде сёлешгендиле: Къарча,
Адурхай, Трам, Науруз, Будиян...
Мен да бу тилде джазама назму —
Къарачай сауду, кёреди дуния.

Суусуз да къалдыкъ джай чилледе,
Джалан къалыргъа да тюшдю сууукъда.
Алай а биз халкъбыз, бизге ёлюм джокъ
Ана тилибиз саулукъда.

Бир уллу стадионнга сыйыныб къалырча
Азбыз, ёзге айтсынчы базгьан,
Бизни халкъ кёрген къыйынлыкъланы
Чегалырча бармыды базман.

Къарагъанладан тюл, къагьышханладан
Бола келдик кёбюне да биз.
Нарт улусу болгьанды чанчхан
Эмегенни кёзюне да миз.

Аз эсек да кёб тёгюлдю къаныбыз.
Дагъыда джазыуубузгьа болалмайбыз ие.
Джашайбыз, къыйынлыкъ — юйюбюзню оя,
Биз да аны джангыдан сюей.

Терсликни джаныуар ауузун да байларгъа керекди,
Алгъан бла къоймай кёзюн.
Ол затха себеб болур эсе уа
Бёрю ауузун байлаучу сёзюм.

ТЫНЧЛЫКЪ КЕРЕКДИ

Бай болгьанды джашау.
Кийимлерибизде джокъду джамау.
Кийимге джамау салыргьа да боллукъду...

Сыннган кёлюме уа — джарау къайда,
Джарылгьан джюрегиме — джамау къайда?
Хоу, джюрегим эки джарылгьанды,
Аны джарылгьанына кетедиле
                сагьышларым...

Кёпюр керекди. Огъай,
Тынчлыкъ керекди,
Бир-бирин ангылау керекди.

Поэзия —мени Аллахым.
Ийнанама санга,
Таянама санга,
Чыгьарбыз тангнга.
Шукур Аллахха!

АДАМ ТУРНА ТЮЛДЮ+++++++++++++++++++++++++

Адам турна тюлдю,
Джайны ызындан айланырча.
Ёзге анга да керекди джылыу,
Адамгьа, адамлыкъгьа ийнанырча.

Шорбат чыпчыкъ да тюлдю адам,
Анга керекди дунияны кёрюрге.
Адамдан сора билмейди бир джан
Тюшеригин бир кюн ёлюрге.

Къыйынлыкъ — къыйынлыкъны келлигин билгенимдеди,
Келгенни кетерин, кетгенни келмезин билгенимдеди.
Бек багъалатханынг бюгюн биргенгеди,
Тамбла уа? Анга кёре башха къайгьы неди?
 
Къыйынлыкъ — къыйынлыкъны келлигин билгенимдеди,
Къыйынлыкъ — анга мадар билмегенимдеди.
Къыйынлыкъ — эки дунияны бирине бегиялмагьандады,
Къыйынлыкъ — кетгенни белги иялмагьанындады.

Къыйынды, ачыды адамны къадары.
Къайытмайды киши баргьан болмаса ары.
Джангыз сагьаябыз аланы тюшде кёрюб,
Турабыз кесибиз да алагьа сынла кибик.

КЮНЮБЮЗ БОЛМАЗ КЪАРАНГЫ++++++++++++++

Ата-бабам, джолгъа атланса,
Кесин урушхача бегитиб чыкъгъанды.
Не джау киргенде, не кюз биченде
Къылыч ура алай чыныкъгьанды.

Къарачайлыла!
Тойларыбыз зынгырдатыучу къаяланы
Къаныбыз къызарта, азмы ёлгенбиз.
Къанлы джауу болсакъ да къайгьыланы,
Тынчлыкъ а кёрмей джашай келгенбиз.

Алай а, не къыйынлыкъла кёре келсек да,
Бир кишиге салмагьанбыз бой.
Таула сын болурча кишилик этелгенбиз,
Джулдузланы тебсетирча — той.

Бизни кюнюбюз болмаз къарангы,
Джауну джюреги болгьанлыкъгьа къара.
Саула къой эсенг, таб сын ташла
Сюеледиле джулдузлагьа къараб.

АНАЛАНЫ КЪАЧЫ УРУР

Къадар!
Босагъаларына дери алтын эт
Мен сюймегенлени юйлерин.
Джангыз ол затха къарамазча эт,
Мен сюйгенлени да кёзлери.

Гыл тюшюрюрге къайсы тил
Кёбюрек джарарыкъ эсе, аны
Билирге тырмашханланы
Ана тиллерин унутуб,
Аналаны къачы урур.

Билсин рысхыгьа къызгьандан
Тура айланнган талагьы:
Эриген алтындан тойгьанды
Джуртун сатханны тамагьы.

СЮРГЮНДЕ КЪАРАЧАЙ ДЖАШЧЫКЪ БЛА
АНАСЫНЫ УШАКЪЛАРЫНДАН +++++++++++++++++

(Сойкъырымны-сюргюнню къуру ал эки джылында (1943-1944) огъуна, акъыл-балыкъ болмагъан 22 минг къарачай сабий къырылгъанды).

- Ання ач болгъанма...
- Эркишиге ач болгъанма деген айыбды.
- Анам, мен уллу болгьанма да?
- Хоу, балам.
- Бек уллу болсам Къарачайгьа кетербиз да?
- Хоу, балам.
- Анам, Минги Тау къаллайды?
- Тюени сыртына ушайды, балам.
- Биз аны къачан кёрлюкбюз?
- Кёрлюкбюз дегенлей турсакъ, балам.
- Анам, бу къашыкъчыкъланы не этерикбиз?
- Кавказгьа барсакъ бал ашарыкъбыз, балам.
- Бал анда, къашыкъла мында...
  Алай нек болгьанды, анам?
- - Анам, гитчечикле ёлмейдиле да,
  Мен ёллюк тюлме да?
- Хоу, балам...
- Анам, атам а нек къайытмайды?
- - Биз а къайтырыкъбызмы?
- (Ёлмесек, Аллах, сен джазыкъсын)
  Къайытырыкъбыз, балам, къайытырыкъбыз.
- Къачан?
- Сен уллу болсанг...
- Ання, ач болгьанма.

АДАМ КЮЧЛЮДЮ+++++++++++++

Нечик къарыусуз адамчыкъма мен,
Азгьа да кёб къыйнагъан кесими.
Кёбге да аз къууана билген,
Ач ачыугьа талатыб джюрегими.

Алай а, билмем алдай а:
Умутну ашы да кёбдю,
Булутну башы да — кёкдю,
Джерни джашнары алдады.

Бир Муссагьа бир фыргьауун
Табыла келсе да дунияда,
Болмаз джашауну къаргьауум —
Адам кючлюдю элиядан.

ДЖЮРЕК БЛА КЪАМА+++++++++++++++++++++

Онг джанымдан сол джаным аууруракъды,
Сол джанымда — джюрек, дунияны къайгьысындан толу.
Онг джанымдан сол джаным дженгилирекди,
Сол джанымда — джюрек, дунияны иги умутундан къанатлы.

Алай а — къаманы да келгендиле джюрюте
Сол джанларында.
Джюрек а аны башындан къараб тургьанды.

Энтда киши этмесин умут,
Сауутну джюрекден ёрге тутаргьа,
Къаманы джюрекге чанчаргьа,
Джулдузну ышаннга салыб, къара атаргьа.

Боллукъ тюлдю алай.
Турлукъдула джулдузла, Ай.
Адам джюреги да
Кёк бла Джерни арасында джашнай...

АЛАЙ БОЛСУН

Ассы болмагъанлыкъгьа къычырыб аны,
Билмеген болмаз А-ны, Я-ны.
Алай а азла биледиле игисин,
Сёзге, кёзгеча, сакъ болургьа кереклисин.

Сёз тюшмегенди кёкден,
Сёз болмагьанды алгьа.
Сёз чыкъгьанды джюрекден
Болуб башхагьа саугьа.

Къадар, сёзюмю Гъаршха ётдюр
Демейме. Джангыз адам джюрегине джетдир.
Джюрекге ол тынчлыкъ берсин, не тынчлыгьын бузсун,
Джангыз да игиликге тырмашдыргьанлай турсун.
Тюзлюкню хорланмазына ийнандыргьанлай турсун,
Джашаугьа ышандыргьанлай турсун,
Джангыз да алай болсун.

БИДЖИЛАНЫ АСХАТНЫ ЭСГЕРЕ ++++++++++++++++++

Эртденли сызгъырады боран,
Чыгьыб къагъышырча болгьанма.
Къардан, кюртден толгъанды болгьан,
Мен да къалмазма булгьанмай.

Ёзге, боран, сугьул кюркенге,
Ансы тутсам отха къыздырырма.
Не кесинг къалагьан кюртлеге
Бузчакъмакъ башынгы бысдырырма.

О, хо да, боранла, боранла,
Сен къышны улуучу итисе.
Сезесе да иенги ёллюгюн,
Алгьадан джылауун этесе.

Къышны уа джел ауруу басханды,
Кючю джокъ андан аязыр.
...Тарайдыла тырнау да, басха да
Джазны джашилчач аязын.

ЕЛЮМ БЛА ДЖАШАУ

Ёлюм — ол да къадарны иши.
Ёлген кюнюмде келмесин киши
Сынаргъа не джыларгъа:
Кетмегенме эсириб джардан.

Джашау, аллайдан сакъла мени.
Джашлай огьуна къабла мени,
Джангыз, ёлюуюм — ёлюм болсун
Кёлсюзлюкге, кюйсюзлюкге,
Атлам болсун, бир эсе да,
Ёлюмсюзлюкге.

Адамны ёлюгюн къабыр алыр.
Кишилиги, халаллыгъы бизге къалыр.
Окъду сёзюм — боз булутха.
Джокъду ёлюм — джаз умутха.

Къызбайлыкъ — эм эршилик.
Баш ариулукъ — эркишилик.
Барды джашау, джокъду ёлюм.
Эслилик, Кишилик, Эсенлик.

СЮРГЮНДЕН  КЪАЙЫТХАННЫ СЁЗЮНДЕН

Адамгъа Аллаххача къарамам ёмюрде,
Аллахдан да азмы къалды кёлюбюз.
Джуртха джашаргьа къой эсенг, ёлюрге,
Къайыталмай къалды узакъда кёбюбюз.

Меннге керти да ачыкъ болгъан бир зат:
Бизге ташадыла къадарны джоллары.
Джети джукълаб эсиме келмез эди,
Къарт анам джуртсуз къалыб джылары.

Не таулучукъ сорур деб меннге:
Нек туугьанса деб сен алай анда?
Мени уа тюк чакълы гюнахым джокъ анда...

Болдула керти да сынау заманла,
Къыйын кюнле кёблени джутдула.
Иш а анда тюлдю. Иш — сени туугьанынг,
Ана тилингде сёлеше тургьанынг,
Джашагъанынг Къарчаны джуртунда.

Ол — тюзлюкню хорланмазлыгьы...
Таулада джазгьы хауа, джазгьы.

БЁРЮ

Терслик этилгенди, къалай унутсун адам,
Къан къызгьанды, къалай сууутсун адам.
Къара къамагъа чабаса да болмайды,
Къара ташны къабаса да болмайды.

Ачыуум джити болгьанды къылычдан,
Къычырыкъ этиб тёнгерейме къырдышда.
Джюрексиниб ауама ары-бери...
Къарасам, чегетден чыгьыб бёрю

Азауларын агьарта келеди меннге,
Санагьанды ажымсыз да кесине тенгнге.
Алдауукъдан айырайым кертини,
Энди сенден бир алайым дертими.

"Харам тенгле этген аман джора ючюн,
Тюз болгьанлай тюшген хар джарам ючюн" -
Бычакъны урама сабына дери,
Урама да бурама ары-бери.

Тишлерим бла къабама богъурдагьындан,
Эсиреме къанны боркъулдагьанындан,
Дуккуллайма, кёл кенгдиреме,
Ахырында бёрюню башын
Темир быкъыгъа илиндиреме.

Ой бошуна, бошуна той тутдум:
"Таш бла ургьанны аш бла ур", — унутдум.
Бёрю баш айтады ызымдан кескин:
«Къайда терсликни къуруталдынг эсе,
Мени орнума бёрю болдунг да кесинг..."

ПОЭЗИЯ ЁЛМЕЗ+++++++++++++++++++++++

Акъ сёз, джашайса хайырынг джугъа,
Бизге таянчакъ, къанат да бола.
Тураса, кёзлеча, кёзлеуча ачыкъ.
Къабланама сеннге джюрегим ачыб,
Джюрегими да ачыб:
Кёреме кесими алгьындан кескин,
Файгьамбар тюл эсем да, мен да тюл мискин.
Гитче эсе да фахмум,
Гулоч таякъгъа таянмаз назмум.

Мени поэзиям — Хакъ бла адам.
Иги джора этеме андан:
Дуниягьа ахырзаман келмез.
Поэт ёлюр, поэзия ёлмез!

ТАРТ ЧАЛКЪЫНЫ+++++++++++++++

«Тарт чалкъыны, тарт,- деди къарт,-
Кес хансны аягьындан.
Топракъда чиририк санланы
Не хайыр аягьандан».

Чам этгенде алай чам этди,
Мен кюлдюм бургъунчу къарным.
Гырмык ургьанда уа алай урду,
Гебенден тартыб чыгьаралмай къалдым.

Кырдыкны джашиллиги чабхан эди кёкге,
Къартны берекети — биченликге.
Мен ол къартча чалкъычы болалмам,
Къайнагьан айранны ичгенликге.

Дуниягьа белгили болмасын аты,
Ол эсине да келмейди аны.
Мангылайларындан терлерин атыб,
Ишлегенледе кёбдю адамлыкъ.

Бегимеклик да уллуду алада
Джашаугьа, ишге, игиликге.
Биз кетсек да башхала ишлерле деб,
Арытадыла ташын биченликни.

Джашау деген гюллю, сейир джерни
Арта аман хансын, ташларын,
Бу дунияда халал джашарым келди,
Ол таулуча, къарт таулуча джашарым.

ГЕЛЕУ ХАНС

Аман ханс кюле эди гелеу хансха:
"Менича дунияда узакъ джашар.
Сенича халалчыкъны, джумушакъчыкъны уа,
Къайсы мал да джетер да, алгьа ашар".

Гелеу а джашай эди хансдан сютге кёче.
Адамла сыпас эте, акъ сютню иче.
Аллай джашауну мийик хурметинден,
Аллай бурулууну сейир къудретинден

Юлюшсюз къалгьан, насыбсыз аман ханс
Къайсы джерни, къайсы ёмюрню
Аманыча джашай эди кеси...

Сёзюм, гелеу хансха уша,
Мен кетсем да, саула бла джаша.

ХАЛАЛЛЫКЪ БЛА БУСАКЪ

1
Саулугьунда ким нени сюе эсе,
Ёлгенден сора анга бурулса,
Байлыкъны сюйген бурулур эди да сомгьа,
Айланыр эди къолдан-къолгъа кёче.

Бурулур эдиле
Алдауукъну сюйген — алдауукъгьа,
Итликни сюйген — итликге,
Игиликни сюйген — игиликге,
Мийикликни сюйген — мийикликге.
Мен а — халаллыкъны сюйген,
Бурулалырмем ёлюмсюзлюкге?

2
Ёлгенни джаны сюйген терегине
Бурулгъан адет болса,
Мен бусакъ терекге
Аккылсыз бурулур эдим да,
Аккылсыз барыр эдим

Шыбыла джырыучу кёкге,
Булутла барыучу кёкге,
Къанатлы учуучу кёкге,
Джулдузла джаныучу кёкге,
Адамла къараучу кёкге,
Чексиз кёкге, ёлюмсюз кёкге.

КЮН ДЖАШАСАМ ДА

Кюн джашасам да, адамча джашаб,
Кетерге излейме аны.
Кёлюм-джюрегим джазгьы кёкча джашнаб,
Кёкню-Джерни къучакълаб ангым.

Кюн джашасам да, таб бёрю ауузун
Байлаб, ачмай кетмесин сёзюм.
Ата-бабам этмегендиле алай,
Алманы ала орнатхан терекден юздюм.

Тамбла кюн ариу боллугьун билдире,
Къызарады кюн батхан джаны.
Келлик кюнлени ариулугьу ючюн
Джерни азмы къызартды адам къаны.

Кюн джашасам да, адамча джашаб,
Кетерге излейме аны.
Сизни арагьызда турурча джашнаб
Назмулагьа бурулгьан джаным.

БЕРИДЕН АРЫ +++++++++++++++++

«Бериден ары джууукъ
Болдукъ» деселе адамла,
Тынгылайма айталмай джукъ —
Менден тамада ала.

Алай а билеме иги:
Суу кёмюкчады ол белги.
ЁЛЮМ къарамайды джылгьа
Да, ким кетер, къайдам, алгьа –
Къартмы, джашмы? Белгисизди,
Ёлюм дегенинг бетсизди.
Ансы кьарты ючюн джашы
Таукел салмазмы эди башын.

Аллай мадар джокъду, айхай,
Бизге къалгьан бушуу, хахай.
Ёлюмню къатыды джоругьу,
Анга къарт-джаш да джолугъур.

Бетден-бетге, кёзден-кёзге.
Уруш тюзю — къуру экигизге.
Сени джанлы — тюз ишлеринг,
Ёлюм джанлы — кир ишлеринг.

Ким хорлар — къыйынды билген,
Артха къайытмайды ёлген.
Аты иги бла къалгьан
Болур ёлюмню хорлагьан.

АДАМЧА  ДЖАШАТ

Кёре эдиле агьаргьан чачын,
Эте эдиле тиширыу къачын,
Тёзе эдиле, кеслерин тыйыб,
Багъалата тиширыу сыйын.

Ол а унамай эди аны ангыларгъа,
Терс-тюз демей, ёч эди къаргьаргьа.
Ким бла болса да этмесе дауур,
Кюню анга бола эди ауур.

Адамла джанлай эдиле андан,
Ол а къууана эди анга.
Ахырында къалды кеси джангыз,
Болурму адамлада андан джазыкъ.

Ёлюм а — андан да бетсиз бир зат,
Келди да этиучюсюн этди.
Адамланы чакъыра, улуй къалды,
Арбазгьа адам къоймаучу ити.

Къадар! Кючюмю этсенг да тенгиз,
Къойма мени адамсыз, тенгсиз.
Ал кюн кёргеним да адам,
Ахыр кюн кёрлюгюм да — адам.
Джашат тюзге тюшюртмей джара,
Сёзюм, ишим да адамлагьа джарай.

Къыйынлыкъ тузундан да джалат,
Насыб джулдузун да узат,
Сюйгенингча сына, джангыз
Адамла бла джашат, Адамча джашат!

СЮТНЮ АЧЫГЪАНЫ

"Къой Джолда шын туруб джюрюрме,
Аякъларымда да джерни тобнуча ойната.
Кёкню джулдуз чачын гымых джюлюрме..."
Кюлюб къойдула ана-ата.

"Хоншуну алма терегине таш атханча,
Къалай табды толгьан Ай къара атаргьа", —
Деди джашчыкъ, бир акъыл сёз айтханча,
Дагьыда къайгьы кирмеди ана-атагьа.

Глобусну эки джарыб:
"Джерни къарнын джырдым", — дегенинде,
"Не дейсе, оу, мен джазыкъ,
Сен кесинг джашайса джерни юсюнде", —
Деди анасы. Джашчыкъ а анга:

"Мен биз джашамагьан джанын джыргъанма", — деди.
«Сёз къабчыкъ, сёз табмаймы къаллыкъды» деб,
Ахлула бек эркелетдиле аны.

Джашчыкъ ёсдю да мазанкой болду.
Ёзге кесинден башханы санамай адамгьа,
Тойгъанлыкъдан гырджынны аягъы бла урду,
Бычакъны бояды адам къаннга.

Энди уа чабдыла ана-ата
Къалай болду алай деб, хайран болуб.
Мен а сейирсинмейме: сютню ачыгьаны
Кёрмегеним себебли айран болуб.

ДЖУЛДУЗ ДЖАНГУР

Бусакъла кёкге иедиле тамыр,
Къоллары бла джерни сакълаб амандан.
Кёкде уа — джулдуз ызындан джулдуз тамыб,
Джулдуз джангур джашнайды Аламда.

Кёкге къарагьан адам кёзле уа —
Джерден кёкге джаугьан джазгьы джангурла,
Кырдык урдура Аламны бетине
Джашауну джукълатмазбыз деген умутла.

АДАМЛА БОЛМАЙДЫЛА БИРЧА

Адамла болмайдыла бирча,
Аны уа болгъанма билирча,
Алай а дагьыда, дагьыда
Эки джарыла джюрегим,
Шыбылача чартлайды джаным да
Сабырлыкъны юзюб джюгенин.

Аймушну къарнашы Магулча,
Керексизге тууайламам.
Ёзге итлик этилген джерде
Шайтаныма мен таш байламам.

Сатлыкъны кёзюн алмазма,
Орнуна ачха да салмазма.
Ёзге къара багьанагьа
Аны байламай къоймазма.

Амантишлеге къызгъан тишлей
Сёзюм сала турур тамгьа.
Халкъны тарихин, тилин
Кечим джокъ унутханлагьа.

Джау — джау болгьаны ючюн излейди
Тилинг-адетинг унутулурун.
Ол айтханнга "хайт" десенг,
Сени неди да умутунг?

Мени бек уллу тилегим къадардан:
Къабыл болгьан тёре бар эсе ёмюрде,
Бир халкъгьа тюшмесин джуртсуз къалыргьа,
Къырылыргьа не ана тили ёлюрге.

ДЕЙДИЛЕ

Къошчула къазан асхандыла, дейди,
Этме дегенни басхандыла, дейди,
Умут бла этди ёз тутдургьан, дейди,
Бораннга, сууукъгьа чыдатхан, дейди.

Этни къаны къачханлай джыртарыкъдыла, дейди,
Эжиуню басыб джырларыкъдыла, дейди, бурундан,
Татаркъан къызылбеклени къалай туурагъанындан.

Кёллери рахат эди кеслерине базгьандан,
Эт да алкъын тюшмеген эди къазандан,
Бири да хазырламагьан эди бычагъын,
Гыбытны да бошланмагьан эди бучхагьы,
Хапарны да башланмагъан эди аллы,
Алайына – юслерин басды къанлы.

Барысын байлагьандыла, дейди,
Шапагьа эм къартны сайлагьандыла, дейди.
Бизни сакълай болур эдигиз, дейдиле,
Къарт таулуну хыликке этедиле, дейдиле.

Къарт тизгенди аш саламгьа этлени,
Сыйлайды кёнчекликге келгенлени.
Ала уа этин сыдырыб, сюеклерин
Къарт таулугьа бередиле, кемирсин,
Джазыкъ кеси халаллыгьыбыздан семирсин.

Къарт таулу уа биледи этерин,
Кёзю-къашы бла кёллендиред нёгерлерин,
Къонакъланы ой сыйлаудан сыйлайды,
Алларына этме дегенни къалайды.

Къарынларын ачлыкъ къысханла джортууулда,
Джаякълары къызыу-къызыу къымылдаб,
Ауурланадыла этден: эт — этге деб,
Шорпа уа — бетге деб. Эй, шорпа уа къайда?
Къазан шорпаны къарт аудургьанды алайда.
Гыбытны да бошлаб, къойгьанды айрансыз,
«Ай, къырды,- деб, чабхандыла,- иймансыз».
Джангыз бири сюркеле барыб,
Тёгюлген джеринден бираз шорпа уртлагьанды.
Кёнчекликге келгенледен джангыз ол сау къалгьанды.
Харамгыбытланы халал къарачай эт  джаргьанды,
Эллерине ма ол хапар баргьанды.

ГЁДЖЕБ

Бир гёджеб Къарачайгьа салыб келгенди дейдиле,
Тутушну таулула къачан да бек сюйгендиле дейдиле.
Алай а бу джол хорламдан умут юзгендиле,
Къонакъны пелиуан кючюн сезгендиле.

Киши чыгъалмайды анга базыб,
Чыкъгъан да тёнгерейди джерни къазыб.
Бедишлик болургьа тебрегенбиз дейдиле,
Гёджебге артмакъ боллукъну излейдиле.

"Ой сыйлы къонакъ, ашыкъма да ауузлан,
Табыллыкъды сени тутар бир улан".
Тынгысыз болуб атлайдыла ары-бери,
Тулпар Алий болса эди бёрк кийгенледен бири.

Сора айтады кёб сёлешмеучю бир къарт:
«Бёрк кийгенледе Къара-Шауайча джокъ эсе нарт,
Джаулукъ къысханлада танг кюшчюгю болгьан бард.
Хоу, гитче келиниме айтама.

Ол бир кере инейк сауа тургьанлай,
Ийнек сермеб челегин тёкдюрген эди.
Ай алайына, келиним кёлтюрюб,
Ийнекни чалмандан быргьаб ийген эди.

Энди аны хо этдиралсагьыз,
Ол башыбызны бедишден алыр эди."

"Эй ол Сатанай бюгюн бизге джараса,
Биз анга баш ургьанлай турур эдик", —
Деб ашыгьыш кетдиле келечиле...

Ма келеди эркишича кийиниб,
Ай къалыр да тиширыу болгъаны билиниб.

Къонакъ келгеннге ёрге турургьа излейди,
Ол а: "Аллах ючюн тебме, къонакъ", — дейди,
Олтуртады тобукъларындан басыб,
Кеси уа кетеди ызына айланыб.

Къычырадыла: тутуша бар, кетме деб,
Эй, марджа, аллай хомухлук этме деб.
Къонакъ гёджеб а: "барма къоюгьуз, - дейди,-
Ол меннге этерни этгенди дейди.

Джетер джетмез тобукъларымдан бошады дейди,               
Тутушсакъ а къояр эди ёлтюрюб".
... Джыйылгъан джамагъат сыйлы къонакъны
 Барады дейле сылаучугьа кёлтюрюб.

ЭКИ КЪАРТ+++++++++++++++++++++++++

Хар кимни башха тюню-тюшю:
Дайым мени кёз аллымда
Эки къарт дуппур башында
Къабыргьаларындан кырдыкга тюшюб.

Юслеринде къочхар тонлары
Джылытадыла, болсала да эски.
Ары-бери силке къолларын,
Даулаша, сёлешедиле экиси.

Нарт заманлагьа къочхар тонлагьача,
Чырмалыб турадыла къартла.
Тон тюбюнден къарагьан туудукъчукъ
Аланы ишлерин, сёзлерин да къатлар.

Озгьан заманнга ким къараялыр
Сансыз этмей, этмей къаугьа.
Аргьы кюнбетни къаялары
Къарагъан кибик ёзен суугьа.

Баргьан заманнга ким къараялыр
Акьылман кёзден.
Замансыз шкок атылады
Керексиз айтылгьан сёзге.

Къартла билмеген не зат болур?
Барын да биледиле къартла.
Къойла кырдыкны отлай келиб
Тохтаучандыла, алагьа къараб.

Сора ёмюрлени тузлу терлерин
Джалайдыла тонланы юсюнден.
Джашчыкъ а, къымылдаб тонну тюбюнден
Чыгьады да, илгендиреди аланы.

Тонну этегин джашчыкъны юсюне
Атады да къарт, къалкъыугьа киреди.
Туудугьу — сабийлиги артха къайтханча —
Джюрегине рахатлыкъ келеди.

КЪАР ХУРТДАГЫ++++++++++++++++++++++++

Къар хуртдагы къабыргьада —
Огьурсуз къышны къалгьан-булгьаны
Кебиннге чырмалыб тургьанча...
Боранлы къышдан къалгьан олду энди.
Джазыкъсыннган огьуна этдим.
Къар хуртдагы къабыргьада...

БИЛЕМЕ+++++++++++++++++++++++++

Билеме: ёллюкме джашлай,
Кёрюб болмасам да ёлюмню.
Джюреклери тынчла, джууашла
Джашаучандыла узакъ ёмюрню.

Джюз джыл джашагьан билмейме поэт,
Аны ючюн болмазма кёлсюз.
Къалюбалада джашагьан нартны да
Нарт сёзю — ёлюмсюз.

СЁЗ — КЪАНАТЛЫ+++++++++++++++++++++++++

Къанатлылагьа бералмайма тилими,
Сёлешдириб, алагъа тынгыларча.
Ала да бералмайдыла къанатларын,
Ала кибик мен да бир учарча.
Сёз а — къанатлы...

ДЖАЗ АЛА КЪАРТЛАДАН ЭШИТГЕНИМ

Джангургьа тынгылаб терекле...
Буу ёкюргенча ауаз.
Булутдан — булутха секире,
Буумюйюз элия джырады кёкню —
Джер болады бууаз. Джаз.

НЕК?

- Къалай аридула джулдузла...
- Ышаннга салыргьа табдыла бек.
- Не дейсе!? Мен кетеме.
- Нек?
- Джюрек къарады сенде.

ДЖАН УРГЪАН КИБИК

Бу кёкмюдю, огьесе джаныммыды
Умут джулдузлагьа керилиб тургьан.
Бу булутмуду, бушуууммуду,
Учхан джулдузгьа джаназыгьа баргьан?

Бурху джюрегим да нек урады былай,
Бютеу Аламгьа джан ургьан кибик?
Кеси да тюнене бла тамбланы байлаб,
Бюгюнню сыйраты болгьан кибик?

БОРАН++++++++++++++++++++++++++++

Бран джылыныргьа излеб,
Боранлай эсе уа.
Кесин юйге, адамгьа
Андан ура эсе уа.
Аны киши да билмей
Тура эсе уа...

Ангылайма, билселе да,
Джылы къоюнларында
Бузну эритирге
Азла сюерле,
Азла базарла.

ДЖЕР КЕСИНЕ ЧАКЪЫРАДЫ++++++++++++++++

Керек тюлдю джугъунг,
Келгенди джукъум,
Джер кесине чакъырады.
Учхан джулдузум —
Джанлы сюрген къозу,
Къаны саркъа, макъырады.

Тауусулгьан болджал...
Саргьалгьан болджар...
Аджал.

ТАНГНЫ СЮЙМЕКЛИК КЪЫЧЫРЫГЪЫ

Сюймекликни чакъкъычын чакъдырдынг,
Атхычын атдырдынг.
Окълары уа сеннге кетдиле,
Джаралы этдиле.

Толуулары джораланы,
Татлылыгьы ол джараны.
Тангны сюймеклик къычырыгьы...

ЕЛЮМСЮЗЛЮК НЕДИ ДА?++++++++++++++++++++++++

Джыла, кёзню терезесин, кёлню эшигин этиб,
Джырла, джюрекни къысыр къая этиб.
Джылла чачыладыла къаядан кетиб.
Ётюрюк. Заманды бизни элтген кёлтюрюб,
Кесибизбиз чачылгъан да джылладан кетиб.

Елюмсюзлюк неди да? Къайда башланады ол?
Кёлсюзлюк бошалгьан джерде башланады ол.

ТОХТАМАЗ ДЖЮРЕК ++++++++++++++++++++

Тейри берди атны джюрюгюн,
Аны сакълар онг бермеди ансы.
Талагьы тургьан джюрегим
Хырылдайды, аууб къырдышха:
Билеклерим — сыннган арышла,
Сагьышларым — аугьан арбаны
Бурула тургьан чархлары...

Терк юзерме арыш бауланы,
Хамыт бауну аладан да терк.
Кюлдюрмезме къанлы джауланы,
Алагьа ачыугъа тохтамаз джюрек.

ШАХАР ОРАМДА

Джол чыракъны джашил кёзюне
Сыпас эте, ётеме джолну.
Арабала, джаныуарлача,
Юсюнге чынгаргьа турадыла хазыр.
Аланы къурушдургьан
Джол чыракъны къызыл кёзю.
Акъыл джыйдыргъан да —
Къолан таякъчыкъ.

Теблеб кетерге хазыр тургьан
Джаныуарланы къанджал сыртларында
Кёл кенгдириб чабарым келе,
Ётеме джолну...

ШЫН-ШЫН ТУРДУЛА ТОЛКЪУНЛА

Бойсуннган кёзлерингден чабакъла
Кёлюме алай джюздюле,
Тангнга чыкъдыла джалпакъла
Кёгериб, бишиб джюзюмле.

Кюлген кёзлерингден чабакъла
Кёлюме алай джюздюле,
Шын-шын турдула толкъунла,
Санларым къалай тёздюле.

КИРПИКЛЕРИНГ МЕНИ КЁРЕДИЛЕ

Кёзлеринг тенгинге къараб тургьанлай
Кирпиклеринг мени кёредиле.
Чепкенинги тюбюнде къалтыраб
Толгъан Айла неге кюледиле?

ПОЭЗИЯМ

Мени поэзиям бютеу Аламны аулагъан кеме,
Тюбю — Джерге, башы — Гъаршха тие баргьан.
Алай а, не узакъдан да къайытыб келиб,
Минги Тауну айрысында тынчайгьан.

КЁЗЮМ КЮЛЕ ТУРСА ДА

Кёзюм кюле турса да,
Турады кёлюм кюе.
Оту джанаргьа у намай,
Тютюнден толгъан юйге
Ушайма. Насыб отум
Джанмай къалды аз-кёб да.
Терс тюлдюле Джер, Кёк да.
Не этгин,
Къыйынды адам джолу.

КЁЗЛЕРИ ДЖАЗГЪЫ ЭРТДЕННИ ++++++++++++

Деу элтгенни элталмасам да,
Элтирме биреу элтгенни.
Илячин сёзлерим болурла
Кёзлери джазгьы эртденни.

Джазыу джыгъалмай къалса да,
Мени да джылла джыгьарла.
Джап-джашил джазгьы кырдыкла
Кёз орунларымдан чыгъарла...

ДЖУУАБ БЕР

Шо къаллай къызла бардыла,
Кёзюнг тоймаз къарамларындан.
Атларын атарынг келир
Джашагьан орамларына.

Кесинги да джашарынг келир,
Ёлюрюнг да келир
Ариулукъгьа къакъдыртмайын кир.

Алай бир затха этеме сейир:
Быллай ариулукъ болгьан дунияда
Эрши ишлеге орун нек табылгьанына,
Къайгьы, къоркъуу да нек болгьанына...

Джууаб бер, кёкге ёрлеген ёмюр!

АНГЫЛАЙ ТУРГЪАНЛАЙ АНГЫЛАЯЛМАЙМА

Ашхам джарыгьыча кёргюзте
Джарыгьын джазгьы эртденими,
Ангылай тургьанлай ангылаялмайма,
Мени къоюб нек кетгенинги.

Умутум — джел джашиллей юзген
Чапыракъча барады сарнаб.
Мен сени асыры сюйгенден
Тас этгеннге турама санаб.

АСКЕРДЕ

Аугьунчуннга барыргьа керекди
Аз да болмай кёлде экилик.
Ёзге буйрукъну толтургъунчуннга
Ауаргъа да джокъду эркинлик.

НЕ КЪАЛЫР+++++++++++++++++++++++

Кырдыкны бурайыкъ да, ол юзюлмесе,
Биз бичен ишге кирейик.
Назмуну кёчюрейик да башха тилге,
Андан не къалыр, кёрейик.

ДЖУЛДУЗ ТАШХА УШАДЫ СЁЗЮМ

Къаяны ташы ёзенде тохтар,
Поэтни сёзю — башха джюрекде.
Джаннган джюрегимден тютюнлей юзюлген
Сёзюм бирде ушады ташха:
Кюйюб, кёкден тюшген джулдуз ташха.

КЪАЯ РАНДА АСЫРАРСЫЗ МЕНИ

Ол тау джолну башы къаяда,
Къая ранда асырарсыз мени.
Аманлыкъчыланы юслерине оюлурма,
Къатларма иги сёлешгенлени.

КЮНЮБЮЗ — БИР СЕНИ ДА, МЕНИ ДА

Джер — тёшек, Ай — джастыкъды бизге,
Джулдузлу кёк а — джууургьан.
Кюнню табабыз бир-бирибизде...
Кюнюбюз — бир сени да, мени да.
Сюймеклик кёлде джуууннган
Джандетча кёреди нени да.

Бермедиле меннге сюймеклик ёчюн,
Къыйналгьанса деб кёб къызны сюе.
Джандетде сеннге гюнахлы болгьаным ючюн
Бюгюн джаханимде турама кюе.

КЪАЯЛА — НАРТ КЁКЮРЕКЛЕ

Къаяны кёз джашы — таш.
Къыйынлыкъ джетиб ычхынса,
Ол да ууатыр джауну башын.
Къаяла — нарт кёкюрекле...

"ХАРС" ДЕБ...++++++++++++++++++++++++++++++

"Тарс" деб, къара джюреги атылгъанында,
"Харс" деб, джангызгъа барды азатланнган джаны.

КЪАРАНГЫ БУТУН СЫНДЫРДЫ

Къарангы бутун сындырды да
Ёзенни терк кючлейме деб, —
Кийикни терк тутама деб,
Къаядан секириб, бутун сындыргьан
Бёрюге ушаб къалды.

Танг аласында къарангы
Ауур асхай кетиб баргьанда,
Кёлеккеси да —
Ит къабхан тюлкюню къуйругьу кибик,
Элде хоразла кёл кенгдире,
Бир-бири ауузундан алыб,
Ызындан созуб къычыра эдиле...

БОЛЛУКЪДАН КЪУТУЛМАЗСА

Тюшюмден къоркъуб джолумдан къалдым
(Кюллюк эсе да муну эшитген).
Машинадан кетгенча бола эдим да,
Ачыдым джыгъылыб арбазда эшекден.

АНДАН КЪАРАГЪЫНЧЫ

Мен билмедим сени алай ариу болгъанынгы,
Айырылыб, узакъдан къарагъынчы.
Адам билмеди Джерни алай ариу болгъанын
Кёкге чыгъыб андан къарагъынчы.

САБИЙЛИКДЕН ЧЫКЪДЫМ

Сабийликден чыгъа-чыкъдым,
Сакъал-мыйыкъ джюлюйме мен.
Джалан аякъ джыра чыкъны,
Зияратха джюрюйме мен.
Ёлген тиллеге зияратха...

Къабыл болса уа тилегим,
Ёлген тиллени джанына
Джолунг болмаз ана тилим.
Ёмюрде да сен ол саннга
Къошулмазса ана тилим.

КЪАЙДАСЫЗ, ЧАЛКЪЫЧЫ ЭРЛЕ!++++++++++++++++

Тыбырда къалгъан къызлача,
Чалынмай къалгъан джерле
Къаудан къычырыкъ этелле:
Къайдасыз чалкъычы эрле?

ФАХМУНУ АТЫ

Ташлы джолда от чакъдыра,
Фахмуну аты чабды.
Тишлерин уруб чакъдыра,
Зарлыкъны ити да ызындан.

Фахмуну дюлдюрю учду да,
Кёкде Къой Джолда кишнеди.
Зарлыкъ ити, кёкге къараб,
Улуй къалды, эрши улуй...

ПОЭЗИЯНЫ ДЖАНГЫЛЫГЪЫ

Поэтни джангызлыгьын
Джангыз башха поэт билир.
Поэзияны джангылыгьы,
Айхай, джангызлыкъда келир.

ЭТЕ БИЛ АЗАТ

Кёзлерими кёзлеринге кёзлюкле эт,
Сёзлерими сёзлеринге сёзлюкле эт,
Не джесир эте билгенингча, эте бил азат...
Керек тюлдю ангылаймыса, меннге быллай азаб.

БАРЫРЛА БИРГЕНГЕ

Кёзлерими къуршоуундан,
Сёзлерими къуршоуундан,
Къолларымы къуршоуундан
Ычхыналмазса, ийнан.

Ычхынсанг да:
Кёзлерими къарамы,
Сёзлерими джылыуу,
Джюрекни къалтырауу
Барырла биргенге.

КЪУУАНА ДЖАШАРБЫЗ

Бир кёбмю джашайбыз биз бу дунияда?
Аны да джашасакъ тартына, уяла,
Ат-бет атарла деб, бир джукъ айтырла деб,
Зарла, сёзчюле бизни джылатырла деб,

Артдан а, джашлыкъ озгъандан сора,
Турмазбызмы дайым джюрексиниб сора:
«Джюрек дып-дып этгенде учунуб,
Нек кермеген эдик къанат эркин учуб?"

Джашлыкъ тынгы бермей тургьанлай бизге,
Адетлени кишен этиб кесибизге...
Огъай, бар адетлени барын байракъча тутуб
Бармазбыз, игисин-аманын унутуб.

Огьай, джашарбыз керилиб къулач,
Джюрекге, джерге сыйынмай къууанч.
Болмай къол-аякъ байлагьан бир зат,
Болуб бош сёзден, буруш сёзден да азат.

Джашарла адетле сюймеклик берген,
Бизге джанкъозну, джулдузну да  берген.
Аз-кёб джашасакъ да биз бу дунияда,
Джашарбыз аны джашаугъа къууана.

Джашарбыз аны намысха къуллана,
Эсгере къуру да кёзлеуге къаблана:
Таза суу — суусабынгы кесер,
Мырды суу а — санынгы кесер.

УМУТУМЧА БОЛСА...

Умутумча болса уа, айхай,
Бирге тынгылар эдик джулдуз ушакъгьа,
Бирге къарар эдик джашил бусакъгъа,
«Тюу машалла, кёз тиймесин!» дерча бизге Ай.

Умутумча болса уа, айхай,
Шум болуб тынгылар эдиле джулдузла бизге,
Биз а айтыр эдик алагъа бирден:
Ашхы тангнга чыгьыгьыз, джулдузла,
Бу шош кече болмасын сизде учхан.

Умутумча болса уа, айхай,
Бир джерде да чыкъмаз эди къуугьун, хахай.
Бирге тюбер эдик джашил джазгьа,  джылы джайгьа.
Дер эдик: «Кёз тиймесин, тюу машалла, толгьан Айгьа!».

НАСЫБЫ ТУРАДЫ САКЪЛАБ

Уууртчукълары масхара кюле,
Къыз барады къызыу.
Ташла джумшай аякъ тюбюнде,
Алада къала ызы.

Чёплеу башла Кюнню унутуб,
Буруладыла аны таба.
Кюн кеси да болуб умутлу,
Таякъларын юсюне ата.

Кёбле кёрюрле аны тюшде:
Барады къызчыкъ.
Кёлеккеси кырдыкга тюшсе,
Кёлеккени ийнакълай кырдык.

Шайтан джелчик да озгьун бурулуб,
Ышылады сыйдам бутлагьа.
Ныгьышда къартлача кёкден къараб,
Ышарадыла акъ булутла.

Къызчыкъгьа шууулдайдыла
Джол джанында бусакъла.
Ол а джукъ эслемей барады:
Насыбы турады сакълаб.

ТЫНЧЛЫКЪ КЕРЕКДИ

Башымда поэтлик бёркюм,
Назмуланы къояйым бюркюб.
Керек тюлдю дунияны мюлкю,
Ёлюмсюзлюк керекди меннге.

Аман назмула туумай къалсынла,
Иги адамла ёлмей джашасынла.
Сёзюбюз, ишибиз аш болмазча джелге —
Ёлюмсюзлюк керекди джерге.

Къарт тюлме оноу этерге олтуруб,
Джулдузкъулакъ назмум кишнейди кечени толтуруб –
Дунияны ахырзамандан сакълай, сагьайта...
Тынчлыкъ керекди, тынчлыкъ, а къайда?!

КЁЛЮМ ТЕНГИЗГЕ БУРУЛГЪАН КЁЗЮУ

Къыз келеди чыгьа тенгизден,
Тенгиз келеди аны ашыра.
Аллына ёте да бетине къарай,
Бутларына, белине чырмала,
Ийнакъланнган къыз кюле-ышара...

Къыз тенгизде джюзгенлигине
Тенгиз аны азсынады.
Ызын ба эте юзмезде,
Ызындан къараб ахсынады...

Тенгизни чексиз термилиуюне
Адамдан толу джагьа да — шагьат.
Кёлюм тенгизге бурулгьан кёзюу —
Сен къол силке ташайгъан сагьат.

ЭКИ СУРАТ

1
Тенгизде джууунуб чыгъыб,
Къыз тебсей эди джагъада.
Гоккалада джаннган кибик чыкъ,
Суу тамчыла этинде джана.

2
Къызчыкъны кёлю ишде ачыла,
Аты айтылды тёгерекге.
Ариу бетинде тер тамчыла,
Джюзюмлеча эдиле джюзюм терекде.

ТЮБЕТ БИЗНИ

Эмегенни джангыз кёзюча,
Джол чыракъны къызыл джаннган кёзюн,
Уруб чыгьарырча бола,
Амалсыздан дагьыда тёздюм.

"Арбаланы Тейрилери — светофор,
Къаршчы барсанг къалырса гимигиб",
Чамны къой да, сюр арбангы
Излей эсенг бюгюн меннге игилик.

Кечигеме, кёлюм бола учхун.
Айтхан багьанга аллай бир къошуб
Берирме. Кетгинчи учуб
Мени анга бир джетдир ансы.

"Терк болушлукъну" арбасыча бар.
Халым таб тюлдю.
Джетдираллыкъ тюл эсенг да, "кёрейик",- де.
Аллындан тюнгюлтме.
Кюн мутхуз болса, учакъ учмазча,
Кёлюм джарыкъ боллукъ эди мени,
Кёрлюк эдим сени.
Кюн а — чууакъды.

Ай медет...
Не да эт,
Тюбет бизни.

БУ ДУНИЯНЫ ИЕСИ

Тири атлаб барады орамны,
Толгъан Айла тебсейдиле кёкрегинде.
Ол а джунчуб къарагьан кёзледен
Къоллары бла джабарча бола аланы.

Ала уа — ала, люуюлдей, къалтырай,
Чепкенни джагьасындан аз-аз къарай,
Бир кесеклерин дуниягьа ача,
Дагьыда уялыб кийим тюбюне къача,
Джашланы къозуй, джашлагьа къарай,
Тепсейдиле алай.

Ала тебсейдиле джазгьы тебсеуню,
Къызчыкъ къыз болду деген татлы тепсеуню,
Дунияда эм алгьа туугьан тепсеуню,
Дагьыда джангылай тургьан тепсеуню.

Тепсей тургьан акъ Айланы иеси,
Сен болурса бу дунияны иеси.

Мени уа гюнахлы эркиши къолларым
Аланы тепсеулерин тыярла,
Дууадакъ бойнунгу сылай энгишге таярла
Мени гюнахлы эркиши къолларым.

БАЙРАМ КЕЧЕ
«Бек джабышсын эри бла,
Эт болгъанча тери бла». Алгъышдан

Къадер кече, байрым кече
Къадар берген байрам кече
Тау суу этди бизге некях.
О, сюймеклик — уллу Аллах.

Тейри эшигин ачыб кенгнге,
Къараб сеннге, къараб меннге
Сукълана келди да, зарланды,
Билдирмесе да, чамланды.

Мен тургьанлай сени къысыб,
Тейри айтды къаны къызыб,
Сёзюн, бычакъча сууура да:
"Къызлыгьын алгьанынгдан сора да,
Аллыкъма ол къызны берсенг,
Ол кёкге тыйыншлыд, билсенг".

Джууаб орнуна, къызны
Чачын сылай къарадым.
Тейри чамланды, къызды,
Ой, кючлю тукъум къаргьады:

"Сюймеклик джюрюген джерде,
Кёб джюрюсюн къайгьы, сёз да..."
Анга ачыугьа, джаным, сен а,
Барысына чыда, тёз да,
Тери, Тейри да болчу меннге.

ДЖАНЫМДАН СЮЙГЕНИМИ

Джанымдан сюйгеними
Эки джан сюегинде,
Эки кёгюрчюн къонуб
Тургъанча, эки къолум.
Сюймеклик деген Аллахны,
Уллу, сыйлы Аллахны
Мен да бир сыйлы къулу.

Саным, къаным да таза,
Джуртум, джаным да — рахат
Кёлню накъуту джана,
Къулху сюймеклик ахат.

Сеннге, джерге, Кёкге да
Чексиз джайылыб къулач:
Джашау — эм уллу насыб,
Джашлыкъ эм уллу къууанч.

МЕНИ КЪАРАМЫМ

Мени къарамым эритир къарланы,
Къаяланы тешер.
Сора шыкъыртсыз, кюн таягьынлай,
Терезенгден тюшер.

Мени къарамым джарыр къарангыны,
Булутланы юзер.
Сора джумушакъ ай джарыгьынлай
Терезенгден тюшер.

Бир кюн а сени къарамынга
Тюбеб къарамым,
Шын турур да къысха кишнер,
Къыза санларым.

Сора алгьа не да артха
Ауар къарамым.
Ол кюн болур не бек джарыкъ,
Не бек къарангы.

АНГЫЛАДЫМ ИГИ

Сени сюйгенден къалама да ёлюБ...
Улугъан итни да ангыладым игИ...
Лагьым да джокъ бу затха, аллындан биЛ.
Инсан сюймекликсиз джашаялмаймыды дуниядА?
Керти ол затсыз джарымаймыды джоЛ?!
Ой, джюрегими болмай эсе,  назмуму къойнунга аЛ.
Ол мен бек термилген акъ къойнунга акъ сёзюмю саЛ.
От тюшген джюрек – алайды хаЛ.
О, джюрегими тартыб алыб сугьалсам эди къаргьа... . Сау къаЛ.

СЕН КЕЛГИНЧИ...

Сен келгинчи кёб ариу айтырма,
Келгенден сора андан да кёб.
Джулдузлары тесукъа эте,
Чыммакъ къаргьа къараб турад кёк.

Джюрекде сеннге сакъланнган сёзюм –
Рамазанчыкъ – сабий ууучунда.
Тамаргьа деб къалтырай тургьан
Ай джюзген чыкъ тамчы гюл учунда.

Сюймеклигим джууабсыз къалса да,
Дагьыда назмула этерме сеннге.
Меннге поэтле да джаза эдиле
Деб ышарсанг да къууанчды меннге.

Джюрекде сеннге сакъланнган сёзюм –
Джаш джюрек  джаз
                кече-кюн учууда,
Тамаргьа деб къалтырай тургьан
Кёк берген
                Ай тамчы
                гюл учунда.

ДЖАЗ БАШЫ

Мазаллы таш келе эди тайыб.
Бугьа сиреле эди мынгайыб.
Таш а келе эди джерни терен къазыб,
Бугьа уа сиреле эди кючюне базыб.

Сора ташха салды башын, салды,
Ай медет, истем болалмад да къалды.
Таш болса эди кесича бир бугьа,
Тебремез эди былай бойну бурула.

Бугъада боюн, борбай да бар,
Алай а, джууукъдан-джууукъ болады джар:
Туракълайды, джууаклары сыдыра джерни.
Тюз эрнинде мийик джарны джангы кюч кирди.

Бугьадан эсе къалды ушаб къысыр къаягьа,
Суу къаяны джуугьан кибик, юсюн тер джууа.
Ол чыдады, чыдамады джазгьы джар башы:
Кетди бугьа къобхан суугьа къоюб джер башын...
Пелиуанны эсиртдинг да, эссиз этдинг... эх, джаз башы.

КЕЧЕ АЛАМАТДЫ

Кече аламатды, чууакъ,
Дуния турады айный.
Кёл къалтырайды ууакъ,
Кёл къучакълайды Айны.

Ай агъарады кёлде,
Чайкъала, бошлаб санларын.
Бираздан а табар джулдузла
Бу байрым кече сууланыб.

Кёлню кёлю толгьандан
Тёгюле, ийнакълайды Айны.
Тюшюнден уяннганда уа,
Аз къалды къалыргьа таркъайыб.

Кёк къучакълагьанды Айны,
Кёл а — аны суратын.
Кече тюшюнде толгьанды,
Джалан да аны мураты.

КЪЫЗАРАДЫ

Алгьа кёкде булутчукъ къызарады,
Ызы бла аргьы кюнбет къаяла.
Поэзия джюрекде къалтырай турады,
Кюн таякъланы атхан джаялай.

КЁКНЮ ЧАЧЫ

Кёкню чачы — кече
Джерни юсюне тёгюлгенди.
Мен а къалгъанма кечге,
Ёмюрде да джеталмазма энди.

Чачынгы чачыб ойнамам,
Сени чачынг тёгюлмез юсюме.
Тенгизге ашыгьыб, джеталмай къалгьан
Суугьа, сын таш — ызы.

Джюрегим учхан джулдузча кюе,
Таш болгъанды джетгинчи сеннге.
Сын таш болгъанды
Сюймеклик кёгюнде кюйгеннге.

ДЖАРЫЙДЫ СЮЙМЕКЛИКДЕН

Кече къара чачын
Джууады къара сууда,
Джууады ёзен сууда,
Кёмюклерин кёкге чачыб,
Ала да джулдузла бола,—
Ариулугьун саулай ачыб,
Сора джюрюйдю джагьада.

Ол ташады аман кёзден,
Ол ташады адам сёзден,
Аны кёредиле къаяла,
Аны кёредиле кырдыкла.

Къая болады бек,
Кырдык ёседи терк,
Чыгьын атады кёк.
Кече джарыйды сюймекликден.

ИГИ ЭСКЕРИУЛЕНИ КЮЧЮНДЕН

Адамны эм уллу джауу —
Сууукъду. Къысылмазса
Сууугьан тыбыр ташха.
Кёзлерингде — сёзлерими
Юшютген аман къышла.
Къычырадыла джюрегимде
Не эсе да гылын къушла.

Алай а ол тыбыр ташны
Иссилигин да сынагьанма...

Иги эскериулени кючюнден
Кёзлени бузсюммек къарамында
Джюрегим турады тютюнлей...

АЙ КЁЗЛЕРИНГ

Джюрегимден сюймеклик юзген сёзле
Шын тургьузадыла кёлюнгю толкъунларын.
Мыйыкълары дыгьы эте акъ этинги,
Къучакълайдыла бойнунгдан джаш назмуларым.

Алай а бирде кёзлерингден тамчыла
Чауулча ычхынадыла джюрегиме.
Андан сакъ къарайдыла Кюн назмуларым
Сакъ къарагьан Ай кёзлеринге.

Ай кёзлеринг а джулдузла тамчылай,
Чууакълайдыла кёлюмю кёгюн.
Экибизге ушагьан бир сабийчикге
Бурулур эсе уа сюймеклик сёзюм...

КЪАЗАНЛА++++++++++++++++++++++++++++++++++

Джюрегимде къайнагьан къазанланы
Кимле ышырадыла отун,
Кимле къууанч бла бушууну булгьайдыла анда,
Кимле аладыла кёмюгюн,
Кимле ышарадыла озгъун.
 
Бир къазанда къайнайдыла къууанч бла бушуу,
Араларына четенчик салыныб турса да.
Къазанны башына бир къууанч, бир бушуу къалкъый...

Поэтни джюрегинде къазанла бош болсала,
Аланы тюблерине къаладыла чёгюб
Бушуу, мыдахлыкъ, къара къайгьыла —
Алай ауурдула, къарадыла ала.

Поэтни сёзю дунияны джылыта,
Джюреги толады къурумдан.
...Бир кюн а поэт кетеди дуниядан
Дунияны дуния бла бир къыйынлыгьын алыб.

БУЛУТ++++++++++++++++

Ичин тёге сёлешеди булут,
Джер бёлмей тынгылайды анга.
Ол булутха болады асыу.
Зуккочук эте, шошаяды кёк.
Кюн тиеди.
Ичин тёкген къара булут
Дженгиллениб, джарыб,
Акъ булутлагьа къошула болур.

ДЖАШЫРТЫН КЪАБХАН ИТ++++++++++

Мах, мах деб чакъырдым ёлюмню,
Бир кюн джашаудан эригиб,
Ол а — джашарым келгенде келди,
О ёлюм — джашыртын къабхан ит!

КЪАЛАЙДЫ ЭКЕН?++++++++++++++++

Таза тау суу.
Джашил джагьа.
Игиди кюн.
Джагьагьа атылгъан чабакъгьа уа
Къалайды экен?

ДЖАУ, ДЖАНГУР+++++++++++++++++++

Джайгьы чилле кюйдюрюб бетин
Джерни ушатханды къартха.
Умут булут, огьур джауум бол да,
Джашлыкъны бир къайтарчы артха.

Бол, джангур, джылы да, джангы да,
Къартайгьанны къайтар кийик саулугьун.
Джукъланнган сезимлени джангыдан джандыр да,
Джайгьа бир къысдыр джазгьы джаулугъун.

Джау, джангур, сюймекликча джау,
Термилген джерни бир сугьар.
Джангыз кечеге кырдык чыгьар
Минг шукур дей сеннге, минг махтау.

Джау, джангур, сау кечени джау,
Элия да кёкде ташсынмаз.
Эртден бла джай бир ариу кёрюннюкдю
Джазгьы джаулукъчугъу бла башында.

АЛАМГЪА СЫЙЫНМАЗ БУШУУУ

"Ана тилинги ёле баргьаны —
Ахырзаманны келе тургъаны",-
Деген эди бир индейли къарт...
Джюрегим мени, сын таш кибик къат:
Ол къарт — халкъыны ахыр адамы

Аламгьа сыйынмаз бушууу аны.
Анасы ёлген чыдайды,
Ана тили ёлген а?
Адамы ёлген чыдайды,
Халкъы ёлген а?

КИМ ЮЧЮН?++++++++++++++++++

Кечени къара бармакълары
Акъ имбашларынгда сени –
Олду шашдыргьан мени.

Тангны акъ бармакълары
Къара чачынгда сени —
Къартаймаз ачыуум мени.

Мени уа къол аязымда —
Сюймеклик аязында,
Джулдузла джилтинлей джюрегим,
Ким ючюн джанады да?!

КЮЛ ДА СОЛУ

Мени джюрегим — межгитди сеннге:
Дууанг, тилегинг боллукъду къабыл.
Къайгьылы дуния сылыт этсе,
Бетинги джюрегиме сал да къалкъы.
Бет джылыуунг джюрегимде къалыр.
Джюрек джылыуум а — джаякъларынгда джана...

Мени джюрегим — къууанчды, тойду сеннге:
Музыка, чагъыр да сен айтханча болур.
Ауур сагъышланы джюкле да меннге,
Кесинг а – гюнахсыз кюл да солу.
Кёлеккенг — ауурлугъунг, кёлюмю кёгюне
Акъ булутча кел да солу.

Биле-биле табсыз джангылсанг а,
Меннге не къууанч къаллыкъды алда.
Алай а джюрегим эки джарылса да,
Гокканы гюлюча къарарса андан.

УНАМАЗ

Сюймеклик — Мекка эсе, джюрегим — намазлыкъ,
Сен анда къылырча намаз.
Санынг, къанынг да болмаса таза
Сюймеклик а аны унамаз.

ЭХ

Умутларым — о нечик кёб.
Кийимлеринг юсюнге кеб.
Ариулугьунгдан болама кеф.
Эх...

ЧАБАКЪ

Таза тау сууда ёрге чынгаб
Чабакъ къарайды джашил джагъагьа.
«Аз иги тюлдю анда джашау»,-
Деб келеди аны кёлюне.

Алай а бир кюн чабакъчы
Аны тутуб силдеди джагъагьа.
Джашил джагъа къара кёрюндю,
Ызына чынгады джаны чыгьа.

Къабары тауусулмагьан насыблы,
Джуртун табды, сууну табды.
Алай а кёбле къалдыла узакъда
Етюрюкню къармагьын къабыб.

ЁТЕР ДА ЗАМАН...

Ётер да заман, къартлыкъны итлери
Сан ариулугъуму бускаклаб кетерле.
Ёлюм да: «сюеклери меникиди»,- деб,
Хырылдар. Джылаууму бусакъла этерле,

Есенинни джылауун къайынла этгенча,
Кюлтюм тюшюре, акъ тобукъларын тюйюб.
Ёлюмге тюбесе да бюгюлмей, эрча,
Ким кетгенди дуниядан сюйюб.

Тенгизни тузлу суууна батар
Къайгьы къабыргьаларын тешген къайыгьым.
Шохум, джауум да болугьуз мыдах,
Энди бир да келмем къайытыб.

Тенгиз толкъунлагъа кёкюрегин буруб
Бетден-бетге сермешген къайыкъ,
Тенгиз чыпчыкъла джылауунгу эте,
Къалдынг къалай табсыз тынкайыб.

Тенгизни башын кёрген тюбюн да кёрюр,
Ёзге кёлюмю басдыргьан бир зат:
Къайыкъ батхан джерде къалмаз къуру кёмюк,
Сау къайыкълагьа турама базыб.

Джашау саудан джукъланмаз, огьай.
Суу ахырзаман да джукълаталмагъанды Прометейни отун.
Олду кёлюмю тенгизден онглу этген:
Адамны джаратхан джашауну Адам сакълай билир.

ДУНИЯ СЕЙИРЛИГИ +++++++++++++++++

Къалтырайдыла тиширыу санла
Сюймекликни тартыуун согъа.
Эркишини кёзю неден да тояр,
Тиширыуну ариулугьундан а — огьай.

Джулдузлу кёкден, кырдыклы джаздан
Сеннге чепкенлик беририм келди.
Бирде уа, джукъ къоймай сыдырыб юсюнгден,
Къаты къучакълаб ёлюрюм келди.

Мени аллай кюнлерим болдула
Джанымдан, джашаудан да тойгьан.
Сени эскергенде уа, терен солудум,
Джюрегим ачылгьанча тойгьа.

Тиширыуну ариулугьу — джашау.
Тиширыуну ауурлугьу — джашау.
Тиширыу атлагъан джерде,
Бой бермезле ёлюмге эрле,
Ахырзаманны къоймазла джерге.

Джазгьы джелле ойнагьан джерде,
Къызбет гюлле чайкъалгьан джерде,
Джулдузлагьа эмчек сала,
Джети къат кёкге узала,
Чачы да сагьышлача тозураб,
Сюеледи тиширыу — дуния сейирлиги!

САЛАМ +++++++++++++++++++++++++++++++

Джайны кёбюрек джыйсам джюрекге,
Къышха орун азыракъ къалыр.
Къарайма, къарайма джулдузлу кёкге:
Дуния менсиз, сенсиз да къалыр,

Джангыз адамсыз къалмасын дуния,
Къуру терекле чайкъала джелде.
Минг джылдан да Билал атлы джашчыкъ
Кюле, кюлдюре чабсын Джерде.

Ахырзаман келмесин дуниягьа ансы,
Ахыр кюн меннге, сеннге да келир.
Салам алейкум, джукъланмазлыкъ джашау!
Салам, кёзюуюне келиучю ёлюм.

ЭШМЕЛЕРИНГИ КЕСДИНГ... ++++++++++++++++++

Эки эшменге ушатыб
Экитизгинлерими эшдим.
Сен – эшмелеринги кесдинг...
Назму тизгинлерим къалдыла
Эшмелеринге сын ташла кибик...

ТЕНГЛЕШДИРМЕМ

Айгъа тенглешдирмем сени бетинги,
Айны басханды адам аягьы.
Кюннге тенглешдирмем сени бетинги
Мыйыма ётгенди кюн таягьы.

Кёз къарамынга джулдуз джарыгьы демем,
Джулдуз учханны кёб кёргенме асры.
Сенден сора да къызла бардыла десем,
Сюймекликге болурма ассы.

Сен бирсе бютеу дунияда, Аламда
Сен бирсе джашауча, ёлюмча.
Аллай къыйынлыкъ келмесин Адамгъа
Сюймекликни сынамай ёлюрча.

Сау дуния билди сюймеклигими
Аны сезмезге сен да бир ыйлыкъ.
Халкъ ангылагьанны сеннге ангылаталмайма —
Ма къыйынлыкъ десенг къыйынлыкъ.

ХАР КЕЧЕДЕ ДЖУЛДУЗЛА ЭНИБ

Кече сайын джулдузла эниб,
Джерде гоккала бла тюбешедиле.
Сюймеклик тилни бизге таша этиб,
Тангнга дери сёлешедиле.

Гоккала узатхан гоппан чыкъны
Джулдузла эринлерин айырмай бошайдыла.
Андан башха суу-ашлары джокъ,
Ала сюймеклик бла джашайдыла.

Къач аладан джаз келгинчиннге
Гоккала, кёкге учуб кетиб,
Джулдузлада турадыла,
Сюйгенлерин насыблы этиб.

Гокканы чыкъ кёзлеуюнде
Джуууна тургьан джулдузгьа ушаб,
Кёзлерими айырмай кёзлерингден
Сюймеклик тилде этеме ушакъ...

ОНГ ДЖАНЫМДАН СОЛ ДЖАНЫМА КЁЧСЕНГ ++++++++++

- Къызны бир къууандыргьан джаш да джаханимли болмаз,-
Дейме мен, Лайпанланы Билал.
- Гюнахсыз къызны джанына тийген а - джаханимден чыкъмаз,- 
Дейсе сен, кёзлеринг кюле.

- Сени таныгьанлы бир джандетде,
Бир джаханимдеча турама туура.
Алай а, онг джанымдан сол джаныма кёчсенг,
Кёб зат тюрленир деб этеме умут.

- Мен да алай деб турама,- дейсе.
Экибизбизми тюрлюрекле,
Огьесе сюйгенле бары да былаймыдыла экен?

КЪАУДАН +++++++++++++++++++++++

Гебеннге урулгъан бичен
Къарайды ичинден ахсыныб:
Ол ёсген, чалыннган джерге
Келеди чыгъыб алысын.

Къачхы алысын – джазгьы кырдык  болмаз.
Ёзге ол да татымлыды бек.
Аны биледи къой эм ийнек,
Бичен да биледи аны.

Игид да дейсе, биченге эс бурмай,
Алысыннга джайылгьандыла малла.
Алай а хар затны кёзюую,
Биченни багъасын къыш кесер.

Биченнге, алысыннга да
Бурну бла сызгьырады къаудан:
Айтыб айталмазча къыйынды
Ёсюб, бишиб, чалынмай къалгьан.

КЪАРЫУСУЗЛУГЪУМУ КЕЧМЕЗЛЕ

Назмуланы окъургьа унамай,
Экиле алыучу джашчыкъгьа,
Сюймеклик кёб назмуну азбар этдирди,
Таб кесине джаздыртды назмула.

Сен а – ол алай сюйген къарачай къызчыкъ,
Аны назмуларына бир-эки къарадынг да,
«Честное слово, къарачайча окъуялмайма»,- дединг,
Алай ёлтюрдюнг джашны сюймеклигин.

Сен, ана тилинги билмеген,
Сен, ана тилинги сюймеген,
Анангы да болмазса сюе,
Мени да болмазса сюе,
Анамы да сюеллик болмазса.

Сюймеклик болмагьан джерде уа
Берекет, къууат къайдан болсун.
Къалай насыбсызса сен!
Ана тилин сюймегенни сюйген
Къалай насыбсызма мен да!
Ата-бабаларым, туудукъларым да
Ол къарыусузлугьуму меннге кечмезле.

КЪАРА КЮННЮ АКЪЛЫГЪЫ

Мен, ол, сен —
Адам инсанла.
Мен ёлсем,
Артха къалгьанла

Асырарла мени
Келген адетдеча.
Ол затха да
Къууанама ненча.

Асырар адамым,
Асыралыр джерим —
Къара кюнню
Акълыгьыды ол.

Бушуу кюнню
Къууанчыды ол.
Къайгьысыз бол, джюрек,
Къайгьысыз бол.

Биз таукел къарайбыз
Эм ачы кюннге.
Бек уллу насыбды
Ол да, билгеннге.

ЕСЕНИННГЕ +++++++++++++

Джанына кеси болду Азраил,
Кёб соруу-сууал этди кесине.
Саулугьунда терлеб ишлеген
Поэзиясы болду анга кешене.

Поэтни джаны табмайды тынгы,
Тынгысызлыкъны кесинден туугьанча.
Хар назмусу кёрюнеди меннге,
Аны къабыры къычыра тургьанча.

Къычыра тургьанча аны къабыры,
Не кеси кесген ол къан тамыры.
...Поэт кеси да адам улуну                Къычыра тургьан джалан тамыры.

БИЗ ТАУЛА ТЮЛБЮЗ...

Биз таула къой, тюлбюз къаяла.
Алай а, башыбыз бла
Кетмейдиле ётюб къайгьыла.
Башыбызны да иймейбиз энишге,
Тюлбюз деб таула, къаяла.
Джюреклеклерибиз —
Къая эрнинде нарат терекле...

КЪАРАЧАЙЛЫ ДА ВИНЧИ КЪАЙДА?

Ол кюндюз адамла бла булджуйду.
Кече уа, кече,
Джангызлыкъны чыгьын иче,
Джюреги къазакъ бёрюча улуйду.

Ол кесине разы тюлдю,
Адамлагьа да тюлдю разы.
Къайытмаздан болурму кетген
Деулени джазы?!

Къарачайлы да Винчи къайда?
Тынгылайды тау, тынгылайды къая...
Нарт къабырла да турадыла тынгылаб,
Сакълаб сенден, менден да джууаб.

КЕТДИ КЪАЯДАН КИЙИК

Кетди къаядан кийик,
Къая уа — бир аман мийик.
Джюрегим барады кюйюб.
Бёрю сюрмеди аны ызындан,
Садакъ атылмады анга джаядан,
Ол абыныб кетди къаядан.

Мен да кёргенме талай джер-суу...
Къайда, къалай келсе да ёлюм,
Бергенлей турлукъ кёреме  джарсыу.

Алай а,
Бек сюйген къаясындан,
Бек базгьан къаясындан
Ычхыннган кийик — джарлы.

Андан эсе, таб джанлы
Джыртха эди. Ол заманда
Аны къанын
Кимден аллыгьымы биллик эдим.

Кийиги джоюлгьан къая,
Оюлургьа аз къалгьан къая.
Тауушсуз къычырыкъда къарышхан
Ранларынг — джюрек джараларымча...


ДЖАНЫМЫ ДЖАНЫ.,.

Джети къат джерим,
Джети къат кёгюм,
Джетегейим,
Джети джулдуздан къуралгьан сёзюм —
Къарачай.

Джюрегими джети къатында
Джети къанатлы умутум —
Къарачай.

Дунияны джети сейирлиги бирге къошулгъанча,
Джер бла кёкню байлагьан джанкъылыч да
Джети тюрлю бояудан къуралгьанча,
Бирге къошулгьан бу джети хариф:
Къарачай.

Ыйыгъымы джети кюню,
Сагьышым, алгьышым да мени,
Джети джаханимим, джандетим да мени
Ой, Къарачай.

Мен кетерме болджалым джетиб,
Назмулагьа бурулгъан джанымы сеннге саугьа этиб,
Джангыз сен джаша.
Ол заманда мен да джашарыкъма,
Джанымы джаны Къарачай.

НАЗМУ ТАМЧЫЛА МУРТХУЛАЧА

...Сюймеклик кеседи джюрегими.
Андан чартлагьан назму тамчыла
Биринчи къарда муртхулача,
Къызарадыла акъ этингде.

Аякъларынгы уппа этген Джер,
Джаякъларынгы уппа этген Кюн,
Ёшюнлеринги уппа этген Ай,
Кёзлеринги уппа этген джулдуз,
Джюрегинги уппа этген сёз —
Къалай насыблыдыла ала.

Джюрегими келечиси — назму
Кёз къысыб кетген эди меннге...
Алай а, джетгенлей сеннге
Кесинден айтханды келечилик,
Энди уа тилейди кечгинлик.
Мен айыб этмейме анга,
Сени сюймезге болмазлыгъын ангылаб.

Сюймеклик кесген джюрегимден
Назмула юсюнге турадыла чартлай.
Сен а билмейсе чарлай,
«Хо» дей да билмейсе ансы.
Сени бла мени кючюбюзден тууадыла назмула,
Сабийле къачан тууарыкъ эселе да...

АСЫРЫ СЮЙГЕНДЕН

Буз отха кёмюлюрге излейди
Джюрегим асыры кюйгенден.
Кёрюб болмай тебрегенме
Мен сени асыры сюйгенден.

Джулдуз учуб кюйгенинде,
Джерге джетгени — таш болду.
Кябагъа салыннганында уа,
Ол къара таш да баш болду.

Джулдуз умутум джарыталмады,
Джангырталмады дунияны.
Кюйген джюрегим назмумда —
Къара ташыча Кябаны.

ЫШАРА ЭДИНГ БАШХАГЬА

Сюймеклик кёзлеую — кёзлеринг.
Кюймеклик кёзлеую — сёзлерим.
Ышарыуунгу татыуун — джилексиндим.
Сора нек, неге джюрексиндим?

...Ышара эдинг башхагьа.

КЪАЙГЪЫНЫ КЪУШУ

Къайгъыны къушу – къара чыгыр къуш –
Джюрекни талайды, джюрекни талайды.
Сагъыш чюйлеге керилген джаным,
Назмудан, Прометей къаяданча, къарайды.

Тынчлыкъ джокъду дунияда, тынчлыкъ,
Кюн да джаннган джюрегиме ушайды.
Джер — кеси кёкге байланнган Прометей...
Адамгьа джашау, ашау да бериб,
Адамдан а аз адамлыкъ кёрюб,
Ким биледи не сагъышда джашайды.

Джерни башын кёрген, тюбюн да кёрюр,
Эслеб атла джерни юсюнде.
Къайгъыла талагъан джюрегим назмумдан
Прометей къаяданча къарайд кёзюнге.

АЛМАСДЫ

Джюрегим джанады, кюеди мыйым...
Ёлген тёрем болса,
Минги Тауну ёмюрлюк бузларында
Асырарсыз мени.

Аны ёмюрлюк буз отунда
Бир сууурма, ансы,
Дуния къайгьыладан къалгьанма къайнаб.

...Алай а, бир кюн сезерме мен
Буз къабыргьамы тагьайлары бла тырнай,
Ёрлеб баргьанланы,
Ёрге баргьанланы,
Ёлюмсюзлюк деб кюрешгенлени,
Ёлюм бла демлешгенлени –
Керти эрлени,
Джелни джерлегенлени.
Бораннга артмакъ болгьанланы,
Кёкге аркъан атханланы.

Баргьанланы
Кишилик джиби бирге байлаб,
Джолсуз джолну кеслери сайлаб.
Ала айтыудан, джашау деген,—
Ёрлей билген, ёрлей ёлген...

Сора мен бузну бузуб,
Къарарма алагьа базыб.
Ала уа мени кёрюр-кёрмез,
Алмасды деб къычырырла,
Мени алай къачырырла,
Тансыгьымы алыргьа да къоймай.

Хоу, мен алмасдыма, алмасды.
Адам джюрегими джаргьанда,
Джюрегим отча джаннганда
Мен адамладан джанлагъанма,
Минг джыл къар тауда джашагъанма.

Энди уа тансыкълайма аланы,
Илгендирсем да кеслерин,
Джокълайма бирде юйлерин.
Энди уа излейме аланы.

Джюрегим кюйгенде, къызгьанда
Мен аны къаргьа сукъгьанма,
Джашаугьа ассы болгьанма,
Хоу, мен алмасды болгьанма.

...Алагьа джашыртын къарайма,
Мен алгьышлайма аланы,
Адамлай къалгьанланы.
"Адам" деген мийикликге,
Къыйын, баш мийикликге
Чыгьалгьан чыгъалгьанланы,
Мен алгьышлайма аланы.

КЪАРАБ КЪАЛДЫКЪ

Сюймеклик – тау сууча келе эди уруб...
Мен — аны таш, къая джагьасы,
Сен а — джашил, джумушакъ джагьасы.
Сюймекликни мен сакълай эдим
Иймей тышына, кесими да элтдирмей.
Сен а — огьай.
Мени къатылыгъымдан,
Сени джумшакълыгъынгдан
Сюймеклик кетди уллу джюрекге,
Тыйыншлы джерине, тохтар джерине —
Тенгизге.
...Бир-бирибизге къараб къалдыкъ.

КЁРГЕНМИСИЗ? +++++++++++++++++++

Бир къанатлы къанатлы кёргенмисиз...
Хай-хаймы?
Джангыз джагъалы суу кёргенмисиз,
Огъаймы?
Джангызлыкъ кемире тургьан джюрегиме
Къарагъыз сора...

МЫНДАДЫЛА ЁЛГЕНИ-САУУ ДА

«Сюй мени да, сюй,- деди,-
Бир назму джазарса меннге да».

- Сора джазар ючюннгеми сюеме да?
Сора назму джазар ючюннге...
Сора назму...
Огьай, назмула джазыб да
Сюймекликден тебрегенме.
Джер, сюйгеним джашагьан Джер,
Сер ёмюрде да тебренме,
Сен ёмюрде да тебренме.

Кёк, сюйгеним къараучу Кёк,
Сакъла бу Джерни Аламда.
Мындадыла ёлгени-сауу да
Ой, мен бек сюйген адамла.

Къолдан келгенни этиб,
Кёзюуюнде мен да кетерме.
Ата-бабала аманаты бу Джерни,
Джашлагъа аманат этерме,
Джашлыкъгьа аманат этерме.

Кёк, сюйгеним къараучу Кёк,
Сакъла бу Джерни Аламда.
Ой, мен бек сюйген Адамла
Мындадыла ёлгени-сауу да,
Ой, мен бек сюйген адамла.

ДЖАНГЫДАН ДЖАША

"Джангыдан башласам джашаб,
Башхаракъ тюрлю джашарыкъ эдим".
Джангыдан башлагьанса джашаб...
Джашынгда... къызынгда... туудугъунгда...
Башхаракъ тюрлю джаша.

НАЗМУ ТУУГЪАН САГЪАТДА...

- Сабий табхан сагъатымда
Ана тилимде къычыра эдим...
- Джюрегингде назму туугьан сагьатда
Башха тилде нек къычыраса да?!

ЭКИ ДЖЮРЕКЛИ АДАМЛА ++++++++++++++

Мени эки джюрегим барды:
Бири джюрек болуучу,
Бири да акъыл болуучу джерде.
...Поэтле — эки джюрекли адамладыла.

УУЛУСА, ДЖАУУМ, АЛАЙ А... ++++++++++++

Уулу уа, джауум, уулуса,
Алай а, къалай улурса,
Ууунгдан да дарман эте
Билгеними эшитсенг.

КЪЫЛЫЧ +++++++++++++++++++++++++++++++

Кюз биченликге ургъандыла къылыч,
Келген джаугьа кёлтюргендиле къылыч,
Терезеге, эшикге да салгьандыла къылыч.
 
Ариу сюеклиге айтхандыла: къылыч,
Ётгюр уланнга айтхандыла: къылыч,
Сабийге сюйюб атагьандыла: Къылыч.
 
Джазгьы кюнде сууурулгьан да — джанкъылыч,
Бир юй болгьанлагъа да дегендиле: къынын табды къылыч.
Мен билмеген болур дагьыда талай "къылыч"...
Ата-бабаланы джашаулары болмагъанды тынч.

КЪАЛАЙ БОЛАЙЫКЪ АЗАТ

Дуния — джашау бла ёлюмден согьулгьан бир зат:
Къайгьыладан къалай болайыкъ азат.

СЮЕМЕ ++++++++++++++++++++

Сакъалымы сюеме артыкъ
Ёлгенимден сора да бир кесек ёсери ючюн...

КЪАЯДА ТЕРЕК

Джазыу таш башына атды...
Къаяда туугъан терекме.
Дагъыда ёлмей, тырнакълаб,
Джашау эталгьан терекме,
Алай а, кимге керекме –
Къошулалмайма чегетге,
Башымы аталмайма черекге.

Кечем-кюнюм да джангызлай,
Къышым-джайым да джангызлай,
Ичимден къычырыкъ этгенлей,
Умут а — джашил этгенлей...

Мен ёмюрде да айырылалмазлыкъ
Ауузундан сёзю чыкъмагьан,
Тынч-къыйын бийчем — джангызлыкъ,
Къалай джууукъса, сууукъса...

Тамырларыма бойнумдан
Асылыб тургьан терекме.
Кёкге учуб да кеталмай,
Джерге узалыб да джеталмай,
Огьай, мен кимге керекме.

Ёзенде тереклеге
Алай тартады джюрегим,
Къая аумай тургьанына
Сейирсинеме таб кесим.

Джуртда Джангыз Терекни
Сыйы болса эди менде.
Къаягьа керилген Прометейни
Сыйы болса эди менде...

Къаяда джангыз терекме.
Шо, мен не этерге керекме?

ЭНДИ БИР КЁРСЕМЕД СЕНИ...

Энди бир кёрсемед сени...
Алай тынч ийиб а къоймазем,
Кёзлерим бла сёлеше турмазем.

Джаным сёзюм бла чыгъарыкъ болса да,
Бютеу дуния меннге къарарыкъ болса да,
Сёлешмей къоймазем, танышмай къоймазем.
Ой энди бир кёрсемед сени...

БИРИНЧИ СЕЗИМЛЕ ++++++++++++++++++++

Аязны къол аязы
Бутларынгы тюкчюклерин
Терс джанына сылады.
Мен а кёз къарамым бла
Аланы ызына тюзетдим.
Бетиме къарагъанынгда уа,
Уялгьандан, бир айыблы иш этгенча,
Джерге кириб кете эдим.

ШОШМА ++++++++++++++++++++++++

Шошма. Ол себебден башыма бошма.
Шошма. Алай а, манкъуртлагьа къошма.
Шошма. Юзюллюк кюртню шошлугьу бла.
Шошма. Джазгьы кёкню шошлугъу бла.
Шошма. Соруу-сууал баргьан къабырча.
Шошма. Ташны теше тургьан кырдыкча.
Шошма. Быргъыдан чыгъарыкъ окъча.
Шошма. Атарыкъ тангны шошлугъу бла.
Шошма. Айтыллыкъ Сёзню шошлугъу бла.
Шошма. Дауурну-къайгъыны аллына тургъаным ючюн.
Шошма. Джюрегим Хакъ бла болгъаны ючюн.
Шошма. Аллахны аллында тургъаным ючюн.
Шошма Андан белги, изин сакълаб тургъаным ючюн.

БЫЛЛАЙ БИР НЕНГЕ...

Быллай бир ненге къарайды кёзюм,
Быллай бир ненгден къамайды сёзюм,
Быллай бирни къалай да тёздюм,
Ой Халимат!

Суу-сурат санларынгы,
Кёз тиймесин, суратха салдым.
Тансыгьымы уа алалмай къалдым.
Сеннге ушагьан музыка джаздым,
Ол — кёк джашнауу джюрекде джазны.
Сеннге табына джашил табигьат,
Ай Халимат!

Сени къатынга къыйынды келген,
Андан да къыйын – кетген а.
Айтыб айталмазча къыйынды
Къатынг бла рахат ётген а,
Ма сенсиз джашау этген а.

Халимат, Халлюу, Халимат —
Меннге ариу кёрюнюб къалгъан ат.
Кёблени къаратад чырайынг,
Мен анга къалай чыдайым.

ТЕНГИЗНИ ЧАЙКЪАЛТДЫ

Шош тенгизде джюзюб баргъанлай,
Джагьада сени эследим.
...Джюрегими тебиую тенгизни чайкъалтды:
Толкъунла шын-шын туруб,
Кеслерин атдыла джагьагьа —
Базмай туракъладынг...

Алай а, сен къозгьагьан толкъунлада
Мен батыб тебрегенимде
Таукел келдинг болушлукъгьа.
Тенгизни кёлюн ангылагьанынгда,
Кёлюнг тенгиз болду сени.
Эмилик толкъунлада джайдакълай
Бизни сакълагъан джаннет айрымканнга
Угулуб кетдик.

КЪАЙДАСА?

Къыйынды меннге, къайдаса сен?
Игиди меннге, къайдаса сен?
Джулдузда, Айда-са сен.
Бар эсенг, къайдаса сен?!

МУССАГЪА +++++++++++++++++++++++

Мусса бек фахмулу эди,
Ёлюм анга къарарыкъ болса.
Шыбыланы юйю къуруйму эди,
Фахмуну джауларын урса.

Не болса да игиге болады:
Къара кючле джаудула анга.
Ёмюрю элиядан бугьуб,
Джибимеген джауумлада
Аны ангылаяллыкъ да болмаз.

Элия элге джетерин,
Башханы сакъат этерин
Сюймей эсенг а?
Халкъ къайгьысы джюрегинги ашай,
Кесинг ючюн а билмей эсенг а джашай,
Билмей эсенг а?

Кёлюнг Адамгьа, Аламгьа да ачыкъ.
Джюрегинг джерде болгьаннга ачыб,
"Ёмюрню дауун" айтала эсе уа?

...Да кетди. Гюнахы къурусун.
 Аз джашаса да баш болалгьан,
Саулай халкъына джаш болалгьан
Мусса, Батчаланы Хаджи-Кишини джашы.

Поэтлик хадж къылыныр анга,
Ёмюрлюк джыр айтылыр анга.
...Елюмсюз эталмаса да дунияны,
Мусса биргесине алыб кеталды
Бир кесегин хатерсиз элияны.
1982 джыл, июлну 14

АШЫГЪАЙЫКЪ

Сезимлерибиз джазгъы суулача баргъан сагъатда,
Барма къояйыкъ.
Тар адетлени джагьаларын басханлыкъгьа,
Бир джукъ да болмаз.

Ашыгьайыкъ, ашыкъгьан суу тенгизге джетмез деселе да.
Биз джетмесек, башхала джетерле.
Ашыгьайыкъ. Джашаргъа, сюерге, сабий ёсдюрюрге,
Игилик этерге, джигитлик этерге,
Атыбыз, хатыбыз къалырча тархда, тарихде,
Тилибиз, халкъыбыз джашарча ёмюр-ёмюрледе.

Ашыгьайыкъ
Сезимлерибиз джазгьы суулача баргъан сагъатда.
Ансы, ала къышхы суулача бузласала,
Къууанч аз къалыр... Ашыгьайыкъ.

АЛАЙ А...

Дунияда гокка болуб, гокка,
Туудунг эсе, сана кесинги джокъгъа.
Кёз къарамла сеннге джюзерле,
Игиле, аманла да юзе-юзерле.

Алай а, алай а, алай а,
Гокка чыгьанакъгьа тюл,
Чыгьанакъ гоккагьа сукъланады.
Некди экен алай?

АЛЛАЙ КЮНЛЕДЕ...

Эркишилени къой, тиширыуланы да
Сюймедим сеннге къарарларын.
Бир джанындан – кёз тийирирле деб, къоркъдум.
Экинчи джанындан – къарнашларына,
Не джашларына сайлай болурла деб, къоркъдум.

Аллай кюнледе
Мыдахлыгьымы бойнундан буууб, тунчукъдурмасам,
Кюннге кёлекке этер эди.
Аллай кюнледе сеннге базмасам,
Акъылдан шашыб кетер эдим.

Аллай кюнледе киши танымазча
Кёзлериме кёзлюкле салыб,
Къолума да мынчакъла алыб,
Тилек эте айланырча болдум.
Аллай кюнледе сылтауларынгы,
Болджалларынгы да къаядан атыб,
Кесинги алыб къачарча болдум.

Аллай кюнледе, аллай кюнледе
Айла, Кюнле да чексиз кёкледе
Меннге сейирсиниб къарай болурла.
Сюймеклик деген былай эсе,
Сюйгенле къалай джашай болурла.

СЕНИ БЕТИНГЕ УШАЙДЫ

Джазгьы кюн — джети тюрлю.
Джети чепкен — джайны юсюнде.
Ол аланы барын да тешер.
Тешер да джаяр кюнбетлеге.
Кеси уа — тенгизде джууунуб чыгьар.

Аны сыйдам исси этинде
Суу тамчыла таймазгьа кюреше
Ёшюнлерини арасында батыучукъгъа,
Киндигине, базыкъ бутларына
Джыйыла, алайлада да тохтаялмай,
Бутлада ууакъ, уялчакъ тюкчюклени
Сылай, тёнгерерле.

...Бусагьатчыкъда уа — джаз.
Джаз — джайны чепкени.
Джазгьа джити къарасам,
Джайны, къызылуууртлу джайны, кёреме.
Не эсе да ол — сени бетинге ушайды...

НЕ ЭТЕМЕ...       

Джерде туугьан бир тюз джер къызчыкъгъа
Джулдузладан джулдуз гюлле джыярым нек келеди?
Суратын да тагьыб тёрде къабыргьагъа,
Бир мыдах, бир джарыкъ джырларым нек келеди?

Къалгьанлача гюнахлы джерде джаратылгьан къызчыкъны
Нюрден джаратылгьан мёлекледен баш нек этеме?
Джазыуунг меннге боллукъ тюл эсе,
Мен бу дунияда джашаб да не этеме?

Кече сайын кёкде Къой Джолда
Сени бла тюбеширге умут нек этеме?
Булбул сёзюм ийнандыралмай эсе сени,
Итча чабыб, бёрюча улуб да не этеме?

КЮЙМЕЗИМЕ ЫШАНЫБ...

Джаздан — джай къарайды,
Сюймеклик — кёзлеримден.
Къадер кече къарайды
Къызчыкъны чепкенинден.

Кёгюрчюн уяла — къаяда,
Джулдуз уяла — кёкде.
Мен айтыргьа уялгьан
Умут уя — джюрекде.

Турна тауушха баргьан
Кёкде джангыз турнама.
Бычакъ къынына кибик,
Сеннге къараб турама.

Къынсыз джити бычакъ да
Дуппукъ болуб къалады.
Къынын табалгьан бычакъ,
Бычакъ тюлдю — къамады.

Тубан кюнле къорайла
Сюймеклик чеклеринден.
Айла толуб, къарайла
Къызчыкъны чепкенинден.

Джашау кеси къарайды
 Къыз санладан ышарыб.
...Сен джакъгьан отда джанарма
 Кюймезиме ышаныб.

ДЖЮЗЮНЧЮ

Джазгьы хауадан эсирирме мен,
Джулдузланы джута алай солурма.
«Кимни, нени джесириме мен»,-
Деб, кесиме алай сорурма.

Джаш ёпкелериме джыйылгьан джашил хауаны
Къыш, дуа этиб, шашхан бораннга тюкюрюрме.
Кюнлени мынчакъланыча келирме да тарта,
Эм игисине джетгинчи ёлюрме.

Ким биледи Аллахны джюзюнчю атын?
Поэзияны джетмиш къатындан ётерме.
Токъсан тогьуз тахсасын ачарма аны,
Джюзюнчюсюн а сеннге аманат этерме.

Киши да билмейди Аллахны джюзюнчю атын.
Нени да билебиз токъсан тогьузун.
«Билеме» деб, турсанг да дорданынгы тургьузуб,
«Айтыргьа болмайды ансы» деб, къошарса.
Да дунияда алай джашарса.

Кёкню да, джерни да, нени да, нени да
Эзигине дери къойсанг билиб,
Артда не этерик эдинг,
Къалай джашарыкъ эдинг?

Джюзюнчю ат — чексизликни чеги,
Токъсан тогьузун билсенг да иги.
Алай а джюзюнчю бермейди тынгы.
Токъсан тогъузда хош болмайд ангы.
Джюзюнчю — джашауну магъанасы, багьанасы.
Джюзюнчю, джюзюнчю, джюзюнчю...

ДЖАНГЫ АЙ бла ДЖУЛДУЗ
(1989-1993)

ХАЛКЪЫМДЫ МЕННГЕ ФАЙГЪАМБАР

Баш бошлукъ меннге — эм уллу насыб,
Кишини болмам къазанчысы.
Халкъымды меннге файгъамбар,
Мен а — аны азанчысы.
10.08.1989 дж., Баталпашинск ш.

ДЖОЛ

1.КЪЫШХЫ КЕЧЕ

Дуния акъды.
Адам ишлеген джол
Къаралады джангыз.

2. ДЖОЛ ДЖАНЫНДА ТЕРЕКЛЕ

Ауруу, къартлыкъ, ёлюм да
Джол джанында тереклеге
Алгьа келедиле, алгьа.

3.АХЫРЗАМАН

Дуния къарады.
Адам ишлеген акъ джол да,
Тюзетилиб, кебиннге чырмалыб,
Асралмай къалгьан ёлюкча,
Бузлаб, гирешиб джатады.

КЁК бла КЁЛ

1
Чууакъды кёк.
Джангыз бир булутчукъ,
Сизни юйню башында, мийикде,
Къызара, агъарады.

2
Джанкъылыч толкъунлу кёл рахатды.
Хурла кёлча, рахатды кёл.
Кечеледе уа, аны эки джырыб, андан
Алтын мюйюзлю къочхар чыгьыучусун билемисе?
Къайдадыла сени къой сюрюулеринг?

3
Рахатды кёл.
Алай а бир-бирде андан
Кёк кюкюреген,
Аджир кишнеген,
Буу ёкюрген,
Ит улугьан
Тауушла чыгьадыла.

КЪОБАН БЛА ТЕБЕРДИ
(назмуну биринчи аты Къобан бла Худес суу эди. Тюзю да алайды: мутхуз Худес суу къошулгъандан сора да, Къобан кёгергенлей,  танылгъанлай барады).

1.
Бир джюрекде чайкъалгьан
Кёк умутларыбыз бла
Джер къайгьыларыбызны суратын —

Теберди бла Къобан суу
Бирге къошулгьан джерни
Кёргенигиз болгьанмыд?

Дагъыда къаллай бирни
Кёк суу бла ол Джер суу
Бир бетли болуб къалалмай
Барадыла танылыб.

Биз дуниядан кетгинчи
Джюрегибиздедиле ала —
Къобан бла Теберди.
Биз дуниядан кетсек да
Дунияда къаллыкъдыла
Къобан бла Теберди.

2
Джети къат джерден чыкъдым,
Джети къат кёкден тюшдюнг.
Къошулдукъ къошулгьан кибик
Къобан бла Теберди.

Бий, бийче болдукъ – бир болдукъ,
Тёнгек бла джан кибик.
...Артда кирди арагьа
Ишеклик, джылан кибик.

Къайырылдыкъ. Айырылдыкъ.
Кёмюлдюм джети къат джерге,
Кёмюлдюнг джети къат кёкге —
Тёнгек да джокъ, джан да джокъ,
Теберди, Къобан да джокъ.

БЕГИМЕКЛИК +++++++++++++++++++

1
Шыйых болгьанынгы биле эсенг,
Фыргьауун дегенликлерине къулакълама.
Абдез тау суудан ала эсенг,
Намаз да таугьа айланыб къыл:
Джашауунгдан айырылсанг да,
Айырылмазса ийманынгдан.

2
Экибиз да тау суудан алгьанбыз абдез:
Мен суу туугьан таугьа айланыб къылама намаз.
Сен суу ашыкъгъан тенгизге айланыб этесе намаз.
Тейри уа башыбыздан къараб турады.

ЭРКИНЛИК БАШЛАНАДЫ ЭР-ДЕН +++++++++++++++

Эркинликмиди туудургъан эрлени,
Эрлемидиле болдургьан эркинликни?
Алай, алай да болур, ёзге,
"Эркинлик" деген сёз башланады "Эр"-ден.

СУУ бла ТАЛ +++++++++++++++++++++++++++

1
Кетиб баргьан сууну ауазы
Джарыкъча чыкъгьанлыкъгъа,
Мыдахлыгьы
Тал болуб
Сыйыт этеди джагьада.

2
Тал терек чачы тозураб,
Джыламсыраб, сюеледи джагьада —
Назик къолла къайдан тыйсынла —
Сюйгени кетеди, кетеди, кетеди.

Кетеди суу, айырылады,
Терек а къалады джагьада.
Аны джашил кёз джашлары
Тенгизге дери барырла сууда.

Ёзге суу не къадар саркъса да,
Айырылалмаз джагьада талдан.
Суу башха джары кетиб барса да,
Анга тал не бек ачыса да,
«Суу ёлмесин» деб, алгьыш этер.

Суу къуруса уа – тал да къуруду
Анга бушуу эте, къыйнала.
Кесибизни кёргенча болама,
Суу бла талгъа къарасам дунияда.

КЪАР

Тюу машалла, ариулукъгъа!—
Дуния джашар.
Тау башлагъа джулдузладан
Джауады къар.

Джулдузладан джауады къар,
Джулдузладан.
Кёлюм мени, сют кёл кибик,
Болгьанды акъ.

Джюрегиме, джериме да
Балхамды къар.
Кюн айтса да: "Эрингме, къар",
Эриме, къар.

Ким айтса да, эриме къар.
Эриме, къар.
Шо джауаргьа, шош джауаргьа
Эринме, къар.

Кёкден тюшген мёлек кибик
Сейирди къар.
Бу ариулукъгьа, тазалыкъгъа
Назмум да къор.

Мен бек сюйген бир джаннга да
Ушайса, къар.
Меннге джылы кёрюнюрсе
Болсам да къарт.

Ахыр кюн да кёзлерими
Кючден ача,
Шыбырдарма: сау къал, джаным,
Къар... Къарачай.

ЭСКИ ДЖЫР

Халал къыйынынг бла джашаргъа
Джокъ эсе мадар,
Кёлюнгдегин айтыргьа
Джокъ эсе мадар,

Ата джуртунга, ана тилинге
Тюл эсенг эркин,
Бий джуртунга ана тилинг
Тюл эсе бийче,

Ана тилинг тюл эсе,
Къонгурау джуртунгу тили,
Думп бола бара эсе
Адетинг-тининг,

Сора къайда эркинлик,
Насыб да къайда?
Башхалыгъыбыз бармыды
Сюрюуден?.. къайдам...

БУЗДЖЮРЕК

Кече къоркъмай айтама:
Кюн джокъду.

КЁПЮРНЮ КЪУЛАКЪЛАРЫ

Кёрдюм джашау деген
Джанкъылыч кёпюрню къулакъларын:
Джылай тургьан тиширыу бла
Джырлай тургьан тиширыуну кёрдюм.

СУУ бла ДЖАШАУ

Суу джагьаларын талай кетгенча,
Джюрегинги талай кетеди джашау.

БАЙЛАБ ТУРУР

Джаны чыкъгъынчы джанкъылыч
Кёк бла Джерни байлаб турур.

ТАЛ ТЕРЕКЧА ТАЛГЪАНДЫ ДЖЮРЕК

Суу джагьаларын талагьан кибик,
Дунияны талайды, тарайды къайгъы.
Ахырзаман сагъыш къобандан
Тал терекча талгьанды джюрек.

Саз топракьдан, юзмезден, ташладан
Кёрюнмей къалгьанча терек,
Сёз топракъдан, юзмезден, ташладан
Толгьанды джюрек, толгьанды джюрек.

Ырхыча баргьан къайгьыладан,
Тал терекча, талгьанды джюрек.
Тозурагьанды, тамырлары ачылгьанды,
Чал терек болгьанды джюрек.

Ёзге умутун тас этмегени себебли,
Тебеди, урады, джашайды джюрек.
Кюреше, сермеше тургьанлай,
Ёлсе да алай ёллюкдю джюрек.

БИЛСЕ ЭДИ

Меннге баш уралла деб тура эди намазлыкъ.
Аллахха баш ургьанларын билсе эди ол...

ИЙНАНА БОЛУРМУ? +++++++++++++

Кийикни атды.
Джетди да бойнун тартды.
Этин ашады. Терисин а —
Намазлыкъ этди. Керти
Аллахха ийнана болурму ол?

КЪАРАКЁТЛАНЫ ИССАНЫ ЭСГЕРЕ ++++++++++++++

Къазакъ бёрюча джангызлыкъгьа юрендим.
Кёб закийге къатын болгъан,
Барысындан къызлай къалгьан
Поэзиягьа юйлендим.
02.08. 1989 дж.

КЪАЙДАН КЕЛЕДИ ПАЛАХ? +++++++++

Джаным сеннге къор, къама,
Сакълай келдинг дуниямы.
Ёзге энди къоркьама –
Ким къутхарсын дунияны?!

Атом, лазер къылычла
Турадыла ууланыб,
Джан-Тейри-къылычла
Тюшедиле ууалыб.

Ахырзаман тылпыуу
Кючлегенд джерни, кёкню,
Ибилис а — джюрекни...
Ким къутхарыр дунияны?!

Къара, гара суула да
Ёлюр отха бурулуб...
Тауда, тюзде — хар къайда —
Джаханимни къуруму.

Келе болурму палах
Къадарны теренинден?
Огъай, ол къайнаб чыгьад
Адамны джюрегинден.

Атом тюлдю чачылгьан
Къурута тёгерекни, —
Ол отуду, уууду
Къара иннетли джюрекни.

Тазаланмай джюрекле
Джер къайгъыдан къутулмаз,
Тутулурла Кюн, Ай да,
Терслик бир да тутулмаз.

Бу белгили затланы
Билмеген адам да джокъ.
Билгенликге, ай медет,
Тюрленмейди аз да джукъ.

...Атом, лазер къылычла
Турадыла ууланыб.
Джан-Тейри-кьылычла
Тюшедиле ууалыб.

КЕТДИ ДЖАШАУ, КЕТДИ +++++++

Бир ариу къызны
Кийими къолунгда къалыб,
Кеси сыбдырылыб кетгенча,
Кетеди джашау,
Кетеди джашау,
Кетеди.

Къараб къаласа аны ызындан...
Акь маралгьа ушаш ол джалан тиширыуну
Кём-кёк сууну джашил джагъасы бла
Кете баргьаны, узая баргьаны;
Аны туу санларында
Аллай бир ауурлукъ эмда дженгиллик.

Ол сыйдам, ариу санланы
Сыларгьа тюшген эди насыб
Бир кече. Эртден бла уа,
Тыялгьанмы этерик эдинг,
Турду да кетди.

Сеннге къалгьаны
Не чач тюйреуючю, не къол джаулугьу
Дегенча, бир унутхан заты,
Эсге тюшюрюуле,
Эмда
Юйюнге, джюрегинге сыйынмаз
Бир мыдахлыкъ.

...Сени аллынга къараб,
Бюсюреусюз
Къучакъ джая эдим тюнене.

Энди уа —
Джаным чыгьаргьа джете,
Къолларымы узатыргьа да болалмай,
Ызынгдан къараб турама.

Нечик ариу, нечик татлы
Тиширыу эди джашау...

Сени былай терк кетеринги билсем,
Сени былай этеринги билсем,
Не кюн, не кече
Бермез эдим тынгы,
Билмез эдим тынгы.
Ай медет, кетди джашау...
Кетди.

ЭКИСИ ДА СЕНСЕ

Намазлыкъча, аркъангдан тюшдюнг да,
Къучакъ кердинг меннге.
Кирдим сеннге
Абдез алыб, тап-тазаланыб.

Бютеу дунияны артха атдым,
Бютеу гюнахларымы сеннге айтдым,
Кечмеклик тиледим, тобагьа къайтдым,
Къыямгьа турдум, шеждеге бардым.

Тишилени бирича кёрюндюнг мингнге,
Меннге уа — мёлек, мёлек болдунг меннге.
Намазлыкъ да болдунг.
Намазлыкъ болуб,
Айтханымы уа унамазлыкъ болуб,
Тюбюме нек тюшдюнг да сен?

Андан эсе, андан эсе
Къуру мёлек болуб тургъа эдинг сен.

Сен намазлыкъ болуб, башха болса мёлек,
Орайда орнуна меннге салах тартылса керек.
Сени юсюнгде башханы юсюнден
Сагъыш этсем иймансызма мен.

Намазлыкъ болуб тура эсенг да меннге,
Мёлекгеча къарайма Сеннге.
Сенсе меннге мёлек да, намазлыкъ да.
Экиси да Сенсе — бир бетде. Алай тур.
Андан башхасын ёлсем да унамазлыкъма!

КЪАЙНАМА

Джюрек, джюрек,
Сен мени да, кесинги да
Къыйнама.
Кюнча джаныб, джарытмай эсенг,
Къайнама.

Сюе эсенг, сюймеклигинг
Джарасын.
Ол сау этсин
Джерни, кёкню, адамны да
Джарасын.

Кеси аллынга кюе эсенг,
Кюйме, къой.
Джауунг кёрсе, табалар да,
Тутар той.

Не да болсун,
Бош къазанча къайнама.
Керексизге кесинги да, башханы да
Къыйнама.

Джюрек, джюрек...

О ТИШИРЫУ!

Сени сан-джан джарыгьынга
Гёбелекке сёзлерим
Мыллыкларын атдыла да,
Кюйдюрдюле кеслерин.

Эки кёксюл элияча
Джандыла да кёзлеринг,
Шыбыла чыбыкъда чыпчыкълагьа
Ушадыла сёзлерим.

...Аят, сура чапракъла
Къурагьанча Къуранны,
Къулакъ булакъ, чокъракъла
Къобаргъанча Къобанны,

Сезимлерим, сёзлерим
Къошулдула да бирге,
Джети къат кёкге, джерге
Джайылды джюрек ауаз:

О Тиширыу!..

Я инсан, дуния инсан
Ёлесе джангызлыкъдан.
Мёлеклеге ышаныб
Джокъдула джангыллыкъла.

Мёлеклеринги кесинге къой,
Джер тиширыуну уа меннге бер.
Билмейми айтханд таулу —
Къатын да бир, джан да бир.

Дунияны артха атыб,
Тиширыу бла къалгьанда,
Аны кёзю къысылыб,
Джюреги ачылгъанда, —

Ол заманда ангылайса
Татлылыгьын джашауну.
Джашаугьача салама
Тиширыугьа махтауну!

КЪУУАНЫР ЭСЕ УА КЪАРАЧАЙЛЫ ++++++++++++++++++++

Аламла иеси къараса бери
Кёрюр эди: джелимауузла тутуб Кюнюн, Айын,
Бир тюз малчысындан инаралына дери
Джюреги джарылыб ёлгенин къарачайлы.

Джюреги джарылыб ёледи къарачайлы...
Джуртун табханында да тюзлюгюн табмай,
Джерине, тилине эркинлиги болмай,
Джюреги джарылыб ёледи къарачайлы.

Ишде, сермешде да джигитлик кёргюзюб,
Аны ючюн а сыйын, къыйынын да табмай,
Бюгюн-бюгече да ат-бет аталыб,
Джюреги джарылыб ёледи къарачайлы.

Хакъы тас болгьанына турса да тёзюб,
Халкълыгьы тас бола баргьанын кёрюб,
Тёзалмайды. Тёзмей да болмайды.
Джюреги джарылыб ёледи къарачайлы.

...Алай а башха заманла келдиле:
Джелимауузладан къутулуб Кюню, Айы,
Бурун кибик къраллыгьын табыб,
Халкълыгъын сакълаялыр эсе уа къарачайлы.
05.09.1989 дяс.

ЭРКИНЛИКГЕ ЭЛТИР ЮЧЮН ДЖОЛ ++++++++++++

Элия урургъа ёчдю былайын,
Алай а, эркинлик кёбдю былайда.
Элиягьа чыдар кюч да болайым,
Чыдаялмай, дюккюч болуб да къалайым,
Ёзге терсликге, терсге тартмам орайда —
Джаным кёкге джууукъду мийикде, былайда.

Чыбыкълагьа джыйылгьан элия,
Быргьылагьа къуюлгьан къобан,
Фыргьауун мени да сизге къошаргьа изледи,
Къабха, масхабха джыяргъа изледи,
Алай мен кютю болургьа унамам.

Ибилис мени къылларгъа, къулларгьа,
Аллахха, адамгьа къаршчы ууларгьа
Умут этди – алдаб да, къыйнаб да.
Мен уруб аны бир кёзюн алдым.
Кёрдюм дунияда бузлаб да, къайнаб да —
Муратыма уа джетелмей къалдым,
Сыйрат кёпюрден да ётелмей къалдым.

Эркин элия, ур, кюйдюр мени,
Къул сезимим, къул сёзюм бар эсе,
Джюрегим ит эсе, зар эсе,
Эркин элия, ур мени, кюйдюр.

Эркин элия, тюш джюрегиме,
Кёз джилтиним, сёз джилтиним бол.
Азат кючюнгю нёгерликге алама
Эркинликге элтир ючюн джол.

ИШЕК ДЖОКЪДУ

"Аллах бирди". Сюймеклик да, — дейме,
Джокъдан джукъ этген олду бизни — ол.
Ол джюрекге орналгьанлы — деуме,
Сюймекликди джандетге элтген джол.

"Файгьамбар хакъды". Сюймеклик да, — дейме,
Атынг да — файгьамбарны къызыны аты.
Сени кёргенли мен къулма эмда бийме,
Кёлюмю титиретеди сыфатынг.

"Дуния хаухду". Сюймеклик а — огьай:
Ариулукъну къайда да сыйларыкъма,
Ёзге сени анда да сайларыкъма
Хур къызладан, мёлекледен айырыб.

"Ишек джокъду". Бир да джокъду ишек,
Аллах да бир, сюймеклик да бир меннге.
Кюнлю дуния, Айлы дуния да меникид,
Бу дуния, ол дуния да меникид
Аллах бла Сен болсагьыз биргеме.

Сени юсюнг бла мен кёб затны ангыладым —
Ол насыбны кёб джыллагъа бер меннге.
Шежде къылыб, салауат салыб турлукъма
Баш къууанчны, гьарш насыбны бергеннге.
Мен джаз болуб, ийнакъ болуб турлукъма
Джюрегиме къарылгьашча киргеннге.

СЕНИ КЁРГЕН КЪУУАНЧЫМА НЕ ДЖЕТЕР?

Аллах барды. Энтда тюбетди бизни,
Къайгьыладан къалгьанчама артылыб.
Къышны ичи бла гяхиник джол тартылыб,
Джаз келгенча, алай кёрюндюнг кёзге.

Шукур этдим джашауума, къадаргьа —
Умутумда болгьан къызгьа джолукъдум.
Излей эсем сени бла джашаргъа
Бузамамы таулу адетни, джорукъну?!

Ётюрюкден айырырбыз кертини,
Тилибиз да, Тейрибиз да бизни — бир.
Ба этеме кёзлеринги, бетинги,
Тюшюмеча, юйюме да таукел кир.

Ахырзаман джууукълашхан дунияда
Сени кёрген къууанчыма не джетер?
Ёксюз къалгьан къуш балача уяда,
Сенсиз къалса, ёхтем джюрек не этер?

Джашилбайракъ, джангы айлы, джулдузлу
Джаз да, сен да бир-биригизге ушайсыз.
Минги Тауну джарыгьына къошулуб,
Джюрегимде джашарыкъсыз, джашайсыз.

Бу дуниядан кетген тёрем болса да,
Тауусулуб джерде сууум, къабыным,
Сиз джарытхан джюрегим чыракъ болуб,
Турлукъ болур, нюр джаннганлай къабырым.

КЪАР ХАЛКЪЫ

"Къар" деген сёз бла башланады Къарачай,
"Къар" деген сёз бла бошалады Малкъар.
Мийикликни, тазалыкъны, джарыкълыкъны белгисиди къар:
Къар бла башланыб, къар бла бошалады Къарачай-Малкъар.

НЕЧИК КЁБДЮЛЕ

Нечик кёбдюле бусагьатда сёлешгенле,
Джарым патчах болургьа кюрешгенле.
Бар эселе аланы аллай азаулары,
Алгьын нек чыкъмай эди сора ауазлары?

ДЕКЛАРАЦИЯ АЛЫННГАН КЮН ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУ

Минги Тауну этегинде джашагъан,
Къобанны сууун ичиб, ташларын а джалагьан
Нарт халкъыны – алан халкъыны – бюгюн аты къалайды?
Алан, тюзсе, аны аты Къарачайды.

Бурунлада къраллыкъ джюрюте келген,
Кёб къазауат, ёлет, эмина кёрген,
Сюргюн-сойкъырым джаханимден да ётген,
"Тойгьан джуртдан туугьан джурт иги" деген,

Хар джыл ноябрны 2-де къара кийген
Халкъны аты, тюзсе, Алан, Къарачайды,
Бюгюн да аны кёб джарасы къанайды.

Ол тюзлюгюн, къраллыгьын табармы?
Миллет байрагьын Минги Таууна тагьармы?
Аллай кюн келиб,
Аланчыкъ да къарачай тамгъалы аджирге миниб,
Бизни сюйгенлеге "сюйюмчю" деб, чабармы?

Ийнанама, аллай кюн келир бизге,
Ийнанама, аллай кюн келир сизге,
Хар ким джуртуна, тилине эркин болур,
Къарча да къабырында бир рахат солур.

КЪАРТ АТАМЫ НАЗМУСУ

Я Аллах!
Джассы намазда да буду тилегим:
Ата джурт. Ана тил. Эркинлик.
Эртден намазда да ол эди тилегим:
Эркинлик. Ана тил. Ата джурт.

Осият этеме.
Осиятымы тындырмай къойсагьыз,
Къабырда да тынчлыкъ табарыкъ тюлме.
Джаным чыгьа, ауузума суу къуйсагьыз,
Быргъы суудан къуймагьыз. Ол —
Баш бошлугьун, эркинлигин,
Татыуун, ауазын, бетин да
Тас этген насыбсызды.

Ол бир кёб къатылыкъны тюшюреди эсиме,
Сотур болгьан бир кёб джараны къанатады.
Джашаугьа, джашауума, кесиме,
Башхалагьа да башха кёзден къаратады.

Адамны джанын тамагъындан суууруб
Алгьан Салабкала, Баяуутла, хаписле-тюрмеле...
Ой къаллай бир миллет къырылды
Азабда, кёчгюнчюлюкде-сюргюнде
Тюзлюкге, эркинликге термиле,
Ата джуртха, ана тилге термиле.

Меннге джаназы къылдыргъанда,
Дуа, иясын окъугьанда,
Барысын да къарачай тилде айтыгьыз.
Ансы,
Сау кюнюбюзде орусча чалдырыб сёлешсек,
Ёлюкню юсюнде да арабча джармалаб кюрешсек,
Къарачайча къачан сёлеширикбиз биз?

Я Аллах!
Эртден намазда да бу эди тилегим:
Эркинлик. Ана тил. Ата джурт.
Джассы намазда да буду тилегим:
Ата джурт. Ана тил. Эркинлик.

БЫЛАЙДЫ КЁЛЮМ

Ненча джылны кюрешдиле халкъ бла,
Аны башсыз, тамырсыз да этерге.
Сибирдиле Салабкагьа, Сибирге,
Ашырдыла Баяутха, къумлагъа,
Къарадыла къарагьанча къуллагъа.

Джуртубузну сыйырыб да кёрдюле,
Халкъны элтиб къум тюзлеге кердиле.
14 джылны — 1943-ден 1957-ге дери —
Артыкълыкъ къартджыгьасы бауурубузну ашады,
Джарлы миллет не азабда джашады.

Тюзлюк джетиб ызыбызгьа къайтардыла,
Ёзге аны ючюн къраллыгьыбыз берилмей,
Бузлагьан джюрекле да зримей,
Сау къайытханла да ачыудан къартайдыла.

Бюгюн-бюгече да барады ол кюреш...
Халкъыбыз кёб заманнга чыдармы?
Къарачай деб айтылырча атыбыз,
Бурун кибик къраллыгьын табармы?

Бу акъ къарны къызартырыкъ эсе да, къаным,
Тирменде тартыллыкъ эсе да саным,
Термилиб чыгьарыкъ эсе да джаным,
Таша да, туру да кюреширикме,
Ачыкъ къазауат этерикме,
Ачы къазауат этерикме,
Дин, тин къазауат этерикме

Туугьан джерибизни сыйырыргьа кюрешгенле бла,
Ана тилибизни къурутургьа кюрешгенле бла,
Эски къалаларыбызны ояргьа кюрешгенле бла,
Джаш тёлюбюзню джояргъа кюрешгенле бла.

Не талкъ болурбуз — не халкъ болурбуз.
Хорлам не ёлюм — былайды кёлюм.

АЛГЪЫШ

Къарлы, Айлы
Къарачайлы.
Кюнлю, Айлы
Къарачайлы.
Къар. Ай.
Къарачай.
Кюн. Ай.
Къарачай.

Этме, Аллах,
Къарсыз, Айсыз —
Къарачайсыз.
Къойма, Аллах,
Кюнсюз, Айсыз —
Къарачайсыз.
Къойма, Аллах,
Къакъсыз, акъсыз.
Этме, Аллах,
Антсыз, атсыз.

Джангыз бир халкъ
Болмасын талкъ.
Кёб джашасын,
Бек джашнасын
Къарачай да.

Агьачлы,
(Ташлы-агьачлы)
Кюнлю,
(Айлы, Кюнлю)
 Келбетли,
(Эр сорма)
Гелеулю
(Джер сорма)
Къарачай да
Кёб джашасын,
Къыйынын
Сау ашасын.
Эркин болсун
Тилине.
Ие болсун
Джерине.

Аминь.

ДЖАНГЫ АЙ БЛА ДЖУЛДУЗ +++++++++++++++++

Бисмилляхиррахманиррахим!

Джангы Ай бла Джулдуз!
Къойма мени джолсуз,
Къойма бизни джолсуз,
Джангы Ай бла Джулдуз.

Джуртда Терек — Джангыз.
Джерде Адам — джангыз.
Къойма бизни джангыз,
Джангы Ай бла джулдуз.

Гюнахлагъа батыб
Тура эсек да биз,
Къойма бизни атыб,
Джангы Ай бла Джулдуз.

Къойма дуниясыз,
Къойма ахратсыз.
Тау башындан да къара,
Сын ташымдан да къара.

Къадау ташы джанны,
Джандет ашы джанны —
Сенденбиз умутлу —
Джангы Ай бла Джулдуз!

Сизни нюрюгюзден
Кюрен тартханд кёлюм...
Джулдуз сёзюм халкъгъа
Джангы Ай бла кёрюн!

НЕ КЕРЕГИН ХАЛКЪ КЕСИ БИЛЕДИ

- Джашчыкъ, неге къууанаса?
- Къарачай къраллыгьын табарыкъды да,
Мен да сюйюмчюге чабарыкъма.

- Акка, неге сагьышлыса?
- Муну тенгли заманымда
(Огьай, андан тамадаракъ эдим)
Къарачай округ къуралды деб,
Элден къошха сюйюмчюге
Чабдыргьан эдиле мени да...

Къарачай област къуралгьан джыл
Къурагьан эдим юйдеги да.
Къраллыгьыбызны тюб этгенлеринде,
Халкъыбызны кёчюргенлеринде,
Джуртубуздан айыргьанларында,
Биз да къууанчдан айырылдыкъ.

Толу юйдегимден джангыз бир джан
Къалгъан эди. Тюб болабыз деб къоркъгьандан
Аны ашыгьыш юйлендирдим, алай а,
Ызыбызгьа, Джуртубузгьа къайытхынчы,
Джашха сабий, меннге туудукъ туумады.

Бу сен кёрген — къартлыкъ джашыд уланымы.
Мени уа сагъышым, алгъышым да бирди.
Къарачай бурунча къраллыгьын табыб,
Мен да ол затны кёзюм бла кёрюб,
Ёлюрге тюшсе...

- Сен а, улан,
Ташны къыссанг къан чыгьарыр заманынг,
Неге къаш-баш тюйюб сирелесе?
- Къарачайны къраллыгьы къайтмай,
 Меннге джашау джашау тюлдю, азабды.

Кючлю тебеди Къарачайны джюреги,
Къартны, джашны да бюгюн бирди тилеги,
Халкъ биледи анга не зат керегин.

Ойнамагьыз тёзюмю бла халкъны!
Халкъ джашайды къолу къолун орчалай.
Эркинлигин, къраллыгьын табхынчы,
Тынгы-тынчлыкъ биллик тюлдю Къарачай!

СЕНИ АМАЛТЫН...

Сени амалтын сау бир тукьум, бир эл да,
Ариудан да ариу кёрюндюле кёзге.
Лайпан джюрекге, сен тюз багъа берел да,
Поэзияма, кесиме да бол кюзгю.
Аллах десек — биз джюрекге къарайбыз,
Гъарш десек а — биз къарайбыз кёклеге.
Алай а мен, къуру джулдуз кёзлеге
Разыма къараб турургъа ёмюрюм..
Лисан джангур, байсан джангур — сёзлерим,
Айгъа огьуна урдурур эдиле гяхиник.
Не медет, тилим тутулуб турады,
Ырхы кибик басханды да сюймеклик.

Бу бош сёздю, бош излемди дегеннге,
Уллу Аллах кеси тёрелик этер.
Не да болсун, сюймекликге кюлгеннге,
Ийнандырырча, сюймеклик ауруу тиер.
Адамны Адам этген, баш этген
Мен билеме ол сезимди — джашнасын!
Игиликге, мийикликге тюз элтген,
Не да болсун, ким да болсун — джашасын!
Насыб — Сени бу дунияда кёргеним,
Илячинча, мурат, къанат кергени.

Къалай ариуду бюгюн кюн, алай а,
Ышаныргъа боллукъмуду джазгъы кюннге?
Заманны зыраф иймей оноу этерми эдик?
Ышан. Ийнан. Джазыуубузну джазайыкъ кесибиз.

Разы эсенг...джазы эсенг да шахарны,
Алыб кетер эдим Юч Кёк Эн-нген элге.
Бир-бирибизни ангыларбыз деб этеме умут.
Иги сагъыш эт — насыбха алгъыш эт.
Я рабби, болурму экен джазыу? Болур.
Тангны атдырама иги джора эте.
Ханым, пайтон хазырды, хазыр эсенг, мин.
Айтылыннган акъ сёзге амин де, амин.

ТАУКЕЛЛИК КЕРЕКДИ

Эки джанымда эки къара суу:
Экиси да ариу, экиси да таза.
Къайсында сууутайым къызгъан джюрегими,
Къайсындан ичейим тобукъланыб, къабланыб?

...Экисинден бирин сайлаялмагьандан
 Суу къатында суусабдан ёлеме.
11.03 1990 дж.

КЕСИМИ УНУТХАНМА

Сен атыб келген тангнга ушайса,
Мен батыб баргьан кюннге...
Мен кесими унутханма
Сагъыш этгенден сеннге.

ДЖАРЫКЪДАН ТОЛУ ЭДИ..

Къара, къарангы кече
Кюрешсе да тырнакълаб,
Джарлы джерге танг атды —
Чал танг.
Дагьыда
Эртден дертден тюл, нюрден,
Джарыкъдан толу эди...

КЪАЯДА  ДЖАЗЫУ

Керекди:
Тиширыугьа — Кёк.
Эркишиге — Тиширыу.
Экисине да — Сюймеклик.

НАРТ СЁЗНЮ КЕСИМЧА ОКЪУЙ...

Сюек саулукъ Аллах берсин,
Сюек болса – эт келир.
Эркиши сюек эсе,
Тиширыу — аны эти,
Тиширыу — аны бети...
Сюек саулукъ Аллах берсин!

БАРААТ КЕЧЕНИ НАЗМУЛАРЫ
(Джюз намазны орнуна — джюз назму)

Бараат кече,
Сууаб-гюнах дефтерле ауушуннган кече,
Назму дефтерлериме къарадым мен.
Джюрекден айтылмагъан тизгинлерим ючюн
Тоба этдим,
Кечмеклик тиледим.

Шериатда уят джокъ,
Адабиятда да алай.
Джюрегими ачыкъ эте,
Джюз назму джазыб чыкъдым тангнга.
Тынгыла,
Бараат кече,
Ай толгьан кече
Джазылгьан джаз-му-ла-гьа —
Наз-му-ла-гьа.
мартны 11, 1990 дж.

УЯН

1
Уян, чачылгьынчы уянг.
Алай а, кеч болгьан эсе,
Уянмай къалгьанынг, баям,
Иги огьуна болур. Джукъла.

2
Къабланкёллю болалмаз къоян.
Алай а, уян:
Демлеш, сермеш, кюреш.   
Тот этме къамангы учун.
Учалмай эсенг да, учун:
Силкине турсанг къанат битер.
Къаянг-уянг
Ата-бабадан сеннге джетгенича,
Сау-саламат туудугьунга джетер.
Уян.

ГЫЛЫН КЪУШ

Къарангыда джарыкь кёред кёзлерим.

ДЖУКЪЛАНМАЗ ОТУБУЗ

Къызарады майдан къанданмы? Тангданмы?
Тёгюледи эркишини къаны,
Эркинликни атар ючюн тангы.

Файгьамбарны да тёгюлгенди къаны,
Файгьамбарны да термилгенди джаны.
Андан иги кишилебизми биз?
Эрлебизми, тишилебизми биз?

Файгьамбарны тилинде джазылса да Къуран,
Ана тилибизгеди джаныбыз къурман.
Халкъбыз —  барды тилибиз, джуртубуз.
"Хайт" десек ёмюрде да джукъланмаз отубуз.
18.05.1990 дж.

АЛЛАХ эмда АДАМ

Аллах джаратханды Адамны,
Аны ючюн Адамгьа да урама баш.
Къаблан кёллю болурма джакълар ючюн аны,
Керек эсе уа болурма къойдан да джууаш.

Адам джаратхан эсе уа Аллахны
Ибилис сезимлеге тартар ючюн салах,
Мен артыкъ да сыйлы кёрюрме аны —
Адам кеси болалгьаны ючюн Аллах!

КЮЛДЕ БИТГЕН ГЮЛ

Ёлюм ташада салыб бетджан,
Юсюме джаудурады къайгьыланы.
Къууанчха джаратылгьан бир джан,
Къыйналама тюб эталмай аланы.

Алай а бир-бирде, булутдан чыкыгъанча Кюн,
Къууанч да джокълаучанды мени ышарыб.
Кюл болгьан сезимлени чиригинде гюл
Аман хансха кесдирмей кесин, дуниягьа ышаныб,
Бир ненчанчы кере чыгьа, чагьа болур?!
Бир ненчанчы кере да къуу болуб, агьа болур?!

НЕ  АЙТХЫН

Аллай бир ариулукъ бар эди ол къызда,
Табигьатха ушай эди Архызда.
Генезирле анга артыкълыкъ этдиле,
Аны бла къоймай, бойнун тартыб кетдиле.

Халкъ къозгьалыб, чамланыб болду ёре:
Джаныуарлагъа не айтыр тёре?
Тёре уа, бирине 15, бирине 10, бирине 7 джыл къаза берди,
Джамагьат ол затны бютюн терс кёрдю, аз кёрдю.

Дедиле:"ажымсыз улху алгьанды тёре,
Кесини къызына этилсе эди аллай артыкълыкъ".
Джамагьат келди да къыза, тебе,
Деди:"къан ючюн къан, къатылыкъгьа къатылыкъ".

Тёрени да, юч генезирни да
Чалман къазыкълагъа олтуртдула.
Сора башларын кесиб, башларын да
Башха къазыкълагьа орнатдыла.

Кёб адам ачыды, кёб адам джоюлду,
Бу хапар бютеу дуниягьа джайылды!
Алай а эм къуджуру неди десенг,
Бютеу келген къыйынлыкъланы
Къыздан кёредиле тиширыуланы кёбюсю энди.
Сора аллай тиширыуланы кёрсенг,
Не айтхын, ай джарлыла демей!

КЪАР БЛА КЪЫЗ

Ким кёргенди алгьа къар джаууб,
Акълыгьы, джарыкълыгъы уа ызындан келгенин?
Ким кёргенди алгьа келин келиб,
Ариулугьу, намысы уа ызындан келгенин?

Къар бла къыз ушашдыла нечик!

АЛЛАХНЫ БУЙРУГЪУ

Къартайсам да къайтарлыкъма бу сёзлени:
Биз халкъбыз, алай демеклик —
Барды туугъан джерибиз-джуртубуз.
Бютеу дуния зияратха джюрюген
Минги Тауубуз барды бизни.

Ма бу кьадау ташладан джаратылгьанбыз биз,
Минги Тауну буз сюммеклерин эмиб ёсгенбиз.
Къалапеледен бери джашайбыз былайда,
Сора нек кюрешедиле бизни джуртсуз кьояргьа?
Бир къралны, бир адамны джокъду бизде иши,
Аллах бергенди бу джуртну бизге.

Биз халкъбыз. Алай демеклик —
Барды тилибиз, ана тилибиз.
Бир джорукъ, бир кърал бермегенди аны,
Бош кюрешедиле аны сыйырыргъа:
Аллах бергенди бу тилни бизге.

Бир къралны, бир адамны джокъду эркинлиги
Тилибизге, джерибизге къатылыргьа.
Аллах бергенди тилни, джуртну бизге.

Биз халкъбыз. Алай демеклик –
Бизни динибиз, ислам динибиз, Аллахыбыз барды.
Джердегиле бир-бирибизни сюйсек,
Кёкдеги да сюерикди бизни.

Бизни уа излейдиле динсиз къояргьа,
Аллах дегенлени барын джояргьа.
Бир къралны, бир адамны джокъду иши,
Аллах берген динни бизден сыйырыргьа.

Биз халкъбыз. Джуртубуз, Тилибиз, Динибиз.
Бу юч балыкъды бизни кёлтюрюб тургьан.

Джуртубуз ючюн хазырбыз ёлюрге —
Ёлсек да туугъан джерибизде къалырбыз.
Тилибиз ючюн хазырбыз ёлюрге,
Тилсиз халкъ джокъду.
Динибиз ючюн хазырбыз ёлюрге
Ийман бла кетерге буюрулсун ансы.

Алай а, керекбиз биз джашаргьа
Къраллыгьыбызны табыб, халкълыгьыбызны сакълаб.
Къайсы халкъдан къарыусуз, болумсузбуз биз?
Джашарыкъбыз. Бизге джуртну, тилни, динни да берген
Уллу Аллахны буйругьуду ол!

ДЖАШАРЫКЪМЫДЫ КЪАРАЧАЙ?! +++++++++++

Къара кюн да къара Кюннге,
Къара Айгьа: ийнам кетмез,
Ийман кетмез – Къарачайгьа
Къаргьыш джетмез. Тилек да эт,
Алгьыш да эт. Аман къыш да
Юшюталмагьанды иги сёзню.
Къара къыш да къаралталмагъанды
Минги Тауну. Кишилигибиз
Къаматханды келген джауну.
Тюзлюгюбюз
Хорларыкъды джалгьан дауну.

Иги, аман, бай, джарлы эсе да,
Ариу, эрши, сау, джаралы эсе да,
Мындан сора Къарачай атлы джурт джокъду,
Къобанны тауушундан ариу макъам, джыр джокъду.
Ол фикирди, ол зикирди, кераматды, аманатды —
Бу джер бизге дунияды, ахыратды.

Ата джуртха беклигибизни сынаргъа сюе,
Джазыу бизге къыйынлыкъланы тургъанды ие.
Ёзге къыйынлыкъладан къутулаллыкъ тюлбюз,
Ёмюрде да эркин солуяллыкъ тюлбюз,
Туугьан джерибизге болмасакъ ие.

Бир къауум хоншу джут эсе, зар эсе да,
Джолубуз ныхыт эсе, тар эсе да,
Нартладан, аланладан бизде бир джукъ бар эсе,
Къурарыкъбыз Къарачай деген къралны!

Орта Азияда халкъыбызны къырылгьан джарымы,
Ёлюмден къутулуб, ызына къайытхан джарымына,
Андан, къабырладан, турады къычыра,
Къарачай къраллыгьын табханмыды ызына?

Тутмакъда, азабда къыйналыб ёлгенле,
Джаназысыз, кебинсиз кёрге киргенле,
"Аллах», «Къарачай" ахыр сёзлери болгьанла,
 Джууаб сакълаб турадыла бизден.

Къраллыгьын табханмыды Къарачай?!
Джерине, тилине эркинмиди Къарачай?!
Джашаймыды, джашарыкъмыды Къарачай?!

Сентябрны 14, 1990 дж.

ЭКИ ДУНИЯ, ЭКИ БЕЛГИ

Ол дунияны, бу дунияны да кёрдюм:
Анда да джокъ тынчлыкъ,
Мында да джокъ.
Бир аягъынг анда,
Бир аягъынг мында.
Джашау —
Сыйрат кёпюрча бир зат.
Эки дуниядан да толу юлюшлюле,
Аллах сизни не ючюн сюйген болур?
Кесигизни да къайда,
Къаллай топракъдан джаратхан болур?
Эки дуния, эки белги.
Экисин да сайла, экисин да сыйла.
Эки сюймеклик
Бир джюрекде.

ОЛ  ДЖЫРЛАЙ ЭДИ...

Ол ариу тиширыу алай джырлай эди,
Къучагьы эркиши дуниягъа керилиб,
Тёшекде къымылдагьанча атлай эди,
Нафысына саудан берилиб.

Аны къолунда микрофон да
Эркишини къылычына ушай эди...
Ол ариу тиширыу сахнада
Отоуундача джашай эди.

Ол джырлай эди, ол джылай эди,
Ахсына эди ах неге?
Халкъ тынгылай эди, ангылай эди,
Алай а, санай эди
Бир барыб тохтагьан къахмеге.

...Сен да аны терслей эдинг,
Намысны къурутад деб джашауда,
Ёзге огьайынг джокъ эди, къатынынг
Анга ушаб къалса отоуда.

АДАМ ЭСЕК,  ХАЛКЪ ЭСЕК...

Дунияда бир джерге да сукъланмазча,
Туугъан джерибиз – мийик тау джуртубуз бармыды?
Барды.

Дунияда бир тилге да сукъланмазча,
Ана тилибиз – бай тюрк тилибиз – бармыды?
Барды.

Дунияда меджисуу затлагьа табынмазча,
Уллу динибиз, сыйлы ислам динибиз бармыды?
Барды.

Да сора, халкъны халкъ этген тёреле —
Джуртубуз, Тилибиз, Динибиз да бар эселе,
Джуртубузгьа, Тилибизге, Динибизге да эркин эсек,
Нек къоркъабыз да тас болады деб, Къарачай?!

Къоркъуу бар эсе уа,
Ол къайдан, кимден келеди?
Ичинден, тышындан?
Кесибизден, башхадан?

Ангылай эсек аллай къоркъуу болгьанын,
Андан къутулур мадар этебизми?

Аллах барды, бирди, ишек джокъду.
Джурт барды, бирди, ишек джокъду.
Тил барды, бирди, ишек джокъду.

Алагьа дайым къуллукъ этиу бла
Сакълаяллыкъбыз адамлыгъыбызны, халкълыгьыбызны да.
Ол затны ангылаялмай эсек а,
Халкъ да тюлбюз, адам да тюлбюз алкъын.

ЧЫГЪАМА ДЖОЛГЪА

Ышанмасам да джылгьа,
Энтда чыгьама джолгъа.
Алгьа.
Бисмилляхиррахманиррахим!
сентябрны 26, 1990 дж.

КЪАЙЫТЫР

Игилик эт. Ол къайытмай къалмаз:
Адамдан къайтмаса да, Аллахдан къайытыр.

НАЗМУЛАГЪА КЪАРАЙ

Ёлюб туугьандан эсе,
Туумай къалгъан игиди.

КЁЛДЕ

Джюзеди кёлде къанкъаз —
Кавказ.

ФАЙГЪАМБАРЛА бла ПОЭТЛЕ.

Акъ Сёзле Аллахдан келедиле —
Файгьамбарла билгендиле аны,
Аны поэтле да биледиле.

МЫДАХЛЫКЪ НЕДЕНДИ? ++++++++++

Адам умутунда да джетелмезлик затла бардыла –
Мыдахлыкъ анданды.
Алай а, джетеллик затыбызгьа да
Джетелмей къалгьаныбыз тюлмюдю
Бютюн къыйнагьан?!

КИМ КЪАЛДЫ?

Батчаланы Дауут афенди да кетди эсе дуниядан,
Эски афендиледен, керти афендиледен
Къарачайда киши къалмады сора.

СОРУУ

Заманынгы ашырмайын бошуна,
Къайытырменг къарт атангы къошуна?

ХАЛКЪ ДЖЫРЧЫ

1
"Акътамакъ"-ны джырлай эди джырчы.
Къарт эди джырчы, алай а,
Эжиучюлери юч джаш къыз эди аны,
Наратлача, юч субай къыз,
Къысха "и" да — къобузчулары:
А—А—А—Й.
Меннге да битер эди къанат,
Меннге да келир эди ауаз,
Аллай къызла сюелселе къатымда.

2
"Хасаука"-ны джырлай эди джырчы,
Къарт эди джырчы, алай а,
Эжиучюлери — юч джаш эди аны,
Нартлача юч тулпар джаш,
Къысха "И" да — дауурбазчылары:
КЪ — Р — Ч — Й.
Меннге да битер эди къанат,
Меннге да келир эди макъам,
Аллай деуле кёлтюрселе кёлюмю.

3
"Минги Тауну" джырлай эди джырчы.
Къарт эди джырчы, ёзге нарт эди.
Анга эжиу эте эди
Туугьан джери, туугьан халкъы —
КЪ—А—Р—А—Ч—А—Й.
Ол халкъ джырчы эди;
Халкъыны ауазы эди,
Харс къалагьы, дауурбазы эди,
Къаламы, саламы эди,
Ташы, Тереги эди,
Иш, уруш кереги эди,
Мыйысы, джюреги эди —
Халкъ Джырчы эди Ол.

ИБИЛИСНИ ЭЛИНДЕ

Хауаны терен солургьа къоркъаса,
Хауа да уу болуб бошагьанды мында.
Ашханада ауузланыргьа да къоркъаса,
Ашарыкъ да от болуб бошагьанды мында.

Адам сёзге ийнаныргьа да къоркъаса,
Ётюрюк — джорукъ болуб бошагьанды мында.
Орамда, юйюнгде да илгене тураса —
Мурдарла, тоноучула — оноучуладыла мында.

"Аллах" десенг а — къоюнларына от тюшдю,
Иймансыз этерге кюрешедиле халкъны.
Халкъны хайуан сюрюуге бурургьа излейдиле,
Чалдышха, мырдыгьа урургьа излейдиле,
Къоркъутуб, джегиб турургъа излейдиле,
Алдаб, унукъдуруб турургьа излейдиле,
3-мингинчи джылгьа юйлю-кюнлю боллукъсуз
                дейдиле,
Сиз ишлегиз, биз джол тюзетирикбиз дейдиле,
(Джолну уа ёлюкнюча тюзетедиле).

Ишлеген биз — тишлеген ала.
Ишлеген биз — ашагъан ала.
Ишлеген биз – джаншагъан ала.
Ёлген биз – джашагъан ала.

Ашайдыла, джаншайдыла,
Джаншайдыла, ашайдыла,
Бойнубузгьа миниб джашайдыла...
Не заманнга дери?

"Й" АЧАР: АКЪ.

Телиден туура хапар
Не да:
Гитче бармакъ да асыуду.
Бешикдеги да айтсын, тюзюн айтсын ансы.
Узун сёзню къысхасы
Не да
Къысханы узун хапары:

Муслиман халкъны атын Къурандача,
Онгдан солгьа окъургъа да боллукъду.
"Къарачай" деген сураны магьанасын
Ахыр файгьамбар — Къысха "И"—ачар;
"Й" ачар: акъ (= Къарачай).
Къар. Къар = Акъ.
Ачай = Ачей (Ачей улу Ачемез).
Къарачай!
Къар сууну, къара сууну да тауушу, татыуу сенде.
Ай, а-ай тауушла да чыгъадыла сенден.
ааай!!! — кёбдю бушууунг-къыйынлыгъынг,
кърч!!! – къурч=кюч — ёхтемленир затларынг да кёбдюле.

Къарачай — "Къар".
Къарынг-акълыгьынг, акъ кюнюнг да кёб.
"Къара" (къара суу, Къара тенгиз, Къара-Шауай,
Къара-Мусса, къара къыш, къара кюн).
Хоу, иннетинг – таза, кючюнг – уллу, къадарынг а – къыйын. 
"Ач". Кёзлеринги ач: ач кюнюнг, къууанч кюнюнг,
Тейри эшиги ачылгъан кюнлеринг да бар.
"Ай". Толгьан айынг, тутулгьан айынг да кёб.
Къарачай. Къарасы, агъы да кёб джазыуунгу.
Кюн Къарачай, Ай Къарачай, Ой Къарачай...

КЪУУАНЧ

(1990-чы джыл ноябрны 17-де  1412 депутат бютеу алгьыннгы Кьарачай областны джеринден джыйылыб, Кьарачай Республиканы къурауну юсюнден оноу этдиле, бегим алдыла).

Халкъ башын кёлтюрдю:
Къуру ол зат огьуна
Аны иги кесек джауун ёлтюрдю.

1990 ДЖЫЛ НОЯБРНЫ 17

Кёремисе кюнбетде джанкъозланы?
Эшитемисе макъыргьанларын къозуланы?
Тоннга чырмалыб олтургьан къартны эслеймисе кюнтурушда?
Джаз келе тебрегенди Къарачайгъа, эслеймисе?
Ийнанамыса, къач ала джаз келе тебрегенди Къарачайгъа!

1990 ДЖЫЛ НОЯБРНЫ 30-ДА

(Къарачай-Черкес област Советни сессиясында КЧССР-ни хакьындан оноу этилди. Кьол кёлтюрген 108 депутатдан 40, ноябрны 17-де энчи Кьарачай Республика болсун деб, чёб атханла эдиле, разы болгьанла эдиле. Экибетлилик алайды).            

- Кимледиле оноу этгенле бизге?
Халкъ оноугъа тоноу этгенле кимледиле?
- Алгъын къызыл эди, энди акъды бетлери...

- Бу итлик, артыкълыкъ къачан тохтарыкъды? —
- Къачан тохтатсагъыз ол кюн.

1828*, 1943**, 1957-чи***  ДЖЫЛЛАНЫ ЭСГЕ ТЮШЮРГЕН  1990-чы  ДЖЫЛ НОЯБРНЫ 30

Ай медет, энтда алдадыла халкъны,
Амантишле бизге этерни этдиле,
Сау дуниягьа кюлкюлюк, бедишлик этдиле.
Ёзге Аллах айтса, джашар Къарачай джумхуриет,
Хубий улуна, Орус улуна да халкъ берир налат, ирият.

Къачхы тубан джабды кёзню, къолну,
Къачхы шылпы джибитди кёлню, джолну.
Дженгилде бир амал этмей эсек кесибизге,
Боранлы къыш айланныкъды юсюбюзге.

*1828-чи джыл ноябрны экисинде Орус аскер Хасаука урушда Къарачайны хорлаб, эркин Къарачай къралны къазауат бла кесине къошханды.
**1943-чю джыл ноябрны экисинде Эресейде Къарачайгъа сойкъырым, сюргюн этилгенди.
***1957-чи джыл Къарачай сюргюнден ызына къайтарылгъанды, алай а, къраллыгъын – алгъыннгы Къарачай областны ызына къураргъа къоймагъандыла. Ёмюрден бери Къарачайгъа душманлыкъ этиб тургъан къабарты къауумгъа къошуб, Къарачай-Черкес област этгендиле. Къарачай-Черкес бирге джашаялмай, 1926-чы эки областха юлешиннгенин да «эсге алмагъандыла». Тили, халиси да бир-бирине келишмеген эки халкъ бирге джашаялмазлыгъын джашау кёргюзте барады. Алай а, халкъланы излемлерин къулакъгъа алмау, бир-бирине юсдюрюу эмда ассимиле этиу импер политика, бюгюннгю Эресейни да миллет политикасы болгъанлай къалады. Ол политиканы кърал амантишлени къоллары бла бардырады.   

АЛАН УЛУ КЪАРАЧАЙ

Ташха тийиб, къамаб турмаз чалкъыбыз,
Тау джуртуна ие болур халкъыбыз,
Къайтарылыр, табдырылыр хакъыбыз —
Аны ючюн кюреширбиз Къарчалай!

1990-чы джыл ноябрны 17-де къанат кердик,
Алан къралыбыз къуралгъан кибик кёрдюк,
Къарачай Джумхуриетге салам бердик,
Джашасын Республика Къарачай!

Алай а, ноябрны отузунчу кюнюнде
Халкъ оноугьа тоноу этдиле кимле?
Сыйыбызны, къыйыныбызны кимле атдыла суугьа?
Темировну* туугьан кюню бла алгьышлаб,
Къарачайны анга кимле этдиле саугьа?

Хубий улу**, Орус улу*** амантишни**** да оздула,
Халкъны ишин джакълар орнуна — буздула.
Ёзге халкъны кючю сизге джетер,
Кёлтюргенича, сизни тюшюрген да этер.

Тилим деген, джуртум деген — Адамды.
Башхалагьа къарын джалчы болгьанны,
Халкъын сатыб ашау алыб тургьанны,
Анасындан ичген сютю харамды!

...Ташха тийиб, къамаб турмаз чалкъыбыз,
Тау джуртуна ие болур халкъыбыз,
Къайтарылыр, табдырылыр хакъыбыз,
Джашар, айныр Алан улу Къарачай.

(*Темиров Умар Эреджебовнч — КПСС-ни обкомуну секретары, черкесли,   1957-чи   джылдан бери къарачайлылагъа къаршчы ишлеген душман.
**Хубий улу Владимир Исламович — облисполкомну тамадасы, Эресейни депутаты, Къарачай Республиканы болдурмаз джанындан кюрешген коммунист.
***Орус улу Азрет Гюргокъаевич — Эресейни депутаты, "Джамагьат" обществону тамадасы. Антын бузуб, Къарачай Республика болмасын деб кюрешген коммунист.
****Амантиш (Дудаланы Тенгизбий), къабарты ит Атажукин бла бирге, 1828-чи джыл Орус аскерге джол уста болуб келиб, Къарачайны къырдыргъанды, Къарачай къралны тюб этдиргенди).

ДЖАШАРГЪА ИЗЛЕЙДИ — ОЛДУ ТЕРСЛИГИ

Джаратайым десе, Аллах бизни
Урумлу, чууутлу не да къытайлы этиб,
Джараталлыкъ эди. Джуртха да
Не къум тюзлени, не тенгиз джагъасын,
Не буз Шималны бераллыкъ эди,
Бизни халкъ дуниягьа керек тюлдю десе
Джаратмай да къояллыкъ эди.

Алай а, къадар,
Кереклиге санаб, тыйыншлыгьа санаб,
Джерибизни ташлы-агъачлы, гаралы этиб,
Тилибизни тюрк тил, къарачай тил этиб,
Минги Тауну тийресинде сослан ташладан
Джаратхан эсе бизни,
Шукур этейик.

Бир партия, бир кърал бермегенди
Алан джуртну бизге.
Бир партия, бир кърал бермегенди
Ана тилни бизге.

Бермегенликге уа,
Бермеген затларын да
Сыйырыргьа кюрешдиле,
Кёчюрдюле-тюшюрдюле,
Юлешдиле.

Халкъланы бир-бирине юсдюрдюле,
Адамланы бир-бирине кесдирдиле,
Тутханларын джутдула, къурутдула,
Тутмагьанларын джанауалда тутдула.

Халкъланы сюрюулеге бурдула,
Джаханимни джети къатына урдула,
Кюрешдиле мылхыр, сылхыр этерге,
Алай тынчыракъ болады да джегерге.

Инсанланы барын бир кебге къуйсала,
Джуртсуз, тилсиз, динсиз этиб къойсала,
Элчи, энчи тыбырларын ойсала,
Адет-намыс джорукъларын джойсала,
Ата-баба къабырларын сюрселе,
Мингджыллыкъ тамырларын кесселе,
Джер бла, кёк бла байламлылыкъларын юзселе,
Адам бурулады къуртха, манкъуртха.

Ма аны ючюн
Социализм ташлы коммунизм тирменни къурдула,
«Будайны», «нартюхню» да бирге ары къуйдула,
Адамланы, халкъланы да кюч бла, алдауукъ бла ары урдула,
Ай къаллай "интернационал" ун тартыб турдула.

Бойсундула Ибилисни буйругьуна,
Къатылдыла Аллахны джоругьуна,
Къаршчы турдула Къадарны кесине,
Алай а нени да болады ахыры. Тёзюмню да.
Ол затны бири да келтирмеди эсине.

Халкълагьа этдиле оноу,
Суулагьа этдиле оноу,
Саулагьа этдиле оноу,
Ёлгенлеге этдиле оноу,
Оноу этдиле джерге, кёкге,
Оноу этдиле джыргьа, кюуге,
Джаны болгьаннга, болмагъаннга да,
Туугьаннга, туумагьаннга да.

Алгъа "джаны болмагьан" табигьат чамланды,
Джер тебренди, суула къобдула,
Кёк джарылды, атом ычхынды,
Файгьамбарла айтханча болду.
Ызы бла поэтле чамландыла,
Аланы ызлары бла тюз адамла, халкъла.

Ёзге тюрленнгенликге заман,
Тюрленмейди хал. Тюрленмейдиле ала.
Къызартыу. Агьартыу. Джангыртыу.
Халкълагьа да келмейди бошлукъ.
Бир халкъ огьуна,
Эркинлигин табмай къыйнала эсе,
Къаллай дунияда джашайбыз биз?

Былай сагьыш этиб къарасанг,
Къралгъа да эрши кёрюнюб,
Аты да аманнга чыгьыб,
Не дау айта болур,
Не излей болур халкъ,
Сёз ючюн, Къарачай халкъ?

Къарачай халкъ а,
"Джашаргьа излейме", — дейди.
Эшитемисиз, андан башха,
Тилеги-излеми да джокъду.
Джашаргьа излейди.

Анга уа,
«Тилинг-дининг да шош джукъланыб,
Джуртум-джерим деб да къыйынлашмай,
Дауурну-сюйюрню да къоюб,
Къул болуб нек къалмайса»,- дейдиле.

- Кючюбюзню 1828-чи джыл,
1943-чю джыл да сынатханбыз.
Дагьыда къамамайса ансы.

Тюз айтаса, бу ариу джерле —
Теберди, Доммай, Архыз, Махар —
Сени джуртунгдула. Алай а,
Джуртунг алай ариу болгьаны ючюн,
Сени алайгьа бегитмез ючюн,
Къайтарлыкъ тюлбюз къраллыгьынгы да.

Джашаргьа излейме дейсе.
Ангылайбыз. Халкъ джашар ючюн:
1. Анга Ата джурту — туугьан джери керекди.
2. Джуртунда-джеринде ана тили кърал тил болургъа керекди.
Ол экисин болдурур ючюн а,
Халкъны къраллыгьы болургьа керекди.

Ма алайчыгъын ангылагьаныбыз себебли
Къраллыгъынгы къайтарлыкъ тюлбюз.

Гитче суула уллу суулагъа къошулуб,
Атлары, кеслери да тас болуб къалгьанча,
Гитче халкъла бла уллу халкъланы да
Аралары алайды.
Къарачай Джумхуриетден эсе,
Къарачай-Черкес Республика да табды.

— Кимге?
— Кёб миллетли Республикада
Орус тил кърал тил болгьанлай турлукъду,
Хар зат да анга кёре боллукъду.
— Къарачай халкъгьа уа не оноу?
- Да ол да къычырыкъ-сыйыт эте,
Биз да оноу этген кибик эте,
Барлыкъ болурбуз.

- Джашау тюрленмегенди сора.
Къызартыу. Агьартыу. Джангыртыу.
Алай а халкъла баш эркинлик табмай,
Кърал деменгили боллукъ тюлдю.
Ол да хакъды.


— Терссе. Биз адамгьа къой,
Джерде къуртха-къумурсхагьа да сакъбыз.
"Къызыл китабны" аны ючюн джарашдыргьанбыз.

— Да сора нек къайтармайсыз Къарачайгьа къраллыгьын?
Нек къоймайсыз анга эркин джашаргьа?
 Нек къатыласыз тилине, джерине?

Къарачай эмда башха кёчюрюлген миллетле,
Джуртларын, къраллыкъларын табхынчы,
Бир сёзюгюзге ийнанныкъ тюлме сизни,
Бир сёзюгюзге ийнанныкъ тюлдюле сизни.
1991-чи джыл январны 1

АЛЛАХУ АКБАР!

Джюзле бла учакъладан бомбаланы къуюб,
Аны къралын кюл эте тургъан сагъатда,
Ол керекли буйрукъланы да бериб,
Тилек эте эди, эте эди намаз.
Чарсны, тютюнню да джырыб,
Чыгьа эди ауаз:
А-Л-Л-А-Х-У  А-К-Б-А-Р!!!

"Энди аны Аллахха таяныры къалгьанды джангыз", —
Деб, хыликке этерге кюрешеелле иймансызла.
Аллах таянчагьы болгьан а — ёмюрде хорланмазын,
Къайдан биллик эдиле кяпырла-фыргьауунла.

Аллаху акбар!

БОЛМАЗ ЭРИ

Эшта, ол тиширыуну болмаз эри:
Хаман терезеден къарайды бери.
Джангызлыкъдан безген болур,
Джангызлыгъымы да сезген болур.

Мен — мындан, ол — андан,
Бир-бирибизге къарайбыз балконладан.
Излесек а дагьыда бир атлам этерге,
Боллукъбуз джетинчи къатдан кетерге...

АДАМ УЛУГЪА ДА ТЁРЕДИ ОЛ

Таш ташны къабыб, таш ташны къысыб,
Айбат да, дженгил да ишленнгенди хуна.
Аллай деменгили, тутхучлу, керти зат
Ариу кёрюнмей да къала болмаз.
Ёзге сёз аны юсюнден тюлдю.

...Хунада хар ташны орну барды.
Тура туруб таш хунадан тюшсе,
Ма ол заманда туура болады
Аны уллулугьу-гитчелиги,
Хунада орну да.

...Ай медет, Адам улугьа да тёреди ол.

СЮЗМЕГИЗ

Сен анга къарадынг да болдунг:
Шашарча, кюерча.
Мен анга къарадым да болдум:
Джашарча, сюерча.

...Мёлекле сизмегиз?
Гюнахладан нексиз да тёбе?
Сюзмейме. Сюзмегиз.
Бир Аллах кесиди джюрекге тёре.

КЪАРАЧАЙ

Юч "А" — юч Акътамакъ — сенде,
Юч деу — юч къурч — "Къ", "Р", "Ч" — сенде.

Тебсейдиле юч деу бла юч Акътамакъ.
Бёркюн да джанбаш къаплаб,
Харс къалакълагьа къадалгьанды къысха "й"-да.
Ким биледи, Акътамагьы болса,
Къысха "и"-да  узун бий
Болуб кетер эди.

Тюз тебсеуню тебсейдиле,
Абезекге да барадыла
Юч нарт — Къарашауай, Рачыкъау, Чюерди —
бла
Юч мёлек — Агунда, Айджаякъ, Акътамакъ:

Къ-А  КъА-РА-ЧА-Й
Р-А
Ч-А
Й
Къ-А Р-А Ч-А Й

АШЫКЪМАЙ АШЫГЪЫРГЬА ++++++++++++++++

Файгьамбарла да кетгендиле дуниядан —
Не этериксе, джорукъ алайды.
Ёзге «джашма, джашау алдады» деген,
Джангылады, кесин алдайды.

"Умут — тау башда, аджал — имбашда",
"Къалгьан ишге къар джауад" — кёребиз.
Кёргенликге уа, керти ишге джетмей,
Ууакъ къайгъылада ёлебиз.

Къыйынлыкъ – болджал салгъандан чыгьады,
Кече-кюн демей ишлерге керекди бизге.
Тюз айтасыз, ашыкъгъан суу тенгизге джетмез,
Ёзге ашыкъмагьан суу да — джетмез тенгизге.

ХАЗЫР БОЛАЙЫКЪ

Ма бусагъатда ненча джигит таулу джаш,
Тирилиб, чабыб, ачха тюшюре болурла.
Шималда, къыблада, гьарбда, шаркъда эселе да,
Къарачайны уа эсге тюшюре болурла.

Къарачайны эсге тюшюрелле десем да,
Къарачай аланы эслеринден кете да болмаз.
"Я Аллах, халкъыбызгъа къраллыгъын къайтар",
Мындан башха алгъыш этиле да болмаз.

Кими межгит ишлетир умутлуду,
Кими гёджебле тутушурча къала.
Ёзге Къарачайны кёлю булутлуду,
Юсю да ёресине — таб бла джара.

1943 джыл ноябрны экиси гюрге кюнден бери
Халкъыбыз билмейди джазны, джайны:
Къачны ызындан къыш, къышны ызындан къач, —
Бу эки чакъ — къралдан кёргени Къарачайны.

Кюню — къысха, кечеси — узун...
Джарым ёмюрню кюрт басыб юсюн.
Ансы да джаны бир бек джерде болур эд,
Сакълаялгъан эсе Къарачай кесин.

Элли джылны къыш кючлеб тургьан джерге,
Ненча джыл керекди эрир ючюн?
Ол битим, кёгет берир ючюн
Къаллай бир джылыу, джарыкъ керекди,
Къаллай бир ашау, къайгьырыу керекди
Ол джангыдан джибек джиберир ючюн.

Халкъгьа уа? Халкъ, къырылыб огъуна къал,
Сени юсюнгден сагъыш этмейди кърал.
Чёбге да тергелмейди халкъ не адам:
Къыйынынг — халал, кесинг а — харам.

Бир партия, бу партия, компартия патчахлыкъ этген дуния,
Адам союла эсе да, халкъ джоюла эсе да, исдемейд.
Сюйселе — джеринги, джырынгы да сыйырдыла,
Араны, Хасаукадан къалгьан сюнгю бла айырдыла...

Сау халкъны тутмакъ этиб сюрдюле,
Байлыгьын тонадыла, сибирдиле.
Онтёрт джылны къара балчыкъгьа кердиле.
Ахырында къайтардыла артха,
Ёзге туугьан джуртунда да джашау джокъ халкъгьа.

Къраллыгьыбызны къайтармайды кърал,
Ёлтюрмей-къоймай тутады джанауалда.
Тилсиз-тинсиз этерге кюрешеди алдаб,
Не сакълайды халкъыбызны алда?

Бу кърал бизге этерни эггенди,
Ышаныу Аллахха бла кесибизгеди энди.
Кюреш узакъгьа созулургъа ушайды,
Алай а бизде Къарчаны тини джашайды.

Къыйынлыкъ дуниягьа чачхан чууутлула,
Эки минг джыл кетгенден сора
Къралларын ызына къураялдыла, къурдула.
Да сора биз да ала кибик тиллешсек,
Тюзлюк, эркинлик деб бирлешсек,
Джуртубузгьа, джазыуубузгъа боллукъбуз ие.

Ата джуртубуз ючюн,
Ана тилибиз ючюн,
Динибиз-тинибиз ючюн,
Миллет сыйыбыз-бетибиз ючюн,
Джашаргьа, ёлюрге да хазыр болайыкъ!

февралны 5, 1991 джыл

1991 ДЖЫЛ АПРЕЛНИ 12

Кетген кече, къадер кече, байрым кече
Тамам отуз алты джыл болду манга.
Намаз эте, тилек эте, зикир эте,
Кесим джангыз алай чыкъдым тангнга.

Ишеклик — аман ханс — джюрекде къозгьалса,
Ийман орагьы бла аны аямай ордум.
Алай а, ачыу бла бушуу тамакъдан алсала,
Аллахдан, кечмеклик тилей, сордум:

Не ючюн чекди къыйынлыкъ таулу халкъ?
Не ючюн термилдиле акъсакъал къартла, ууакъ сабийле?
Иймансыз къулла болгьанлары ючюн кърал бийле
Къырылды болурму бий халкъ, ёзден халкъ?

Аллах джетдирир дейбиз... Мен а сюд,
Биз кёре этилсе сюеме, джюрек соругъа.
Саууту, Хайбах сойкъырым тюл эселе, сойкъырым неди да?
Ёлюм аланы болдургьан джорукъгьа.

Кесини сабийлерин ашагьан эмегенча,
Бу кърал адамланы, халкъланы да ашады.
Ёзге, эл ашагьан эмегенден эл Тейриси кючлю,
Халкъ умут бла, умут бла, умут бла джашады.

14 джылдан ызына къайтды,
Хорлаб сюргюнню, ёлюмню, азабны.
Алай а джуртунда да джуртуна эркин болалмай,
Бурун кибик къраллыгъын табалмай,
Къыйынлашады. Къайдан келир азатлыкъ?

Кърал сыбыртхы къыздыргъан хойнухбузму биз,
Огьесе ёзден бетибиз бармыды бизни?
Башха халкъладан хомухбузму биз?
Сакълаялмазча тилибизни, адетибизни?

Кетген кече, къадер кече, байрым кече
Тамам отуз алты джыл болду манга.
Намаз эте, тилек эте, оюм эте,
Кесим джангыз алай чыкъдым тангнга.

НЕ БЮГЮН, НЕ ЁМЮРДЕ ДА!

Бу бласт бизге кёб зат бергенме дейди,
Алай эсе, айтчы, о бласт,
Къарачай деб аты айтылгъан,
Къайдады област?

Ёзге энди чыкъгъанды Закон,
Аламат Закон, Аллах кёреди.
Кёчюрюлген халкъгъа чачылгьан къраллыгьын
Кърал ызына береди.

Алай а кърал разы болгьанда да,
Оноуну къолгьа алмасакъ,
Сора къаллай миллетбиз да биз,
Къалгьанла тенгли болмасакъ?!

...Базманнга салыннганды халкъны джазыуу,
Джол ачыкъ — джашаугьа, ёлюмге да.
Къадер кечеча келгенди кёзюу —
Не бюгюн, не ёмюрде да.

Къартла межгитде тилек этиб,
Джашла уа бирден къобмасакъ ёрге —
Адет да, сый да, намыс да кетиб,
Ким, не ётгенин кёребиз тёрге.

Хоншула бла излейбиз татлы джашаргьа,
Бир-бирибизге къайырылмай,
Ёзге мадар джокъ, халкъыбызны сакъларгьа,
Джерибиз, чегибиз айырылмай.

Башха мадар джокъ. Энди къарау джокъ
Ол керти ишни этгенден сора.
Чууутлугьа сорчу, нек къурады къралын,
Арадан эки мингджыл да ётгенден сора?!

Эки минг джылны кюрешиб туруб халкъ,
Чачылгьан къралын къурады болмаз ючюн талкъ.
Чууут динине бек. Бек болса алай,
Алан къралын къурар Малкъар-Къарачай.

Бюгюн бизге берилгенди эркинлик:
Энди кёлде къалмай экилик,
Халкъ эсек, оноуну къолгьа аллыкъбыз,
Тюл эсек а — сюрюу болгьанлай къаллыкъбыз.

Къурулгъанды сууаб-гюнах чегиучю базман.
Келгенди халал-харам айыргьан заман.
Тейри адамы эсенг, «Хакъ» деген Халкъ эсенг, 
"Не бюгюн, не ёмюрде да",- де да,
Айыр, айырт акъны къарадан.

Тойгьан джурт десек, Азияда къаллыгъек,
Аллах берген Къарачай а — бирди.
Эркин Къарачай демеген бюгюн,
Бизден да тюлдю, ёзден да тюлдю.

Тойгьан джурт десек — тышында къаллыгъек,
Ата джуртубуз – нарт-алан джуртубуз – Къарачай а бирди.
Къарачай Республика демеген бюгюн,
Къарачайлы да тюлдю, муслиман да тюлдю!

ТАШДАН ТЮЛ ЭДИ ДЖЮРЕК

Айтханымы этдиралмайма кесиме,
Хар такъыйкъадан сен тюшесе эсиме.

Ма ауананг ауду мени юсюме,
Амалсыздан аны къысдым кесиме.
Бошунакъгьа отдан кёлек кийме сен —
Меннге бийче болуб бошагьанды кёлеккенг.

Кюн юсюнге тийгенинде —
Джаратылды кёлеккенг.
Кёлеккенге тийгенимде —
Джаратылдынг меннге сен.

Джокъдан бар этдим Сени —
Бардан джокъ этдинг мени.

Джаным кетди кёклеге,
Джерде къалды кёлекке.
Джырда къалды кёлекке.
Къайда къалды кёлекке?
Кимге къалды кёлекке?
...Ушатханем мёлекге.

Алам къысды кёкрекни,
Бушуу асды джюрекни,
Тубан басды ёзенни,
Тёшю къайда тёзгенни?!

Ёре турукъ, хайда ау,
Кетди, бошалды джашау.
Этмейик тарлыкъ, зарлыкъ.
Саулагьа — джашау, саулукъ.

Ёре турукъ, хайда ау.
Сау къалыгъыз, агьач, тау,
Сау къалыгъыз Таш, Терек.
Ташдан тюл эди джюрек.

"АМИН",- ДЕ, СЕН ДА, АЗИЗА!

Джай ала къарачы акъбаш таулагьа,
Тауладан эннген чокъуракъ суулагьа,
Къууаныр зат кёбдю алкъын саулагьа,
Сиз а, Азиза, бирсиз дунияда.

Сёз да, Азиза, бирди дунияда:
Сюеме. Къалгьан бары джалгьанды.
Илячин силкинди да учду уядан —
Аны насыб джулдузу джаннганды.

Эки джанына да бирча окъулады атынг —
Азиза — "Багьалы". Болама байыракъча.
Эки дунияны чегинде байракъча,
Кёрюнесе меннге, Азиза-ханым.

Ол байракъ алай къызара тургъанда,
Ол къарла да алай агьара тургъанда,
Джюрек а кишнеб, былай шын тургьанда,
Дуния тюрленмей къалмаз.

Малкъар-Къарачай бир болур,
Кеси джазыууна бий болур.
Минги Тауну тийресинде
Ол кърал болур, юй болур!
"Амин",-де, сен да, Азиза.            

СЮЙМЕКЛИК

Къыз барады.
Кюн кюледи къараб кёкден —
Къыздырады. (Джауаргьамы?)
Гюл гюледи къараб джерден —
Къызарады. (Агьаргьамы?).
Къыз барады.

Джауад джангур,
Тиеди кюн.
Джаш джашнайды,
Ёсед сезим.

Къыз тохтайды.
Мууалды гюл.
Джыламсырайды (джауумсурайды)
Бууазды кюн.
Бир азды кюн.

Ма сюймеклик —
Таша, туру.
Кюймеклик да
Сюймеклик бла
Джашаб турур.

ХАЛЫМ

Бир сабан сюрген ёгюзча ишлейме,
Бир урушха кирген аджирча кишнейме.
Тик ёрге тартхан атча терлегенме,
Кюйюб къалыргьа тебрегенме.

ЭКЕУЛЕН

Кетди...къуйругъун булгъай.
Къалды...мыйыгьын чайнай.

СЮЙМЕКЛИК  бла НАЗМУ

Назму эсе – бир башлагьаным бла.
Сюймеклик эсе – бир къарагьаным бла.

АНГ-ТАНГ ++++++++++

Къарангы.
Къор болмаз анга ангы.
Къарангы.
Къор болмаз санга ангы:
Анг — танг.

ЁКЮННГЕНЛЕЙ ДЖАШАР

Ички, къахме, букъу, чарс...6асыб юсюн,
Джазы къачдан айырылмагъан шахар,
Джашлыгьында сеннге алдатхан кесин,
Къартлыгьында ёкюннгенлей джашар.

НАМАЗ бла ЗАМАН ++++++++++++++++++

"Намаз замаН",- дейдиле Эрле.
"Заман намаЗ ",- дейдиле къахмеле.
"Назму заман",- дейдиле Поэтле.
"Заман назму",- дейдиле къахмеле.

Намаз заман. Назму заман. —
Адамны Адам заманы —
Адамны ёлюмсюз заманы.
Заман намаз. Заман назму. Заман адамы —
Ахырзаман адамы.

ДЖОЛОУЧУЛУКЪДА ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУЛА.

22.03.1992-чи дж. – 29.04.1992 дж.
Салам алейкум,
Семенланы Дахир, Байрамукьланы Умар, Эриккенланы Рамазан!
"Академик Крылов" кемени къолда тутханыгьыз, башха джигитликлеригиз да эсдеди. Сизни юсюгюзден "Тенгизде кеме» деб, китаб да джазгъанма. Игиси болсун!
Лайпанланы Билал

НЕК ТЁЗЕБИЗ?

Эл кел десе кел,
Эл кет десе кет.
Эл ёл десе — ёл:
Эл айтханны эт.

Ёзге сеннге Кёкден
Келген эсе ауаз —
Ишни тындырмай къойма,
Къынгырды деб арбаз.

Арбаз къынгыр болур,
Халкъ да унамаз,
Алай а ол буйрукъду —
Кёкден келген ауаз.

Хакъ сёзню халкъгъа
Болайыкъ джетдириучю.
Не онглу халкъгьа да
Керекди сюрюучю.

Халкъны алдаргьа боллукъла,
Терс атлатыргъа.
Ангылагьанны борчуду
Аны ангылатыргьа.

Ауур, къара иш бла,
Халкъны унукъдуруб,
Хыйла бла, кюч бла,
Эсин тунчукъдуруб,

Джерине, тилине да
Эркинлигин алыб,
Юйюне, сабийине да
Бий болуб къалыб,

Бу ибилис кърал,
Кёб артыкълыкъ этди...
«Да ол тюнене эд,
Тариххе кетди»,-

Дерча да тюлдю, айхай...
Энтда джарыкъ кёрмейбиз.
Чёб чакълы бир эркинлик,
Кърал бизге бермейди.

Ариу кърал берсе да,
«Сёзю омакъды, окъады,
Питналыкъгьа этед", — деб,
Халкъ алыргьа къоркъады.

Алийланы Умарла,
Байрамукъланы Джатдайла,
Дагьыда ала кибик
Тулпар уланла къайда?

Оноуда — Амантишле,
Ала бардыргьан ишле,
Ала тутхан иннетле,
Бошайдыла миллетден.

Туугьан джеринг сеники тюлд деб,
Къоркъутадыла халкъны.
Ана тилинг керек тюлд деб,
Ийнандырадыла аны.

"Сен халкъ тюлсе,- дейдиле,-
Джюрютюрча къраллыкъ".
Хар ишибиз джарсыйды,
Болуб турад къараллыкъ.

Амантишлеге уа — не?
Ала — къралны къуллары —
Чын, саугьа алыр ючюн,
Оноуда къалыр ючюн,
Сатадыла халкъларын.

Сатлыкълагьа таяннган
Кърал кърал болурму?
Къахме, сатлыкъ Амантиш
Халкъ дертден къутулурму?

Амантишледе бет джокъ...
Итликлерин терк тизебиз.
Биз харибледе уа ёт джокъ...
Бар эсе, нек тёзебиз?

БАРАДЫ КЕМЕ ++++++++++++++++++++++++++++

Къара тенгизни акъ кёмюк этдириб,
Мени да джюз тюрлю сагьышха кёме,
Барады кеме. Кече къарангысында.

Акъджал толкъунла агьарыб, джылтыраб,
Бюклениб, къатланыб,
Мыллык атыб джетелле къайдан эсе да.
Ала джанлары болгьан затлагьа ушайла,
Джыйын джанлыгъа ушайдыла ала.

Кечени, тенгизни да джырыб,
Кеме уа барады.
Суу — джау, шох эсе да,
Кемеге ансыз джашау джокъду.

Къадарны кючюне, тенгизине баш урама.
Адамны кесине, кемесине да сейирсинеме.

Джер – Аламда, тенгиз – Джерде,
Кеме – тенгизде, биз да — кемеде
Кетиб барабыз.
Къайры?
Мартны 28, 1992 джыл, Къара тенгиз

ЁЛЮМ БЛА КЮРЕШГЕНДИ АДАМ ++++++++++++++++++

Адам джаратылгьан кюнюнден бери
Ёлюмсюз болургьа термилгенди.
Джазыула, суратла керкгенди къаялада,
Ташладан къалала ишлегенди.

Къадар хар джаннга насыбны,
Бушууну да аямай чомарт юлешгенди.
Ёмюрлюк джашауну уа бермегенд кишиге,
Ёлюмсюзленирге Адам кеси кюрешгенди.

Джашаб турурундан тюнгюлгенинде да,
«Бир да къуруса да ызым къалсын,- дегенди,
Джашым, къызым къалсын,- дегенди
Бу къыйын, сейир, ариу да дунияда.

Алай а бютеу дуниягъа ахырзаман
Келирге боллугьун ангылагьанында уа,
"Ол дуния, керти дуния барды" деб,
Кёлюн басар зат табханды дагьыда.

Минг-минг джылны мындан алдача,
Бюгюн да ёлюмсюзлюкге термиледи адам.
Джерден джулдузгьа дери узалыб,
Ёлюмге къаршчы кюрешеди Адам.

Къайдада,
Къачан да
Ёлюмге къаршчы кюрешгенди Адам.
...Ёлюмге къаршчы кюрешгенди — Адам!
                Акрополь.

КЪАЙРЫ КЪАЧХЫН КЕСИНГДЕН?

Халкъынг, джуртунг, бола тургьан ишле —
Бир такъыйкъагьа кетмей эселе эсингден,
Къайры къачхын, къалай къачхын кесингден.

Той-оюн, круиз — бары да бош.
Къара тенгизи, Акъ тенгизи да шош,
Джангыз джюрек къатланады, къайнайды.

Джарлы халкъынг кёз туурангдан кетмейди,
Аны айтханы чапракъдан да ётмейди, —
Не Аллахха, не патчахха джетмейди.

Амантишле турадыла оноуда...
Эшеклени сайлагъан эсек улоугьа
Не этебиз джолну, кимни да терслеб?

Не муслиман, не гяуур болмагьан,
Не орус, не къарачай болмагьан —
Ким эсек да, манкъуртлагьа ушайбыз.
Тартыныб тилибизден, кесибизден,
Эркиши къылыкъ къалмай юсюбюзде
Джуртубузда да джуртсузлача джашайбыз.

ТЕНГИЗДЕ КЕМЕ

Унух файгъамбарны кемесиндеча барабыз,
Кече-кюн болгьаны айырылмай.
Бир-бирибизге къайырылмай,
Кемечиге билек-дагьан болабыз.

Тенгиз былай чайкъалгьан сагъатда
Бирикмесек — кёмюллюкбюз, ангылайбыз.
Ол себебден Аллахха шукур эте,
Кемечиге, бир-бирибизге да тынгылайбыз.

Эрши къан алыб, къаралгьанды тенгиз,
Толкъунла шын туруб, алай келелле.
Быллай къыямада Аллахсыз, тенгсиз
Къалгъанла, ажымсыз, ажымлы да ёлелле.

Бир кёзюуде суу эки джарылыб,
Тенгизни тюбю кёрюннгенча болады,
Дагъыда элияны кёзю джумулуб,
Дуния къарангыгьа батылады.

"Сен мадар этсенг, мен къадар этерме"—,
Дегенди Аллаху тагьала бизге.
Бюгюн ол сёзле — эсибизде,
Кюрешебиз, къарыуубуз джетерми?

Кёк тенгизге тюшгенча кёрюнеди,
Огьесе тенгизми тёгюлгенди кёкге?
Шыбыла толкъунланы арасында чартлайды,
Джюз минг тонналыкъ кеме ушайды чёбге.

Ахырзаман келгеннге ушайды,
Боллукъмуду сынау андан уллу?
Умут джилтини уа джюрекде джашнайды,
Чырмауладан къутулурму адам улу?

Джер кемеси Алам тенгизде
Батмай, чачылмай барыб турурму?
Биз билген, билмеген дуниялада да
Адам дуниясындан насыблы, къыйынлы да болурму?

Акъ тенгиз. 08. 04. 1992 дж.

КЕСИБИЗГЕ УШАРБЫЗ

Акъны, къараны да кёр:
Хар кёргенинг — дерс кёреме.
Узакъ, джууукъ эсе да кёр,
Мен Аллахны эсгереме.

Тынгылайма айталмай джукъ:
Сыйрат кёпюрден ётеме.
Айгьа, джулдузгьа джууукъ
Джуртума сагьыш этеме.

Мен Акропольда болдум,
Иерусалимни да кёрдюм.
Кавказгьа узалыб къолум,
"Халкъым", — деб, саудан ёлдюм.

Бирси халкъ сакълагъан тенгли
Къотур терегин, ташын
Къарачай сакълаялмайды
Таб закий къызын, джашын.

Нарт джуртубуз — ариу, бай,
Тилибиз эсе — алай,
Динибиз эсе — онглу,
Биз кесибиз а — онгсуз.

Онг къолубуз — Къуранда,
Андан хапарлы уа — аз.
Тарихибиз — тубанда,
Сабий билиб къууанмаз.

Урумуна, чууутуна
Не этериксе сукъланмай,
Биз тас болуб барабыз,
Бир затыбыз сакъланмай.

Биз тас болуб барабыз...
Бизден неди бошагьан?
Мадар табсын халкъына
Мен "Эрме" деб, джашагьан.

Къарнын ким да асрайды,
Таб джаныуар, кийик да.
Аны ангыламагъаннга
Не этебиз кюйюб да.

Биз хайуан тюл эсек,
Тил да, тин да бар эсе,
Джан да, бет да бар эсе,
Ангы, ёт да бар эсе,

Гюнах-сууаб — хакъ эсе,
Сюрюу болмай, халкъ эсек,
Адамлыкъгьа сакъ эсек
Кимден, неденди къоркъуу?

Илму, тарих, санат да —
Кюрешмейик санаб да —
Хар небиз айныр, ёсер,
Ёлюмню джолун кесер.

Адам эсек, халкъ эсек,
Тас болмайын джашарбыз.
Не заманда, къайда да
Кесибизге ушарбыз.
Крит айрымканны кьаты.
Апрелни 7,  1992 дж.

АЛЛАХ КЪОЙМАСЫН СЕНСИЗ!

Кёкге джетсе да башынг,
Джукъ да тюлсе сен тенгсиз.
Тауду мени къарнашым,
Мени тенгимди тенгиз.

Аны ючюндю кёлюм
Тенгиз тенгли болгьаны.
Къоркъутмай къартлыкъ, ёлюм
Толкъунлана тургьаны.

Аны ючюндю таукел,
Таукёл да болгьаным.
Алгьыш этерча сау эл,
Деменгили тургьаным.

Ой мийик акъбаш таула,
Акъджал толкъунлу тенгиз,
Турсакъ да кёкню аулаб,
Джашау джокъ бизге сизсиз.
Адам улу туугьан Джер,
Адам улу тургьан Джер,
Аллах къоймасын сенсиз!
Неаполь 10.04.1992

РАЗЫ ТЮЛМЕ

Джашауум кетиб барады
Ууакъ-тюек къайгьылада,
Кемеледе тюл, къайыкълада...
Ол джашау джашаумуду сора?
12. 04. 1992

ТУУГЪАН КЮНЮМДЕ ДЖАЗЫЛГЬАН НАЗМУ

Отуз джети.
Кёзюм джити,
Сёзюм джити.
Алай сагьыш этсем иги —
Джашау кетди.
Джашлыкъ кетди.

Бир насыбым —
Кёбле кетген
Ма бу чекден,
Бу чынгылдан,
Къыйналсам да,
Ёте-ётдюм.

Аллыбызда
Эки-ючджылда
Ёзен меннге
Этер тарлыкъ.
Мен ёрлерме
Тёппелеге —
Келир меннге
Файгьамбарлыкъ.

1992 джыл, апрелни 12, Неаполь

ДЖАЗЫКЪСЫНМАЙ НЕ ЭТЕЙИК АДАМНЫ ++++++++++++

Туугьан кюнюбюзден ахыр кюнюбюзге дери
Барыбыз да джолоучубуз, джолдабыз.
Барыбыз да къолундабыз Аллахны,
Джалбарабыз джиберме деб палахны.

Джашау джиби кимни къайда юзюлюр?
Тенгиздеми, хауадамы, джердеми?
Тутмакъдамы, батмакъдамы, тёрдеми?
Эшикдеми, тёшекдеми,- ким айтыр?

Биз билмейбиз хазна бир зат боллукъдан,
Билмегенибиз иги огъуна болур.
Ансы билсек турур эдик титиреб,
Джыгъылыр эк замансызлай, тентиреб.

Адам билсе къайда, къалай ёллюгюн —
Нечик ачы кёрюнюред къадары.
Къутулургъа айхай джокъду мадары —
Кёрге кирмез кёргюнчюннге кёрюрюн.

Ол себебден — боллукъ бизге джабыкъды.
Кёк — чууакъды, кёлюбюз а — джарыкъды.
Кёкге булут, кёлге мыдахлыкъ келир:
Ёлмеген да, ёлген адамны кёрюр.

Ёлмеген да, ёлюмню кёрюб, кючсюнюр,
Ёлмеген да ёллюгюне тюшюнюр.
Суугьа тюшген, не этерикди, таш къармар:
Ол дуния барды дер да кёл басар.

Дуния джарыкъ, кёр а — эрши, къарангы:
Джазыкъсынмай не этейик адамны.

15. 04. 92 дж. Марсель

КЪРАЛ БОЛУР КЪАРАЧАЙ ++++++++++

Къалапеледе ургьанбыз бу джуртлагьа къазыКъ,
Адамча, Эрча джашагьанбыз таш башында да – тауладА.
Рахат кюн да болгьанбыз джурт сакъларгьа хазыР,
Алан къралыбыз да белгили эди дуниядА.
Чыртда эсде джокъ эди келир деб къаЧ.
Ай медет, Асхакъ Темирден сора да къырды  эминА...
Иншаллах, къраллыгьын ызына алыр КъарачаЙ.

Къачан да бизни джолубуз — ачыКъ,
Ат басханны джер биледи къайда дА.
Рысхыбызгьа, джуртубузгьа джутланнган а – ачыР,
Адамлыгьы болгьанны чакъырабыз тойгъа дА.
Чомартлыгьыбыз, халаллыгъыбыз – кесибизге да къууанЧ.
Ашхыладан болсакъ, атыб къоймаз Аллах дА,
Иншаллах, джангыдан кърал болур КъарачаЙ.

Къара, эки джагъасы Къарачай болгьаны ючюн бу назмучуКъ Ашыгьыш барады тау сууча, болуб таза да, терк дА.
Республика болур Къарачай, Джумхуриет болуР,
Аны ючюн кюрешмеген эркиши тюлдю, киймесин бёрк дА.
Чынг деу тауладан бири — Минги Тау — беред бизге кюЧ:
Ата-бабала да сагъайыб сакълайлА,
Инша Аллах, бурунча кърал болур КъарачаЙ!
Марсель, 16. 04. 1992 дж.

СЁЗНЮ КЮЧЮ

Батыб баргьан, чёбге къадалгьанча,
Мен бир назму тизгиннге къадалдым.
Чёбге къадалгъан батды да кетди,
Мен сёзню кючю бла сау-эсен къалдым.

ТАЗАЛЫКЪ ТУУДУРГЪАН ТИЗГИНЛЕ

Мында мешналаны ариу тиширыуланыча къучакълаб,
Тёшекгеча, джоллагьа бауурланыргъа боллукъду.
Марсель, 17. 04. 1992

КЪАРАЧАЙ АЛИФЛАМ (ЭЛИБЛЕ)

Къ
Къаядан къала къарайды,
Къама къарайды къынындан —
Къайгьы, къарала, къорайды,
Къоркъуб къачады къатымдан.

А
Аланла алай айтханла:
Адам — Аламны Адамы.
Ала, аланлача, адамлача,
Айыргъандыла араны.

Р
Разылыкъ, рахмат Расулгьа,
Расулгъа рахмат, разылыкъ.
Рысхы рысхыды. Рахатлыкъ –
Резикге, раннга, Раубазыгъа да.

А
Айтылгьан айбат Архыз—
Аланияны арасыды,
Ариулукъну анасыды,
Алдады айныры аны.

Ч
Чегерибизни чекгенбиз,
Чыкъгъанбыз чынгылладан.
Чыдагьанбыз, чыныкъгъанбыз,
Чиркимезча чынлыладан.

А
Ассыла асылалла
Атлары аман бла айтыла.
Аланла — асылла уа,
Алгьынладача — атлыла.

Й
Итлерибиз излейдиле
Иннетибизни илерге.
Иншаллах, илетмезбиз,
Илинирбиз Илкерге.
Апрелни 18, 1992 джыл

САНГА БАШ УРАМА, КАВКАЗ!

Чайкъалады тенгиз, чайкъалады,
Кеме къарышалмайд джелге.
Кёлюбюз тюрлюле булгьанады,
Тансыкъ да болгьанбыз джерге.

Къарангыд тёгерек, къарангыды,
Бир джукъ тюртюлсе уа кёзге...
Узакъда кемени джарыгьы —
Ол да асыуду кёлге.

Узайыб тауладан, къралдан
Бир ай тенгизде баргьанлы.
Бир айт, джуртунгдан, ахлунгдан
Не болур дунияда багьалы.

Аллахны, адамны эсгере,
Билгенимча къылама намаз.
Минги Тау кёзюме кёрюне,
Сеннге баш урама, Кавказ.
Апрелни 19, 1992 джыл, Акь тенгиз

ДАРМАН

Бир-бирибизден айырылыб,
Джашау этерге кеч эсе,
Аны да ангылай тургьанлай,
Мени терслерге ёч эсенг,
Энди сеннге сюймеклигим,
Алгьынча болмай, кюч эсе,

Сора узакъ созмайын,
Айырайыкъ араны.
Заман, болмаса къабыр,
Джабар джюрек джараны.

ФАКЪЫРА +++++++++++++

"Джокъду мени барыр джерим,
Джокъду мени къалыр джерим",-
Деди.

Сордум анга:
«Джокъмуд сени Ата джуртунг,
Джокъмуд сени Ана тилинг,
Аллахынгдамы джокъду сени?!».

"КЪАРАЧАЙЛЫМАМЫ?"- ДЕБ, СОРСУН КЕСИНЕ

Къулагьыбызгьа азан таууш келе,
Тюркиеден узая барабыз.
Ненча къралгьа элтди бизни кеме —
Къарачайлыла хар къайда да барбыз.

Къарачайлылагьа игилик излесек,
Бютеу дуниягьа тилейбиз тилек.
Алан-Къарачай джурт деселе уа —
Минги Таугьа бурулады джюрек.

Арабда, Тюркде, Америкада —
Къайда джашаса да къарачайлы,
Кавказын, Минги Тауун эсгереди —
Анда чыкъгъанды аны Кюню, Айы.

Неапольну Гарибальди орамында
Тишлеб, нартюхлени тутдургьанларында къолубузгъа,
Стамбулда уа сусабыбызны айран бла кесгеникде,
Туугъан джерибизни тылпыуу урду бурнубузгьа.

Минги Тауну тёппесине чыгьыб,
Джер джюзюнде къарачайлылагьа къычырама азан:
Къайсы джерлеге чанчсагьыз да чыбыкъ,
Къайсы джуртлада ассагьыз да къазан,

Къарачай а — бирди. Джурт — бирди. Аллаху акбар!
Къалгъан халкълача джашарбыз биз да джерни юсюнде.
Тил-тин-дин бар, туз-дам бар, акъ бар,
Джангыз "къарачайлымамы", деб, сорсун хар ким кесине.
1992 джыл март-апрель

ТАТАРКЪАННЫ КЪЫЛЫЧЫНДА ДЖАЗЫУ ++++++++++

Къыйын кюн таулугьа къолунгу берсенг,
Сеннге керек кюн таулу джанын да берир.
Алай а, таулуну уруб бёркюн тюшюрсенг —
Таулу уруб башынгы тюшюрюр.

АУАЗДАН

Бил,
Аллах ючюн тюл,
Этгенинги
Кесинг ючюн этесе.

ЭКИ АУАЗ ++++++++++++

- Тёрт джаным тауду.
- Тёрт санынг сауду.

БАШХАЛЫКЪ ++++++++++++++

Сен ташха абынаса,
Мен а — джулдузгьа.

МЕНИ БЛА ПОЭЗИЯ КЪАЛСЫН

Бу дунияны адамы да тюлме мен,
Ол дунияны адамы да тюлме мен,
Мен кесим къурагьан бир дунияда джашайма,
Ангылаб-ангыламай да, ол затха кюлме сен.

Джангы дунияны къурауда мен Сени
Боллукъ эдим сол джанымда элтирге,
Ёзге Сени тамам сюйгеним ючюн,
Болалмадым аз да джарлы этерге.

Бир къанатым назму, бир къанатым — Сен
Болсагьыз а,
Къаллай мийиклеге чыгьар эдим мен.

Ёзге насыбымы кесим кесиб атдым — айтдым:
Бол насыблы башха бла.
Менича аджашхан, шашхан бла
Къуру Поэзия къалсын!

КИМЛЕДЕДИ ОНОУ?

Азлыкъ этерча сан, санау да,
Кёбдю палах.
Алай а ол бары — сынауду,
Сынайды Аллах:

Ол бизни Адам этди, халкъ этди —
Джурт да, тил да, дин да бериб.
Аланы сакълар ючюн кюрешмеген а —
Къахмеди-саякъды, тюлдю бёрю.

Аланы сакълар ючюн къазауат этмеген —
Къулду, къарауашды:
Тойгьан джери анга туугьан джерден иги,
Къарны анга — сыйдан, намысдан да башды.

Джурт, тил, дин деб, къазауат этмеген —
Иги бла ёмюрде да айтдырмаз атын.
Ол иги джашар ючюн къатынын башхала бла къоярыкъды,
Таб кеси да боллукъду къатын.

Алай а аллай къахме-сатлыкъ
Башчы болуб, бетибизни тырнай эсе,
Биз да, бойсунуб-бойсунмай да, анга тынгылай эсек,
Къалгъанмыды да бизде адамлыкъ, халкълыкъ?

Эркинлигинг джокъ джеринге,
Эркинлигинг джокъ тилинге,
Эркинлигинг джокъ дининге, джоругьунга-адетинге.
Дагъыда сёзюнгю сан этмей,
Айтханынгы къулакъламай,
Тюз дауунгу огьурамай,
"Юре тур, — дей эселе, — юре тур",
Сора,
Ёле турма да — ёрге тур.

Ёлген — кимге да тёреди:
Батыр бир кере ёле эсе,
Къызбай минг кере ёледи.

"Къан тёгюллюкдю",—деб, бир къауумла,
Харам чабакъла болуб,
Таш артындан къуйрукъ булгьайла.
Ашдан ауурланнган бирле да,
"Ачлыкъ-джаланнгачлыкъ джетер",—деб,
Быдырларын къашый, ынгычхайла.

Кимни арбасына минселе
Аны джырын джырлаучу
Сатлыкъ "алимле" да:
"Биз аланла тюлбюз, халкъ тюлбюз,
Джерибиз да джокъду",-деб, мурулдайла.

Бирле да, шиндиклерине джабышыб,
"Оноудан-тоноудан, ашаудан-джашаудан,
Кетебиз",-деб, къалтырайла.
Джарым моллала да хызенлерине къадалыб,
"КГБ — акбар", "КГБ, къутхар",-деб, джылайла.

Была — бир да ажымсыз —
Ол кърым ханланы, къабарты бийлени,
Сталинлени, берияланы, сусловланы
Юзюклеринден-гыбышыларындан болурла.

Ансы, кърал "азат болугьуз" десе да,
"Огьай" деб, къарышыб, аякъ тиреб,
Къахмелениб, кукаланыб,
Тобукъланыб турмаз элле.

...Къара-Муссала, Ачемезле да
 Къан тёгюледи деб, къоркъсала,
Отоуларын-къатынларын къоюб,
Келген залимледен букъсала,
Не къалыр эди Къарачайдан?

Джууаб беригиз къахмеле-сатлыкъла.
Сизни хапарыгьыз бармыды
Къраллыкъдан, халкълыкъдан?

Огьесе,
Сый-намыс, адет-бет деген,—
Эски-чирик адетлемидиле сизге?
Сиз сау болуб дунияда
Эркинлик-насыб джокъ бизге.

Сиз, кесигизча, гыбышы халкъ
Этерге излейсиз таза миллетни.
Бютеу дуниягьа баям этебиз,
Кёлюгюздеги къара иннетни.

Бизде бу къахмеликни сезе эселе,
Къарачайны Къарачай этиб кетгенлени
Къабырлары эки джарыла болур.

Боялгьан тиширыула кёбден кёб,
Уяла билгенле — аздан-аз.
Ичмеген эркиши — джокъну орнунда,
Оноу а — къатынланы къолунда.
Ма Къарачай бюгюнлюкде...

Элли джылдан,
Къарачай, не къалыр сенден?
Бюгюн — Карачаево-Черкесияса сен.
Атынг огьуна къайтарылмай турады.
Думп болууну къачхы джели урады...

Юйню оноуу — тиширыуланы къолунда,
Халкъны оноуу — къахмелени къолунда,
Алкъын барабыз коммунизмни джолунда,
Ой, Къарачай!

АЛЛАХ ДЖЮРЕГИНДЕ БОЛГЪАН

Эртден бла эртде туруб,
Абдез алыб, намаз къылыб,
Санынгы-джанынгы да тазалаб,
Хаух дунияны къоркъууларындан,
Къайгьыларындан, гюнахларындан
Толусу бла арытылыб,
Къул сезимлеринги ташласанг —

Аллахха къуллукъ этиу бла
Кюнюнгю алай башласанг,
Аллахха къуллукъ этиу бла
Кюнюнгю да алай бошасанг —

Джол ачылыр:
Ёлюмге тюл — Джашаугьа,
Ёмюрге тюл — ёмюрлюкге,
Хыйныгьа тюл — илмугьа,
Джыргъа-Поэзиягъа-Назмугьа.

Аллах бла байланса кёлюнг,
Башха тюрлю болур кюнюнг,
Кеченг да башха тюрлю болур,
Кючюнг да башха тюрлю болур.

Патчах эсе да, бир адамдан
Сен къоркъмазса, къалтырамазса,
Бай, бий эсе да бир адамгьа
Джалынмазса, джалбармазса.

Сен тазалыкъны, азатлыкъны
Юлгюсю кибик джюрюрсе,
Аллах джюрегинде болгьан —
Хорланмаз кючдю, билирсе.

Аллах джюрегинде болгьан,
Ол адам тюлдю — Адамды.
Анга бойсуннукъдула
Заман бла Алам да.

Ол кеси уа Аллахдан башха
Бойсуннукъ тюлдю бир джаннга.
Аллаху акбар! — ой уллу Аллах,
Тынгы, тынчлыкъ да бер джаннга.

УЛЛУ АЛЛАХХА — МАХТАУ!

Итлик-зарлыкъ марайды:
Кёзчюклери — миз.
Алай а хорлатмазбыз —
Адамлабыз биз.

Бош адамла да тюлбюз —
Тейри адамлары.
Маймулдан джаратылгъан а
Коммунист адамланы
Маймулла бла къояйыкъ —
Коммунизм къурсунла,
Тукъум эм джукъ болсунла,
Алай а не да болсун,
Бизден кери болсунла.

...Кюрешдиле дин бла —
Хайда аманла, хайда сёк.
Динни орнуна — коммунизм,
Аллахны орнуна — генсек.

Миллетлени, тиллени
Къаст этдиле бутаргьа,
Барын чагъыб, къатышдырыб,
Бир къадыр халкъ къураргъа.

Табигьатны джоругьун
Тюрлендирир мурат бла,
Кёкге, джерге, суугьа да,
Кёб артыкълыкъ этдиле.

Компартиягьа адам къул
Болуб турур ючюннге —
Адамны ич хауасын
Тюрлендириу, — дедиле.

Адамны адамлыгьын
Аякъ тюбге атдыла,
Адамны Адам этген
Затларына джатдыла.

Юретдиле алдаргьа,
Экибетли этдиле.
Хайуан этиб халкъны
Джаргьа джууукъ элтдиле.

Эркек-тиши айырылмай,
Гитче-уллу айырылмай,
Бет-уят деген къайда?
Сый-намыс деген къайда?

Бий, бий сёз да джокъ энди,
Ёзден бет да джокъ энди —
Ой къул къылыкъ, къул джорукъ
Кючлеб къойду дунияны,
Коммунист империя
Ойду, джойду дунияны.

Байыныу болду иннет,
Ичкичи болду миллет,
Къахмелик болду адет,
Адамлыкъ, джууукълукъ да — тюб.

Ёзге ёмюрлюк зат джокъ,
Бу да — бир ёмюр болду.
Таджал, аджал джорукъ да
Тот кесиб, умур болду.

Ёлетден къалгьан кибик
Адам, адамлыкъ да — аз,
Аз болсала да барла —
Келед теренден ауаз:

Тарихибиз — эски,
Халкъыбыз а — нарт:
Джюрек джашлай турур,
Кёкча джашнай турур,
Кесим болсам да къарт.

Тилим эсе – тюрк,
Диним эсе – ислам,
Кёзюм эсе – бёрю,
Кёлюм эсе – къаблан.

Тауум эсе — Минги,
Ташым эсе — Къадау.
Сакълаб тургьан бизни
Уллу Аллахха — махтау!

КЪАРАЧАЙ КЁЛ +++++++++++++++++++++

120 миллионов кюри радиоактивности — в два с половиной раза больше, чем было выброшено в ок¬ружающую среду при аварии на ЧАЭС — плещется сегодня под открытым небом в озере Карачай. Собственно, какое это озеро, Карачай... Это от-крытое хранилище жидких среднеактивных отхо¬дов — "продуктов" деятельности печально знаменитого предприятия "Маяк" ("МН" № 43, 25. 10. 1992г.)

Азатлыкъгьа кёлю бла термилген
Къарачай кёлюбюзден бошаб огъуна къойгьандыла:
Анга — ол тазалыкъгьа — ёлюр от къуйгъандыла
120 миллион кюри бла тергелген.

Ол уу къуйгъанланы бабалары болурмелле
Кетген ёмюрледе бизге эминаны джайгьан да?
Ызы бла Хасаука урушда къырыб,
Къалгьан хуртдагыбызны тарбыууннга тыйгьан да?

Артдаракъда кёчюрген да, джойгьан да
Ол юзюкден фыргъауунла тюлмелле?
Бюгюн бизни къраллыкъсыз къойгьан да
Ол къауумдан Амантишле тюлмюлле?

...Да бошай бошадыла Къарачай кёлден —
Къаллай бир джылны кир къуюб турдула:
Ата джурт, ана тил деб эсгергенлени
Басдыла, асдыла, ГУЛАГлагъа урдула.

Бошадыла Къарачай кёлден —
Ичкичиликни-хаулеликни джайдыла, орнатдыла.
Къралгьа джау — адамбыз, халкъбыз деб баш кёлтюрген,
Аланы кече-кюн бла къурутдула, къоратдыла.

"...Рахатлыкъ, эркинлик, джер да — сизге",—
Дегенлери ючюн большевиклени баш этдик.
Фыргьауунланы сёзлерине ийнаныб,
Башчыларын халкъыбызгьа джаш этдик.

Партиягьа тёшек боллукъларын билмей,
Советлеге сайладыкъ — власт этиб.
Ала уа, кюч-къарыу алгъанларында,
Бизни къул этерге кюрешдиле къаст этиб.

Джерибизни, мюлкюбюзню, тилибизни, динибизни да
Сыйырыб алыб, къуру джуртха къаратыб къойдула.
Алай а артда Джуртубузну да сыйырыб,
Къабырларыбызгьа дери чачдыла, ойдула.

Тонгузну аласы-къарасы джокъ дегенлей,
Орус патчахы, коммунист патчахы да бизге бир.
Мыкалай-Сталин-Суслов империя,
Къалгьан империялача кёбер, чёгер, ёлюр.

Алай а энди Къарачай кёлге не оноу?
Алай а энди Къарачай халкъгьа не оноу?
Ол ызына аязыб, тирилиб кетерми,
Джашау этерми ариуланыб, джангырыб?!
1992 джыл, ноябрны 2

ЭКИ КЪАРАМ ++++++++++++++

Даулаша келдик да,
Тирелдик бузгьа:
Сен — ташха абынаса,
Мен а — джулдузгьа.

Харам санынг тартады
Сени топуракъгьа.
Мени халал джаным а —
Кёкге, чуууакъгьа.

"Бошалад,- дейсе,- джашау
Ёлюм бла джерде."
Джанны ёлюмсюз болгьанын
Сезсенгед бирде...

Бу дуниягъа джутланнгандан
Къаласа ёлюб.
Мен а башха дунияланы
Турама кёрюб.

Мен а таша затланы да
Турама сезиб.
Сеннге къалай джетдирейим
Аллахны сёзюн?

Хаух дунияны джукъусу,
Букъусу басыб,
Сени сангырау этсе да,
Сёлешдим базыб.

Сёлешгенлигиме уа —
Тирелдик бузгьа:
Сен сын ташха къарайса,
Мен — Ай бла джулдузгьа.

БЮГЮЛМЕЗЛИКНИ БЮГАЛМАЗ КИШИ ДА

Джайча кёрюнеди джуртуму къышы да,
Сууугъу да — джанкъозча ингил.
Бюгюлмезликни бюгалмаз киши да,
Кёлюм да, Тауум да — Минги.

Джылан къабындан джийиргеннгенча,
Тилине, халкъына ыйлыгьады къанау.
Мени уа – нарт Ёрюзмекден, Къарчадан келгенича —
Сёзюм да, Ташым да — къадау.

Тюзлюгюм: "къоркъма,- дейди,- джукъдан",
Кёкге къарагьаннга кёрюнеди джулдуз да.
Джууукъ, тенг кёб болсала да Джуртда,
Джюрек а, Терек а — джангызла.

Алай а Аллах да джангызды —
Джангызланы ол къоймаз атыб.
Кечени ауурлугьу да дженгнгеннге ушайды —
Азатлыкъ тангы келеди атыб.

Бизни тыймазла бугьоу да, сынджыр да,
Амантишле турсала да халкъларын сатыб.
Горда бычакъча, Ай да джангыды-къынгырды —
Азатлыкъ тангы келеди атыб.

Ёлмезлик джокъду. Къачан болса да,
Биз да кирликбиз кёрге-къабыргьа.
Джурт, халкъ ючюн кюрешген боллукъду
Халкъны эсинде къалыргъа.

Ауруугьа, къартлыкъгъа къоймай тёрт санымы
Бюгюн Къарачайыма къалкъан болалсам,
Анга келлик палахны тыялсам,
Халкъыма къоялсам джаш джанымы —

Ол болур адамлыкъ деген,
Джигитлик, ёлюмсюзлюк деген да ол болур?
Джанын халкъындан татлы кёрген а
Ол ким бла болур, ким болур?

Джайча кёрюнеди джуртуму къышы да,
Сууугьу да — джанкъозча ингил.
Бюгюлмезликни бюгалмаз киши да,
Кёлюм да, Тауум да — Минги.

ЭКИ ДЖОЛ АЙЫРЫЛГЪАН ДЖЕРДЕ ++++++++++

- Юсюмде джылы кийимим джокъ,
Тагьайларым, ыргьагьым, хыджим да джокъ,
Илиниб, ауушдан ётерча.
Тёрт джаным тауду.

- Тёрт санынг сауду.
Этерсе мадар. Бар.
Къар, джар сени тыймазла:
Кёлюнг таймаса,
Аякъларынг таймазла.

- Джангызма.
- Джандар да джангыз эд...
- Сауут-сабам джокъду.
- Сауут деген нед? Бар эселе бет бла ёт.

- Джан бирди.
- Ата джуртунг, халкъынг да бирди.
Барыбызны джаратхан
Аллаху тагьала да бирди.

Кесингден кёлюнг чыкъгьандан эсе,
Тёнгегингден джанынг чыкъсын.
Топуракъда чиририк санланы
Аяма.
Эртде-кеч болса да чыгъарыкъ джанны,
Къызгъанма.
Къызбайлыкъ этиб,
Джууукъну-тенгни уялтма.

Хасаукачы Умарча сермешиб ёлген —
Ол эркишиге насыбды, сыйды.
Керек кюн джигитлик этген —
Ачемезге, Татаркъаннга тенгди.

Ата джуртун, халкъын сакълай,
Аталаны, эгечлени, сабийлени джакълай,
Джашагъан, ёлген неден да башды.

- Тёрт джаным джауду.
- Тёрт санынг сауду.
Тау да сеники, джол да сеники,
Таб джау да сеники.

Туудукълары эсенг
Аланланы-асланы,
Къоярса бу къарыусуз
Дыгаласланы.

Хорларса кёлсюзлюкню,
Белгисизликни.
Белгиси болурса
Ёлюмсюзлюкню.
Алгъа.

БИЗ ХОРЛАРБЫЗ ++++++++++++++

Тёгелле была юнгюшню къанын,
Марайла была чеченни джанын,
Къуршалагьанла Малкъарны, Къарачайны,
Кёрюб болмайла джулдузну, Айны.

Излейле бизни эзиб турургьа,
Биз а къулла тюл, тёзюб турургьа:
Сюйюбмю этгенле итле бла къазауат
Шамиль шыйых, Умар, Зелимхан, Къанамат.

Кёбден кеб ёлюр, аздан а — аз,
Бизни джуртха да келмей къалмаз джаз —
Эркиши болсакъ, "хайт" деб турсакъ,
Келген джауну да "хейт" деб урсакъ.

Джаша, джер джюзюню адамы, халкъы,
Бизге керек тюл кишини хакъы.
Алай а, джерибизге джут кёзден къарагъан,
Миллетибизни аягьын, джанын марагьан

Ким эсе да — кечмезбиз аны,
Бугъунса, излеб табарбыз аны —
Бютеу дуниягъа баям этербиз,
Джаны термилиб чыгъарча этербиз.

Джаугъа джау болурбуз, тенгнге уа — тенг,
Тарда джашасакъ да — джюрегибиз кенг.
Джетишеди бизде айран да, ийман да,
Керек тюлдю бизге патчах да, хан да.

Халкъбыз — адети, джоругьу болгьан,
Ана тили, Джурту да болгьан.
Халкъбыз — энчи къарамы, бети болгьан,
Ангысы, эси, ётю да болгьан.

Кавказны ётгюр, тулпар джашлары
Джашарла ёхтем тутханлай башларын.
Сакъ болурбуз Ташха, Терекге.
Биз хорларбыз. Аллах — джюрекде.
1992 джыл ноябрны 19

НАРСАНА-МОСКВА ПОЕЗД
(31. 12. 1992 - 01. 01. 1993, байрым кече)

Бирде ётюнг джетмей къалыр,
Бирде сёзюнг чапракъдан ётмей къалыр.
Ананга, не джашырыу, баланга да къайгьырыу-къоркъуу
Бирде таукеллигинге буруу болуб къалыр.

Бу дунияны, бу джашауну джоругьу
Къоймайд мени сюйгенимча джашаргьа.
Тели юйге, тутмакъ юйге тюшмез ючюн
Мен керекме башхалагъа ушаргьа.

Алай а, мен башхалагьа ушамам
Бу акъ къагьытха, тиширыугьача, къабланнган сагьатда,
Кёлюм кёзбау къабындан ычхыныб-чыгьыб,
Сезимлерим къатланнган сагьатда.

Джазыууму сюйгенимча джазалмай эсем да,
Назмуму борчлума излегенимча джазаргьа.
Мени джазыуум Аллахны къолунда болгъанча,
Сёзню джазыуу да мени къолумдады.

Дагьыда сёзню бетин чыгъарыб,
Чолпан джулдузча джандыралмасам аны,
Эртде-кеч болса да, Сёзню къачы урур да мени,
Къыйынлашыб чыгъар тёнгекден джаным.

Поэтме деб, къолгьа къалам алыб,
Сёзлеге уа джан салмай къойгьаным ючюн,
Ёз джанымы аяб, алагьа юлешмей,
Назмучу бетни джойгьаным ючюн,

Ёлюмсюзлюкден меннге юлюш болмаз,
Поэзияда атым, назмум да къалмаз.
Этинги ашамай этин ашатмайды мал:
Аны эсгермеген – къойчу, назмучу да болмаз.

ЯНВАРНЫ БИРИ 1993 ДЖЫЛ

Хаты да, ханты да, аты да, анты да
Джарашмай тебрегендиле Тейри, ёзюме.
Кёзбауду алтын да, алтынчач къатын да,
Къарачай къыз кёрюнсе мени кёзюме.

Кёлюм тауусулгьан Айгьа ушаса,
Джашауум кёрюне бютюн мутхузча,
Ай къатында джарыкъ джулдузча,
Къарачай къыз меннге ышарады онгдан.

Сюйюмлю ышарады меннге джулдузум,
Эрите джюрегими-кёлюмю бузун.
Къарачай деб, сюеледиле таула,
Къарачай деб, энедиле суула.

Къарачай деб, кериледи къулачым,
Ёзге мыдахд, кюрен тартхан къууанчым —
Къарачай къыз деб, джюуюлдегенликге къарылгьач,
Мени башымы сылай тургьан къачды, къач.

Къарачай къыз — джюрек аурууум мени,
Къыйынлыгьым къоргьашындан ауурд мени...
Къой къояйым, кёлюм тузлу тенгизден къансын.
Ол тау суу а, къара суу а бир гюнахсызгьа къалсын.

МИНГИ ДЖЫРЧЫ +++++++++++++++++++

Къралда эм онглу джырчыгъа саналды.
Усталыкъны джетинчи къатына джетди.
Байлыкъ бла, махдау бла да сыналды —
Терилмей, тюрленмей аладан да ётдю.

Бирле кибик, кимни арбасына минсе,
Аны джырын джырлаб да бармады.
Амалсыз болуб айтса, артда тобагьа къайта,
Тюз турду, ассы болмады.

Джаннга къоркъуулуд деб, Джырчы Сымайыл
Назму этерин а къоймады.
Къыйын кёзюуде да эски хамайыл
Аны джанындан таймады.

Халкъы бла бирге аджал базманда
14 джыл турду Орта Азияда да:
Бычакъны ауузунда да кертилей къалды
Аллахха, Поэзиягьа да!

Халкъ къайытхандан сора да, фыргъауунла,
Тюрлю-тюрлю амантишле бирлешдиле.
"Аллах джокъду де,"- деб, Джырчыны
Ийманындан чыгьарыргьа кюрешдиле.

Алай а, бурун огьуна, Ибилисге
Сымайыл не айтханы, не этгени белгилиди.
Файгьамбарны, Джырчыны да сёзю
Юлгюлюдю, бизге юлгюдю.

Джырчыны ауузун байларгьа кюрешдиле,
Бёрю ауузун байлагъанча.
Ёзге аны ауазы келиб турду,
Кёк кюкюрегенча, джашнагьанча.

Аллахха шукур, джыр-назму гяхиник
Энди ура тебрегенди джуртха да.
Джырчыгьа джол бермеген
Къайдагьы къамыжакъгъа, къуртха да,

Джукъ айтмайын бир къояйыкъ.
Закийни хорларыкъ кюч джокъду.
Фахму да къаллыкъды Поэзияда
Зарлагъа уа орун джокъду.

Минги Таугьа Минги Джырны
Сымайыл болмаса ким эталды?
Поэзия чырагьын джукълатмай
Тенгизден-теркден да ким ёталды?

Къадар Минги Тауну джаратды,
Сымайыл а — Минги Джырны.
Элли джылдан китабы чыкъды,
Алгъышлайыкъ Джангы Джылны.

Айхай, ол аны кёрмез,
Джангы назму да джазалмаз.
Минги Таууна бурулуб
Энди намаз да къылалмаз.

Минг тауну башы — Минги Тау,
Минг джырны башы — Сымайыл.
Минги Джырчы бла Минги Тау
Биз халкъны джулдузу, Айы.

Джырчыны къабхан сокъур чибинле
Кетерле, унутулурла.
Аны къабырына уа — зияратха
Закийле да джюрюб турурла.

Джангыз Джырчыны осуятына,
Биз керти бола билейик.
Ана тилибизге, Поэзиягъа
Аныча къуллукъ этейик.

Алданмайыкъ дуния малгъа,
Ызындан кёб да сюрмейик.
Ёллюк джанла бир ёлюмсюз зат къоймай
Бу къара джерге кирмейик.

МИЛЛЕТ АНГЫБЫЗ БАРМЫДЫ? ++++++++++++

Кюн тийиб, кюле турады,
Джангур да джауа тургьанлай,
Бизни тилибиз а ёле турады,
Кёзюбюз джана тургьанлай.

Ёле турады ана тилибиз,
Билмеген кибик этмейик.
Не халда джюрюйд ой джаш тёлюбюз,
Хей, гяуур болуб кетмейик.

Ёзеги къуруб, къабугъу къалгьан —
Миллетге саналыб билмейме.
Джурту — Къарачай, аты — Къарачай,
Къарачай адам а — кёрмейме.

Бизни джолубуз мияла буз эд,
Бузну юсю уа — къар эди.
Ёзге джуртунда халкъ талкъ болур деб,
Кимни эсинде бар эди.

Кимни эсинде бар эди,
Халкъ къраллыгьын алмаз деб.
Сора неге юрюлюб келген эк
"Ой Шам Къарачай, Кавказ",-деб.

Биз — тюзде къалгьан къой сюрюу,
Энчи Республика болмасакъ.
Миллет ангыбыз бармыды бизни,
Къраллыгъыбызны алмасакъ?!
09.01.1993

Бу томгъа энди къайытыу, тийиу, тюрлендириу джокъду. Бу халда сакъларгъа. Джангыз аллына сабий назмуларымы салыргъа боллукъду. Поэзиямы хронология джаны бла эм аллындан башлар ючюн. Не да, томгъа къошакъ этиб, ахырында.
Октябрны 4, 2008 джыл. Ставангер.



 
КЪЫЗЫЛ-КЪАЛАДА ШКОЛНУ СОХТАСЫ
ЛАЙПАНЛАНЫ БИЛАЛНЫ НАЗМУЛАРЫ

Мен, Лайпанланы Билал, 1955 джыл апрель айны онекисинде Къыргъызстанны Кок-Сай элинде туугъанма. Алай а, кесими туугъан элиме Къызыл-Къаланы санайма. 1957 джыл сюргюнден былайгъа къайытханбыз. Мен былайда ёсгенме, орта окъулну да былайда битдиргенме. Тёбен элде, дуппур башында, атам-анам ишлеген къанджалбаш юйюбюз  бюгюн да турады.
Уллу эгечим Айшатны кючюнден, окъургъа-джазаргъа беш джылымда, школгъа баргъынчы, юреннгенме. Сёзлени бир-бирине тагъыб да, ол заманлада башлагъанма. Ол дефтерле эгечимде бюгюн да сакъланалла. Сабийлигими, элими тансыкълагъандан, ол къол джазмаладан бир къауум «назмуну» китабыма салыргъа тыйыншлы кёргенме – аланы тыш къарамлары не ич магъаналары сизни сейирсиндирмезликлерин билсем да…

ДЖАЗГЪЫ ДЖАБАЛАКЪ (1960-1970 джылла)


ДЖАША, КЪЫЗЫЛ-КЪАЛА
(12.04.1960)

Джёгетей Аягъы. Хитрый. Арбагъа
Адамла атханла мыллык.
«Мындан къалсакъ – тюзде къалдыкъ»,-
Анам мени арбагъа узатханды.
 
Къайсы эсе да мени,  къозунуча алыб,
Къатында хапчюклеге олтуртханды.
Адамладан тыкъланнган арба
Кючден-бутдан джолгъа атланнганды.

Юйюбюзню туурасында джардан
Къуюлуб кетерге аз-буз къала,
Тюшер джерибизге джетдик.Тюшдюк.
Кёз байлана, ашхам бола.
Джаша дейме, Тёбен элим,
Огъары элим – Къызыл-Къала.

ТАРЗАННГА
(1960 джыл)

Къара итибиз Тарзан къалгъанды Кок-Сайда.
Аллай шохум джокъду мени Къарачайда.
Кесими чалман къазыкъгъа сынджыр бла тагъыб,
Кюрешеме аны эниклеб, чабыб.

Ким биледи – ол да мени эшите болур,
Ол да бери айланыб, хахай эте болур.
Бизни бла бирге келсе эди Тарзан –
Мында анга ичирлигем нарзан.

Орта Азияда ызыбыздан къараб къалгъанды
Къара итибиз, къайыр итибиз Тарзан.
«Ол анда ёлгенлени сакълайды»,-
Деб, кёлюмю басыучанды атам.

Биразны тынгылаб, дагъыда къошуучанды:
«Туугъан джуртунда къалгъанды Тарзан.
Туугъан джуртдан багъалы не болур?»-
Минги Таугъа къарайды атам.

Ит чабхан илгендиреди мени,
Эшта, бизни сагъына болур Тарзан:
«Джуртуна къайытхан адамгъа
Джуртунда къалгъан парийден салам».

Мен аны кёреме тюшюмде,
Аныча «хап-хуп» этеме хар кюнде.
Кетермез ючюн а аны чыртда эсимден,
Тарзан деб, атагъанма кесиме.

КЪУМГЪАННЫ БАШЫН СЫНДЫРГЪАНМА
(1960 джыл)
 
Палахха къалгъанма:
Таш бла уруб-уруб,
Къумгъанны башын сындыргъанма.

Суу юй тюбюне тёгюлгенди,
Не этерге билмейме энди.
«Ай, аперим, джашда барды кюч»,-
Деб, Ислам улу къарт Джюсюб кюлгенди.
Сора мен да кюлгенме.
Меннге урушмазлыкъларын билгенме.
Дагъыда уялыб,
Кишиу бла бирге
Эски тонну тюбюне киргенме.

ДЖИГИТЛИК
(1960 джыл)

Джигитлиги Пилялканы
Джангыз ма буд керти болуб –
Сындыргъанды пиалканы
Аямайын тоб бла уруб.

МЕН КИММЕ ДА?
(1961 джыл)

Кими эшекни джерлеялмайса деб,
Кими чылгъауунгу чырмаялмайса деб,
Кими чуругъунгу  киялмайса деб,
Кими чалкъынгы таблаялмайса деб,
Мени хыликке этелле.

Къой, бузоу кютерге кёзюу джетгенлей а,
Бары манга:
Эм джигитсе деб,
Эм тирисе деб,
Тур, чаб деб,-
Кеслери уа думп болуб кетелле.

ДЖАНЫМЫ БЕРЛИКМЕ
(1961 джыл)

Аськаны къойнунда къозусу бла
Васькагъа миндириб алыб келеме.
Адамланы нек кюлгенлерин билеме:
Васька ат тюлдю, эшекди,
Аська да уллу къыз тюлдю,
Къозу да джангы туугъанды.

Алай а, адамла билмеген бир зат:
Васькады манга эм иги ат,
Аськады манга эм ариу къыз.

Уллула бютюн сабийле.
Ала билген – кюлген, къозугъан.
Мен а джанымы берликме
Аськагъа, Васькагъа, къозугъа.

ДЖАЙГЪЫ ЭРТДЕН
(1962 джыл)

«Тур-тур» келгенди:
«Хур-хур», уян,- дегенди,-
Къой кютерге чыкъ».
Къолума тутдургъанды чыбыкъ.
«Аякъларынгы кюйдюрмез ючюн чыкъ,
Чабханлай джюрю. Чыныкъ.
Къойланы ийме сабаннга»,- дегенди манга.
«Кесмезни аязы ючюн,
Чамланма»,- дегенди.
«Ол сен аязыр ючюн
Урады»,- дегенди.

Мен а, кёзлерими да ууа,
Бир аягъымы кёлтюрюб,
Шорбат чыпчыкъча, джыйырылыб турама.
Мени былай кёрюб,
Хыликке этерле деб да къоркъама.
Эснейме. «Тур-Тур»ну къараб тургъанын эслейме.

Сора, чыбыкъ атыма да къамчи уруб,
Чабама. Джау джагъылгъан гырджынымдан да къабама.
Джарыйма, кюлеме.
«Джигит джаш» деб, мени махтарыкъларын да билеме.
Былай башланады джайгъы кюн манга.

КЪАЧ
(1965 джыл)

Орналгъанды къач келиб,
Тюрленнгенди тёгерек.
Алтын, багъыр себилиб
Сюеледи бу чегет.

Сууукъ ура тебреген
Джерлени башлары бла
Турнала кетедиле
Мыдах тауушлары бла.

Да кёрлюксе хауада
Созулуб гыбы ауланы,
Тауланы башларында
Джангы тюшген къарланы.

Заман алгъа атлайды:
Къачхы джелни тюбюнден
Келечи къыш сакълайды
Акъ тону бла юсюнде.

ЧАЛАМА ЧАЛКЪЫ
(1966 джыл)
 
Къалмай эригиб,
Къоймай эриниб,
Чалама чалкъы
Кенгнге керилиб.

Мен чалгъан джерде
Чалкъыны ойната,
Кёзюнгю алдайды
Гокка къатапа.

Аяздан хансла
Аз-аз къалтырай,
Кюмюш къамача
Чалкъым джылтырай,

Чалама чалкъы
Къоймай эриниб,
Тартама чалкъы
Кенгнге керилиб.

МИНГ СЁЗ АЙТДЫРТХАН БИР СЁЗ
(1969-1970 джыллада джазылгъан «Сюймеклик Дефтерден»)

СЮЕМЕ

Кукушум деб, хар къайда
Эсимде тутуб,
Кесинг бла тюбегенлей
Барын унутуб,

Джарашдыргъан сёзлерим да
Башымдан кетиб,
Джукъ айталмай къалыучанем
Мурукку этиб.

Эсингдемид ол бир джылда
Окъуюм деб бир зат,
Таукеллигим джеталмайын
Къойгъаным тынгылаб.

Джюрекни къыйнагъанынг
Боллукъ болур деб,
Тартыб къаламны алыб,
Кукуш окъур деб,

Харифлени уллусу бла
«СЮЕМЕ» деб джазама.
Сюйгеним да джангыз бир сёз
Айтыр деб базама.

СЁЛЕШГЕНИ БУЛБУЛЧА

Сёлешгени булбулча,
Ышаргъаны джулдузча,
Дунияда бир къыз болмаз
Кёз къаматхан Кукушча.

Кючлю бутлары тебере,
Чабса учад бир къушча.
Чырайы огъуна кюч бере,
Кимни кёргенсиз Кукушча.

От джилтинчикле кёзлеринде,
Къашлары къарала къундузча.
Чырайы къарам аралта,
Хар джаш джюрекни таралта,
Мёлек да джокъду Кукушча.

Ненча джылны сюйдюм сени
Айтыргъа базмайын, таша.
Да энди ачыкъ айтама:
Сени сюеме, кёб джаша.

МЕН СЮЕМЕ

Мен сюеме сени омакъ сёзлеринги,
Байлаб къойгъан, ойнай тургъан кёзлеринги,
Бусакъ кибик, субай узун сюегинги,
Тутдуруучу былай мени безгегими.

Мен сюеме сени таб спорт кийиминги,
Таб джарашхан, аз этмеген сюйюмюнгю,
Джюрюшюнгю – сенгилдеуюк, ариу, кескин,
Билгенингча алай атлай джангыз кесинг.

Мен сюеме сени джарыб кюлгенинги,
Тёгерекге къууат, джарыкъ бергенинги,
Шош чайкъалгъан толу, ариу кёкрегинги,
Мен сюеме… сени саулай кесинги.

СЮЕМЕ +++++++++++++++

Сюеме, джюз кере сюеме,
Сюеме биринчи кере.
Сен сан этмейсе, билеме,-
Сюймекликге джокъду тёре.

Мен башымы тас этгенме,
Сёлешмесенг да турсунуб.
Джырла джазаргъа джетгенме
Къанатла битиб, учунуб.

Сюймеклигим таза чокъракъды –
Ичерсе бир кюн саб болсанг.
Дуния – тар, джашау – къургъакъды,
Ариу къызчыкъ, сенсиз къалсам.

Сюймеклигим ургъан чокъракъды –
Кюч джокъду аллын тыяргъа.
Джюрегимден чыгъармайын,
Аны анда джоппу джыяргъа.

Ол себебден ол тёгюлед
Бурулуб назмулагъа.
Джанымдан сюйген а къарармы
Аз да эс ийиб алагъа?

ГОККАЛА

Бирем-бирем кёрсек гоккаланы
Къайсысын да ариуду деб алабыз.
Бирге кёрсек а барын аланы
Эм ариуун деб, сайлауну салабыз.

Алай а, гоккаланы ичинде
Тюбейле сан-сан аллай гокгала,
Сайларгъа да, неге да джетдирмей,
Кёзге илинедиле ала.

Сен да аллай гокка болгъанса меннге,
Джюрегиме тюйрелгенсе кетмезден.
Ызынгдан джюзле къарайла
Болгъанынг ючюн бир джюзден.

Мен къалгъанладан онглу тюлме –
Халкъда джигит деб айтмазса.
Алай а сени менича сюйген
Джангыз бир адам табмазса.

СЮЕРИК ЭСЕНГ А ОМАКЪ СЁЗЛЕ ЮЧЮН

Сени сюйгеними билдире,
Келтирмейме омакъ сёзлени,
Сагъынмайма дугъум кёзлени,
Турмайма бир да тенглешдире.

Къычырама: СЮЕМЕ СЕНИ!
Джюрегим къоркъуу бла къууанчдан толады.
Сюерик эсенг а, омакъ сёзле ючюн,
Сюймей къойсанг да болады.

СЕН ДА ЭСЛЕРСЕ ДЕГЕН УМУТЛУ

Кукушду сени чам атынг,
Тюз атынг бармыд, билмейме.
Меннге ышарсанг сюеме ансы,
Башхагъа ышарсанг сюймейме.

Джарыкъ къарасанг, мен да ышарама,
Мутхуз эсенг – мен да булутлу.
Сени юсюнгден сагъыш этеме,
Сен да эслерсе деген умутлу.

АШЫРЫЛМАГЪАН КЪАГЪЫТ

Исси салам ариу Кукуш –
Таулуланы къызлары.
Балхам болуб джюрегинге
Къаламымы ызлары

Къууандырсала сени
Да насыбым тутаред.
Джарыта тёгерекни
Джулдузум уруб джанаред.

Ариу эринлеринг ышарсала
Мени джазгъан сёзлериме,
Мен баш уруб къарар эдим
Таза къара кёзлеринге.

Шыбыла иссиликни атхан,
Мукъладис кибик тартхан
Къарамынга мен тюберем
Сюймекликден хапар айтхан
Къарам бла. Айча ариу бетингден
Тохтаучанма кёз алалмай,
Ауузумдан сёз чыгъаралмай,
Керти къууана кёлюмден.

Мен ангылайма джюрегими
Ургъаныны таркъайгъанын,
Эслегенлей кёкрегинги
Шош тенгизча чайкъалгъанын.

Ариулугъунг, акъылынг да
Къанымы бурад дженгил.
Кёрмей сени кюнню къалсам
Татыуун тас этед ёмюр.

Ачыулансанг, кюлсенг да
Джюрегиме дарманды.
Сюймекликге хорлатхан
Бу къалай къыйын заманды.

Сау къал, Кукушум, бошайма,
Айталмадым муратымы.
Джаралы тау къушха ушайма,
Ба этеме ариу атынгы.

СЮЙМЕКЛИКНИ КЕЧЕСИ

Терлегенден болуб мылы
Эте эдим дыгалас.
Кенг терезе ачыкъ болса да,
Кюсей эдим мен аяз.

Бир джарыкъ джулдуз кёкде
Кёз къыса джана эди.
Бир башха джулдузну эсге
Тюшюрюб къыйнай эди.

Аны къолу тийгенча
Кечеги хауа ийнакълаб,
Сылай эди башымы
Бир сейир халда омакълаб.

Бирде кече уяныб
Солуй эд къысха, терен.
Ариу кёкюрегинге
Ушатаем аны мен.

Ангыладым мен бу кече
Хар зат джангыдан туугъанын.
Джюрегими сюймекликге,
Уллу насыбха ургъанын.

УНУТАЛЛЫКЪ ТЮЛМЕ

Кёргенлей сени
Биринчи кере,
Къалгъанем болуб
Мен былай ёре.

Кёзюм битгенлей
Субай санынга,
Тубан чабханед
Мени башыма.

Былай къабланыб
Ариу кёкюрегинге,
Татлы ышарырем
Къараб кёзюнге.

Къысарем тартыб
Ингичге белингден,
Эрним тиерча
Исси эрнинге.

Ашырырем кёб кечени
Къууанчдан джылаб.
Ол къалын къара чачынгы
Ба этиб, сылаб.

Джюрек тохтай эшитирем
Башха джюрекни тебгенин,
Джумшакъ, ариу, акъ ёшюнюнгю
Кёлтюрюлгенин, чёкгенин.

Гокга бетинг, нарат санынг
Тынчлыгъымы алгъанды,
Бителмезлик, сау болмазлыкъ
Терен джара салгъанды.

Сен эслемей къоярыкъ эсенг да
Джырларымы, таб кесими,
Мен а унуталлыкъ тюлме
Къайда болсам да тюрсюнюнгю.

ДЖАЗ бла СЕН

Джаз келеди, алай а,
Джазны кёрюученем,
Тылпыуун сезиученем
Сеннге къарасам къуру да.
Джаз ойнар умутлуду –
Чууакъды, булутлуду.
Сени да джабармы
Кёзюу-кёзюую бла булут а?

Бир джетишмеген джерин
Табарыкъ эсенг да,
Айлансанг джик-джик аулай а,
Сенича къууанч бериб,
Сенича къаш кериб,
Джаз да ариуду саулай а.

СЕЗИМИМИ СЁЗЛЕ БЛА АЙТСАМ

1
Джашау сейирд: тюбеб къаласа
Сюймекликге кеч не эртде.
Окъурум да келмейд дерсни –
Кукуш, сенсе джюрекде.

2
Бу ийнарла-къыйнарла,
Бу ийнарла-къайнарла.
Къара кёлде чабакъла
Джулдуз тутуб, ойнарла.

3
Кесингча ариу къызлагъа
Къалын кёлекке атаса.
Сеннге къарагъан кёзлени
Мукъладис болуб тартаса.

4
Мен сеннге нени да табарем,
Къайры да барырем джашаргъа.
Джангыз бир амал табылгъаед
Сени джюрегинги табаргъа.

5
Ариуланы тенглешдирселе,
Дейле: «Ол ариу эд джулдузча».
Мен а айта турлукъма
«Ол ариу эд»,- деб, Кукушча.

6
Бу къыйын, сейир кюнледе
Насыбым мени тутармы?
Джаннган джюрек джаннган джюрекни,
Кукушум, сенде табармы?

7
Кёзлеримде кёзлеринг,
Кёзлерингде кёзлерим.
Сени мюйюшге тыйгъанла
Кёкден тюшген сёзлерим.
 
8
Гошаях бийчени къаласына
Сейирсиниб къарайла.
Кукуш бийчени къаласын
Мен да ёмюрлюкге къалайма.

Къызыл Къала – Къыз Къала,
Кукуш Къала – Къуш Къала.
Джети къат кёкге джетген
Хош Къала да Къош Къала.
 
9
Ай мени сёзюм бош къала,
Джай Къалам болду Къыш Къала.
Илмудан джокъду магъана
Оюлса кёлде тохана.
Аллах, сен къойма къаласыз,
Аллах, сен къойма къаясыз.

10
Кукуш десем – учханча къуш,
Келгенча джай, кетгенча къыш,
Ургъанча таудан аяз.
Келгенча кёкден ауаз.

Кукуш десем чыгъады Кюн,
Кукуш десем чагъады гюл.
От джукъланса къалады кюл.
Бошунамы къалады кёл?

БОЛЛУКЪНУ СЕЗЕ

«Мен сюймейме» деген сёзюнг
Ачытханед ол кюн алай,
Чанчылгъанед къурч бычакълай,
Къоймай менде аз да тёзюм -
Мыйым ишледи сынчыкълай,
Ачыкъ кюнде кёрмед кёзюм.

Анча джылны сюйюб туруб,
Ачы сёзню нек айтханенг
Джюрегингде джокъ эсе ол?
Омакъ сёзлюмю табханенг
Алдатыр ючюн ахыр джол?
Къалай болду эсе да, джазыу
Сеннге да айтмад: насыблы бол.

Сен да болмадынг насыблы,
Насыбны мен да кёрмедим.
Ёзге джюрегимде ёмюрге
Ол уллу отну мыдыхы
Бурулмад кюлге-кёмюрге,
Джукъланалмады, ёлмеди.
Джелчик ура да къызарта,
Джюрекни мыдах ышарта,
Толу джансызлыкъ бермеди.

Джюрегими бушуу ала,
Бюгюн-бюгече да къыйнала,
Туруучанма мен ол затха.
Бюгюн да ол тюшсе эсиме,
Эслемей джыламукъ кёзюмден
Тёнгереб тюшед, тюшгенча,
Мыдах сюймеклигиме шагъатха.

Джюрегими ол тамчысын
Джашырыучанма джашымдан.
Аллай сюймеклик сен сынамагъын
Деб, эринлерим къалтырай,
Мыдах сылайма башындан.

СЮЙМЕКЛИК

Сюймеклик деб айтмайдыла,
Эй, тиширыу бла джатханнга.
Аны джангыз къучакълар ючюн,
Кечеледе ийнакълар ючюн,
Артда уа, суууб атханнга.

Сюймеклик деб айтмайдыла
Джаш къызны къараб белине,
Сюеме деб къарам аралтсанг,
Къараб аны таза кёзюне.

Ол джаныуар сюймекликди,
Хайыуан этиучюдю алай.
Адам адамды да адамды –
Сюймеклиги да болсун башхалай.

Сюймеклик тюлдю джангыз ышылыу
Тиширыуну джумшакъ этине.
Сюймеклик тюлдю джангыз ышарыу
Къараб аны ариу бетине.

Сюймеклик неди? – ол адамлыкъды,
Бир-бирин багъалатыу эм ангылау.
Керти сюймеклик – керти насыбды,
Сюймеклик сингнген – насыбха атлау.

«Сюеме, сюеме, сени сюеме,
Джаб-джангыз сюеме мен сени».
Чыкъсынла бу сёзле таза джюрекден
Джарытырча башха джюрекни.

Сюймеклик керекди насыб болургъа,
Сюйген адам насыблы болургъа.
Къарангы кече ай джарыкъданча,
Эки джюрек да къууанчдан толургъа.

ЁКСЮЗ ЭТМЕГИЗ

Кёбмю болаед джашагъанлы
Сиз насыб табыб, юйлениб.
Арагъызда ойнагъанлы
Джанкъылыч кибик сюймеклик.

Унутханмысыз туруучугъузну
Бир-бири къолугъуздан тутуб.
«Мен сеники,
Сен да – меники» деб,
Заманны, нени да унутуб.

Энчи къалсагъыз бир-биригизни
Сиз къаты къысыб ийнакълай,
«Ашырлыкъбыз ёмюрюбюзню,-
Дей эгиз,- Кёкде Чолпанлай».

Да нек болду да къарангы
Джаннган Чолпан арагъызда?
Эслегиз, кёлекке атмасын
Сизни ол джаш балагъызгъа.

Къыргъа эгиз бир-биринги
Къурагъынчы сиз ол джанны.
Ёксюз этмегиз, сындырмагъыз,
Къачын этигиз энди аны.

Бир-биринг бла дауур эте,
Бир-биринге къайырыла,
Къыйналсагъыз да туругъуз
Юйленнгинчи айырыла.

ЫШАРЫУ

Ышарыу – кёзле бла эринлени гоккасыды.
Ышарыу – джюрекни къозгъаучу джарасыды.
Кёкден тийген Кюнню джылыууду,
Ол – сюйген джюрекни тылпыуууду.

УНУТМАМ

Тёзе, сакълай, ангарыла,
Джюрек, къалтырай, кемириле,
Бир ышара, бир джарыла,
Татлы сагъышлагъа кёмюле,

Эсим тамчыча чачыла,
Къанатлы джыйынча бёлюне,
Не кёб айланса да, къайытыб,
Тохтаб къалыучанды сенде.

Белгисизлик бир ауурлукъча,
Джюрекни басыб инджитед,
Адамны тынгысыз этед –
Джазыудан башха боллукъча.

Ол себебден, атар ючюн,
Юсюмден белгисизликни,
Ычхыныр ючюн тырнагъындан
Къаты буугъан сюймекликни,

Не да табар ючюн джылыуну
Сенде, сени кёкрегингде,
Меннге сормай, чыкъгъан сёзню,
Учхан сёзню джюрегимден,

Къычырама, не джашырыу:
«Мен сюеме сени чексиз!».
Сен да бер ачыкъ джууаб,
Болма да былай тюбсюз.

Бу мени ахыр джазгъанымды,
Сёзюм энди сени джунчутмаз.
Тилим былай айтса да,
Джюрек а сени унутмаз.

…«Сюймейме» - бусагъатха дери
Нек тургъаненг да къубулуб?
Энди … джюрегим излесе да,
Мен да къарамам бурулуб.

Къарамам къара кёзлеринге,
Ариу сюегинге къарамам.
Ийнанмам «керти» сёзлеринге,
Ёмюрде энди алданмам.

ТИШИРЫУГЪА ДЖАЗМА
(С.Есенинден)

Сизни эсигизде болур,
Игит да, бары эсигиздеди:
Мени сюелгеним
Джууукълашыб къабыргъагъа.
Юй ичинде, джюрексиниб
Джюрюй эгиз. Не эсе да,
Хыны сёлеше эгиз манга.

Сиз айта эгиз
Бизге заманды деб, айырылыргъа -
Мени джашауум магъанасыз
Къыйнагъанын сизни кемсиз,
Ушаргъа кереклисин
Джашауунгу бир ишге.
Мени джазыуум а –
Сыбдырылыргъа арлакъгъа, энгишге.

Сюйгеним!
Сюймей эгиз мени сиз.
Сиз билмей эгиз
Халкъны ичинде
Мени ушагъанымы
Тери къуюлгъан атха
Аямай сюрюлюб
Батыр атчысы бла юсюнде.

Билмей эгиз сиз –
Мен тубандаем;
Мени эмгенин
Ангыламагъаным
Бу къатышыу, бу ишле
Бизни къайры элтгенин.

Бетден-бетге бетни кёрмезсе,
Уллуну кёрюннгени узакъданды.
Тенгиз къайнагъан заманда
Кеме джылаулукъ халдады.

Джер – кеме, барад джюзгенлей,
Алай а, къайсы эсе да,
Джангы махтау бла джашау излей,
Тюз къыяманы-боранны
Ичине ёхтем бургъанд аны.

УНУТАЛМАЙМА

Унутургъа излейме барын,
Унуталмайма ансы.
Кёб-кёб болама барыб,
Къараргъа, бир алыргъа тансыкъ.

Унутургъа излейме сени
Кёзлеринги чууакъ кёк кибик.
Айхай, тебремесе уа мени
Джюрегим алгъынча тебиб.

Чырайынгы унуталмайма.
Ол мени сагъайтад, къоркъууча.
Унуталмайма, къутулалмайма –
Кёз аллымда толкъунча,

Кёрюнед толу кёкюрегинг.
Эшитилинед сёзлеринг.
Керти да къатымдаса – узалама,
Алдайла, алдайла кёзлерим.

МЭ ШЭН МИКЪ ВАРХАР
(Мен Сени сюеме)

Сен джашса алкъын – джетинчи класс,
Алай джетген къызгъа ушайса.
Сени кёрюб тюрленмеген аз,
Кёб джюрекде тенгден джашайса.

Акъ ёшюнюнг чайкъалады
Акъ тенгизде толкъун кибик.
Сыфатынг сюрюб айланады
Айырылмазлыкъ къоркъуу кибик.

Кёкден урлагъан кёзлеринг
Кюнню да урлаб, джылтырай.
Къараучанма мен алагъа
Джюрегим бир тюрлю къалтырай.

Кёрсем бир-бирде сени
Къуршалагъанлай школ къызла,
Эсиме тюшед мени
Кечеги Ай бла джулдузла.

Чырайынгды къалам алдыртхан,
Джаздыртхан ма бу сёзлени.
Оту джюрекге эртде тюшгенди
Сендеги ариу кёзлени.

Керек тюлдю кёзбаулукъ, омакъ –
Таза джюрекден сени сюеме.
Мэ шэн микъ вархар, сакълайма джууаб –
Не айтырынгы билмейин кюеме.

ОТ БУЗНУ ЭРИТАЛЫРМЫ?

Къарамлы, сыфатлы, чырайлы
Кёб джерде кёб къызны кёргенме.
Алай а сени…сёзюм таркъайыб,
Къараб кёргенлей ёмюрге сюйгенме.

Сюймеклигим – ёмюрлюк, таза.
Сен сюймесенг – бир адам джазыкъ.
Эки джюрек – от бла буз… азаб.
Нек кюрешеме, не излейме джазыб?

Джулдузум узакъда, бир джууукъда,
Мени джазыуум анга элталырмы?
Боранлы, джелли къышхы суууукъда
Кючлю от да бузну эриталырмы?

ОНТЁРТ ++++++++++++++++++++

Ма онтёрт болду джылым.
Апрель ай мылы, джылы.
Кёзню алдайд гяхиник,
Джюрекни уа – сюймеклик.

СЕННГЕ

Сен ышарсанг да,
Ачыулансанг да,
Таб, этиучюнгча,
Кукалансанг да –

Бары да, билеме,
Джарашыб барад.
Мен бек термилеме
Ызынгдан къараб.

Кёбню къаратхан
Ариу джюрюшюнг,
Кимни да тартхан
Керти сюйюмюнг.

Ол къара чачха
Керек тюлд джаулукъ.
Субай санынгда
Ойнайды саулукъ.

Сен ангылай болурса
Кючлю болгъанынгы –
Мени джюрегими да
Хорлаб алгъанынгы.

Сейир кёзлеринг
Аз-аз кюлюмсюреб,
Ойнайла-джылтырайла –
Турама симсиреб.

Къарамым – сеннге,
Джюрегим – сенде.
Мен мен тюлме
Сен болгъан джерде.

Бу ахыр джазгъанымды,
Ангыла, джаным, мени.
Сюймеген игиед
Сюйгенден сени. 

Алай а, къоймайд
Джюрек къабыныб.
Кёбден абынама
Чёбден абыныб.

Батыр бол дейле,
Чыкъсанг джолунга.
Джазгъаным тюшерми
Сени къолунга?

Тюшсе да джууаб
Табармамы сенден –
Мени сюйгенинг бла
Сюймегенингден.

Бу ахыр джазгъанымды
Къызгъаным бла мени.
Къоркъма, сагъайтмам
Мындан сора сени.

Джууаб бериб,
Бермей къойсанг да,
Этген муратымы
Тюбю бла ойсанг да,

Сенде кёзлени
Тюлме унутурукъ.
Алалла меннге
Джашау тутурукъ.

Толу кёкрегинг
Ачыкъ билинед.
Ариу сюегинг
Кёзге илинед.

Джюзгенча кёкде
Джарыкъ булутла,
Ойнайла башда
Татлы умутла.

Бошайым къагъытны
Мындан кёб боямай.
Джууаб алмасам
Ёмюрге къояма

Къолгъа къаламны
Тартыб алгъанны,
Эй сеннге атаб
Назму джазгъанны

Къояма ёмюрге –
Ёлсюн бушууум.
Кечмеклик тилейме,
Сюйген Кукушум.

ДЖЮРЕК КЪАЛТЫРАЙ АТЛАЙМА

Мен сени эртдеден сюеме
Айтыргъа бюгюн тебресем да.
Айтырыкъма, айтмай къояллыкъ тюлме,
Джюрегим кючлю тебренсе да.

Къалай да болсун, заман барад
Бир тюрлю булгъаныб.
Айыралмайма къараб –
Кечемид, кюнмюд, кюнню да не болгъанын.

Сен озаса атлай кескин –
Мен симсиреб сюелеме.
Мен тюл, джюрегим кеси,
Ызынгдан шыбырдайд: сюеме.

Сени сюймезге боллукъмуд,
Сени бармыды сюймеген?
Билеме - сюймезлик олду
Къараб сени бир кёрмеген.

Кёб къарышдым сюймекликге
Энди бошалды тёзюмюм.
Сакълайма, Кукуш, сакълайма
Сени да ахыр сёзюнгю.

Сени джууабынг дарманды
Мени сау этерик, ёлтюрлюк.
Сюеме, сюймейме десенг да
Джюрекге бошлукъ келтирлик.

Ол эки сёзню бирин а,
Айтырыкъ болурса, сакълайма.
Назмуму сеннге берирге
Джюрек къалтырай, атлайма.

ТЮШ

Кече сайын къучакълайма,
Ийнакълайма мен сени.
Ба этеме батыр-батыр
Тамашалыкъ кёзлени.

Акъ ёшюнюнгден башха
Джукъ бёлелмейди эсими.
Къучакълайма, ийнакълайма
Тыялмайын кесими.

Кёзлеринге аралтыб
Сюймекликден толу кёзлени,
Джюрегимден чыгъарыб,
Татлы, таза сёзлени,

Мен айтмайма, шыбырдайма
Джашырмай сенден джукъну.
Уянсам а – къучакълайма
Сени тюл, орундукъну.

Ол кечеде кёрген тюшюм
Тюш болмайын, болса тюн,
Табылмазед джер юсюнде
Менден насыблы ол кюн…
………………………………..

Къууанама ол тюшге,
Биягъынлай ийнакълайма.
Болмай эсе тюшде кёрюн,
Кечеледе сакълайма.

СЮЕМЕ

Кийиминг ючюн тюл, сюйюмюнг ючюн
Мен сени эртдеден сюеме.
Бу джазылгъанлы бир бёлек кюн,
Базыб бералмай, джанымда сюйрейме.

Сюймеклик бармыды? Бар эсе неди?
Джашлыкъны эминасы сеннге тийгенмид?
Сени сюйген кёбдю, мен да бириме,
Сени джюрегинг а кишини сюйгенмид?

Къайдан да тюшдю къалам къолума –
Ачыу сёнгмейди джаннган джюрекде.
Таш тебе болурму джюрек орнуна
Тенгиз толкъунча толу кёкрекде.

Ачыкъ сорама, сен да бол ачыкъ –
Айтыр затынгы артхагъа тюйреме.
Кёб сюялмай эсенг, сюй мени азчыкъ,
Мен а къачан да бирча бек сюеме.

7-ЧИ СЫНЫФ. ДЕРСДЕ БИР КЮН

Дерс барад. Соруула, къарчыкълача, 
Къуюлалла. Туталмайма къолуму.
Эшикде уа…боран, алыннганча,
Чабад ашыгъад да, тохтайд абынад да –
Мени халымчад аны да болуму.

Боран джыялмай эсин
Джетген джерине кесин нек урад?
Огъесе, ол да бек излегенин
Табалмаймы къутурад?

Мен а табарыкъма, табхан да этгенем,
Энди уа не? Кюрешеме къансыб.
Джюрек таларыкъды, мен а тёзерикме,
Болсам да сеннге не къадар не тансыкъ.

Джангыз бир сёзден адам боран
Болуб къаллыкъды. Кесимде кёргенме.
Алай а сезимим бузлаб къалмайын,
Къатыдан-къаты, бекден бек сюйгенме.

Джюрек бир затха тартса керти,
Мыйы аны бузалмайды.
Сюймеклигим джанад мени
Джанад, джанад, бузламайды.

СЮЙМЕКЛИК

Къызлагъа сансыз къараучанем
Эм мёлеклерин кёрсем да.
Энди кюлкюлюк болуб турама,
Алгъын тенглеге кюлсем да.

Кёб назмуда суратлайла
Къызны ышаргъан кёзлерин.
Тамакъдан чыкъмай тохтайла
Хап-хазыр, бишген сёзлерим.

Эслемей къолум тийсе да
Къолуну джумшакъ этине,
Меннге къараб сёлешсе да,
Къаным къуюлад бетиме.

Джашауумда биринчи болур
Былай таза къаты сюйгеним.
Ёлгюнчюннге эсимде турур
Хазна тюбемеучю сюегинг.

Къысармамы ёмюрде сюйюб
Башха къолну сени къолунгча.
Сенде барды къаллай сюйюм,
Кёкрегинг чайкъала толкъунча.

Мен сеннге нени да табарем,
Къайры да барырем джашаргъа.
Джангыз бир амал табылгъа эди
Сени джюрегинги табаргъа.

Тёгерегинге кёрсем джыйылыб
Элде эм ариу къызла,
Эсиме тюшед мени
Кёкде Ай бла джулдузла.

Сёзлерим бош сёзле тюлле
Айгъа тенглешдириучю къызланы.
Ала джюрекни кесеклерилле,
Джюрек къурайды аланы.

Аланы джюрек къурайды
Сюймеклик къалтыратыб -
Джырласа да кёб джылайды
Акъылны абызыратыб.

Сормай кёрюнед келиб
Сыфатынг, сёзюнг, джюрюшюнг.
Насыб деб джукъ бар эсе,
Бар эсе андан юлюшюм,

Джукъ керек тюлдю дунияда,
Джангыз сени излейме.
Джазыу бла сеннге кёзюу
Тобукъланыб тилейме.

Минг джашнасын сюймеклик -
Ол меннге тюлдю керек.
Насыб табмай къалыучанды
Насыбха чабхан джюрек.

Эки мукъладис бир-бирине
Чабыучанла, тартыучанла.
Алай а о кюч бла ала
Бир-биринден да къачыучанла.

Кенг хауада кёгюрчюнле
Къагъадыла бирден къанат.
Ургъан сууну джырадыла
Тенгден джюзе эки чабакъ.

Таза сууда чабакъла,
Кёгюрчюнле кёк тенгизде,
Сен бла мен да насыблыбыз
Туугъан, сюйген джерибизде.

Джазгъы кюнде баш кёлтюрген
Ариу чакъгъан гоккала,
Бизге сукъланыр элле,
Ким биледи, таб, ала.

Танырыкъды къарагъан да:
Сюйген, туугъан джерибизде,
Сюймеклик – джюрегибизде,
Биз ариубуз аладан да.

Биз ариубуз аладан да,
Кюнюбюз кюнден джарыкъ.
Бирча эм тенгден атлайбыз
Къолладан тутуб, джарыб.

Минг джашасын сюймеклик!
Сюймеклигим джашнайды.
Эки джюрек бир болуб,
Джангы джашау башлайла.

СЕННГЕ

Къол - къалтырай, джюрек - ура, джазама,
Мени Кюнюм, англарса деб, базама.
Мени сюймеклигим джангыз сеннгеди – ёмюргеди,
Талпыгъаным, ашыкъгъаным джюрегинги билиргеди.

Кёргенмеми сеничаны ёмюрде?
Сенича ариу бир тууады ёмюрге.
Ол кёзле меннге бирчик ышарсала,
Кеслерин меннге ышансала,
Мен хазырма тобукъланыб ёлюрге.

Тюз санынгы сынгар кере къысар ючюн,
Толкъун кёкрегинги джылыуун англар ючюн,
Къара чачынгы бир ийнакълаб сылар ючюн,
Не эт десенг аны этиб айланырем,
Аякъларынгы мен ба эте сойланырем.

Джукъа эринлеринги эринлерим табсала,
Джюрегинги джилтинлери джюрегиме чабсала,
Джангыз кере сюеме деб шыбырдасанг,
Мен сюйгенча сен да сюйюб къучакъласанг,

Дунияда эм насыблы адам болуб
Къаллыкъ эдим. Ышаннганлай турама.
Сен сюе, сюймей эсенг да,
Сыфатынга минг-минг кере баш урама.

Сюймеклигим мени сеннге ёмюргеди,
Аны ёллюгю кесим бла биргеди.

ФАТИМАГЪА

Сюйген тынчды, сюйдюргенди къыйын –
Сюйдюрюр ючюн не этейим?
Кёк-кёзлю сейир Фатимачыкъны
Кёлюне къалай джетейим?

Тёзюб болалмай къалама
Сеннге тартхандан джюрегим.
Татлы сезимле къоймайын
Джыр джаздыралла сюйгеним.

Толкъунча толу кёкрегинги
Джашыралмайды кийиминг.
Тобукъланыб ызынгдан къарайма –
Нечик уллуду сюйюмюнг.

Башха джашлагъа ышарсанг,
Билдирмесем да, кюеме.
Кёзлеринг мени ийнакъласала
Мен сени къалай сюеме.

Сюйген тынчды, сюйдюргенди къыйын,
Сюйдюрюр ючюн не этейим?
Тамам сюйген Фатимачыгъымы
Кёлюне къалай джетейим?

ИЛХАМ КЕЛЕДИ СЕНДЕН

Кёз туурангдан кетмей тургъаннга
Джазмасанг, кимге джазарса?
Таза сюйгенинге табмагъан сёзлени
Къачан эм кимге табарса?

ХАЛЫМ

Кюн къызарады,
Ол менннге ышарады,
Тёгерек да мени ючюн джашнайды.
Джюрегим тюрлениб,
Кёлюм кёллениб,
Шо менде бир кюч ойнайды.

Чаб десенг чабыб,
Уч десенг учуб,
Болуб турама кетерлей,
Этилмезлик затны
Эт десенг къараб,
Джукъгъа санамай этерлей.

Къыш джазны келтирсем,
Мыдахлыгъынгы кетерсем,
Джарыкъ джулдузлай джанарса.
Керти сюйгенни
Сюймейин кетсенг,
Башхадан не зат табарса?

Кюн къызарады,
Ол меннге ышарады,
Тёгерек да мени ючюн джашнайды.
Мени джюрегимде
Ычхыныб «джюгенден»
Бир исси сюймеклик джашайды.

КЮН бла АДАМ

Кюн чыкъса джарытыргъа чыгъад.
Джашауунгу аныча башла.
Хар адамынг бирер Кюн болуб,
Сюйген джуртум, ёс, кенгер, джашна.

МЕКТУБ (ПИСЬМО)

Сюйген джуртумда
Сюйген къызыма
Сюймеклик салам иеме.
Къатынгда турсам да,
Узакъда болсам да,
Мен сени бир бек сюеме.

Китабны ачсам
Китаб бетледен,
Арбазгъа чыкъсам
Чакъгъан терекден
Сени сыфатынг къарайды.
Кёзге кёрюнсе
Кесинг къалгъанынг,
Джюрегим ачыб, къыйнайды.

Мен бир-бирде, тутуша келиб,
Хорларымы да унутама.
Биягъы сен а эсиме тюшсенг,
Джети къат кючлю тутама.

Сюйген джюрегим сюйген джюрекге
Талпыб урады кёкрекде.
Табигъатда къалай эсе да,
Джаз ёмюрлюкдю джюрекде.
 
Джашауну тамыры
Болгъанса меннге –
Мен сени алай сюеме.
Джюрек термиле,
Сагъыш кемире,
Тансыкълыкъ салам иеме.

ОТ бла БУЗ

Мен сени къачан да сюеем.
Сен эдинг чырт да сюймеген.
Мени кёрсенг сескекли къараб,
Не ышармагъан, кюлмеген.

1968 год. СТИХИ НА РУССКОМ ЯЗЫКЕ.

*   *   *
Я сделав ошибку и поняв потом,
Говорю: никаких ошибок позже.
Но горестно замечаю тайком –
Ошибок я делаю чаще и больше.

*  *  *
Мне не легко с цветущим маем,
Радости нет с цветущей землёй.
Боль и тяжесть звериной стаей
Схватили будто мёртвой петлёй.

Схватили и душат. И эта петля
Всё время становится уже и уже.
Безвыходных положний нет.
Где выход? Где?
Ты мне так нужен.
 
МОЯ ЛЮБОВЬ

Я в объятьях серой скуки
Умираю и тупею.
От зубов страшной суки
Защитить себя не умею.

Но тем более тебя
Защитил бы, стал бы щитом.
Не о себе забочусь я –
Потому и стал пиитом.

Не осуждай меня, прошу,
Не обойдись со мной так резко.
Фото твоё краденое ношу
Любя тебя от чиста сердца.

Моя любовь меня ждёт,
Моя любовь со мной живёт.
Моя любовь меня жжет.
Только со мной она умрет.

СИНЕЕ МОРЕ

В небо светлое светлыми глазами
Гляжу я иначе чем иные глядят.
Синее море мерцает звездами,
Эти моргалы так ярко горят.

Мои звезды. Мое небо. Тише.
Может ли кто-нибудь ими не гордиться?
По морю синему плывет мое лунище -
Небесного свода царица.

Мой пристальный взгляд в небо ночное.
Поздно спать. Рассветает уже.
Только сейчас алеет, светлеет,
У меня же давно светло на душе.

Ночное небо – небо яркое,
Впечатленье очень большое.
Мысли прекрасные как небо ночное
Приходят, проходят пчелиным роем.

ЧЕМПИОН

Действительно, кто же он
В спортивной штанишке?
Бежит, как будто чемпион,
Известный не всем парнишка.

Где научился такому
Железному порядку?
Рано утром как всегда
Делает зарядку.

В секции борьбы и бокса
От тренировок стонет он.
А в своих снах, в мечтах своих –
Олимпийский чемпион.

Знаю, приведут к победе
Его мечты, его стоны.
Он обязательно пробьется
В Олимпийские чемпионы.

ЭКИ МЕДАЛ

Быйыл Аслан кёчгенди
Алтынчы классха.
Окъууда уа къалмайд
Кишиден артха.

Джангыз бирдед аманы –
Къарыусузду, хыреди.
«Физ-ра»дан зачётланы
Хаман ючге береди.

Биреуню ойнагъаны
Анга ауур тиеди.
Барын да сыртларындан
Салыргъа уа сюеди.

Сюйгенден а не келсин,
Джыгъалмайт да къалады.
Джюрегине мыдахлыкъ
Джангы тамгъа салады.

Таб, къызла да бир-бирде
Уллу ачыу этелле.
«Асланчыкъ-чычханчыкъ» деб,
Тюртюб-тюртюб кетелле.

Аслан а кючлю болургъа
Кимден да сюеди, излейди.
«Мени кючлю бир эт»,- деб,
Аллахдан да тилейди.

«Тамблагъа тулпар боллукъма»
Деб атдырад кёб тангны.
Алай а, кюч не эсе да,
Къуюлмайд санына аны.
Ол себебден хар чоту да
Бек табсызды Асланны.

Къарай туруб Асланнга
Тренер аз-аз, акъырын,
Бир кюн айтады анга,
Тюз къатына чакъырыб:

«Къарайма да мен халгъа
Сенден гёджеб боллукъду.
Кире тур, къоркъма, спортзалгъа –
Санынг кючден толлукъду».

Хыликке этмелле аны,
Къоркъууун да унутду.
Къызла ойнаучу прыгалканы
Къолунда ол да тутду.

Озгъан кюнле айлагъа бурулуб,
Айла да болуб джылла,
Хорламла сынджырлай къурулуб,
Къууанч келтирдиле Асланнга.

Онунчугъа джетерге
Аслан кёргюзтдю кесин.
Тенглеге да болуша,
Бешлеге айтад дерсин.

Тутушну да тахсаларын
Барад «бешлеге» билиб.
Школда эм добар бла
Бир кюн джыгъыша келиб,

Ич чалдыу бла атды
Буууб темир къолу бла.
Классда эм кючлюню
«Джер къаздырды бурну бла».
……………………………………
Энди Аслан эртденин
Зарядка бла башлайды.
Хар сингир чабакъ эти
Толкъун кибик ойнайды.

Эки медал – кёкрекде:
Бири - окъууу ючюн,
Бири кёргюзтед гёджебни
Къралда айырма кючюн.

Къышда, джайда, хар къайда да
Аслан санын илейди.
Тренерине-устазына
Кёб ашхылыкъ теджейди.
…………………………………
Спорт не джаны бла да
Бизге чыкъгъанд хайыргъа.
Джашларыбыз кёб болсун
Аслан кибик айырма.

САЛАМ КЪАГЪЫТ

Багъалы Роза, кеч мени, кеч,
Заман болмай, джазмай тургъанма.
Бюгече уа… болса да кеч
Письмо джазаргъа олтургъанма.

Олтургъанма письмо джазаргъа
Къагъытны, къаламны да алыб.
Кюрешсем да сёзле тагъаргъа,
Керекли сёзню табалмай къалдым.

Чалкъы да къыйын, джер иш да къыйын,
Алагъа адам тынч деб айталмаз.
Ёзге дунияда назму джазгъандан,
Письмо джазгъандан къыйын иш болмаз.

Артыкъсыз да джазгъан затынгы
Джазгъанынг болса сюйген къызынга,
Джаратмайса ариу хатынгы,
Эслеб къарайса къалам ызына.

«Саулугъунг къалайд, къалайд окъууунг,
Ненг да иги болур,- деб, ышанама.
Сен узакъдаса – олду къоркъууум,
Эсиме тюшсенг, мыдах ышарама.

Алай дунияда бир зат бард дагъыда,
Ол - кёкде Чолпандан да джарыкъ.
Кемелеге джол кёргюзтген джарыкъча,
Джюреклеге нюр себеди ол джаныб.

Ол кёблени джашаугъа кёллендиред,
Кёблени да умут бла джашатад.
Бирлени ол ёмюрлюкге айырса да,
Бирлени къууанч болуб джарытад.
Бирде къууанчны ёмюрлюкге тюб этед,
Бирде эсде болмагъан насыбха тюбетед.

Аны аты – Сюймеклик бла тюбешиу.
Ол тюлмюдю манга да кёл басдыртхан.
Мени стихиям тюлд письмо джазыб кюрешиу,
Сюймекликди бюгюн назму джаздыртхан.

Сен бир-бирде мени кёзюме
Кёрюнесе гюл болуб джашнай келген.
Тёгерекге субайлыкъ, келбет берген.
Бир-бирде уа кёгюрчюн болуб,
Джанкъылычны тюз джаны бла учаса.
Бир-бирде булбулса, къарачай нызыгъа къонуб,
Шимал Кавказгъа сейир джырла чачаса.

Сакъ маралгъа ушатама мен сени,
Бойнун созуб чокъуракъдан суу ичген.
Огъай, – сен къызыса Ёрюзмекни
Ариу Агуда – бели чыбыкъдан ингичге.

Ахырында сен розаса да,
Розалай къаллыкъса ёмюрге.
Гюллени джыйыб салыб барлыкъма
Бир ашхы кюн тургъан джеринге.

Бюгюн а мен узакъ сенден, сен – менден.
Джангылдым. Сен меннге джууукъса.
Къайры кетериксе джюрекден?
Джюрегимде ёмюрге турлукъса.

Да бошайым. Кёб заманынгы алдым.
Кеч. Эки къат кеч. Письмом ючюн да адрессиз кетген.
Салам бла
Сени бек сюйген Билал Лайпан.

1970 ДЖЫЛДАН ТАМБЛАГЪА КЪАРАЙ

Джашауум алкъынчы аллымдады,
Мени джазыуум мени къолумдад.
Къыйындан джанламау – мени къанымдады,
Насыбым мени тутхан джолумдад.

Джолум мени гюлледен толуб,
Джолум мени мер-мерден болуб,
Турмазлыгъы ачыкъды, хакъды.
Шындык чегетни барлыкъды ичин,
Чынгыл къаяны барлыкъды эрнин –
Аны себебли джюрек бек сакъды.

Сакъ болса да, къоркъакъ болмаз,
Ансы ол джолну сайламаз.

Кюн таякъны къолгъа алыб,
Къарангыда саллыкъма джол.
Кишини ызындан барлыкъ тюлме.
Арба джолну, джаяу джолну да барлыкъ тюлме.
Кесим саллыкъма джол.
Эшекге, атха да минерик тюлме.
Манга улоу, нёгер да,
Назму Буракъ, сен бол.

Джолум да джер джол тюлдю –
Кёкде Къой Джолду меники.
Мени атым да джер ат тюлдю,
Къанатлы Буракъды меники.

Мен бу дунияны адамы тюлме.
Къарайма кёкге.
Чексиз узакъдан, мийикден башха Кюн
Башха тюрлю тиеди джюрекге.

Кёкде джазылгъанды мени джазыуум,
Андан келеди джарыкъ да, ауаз да.
Шыйыхла бла бирге этеме маулут,
Ала бла бирге къылама намаз да.

Алай а, аланыкъыдан да башхады джолум.
Бир къаламгъа, бир къамагъа узалады къолум.
Бир гюлге, бир Кюннге узалады къолум.

Ма мени джолум:
Кёкден джерге, джерден да Кёкге.
Джерден чыкъгъан – джерге,
Кёкден келген – Кёкге,
Джюрекдеги  – джюрекге.

КЪЫСХАСЫ  БЛА +++++++++++++++

Мен кимме эмда къайданма?
Къызыл-Къаладан Билал ЛАЙПАНма.
Поэтме. Асыулу джазаргъа дертме.   
Кязим хаджи, джырчы Сымайыл да тюлме.
Алай а, кюлме:
Болсам да кёблеча бир элчи –
Хатым энчи.
Аллай ыз къояргъа
Муратым бард.
Муратыма джетерикме –
Этгенме къаст.

ДЖАЗ

Къалай сейирди
Джазны къадары.
Джауа тургъанлай
Джабалакъ къары,

Зырылдаб къуюлур
Джангургъа бурулуб.
Джанкъылыч кёпюр да
Кёкде къурулуб.

Кюн таякъла
Хансда джылтырай,
Джел ургъанлай
Ууакъ къалтырай.

Къалай сейирди
Джазны къадары:
Джер сугъаргъан,
Кырдык чыгъаргъан
Джангуру, къары.
 
АЛЛАЙ КЮЧ БОЛУРГЪА КЕРЕКДИ +++++

Аллай кюч болургъа керекди
Адамны джюрегинде
Джалан аякъ джюрютюрча
Бычакъны джитисинде.

Аллай кюч болургъа керекди -
Джауланы титиретген:
Керек кюнде от быргъыгъа
Кёкюрекни тиретген.

Аллай кючню берген меннге –
Халкъым, Джуртум эмда Сен.
Сёзюме болурма тюз -
Сиз джашагъыз сау-эсен.

ДЖАШАУ БЛА ЁЛЮМ

Сейирди джашау алыб къарасанг,
Къысхады адамны ёмюрю.
Бютюн аманы ёлюб къорасанг
Джашауда кёлеккеча кёрюнюб.

ЗИМА

Времена года прекрасны,
Но особенно мне мила,
Иногда и с буранами
Наша кавказская зима.

Дивно природы творенье –
Белый ковёр кругом.
Зима мое вдохновенье –
Как и весенний гром.

Приветствую тебя
Белоснежная зима Кавказа.
Незабываемая красота
Сверканье алмазом.

Времена года прекрасны,
Но особенно мне мила,
Иногда и с буранами
Наша кавказская зима.

ДЖАЙГЪЫ КЕЧЕ

Кече чууакъ, Ай джарыкъ,
Джулдузла джанадыла.
Дженгил-дженгил кёз къысыб,
Ууакъ ышарадыла.

Аламатды джай кече
Чыгъыб былай къарасанг.
Кёкде къалкъыб Ай-бийче,
Да бу джулдуз джасаннган.

Тёгерек шош, хауа таза –
Бир къара бу болумгъа:
Келмез эди къолунгдан
Бу ариулукъну берирге
Джылланы турсанг джаза.

СОСЛАН ТАШ бла УРГЪАН СУУ

Суу уруб ётеди тюбегенинден,
Сослан ташны уа бурулад тёгерегине.
Ол кесин алдырмайды суугъа,
Ол кесин ашатмайды суугъа.

Къыйынлыкъ туугъан къаябыздан юзсе,
Сослан таш тюшсюн эсибизге.

УСТАЗЫМА

Ёмюрде унутмам
Биринчи устазымы
Огъурлу кёзлерини
Акъыллы къарамын.
Къалай унутурса –
Ол болгъант да сеннге
Танытхан къараны.

Кёзюнгю ачхан
Дуния кенгликге.
Юретген игиликге,
Шохлукъгъа, бирликге.
Джукъусуз тюбеб
Бек кёб тангына,
Тынч джетдирирча
Сени ангынга,

Кенгертир ючюн
Сабий мыйынгы,
Аямагъанд бир да
Халал къыйынын.

ХУНА БЛА НАЗМУ

Тыш ариулукъ иги затды,
Назмуларынгдан аны къурутма.
Ёзге хунагъа ташланы сала,
Деменгилигин унутма.

КЪЫШХЫ БОРАН

«Боран буруб, боранлаб,
Ёрге-энишге чабады.
Джанлы къойну сюргенча,
Къарны сюрюб барады».

Кюн бузулуб,
Булут уруб
Ачыкъ кёкге,
Джел сызгъырыб,
Къар бурулуб
Тёгерекде,

Ачы аяз,
Ачы таууш.
Гюрюлдеген,
Тенгиз кибик
Келед кириб
Терезеден.

Бир кесекге
Баш къагъа тебрегенча,
Сора эрлай,
Сескеклениб,
Илгеннгенча,

Джангы кюч бла,
Шыбла кюч бла
Урад къаты.
Мен унутмам
Къышхы кечени
Бу боранын.

Эртденинде
Хар мюйюшде
Кюртле мийик
Джата элле
Толкъунлача,
Къат-къат, кёбюб.

Боран уруб,
Оюн къуруб,
Нени аяды?
Ёзге, тохтаб
Джели, аязы,
Кюн аязыд.

ДЖУЛДУЗ УЧХАНЧА КЁРЮНДЮНГ

Джюрекге терен кириученелле
Чегилиб айтылгъан сёзлеринг.
Кюн джылыуун бериученелле
Къарам тартыучу кёзлеринг.

Бир школда бирге окъуйек,
Къуршалаб билим къаласын.
Джюрекден терен солуйек
Тау элибизни хауасын.

Арабыз бизни джууугъед,
Эки-юч атламдан джетерлей.
Ёзге батырлыгъым джетмеди
Ол эки атламны этерлей.

Нек алыб кетдиле сени.
Кимни кёзюне илиндинг?
Къачан да джулдуз эдинг да
Джулдуз учханча кёрюндюнг.

РОЗА

Роза сени атынгды,
Роза сени сыфатынгды,
Ол ариу чакъгъан гокка
Сёзюнгдю, хар бир затынгды.

Розача чагъад сюегинг,
Розача джарыкъ кюлгенинг.
Кесингча роза табылмаз,
Ким боллукъду да сюйгенинг?

ОНАЛТЫ ДЖЫЛ

Меннге оналты джыл тамам –
Тёртден бири ёмюрюмю.
Энди аллай тёртню джашаб
Билемеми ёлюрюмю?

Ийнанмайма ёлюрюме,
Аллай кюнню келирине,
Заман «шып» деб, ётерине,
Къартлыкъ къарыусуз этерине.

Джашарыкъма хаман алай –
Иш битдире, ишни башлай,
Джыгъыша, кюле, чаба, ойнай,
Ёмюрлюкге къаллыкъма джашлай.

САБИЙЛИГИМ

Терезе кёзню джангур тамчыла
Джууадыла ашыгъыш, тёнгерей, чачыла,
Бир-бирин джетерге деб, къуугъанча.
Джангур а джауад челекден къуйгъанча –
Сериуюн болмай, къатыдан-къаты.
Ким биледи аны неди мураты?
Кюйюб баргъан хансны джибитиргеми,
Огъесе джангыз кёпюрню элтиргеми?
Таб экисин да этерге ушайды.
Булутла арасында элия ойнайды.
Къынгыр сыз къоюб, чартлайды шыбыла.
Такъыйкъагъа бары ачыкъ кёрюнед -
Хансы, тереги да джерге къысыла,
Джолла да бары суудан къарыла.
Алай а къоркъуу келмейд кёлюнге.
Терезеден къарайды Акка да туруб.
Элия ойнайды эркин оюн къуруб.
«Джангур сорушур» - керти да алайды,
Сагъат онлагъа  Ай джарыб къарайды.
«Битим боллукъду»- мурулдайды акка.
Мен ашыгъама чыгъаргъа тангнга.
Тюшле кёреме – кёзлерим ачыла-къысыла:
Джалан аякълай агъач атлада
Ат чабдырабыз… Чартлайд шыбыла. 

КЪОЙЛА ИЗЛЕЙЛЕ ИЕЛЕРИН

Къойла джокъла –
Сюрюучю джарашмагъанды.
Ёзге алкъын
Бир къой да аджашмагъанды.

Бизни элде
Кёбдю тири.
Къойланы бири
Сюреди тюзден.

Бу арт кёзюуде
Чот эришге кетиб бошагъанд.
Бир къауумла
Кюн ариу болса да,
Джауум болса да,
Босагъадан туралла къараб.
«Ол чыгъар»,- деб,
«Бу чыгъар»,- деб,
Бир-бирин мараб.

Эришгенден
Джашыныб юйде,
Къадауну басыб,
Элчиле къарайла
Чыракъ аралтыб
Орамгъа кёзлерин.
Джазыкъ къойла уа,
Мысылдаб, терлеб,
Айланалла излеб,
«Тас» болгъан иелерин.

ОНЕГИН
(А. Пушкинден)

Онегин мени ашхы шохум
Туугъанды Нева джагъасында.
Ким билед, сиз да алайда
Туугъан эсегиз, не да,
Чыкъгъан эсегиз тёрге да.
Мен да айланнганма алайда,
Алай север заранлыд манга.

Махтаулу болса да къуллугъунда
Борч бла джашаед аны атасы,
Юч бий той – джылгъы мардасы,
Джалан болгъунчу эм артында.

ТУРНАЛА

Джыргъандыла турнала
Кёк тенгизни, хауаны.
Къатышхандыла ала
Тюзеталмай къыбланы.

Къычырадыла мыдах
Къанат къакъгъандан арыб.
Ызларындан аланы
Къараялмайма джарыб.

Биз да алача бир-бирде
(Кёб зат тюшдю эсиме)
Къыблабызны табалмай,
Кетиученбиз терсине.

СОРУУГЪА КЁРЕ ДЖУУАБ

Керексиз соруу сорсанг,
Тюбсюз джууаб алырса.
Хар озгъан бла сёлешсенг,
Сыйсыз болуб къалырса.

ДЖАШАУ БЛА ЁЛЮМНЮ АРАСЫНДА

1
Къоркъгъандан эсе ёлюрге,
«Ёлюб къалабыз» деб,
Алгъа къоркъугъуз, «ёмюрге
Сакъат болабыз» деб.

2
Джашаялмайма деб да къоркъма,
Бошуна джашайма деб, къоркъ.
Ёлюб къалама деб да къоркъма,
Сакъат болама деб къоркъ.

3
Бир тайышхан саулугъунгу
Артда ызына табмазса.
Кюле, тутуша, тенгле бла
Чабыучунгча чабмазса.

Санларынгда сакъатлыкъ,
Кёзлерингде мыдахлыкъ,
Джюрегингде ауурлукъ –
Эй, тас болгъан зауукълукъ.

ДЖАЗ +++++++++++++

1
Джазгъы кюнле гюлле кибик,
Сюйген къызынг кюлген кибик,
Джылыдыла, джарыкъдыла.
Къарт, джашны да джюреклери
Сейир тукъум джарыбдыла.

2
Тюбсюз кёк тенгизни ичинде
Шош толкъунлагъа кёмюле,
Джюзюшелле кёгюрчюнле.

3
Халкъ джыйылыб тёгерекден
Джол джанындан арлакъ кенгде
Бирча ариу кёгергенде,
Ачхандыла той-оюн.

Кюнде джылтырай къурч билекле,
Тутушалла джаш гёджебле.

4
Гъырылдайла тракторла
Тюзледе - солда, онгда.
Иш къууаты тёгерекде,
Джаз къууанчы тёгерекде.

Тюрленнгенди джер юсю,
Нюрленнгенди хар бир зат.
Ариулукъгъа, игиликге
Кёллендиреди табигъат.

ЮРЕННГЕН ДЖЕРИНГ

Къаллай болса да, юреннген джеринг,
Алтын кёрюнюб къалады.
Алайын къоюб  кетген да
Бир аман къыйын болады.

Кимге да тюбей барлыкъды адам,
Барса джашаугъа къошула.
Башха адамдан да кёрлюкдю туз-дам,
Алай а, алгъыннгы хоншула,
Халал джюрекли керти адамла -
Къара кюн къатынга сюеллик,
Къууанч кюн той этдирлик –
Эсден бир да кетмейле ала.

Чауул ташы, къара сууу да
Багъалылла туугъан джеринги.
Алайдан кетсенг да къоюб кетесе
Бир кесегин джюрегинги.

Алай болса да, кетген огъур бла,
Къалгъан къууанч бла къалыгъыз.
Табигъаты да, адамлары да
Джюрекде барасыз барыгъыз.

БИЛАЛ  БУ ЭЛДЕ ЧЫНЫКЪГЪАНД +++++++++
( 1969 джыл)

Кёкенли кюнбетле, ууакъ къаяла,
Кёнделен джол Кесмезге чыкъгъан.
Къаялагъа ёрлей, джар сызгъада джюрюй,
Билал бу элде чыныкъгъанд.

Тар ёзенде саркъгъан тауу суучукъ,
Къара суула уруб чыкъгъан –
Сизден иче, сизде джуууна,
Билал бу элде чыныкъгъанд.

Джырыкъланы сырт. Чалкъы ызла,
Хамхотда тизилген гапнала…
Билал бу джерде чыныкъгъанд
Мал кюте, чалкъы чала.

Джай чилле. Иссилеучюден
Къачхан малла бла кюреше,
Билал бу элде чыныкъгъанд
Габдеш эше, чалман эше.

Къая башында къаланы
Кёргени сайын къууана,
Билал былайда чыныкъгъанд
Эшек, ат юсюнде айлана.

Къанат битсе да кетмезме,
Мадар табыб, тау уямдан.
Тёбен элден огъары джер
Джокъду меннге сау дунияда.

Гошаях бийчени къаласына
Къызылла къызыл деб атагъанла.
Халкъ билген тюз атын а,
Ызына къайтарлыкъбыз заман бла.

Огъары элдеди сабийлеге
Билим берген окъуу юй.
Мен да Тёбен элден ары джюрюй,
Къара таныб, акъ сёз айтдым.

ЭРТДЕН

Элге эртден ашыкъмайын келгенлей,
Мен сайлайма бу мийикни айырыб:
Тизгинлешиб кёпюрчюкден ётгенлей,
Къойла ашыкъ барадыла джайылыб.

Элге эртден къууанч бла келгенлей,
Мен къарайма тау башында олтуруб:
Тиширыула ийнеклени сауалла
Дарман сютден челеклени толтуруб.

Салкъын эртден сабырлыгъын кёргюзте,
Кюн иссиден сакълайды малланы.
Тууарчы да, ашыкъса да сюрюрге,
Ачытмайды, къачын этиб аланы.

Элге эртден огъур бла киргенлей,
Кюн таякъ да баш къаягъа тюйреле,
Джюрегимде айтылмагъан къууанч бла
Мен къарайма тёгерекде тийреге.

БИЗ БИРДЕН ИЗЛЕЙ ЭСЕК

Мен излей эсем аны,
Сен излей эсенг аны,
Биз бирден излей эсек,
Боллукъ зат кеч не эртде
Боллугъун биле эсек,

Мени джюрегим сеннге
Талпыб, бек ура эсе,
Сени джюрегинг мени
Тансыкълаб тура эсе,

Биз чыгъаргъан айыб иш
Тюл эсе бу арада,
Бу излем, болуб бизден
Минг-минг кере тамада,

Келе эсе бурундан
Насыб бере санлагъа,
Ийнакъ бла, къууанч бла
Чыгъара кёб танглагъа,

Бойсунайыкъ джюрекге,
Ауазына тынглайыкъ,
Джюреклени бир этиб.
Бир аууздан джырлайыкъ.

ДЖЮРЕКНИ ТАТЛЫ СЕЗИМЛЕРИНЕ

Уппа этеме эринлеринги,
Белингден сюйюб къысханма.
Джюрекни татлы сезимлерине
Сен бер кесинги, къызгъанма.

Къарайма къап-къара кёзлеринге,
Къашланы къалам сызгъанча.
Джюрекни татлы сезимлерине
Сен бер кесинги, къызгъанма.

Тынгылайма уялчакъ сёзлеринге,
Гюлледен тамчы саркъгъанча.
Джюрекни татлы сезимлерине
Сен бер кесинги, къызгъанма.

Агуданыкъыча сюегинге
Къараб кёб назму джазгъанма.
Ийнан да сеннге сюймеклигиме
Кесинги менден къызгъанма.

Тенгиз толкъунча кёкюрегинге
Башымы къоркъмай салгъанма.
Джюрекни татлы сезимлерине
Сен бер кесинги, къызгъанма.

Къанатлана тургъан джюрегинге,
Тынгылай, отдача къызгъанма.
Сюймекликни татлы сезимлерине
Сен бер кесинги, къызгъанма.

Къызны бек къалын кёкюрегинде
Акгыллыкъ, джукъла, уянма.
Джашлыкъны татлы сезимлеринде
Сен эркин джууун, уялма.

Уппа этеме кёзлеринги,
Белингден джумшакъ къысханма.
Джюрекни татлы сезимлерине
Бер, бер кесинги, къызгъанма.

К……

Кёргенде сени джалан,
Кёргенде кийим бла,
Кесим сюйюмлю болдум
Сендеги сюйюм бла.

Эртден чыкъда гоккача,
Кёргенде сени эртден,
Узакъдагъы келиред
Ётюб тенгизден-теркден.

Тюз санларынгы кёрюб,
Къарт да белин тюзетди.
Тюнюнде болалмагъан
Тюшюнде уппа этди.

Ариулугъунга къарай,
Эрши да ариу болду.
Ышаргъаныгы эслей,
Джюрек умутдан толду.

Кёкде – джулдуз, джерде – сен
Болгъан бир заман джетди.
Къыз адетин унутмаз:
Джулдуз учду да кетди.

ДЖАНЫМ, СЕНИ СЮЕМЕ

Башхасы джокъ, сен манга – акъкъан чайыр,
Джюрегими джарасына джагъайым.
Къатыбмы, бузлабмы тураса? Хайыр,
Сен эрирча гюр-гюр этиб джанайым.

Таб эки темир да бир болур ючюн,
Керекдиле къызыу болуб эрирге.
Хорлаялсам сюймекликни деу кючюн,
Сени былай талпымазем кёрюрге.

Бир сагъатха мени орнума джаш болуб,
Бир сагъатха ангылаялсанг халымы,
Таб турсанг да бу дунияда баш болуб,
Къызгъанмазенг манга субай санынгы.

Джанынга тиерме деб, къоркъгъандан,
Айтырымы айталмайын кюеме.
Ташайгъынчы къараб туруб ызынгдан,
Шыбырдайма: джаным, сени сюеме.

ТУУГЪАН КЮНЮНГДЕ

Бюгюн - сен туугъан кюнюнгде
Меникин излеб соруулама -
Мен сени къараб кёргенде
Ол кюн джангыдан тууама.

Кёрюренг кёкге атмасам,
Ана къойнундан алмасам,
Айхай, Сен туугъан кёзюуде 
Кесим бешикде болмасам.

Бюгюн а, къалай изейме
Сени къойнума алыргъа.
Алай ол кюнча болмайды
Аз да санга узалыргъа.

Сюелеме мен къатынгда
Бир джукъ айталмайын терлеб.
Бу кюн туугъан сен шойса да,
Кел къойнума шошчукъ ёрлеб.

Туугъан кюнюнге джюз джылдан да,
Мени бла бирге тюбе.
Джюрекге да бир тынгла,
Акъылдан болсанг да тёбе.

ХАЛИМАТ

Джаз заманда джашиллениб,
Къалай ариуду табигъат.
Оналты джылында алай ариу эд
Сау эл таныгъан Халимат.

Дуния эшитмеген сёзлени
Излеб, джыр этиб, тагъайым.
Ол
    дунияда болмагъан бир къызед,
Кесин а къайдан табайым.

Кёкде учхан къанатлыны
Къанатындан тюк алайым.
Джаяу озайым атлыны –
Джангыз да сени табайым.

Мени унутуб башхагъа кетгенди,
Мен унуталмай турсам да.
Дагъыда кёлюме джетерик тюлдю,
Не иги назму джазсам да.

БЮГЮН  БИЗДЕ

Сабийчикле суу къумдан
Юйчюкле ишлейле.
Ала ёсселе баш тутхан
Боллукъла, эслейме.

Гитче къызчыкъ джюджекге
Аш бере турады.
Нечик игид джюрекге,
Къууанчлы урады.

Гитче къызчыкъ гинджини
Башчыгъын сылайды.
Къалгъанса деб инджилиб,
Джумшакъ къучакълайды.

Арлакъчыкъгъа кетед да,
Ашыгъыш джетеди.
Кёзчюклерин сюртед да,
Уппачыкъ этеди.

Кюн да былагъа джарыкъ,
Бек джарыкъ тийибди.
Къызчыкъ тюлдю джыларыкъ –
Къайгъы джокъ кибикди.

Кюн турушда олтургъан
Акка да алгъыш этед.
Кёлю асры толгъандан
Кёзлерин сюртед.

Ол заманны оюмлайды –
Башха кюнле эсинде.
Къызчыкъ «къызы» бла ойнайд,
Бир ышара, бир кюле…

САБЫР ТЮБЮ САРЫ АЛТЫН

Эмиликни юретир ючюн
Ауузлукъну къыйырларын
Джити этиб, къабдырабыз,
Бек тартабыз айылларын.

Сора аны чабдырабыз
Арытхынчы, тёгерекге.
Не сюйсек да ол алай бла
Юренеди ат керекге.

Иесине бойсунады:
Аны ийнакъ сёзлерин да,
Кючлю къолла тийгенин да
Ол ангылайды, онгсунады.

Джюрекге да биз бир-бирде
Ауузлукъну билсек сала,
Болмаз эди къолдан ёлген,
Тюшмез эди таб сёз джара.

Чыдамлылыкъны айылларын
Ахырына дери тартыб,
Кюнюбюзню биз башласакъ
Иги болур аны арты.

Къулакъларын джумуб аджир
Бёрюню сюрюб баргъанда,
Барыбыз да этиб сейир,
Махтау дейбиз бирден анга.

Чабхан джауну биз къууайыкъ
Бёрюню къуугъан аджирча.
Бир-бирибизге уа дагъан болайыкъ
Сослан къаяча, темирча.

Биз алай кёб да тюлбюз, Тейри,
Да кёб да аз болуб къалыр –
Бир-бири бла джарашмаса
Юйюр чачылыр, къыйналыр.

Бир-бирибизге биз тёзе,
Бир-бирибизни да кече
Билейик ансы – кюнюбюз
Къара кече болуб къалыр.

Тыя билейик кесибизни
Тюб болгъанлагъа къараб.
Болмаз ючюн къолдан ёлген,
Тюшмез ючюн таб сёз джара.

КЪАРЫЛГЪАЧ

Къарылгъашчыкъ джюуюлдейди,
Ким билед, нени юсюнден?
Темир чыбыкъ люуюлдейди
Аны аякъ тюбюнде.

Назик, сыйдам боюнчугъун
Бургъанлай джан-джанына,
Къаты сюек бурунчугъун
Ышыйды сан-санына.

Къарылгъашчыкъ туруб танг бла
Кёкде джюзеди, джырлай.
Къайдан билгин, ол макъам бла
Тура эсе да джылай.

Къайдан билгин, ол чыбыкъгъа
Къоннган эсе да учуб,
Уясын шорбат чыпчыкъгъа
Кючлетгенинден джунчуб.

Огъесе бир таб джерде
Бир таб уя ишлерге
Айлана болур къарай,
Ариу башчыгъын силке.

Къалай алай десенг да,
Къыйынды юй ишлеген.
Табыб хоншу, ашхы джер,
Болуб джюрек излеген.

Къарылгъашчыкъ джюуюлдейди,
Ким билед, нени юсюнден?
Темир чыбыкъ люуюлдейди
Аны аякъ тюбюнде.

КЪАДАР ++++++++++++++++++++++

Гитчеле англамайла мени.
Уллула да англамайла мени.
Устазла да англамайла мени.
«Неге къыйналыб кюрешесе?
Кимге керекди сени назмуларынг?»-
Ма аланы сёзлери.

Шорбат чыпчыкъгъа сорама:
«Мени джазгъаным керекмиди сеннге?».
Назмула тюл, будай бюртюкле
Излейди ач къанатлы менден.

Итге сорама:
«Мени джазгъаным керекмиди сеннге?».
Ол а, сюек излейди менден –
Эти бла болса артыкъ да иги.

Кишдикге сорама:
«Мени джазгъаным керекмиди сеннге?».
Ол а сют сакълайды менден,
Сют башыгъа да джокъду огъайы.

Сора мен къанатлыгъа сорама:
«Къарындан башха къайгъы джокъ эсе,
Нек зауукъланаса кёкде, учуб,
Нек джюуюлдейсе терек бутакъгъа къонуб?».

Итге сорама:
«Сюегинг да бар. Табагъынг да ашдан толу.
Дагъыда юресе, улуйса, чабаса.
Не ючюн?».

«Кишдик, сен а нек омакъланаса?
Кесинги хар кимге ышыб, мурулдаб, макъырыб,
Не излейсе? Не джетмейди сеннге уа?».

Эй шохларым, бизге тынчлыкъ бермеген,
Барыбызгъа да джетмеген барды бир зат.
Олду манга да джаздыртхан назму.
Аны не болгъанын а айталлыкъ, англаталлыкъ тюлме мен да.
Айталла: сени киши ангыламайды сора
Сен кимге джазаса назму?
Бир адамгъа керек тюлдю сени джазгъанынг.

Мен да айтама алагъа:
Ангыламай эсегиз, ангылаялмай эсегиз,
Мени не терслигим барды да анда?

P. S. Бу назму бла сабий дефтерлеримден алыннган назмуларымы басмалауну тохтатама. Ала кёбдюле, бир он минг тизгин чакълы болалла. Кесими къолум бла джазылгъан школ дефтерледелле. Бютеу къол джазмаларым бла бирге уллу эгечим Айшатда сакъланалла.