Избранные сочинения. Том 3

ЛАЙПАНЛАНЫ БИЛАЛ


CАЙЛАМАЛА

(КЕСИНИ ЭНЧИ ЧЫГЪАРМАЛАРЫ,
БАШХА ТИЛЛЕГЕ КЁЧЮРЮЛГЕНЛЕРИ,
БАШХА ТИЛЛЕДЕН КЁЧЮРГЕНЛЕРИ
эмда
ОЮМЛА, ФИКИРЛЕ, МЕКТУПЛА, МАКАЛЕЛЕ,
РЕЦЕНЗИЯЛА, АРХИВ МАТЕРИАЛЛА)



ЮЧЮНЧЮ ТОМ




КЪАЗАКЪ БЁРЮ (1993-1994)
назмула



 
БАШХАЛЫКЪ ++++++++++++

1
Поэзиябызны
Мен — ёз джашы,
Сен — кёз джашы...
Башхалыгьыбыз олду.

2
Мен къобузда къылны кёрдюм,
Сен къобузда гылны кёрдюнг —
Башхалыкъ олду.

3
Ол а, къобузда
Къылны, гылны да тюл, —
Кёкню кёрдю, Кюн таякъны кёрдю.

Айтыр сёзюн
Аллах ауузуна салды —
Насыб берди, къанат берди.

Ахырында,
Ол Поэзия ючюн
Джанын берди.

Поэзияны
Ёз джашы да тюл,
Кёз джашы да тюл,
Джаны болуб къалды.
Башхалыкъ андады.

КЪЫЛ   КЪОБУЗНУ   ГЫЛ   КЪОБУЗ ЭТГЕННГЕ ++++++++++++

Къыл къобузунгу гыл къобуз этдинг сен...
Сокъурансанг да,
Ёлтюрген заманынгы артха къайтаралмазса,
Сатылгъан, джоюлгъан фахмунгу
Энди бетин чыгьаралмазса,

Джыйгъан байлыгьынгы уа —
Джыргъа, назмугъа, макъамгъа буралмазса:
Къаядан тюл, джашаудан тюл,
Поэзиядан, Поэзиядан кетдинг сен.

Хоу,
Къыл къобузну гыл къобуз этиб къойдунг сен.
Фахму кьудретинги, ёзден бетинги джойдунг сен.
Къыл къобузну къул къобуз этдинг сен,
Иймандан чыкъдынг— Поэзиядан кетдинг сен.

Ай медет а...
Джети къат кёкден кетдинг —
Аллах берген фахму бла
Ибилисге къуллукъ этдинг.

Хей,
Кюн къобузну кюл этген джарлы,
Джандетин джаханим этген джарлы,
Кимден да бек кесинг кюе болурса...
Джазгьанымы джылай джаздым, окъурса.

ТЕРЕК. АДАМ. АЛЛАХ.

Барысы да бар эди
Кюн керек, ашау керек.
Ай медет, болджал джетди —
Сау къал, сен, джашау Терек.

Кетерин сезиб тургьан
Джашау, джашнау терекден –
Къыйынлы да не болур,
Айтчы, адам джюрекден.

Къадаргъа бойсуннганла,
Аллахха таяннганла,
Ахратха ийнаннганла,
Сукъланама мен сизге.

Аллахны бирлигине,
Ахыр кюн келлигине,
Джанны ёлюмсюзлюгюне
Ийнаннганла — насыблы.

Ала акъыллы болуб,
Ышан этелле, баям,
Мен а, аккыллы болуб —
Джаханим болду дуниям.

Кёкге, джерге джайылыб,
Джыйылалмайын эсим,
Чынгылны къыйырында
Джангыз кесимме, кесим,
Соруу белгича, кесим.

Соруу берген да кесим,
Соруу алгъан да кесим.
Азмы болгьанд джашауда
Гюнахым, тюзюм, терсим?

Таш огъуна дау айтыр, —
Тёнгеретгененг деб мени,
Къумурсха да джау болур, —
Теблегененг деб мени.

Къыйынлы терек да айтыр:
«Тилим джокъ сёлеширге,
Къолум джокъ сермеширге,
Аягъым джокъ къачаргьа,
Керек эдинг аяргъа.

Саулукъда кёгетими,
Кёлеккеми да бердим.
Артда отун, от болуб,
Джылыу, къургъакълыкъ бердим.

Керек эдинг ангыларгьа,
Меннге иги къараргьа,
Юзмейин чапрагъымы,
Сындырмай бутагъымы,
Табдырыб керегими,
Буз этмей джюрегими.

Бармыд да хайуандан
Аз да башхалыкъ сенде?
Джюз минг къатха да андан
Заранлыса сен бизге.

Ташха-агъачха сакъ болмай,
Къарыусузгъа джакъ болмай,
Юслери бла ётесе,
Кимге къуллукъ этесе?

Аллах тюлмед адамгьа
Ангы берген, эс берген.
Файгъамбарларын ийиб,
Ауаз берген, дерс берген.

...Адамгьа шежде этерге
Унамагьан мёлегин —
Эй, бек сыйлы мёлегин —
Аллах ташлады кёкден.

Аны аты — Ибилис.
Аллах алай джаратхан,
Багьалатхан адамы
Ибилисге баш урса
Аллах кечерми аны?

Уллу Аллахны аллында
Адам да кимд? — Терекди.
Тилсиз, къолсуз, аякъсыз –
Аны ангыласа керекди.

Ёзге терек адамгьа
Къуллукъ этгенча, алай, —
Адам Аллахха къуллукъ
Этмесе болур къалай?

Ёзге Аллах адамгьа
Къарагьанча, адам да,
Алай къараргьа борчлуд
Кесине, къалгьанлагьа да.

Алай болмаса уа —
Ол ассылыкъ этеди...»
Болду. Сау къал. Азраил
Джууукълашад, джетеди.

АДАМ ЁЛЕ ДА, ТИРИЛЕ  ТУРАДЫ

Адам ёледи:
Талай кере къан джууукълары бла,
Талай кере тин джууукълары бла,
Бир кере да кеси.

Адам тириледи:
Тутхан дини бла,
Ана тили бла,
Ата джурту бла.

Ёле да, тириле да турады адам.
.
КЪАРА  ТАНЫГЪАН   КЪАРАЧАЙ*

Дуниягъа билим, къара джай,
Къара таныгьан Къарачай,
Келечи халкъ Къарачай,
Къурейш халкъы Къарачай.

Бирле келтирелле бизни Шумерден,
Бирле андан джууугьуракъдан.
Хар ким кёлюне келгенни айтады,
Мен а билеме: тюшгенбиз Кёкден.

Биз — Тейри миллети,
Мен — Тейри адамы.

*Къарачай = къара + чай; Къара — элибле-харифле, чай(гай, хай) — баш халкъ, джюйюсхан халкъ.
Къарачай — элибле халкъы, джазма халкъы — уллу халкъ, сыйлы халкъ, таза халкъ, келечи халкъ, Тейри халкь.
(Сириячы къарачайлы Будайланы Мухаммадны илму оюму)

КЪАЛЛЛАЙ  МИЛЛЕТБИЗ,  АДАМЛАБЫЗ   БИЗ?!

Бу къралны миллет сиясетинден
Буз болуб бошагьанды джюрегим...
Тау къушну зор бла къыстаб уясындан
Юзерге излегенелле джилигин.

Джашыртын атыб, джаралы этиб,
Чалдышха урдула да, кесдиле къанатларын.
Аны бла къоймай, унутдурургъа кюрешдиле
Хасаукачы Умарча, тулпарларын.

Кёкге учалмазча этдиле,
Этдиле джеринде джашамазча.
Тюненесин, тамбласын да кесдиле —
Ёмюрде не кёлю, не кёгю, не джери джарымазча.

14 джылдан къайытды Къарачай сюргюнден ызына,
Джарымы ёлюмден, тутмакъдан къутулуб.
Амма, сойкъырым-геноцид Джуртунда да барды,
Кюрешдиле тилин, динин, адетин къурутуб.

Ичкичиликни, хаулеликни джайыб,
Халкъдан алай бла бошаргьа да излелле.
Эсибизни алыб, юсюбюзню басыб,
Башыбызгъа миниб джашаргьа излелле.

«Ичкичи дюрген халкъ, джалкьау халкъ», — деб,
Басмада бизни хыртха урдула.
Биз мал кютюб, ала бизни кютюб,
Оноуну бизге джетдирмей турдула.

Баш кёлтюргенни башын алдыла,
Джитилеге, джигитлеге тийди окъ.
Хайуанларыбызны, амантишлерибизни сайлаб, оноугъа салдыла,
Аланы уа —
Халкъларын аманлагьандан, тонагьандан башха ишлери джокъ.

Акьылманларыбызны тёрге ётдюралмадыкъ биз, Джигитлерибизни ёрге кёлтюралмадыкъ биз,
Амантишлерибизни ёлтюралмадыкъ биз,
Къаллай миллетбиз, адамлабыз биз?!

Алан атыбызны алдыла бизден,
Таулу атыбызны алдыла бизден,
Черкес атыбызны алдыла бизден,
Къарачай атыбызны да бир алсала энди...

Тюзлерибизни сыйыргъан эдиле,
Тауларыбызны да бир сыйырсала энди...
Къраллыгъыбызны алгъан эдиле,
Джаныбызны да бир алсала энди...

Тарихибизни джакълаялмагъан,
Тилибизни сакълаялмагьан,
Кесибизни сакълаялмагъан,
Джокъ болуб баргъаныбызны ангылаялмагъан,
Бир джукъгъа тюшюнмеген, сагъаялмагъан
Къаллай миллетбиз, адамлабыз биз?!

ФАЙГЬАМБАРНЫ УММЕТИНДЕН БОЛАЙЫКЪ

Туру зат бар эсе, таша зат да барды,
Бу дуния бар эсе, ол дуния да барды.
Кёрмей эсенг, кёрюр джанындан бол —
Кераматлыкъ келир джанындан бол.

Дагъыда кёралмасанг, кёралгъанлагьа ийнан , —
Аллахны келечилерине ийнан.
Аланы айтханларына ийнан,
Этгенлерин эт, айгханларын эт —
Ол заманда толу болур ийман,
Нюрден толур, джарыкъ болур бет.

Ийнан:
Аллахны барлыгъына, бирлигине.
Ийнан Аны мёлеклерине,
Ийнан Аны китабларына,
Ийнан Аны келечилерине,
Ахыр кюннге, махшар кюннге да ийнан,
Аллахны къадарына ийнан.

Тюшюн, ёле да тириле тургъан,
Тёгерекде табигьатха къараб.
Ийнанмагьан, не ишекли болгьан,
Не гяуурду, не танымайд къара.

Алай а, биле-биле, ассы болгъандан,
Ибилис бла болгъандан сакъланайыкъ.
Бир дуния ючюн бир дунияны атмай,
Файгъамбарны умметинден.болайыкъ.

ХАЛКЪЛА АЛАЙ   БЛА  КЪУРУЙЛА

Амантишле юредиле,
Ёрге-энишге чабадыла.
Итликлерин биледиле —
Джашыртын къабадыла.

Туугъан Джуртдан эсе, тойгъан джуртну
Сайлайдыла, сыйлайдыла.
Ана тилни тюл, таякъ тилни — саякъ тилни,
Джангыз да аны ангылайдыла.

Башындагьылагъа баш уралла,
Къул-къарауаш болалла.
Бетлерин-намысларын атыб,
Динлерин-тиллерин сатыб,
Къызларын, къатынларын
Оноучуланы тюблерине атыб,
Къуллукъ, чын, саугьа алалла.

Сора ол сыйсызла, генезирле
Дагъыда бизге бий болалла.
Халкъгъа акъыл юретелле,
Элни башында туралла.

Къулну къулу тюлбюзмю биз,
Амантишлеге тёзюб тургъан?
Къахмеге шапа къалай болад
Анасындан эркек туугъан?!

Тамырдан тойгьан эшеклеча,
Амантишле фатауа окъуйла.
Тишлерин къуяргъа адам джокъ...
Халкъла алай бла къуруйла.

ДЖЫРЛАЙДЫ   ЗУРИЯТ  БОТАШ

адамчыкъладан, Адамладан да суууб,
Таш болуб бошагъан эди джюрегим, таш.
Алай а, джырлагьанында Зурият Боташ,
Джаз, узалсам джетерча, кёрюндю джууукъ.

Кюн тутулгъан ачылгьанча болду,
Тауусулгъан Ай джарыб, ызына толду.
Джулдуз Кёкден тюшерча болуб, къарады —
Зурият Боташ Джерде алай джырлады.

Джер джылыу, кёк тылпыу да бирге,
Нюр макъам, кюн ауаз да бирге.
Ёмюрде эшитмегенме аллай ауаз —
Гюл бачханы сылаб ётдю аяз.

Джанкъылычладан согьулгъан ауаз —
Ма Зурият Боташны сураты.
— Аллах, бер дедим,— аны муратын,
Халкъгъа керек фахмуну ая.

— Бу къайсы халкъданды, къайсы джуртданды деб,
Сейир болдула тынгылагъанла да.
— Къарачай джуртдан къарачай къызды деб,
Ёхтемлендим Нью-Иоркда, Стамбулда да.

Кёб къарачайлы Зуриятха тынгылаб,
— Биз да халкъбыз, адамбыз, — делле.
Ма аны ючюн сау бол, Зурият,
Деуле эталмагъанны этесе, деуле.

ЁЛЮМ.   АДАМ.  ДЖАШАУ .

Ёлюмню келечисиди адам —
Табигьатдан, кесинден да бошайды.
Къара кючлени башчылары Ибилис —
Ол да адам джюрегинде джашайды.

Джашауну келечисиди Адам —
Кесин, табигъатны да къутхарыргьа ушайды.
Аламланы, дунияланы джаратхан Аллах да,
Ол да Адам джюрегинде джашайды.

АЛХАМ

КЪАРЧАЛАЙ,
Къралынгы къура, кюреш, къурейш халкъы
КЪАРАЧАЙ.

Сенден тиед бизге Кюн,
Сенден тиед бизге Ай —
Къара таныгьан Тейри халкъы,
Джазма халкъы, алан халкъы —
МИНГИ МАЛКЪАР-КЪАРАЧАЙ!

СЁЗНЮ ДАРАДЖАСЫ ++++++++++++

Айтылгьынчы — сёз мени къулумду.
Айтханымдан сора — мен аны къулума.
Алгъа — сёз ызымдан келеди,
Артда сёз аллымда барады.
Назму алай къуралады.

Сёз — менден онглуду.
Сёз — менден тамадады.
Мен сёзню сыйлайма,
Сайлайма,
Алай а, ангылайма:
Сёз — Аллахданды,
Сёз — Аллахды.

КЪЫТМИР  улу   БОЙНАКЪ +++++++++++++

Къытмир улу Бойнакъ — тулпар туугьан басхан парий,
Кёб къазакъ бёрюню джетиб, тюбге басхан парий,
Джыйын джанлы бла да джангыз кеси талашыргъа базгъан парий, Минги парий – Къытмир улу джигит Бойнакъ.

Ит джыл туууб, кюнден-кечеге ёсдюнг,
Тонгуз джыл кёб кьабанны-амантишни кесдинг.
Чычхан джыл чычхан огьуна иймединг стауатха,
Ёгюз джыл уста болдунг, хазыр болдунг къазауатха.

Къаблан джыл тенглик этдинг къабланлагъа.
Къоян джыл сен джакъ болдунг къоянлагьа.
Сарыубек джыл Кюнню, Айны джелимаууздан къутхардынг, Джылан джыл а — уу джыланланы бирин къоймай джылатдынг.

Ат джыл, эчки джыл малла тюзде да къалдыла,
Сен саулукъда ала кюушеннгенлерин бузмай турдула.
Маймул джыл, хораз джыл да гёзетчилигинги къоймадынг, Джуртха джау джибермединг, ёзден бетинги джоймадынг.

Ит джыл келди чархча тёгерек айланыб,
Къарачайда, Малкъарда атынг айтылды сыйланыб.

...Сени ёлтюрдюле асры къайыр болгъанынг ючюн,
Джуртунга, миллетинге хайыр болгъанынг ючюн,
Халалны харамдан, акъны къарадан айыргъаньнг ючюн,
Джанынг – Кёкден, къанынг – ёзден болгъаны ючюн,
Ёзденликни-Эркинликни джакълагъанынг ючюн.
Ёлтюрдюле ханнга, патчахха чабханынг ючюн,
Ала салгъан амантишлени къабханынг ючюн.

Ёлдю Бойнакъ — ёзден атадан-анадан тулпар туууб,
Минги Тауну бузларын эмиб ёсген парий,
Кёб сатлыкъны-амантишни богьурдакъларын кесген парий.

Энди бош итле кёл кенгдирелле къош итге —
Аны акъылсызгъа, оюмсузгъа тергейле.
«Стауатны сайламай, бизнича базукну сайласа,
Бюгюн да джашаб турлукъ эди, — дейле, —

Ол болгъанны джау этиб кетди бизге,
Аны дертин энди бизден аллыкъла.
Кючлюлени чурукъларын джалайыкъ,
Къытмир улу Бойнакъны аманлайыкъ –
Ол заманда биз сау-эсен къаллыкъбыз,
Таб, чын, саугъа, къуллукъ да аллыкъбыз.

Сюйген джерлерине элтиб бизни такъсынла, —
Джурт да, джукъ да керек тюлдю бизге.
Джангыз аллыбызгьа бирер сюек атсынла, —
Аны кемирейик да, къуйругъубузну булгъайыкъ.
Джёбелейик, къансыйыкъ — гаджилеге ушайыкъ,
Алай бла башыбызны сакълайыкъ.

Итча чабханыбызны, юргенибизни да кьояйыкъ —
Бойнакъны юзюгюнденди деб, аман атха чыкъмайыкъ.
Кючлюлени тиллерин, адетлерин алайыкъ —
Парийча тели, шашхан болмайыкъ».

Джуртларындан, халкъларындан эсе,
Ана тиллеринден, азатлыкъдан эсе,
Была сынджырны, сюекни сайладыла,
Къул джашауну, къул халини сыйладыла.

Не адетди артыкълыкъгъа бойсуннган, тёзген?
Къалмагьанмыд бу джуртлада бий, ёзден?
Бизнича тюлмюлле ингилиз, чууут, орус-орман?
Ким ючюн, не ючюн этди Бойнакъ джанын къурман?!

ЁЛЕМЕ   КЪАРАЧАЙ   КЪРАЛДА

Азраил джууукълашады —
Турама сезиб.
Джашаудан, джанымдан да
Бошагьанма безиб.

Халкъымдан, кесимден да
Чыкъкъанды кёлюм.
Алай эсе уа —
Насыбды ёлюм.

Джазыууна бий болургъа
Излемеген халкъ,
Кърал болургъа, юй болургъа
Излемеген халкъ,
Болургъа керексе
Джер юсюнден талкъ.

Азат болургъа
Излемеген адам —
Сен къулса-къарауашса —
Сыйсызса малдан.

Ёзге,  ёсе-джете келген
Джангы тёлюле,
Чыгьар эселе уа
Сизледен бёрюле –

Сизден юркюб тас болурча,
Халкъны къасабха тизиучю
Ол харам текеле,
Кънасакъал къызыл Фукла,
Амантиш къахмеле.

...Тауусулурла къарт текеле,
Къызбай, сатлыкъ кёсе къартла —
Тишилени ичинде кишиле,
Кишилени ичинде тишиле,
Ол экибетлиле, къахмеле,
Ол тилчиле, амантишле
Тауусулурла, тюб болурла.

Ёсюб джетер джаш тёлю,
Бюгюлмеген, сынмагъан.
Къоркъмазлыкъ, къамамазлыкъ,
Артыкълыкъны унамазлыкъ.
Азатлыкъ байрагъын кёлтюрюр,
Халкъына эркинлик келтирир.

Кюрешдим мен, къазакъ бёрю,
Кючюм джетмеди, кечерсиз.
Умут сизденди джаш тёлю,
Сиз джыйын бола билирсиз.

Кюрешдим мен, къазакъ бёрю,
Азау тишлерим тюшгюнчю.
Насыбым тутса, джашарма,
Деу тёлю джетгинчи, бишгинчи.

Джетер къаблан кёллю джаш тёлю,
Ол болур тарих тёлю, баш тёлю.
Ала бла бирге чабарма,
Ахыр сермешге чыгъарма.

Туугъаным тутмакъда, сюргюнде,
Алай а айтырма бир кюнде:
Ёлеме Къарачай къралда –
Къалай насыблыма мен!

КЪЫЛАЙЫКЪ  НАМАЗ

Тюнене асрады туугъан анасын,
Бюгюн а — джангыз баласын.
Имам аны къатында болду,
Эс табдырыргъа кюрешиб турду.

Чыдады. Тынгылады. Джокъ башха мадары. —
Аллахны оноуу, Аллахны къадары.

Сен къолдан келгенни этдинг,
Тилек да этдинг, дарман да этдинг.
Алай а тауусулгьанда болджал,
Файгьамбарланы да элтгенди аджал.

Алайды буйрукъ, алайды джорукъ.
Алай а ийнан — алдады джарыкъ.
Андады джарыкъ.

Атанг зауаллы къазауатда къалды...
Ананг анга кертилей къалды...
Кёрюрюн кёрюб кирди кёрге...
Къызылкъумлада тургъанек бирге.

Джуртха сау-эсен къайытыб,
Осият этиб, айтырын айтыб,
Ийман бла кетди, джандетли болсун.
Муслиманлыгъына шагъатма мен.

Аз-кёб джашады эсе да, джашады.
Файгьамбарыбыз тенгли бир джыл джашады.
Аллах буюрсун джандетде тюберге,
Аллах кюч берсин бизге тёзерге.

Джашчыкъ а кетди джашлай, сабийлей,
Кёрюрюн кёрмей кирди кёрюне.
Алай а дау салма Аллахха, адамгъа,
Ишеклик да келтирме сен кёлюнге.

Ол ауруудан къалмайды киши.
Бизге ташады Аллахны иши.
Ол нелеге къараб бёледи адамны сюрюуден?
Джыйырма эки минг сабий къырылды сюргюнде.
Аллай бир да къарт, къарыусуз...

Дау салмайбыз. Ол дауну унамаз.
Аллах не этерин биледи. Биз а,
Заман джетгенди, къылайыкъ намаз.

КЪАЗАКЪ   БЁРЮ +++++++++++++++++

Улуйма мен, къазакъ бёрю,
Джангызма мен.
Къаблан кёллю азат тёлю,
Къайдаса сен?!

Кюрешдим мен, къазакъ бёрю,
Джара, таб кёбдю — кёрюрсюз.
Умут сизденди джаш тёлю,
Сиз джыйын бола билирсиз.

Таудан тюзге, тюзден таугъа
Чабыб эндим, чабыб чыкъдым.
Тынгы бермей турдум джаугъа —
Джангыз кесим кёбню джыкъдым.

Кесинден ишленнген чюйдю да,
Ол къаты агъачланы джаргъан.
Кесибизни итледиле
Мени да джюрегими джаргъан.

Мен бир кере элге кирдим,
Кёзлеримде элия джана.
Сынджырда къарнашларымы кёрдюм,
Ала меннге хырылдаб чаба.

Мен эм къайыр итге бардым:
— Джазыкъ, бойнунгдан тагъылыб
Не заманнга дери турлукъса,
Ол мыжыкъ иенге табыныб?

— Мени сынджырым кюмюшденди,
Къалгъанланыкъы уа — темирден.
Алтын сынджырлы боллукъма
Бошасам сенича бёрюден, —

Деб къансыды, юрдю, чабды,
Ёзге сынджырын юзалмады.
«Алтын» деб, силегейлерин чачды,
Къул болгъанын сезалмады.

Иеси чыкъды юйден —
Ит мени кёргюзтюб тил этди.
— Шкокдан ат, не мени бошла,
Бёрюден бошайыкъ, — деб, кёл этди.

Ол сюрюб, мен да къачыб, —
Эл узакъда артда къалды.
Сора ызыма айланыб
Аны богъурдагъындан алдым.

Ол джалынды, джалбарды:
— Кесме, — деди, сау къой деди.
Алтын сынджыр да сени болсун,
Ит джорукъкъа бой бер, — деди.

Мен аны ашхы таладым,
Сора бираз сорукъдум.
Арбазына сюйреб барсам,—
Бир къуджур ишге джолукъдум.

Итден толу эди арбаз.
Ала Акъ юйню иесини
Чурукъларын джалай элле,
Къуйрукъларын булгъай, къансый.

Хар бири дыгалас этеед,
Кюмюш тегенеге къысылыргъа,
Кюмюш сынджыргъа тагьылыргьа.

Бир-бирин аманлай элле,
Ол оруннга иймез ючюн.
Акъ юйню неси айтды:
Талашыгъыз да ким хорласа,
Кюмюш сынджыргъа ол тагьылыр.
Къазакъ бёрюню ким тутса,
Алтын сынджыр а — аныкъыды.

Сора талашыу башланды.
Бир-бирин джулкъуб, кесиб,
Башлы-тюблю бола, хырылдай,
Кюрешдиле. Турдум тёзюб.

Болалмай арагъа кирдим;
- Сынджыр — алтын, кюмюш болса да,
Не башхасы барды сизге, —
Анга тагъыллыкъсыз сора.

Бёрю, ит да бир болайыкъ,
Джуртубуз ючюн кюрешейик,
Баш бошлукъ ючюн сермешейик —
Къул болгъаныгъыз боллукъду.

Олсагьат итле бирлешдиле:
— Бу къан тёкдюрюрге излейди.
— Бизни къырдырыргьа башлагьанды.
— Талайыкъ къазакъ бёрюню,
Къралны онг кёзю болайыкъ,
Сюек, алтын сынджыр алайыкъ.

— Огъай, — дедим, — мен кесими
Сизге талатдырлыкъ тюлме.
Меннге чабхан биригизни
Алыб келгенме, къарагьыз.

Мен тагъылыб ёсмегенме,
Бойнуму сынджыр кесмегенди.
Бёрю кесин къул этдирмез.

Сиз а — итлесиз, къулласыз.
Акъ юйню иесин джалагъыз.
Аякъ джолну къатын сакълагъыз.
Мен кетдим. Джолубуз башха.

Кетдим мен – къазакъ бёрю,
Тагьылгьанла бары — бирсиз.
Умут сизденди джаш тёлю,
Сиз джыйын бола билирсиз.

Улуйма мен къазакъ бёрю —
Байламлыма Тейри бла, Кёк бла.
Джерибиз тар тюлед, ай медет,
Тар джюреклиле асры кёбле.

Эркинликни ауушдурмам
Тойгъан джериме, ышыкъгъа.
Ёлюб кетсем да бойсунмам
Джер юсюнде бир мыжыкъкъа.

Кёб богъурдакъны юзерме
Азау тишлерим тюшгюнчю.
Не къыйынлыкъкъа да тёзерме
Джаш тёлю джетгинчи, бишгинчи.

Анга атылгъан окъну
Чынгаб кесиме алырма.
Эркинликни-азатлыкъны
Суу-суратыча къалырма.

Тейрисин унутхан бар эсе,
Аны алырбыз терисин, —
Дейме Мингини башындан
Мен — Алан джуртну бёрюсю.

Джарым патчахланы, Амантишлени
Малкъардан, Къарачайдан къууарбыз.
Биз алан эсек, адам эсек,
Алан къралыбызны къурарбыз.

МЕДЖИСУУ, ДЖАХИЛ АДАМНЫ САГЪЫШЛАРЫ

Айтмагьыз ётюрюкге керти деб.
Кёлюгюзге да келтирмегиз сиз
Адам ёлдю, тас болду, кетди деб.

Болмай бир джумушу, иши,
Бир мураты, нюзюрю болмай,
Бир атлам да этмейди киши,
Кеси аллына келмейди, джюрюмейди киши.

Келген — не къонакъды, не келечиди,
Не кесини иши бла келеди...
Адам а не ючюн келди бу дуниягъа?
Къачан келди, къайдан келди,
Къалай келди, ким ийди аны?
Кимди адам ?

Джерденми чыкъды, кёкденми тюшдю?
Тейри адамы деб, аны ючюнмю айтабыз?
Тейри уа кимди?
Кимди адам? огьесе неди?

Кёк джерге себген урлукъмуду адам?
Чагьа да агъамы турлукъду адам?
Алай эсе,
Чага этген а кимди бизге?

Кимибизни кесиб,
Кимибизни аман хансха кесдириб,
Кимибизге джашау бериб, ёсдюрюб,
Кимни таугъа, кимни тюзге орнатыб,
Бир-бирибизге илиндириб, къырдырыб,
Бирде джырлатыб, бирде джылатыб,
Кимди бизни быллай бир къыйнагъан?

Не джаныуар халда къоймай бизни,
Не кесини тенглигине чыгьармай,
Хайыуан тёнгекге ангы бериб,
Адамны ангысы-акъылымы хорлар,
Огьесе, хайуанлыгьы-джаныуарлыгьымы хорлар деб,
Кимди бизни бу тукъум сынагьан?
Сыйрат кёпюрню къургьан-къурагьан,
Джан салгъан, джаныбызны да алгъан
Да кимди бу?

Бир таша-тамаша къудурет кюч
Джаратхан къанатлы джанбыз биз
Не да, чирикден кеси аллына джаратылгьан,
Къурт-къамыжакъбыз, къара хайуанбыз биз.
Арасы джокъду.

Биз — ким? эсек — аны иши башха.
Биз — не? эсек — аны иши да башха.
Кимбиз биз?

Мен — адам болургьа кюрешген хайуанмамы,
Огьесе,
Хайуан болургьа тырмашхан адаммамы?

Адам улуну хайуанлыгьы дженге-дженгсе,
Бизни джаратхан да бизден умут юзсе,
Сора адам улугьа ахыр кюн келликди.
Ахырзаман келликди.
Кёк джерге атхан урлугьун
Тамыры бла къурутурукъду.
Сора уллу соруу-сууал башланныкъды:

— Мен сеннге ангы—акъыл—эс бергенем.
Хайуанлыкъкъа нек дженгдинг кесинг,
Хайуанлагьа нек дженгдирдинг кесинги ?
Бу соруудан башланныкъды ол дуния...

Тирилтиб, терилтиб, къыйнаб, алдаб,
Кюч бериб, не кючюнгю алыб,
Адамлыгъыбызны сынайды бу дуния.
Алай а бу соруу джуууабсыз къалыр:

Не ючюн керегед адамны джаратыргьа?
Эрикгенденми джаратдыла Адамны,
Огьесе ол кимге, неге керек болду?
Неди, недеди адам джашауну магъанасы?!


ДЖАН

Саны-санауу болмагъан,
Джана тургъан Кюнле, джулдузла
Эмда мен —
Джаны болгъан Джер,

Уллу, гитче, мийик, алаша —
Мингле бла таула
Эмда мен —
Эки башлы Минги Тау.

Суу таш, къум таш, къая таш,
Мер-мер таш, сослан таш,
Хуна таш, сын таш
Эмда мен — Къадау таш.

Кёгет терекле, нарат-наз терекле,
Терекле, чегетле, чегетле, терекле
Эмда мен — Джангыз       Терек.

Алам бла Заман,
Джангы Ай бла Джулдуз
Эм да мен — Къазакъ берю.

Эки дунияны байлагъан джанкъылыч —
Бир такъыйкъагъа джети тюрлю халгъа кире,
Джанауалда тургьан Адам джаны.

Не Аламгьа, не Заманнга,
Не бир саннга сыйынмагьан
Ол джангызлыкъ. Ой джангызлыкъ.

Бир Аллах кеси болмаса,
Аны толусу бла ангылаб,
Анга болушаллыкъ джокъду.
Ангы да къутхараллыкъ тюлдю.

Аллах джокъду дегенни уа —
Джаны тырнакьлаб, къалай къычырыкъ этге болур,
Улуй болур.
Ахыр таянчагъыбыз Аллахды да,
Анга ийнанмагъан
Кеси кёлюнде чырагьын джукълатса,
Не этерикди къарангыгъа кёмюлмей.

САКЪ БОЛУГЪУЗ!

Байтал тюрсюнлю акъ булугха
Шын туруб, къысха кишнеб,
Чынгылдан чынгады аджир.

Булут а —
Турна тауушлу шылпы болуб,
Чачылды.

Къуругъан сууну ызында
Улуй тургьан джыйын джанлыгъа
Ай орнуна тай кёрюндю.

Ол дуниядан келген бууаз ауаз
Ингичге ийне харифле болуб
Бу дуниягъа чачылды, чанчылды.
Сакъ болугьуз!

Харифлени къошхан сагъатда
Ёлюм сёз чыкъмасын!
Сакъ болугьуз!

Тау Джуртума мен баш урама,
Таудан а юсюме кюртле юзюлелле,
Къулакъ юзюледи, чауул юзюледи.
Алай нек болгъанын ангыламай джарсыйма.
Джырларым да джаралы болалла.

Ууакъ къайгъыла джуталла мени,
Сагьышым атлатмай тохтатады мени.
Тауума джарашмады джырым...
Къар тюбюнде къалдыла кюнюм, айым, джылым.

Алай а, ангылайма да, джарыйма:
Джюрегимден таугъа Джыр юзюледи.
Таудан юсюме кюрт юзюледи.
Джыр кюрт басады тауну.
Кюрт Джыр басады мени.

Кюртню юзген окъ-тоб болду сёзюм,
Кюртден, кесимден да башады сёзюм.
Акъ букъу чёксе уа, кёрюнюр:
Тауум да — тау, джырым да — сау,
Джуртум да разы, халкъым да разы —
Ёлгенинден сора келеди поэтге джазы.

ЭКИ СУРАТ

Суу-сурат заманынгы эсге тюшюре,
Сын-суратынга къараб турама.

СУРАТЫНГА КЪАРАЙ...

Сеннге джандет джашау къураргьа къаст этдим.
Къураялмай, аны да сеннге ачыкъ эталмай,
Мен сени асры сюйгенден тас этдим.

Ненча джыл — ышармайма, кюлмейме.
Сеничагьа бир джерде тюртюлмейме.
Сеннге ушагъан къызланы излейме,
Сеннге ушагъан къызлагъа къарайма.
Сен джангыз къыз болмасанг эди,
Эгечинги болурем аллыкъ.

Кюн тийген джансыз Ай да
Джарытады кечени, Джерни.
Сени ариулугъунгу джулдуз джарыгъы уа,
Кёлюмю толтуруб, назму болуб саркъды,
Джюрегимден озуб, сёзюме да кёчдю.

Ай харифле бла Кюн харифледен согьулгъан атынгы
Джангыдан джаздым да, тилим тутулуб,
Терсиме айланыб, кесиме айланыб,
Бёрюча улудум: ай хариб!

Бош чурумла бла къаллай къызны сууутдунг,
Келген насыбны къыса билмединг кесинге.
Джазыуунгдан къалдынг къуру.
Ай хариб! Ай насыбсыз джан!
Энди, хайда, улу.

ДЖОЛ   БОЛСУН!   КЪАЙРЫСА?

Гомери, Моцарты, Бетховени да
Джырчы Сымайылны джюрегинде джашагъандыла.
Дунияны дуппурун, чунгурун да,
Ташын, Терегин, Адамын да джарыта,
Джазгьы кёкча джашнагъандыла.

Джети къат кёкню, джерни, джюрекни да,
Къалтыратыб, къозгьаб, тынгысыз этиб,
Кетгендиле. Алай а, ол дуниягъа тюл:
Закийлени джанлары Закийлеге кёчедиле.
Кёчерге фахму табылмаса уа —
Ол къара къыйынлыкъды.

Мухаммад (гъалейхи-с-салам)
Ахыр файгьамбар болгьанча,
Джырчы Сымайыл да ( джандетли болсун )
Къарачай халкъны
Ахыр джырчысы болурму эди?

Бюгюнлюкде, Аныча,
Минги Таугъа таяныб,
Къарачай джюрекни тебиуюн
Бютеу дуниягъа эшитдираллыкъ
Ким барды? Ким?

Гомери, Моцарты, Бетховени,
Леонардо да Винчиси, Микеланджелосу да
Кимге келсинле? Кимге?

Дин, тил, адет да унутулуб,
Хаулелик, ичкичилик кючлеб баргьан халкъкъа
Къайдан келсин себеб?
Къайдан?

къарачайлыланы ичинде бармыды Къарча?
адамланы ичинде бармыды Адам?
моллаланы ичинде бармыды Шыйых?
Къой Джолгъа тыйыншлы бармыды Джолоучу?
Закийле къайда?
Кераматлыла къайда?

Таууш келеди Кёкден:
— Джол болсун.
Джууаб эшитилинеди Джерден:
— Сау бол.
Биягъы ауаз Кёкден:
— Къайрыса?
Джууаб орнуна ит улуу Джерде.

ТЕЛИДЕН   ТУУРА  СЁЗ

— Къыз джокъду сюйюшюрге,
Джаш джокъду тюйюшюрге,
Адам джокъ сёлеширге.
Бу къуругъан джуртха къара,-
Деб джылай эди Къара.

1917-чи  ДЖЫЛДАН   БЕРИ...

Къулну бий этди кърал.
Терк тюрленди бизде хал.
Не бий, не бай къалмады,
Онглу ёзден къалмады,
Керти афенди къалмады.

Къул халили болду халкъ —
Башбау сал да , баугьа такъ,
Къарын джалчы эт аны,
Джаргьа джууукъ элт аны,
Не да боюнсхагьа сукъ,
Тынгыларыкъды айтмай джукъ.

Оноу этген пасыкъла уа,
Къалам тутхан сатлыкъла уа,
Тартарыкъла орайда:
«Къан тёгюлмейд Къарачайда».

Ол къауумну сой, ёлтюр —
Къан орнуна суу чыгъар,
Джан орнуна уу чыгъар.
Аллай къауумла ала.

Тиллеринден джийиргеннген,
Динлеринден джийиргеннген,
Миллетлеринден джийиргеннген,
Алай джийиргеншлидиле ала.

УЛУЙМА МЕН КЪАЗАКЪ БЁРЮ

Улуйма мен, къазакъ бёрю, —
Джангызма мен.
Къайдаса сен, азат кёллю,
Къайдаса сен , азат тёлю,
Къайдаса сен?

Къара танымагъан къарангыгъа
Джокъду дауум.
Дин бузгъан джарым молла —
Сенсе джауум.

Джауум сенсе — халкъны алдагъан
«Интеллигент».
Къалмагъанды сенде адамлыкъ,
Не ёт, не бет.

Орун ючюн, байлыкъ ючюн
Сатыласа.
Ёз халкъынга, тау джуртунга
Къатыласа.

«Джерибиз бир хуртдагы,
Тилибиз бир тилимди.
Энчи болсакъ — къырылдыкъ», —
Деб, джаяса билимни.

Сен — къахмесе. Кимди джау?
Кимлеге салайыкъ дау?
Амантишле, Атаджокъла ,
Бетлери, намыслары джокъла —
Аладыла джауубуз,
Алагъады дауубуз.

БАРЫНГА ДА АЛЛАХНЫ НАЛАТЫ БОЛСУН

Ибилис джорукъгъа харс ургъан къахме къолла,
Коммунист империя солтан этген сыйсыз къулла,
Эй, алагьа олтан болгьан ёзден улла,
Хей, бу джорукъкъа махдау салгьан
Харам джырчы, джарым молла,
Барынга да Аллахны налаты болсун!

ЁЛЮМГЕ   КЪАРШЧЫ   НЕ ЭТДИНГ?

Ёлюб кеталмай бу къыйын дунияда
Джашау этерге кюрешебиз.
«Кёрюрюн кёрмей кёрюне кирмез...»
Ол кимди? — Адамды, билебиз.

Бюгюн ол гюлдю, тамбла уа — кюлдю.
Хар такъыйкъа ёлюмге элтед.
Сора джашауну магьанасы неди? недеди?
Кетген къайытмайд, келген а — кетед...

...Заманны ёлтюрген да,
Адамны ёлтюргенча бир затды.
Кюн узуну не этиб турдунг?
Бу соруу – соруу тюлдю, азабды.

Не этиб турдунг джыл узуну?
Ёлюм къатылмазча не иш этдинг?
Ёлюмге къатылырча не иш этдинг?
Не этиб турдунг джыл узуну?

Ёлюмге къаршчы кюрешиудю джашау.
Ёлюбмю джаратылгьанса, огъесе,
Джаны болгьан затмыса сен?
Джашай эсенг, ёлюмге къаршчы не этдинг?

ОЛ КЪУТАС  ЧАЧЫНГ  ЭСИМЕ  ТЮШСЕ...

Биз ол чакъда алай насыблы эк —
Кюнча джарыта эди Ай да.
«Энтда эки балам бир-бирин табдыла»,— деб,
Къууана болур эд Къарачай да.

Насыбыбызны билмедик сакълай —
Тенгден тутулдула Кюн, Ай да.
Бюгюн меннге не айта болур,
Бизден алданнган Къарачай да.

Акъылманлыкъ эталмай кесим
Насыбымы джибердим къолдан.
Болмазед уллу терслигим-терсим —
Болгъанны кёрейим джазыудан,
Болгъанны кюрейим джазыугъа.

Алай а, ол къутас чачынг эсиме тюшсе,
Бармакъларым огьуна сынсыйла.
Къазакъ бёрюле бары джыйылыб,
Мени джюрегимде улуйла.

ЭРИНЛЕРИН   ЫШАРТЫРЛА

Эринлерин ышартырла,
Кёзлери уа — зар.
Къучакъ джайыулары — кенг,
Джюреклери — тар.

Билимлери — кёмюкча,
Сюеклери — кемикча.
Иннетлери — гыбы ау,
Быдырлары — тонгуз джау.

Къалай этгин, не этгин,
адам — кёб, Адам а — аз.
Адамгъа къараб, джырлай,
адамлагьа къараб, джылай,
Ангарыла да , тохтай,
Кечиксе да келед джаз.

Ёлген поэтни назмусу
Келген кибик, келед джаз.
Джылыуну, джарыкъны сюйген,
Джашауну байрамы — Поэт а,
Джазны байрагъы — Поэт а,
Джазны келтирген Поэт а,
Кюртню кюйдюрген Поэт а,
Бузну эритген Поэт а,
Поэт а — джанкъоз кибик,
Джылыу джетмей ёлгенди.
Адамланы адамлыкълары аздан
Джюреги джарылыб ёлгенди.

Джанкъозну эслесегиз
Поэтни джюрегиди дегиз.
Джазгъа тюбесегиз а —
Поэтни назмусуду дегиз.

БУРУЛУУ

Сезимни баш къусханы – сёз,
Сёзлени баш къусханлары – назму,
Назмуну баш къусханы уа – Поэзия кеси,
Поэзияны баш къусханы – Къуран.
Къуран а – Аллахданды.

ЁРЛЕУ

Адам.
Таш бла Терек.
Туран бла Къуран.
Тёнгек бла Джан.
Эки дуния.
Джети къат джер.
Джети къат кёк.
Аллах.

КЪАРАЧАЙ КЪРАЛ БОЛМАЙЫН КЪАЛМАЗ

Ангы, кюч, ёт джетмейди джакъларгъа, сакъларгъа — Джуртумдан, халкъымдан тебрегенле бошаргъа.
Сынсыйды, сына , кёлюм, —
Сын, сый да манга — ёлюм.

Да ёлдюм — кетдим дуниядан...
Энди мен сизге тюбеялмазма.
Топракъдан да ауур бойнумда борчум,
Ай медет, аны да тёлеялмазма.

Алай а мени бютюн къыйнагьан :
Халкъларын сатхан ол амантишлени
Богьурдакъларын тишлерим бла юзюб,
Биргеме сюйрей кеталмагъаным.

Ала энтда халкъларына къаршчы
Кир сиясетни бардыра болурла.
«Миллет тюлбюз» деб,
«Джерибиз джокъду» деб,
Джаш тёлюден бошай болурла.

...Бир Амантишни ёлтюрюб ёлсем эди мен...
Саулугьумда алагъа тынгылаб да турдум —
Энди уа къабырым къычырады мени...
Артха къайытыргьа табылсаед мадар,
Не этеригими биле эдим энди.

Да ёлдюм — кетдим дуниядан —
Сыннган тёлюден арытылады  Кавказ.
Таулучукъла ёсюб джетерле,
Къарачай кърал болмайын къалмаз.

Аллах айтса!   Инша Аллах!
Къарачай-Малкъар кърал болмай къалмаз!

ТУУГЪАН   КЮНЮМДЕ

Джылым — отуз тогьуз.
Мен къара кийдим:
Поэт, «ёлгенинг — тонгуз» -
Джашауунгу бошуна ийдинг.
12.04.1994 дж.

КЪОНГУРАУУ   БОЛ   ДЖАШАУНУ

Сынаб айтханд буруннгулу:
«Терс ёлмесе — тюз ёлюр».
Кючю джетмей къошханды:
«Джашау — къошду, тюзелир».

Бачхасын ханс кессе,
Адам къалай тёзелир?
Кесибиз тюзетмесек
Джашау къалай тюзелир?

Терслик юйреб барады,
Аман хансча сабанда.
Басма къуугьун этеди...
Тынгылайдыла адамла.

Кърау ургьан кърал да,
Басыб турад тынгылауну.
Тёгерекге къара да...
Къонгурауу бол джашауну!

НЕДИ   БАШХА   МАДАРЫБЫЗ?

Ким этген болур аман джора?
Ёсюб келген джаш тёлюге къара,
Джюрюгени, сёлешгени джюрек джара —
Хей, тас болургъа тебрегенди Къарачай.

Халал, харам айырылмай тебрегенди —
Хаулелик, ичкичилик да къаннга сингнгенди.
Уру-гуду, тоноу да кенг джайылгъанды,
Таб мурдарлыкъкъа да юреннгенча болгъанбыз.

Хар ким кесини къайгъысын этеди,
Онгсузну теблеб юсю бла ётеди.
Онглугъа уа улху береди, тёлейди джасакъ —
Къул халили болургъа тебрегенди халкъ.

Бюгюнлюкде оноуда тургъан къарачай тамадала —
Тамадала тюл, ибилис къралны тос къатынларыдыла ала. Къабанлагьа джол уста болуб,
Халкъларын, джуртларын тонатадыла, тонайдыла ала.

Артыкълыкъны, терсликни, итликни
Не тюрлюсюн да унайдыла ала.
Къраллыгъыбызны, джашилликни
Басыб тургъан къумладыла ала.

Аналарын — Ана тиллерин,
Аталарын — Ата джуртларын
Къурутуб кюрешген къулладыла ала.
Халкъны мыйысына кирген къуртладыла ала.

Ибилис джорукъ
Айырыб, багьыб, юретиб,
Бизни мылхыр этер ючюн,
Халкъны башына ийген
Къуртладыла ала.
Манкъуртладыла ала.

Былай эсе къадарыбыз,
Неди башха( башыбызгъа) мадарыбыз?

АЛЛАХ  ДА  ЁХТЕМЛЕНИР   КИБИК

Таза бол. Ариу кийин.
Сакъалынгы гымых джюлю.
Сенден тёгюле сюйюм,
Халкъ кёб болгъан джерде джюрю.

Аллай джан бол, къарагьанланы
Сеннге ушарлары келирча.
Эсле, табигьат да къубулубду,
Джангы келген келинча.

Кесинги алай джюрют —
Джер да джашнаргьа сюерча.
Кёк да сыйлы мёлеклерин
Сеннге къараргьа иерча.

Джер бла Нюрню баласыча
Бар — адамла ичинде Адам!
Аллах да ёхтемленир кибик,
Джаратхан джанына къараб.

БИЗ  ТЮЛБЮЗМЮ   КЕСИБИЗ?!

Кюню аман болса да,
Болса да кёлю аман —
Бир ариу къызны кёрсе,
Тюрленмей къалмаз адам.

Гюлленмей къалмаз адам,
Кюнленмей къалмаз адам,
Кёлленмей къалмаз адам
Бир ариу къызны  кёрсе.

Ууакъ къайгъыла тонай тургьан,
Итлик, зарлыкъ талай тургьан,
Къанай тургьан, джылай тургьан
Халал, ачыкъ джюрегинге

Бир уллу ариулукъ кирсе,
Джылыу, джарыкъ да берсе,
Джюрегинги бираз керсе,
Не керекди андан сора?

Дуниябызны
Тар этген да, джар этген да,
Зор этген да, зар этген да,
Бар этген да, джокъ этген да,
Биз тюлбюзмю кесибиз?!

ДЖОЛ +++++++++++++++

1
Кесдиле
Джашил тереклени –
Наратын,
Эменин,
Къайынын —
Не тюрлюсюн да,
Джангы джолну
Былайтын элтир ючюн.

1
Кесдиле
Къарт, джаш,
Тиширыу деб,
Къарамай –
Былайда
Джангы джашау,
Джангы джамагъат
Къурар ючюн.

2
Томуруб, кесиб,
Бир-бирине тёшеб,
Джолну да,               
Агьачны кесинден этдиле.

2
Ёлюклени юслеринде
Ишледиле джолну —
Джангы джолну,
«Насыб» джолну.

3.
Табигъатха
Эшик
Ачыкъ тургъанлай,
Терезени сындырыб
Ичгери
Кирдиле.
Къайрысыз?!
Тохтагьыз!

3.
Джаханимни
Къабакъ эшиклерине
«Джандет» деб,
Джаздыла.
Тюбюрегинде да:
«Хош келигиз!».
Къайрысыз?!
Тохтагьыз!

4
Эшитмейле. Къулакълары бекле.
«Ханнас» деб, къычырады Ибилис.
«Мындама» деб,
Адам джюрегинден чыгьады ауаз.
Ахырзаман джууукълашады.

КЕЧЕГИ САГЪЫШЛА

— Ауар ташха таянмагьыз, —
Деди Кязим.
Аумаз ташны кёралса уа ,
Айхай кезюм.

Ол таймазлыкъ, оюлмазлыкъ
Къая къайсыд?
Мен джетерге Сен да кетдинг,
Къули Къайсын.

Къуранындан кёзюн алмай,
Кетди анам.
Ай медет а, мадар табмай,
Къалдым къараб.

Не зат болур ёллюк джанны
Кёллендирлик?
Махшар кюннге ийнандырлыкъ,
Тюшюндюрлюк?

Ийнаннганнга, ийнанмагъаннга да
Тынчыракъды.
Эки арада чайкъалгъанлалла
Къыйынлыла.

Мен кёрмейме бу джашауда
Бир магьана.
Кёлюнг, джанынг таянырча
Джокъ багьана.

Ёллюк джан таянырча
Джокъ таянчакъ.
Ийнаннганнга джарай болур
Къуран, мынчакъ.

Шашхан дуния джюрегиме
Тийди да кюч,
Кёлсюз болуб, арсар болдум,
Ассы болдум,
Аллах, Сен, кеч!

ЫРДЖЫ

Джашау —
Джаханим бла джандетни айыргьан ырджы.
Ол ырджыда къозгьалгьан къумурсха тёбе —
Адам улу.

ТЕРСЛИК   КЕСИБИЗДЕДИ

Сюрюунюча, джарлы халкъны
Ким къууад?
Таркъайгъанды тёгерекде
Дин къууат.

Хар эл сайын, тийре сайын
Межгит бар.
Джюрекле уа  алгъындан да
Зар эм тар.

Аманлыкъкъа бел байлагьан
Кёбден кёб.
Кёк чамланад — къулакъла уа
Бекден   бек.

Джер тебренед — тюшюннгенле
Къайда? — Джокъ.
Сокъуранныкъсыз! — тынгыламайла,
Файда джокъ.

Дуния мал ючюн ёлтюргенле,
Ёлгенле.
Урлаб, тонаб, харам рысхы
Этгенле.

«Аллах», «халкъ» деб, байыныр ючюн
Айтханла,
Ачха ючюн, аталарын-аналарын
Сатханла.

Иудала — амантишле — иймансызла,
Халкъларын Джуртдан кьыстатханла, оюргенле,
Бюгюн а кеслерин джакълаб, юргенле,
Бюгюн да халкъларына къаршчы ишлегенле.

Сизни тёрюгюз — къара багьана.
Сизге аман кёзден къарамагьан а —
Башхагьа къазгъан урусуна тюшер.
Алай а терслик къуру сизде тюлдю.

Аллах не ючюн чамланыучусу
Эсибизде тюлмюд?

Кёчюрюлюб-сюрюлюб кёрмедикми?
Джуртсуз кьалыб, джукьсуз къалыб кёрмедикми?
Къалмагъанмед тыбырыбыз джукъланыб?
Энди барын унутханбыз биз,
Биягъы джолну тутханбыз биз —
Кюрешебиз дуния малгъа джутланыб.

Терслейбиз хоншуну, къралны, джорукъну,
Терслейбиз джолну, чабырны, чурукъну:
Башхаланы терсликлери — эсибиздеди.
Аллах-адам деб, тюзюн айтсакъ а,
Бютеу джетген къыйынлыкъла ючюн
Эм уллу терслик — кесибиздеди.

Сагъыш этмей дуниягьа-ахратха,
Узалабыз харамгъа, керахатха.
Къулланабыз Ибилисге, Аллахха да
Алай бла джол ачабыз не тюрлю палахха да.

Аллах эсгертиб, эслетиб да кёреди,
Тюшюнюрге, тюзелирге онг береди.
Тюзелмейбиз.
Тауусулады уллу Аллахны тёзюмю —
Келед сора къара кюнню кёзюую...

АДАМ БОЛ

Бу Джерден сора да бардыла Джерле,
Бу Айдан сора да бардыла Айла,
Бу Кюнден сора да бардыла Кюнле,
Бу Кёкден сора да бардыла Кёкле.

Бардыла Аламла, бардыла дунияла —
Таша дунияла, тамаша дунияла.
Бардыла мёлекле, бардыла джинле —
Ала болушалла бир-бирде меннге.

Аланы сёзлериди бир-бирде сёзюм,
Бир-бирде аланы кёреди кёзюм.
Бирде джин болама, бирде уа — мёлек,
Акъдан къарадан да толуду джюрек.

Меннге уа Адам болургъа керек,
Адам Адам болургъа керек.

«Адам бол» дегенди Аллах да бизге,
«Адам бол» дегенле ата-бабала да.
Адам болгьандан къыйын зат а — джокъ,
Адам болгъандан сыйлы зат да джокъ.

Хайуанланы ичинде да
Адамлай къалыргьа,
Джаныуарланы ичинде да
Адамлай къалыргьа.
Тёрде болуб да,
Адамлай къалыргъа,
Ёле туруб да, Адамлай къалыргьа.

Бу дуния — хаухду, джашау — сынауду,
Бизге кереги — аны ангылауду,
Хар бир къыйынлыкъгъа ташча чыдауду,
Тюзлюкню джакълай адамча.джашауду.

Ауузу-тили болмагъан табигъатха,
Сеннге джууаб къайтаралмазлыкъ хар бир затха,
Артыкъ да сакъ, джакъ болургъа,
Хар кюнде да, хар неде да Адам болургъа.

Ол заманда кёраллыкъса, салаллыкъса
Башха дуниягъа, баш дуниягъа, гъарш дуниягъа джол.
Ата-бабаладан — нартладан, аланладан – келеди ауаз:
«Хайт» де.  Эркиши бол. Адам бол.

БИЗГЕ ДА АЛАЙ ДЖАШАРГЪА КЕРЕК

Аллах бирди.
Файгьамбар хакъды.
Дуния хаухду.
Ишек джокъду.

Киши да къаллыкъ тюлдю бу дунияда,
Бу дуниядан файгьамбарла да кетгендиле.
Аллахны келечилери ала —
Адам ючюн къазауат этгендиле.

Адам улуну къутхарыр ючюн кюреше,
Ала кёб къыйынлыкъ, азаб кёргендиле.
Джанларын-къанларын бизге юлеше,
Файгьамбарла алай джашагьандыла, ёлгендиле.

Бизге да алай джашаргьа керек:
Бир-бирибизни кёлтюре, джакълай,
Бир-бирибизге болгъанлай билек,
Амандан кесибизни, хоншубузну сакълай.

Да алай джашайыкъ. Инетибизни-ишибизни
Аллах, адам да джаратыр кибик.
Бу дунияда къысха ёмюрюбюз
Ол дуниябызны джарытыр кибик.

АЛАНИЯБЫЗ ДЖАНГЫДАН КЪУРАЛЫР ++++++++++++

Не къалды бизге аталадан,
Ол тулпарладан — атлыладан?
— Ана тил, Ата джурт джетди бизге аладан —
Тюрк тилли, сары шинли, алакёз аланладан.

Асхакъ Темир къырса да, тыйса да таргьа,
Зорлукъ бизни юлешсе да Къарачайгъа, Малкъаргъа,
«Ой Алан» деб, сёлешебиз бир-бирибизге биз,
Аланла болгьаныбызны билебиз биз.

Ахырзаманнга дерими турлукъду былай —
Минги Таууна керилиб Малкъар-Къарачай?
Къараб, башхала кючлеген тюзлерине,
Башха заманла кёрюне кёзлерине?

Огьай, таулучукъла ёсюб джетерле,
Ала халкъларын азат этерле.
Терслик тая, таркъая хорланыр,
Аланиябыз джангыдан къуралыр!

ТИЛЕК

Халкъым меннге:
«Джашагъаны, ёлгени да Эрча», —
Дерча,
Алай бир кюч, онг бер меннге, Аллах!

НЕ ЮЧЮН ТЮШДЮ ДЖАХАНИМГЕ

Ол халкъына
Джандет джашау къураргьа изледи.
Къуру тыйыншлылагьа,
Ийманлылагъа тюл, —
Барына да. Бютеу халкъына.
Ма аны ючюн толмады
Аны мураты,
Ма аны ючюн тюшдю ол —
Джаханимге.

САЛАМ АЛЕЙКУМ, АЛАНИЯ –
КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАР +++++++++++

Амантишлеге къаным къызыбды,
Къолум къолума этеди орча...
Бизни бюгюннгю болумубузну кёрсе,
Аз бек джюрексинмез эди Къарча.

Ол кёб ёмюрню мындан алгьа
Айтды: «Халкъбыз, хорланмазбыз, — деб.
Тойгъан джуртдан — туугъан джурт иги,
Дуния малгьа алданмазбыз»,- деб.

Атыб къуллугъун, байлыгьын да,
Кёзбау насыбны кюйдюрюб, оюб,
Джыйыны бла Джуртха къайытды
Мисирин, Къырымын да къоюб.

«Алан къралыбыз чачылгьандан сора,
Джерибизге — башхала ие.
Алай а, таяныргъа тауларыбыз бар», -
Деди Къарча къашларын тюе.

Сауут-сабасын тешмегенлей,
Кече-кюн да алай джашады.
Ат юсюнден тюшмегенлей,
Ёмюрюн да алай бошады.

Ол юретгенча джашадыла
Ачемез, Татаркъан, Къара-Мусса да.
Сансыз этиб къоймадыла ала,
Къызылбекле, тамлыла кенгтин озсала да.

Ол юретгенча джашадыла
Хасаукачы Умар, Къайтукъ улу Джатдай да.
Кёк джашнагьанча кёрюне турду,
Кёлюбюзню, элибизини джарыта турду,
Чабхан джауну уа элияча урду,
Тау этегинде джигитлик джашнай да.

Алай бла ёмюрле узагъына,
Тюшмей кёлсюзлюк тузагьына
Тулпар юзюк джашай келди.
Чыгъыш ханы, Баты  ханы да,
Асхакъ Темири, орус патчахы да
Кетдиле. Сталин да ёлдю.

Халкъыбыз а — сауду. Шукур Аллахха!
Ёлет, эмина да къыра бизни,
Империализм, коммунизм да къыра бизни,
Джыйырма биринчи ёмюрге джетдик.

Джандетли болсунла нарт ата-бабала —
Джурт, тил джетди бизге аладан.
Бизден а не къалыр туудукълагъа, —
Энди ёмюрде джашарыкълагьа?!

Джазгьы джабалакъгъа ушаш джауады къар.
Эски джолну, джангы джолну да джабады къар.
Джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Салам алейкум, Алания — Къарачай-Малкьар!

ИМАН БЕР

Къуранда къайтарылгъанча,
Аятла, сёзле,
Менде да къайтарылалла
Назмула, тизгинле.

«Бисмиллях» бла башланнганча
Къуранда хар сура,
«Къарачай» деб, башланады
Менде да хар назму.

Бисмилляхиррахманиррахим!
Я Аллах, Сен кюч бер,
Ийман бер халкъыма.

Джурт да бердинг,
Тил да бердинг,
Энди кесин сакъларча
Бир ангы да бер!

АЛАН  ДЖУРТУМ

Ата джуртум – Алан джуртум –
Малкъар-Къарачай.
Ана тилим – алан тилим —
Малкъар-Къарачай.

Алан халкъым – Тейри халкъым
Къарачай-Малкъар.
Мийик тауум – Минги Тауум –
Къарачай-Малкъар.

Аллах сени сыйлаб, сайлаб
Ётдюргенд тёрге.
Къарачай-Малкъар дегенлей,
Къарайла ёрге.

Алан эсек, адам эсек
Къалмазбыз бедишге.
Адам улуну къаратмазбыз
Ёмюрде энгишге.

О бекликни, мийикликни
Белгиси болуб,
Джигерликни, джигитликни
Юлгюсю болуб,

Джетгенд бизге аталадан
Къарачай-Малкъар.
Энд тууарыкъ уллагъа да
Ол алай джетер.

«Къайдам» деген олду терс,
Олду джангылгъан.
Архыз бизге ара шахар
Болур джангыдан.

Ит джорукъ чабса, къабса да,
Ол затны огъурамай,
Аланла эсек, Аланиябызны
Къоймазбыз къурамай.

Къадар бизни чууут, эрмен
Этмегени хакъды.
Аллах джаратхан бир халкъды
Малкъар-Къарачай да.

Биз да халкъбыз, къалгъанлача,
Джаратылгьан джаз башында.
Аякъ тюбге тюшмез ючюн
Джашау этген таш башында.

Баш тутхан,
Башын да ёрге тутхан,
Аллах кеси сайлагьан,
Кёк бла Джерни байлагъан
Келечи халкъ ма бизбиз.

Бютеу адам улу ючюн
Къыйналабыз биз.
Кюн таякъны джерге ийиб,
Элияны тыябыз биз.

Аллах да бизге къатылады
Адам улуну тюшюндюрюр ючюн.
Адам да бизге къатылады
Кёкге джууукълашыр ючюн.

Алай болса да, болмай талкъ,
Мийик къадарына тыйыншлы болуб,
Халкъым джашаргъа кюрешеди,
Прометейге ушагьан халкъым.

ХУНА ++++++++++++++++++++++++++++

Сюйюбмю болгъанла дейсе,
Ташла да хуна.
Аланы келишген джанларын
Табханды уста.

Ала бир-бирин тутарча
Табханды лагьым.
Ёмюрле къатылмазча
Ишлегенд къала.

Мен ол таш устагъа
Урама баш.
Алай а анга бойсунмагьан
Ташлагьа къарайма.

Ала излемейле сыныб, джонулуб,
Сыфатларын тас этиб,
Энчиликлерин тас этиб,
Тюб болуб къалыргьа.

Излемейле кимге болса да
Юй тюб болургъа.
Ма аны ючюндюле ала
Къаты да , тюрлю да.

Хунагьа джарашмагъан ташладан
Хуна ишлерим келеди.
Аллай хуна киши ишлеялмагьанд,
Аны да билеме.

Мен а ишлерикме.
Не ючюн десенг —
Аланы ангылайма.
Мен кесим да хунагьа джарашмагъан
Ташлагьа ушайма.

Аллай ташладан ишлерикме
Мен хуна назму.
Аллай сёзледен тизерикме
Мен назму хуна.

Хар бир ташны, хар бир сёзню
Чыгьарча бети.
Амма, ол сыйдам болмаз —
Алайд адети.

Ангыламагьан — сёкмесин,
Башхады джюрек:
Джюрегими сыфаты —
Таш бла Терек.

ТАШЛА,  ДЖАШЛА ДА  БАР

Ибилис джорукъ
Халкъны бай-джарлы деб, сыныфлагъа бёлюб,
Бий-ёзден-къул деб, къауумлагьа юлешиб,
Бир-бирине этиб, къырдырыб, къырыб,
«Была алкъын халкъ тюлле» деб,
Кийик атха чыгьарыб,
"Биз болмасакъ, была тюб боллукъла ", — деб,
Юсюбюзню басыб, теблеб, унукъдуруб,
Джукъ айтханны бойнун буруб, тунчукъдуруб,
Керпеслениб, джашау этиб турду.

Алай а биз кимбиз?
Халкъбызмы, тюлбюзмю?

Халкъ эсек — Джурт да, тил да керек,
Миллет байракъ, Орайда да керек.
Кърал болгъунчу — къраллыкъ керек,
Бар эсе — ангы, эс, джюрек.

Джокъ эсе уа —
Башхала бизге къатылыкъ, эрлик эте,
Биз да, къахмелеча,
Тарыкъкъан, джылагъан кибик эте,
Барырбыз да, аман бла бошалыр артыбыз,
Дуниядан кесибиз къой, тас болур атыбыз.

Халкъ тюл эсек — башхаланы тюбюнде эрирбиз.
Халкъ эсек а — джыйын бола, джумдурукъ бола билирбиз.

Кесибизни къахмеле, амантишле да кёрсюнле —
Сатлыкъланы къара багьанагьа байлар кюч барды, билсинле.
Бюгюн ёз халкъымда да болмаз мени джанлы,
Ёзге ёзден эсенг, къачма, айтханыма къулакъ сал, уна.
Къазакь бёрюледен джыяйыкъ джыйьн джанлы,
Хунагъа джарашмагьан ташладан ишлейик хуна.

Кёрсюнле,
Бизни «къул-къарауаш этдик, къой сюрюу этдик» дегенле —
Ол эки башлы, эки бетли шовинист, импер, чыгыр, кёсе эмегенле:
Аланы хуналарына тюшмезлик, джарашмазлыкъ ташла бар, Алагъа къул болмагъан, къулланмагьан,
къулланмазлыкъ джашла бар!

ЭКИ ДУНИЯНЫ АРАСЫНДА

Дуния тёшекден кенгди.
Ёзге, бир-бирде,
Тёшек дуниядан кенгди.
Сюймеклик а — къуру да —
Джети къат кёкге тенгди.
Алай а, кёкден эсе,
Къабырлада кёб — Ай бла джулдуз.
Барын да эслей тебрегенме энди.

Джулдуз таш да, таш джулдуз да — бош,
Джулдуз кёзле джумулгьандан сора.
Тилек, дуа, назму тизгин да — шош,
Болджал тауусулгъандан сора.

Мени сюйген — эрде,
Мен сюйген — кёрде.
Эки дунияны арасындама Мен.

Бир дуниядан бирсине
Ётелле уллу-кичи да,
Джюрегими ичи бла.

Ашалгъанды джюрегим мени,
Тауусулгьанды джюрегим мени.
Джырчы Сымайыл, Кязим хаджи да
Сакълайла мени.

Алан элим Архыз да,
Джангы джетген бир къыз да
Тыялла мени.

Эки дунияны арасында
Арсар болуб сирелеме Мен!

ДЖОЛЛА  АЙЫРЫЛГЪАН  ДЖЕР

«Мени къоюб башха тиширыугьа
Кетди», — деб, кёлюнге келмесин, огъай,
Ол Тиширыу бош тиширыу тюлдю,
Ол анамды мени — Къарачай.

Анамы эсге тюшюре,
Башымы сылаб ётдю аяз.
Айырылмазем сенден ёмюрде да,
Бир башха дуниядан келмесе ауаз.

Арабызгъа тюшмез эди бир да,
Бизни айырырча аууш —
"Ёлюр кюнюнге сагъыш эт "- деб,
Кёкледен энмесе таууш.

Къарачай — Тейримди мени,
Бойсунама Тейрини сёзюне.
«Меннге уа не оноу», — деб, сабий
Къойнунгдан къарады кёзюме...

КЪУЛ СЮРЮУ, КЪОЙ СЮРЮУ ДА БОЛМАЙЫКЪ +++++

Оюмдан-ойдан къайнайды башым,—
Аны къагъытха тюшюрюрге уа,
Бир уллу ишни биширирге уа,
Айхай, менде джетсе уа басым.

Джылны аджирге тургьан кёзюую,
Кырдыкны, джырны да туугьан кёзюую,
Адамны, табигъатны да къутургъан кёзюую
Къоймайла мени рахат ишлерге.

Къыз бутладан агъаргъанды шахар,
Сюймекликни юсюнденди къайда да хапар.
Чагьады балий, чагъады сезим —
Джюрекни байрагъыды, байрамыды сёзюм!

Алай а къызланы тайдырыб эсимден,
Джазаргъа керекме халкъымы юсюнден.
Къарачай бурун кърал болгъанын,
Бюгюн а аякъ тюбде тургьанын
Айтыргъа керекме — ол борчумду мени,

Ангыларыкъ ангылар, тынгыларыкъ тынгылар.
Алания — Къарачай-Малкъар,
Энтда джутаргьа излейле Сени.

Артыкълыкъ бизге нек ёчдю артыкъ?
Малкъарны эритирге излейди адыг,
Барыбызны орус этерге излейди Орус...
Сатлыкъла аны кёрелле дурус.
Мен а былай джазгьаныма да этеме ырыс.

...Алан къралыбызны асхакъ Темир чачды —
Дагьыда эркинлигибизни тас этмей  сакъландыкъ таулада
Орус а келиб, таулада — Хасаукада — уруш ачды —
Амантиш итни къыйынлыгъы бла хорландыкъ.

Артда уа къара гюрге кюн келди —
Халкъны тутмакъ этиб сюрдюле Азиягъа.
Джанын тёнгекден чыгъаргъанча, айыргьанча,
Айырдыла халкъны Джеринден-Джуртундан.

Энди ол затланы барын унутсакъ,
Сыйсызланы аллында башыбызны энгишге тутсакъ,
«Ач къарныбыз, тынч къулагъыбыз» деб, турсакъ,
Халкъ тюл, къул сюрюубюз, къой сюрюубюз биз.

Алан къралыбыз, таб КАО къраллыгъыбыз да джокъ энди,
Миллет ангы, эркинлик да джокъ энди,
Бир-бирин къурагъан затладыла — ала уа.
Аланла уа — нарт улула — къайдалла?

Нарт улула — аланла уа — кимле болгъанларын унутуб,
Ичиб-эсириб, бирер эмилген кьахмени тутуб,
Байлыкъларындан, саулукъларындан да бошаб,
Джашайдыла манкъуртлагъа ушаб.

«Халкъ», «Джурт», «Тил»,"адет—намыс" дей, билселе ала,
Бу кюнлегеми джетерик эдик биз?!
«Къарачай» деб, Тейри Республика къурамай,
Итни-битни къуллугьунму этерик эдик биз?!

«КЧР» — де да, энтда джюз тамакъдан къычыр!
Кёргюзт, кьайда, халкъкъа джараулу макъамла?
Кимледиле оноучула, тамадала, баканла?

Бойнунгу боюнсхадан чыгъарама деме ансы,
Джюйюсханны сыртынгдан тюшюреме деме ансы,
Кеси кесиме оноу этерикме деме ансы,
«КЧР» —   не айтсанг да, не этсенг да кечер.

Ич, эсир, бир-биринги ёлтюр,
Юйюнге, хоншунга, къыйынлыкъ келтир,
Урла, тона, хайуанча, джаныуарча кёрюн,
Иги этерге излей эсенг джюйюсханны кёлюн!

Ёзге болду. Бу къайгъылы сагъышладан
Къачыб, башларьш хаулеликге, ичкиге атханла да,
Ала да мени джарата болмазла,
Игит да, тынчлыкъларын бузама сора.

Артыкъсыз  да мени кёрюб болмагьанла уа   —
Ол бизни бойнубузда джюйюсханла.
«Къарачайны сыртындан тюшюгюз»,— десем,
«Миллетчи» атха чыгьаралла мени.

Огъай, миллетчи тюлме, ачыкъ айтама,
Мен Владимир Исламовичден эсе,
Владимир Ильични джаратама.
Дагъыда айтама:

Таулучукъла, сиз да ёсюб джетерсиз...
Амантишлени дуниядан тюб этерсиз!

ТИШИРЫУНУ КЮЧЮ

Бир Тиширыуну ариулугьу
Аны кёлюн — къаблан, тилин — бал аякъ этди.
Бир тиширыуну къыйынлыгъы уа,
Аны — джашил эменни — къуу таякъ этди.

НАЗМУЛАГЪА ТАМЫЗЫКЪЛА

1
Джазгьы джабалакъны джаугъанын кёрсенг,
Джабалакъ назмум тюшер эсинге.
Джазгьы джабалакъ терк эриб кетсе да,
Джабалакъ назмум турур биргенге.

2
Муратым:
Къазакъ бёрюледен джыяргъа джыйьш джанлы,
Хунагьа джарашмагьан ташладан ишлерге хуна.

3
Джангыз Терекни кесгенча кесселе да мени,
Сёзюм Къадау Таш къалгьанча къалыр.

4
Биреу мангылайындан тери барыб,
Джерни  сюрюб, семиртиб, сугъарыб,
Мюрзеу ёсдюреди.
Биреу да дуппур артындан
Кёбдю-азды, игиди-аманды деб,
Ауаз береди.

5
Шайдан эсирген шайтан.

6
Бир аягьын къабханда къоюб,
Юч аягьында секириб баргьан джаныуар,
Эркинликде джашаргьа асры сюйгенден,
Бир санын кемириб юздюргенди.

Тёрт саны сау болуб чалдышда тургъандан эсе,
Ол тёрт санын да къоюб кетер.
Тышында башына эркин джашар ючюн,
Не да тышында эркин ёлюр ючюн,
Ол джан къазауат этер.

7
Тёнгегибизни къобарсала да,
Джаркъа-джаркъа,
Къызбайла да батыр болдукъ,
Къоркъа-къоркъа.

8
Ата джурт чексиз Кёк эсе,
Ана тил анда Тейриди.
Ата джурт — къонгурау эсе,
Ана тил аны тилиди.

9
Боркьулдаб чыгьыб, шоркьулдаб келген къара суу,
Сюймеклик сезимге ушайды нечик.

10
Бюгюн эталлыгъын тамблагъа къойгъан —
Суудан тутуб къаядан салыннганчад,
Джашлыгъын, саулугъун бошуна джоюб,
Артда аланы табмай ахсыннганчад.

«Тамбла этерме, таблыкъ бла этерме...»
Неге алдайма кеси кесими?
Тамблам болурму, таблыкъ да тюшерми
Къалгъан ишге къар джаумаз кибик?

Бусагьатда уа саума, ач-джаланнгач тюлме,
Башыма бошма — джулдузма, Кюнме.
Ата джуртумда ана тилимде
Кёлюмдегин айгыргъа эркинме.

Хар къуру да берилиб турмайды быллай насыб,
Хар кимге да берилиб бармайды быллай насыб,
Хар къайда да берилиб турмайды быллай насыб
Бу джарлы, джаралы, къыйынлы дунияда.

Дуния — хаухду деб, къарай билейик,
Ёлгеннге, туугьаннга да.
Этерибизни бюгюн этейик,
Тамбла — тубандады.

11
Сени ызынгдан айтылгъан сёзле —
Озгъан джангурну джамчы бла сюргенча.
Ийнаналмайма ол сен сайлагъан
Сюер деб сени мен сени сюйгенча.

Ата-ана, къарнаш, эгеч да
Сеннге менича кемсиз этмезле.
Не бек сюйгенлени да сюймекликлери
Мени сюймеклигиме джетмезле.

12
Къаным сыйынмай къартыкъгъа
Сёлеше эсем да билмейме.
Ёзге хош тюлме къартлыкъгъа —
Къарыусузлукъну сюймейме.

13
Аджирча шын туруб
Сын болуб къалгьан джюрегим

14
Джерден чыкъкъан кюн таякъла – бусакъла,
Джерден тийген ай джарыкъ — къайын чегет.

15
Сууну да эки джагьасы
Бир-бирин сюймей элле.
Эки джагьасына орча этгенча,
Барады къобан суу.

16
Джюрек джараланы таблары — харифле.

17
Кетерле къышларынг, джазларынг.
Къалырла этгенинг, джазгьанынг.

18
Сени кёргенли:
Джаным — санат,
Саным — къанат.
Кёз джарыгьым,
Сёз джарыгъым да
СЕН.

19
Джаным,
Джангы Айса,
Джангыз Айса — Сен.
Толгъан Ай боллукъса
Меннге келсенг.

20
Кёкден тюшген Сёзню кёлеккесиди
Джюрегимден чыкъгъан Сёз.

ТАШ БЛА ТЕРЕК ++++++++++++

Ёхтем бол,
Ёзден халкъны туудугьу,
Башынгы ёрге тутуб джюрю,
Къарчалай.
Сени къанынгдады баш насыб — эркинлик,
Ол эркинлик, мийиклик, ёмюрлюк да —
Къарачай!

Сен ант этиб,
Таякъ тюбюнден ётюб,
Артда, джолда, къошулмагъанса юзюкге.
Бир адамгъа, бир джорукъкъа баш урма,
Бойсун джангыз бир Аллахха — Тюзлюкге.

Кёкден тюшген ол джулдуз таш —
Къарачайны Къадау Ташы.
Сыйлы кёргенд сени Къарча —
Тейри халкъны тюнгюч джашы.

Кёкге баргъан Джангыз Терек —
Джуртда айтылгъан уллу тилек.
Ана тилек, сыйлы тилек,
Сабий кёб бер, Джангыз Терек!

Сабий туусун, ёссюн, болсун
Къадау Ташча деменгили,
Терек кибик да ёсюмлю.
Джер бла Кёкню байлаб турсун.

Бизге керек, бизге керек,
Къадау Таш бла Джангыз Терек!

Тыбыр таш да, сын таш да —
Къарачайда Къадау Ташдан.
Агьач бешик да, сал агьач да —
Джуртда Джангыз Терекден.

Таш бла Терек –
Джан бла Тёнгек.
Джер да джууукъ,
Кёк да джууукъ.

Кёк бла  Джер
Джаратды Сени —
Тейри Адамы,
Хорланмазса Сен!
Меккя, Медина да –
Туугъан джуртунг,
Аны сакълай,
Сакъланырса сен!

Аллах айтса,
Сакъланырса Сен!
1985 джыл. Баталпашипск.

ИЙМАНДАН   КЮЧЛЮ  ДЖУКЪ  ДЖОКЪДУ

Иймандан кючлю джукъ джокъду —
Дин бла джангырлыкъды Кавказ.
Таза суудан абдез ал да,
Къылчы намаз.

Суу тазалар тёнгегинги,
Джюрегинги уа — Къуран.
Джангыз да динни кючю бла
адам болаллыкъды Адам.

Джаныуар-хайуан сезимледен
Арытыл-тазалан.
Мийикликге-Ариулукъгъа
Къуллукъ эте, къууан.

Аллах сюйген джанладан
Бири бол.
Ассыладан, ассылыкъдан
Кери бол.

Къралны, адамны, кёкню, джерни да
Болма къулу.
Бир Аллахха, уллу Аллахха
Табын къуру.

Къарыусузну, чайкъалгъанны
Кёлтюр кёлюн.
Ийманлы бол, ийманлыгьа
Джокъду ёлюм.

1943-чю ДЖЫЛ, НОЯБРНЫ ЭКИСИ, ГЮРГЕ  КЮН +++

1943-чю джыл, ноябрны экиси, гюрге кюн —
Адам баласын ашагъан эмеген къатынча,
Совет кърал кесини бир халкъын, къарачай халкъын,
Джесир этиб, тутмакъ этиб сюрген кюн,
Хоншу маскеле да джан-джаныбыздан юрген кюн,
Къахмеле да ызыбыздан кюлген кюн.

Эркишиле джаудан сакълай къралны,
Кърал а юйлерин-юйдегилерин къурута аланы,
Къуш тюгюнлей чачды Азиягъа къарачай миллетин,
Толтурду — халкъны тюб этиу къара иннетин.

Халкъны джуртун, къраллыгьын да сыйырды,
Динин, тилин, адетин да сыйырды.
Атын огъуна сыйырды, этди джау.
Ансы да къалай къалды джаны сау.

1943-чю джылны къачындан сора,
Къарачай тынгы-тынчлыкъ билмейди.
Анга джазны не джайны иймейле.

Чакъмайды, джашнамайды бир заты —
Не адабияты, не маданияты, не санаты.
Джарыгъын мутхуз этиб Кюнню, Айны,
Къачхы хауа кючлеб турад Къарачайны.

Бизни тюртюб кюрешедиле кёрге,
Аны ангылаб силкинмесек ёрге,
Джау тюбюнде, аякъ тюбде къаллыкъбыз,
Башхалагьа къул-къарауаш боллукъбуз.

Джыйырма биринчи ёмюрде
Сеннге тиерми Кюн, Ай?
Сенден тиерми Кюн, Ай?
Джууаб бералмай тынгылайды Къарачай!

АЙЫБ  ЭТМЕГИЗ, БИР   КЪУЧАКЪЛАЙЫМ

Назмум кишнеб, бойнун къынгыр буруб,
«Ра...», «Фа...» деб, чабмаз.
Сизнича къызланы суубаш Поэт энди
Къараб кёрюрге да табмаз.

Кетди Ра..., Фа... да кетди —
Къанатларым джокъ энди мени.
Энди учар, джырлар кёлюм къалмад —
Джазым да кетди, джайым да кетди.

Заман чархын ызына бурургъа
Мадар болмазмы? Ра..., айтчы.
Айтчы, Фа... . Тынгыласагьыз да,
Багъалысыз менге ол Кюнча, Айча.

Ол кюнледеча багъалысыз меннге
Ра ... — Кюнюм, Фа... — Айым.
Сиз олсагьатда джазгъан къагьытланы
Айыб этмегиз, бир къучакълайым.

ХАЗЫР  БОЛ

Турлукъ тюлме кенгден сора,
Джокъду къыз сенден сора.
Къычырама — бирди джол!
Къачырама — хазыр бол!

Иш башланды аламат.
Биз — Аллахха аманат.
Джол узакъ, биз а — джууукъ,
Тынгылайыкъчы айтмай джукъ.

Биз тюннге бурдукъ тюшню —
Джюрекле уралла терк.
Бу бола тургъан ишни
Тарих къангалагъа керк,
Назмула бла кесин да —
Джулдузлансынла сёзле.
Мёлек джыйын энсин да,
Салауат салсын бизге!

Артда хапар джайылсын
Чайкъалыр кибик кёкле —
Къалай ариу болалла
Сюймекликден джюрекле!

Не болса ол бир болсун —
Мен башымы тас этдим.
Джерде туугъан бир къызны
Мёлекледен баш этдим.

Не болса ол бир болсун,
Кюйсем кюерме кесим.
Джюрегим, ангым, эсим —
Бары сеннге кёчгенди.
Джаным да сени болсун —
Тюзюн айтдым, кеч энди.

КЪАРАТОН   НАЗМУЧУ

Башынгда —
Булутла, къаралыб,
Ары-бери чабдыла.

Кёк кюкюреди,
Шыбыла таууш этиб.

Джел,
Джангур къоркъууун эте,
Къуугьунлаб ётдю.

Кёк джашнагьан,
Элия чартлагъан,
Кечени тынчлыгьын бузуб,
Къалтыратханлай, титиретгенлей турду.

Къургьакълыкъ къысхан джер,
Сабий кюсеген тиширыуча,
Умут этиб сакълады.

Алай а,
Бир тамчы да таммады —
Бир назму тизгин тюшмеди къагьытха:

Биягъы сен сырадан тарта,
Ичинги къатынгдагъылагъа тёкдюнг.
Келиб назму джазама дегенликге уа —
Джазарынгы айтыб бошагьаненг.

Ичин алдыргьан къатынча,
Не къолгъа ургьан гяуурча,
Джыйырылыб къалдынг.
Сёз урлугъунгу зыраф этдинг.
Къагъыт сабанынг да сюрюлмей къалды.
Назмучуну къаратон болгъан тёреси алайды.

КИМБИЗ?  КЪАЙДАНБЫЗ? БАРАБЫЗ   КЪАЙРЫ? ++++

Адам деген неди? Адам улу неди?
Айт, гюнах неди? айт, неди сууаб?
Джурт, халкъ деген — неди? Хакъ деген неди?
Бу соруулагъа ким берсин джууаб?

Биз кимбиз? къайданбыз? барабыз къайры?
Тууабыз, джашайбыз, ёлебиз — кетебиз.
Кемириб турма да , тохтачы къайгьы,
Алда джарыкъ кёрмей дыгалас этебиз.

Биз кёрген: джашауну ахыры — ёлюмдю.
Ёлюмден сора уа бармыд тирилиу, джашау?
Кёрген, билген бар эсе, айтсын, тюшюндюрсюн...
Аллахны келечилерими? Алагьа — махдау.

Сыйлы китаблада джазылгьан керти эсе, тюз эсе,
Файгьамбарла айтхан тюз эсе, керти эсе,
Джюреклерибизни буруб Кябагъа,
Нек тюшюнюб къалмайбыз, кьайытыб тобагьа.

Кесибиз кёрюрге кераматыбыз джетмейд,
Кёргенлеге ийнаныргъа ангыбыз джетмейд,
Илму бла тинтерге фахмубуз джетмейд,
Диннге таяныргьа ийманыбыз джетмейд.

Биз кимбиз? Къайданбыз? Барабыз къайры?
Джаратхан бизни не деб джаратды?
Джашауубузну магъанасы недеди, неди?
Биз кимбиз? Къайданбыз? Барабыз къайры?

МЕН НАМАЗ КЪЫЛАМА

Къолгъа къалам алырдан алгьа,
Сеннге салам иерден алгьа,
Абдез алама.
Алай а,
Сеннге мёлеккеча къараб,
Кёкгеча къараб,
Ассы болама.

Ёзге кёлюмю джашырыб къоялмам,
Джюрекден айтылгьан сёзлериме кюлме —
Аллахны эм сыйлы мёлегине да,
Джандетде хур къызланы бирине да,
Мен сени ауушдураллыкъ тюлме.

Сюймеклик къуруй барад дегенлени,
Кюн да суууй барад дегенлени
Гюнахлары кеслерини болсун!
Сууумазлыкъ Кюн – мени джюрегимди,
Кюн таякъла — сёзлеримдиле:
Дуния джылыудан, джарыкъдан да толсун!

Къолгъа къалам алырдан алгьа,
Сеннге къагъыт джазардан алгьа,
Сеннге назму джазардан алгьа, —
Абдез алама.
Кёкге кёлтюрюлюб баргьан сагьатда да,
Джерге эниб келген сагьатда да,
Мен сени кёргенча болама.

Аллахны эм джумушакъ, эм ариу, эм иги сёзю
Тиширыу болгьан болур деб турама.
Джаным, сен болгьан болурса деб турама.
Сюймеклик да бар, кюймеклик да бар,
Аллаху акбар! Мен намаз къылама.

ДЖУЛДУЗ, АЙ ДЕЙМЕ, КЬАРАЧАЙ ДЕЙМЕ...

Джулдуз, ай дейме — Къарачай дейме
(Учхан джулдуз, тутулгьан Ай дейсе,
Эрий тургьан джутулгъан халкъ дейсе)

Ангылайса, алай а тынгылайса —
«Кюрешден хайыр джокъду». Алдайса,
Не парий болуб, Джелимауузгьа чабмайса,
Не къуугьун этиб парийлени уятмайса.
Кюрешге къошулмай, джанлаб ётесе,
Сермешгенлени селеке этесе.

Айхай да тынчды дуппур артындан юрген, джаншагьан,
Сенича «акьылманлалла» халкьыбыздан бошагьан.
— Къаллай бир кюрешдигиз тилеб, джалбарыб,
Къралны патчахына, башчыларына барыб.
Эркинликни сизге бердилеми? Бермелле!
Ит чакълы, сыйыгъызны кёрмелле.

— Азатлыкъны тюл, къызны алалла тилеб.
Бизге артыкълыкъ этдиле, болушугьуз деб,
Сыйырылгъан къраллыгьыбызны къайтарыгьыз деб,
Сыйыбызны орнуна салыгьыз деб,
Бедишлик болуб айланнганыбыз боллукъду,
Сыйсызлагьа ышаннганыбыз, ийнаннганыбыз боллукъду.

Эркинликни эрле ёрге туруб алалла,
Эркинлик ючюн адамла   ёлюмге баралла.
Сюркелиб джашагъандан сюелиб ёлген кёб игид,
Сермешде ёлюу — ол да азат болууну бир тюрлюсюд.

Бирикген, бирлешген миллетибиз болса,
Эркин болуу, кърал болуу иннетибиз болса,
Халкъ къобан болуб, тенгиз болуб къобса, —
Беджен джокъду аны аллын тыяллыкъ,
Кюч джокъду аны тот быргъыгъа джыяллыкъ.

Бизни джерибизге, кесибизге да бийлик этгенле,
Халкъыбызны кеслерича джашаргьа юретгенле,
Ичкиге, къахмеликге, тилчиликге, сатлыкъгъа тюзетгенле,
Бизни хайуан сюрюуге буруб кюрешгенле,
Не кирни да келтириб юсюбюзге къуйгъанла,
Джуртубузда да бизни джуртсуз къойгьанла,
Тилибизни , адетлерибизни джюрютдюрмей тургъанла,
Миллет ангыбызны, эсибизни алгъанла,
Титиресинле. Халкъ кесин эсгере келеди.
Бедженлени оярыкъ къобан къоба келеди.

Тутулгьан Ай, тутулгъан Кюн
Джелимауузладан къутулгьан кюн
Башха тюрлю назму джазылыр.
Бюгюн а джулдуз, ай дейме — Къарачай дейме,
Барыбыз да кюрешейик дейме,
Джилтинден шынкъарт къабыныр.

БИЯГЪЫ   СЕЗИМЛЕНИ КЪУРШОУУНДА

«Терезеден тиед Кюн,
Терезеден тиед Ай», —
Деб джазаем назмула,
Насыблыем ой къалай.

Ол Кюнюме-Айыма
Кёк болалмады кёлюм.
Сора нек къалад кёлюм —
Къыз кетди деб башхагъа.

Мен джазымы-джайымы
Къысалмадым кесиме.
«Бир абыннган — минг сюрюнюр»
Ол да келмед эсиме.

Анам — кёрде, къыз — эрде...
Джазыу сынады къалай.
«Мен сени блама. « Хайт» де,
Чыда», — деди Къарачай.

Мен келсем да сал болуб,
Къарачай, сен сау болуб,
Ёллюк тюлме, билеме,
Ёксюз тюлме, билеме.

Сени ючюн джашамагьан —
Ол не насыб кёрлюкдю?!
Сени ючюн ёлмеген а —
Ким, не ючюн ёллюкдю?!

Сенден тиед бизге Кюн,
Сенден тиед бизге Ай,
Мени Тёрем, Тейрим да —
Къурейш халкъым — Къарачай!

КИМ БИЛЕД ТЮБЕБ ДА КЪАЛЫРБЫЗ

Баргьан джерингде этген умутунг болмай,
Сен кесинге насыбсызча кёрюнсенг,
Ол заманда мени эсге тюшюр сен.
Себеб болур. Мен да джашайма муратым толмай.

Мен сени сюе тургъанлай,
Огьай деб, кесимден сууутдум.
Энди уа, джюрегим, —
Аджашхан джангыз турналай,
Къычыра, тынгымы къурутду.

Кюйгенден кюйюб, сюйгенден сюйюб,
Тюрлениб огъуна къалгъанма.
Джюрегими былай тартыб алыб,
Атыб иерча болгьанма.

Озгъан джангурну джамчы бла сюрюб,
Ой къаллай бирни барлыкъма?!
Сен башха сууда джюзюб кетгенсе,
Мен джагьагъа атылгъан балыкъма.

Джангылычымы тюзетирча тюлдю,
Джолланы кенгтин салырбыз.
Алай болса да бу ючгюл дунияда
Алкъын тюбеб да къалырбыз.

ДИН. ТИЛ. ДЖУРТ. ХАЛКЪ.

Баш насыбым:
Аллах берген
Ислам диним,
Къарачай тилим,
Къарачай джуртум,
Къарачай халкъым.
Башха насыбым джокъду мени.

Акъылым, фахмум да,
Къаным-джаным да,
Бютеу джашауум да
Алагьа берилибди.

Аланы сакъларгьа,
Аланы джакъларгьа,
Айнытыргьа, джаяргьа
Излемеген, кюрешмеген —
Ол — файгьамбарны умметинден да тюлдю,
Къарчаны миллетинден да тюлдю.

Бизни
Динсиз, тилсиз, джуртсуз, халкъсыз
Къояргъа умут этген —
Ол – Аллахны, адамны да джаууду.
Ол — Ибилисни юзюгюнденди.

Адамны Аллах джаратханы себебли,
Адамда Аллахдан кёб зат барды,
Ол себебден Адамгъа къаршчы —
Аллахха да къаршчыды.
Аллахха къаршчы —
Адамгьа да къаршчыды.

Адам — Аллахдады,
Аллах — Адамдады.

Бу затлагъа тюшюнмеген
Ассылыкъкъа тюшеди.
Аллах — Адамгьа — джаратхан джанына
Уллу акъыл, эс бергенди, ийман бергенди.
Сёлеширге тил,
Джашаргъа джурт бергенди.

Аллах берген затлагъа къатылыргъа уа —
Бир кишини, бир къралны эркинлиги джокьду.
Кёлсюзлюк этиб,
Аллах берген затланы ассылагьа теблетиу а
Эм ауур, эм уллу гюнахды.

Ма аны ючюн къайтарама:
Динин,
Тилин,
Халкъын,
Джуртун
Сакъларгъа, бегитирге кюрешмеген —
Файгъамбарны умметинден да тюлдю,
Къарчаны миллетинден да тюлдю.

ЭРЧА  ДЖАШАРГЪА, ЁЛЮРГЕ  ДА ТЮШСЮН!

Джангылгьанымы билсем, тобагьа къайтама —
Ёмюрлюк китаблалла Библия, Къуран.
Алай а, сынаб, кюйюб, сюйюб, айтама:
Этмей сокъураннгандан эсе, этиб сокъуран.

...Импер джорукъ меннге къашларын тюйюб,
Мыртазакълары алдыла джагьамдан, аягъымдан.
Ол кёзюуде бир къызны асры аягъандан
Алмай къойдум, джюрегим джана турса да сюйюб.

Боллугьелле мени тутаргъа, ёлтюрюрге,
Мен айталмагьан чурумла да барелле.
Излемедим ол къызгъа къайгьы, джарсыу келтирирге.
Иги умутла, муратла уа барелле.

Меннге аллай бир ышаннган, ышаргьан кьызны
Кесимден суутдум, джанына тийдим.
Артда ол ингирни хаман эсиме тюшюре,
Къара кёсеу болгьунчу кюйдюм.

Къарачайны эталмадым Джумхуриет,
Халкъымы эталмадым насыблы,
Ол къызны да эталмадым насыблы,
Джарлы анамы да джанын рахат эталмадым,
Кеси кесиме берирчама ирият.

Аллах, сюзмейме ийген палахларынгы.
Сен меннге сюймеклик, кюймеклик да бердинг.
Энди кечмеклик да бер. Кеч гюнахларымы.
Ала басхандан учама джертин.

Джюрегим а кёкге тартханлай турады,
Айхай, къайда энди нюр къанатларым? —
Анам да джокъ. Ол къыз да мени бла тюл.
Сизден да не хайыр, назму китабларым.

Кимден да не хайыр — къазакъ эсе джюрек.
Чегетден не хайыр — джангыз эсе терек.
Тохта, болду. Сынмаз — къадау эсе таш.
Ёлсюн, терк къорасын — къарыусуз эсе, джаш.

Къарыусузлукъ келишмейди эрни бетине.
Керек болуб туугьанма мен миллетиме.
Джюрек сюйсюн, кюйсюн, къайнасын, бишсин –
Эрча джашаргьа, ёлюрге да тюшсюн!

КЪАРТАЙМАЙДЫ ЭРКИШИНИ ДЖЮРЕГИ

Къартаймайды эркишини джюреги,
Джюз джылда да — тиширыудад кёзлери,
Джашнай турады, джашлай турады кёлю.
Ахыр кюн да бёрюлей къалад бёрю.

Чайналгьан сёз джансыз болад, берч болад,
Къачхы къаудан а къабыныргъа ёч болад.
Таркъаймайды сюймекликни кёзлеую,
Къартаймайды эркишини джюреги.

Башыбыз турса да чал болуб,
Ариу тиширыула сау болуб,
Джокъду бизге къартлыкъ, тынгы.
Тиширыуду эрни тангы.

Кюню-кечеси да — тиширыуду,
Тосу, бийчеси да — тиширыуду.
Ол сау болуб — сезим шынкъарт длжукъланмаз,
Эр джюреги не къартаймаз, не къанмаз.

ДЖАНЫ САУЛАЙ ЁЛГЕН

Халкъымы джауларын эталмадым аз.
Халкъымы шохларын эталмадым кёб.
Халкъымы санын ёсдюралмадым,
Халкъыма , джуртума джукъ къошалмадым,
Палахдан, къайгьыдан сакълаялмадым.
Сезюм да чапракъдан да ётмеди,
Адамгъа, Аллахха джетмеди.

Къайда, къалай, недед джангылычым?
Умур болуб нек акъды джанкъылычым?
Къарачай болгъунчуннга кърал,
Тынчлыкъ табарыкъ тюлдю Билал.

Къраллыкъ джюрютгенлени туудукъларыбыз биз,
Сора Къарачай дерге нек къоркъабыз биз?!
Огъай, къоркъгъанла ёзденле тюл, къулладыла,
Къарачайны кърал болургьа къоймагьанла — аладыла.

ЧЕЧЕН ХАЛКЪЫНА

Баш бошлукъ излейди бир миллет башына,
Ие болургьа излейди суууна, ташына.
Азатлыкъ байрагьын кёлтюргенди ёрге,
Не эркин боллукъду, не кирликди кёрге.

Бирле излейле аны къул орнуна тутаргьа,
Тилин, динин, джерин, эсин да алыб,
Сау бир халкъны сарыубекча джутаргьа.

Ёзге джазыуу болса да ауур,
Ол халкъны хорлаялмазлыкъды гяуур.
Халкъ эркинлиги ючюн хазырд ёлюрге.
Айыб болсун ма бу ёмюрге.

Адам улуну барына да болсун айыб,
Къралланы барына да болсун айыб,
Халкъланы барына да болсун айыб,
Адамланы барына да болсун айыб.

Саны азды деб бир халкъны туралла къыра,
ООН-у, къалгъаны да туралла къараб.
Джан къазауат этеди бир миллет,
Анга джан аурутмагъанда къарады иннет.

Джерде, джюрекде да барад къазауат,
Тау халкъы бол Аллахха аманат.
Сен бюгюн чыгъараса сау Кавказны бетин.
Бети болгьан бары сени блады бюгюн.
Сеннге аскерни ийгенлеге минг налат.
Чечен халкъ барыбыз ючюн этеди бюгюн къазауат.
11—20 декабр,  1994 джыл

АЛЛАХ, СЕН МЕННГЕ КЮЧ БЕР!

Аллах сюйсеед Сени
Мен Сени сюйген кибик.
Кёрюнесе кёзюме
Кече Кюн тайген кибик.

Кёре турсанг юренесе,
Сеннге — юреналмайма.
Дунияда Сенича ариу
«Бард», — деб, ийнаналмайма.

Бу аман дуниягьа Сени
Не деб джаратды Аллах?
«Сизни ючюн джаратдым...».
Келмесин Санга палах,
Къартлыкъ, ауруу келмесин,
Джокъламасынла къайгьыла.
Ариулугьунг ёлмесин —
Джюреклени тазала.

Сен келгенсе дуниягьа —
Къутхарыргъа дунияны.
Сени кёрген адамны
Адамлыгьы уяныр.

Тазалыгьынгы къатында
Кир иннетге орун джокъ.
Сени алсам.... къатыннга...
Къой, тынгылайым, айтмай джукъ.

Сау дунияны къутхарлыкъ
Баш ариулукъ  ма Сенсе!
Музыка, сурат, назму
Джазылады, джазалла, —
Сора, джаным, эсенсе.

Аламны эм ариу джерин,
Джылны эм ариу чагьын
Сени ючюн, иш этиб,
Джаратхан болур Аллах.

Ой сенде болгъан сюйюм
Тёгерекге джайылды,
Джерге, джюрекге джыйылды,
Мен а — ичимден кюйдюм.

«Кюн, джулдуз» дегенлей – Кёкге,
«Тиширыу» дегенлей — Сеннге
Къарайды адам улу,
Къууанч бармыд андан уллу?

Мен а болама мыдах.
Мени эм онглу киши этиб,
Сеннге тыйыншлы этиб,
Нек джаратмады Аллах?

Джер бла тенг болду кёлюм.
Таб, Сен кирирча юйюм
Джокъду. Кёлюм чыкъды кесимден.
Быллай сагъыш эсимден
Кетмей, кемиред мени.

«Агъачны къыйынлысы
Тирменнге къакъкъыч болур».
Адамны къыйынлысы
Джазыучу, джамагъатчы болур.
Азанчы, инкъыйлабчы болур.

Поэт, къойчу джазгьанны —
Адам джюрегин къазгьанны.
Башынгы сагьышын эт.

Поэзияны да сыйла,
Ёзге адам арасы болдунг,
Сен аллай чекге джетдинг —
Кеч болгъунчу джол сайла,
Кеч болгъунчу къыз сайла.
Къарнынга, юсюнге къара.
Юй ишле, юйдеги къура.

Бошуна джорта терлегенсе,
Бедишлик болургьа тебрегенсе.
Аягъынг тайгъаны болса,
Кимд сеннге болушурукъ?

Хар ким кеси къайгьылыды,
«Халкъ» деб, уллу джангылма.
«Халкъым» деб, чабханланы
Къайсысы кёргенд насыб?
Аллайланы кёбюсюн
Тургъан шойла да асыб?

Халкъ кеси да аллайланы
Къыра, къыркъа, келгенди.
Къой назмусун-башын да,
Джылынг къыркъгъа келгенди.

Юй-кюн бол да, тынч джаша.
Ананг да аны излеед.
Сеннге тилек тилеед.
Джандетли болсун, джарлы Джан.

Сен не бек кюрешсенг да —
Джукъ тюрленмейд, кёресе.
«Халкъым», «джуртум», «тилим» деб,
Киши кесин джарсытмайд.

Бирле тоюб, къутуруб,
Минглени-миллионланы
Къахмеликге джоялла.
Бирле къуллукъчу болур ючюн,
Къуллукъда турур ючюн,
Халкъларына башындан
Кир табханларын къуялла.

Ала бла демлешген,
Ала бла сермешген
Сенден сора ким барды?
Сенден тели тюлдю халкъ.
Кесинги урма алгьа.
Къалгьанла кибик джаша!

«Халкъ» деб, халкъ да къалмагъанд.
Халкъы ючюн джанын берлик,
Тюрмеге-азабха кирлик,
Бойнумат, он адам табсанг.

Эркишилени ичкиден,
Тиширыуланы сатыудан
Сен тыяргьа излейсе.
Адетни-намысны джангыртыб,
Халкъны масхабха-джорукъкъа
Терк джыяргьа излейсе.

Тулпар туутъан сен эсенг да,
Ол затлагьа сени кючюнг
Билмеймисе джетмезлигин?

Къалай айландырыб да сюз,
Ма афенди айтхан сёз:
«Ийман келир токълукъда,
Ийман кетер джокълукъда».

Кърал ичкини халал этсе,
Тилинги-адетинги харам этсе,
Халкъынгы кёчюрсе, къырса,
Къраллыгьынгы къайтармай турса,
Кесинги къул-къарауаш орнуна тутса,
Джангыз джегер ючюн джашатса,

Онглу онглусун къурутуб,
Миллетинги башсыз этсе,
Юй, къарын сагьышдан озмазча,
Юйсюз этсе, ашсыз этсе,

Намыс кетмей не этер,
Халкъ джоюлмай не этер?
Кърал бла кюреширге уа
Кимни къарыуу джетер?

Халкъ акъыллыд. Кюч джетмезин
Ангылагъанд да, тынгылаб турад.
Сеннге уа тынгыларыкъ тюлдю,
Айтханынгы да унарыкъ тюлдю.

Джуртун, къралын къоруб,
Халкъ кёб кере кёргенд къобуб.
Кёб къыйынлыкъ сынагьанды,
Сыннганды, ууалгъанды.

Джарала бителир ючюн,
Миллет тирилир ючюн,
Заман керекди, заман.
Заман а бармыды, къайдам...

Ёзге джанынгы къурман
Этсенг да, джукъ тюзелир деб,
Айталмайма бюгюн мен.
Халкъдан акъыллы сен да тюлсе.
Джаша халкъынг джашагьанча,
Аллахны буйругъуна бойсун!»

— Къайдан чыкъдынг, сатлыкъ ауаз,
Джангылтыргьа излеме.
Аллахны не айтханын
Бек эртдеден билеме.

«Джау кёбмюдю, азмыды —
Сен ол затха къарама.
Нёгерим джокъду деб,
Артха да туракълама.

Менме сени нёгеринг
Ибилис бла кюрешде.
Халкъынга мадар изле,
Хар бир кюнде, хар ишде».

Ма Аллахны сёзлери.
Аллах джюрекде болуб,
Тюлме мен онгсуз, джангыз —
Кюреширме ёлгюнчю.

Ичкичи, гяуур болуб
Бара эсе, халкъыбыз,
Харам тынглауну ийиб,
Кяфыр, ассы болмайыкъ.

Адамлыкъ, муслиманлыкъ
Борчубуз барды бизни
Ибилисден сакъларгъа
Джарлы миллетибизни.

Мен «Юйге игилик» деб,
Чыгьара эсем газет,
Ол Аллахдан тилекчад —
Халкъыбыз болсун азат.

Хоу, адам арасы болдум,
Юйюм-кюнюм джокъ мени.
Мен сюйгенле кетдиле —
Энди джукъ тыймаз мени.

«Юйге игилик» басма
Китаб басмай тохтаса,
Не «Юйге игилик» газет
Чыкъмай, келмей тохтаса,

Сиз билигиз, Поэтге
Сора бир джукъ болгьанды.
Мен ёлмейин эркин сёз
Ёллюк тюлд Къарачайда.
Мен ёлсем да эркин сёз
Ёллюк тюлд Къарачайда.

Мени ёлтюрселе да,
Шейит болуб къалырма.
Азатлыкъ ючюн сермешге
Чакъыргъанлай турурма.

Халкъым болмай насыблы
Мен насыблы болалмам.
Къарачай ючюн кюрешни
Ёмюрде да къоялмам.

Аллах, сен меннге кюч бер,
Къарысузлукъ этмезча.
Къарачайны кърал этмей,
Ол дуниягъа кетмезча!

КЕСИНГДЕН    БАШЛА

Гитче-уллу эсе да бу Джер,
Адамгъа ашау да, джашау да береди.
Бешик да, эшик да болады.
Сауубузну сыртында джюрютеди,
Ёлгенибизни къарнында джашырады.

— Да сора не джетмейди адам улуна?
— Ангы, акъыл, эс, ийман.

Ансы, къара адам улугъа —
Кийикле сюрюулегеча,
Къраллагьа, халкълагьа юлешиниб,
Онглу онгсузгьа артыкълыкъ этиб,
Джерни юлешиб, кёкню юлешиб,
Таша-туру бир-бири бла кюрешиб,
Таб, Аллахны кеси бла демлешиб...
...Хайыуандан-джаныуардан бармыды башхалыгъы ?

Огьай.
Адамны хайыуанына-хайыуанлыгъына
Бир хайыуан да джетмез.
Адамны джаныуарына-джаныуарлыгъына
Бир джаныуар да джетмез.

Адам улуну юйюдю Джер.
Кесини туугьан, джашагьан юйюн
Тонагъан, чачхан, кюйдюрген, кир этген адамгьа
Не айтыргъа боллукъду?

Джерден, джердегиледен да озуб,
Энди кёкге, кёкдегилеге да
Джете тебрегенди ууу.

Тауукъ, тёбени къазыб,
Кеси бойнуна къылыч чыгьаргъанча,
Адам, атомну къазыб,
Кесин къурутургьа сауут чыгъарды.

Джашау терекни
Тюб бутакъларындан
Баш бутакъларына кёче,
Терекни сакълаб,
Алмаларын ашаб,
Керпеслениб джашар орнуна,
Тамырын кесиб,
Бутакъларын да ууатыб кюрешеди...

Не айтыргъа боллукъду адамгъа ?

Джашагьан джерин,
Джашагьан элин,
Джамагъатын,
Ата-бабасын,
Кесин,
Балаларын,
Туудукъларын да,
Тюненесин, тамбласын да
Къурутуб кюрешгеннге
Не айтыргъа боллукъду?

«Ай насыбсызла,
Не ючюн джаратханем сизни?
Не ючюн юфгюргенем джан?
Не ючюн бергенем ангы?
Нафысыгьызгъа намысыгъызны хорлатасыз.
Хайыуанлыгьыгьызгьа ангыгьызны хорлатасыз.
Джаныуарлыгъыгъызгъа адамлыгъыгъызны хорлатасыз.
Нек?»

Топракъдан джаратылгъан тёнгегигиз
Чириб, ызына топуракъ болур, Джерде къалыр.
Кёкде джаратылгъан джаныгъыз а —
Ызына — Кёкге кетер.

Адам улу гюнахла мырдысына батса,
Аллах да тюзелирибизден умут юзсе,
Сора тауланы джер бла тенг этерикди.
Джерни чагъарыкъды, ахырзаманын иерикди.

Ары дери барды бираз заман.
Тюшюннюк тюшюнсюн. Ийнанныкъ ийнансын.
Тюзеллик тюзелсин.
Тюшюнмеген, Ийнанмагъан, Тюзелмеген
Джаханимге кетер.
Адамлай къалалгъан — Джанын къутхарыр —
Сыйратдан ётер.

...Тохта, Поэт, болду.
Сен ауаз берме да,
Ауазгьа тынгылаучуладан бол.
Сен дуниягьа оноу этме да,
Халкъынга оноу эт.
Халкъынга оноу этме да,
Башынга оноу эт.

Не ишлейсе сен мында?
Нек келгенсе бери,
Элде анангы-атангы къоюб?
Нек тагъылгьъанса «марушкогъа»,
Аллах сеннге деб джаратхан
Бир таулу къызны насыбын кесиб?

Къайт элге, ахлуларынга.
Юй джокъдуму?  Ишле.
Къыз джокъдуму? Изле.

Хайыуанлыгьы-джаныуарлыгъымы
Огъесе, ангысымы дженгер деб,
Адам улуну салма базманнга.
Ол затланы алгъа кесингде чек.
Кесингде хайыуанлыкъдан-джаныуарлыкъдан къутулсанг,
Адам улуну да къутулгъаннга сана.
Адам ючюн сермешни
Кесингден башла...

ХАСАУКА    УРУШ ++++++++++++++++++++

Центральный военно-исторический архив.
11 стр., 6231 книга «Дневник Эмануеля о походе в Карачай»
«Северная пчела», номер 14, 1828 год.

Къабарты гыбышы Атаджокъ (Атажукин) бла,
Кесибизден Дудаланы Амантиш сатлыкъ
Таша джолла бла патчах аскерни
Алыб келдиле Къарачайгьа.

Эмануель, Антропов, Турчанинов —
Бу юч инарал башчылыкъ этген орус аскер
1828-чи джыл ноябрны 2-де (октябрны 20-да эски санау бла)
Эртден сагъат джетиден
Ингир сагъат джетиге дери
Окъ-тоб джаудуруб турдула Хасаукада.

Аскер бетджанла алты кере аууушундула,
Алай барды Хасаука уруш.
Инаралланы кючледи къууанч —
Ала хорладыла.
Кеслеринде да аз эди къоранч:
Ёлгенле: юч обер-абычар,
Къыркъ бир да тёбен чынлы;
Джаралыла: тау къазакъ полкну  башчысы майор Верзилин,
юч обер-абычар,
Джюз оналты да тёбен чынлы.

Къарачайны эм ётлю джашлары
Хасаука урущда ёлгендиле.
Санлары белгисизди.

Орус аскерни саны —  1758 ;
Сауут-сабалары — 8 тоб,
Сюнгюлю шкокла, башха аскер керек.

Къарачайны къоруулагъанланы саны — 500;
Сауутлары — кеслери ишлеген шкокла,
Кеслери хазырлагъан окъла.
Шкок, окъ да дыккы болгъанды.
Артда окълары да бошалыб,
Къуру къамалагьа таяныб къалгьанла.

Андан сора да къарачайлыла
Джау аскер Къобан бойну бла келликди деб,
Тургьандыла. Орус аскерге уа,
Минги Тауну шимал табасында джолну
Амантиш бла Атаджокъ (Атажукин) кёргюзтгендиле.

Эски санау бла 1828-чи джыл октябрны 23-де
Келишиу къагъытха къол салгьанла:

Ислам Кърым Шамхал улу,
Мудар Къоджакъ улу,
Темирчокъ Къарабаш улу,
Аслан-Мырза Дуда улу,
Бек-Мырза Къоджакъ улу,
Джанхот Къарабаш улу,
Аджи-Ибрахим Боташ улу,
Наны Дуда улу,
Басият Къарабаш улу,
Таулу-Мырза Къоджакъ улу.

Кюч кючню хорлагьанды,
Къарачай Эресейге къылыч бла къошулгьанды,
Алай а,

Эртде-кеч болса да,
Къарачай кърал болмай,
Башына эркин болмай къаллыкъ тюлдю.

Хасаукада ёлгенлени осуятлары,
Келлик тёлюлеге аманатлары
Хасаука джырны аягьында айтылады:
«Таулучукъла, сиз да ёсюб джетерсиз,
Бу къан дертни джууабларын этерсиз!»

Таулучукъла ёсюб джетгенмилле,
Огъесе, алкъын эртдемиди?
Джара къайда, таб къайда...
Не этелле Къарачайда?!
Не дейле Къарачайда?!

ДЖАЗ-КЪЫЗ

Гоккасы, Элиясы
Сюймеклиги, зийнасы,
Табигьатха джан салгьан
Кюн тылпыуу, хауасы.

Бу джылыудан зримей,
Сакълаялмаз кьар кесин.
Гюнахлы къызны-джазны
Джаратама хар несин.

Джаратдым, кюйдюм, къыздым,
Аны кесиме къысдым.
Джер эсе, — кырдыкланды,
Кёк эсе, — джулдузланды.

Кёл СЮЙМЕКЛИКДЕН толур,
Алайсыз а — сай болур.
Къойнумда джазым мени
Танг алагъа джай болур.

Сен меннге бир — мёлекча,
Бир — къахмеча кёрюндюнг.
Джазгъы хауа — Тиширыу,
Къалгьан — джалгьан. Кёмюлдюм.

Къургъакъ сёзню май этдим,
Кука джазны джай этдим,
Таракь Айны  Ай этдим,
Поэзиябызны бай этдим.
01. 03. 1996

БУУАЗЛЫГЪЫ ДЖЕНГНГЕН АЙ

Чууакъ кёкде толгъан Ай,
Бууазлыгьы дженгнген Ай,
Къозларыкъды джулдузла
Ариулукъну сюйген Ай.

СЕН КЕСИНГ БОЛУШ ЧЕЧЕННГЕ, УЛЛУ АЛЛАХ

Вайнах къарнашларыбызны туралла къыра,
Къаннга боялыб атады танг.
Къалай болабыз тынгылаб турургьа
Къарачай-Малкъар, Къабарты, Дагъыстан?!

Саула «Аллаху акбар» деб, къазауат этелле,
Саудан ёлгенле уа — бизбиз, турабыз тынглаб.
Душман Чеченни къырыб кюрешеди,
Бизден къайгьы чыкъмазын англаб.

Къарча, Шамил не айта болурла,
Бизни бюгюннгю болумубузну кёрюб?
Эрча сермешиб ёлген — махтауду, сыйды,
Къул болуб турууду — бедишлик, айыб.

«Халкъма», «Адамма» доб, башын ёхтем тутуб,
«Мен — Чеченме, ёзденме» деб, сермешеди чечен бёрю.
Биз а тынгылайбыз. Бизни бирем-бирем
Джыртарыкъды, джутарыкъды эки башлы чыгыр къуш.

Эркинлик ючюн эрле сермешелле, ёлелле,
Тынгылаб тургъанла — къойлалла, къуллалла.
Чеченнге билек болгьан халкъ джокъду бюгюн,
Сен кесинг болуш Чеченнге, уллу Аллах!
07. 03. 1996

ДЖАРЛЫ ЭГИЗЛЕ... +++++++

Къагьыт этдиле Терекни дуккуллаб.
Къагьытха тюшюрдюм Джюрекни назмулаб.
Мен умут этгенча джукъ тюрленмеди терк.
Ой джарлы эгизле – Джюрек бла Терек!

БИЯГЪЫ КЪЫЗ ЧЫКЪДЫ АЛЛЫМА

Къар. Сууукъ. Кесим да — джангыз,
Алай а бир от тюшдю къаныма —
Къар тюбюнден чыкъгъанча джанкъоз,
Бир джаланбут къыэ чыкъды аллыма.

Дуния тонлагъа чырмалыб,
Таб тон тюбюнде къалтырай,
Бу къыз а къарады ышарыб,
Къара кёзлери джылтырай,

Сора зауукълу, тауушлу кюлдю —
Акъ дуниягьа, гюл урлукъ себгенча.
Аны ызындан чабарым келди....
Джылла ётдюле андан бери ненча.

Къар. Сууукъ. Биягьы мен — джангыз.
Алай а ёрген тюшдю къаныма —
Къар тюбюнден къарагъанча джанкъоз,
Биягьы къыз чыкъды аллыма.

ТАМБЛАСЫ  БОЛМАГЬАН

Ислам динли
Тюрк тилли
Кавказ къанлы
Минги Таулу
Къарачай!

Дини болуб, динсиз тургьан,
Тили болуб, тилсиз тургъан,
Джурту болуб, Джуртсуз тургьан,
Аты болуб, атсыз къалгьан,
Заты болуб, затсыз къалгьан,
Тарихин унутуб, джангы туугъан,
Миллет эсин ташлаб тургьан,
Къраллыгьын алмай къойгьан,
Бирикмеген, тюшюнмеген,
Кърал болургъа итинмеген,

Башхалагьа — къул-къарауаш,
Башхалагьа — къойдан джууаш,
Тёзмезине тёзген халкъ,
Ой къул болгъан ёзден халкъ,

Джыр байлыгъын урлатхан,
Джер байлыгъын тонатхан,
Ангысьн-эсин седиретген,
Тюзлюгюн да теблетген,
Тарихин да теблетген,
Тюненесин эсгермеген,
Бюгюн халын эслемеген,

Кими араб маталлы бола,
Кими тюрк маталлы бола,
Кими ингилиз маталлы бола,
Кими орус маталлы бола,

Кюнден кюннге джутула,
Джутула, тауусула,
Тамбласы болмагьан,
Къыйьнлыгььн англамагъан,
Тюб болгъан халкълагьа къараб,
Бир тюшюнмеген, сагьаймагьан,

Ислам динли
Тюрк тилли
Бёрю къанлы
Кавказ джанлы
Минги Таулу
Къарачай!

КЁКЛЕ  БАШЫНДАДЫ АЛЛАХ  БЕРГЕН ДЖУРТУБУЗ

Кёк да бизни аякъ тюбюбюзде джашнайды,
Биз башха дунияла бла саламлашабыз кёбюне,
Тейри Адамлары, биз аллай мийикледе джашайбыз,
Ташларыбыз да, башхалагъа, джулдузлача кёрюне.

Кёкле башындады Аллах берген Джуртубуз,
Гюнахлы Джерге да эниученбиз тауладан.
«Тейри адамы» деб, ант этмейбиз бошуна,
Кёкледеди бизни туугъан Джуртубуз.

Джуртубузгъа биз тыйыншлы болалсакъ,
Аны мийиклигине, тенглигине чыгъалсакъ,
Миллет байрагьыбызны Минги Таугъа тагьалсакъ,
Бурун кибик кърал, даулет болалсакъ,
Андан башха джукъ керекмиди бизге?

Кёкле башындады Аллах берген Джуртубуз,
Кёкле башынданды адамыбыз, халкъыбыз,
Динибиз да, тилибиз да, джерибиз да Аллахданд,
Аллах, сакьла, халкъыбызны азабдан!

ДЖАНЫН АЛГЬАН... АДАМНЫ

Сен сюйген сени сюйсе,
Сенича джанса, кюйсе,
Ол заманда кёрюрсюз,
Адам къартайса, ёлсе.

Ауруу, палах, заман тюлд
Джанын алгъан адамны —
Сюймекликни джокълугьуд,
Не да азлыгъыд аны.

АНГЫЛАЯЛЛЫКЪ ТЮЛСЕ МЕНИ...

— «Сени бир назмунгу багъасы джокъду ол къыз,
Сен а, аны, этиб кюрешесе джулдуз,
Махтаб, анда болмагьан санланы, халланы,
Аллай къызлары джокь деб, бийлени, ханланы.
Аллай къыз джокъ деб, джерде не кёкде,
Айта болурмуса керти кёлден-джюрекден?»

— Сюймеклик джокьламагьан эсе, алкъын сени,
Тейри англаяллыкъ тюлсе, алан, мени.
Сени джюрегинги да шьнкъарт кючлесе,
Джюрегинг, къулакъларын джумуб, шын туруб кишнесе,
Сёлеширбиз сора.

ТИШИРЫУНУ СЮЙЮМЮ

Ол санлагъа бир къара —
Тёгерекге джан салгьан:
Тюлкю тюлдю, тиширыуду
Къуйругъу бла от салгьан.

Учхан къушдан тюк алгьан да,
Кесин хорлатды къызгъа.
Къыш не гырхы болса да,
Ол да бойсунад джазгьа.

Берекетден толтургъан
Назмуму эм юйюмю,
Сенсе дуния джарыгъы –
Тиширыуну сюйюмю.

МЕНИ ДЖЮРЕГИМ УЛЛУДУ ДУНИЯДАН

Мени джюрегим уллуду дуниядан,
Чексиз Сюймекликни кесиди ол.
Кёк бла Джулдузла — аны сураты,
Джети къат сезимни, сёзню Иесиди ол.

Аны ангыларыкъ, анга тыйыншлы
Къыз болурундан юзгенме умут.
Кеси кесини джылауун эте,
Ашхы джауду да, тас болду булут.

Сенде болгьан санланы кёрюб,
Сенде болмагьан да халланы бериб,
Умут этдим табдым деб, Сени,
Дуния насыбым тутду деб, мени.

Болмады. Тюрленмеди джукъ, 
Ётгенлигиме тенгизден-теркден.
Назму тизгиним да — башхасы джокъ —
Окъ тийген къанатлы кёкде.

Халек болса, болмаса да аууш,
Джюрек дегенинг ёмюрден бери —
Ай джарыгъында тай кишнеген таууш,
Не къуругьан кёлде улугьан бёрю.
12.03.1996г.

«ЁЛДЮМ»,- деб, АЙТМАЗЕМ МЕН

Къарачай къралны байрагьын
Олимп оюнлада болса да,
Бир такъыйкъагъа болса да,
Гимн согьула, кёлтюртсем,
Андан сора, ёлсем да,
Ёлдюм деб, айтмазем мен.

АЗБЫЗ БИЗ...

Азбыз биз, Адам атха тыйыншлы инсанла,
Кёбюбюз — эки аякълы джаныуарла, хайыуанла.
Огъай, Адамлыкъ, джаныуарлыкъ, хайыуанлыкъ
Хар бир джюрекде да бар,
Джангыз аладан къайсы къайсыны хорлар?

Джаныуарлыгьын, хайуанлыгъын тунчукъдургьан, къурутхан, Хар кюн кюрешде муслиман болургьа кюрешиб тургъан,
Ол — бизге джолдашды, сырдащды эм къарнашды.
Ол — малаикледен, файгьамбарладан да башды.

Адам атха тыйыншлы инсан — Олду.
Адам джолу сыйрат кёпюрча бир джолду.

АЙТЫРЫМ...

Эр джюрекни — къыбламасы, къыбласы,
Бу дунияны хауасы, Хауасы,
Джашауну магъанасы — Сенсе.
Айырылсакъ — ёллюкме,
Кетсем — кьайытыб келликме,
Джанымы чыгьарыб берликме, —
Олду айгырым.

БЮГЮН – ЧЕЧЕН, ТАМБЛА – КИМ?

Минги Тауну бораны
Акъ болуб, омакъ болуб,
Келиб кирди арбазгьа
Кечеги къонакъ болуб.

Чыкъдым аны аллына,
«Хош келдинг!» — салам бердим.
Сеийрсиндим халына —
Хыны къарамын кёрдюм.

— Келмегенме мен бери,
Ит кибик айланыргьа,
Не да ичиб-эсириб,
Арбазда сойланыргьа.

Мени келечи этиб,
Джуртунг ийгенди бери.
Джан къазауат этеди
Кавказ таулада берю.

Ол биягьы чыгыр къуш
Чыкъгьанды анга уугьа.
Башланнганды къазауат —
Буруу болайыкъ джаугьа.

Бюгюн Чечен, тамбла ким?
Кавказ ёрге турурму?
40-чы джыллада сюргюн
Эсден кетген болурму?

ДЖОХАР САУДУ

Душманла этелле къууанч,
Джохарны ёлтюргенбиз деб.
Джохар деген — Эркинлик дегенчад,
Эркинликни ёлтюраллыкъ кимди?

Таулучукълагьа «Джохар» деб, атайла,
Азатлыкъ байрагъыды Джохар.
Кавказ башына эркин болмай къалмаз,
Джохар сауду. Аллаху акбар!
апрельни 23, 1996 джыл

АХЫР КЮН

Тебленнген джол.
Къоргъашьш бетли чебкен,
Бушуудан толу хазырла.
Кёгюрчюн кибик сен.
Чилле джаулукь. Акъ башлыкъ.

Къан къызартхан къар.
Къара джамчы.
Кюн кюйдюрген Ай.
Джарылгьан Кёк бла Джюрек.
Бёрю улугъан, ит чабхан,
Ат кишнеген таууш
эмда
Джерни тёгерегине,
Къабырны тёгерегинеча,
Бурула-айлана тургъан
Адам къычырыгъы.
24.04.1996 джыл

СОРА ХАЛКЪБЫЗ, АДАМБЫЗ

Къарачайгьа эте эсек алгъыш,
Къарачайча эте эсек сагъыш,
Къарачай тилде селеше эсек,
Халкъбыз, Адамбыз деб кюреше эсек —
Сора – Халкъбыз, Адамбыз.

АДАМ БОЛАЛМАГЪАНЛАЙ КЪАЛДЫ АДАМ

Адам улу бешигин — Джерни —
Къабыргъа бура барады.
Къычырыгъыбыз, хахайыбыз
Дунияны къалтырата болур.

«Къабыры къычыргьан адам улу», —
Деб, титирей болурла кёкле да.
Аллах берген кьысха ёмюрюбюзню
Андан да бек къысхартыб кюрешген
Кесибизбиз.

Къалюбаладан Ахырзаманнга дери
Кюрешде ётсе да кюню, кечеси
Адам болалмагьанлай къалды адам.
Аллах джаратхан джанларын къараб,
Аз бек къыйналмайд...
1996 джыл, июнну бири

ТЕРЕК +++++++++++++++

1
Кёгетлерин къаргьа-къузгъун ашайды,
Бутакъларын кемирелле эчкиле.
Ол а — Эрча — ынгычхамай джашайды,
Тура эсе да, джашау оту ёчюле.

Аякъ юсде ёлед, Эрча, Терек да —
Джау аллында бюгюлмейин, букъмайын.
Ол Терекден бизге бир джукъ джукъмайын
Къалса, сора бизге «Адам» дерге керекмед?

Мени кёзюме кёрюнеди: бу Терек
Бир тулпар ёлюкню джилигинден ёсгенча.
Титирейди олсагьатдача джюрек —
Терекни тюл, къама аны, энтда аны кесгенча.

Джауу да кёб, дауу да кёб, джагьы — джокъ,
Ачыкъ джерде джангыз ёсген Терекни.
Мен къарайма къыйынлыгъа айтмай джукъ:
Ол суратыд менде болгьан Джюрекни.
10. 06. 1996 джыл

АДАМ УЛУ КЪАРАЙДЫ ЁРГЕ

Мийиклик, Тазалыкъ, Эркинлик белгиси
Тауланы башыды Минги Тау,
Джанкъылычны къьныды ёзен суу,
Рух къудретни кьайнагьыды ёзден халкъ.

Минги Тауну джурт да, байракъ да этиб,
Тейри бизни ётдюргенди тёрге.
«Къарачай-Малкъар» деб, айтылгьанлай,
Адам улу къарайды ёрге.

АЛЛАХ, СЕН БОЛУШ!

Керти эркишиле къазауат этелле
«Эркинлик», «Кавказ», «Ичкерия» деб,
Бети болгьан болушады алагьа,
Ётю да болгьан а — ала блады бюгюн.

Къарачайны бедишден къутхаргъан, бетин чыгьаргъан
Къарачай джашлалла анда къазауат этген.
Хасаука урушну джашил байрагььн
Мийикде тутхан аладыла бюгюн.

Бир миллион — джюз миллионнга тургьанды къаршчы,
Баш бошлукъ ючюн, Дини, Тили, Джурту ючюн.
Бу къазауатда Чечен хорланса
Хоншу Кавказ халкъланы бетлери къызарсын.

Бютеу Адам Улуну кёз туурасында
Бойсунмайды деб, Чеченни туралла къыра.
Орус патчахны мурдарлыгььн
Тыяргъа излеген бармыды кърал?

Америка — оу, Германия — шау,
Джыланнга уу берген кеселеккелеча,
Орус алкашны-айашны ба этиб, ийнакълаб,
«Ол сени ишингди»,— деб, кёллендирелле.

Кавказ халкъла да туралла тынгылаб,
Къабантишлеге, Амантишлеге теблетиб кеслерин.
Чеченни таянчагьы Аллахды джангыз,
Керти къулларынга, Аллах, сен болуш!

КЪУУАНЧ КЕЛТИРЕДИ МЕННГЕ ++++++++

Табигьатны бишген кёзюую,
Алтын кямарын тешген кезюую,
Джер тёшекге тюшген кёзюую —
Къач — къууанч келтиреди меннге.

Тиширыугъа ушатама аны,
Кюн тылпыу этеди саны,
Кюз джашыныб турад къойнунда,
Къач къууанч келтиреди меннге.

Гендже тайгьа ушай эди джаз,
Джеттен къызгъа ушай эди джай,
Къайнай тургьан Тишируду къач а,
Къач къууанч келтиреди меннге.

Турна джыйын тынгымы буза,
Башым бла, джюрегим бла да ётдю.
Арбазда уа къайнайды боза —
Къачхы тойланы заманы джетди.

Табигьатны бишген кёзюую,
Алтын кямарын тешген кёзюую,
Къучагъыма тюшген кёзюую —
Къач къууанч келтиреди меннге.

ТАУЛУ БАЙРАКЪ ЧАЙКЪАЛЫР! ++++++

Къоймай эркин джашаргъа, ёсерге,
Тышына атарча этиб башымы,
Джау излейди менден юзерге
Таууму, Суууму, Ташымы.

Джуртуму излейди менден юзерге,
Мен а мухаджир, мюлтеджи да болмам.
Не ёлюрме, не эркин джашарма —
Джуртсуз, умутсуз ёмюрде да къалмам.

Каабаны Къара Ташыча багьалыды
Къарачайны Къадау Ташы манга.
Атдан тюшюб салам береме, кёреме:
Къарча шойду да, таяныб тургъан анга.

Мен былайда Таш ёмюрде Ташдан джаратылыб,
Минги Тауну буз сюммеклерин эмиб ёсгенме.
Джылла, джаула кюрешселе да къатылыб,
Бир кишите къул, бий тюлме — ёзденме.

Ичкерияны чакъырама ичкери,
Юнгюшге да джанымдан юлюш этеме.
Башхасы джокъ Къарачайны бла Малкъарны –
Бир болургъа къарыуубуз джетерми?

Шимал Кавказ — Кузей Кавказ — Ата Джурт
Сенсиз къалыуну сынагьанбыз татыуун.
Кавказ таулада таулу байракъ чайкъалыр,
Джау юзелмез эркинликни тартыуун.

ЁЛГЕНЛЕ АЙТЫРЛА ТЮЗЮН

Ашагъанлагъа, джаншагъанлагъа тюл,
Ырхыз атхан чабакълагъа сор ырхызны.
Къонакълагьа, хоншулагъа да тюл,
Таб былайда джашагьанлагьа да тюл,
Къабырлагъа, таш джазыулагъа сор
Магьанасын Аланияны, Архызны.

Саула алдарла, ёлгенле уа — огьай,
Аллахны аллындагъыла айтырла тюзюн.
Тарихни тинтиб чыгьалсакъ бир джюзюн,
Къуранны бир джюзюн чыкъгъанча, кёрюнюр алай.

Тюрк тилли, сары шилли, кёккёз аланла
Къарачай бла Малкарны ата-бабасы болгъанын
Айтырла сын болуб, таш болуб къалгъан заманла.

Ёлгенлеге сёз берсек, тьнгыласакъ, ангыласакъ,
Тарих джолубузну тюзетирле ала,
Барлыкъ джолубузну да кёргюзтюрле ала,
Бизни тюшюндюрлюк кёб ташаны, тахсаны ачарла ала.

Саула алдарла, ёлгенле уа — огьай.
Аллахны аллындагъыла айтырла тюзюн...

УНУТМАЙЫКЪ

Къартлыкъ, къарыусузлукъ, ёлюм
Бизге да келликди. Аны ючюн огъуна
Къартланы, кьарыусузланы, ёлгенлени
Эсде тутайыкъ. Сыйларын кёрейик. Болушайыкъ.

Биз алагъа къалай кьарасакъ,
Бизни ызыбыздан келликле да бизге
Алай къарарыкъларын унутмайыкъ.

КЮЧЮК ХАНЫМ

Кючюк Ханны гендже къызы Кючюк Ханым,
Сени кёргенли нюрден толгьанд бёрю къаным,
Сени кёргенли отха тюшгенд темир джаным.
Ол эрийди гюрбеджиде темир кибик.
Тюрленнгенме джау да, шох да таныр кибик.

Мени кёлюм — горда бычакъ, къама кибик...
Тюлед бир да сынар кибик, къамар кибик.
Келе келди ол Хакъ ючюн къылыч болуб, къама болуб,
Энди сени — субайбелни — бууаргъа излейд кямар болуб.

Къурч къылычны алтын кямаргъа сукъланнганы,
Эр джюрекде джулдуз учуб, джукъланнганы.
Къурч къылычны кямар болургъа, кямар бла болургъа излегени,
Къазауатчы атны кече арада кёк джашната кишнегени.

Кючюк Ханым, ариу Ханым, джулдуз Ханым,
Кюн-гюл ханым, баппа ханым, гокка ханым,
Бу дунияны тутуругьу, къудурети Кючюк Ханым,
Сени кёргенли джумшаб къалгъанд темир джаным .

Энди не оноу экибизге Кючюк Ханым?!

ХАЛКЪЫБЫЗ ДЖАШАР ++++++++++++

Ёрюзмекча нартлары болгъан Халкъ,
Сатанайча бийчелери болгьан Халкъ,
Къарашауайча тулпарлары болгьан Халкъ,
Бу дуниядан ёмюрде да болмаз талкъ.

Абдуллахча шыйыхлары болгьан Халкъ,
Умарча уланлары болгьан Халкъ,
Хасаукача джырлары болгьан Халкъ,
Ёмюрде да бир кишите къул болмаз.

Тамыры шумерледен, скифледен, сарматладан келген Халкъ,
Гунладан, булгарладан, хазарладан, аланладан келген Халкъ,
«Алан», «Ас» деб — Къарачай-Малкъар деб, айтылгьан Халкъ,
Бу дуниядан ёмюрде да тас болмаз.

САГЬЫШ ЭТСЕНГ...

Эркишини Заманы — Тиширыуду.
Тиширыуну Аламы — Эркишиди.
Алам бла Заманны байлагьан джанкьылыч –
Сабий.

БАЙРАКЪ бла ОРАЙДА.

адам Адам болургъа кюреше
Джашайды Джерде.
Къумач джурунну байракъ этиб,
Кёлтюреди ёрге.

Джигитлик, Ариулукь белгиле бла
Джасайды Аны.
Таза, джарыкъ бояула бла
Бояйды Аны.

Байракъ — Халкъны иннетиди,
Бетиди Халкъны.
Миллет Орайда — къанатыды,
Джаныды Халкъны.

Байракьсыз, Орайдасыз
Джокьду кърал, аскер да.
Сакъ бол Халкъгьа, Тариххе
Ол затланы эскер да.

Къарачайны Орайдасы, Байрагьы да
Минги Тауду.
Минги Тауду — Байрагьыбыз,
Орайдабыз да — Минги Тауду.

«Сен кёкге джете мийиксе
Кавказ тауланы ичинде.
Мияла кибик джылтырай,
Къанга бузларынг юсюнгде.

Юсюнгде барды акь тонунг,
Сен джай да, къыш да киесе.
Кюн бузулургьа тебресе,
Боран этерге сюесе.

Кюн ариу, чууакъ турса да,
Тохтамайды боранынг,
Джай да, къыш да эримейди
Юсюнгдеги бузларынг.

Сенден сора къайсы тауду
Ариулукъ бла бай болгъан —
Башы къыш болуб, бели джаз болуб,
Этеклеринде джай болгьан?!»

ТАУЛА бла ТЕНГИЗ

Таулада турдум тенгизни сакълаб,
Тансыкълыкъ ёлтюрдю мени.
Эм ахырында Сюймеклик сюрюб,
Кёк тенгизге келтирди мени.

Тенгиз, мен сеннге башымы атдым,
Акъджал толкъунунга керилиб джатдым,
Бир ауукъгъа дери зауукъгьа батдым,
Акъ, Къара дерге эсиме да келмед.

Акъ, Къара да демедим сени атынга,
Сейир болдум Аллах берген сыфатынга.
Чабакъ болуб къойнунга кирдим,
Кёб ташангы, тахсангы кёрдюм.

Акъджал толкъунла мени кёлтюрюб
Тенгизни теренине элтген сагъатда да,
Акъбаш таулагьа бурулуб башым,
Нек къарагьанымы энди ангылайма.

Ауушдурдум Джуртуму тенгизге...
Тейри не ючюн къаргьады мени?
Къарт болгъанымда уа сюйген тенгизим,
Уруб, джагъагъа быргьады мени.

«Сеннге алай керегед», — дедим кесиме,
Тюшюнюрча, кёб зат тюшдю эсиме.
Энди, джеталсам, джолум таулагъад,
Мени унутхан да болур элим, джамагъат.

Замансыз тургъанды талагьым мени,
Ит джашау талагъанды мени.
Джаным, къазакъ бёрюча, улуйду —
Топрагьым тартады таулагьа мени...

ДЖАШАРЫМЫ   ДЖАШАДЫМ ++++++

Мен джашарымы джашадым,
Джазарымы уа — джазмадым.
Тейринг — «кимди?»— дегенлеринде:
«Эркинлик», — дерге базмадым.

Хасаукачы Умарча
Къазауат этиб, ёлмедим.
Таулучукъланы, Къайгукъча,
Кёллендире да билмедим.

Алийланы Умарча,
Къарачай кърал къурмадым.
Байрамукьланы Джатдайча,
Джауларыбызны къырмадым.

Меннге ала кибик болургъа
Акъылым, ётюм джетмеди.
Бир къауум джигит таулуча
Чечен урушха да кетмедим.

Аны ючюн болур, Оллахий,
Джюрегим талаб, къоймайды.
Кесингден кёлюнг бир чыкъса,
Джашаудан татыу къалмайды.

Бугъуб къалтырай тургьандан
Сермешде ёлген игиди.
Бизге байракъ — Минги Тауду,
Эркинлик бизге — Тейриди.

Байрон, Петефи, джанларым,
Кечикгеними кечигиз.
Сизни джолугьузгъа кёчеме,
Мени ангыларыкъсыз экигиз,
Сакълай да болурсуз экигиз.

ДЖАЗЫУЛУ КЪАЯДА НАРТ ТОЙ

Бек батыр болургъа керекди меннге
Батырбекладан ол къызны къачырыр ючюн.
Джазыулу Къаяны башына чыгьыб,
«Сенсе джазыуум» деб, къычырыр ючюн.

Джазыулу Къая — джазыула джазылгъан Джер
Болуб къалыр эсе уа, башланыб бизден.
Эски Шахардан Къарачай Шахаргъа
Кетейик десем, «хо» дермисе Сен?

Кёкде акь булутла Кюнден къызаргьанча,
Сенден къызардыла кёлде умутла.
Булутла — не? Аланы джел сюрдю да кетди,
Сени уа мен ёмюрде унутмам.

Сен ариулугьунг бла, тебсеуюнг бла болдунг
Ол кюн Нарт Тойну Бийчеси, Ханымы.
Таш джюрегими эритдинг да юьойдунг,
Чыгьарыб берирча болдум джанымы.

Джукъ айтыргъа базмайын къалдым,
Бир тюшча, мёлекча къалдынг эсимде.
Экинчи кере мен Сени кердюм
Эскишехерни хастанесинде.

Ой хеким къызчыкъ, ой таулу къызчыкъ,
Джюрекни бир бакъ джарасын.
Биз, юзюлмезча кючлю байлайыкь,
Кавказ бла Тюркню арасын.
29 .07. 1996 Тюрк, Джазыулу Къая  эл.

КЪЫЗ  ДЖУРТХА КЪАРАБ  ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУ

Анкараны ёгретмен эвинден
Сабанчы ишлетген къыз джуртха къараб,
Сейирсинеме юйню мийиклигине, джарыкълыгьына да.

Акътамакъла, Айджаякъла джашагъан
Ол къыз юртдан, кёз къыса, тёгюледи джарыкъ.
Сау болсун Сабанчы, сууаблыкъгьа деб,
Джер мёлеклеге быллай джандет ишлетгени ючюн.

Къыз юртну джарыгьы Кюн, Ай джарыгъындан да
Джумшакъ кёрюнеди.
Къыз джуртну барыб оджагъындан
Къарарынг, тюшеринг да келеди.

Алай а, быллай сагьышла бла
Бу сыйлы кече гюнахлы болмайыкъ.
Азан да намазгьа чакъыра башлады:
Аллаху акбар!

Сау къал къыз юрту.
Къанатлы сагьышларым сау къалыгъыз.
Алгъыш бирди.
Бир таб заманда эсен кёрюшейик.
Ноябрны 25, 1996дж.

NURDANE

Чууакъды Кёк да –
Ай, ую.
Айтама энтда:
I love you.

Джол тик эсе да,
Джокъ тайыу.
Умут аз эсе да —
I love you.

Джазыу, бол Анга
Аяулу.
Ёллюк эсем да,
I love you.

Меннге кюч беред
Ийнаныу.
Бир кёрмегенлей да,
I love you.

ДЖАНАДЫ ДЖАН

Ой суу челекни тюбю
Сууда къалыр. Не этгин?!
Суу талны да суу алыр,
Не этгин?

Кюн кюеди, джанады
Не этгин?
Ансыз джылыу, джарыкъ джокъ,
Не этгин?

Барына да сейир этмей,
Сагъыш этмей не этгин?

Кюн суукъду — чамланабыз...
Кюн иссиди — чамланабыз...
Тохтаусуз джаныб тургьан
Кюннге уа къалайды экен?

Джерни джандет этген Кюндю.
Аны билмеген, кимди?
Бизни джандетде   джашатса да,
Ёз джашауу — джаханимди.

Бир ёгюзню бойну бла,
Минг ёгюз суу ичер дейле.
Бир джулдузну кючю бла
Биз да джашайбыз дунияда.

Ёзге бирле джашар ючюн
Бирле ёлюргеми керекдиле?
Джанаргъа, кюергеми керекдиле
Дуния джылы, джарыкъ болур ючюн?

Ол джорукъмуду? Башха джол джокъмуду?
Ким ючюн джанады Кюн?
Бизни    ючюнмю? Кеси ючюнмю?

...Биз болмасакъ да джанарыгъед Ол.
Биз болмасакъ да джанарыкъды Ол...
Не ючюн?

Джана турсам,
Джашау джаратылыр деген умут бламы,
Огьесе, джаныу —
Аны джашауу, джазыуу болубму?

Джаныу аны къадарымыды,
Огъесе,
Кеси кесинми джандыргъанды Ол?

Алай болмай,
Кёкден джилтин да
Джанарыкъгьамы тюше болур?
Джаналлыкъгъамы тюше болур?

"Бу адам улу ючюн
Бир кюн джаннган да гюнахды", —
Деб, сокъурана болурму Кюн?
Огъесе, "адам сюрюулени ичинде да
Адам болургьа тырмашханла бардыла",- деб,
Кёлюн баса болурму?

Джанады Кюн. Джанады Джюрек.
Ким ючюн? Не ючюн?
Мадарлары алай болубму?
Къадарлары алай болубму?
Джанады джан...джан...джа...шау.
Джаныумуду джашау?

ЁЗДЕН   ДЖУРТДУ   КАВКАЗ

Чечен бёрю Дудаланы Джохар,
Сени хайырынг барыбызгьа да джугъар,
Сеннге ушаб бек кёб джигит чыгъар,
Бирикген кюч зулмуну джыгьар:
Эркин болур Кавказ.

Ит этерге дыгаласда бёрюню,
Кюрешелле ненча джылны, ёмюрню
Кенг джаяргъа ётюрюкню, ёлюмню,
Терк джояргъа джете келген тёлюню.
Алай а, ала айтхан болмаз.

Сатлыкъланы   излейле да табалла,
Амантишлеге алтын тишле салалла,
Къуллукъ бериб, тамада этиб салалла,
Алай бла онгубузну алалла,
Ёзге тобукъланмаз Кавказ.

Ит гяуурла ангыламайла бир затны:
Хорлар кюч бард къыйынлыкъны, азабны –
Ёзден джюрек къул сезимге хорлатмаз,
Аллах деген Ибилисге хорлатмаз.

Кёкге джууукъду Кавказ.
Ёзден джуртду Кавказ.
Ёзденлени джуртларыды Кавказ,
Нартланы джуртларыды Кавказ,
Ол къул къабакъ болургьа унамаз.

Эркишиликни юлгюсю да — Кавказ,
Эркинликни белгиси да — Кавказ,
Башынгы ёрге тутдургьан джерди Кавказ,
Адам улуну ёрге къаратхан джерди Кавказ,

Кёк кюкюрегенча бир джырды Кавказ.
Бёрюлени джуртларыды Кавказ.
январны 6-сы, 1995 джыл

БИЗНИ   БЛАДЫ   АЛЛАХ

Бу кърал неден да байды,
Акъылданды кем.
Тюнене — Юнгюш, бюгюн — Чечен,
Тамбла уа — ким?

Талай башлы   джан болмайды,
Ол — мутантды.
Эки башлы къуш Кавказгъа
Къачан да мурдарды.

Талай башлы эмегенле,
Эки башлы къушла,
Джелимауузла, сарыубекле
Джаудула адамгьа.

Сюркелгенни тюл, сюелгенни
Марайд Ибилис, палах.
Алай а хорлатмазбыз —
Бизни блады Аллах.

СЮЙГЕНЛЕГЕ – ХАРС ! ++++++++

Ол кёк мийикликге
Джетмез тютюн, чарс.
Харс – Сюймекликге,
Сюйгенлеге – харс!

Чыммакъ къарда барады
Чынгай, тебсей, барс.
Ёзенден чыгъады:
Сюйгенлеге – харс!

Къууанч, бушуу – кёзюудю,
Келген, кетген – тёреди,
Басар бизни да ханс.
Саула уа —  насыблылла,
Сюйгенлеге — харс!

Ёмюрледен келеди,
Тутмай тютюн, чарс,
Ёмюрлеге барлыкъды,
Бизден сизге къаллыкъды:
Сюйгенлеге  —  харс!

Аллах айтса болмаз
Сабий туугьан — аз.
Халкъым джашар, ёсер:
Сюйгенлеге —  харс!
01. 02. 1995 — оразаны биринчи кюню.

ЧЕЧЕН   БЁРЮ

От салгъанча биченнге,
Аскер кирди Чеченнге,
Азат халкъгъа тиш къыса,
Эркинликге от къуса.
Ёзге, бурун урду да,
Ыхдырылды къан къуса.

Бугъоуланы бир юзген
Къул болурму ызына?!
Чечен миллет — ёзденди,
Ол эркинди башына.

Не атангы башы барды,
Айт, Эресей, Чеченде?
Эки башлы къушунгу
Тый кесингде, ичингде.

Сен билген — джутлукъ, зарлыкъ,
Зорлукъ кюнде-кечеде.
Не атангы башы къалгъанд,
Айт, Эресей, Чеченде.

Кир иннетли гяуур кърал,
Къарад кюнюнг-кеченг да.
Аллах джаратхан халкъ тюлмюдю,
Айт, Эресей, Чечен да?

Айт, сеннге бойсунургъа
Ол не ючюн керекди?
Ол сеннге —  Ибилисге —
Къаджау тургьан кёкрекди.

Джюрегине, джерине да
Сюймейд сени иерге.
Уллу Аллахны алгьанды
Ол кесине нёгерге.

Аллахы болгьан миллет
Гитче да тюлд, аз да тюлд,
Къарыусуз, джакъсыз да тюлд,
Хорланныкъ да тюлдю ол.

Аны ангыла, Эресей, -
Кёб джыйын да – кеф джыйын.
Аязысанг, эслерсе:
Аз сыйынг да джокъ энди.

Сени мутант къушунгдан
Сыйсыз тюлд чечен бёрю.
«Аллаху акбар» деб, джашау этер,
«Эркинлик» деб, къазауат этер,
Хар ёсген, джетген тёлю.

Сау къалгьан джазыууна
Бий болур, сеийт болур,
Ёлген а — шейит болур.
Аллах, адам да бюгюн,
Сени блалла Чечен халкъ.

Ибилис бузгъа тирелди:
Сени къара багъанагъа
Байлайма деб, гяуур кърал
Кесин байлаб сирелди.

Эки башлы къушун ийиб,
Таргъа, тарбыууннга тыйыб,
Бёрю ауузун байларгъа
Умут этди ит кърал.

Ёзге ол айтхан болмады.
Чечен бёрюню улуууна
Башха бёрюле къошулуб,
Къазакъ бёрюледен джыйын джанлы
Къурала баргъаннга ушайды.

Бёрю улугьан узакьдаед,
Энди джууукълаша келеди.
Халкъланы, адамланы да
Къул этерге излегенле,
Тентирегиз, титирегиз!

Хар халкъ динине, тилине,
Джерине, адетине
Эркин болургъа эркинди.
Хар бир халкъ, хар бир адам
Къабыргъа хоншусуна,
Джууугьуна-узагъына да
Тюз турургьа борчлуду.

Къазакъ бёрюге тынгылагьан
Аны барын ангыларыкъды.
Чечен бёрюню улууу
Джети къат джерге джете болур,
Джети къат кёкге да ёте болур.

Къулакълары бекле да эшитигиз!
Тынгылагъыз, ангылагъыз аны.
Ючюнчю мингджыллыкъны босагъасындан
Огъур бла атлама къоюгъуэ дунияны.
31. 12. 1994 – 01. 01. 1995

ЭРКИНЛИК   БАЙРАГЪЫДЫ  КАВКАЗ

Кимибиз къама бла, кимибиз къалам бла,
Адамлыгьыбызгъа, бетибизге кёре,
Кючюбюз, бетибиз джетгени чакълы
Зулмугьа къаршчы кюрешейик бюгюн.

Харам чабакълача тынгылаб турсакъ,
Бизни итден да сыйсыз кёрюрле,
Келлик тёлюле да налат берирле –
Бет джоймайыкъ бюгюн.
Эссизлик этиб, не ётсюзлюк этиб,
Бет джоймайыкъ бюгюн.

Нарт ата-бабаланы туудукълары
Биз бирбиз: Чечен-Юнгюш, Малкъар-Къарачай.
Не эркин болурбуз, не шейит болурбуз –
Чечен болалмагьан да Чечен блады бюгюн,
Чечен болмагъан да чечен бол бюгюн.

Кърал биягъы эки башлы къушу бла
Чечен бёрюге чыкъгъанды уугъа.
Экинчи Орус-Кавказ къазауат башланнганды,
Огъесе алкъын биринчими бара турады,
Къайдасыз Мансур, Шамил, Умар, Зелимхан?

Чечен бёрюню улугьанына
Тюрк бёрю къайтарады джууаб.
«Аллах, эркинлик» бош сёзле тюлле,
Ала джюрекде болуб, хорланмаз Кавказ.

Эл сайын Элсиннге берелле налат,
Хар эл элия болуб чартлар, кёрюрсюз.
Джылла бла, ёмюрле бла барад къазауат –
Къылыч бла келгенле къылычдан ёлюрсюз.

Кавказ а, Кавказ –
Джауланы, сатлыкъланы да джанларын ала, илгендире, Адамланы джигитликге, мийикликге чакъыра, кёллендире, Эркинлик байрагъыча турлукъду Кавказ.
январны 20-сы, 1995 джыл

ЗАРЕМА

Зарлыкъдан кюе болур
Кёкде джулдуз гарем да –
Гаремин къойгьанд Тейри,
Сени кёрюб, Зарема.

Кюндюз Кюннге ушайса,
Толгъан Айгъа — кече уа.
Таурух болуб джюрюр эд,
Сеннге ушагъан бийче уа.

Болур ючюн Сени бла,
Бир-бирине ал бермей,
Даулашалла мёлекле,
Не ышармай, не кюлмей.

Ёзге, Сени къатынга
Мен кишини къоялмам,
Таб, Тейрини кесине да,
Джалбарса да бералмам.

Аллах, меннге джандетинг,
Хур къызынг да керек тюлд.
Меннге керек — Заремад,
Зарема уа — мёлек тюлд.

Аны бир тырнагъына
Джетмейле мёлеклеринг.
Аны бир ышаргьаны
Джарытад джюреклени.

Аллах, кечир. Бу къызны
Кёрдюм да, сюйдюм кемсиз.
Бу таза ариулукъну
Эт чырмаусуз, ёлюмсюз.

Сюймеклик сёз айтыргьа,
Тюлме артыкъ залим а.
Меннге джашау, къууанч да
Бюгюн Сенсе, Зарема.

Мен назмуну джазыб Сеннге,
Джазыу Сени джазыб меннге
Къойса эди , Зарема.

ДЖУКЪУСУЗ  ЭТГЕН  САГЬЫШЛА

Къарачайгъа къраллыгъын къайтарыргьа,
Халкъны дини-тили, бети-адети сакъланырча.
Ол къызны Лайпанлагъа къачырыргъа,
Ол насыбсыз поэт да юй-кюн болурча.

Таулучукълагъа дерс китабла чыгьарыргьа,
Ала алагъа эс китабла болурча.
Сарыджилик оюмланы, назмуланы басмаларгьа,
Келлик тёлюле да тау сёзню, балсытыб окъурча.

Алай бла кюрешиб, джанынгы юлешиб турургьа,
Кесинг ёлсенг да, сёзюнг-ишинг ёлмезча.
Сора, бир кюн... халкь ючюн сермешде ёлюб къалыргьа,
Къарт-къарыусуз кюнюнгю джау, шох да кёрмезча.

КЪРАЛЛЫКЪ   КЕРЕКДИ

Суугьа – ыз, джагьа керекча,
Мюрзеуге гюрбе керекча,
Сюрюуге стауат, ие керекча,
Чибиннге четен, бий керекча
Адамгъа адам, юй керекча,

Миллетге да, ол миллет эсе,
Аллахдан сора, башчы керекди,
Ата джурт, ана тил керекди,
Байракъ керекди, гимн керекди,-
Айтыргъа, къраллыкъ керекди.

Кесине, джерине да ие болур ючюн,
Адетине, тилине да эркин болур ючюн,
Тас болмай, халкъча джашар ючюн,
Къраллыкъ керекди, кърал болургьа керекди.

БУ ДУНИЯДАН КЪАЧАН КЪАНАР КЁЛЮБЮЗ?! +++++++

1
Амалсыздан джюрек тырнаб, сарнарча,
Ненча затха термилесе, саначы,
Кёкге, Джерге, Тиширыугъа къарачы,
Бу дуниядан къачан къанар кёлюбюз?!

Бу тауланы суратларын салгъынчы,
Бу сууланы макъамларын алгьынчы,
Заман кетед. Мурат узакъ алгьынча,
Бу дуниядан къачан къанар кёлюбюз?!

Тюзню-терсни, базман этиб, сюзгюнчю,
Хакъны, халкъны, джуртну, тилни сезгинчи,
Къул джорукъну, бугьоуланы юзгюнчю,
Аллах, Аллах, Сен джиберме ёлюмню.

Къуш заманны къанатындан тюк алыб,
Ёмюрлюкден бир китабха кюч алыб,
Сууаб-гюнах дефтерлеге тенг боллукъ,
Джукъ джазгъынчы, Аллах, ийме ёлюмню.

Бу джашаудан тансыгъымы алалсам,
Ариулукъдан, сюймекликден къаналсам,
Адам улуну, «чек, кърал» деб, юлешинмей кёралсам,
Сора ёлсем да , мен ёлдюм деб айтмаэем.

«Чек, кърал» деб, турлукъ эселе уа былай,
Къайгъы, къоркъуу адам джюрегин талай,
Бир болалмай, таб, Малкъар бла Къарачай,
Сора алкъын эртдед рахат болургъа.

Амалсыздан джюрек тырнаб, сарнарча,
Ненча затха термилесе, саначы,
Джерге, Кёкге, тёгерекге къарачы,
Бу дуниядан къачан къанар кёлюбюз?!

2.
Бу сууланы макъамларын алгьынчы,
Къаллай бир суу саркъыб кетди тенгизге.
Чегетлени суратларын салгъынчы,
Чапракълары акъдыла   юсюбюзге.

Мен ол къызны таукел болуб алгьынчы,
Къачыб кетди. Кёлюм къуруб, аз болду.
Эй джулдузум, кесим къараб тургъанлай,
Учду, кюйдю, къарангыда тас болду.

Сууча кетди меннге берилген заман,
Джаш кюнлерим кетдиле таугъа, тюзге.
Энди мени учхан джулдузум, Айым
Сын ташымдан къарарыкъдыла сизге.

КЁЛ бла ЧЁЛ

Кёл къуруса — чёл.
Гюл къуруса — кюл.
Кёлю, чёлю да,
Гюлю, кюлю да болгьан
Дунияма кёчел.
Гюнахларымы кечел.

Чёлюнг болур кёлюм.
Кюлюнг болур гюлюм.
кюнюнг болур Кюнюм.
Алайсыз:
Кёгюм — джулдузсуз, Айсыз.

Алайсыз:
Кюн – кече.
Гюл — кюл.
Кёл — чёл.

Тынгыла. Ангыла.
Гюнахларымы кечел.
Сезимлерим, сёзлерим да
Болгъунчу бечел,
Мен къурагъан ючюнчю дуниягъа –
Сюймекликден, кюймекликден да толу дуниягъа –
Бизни насыблы, ёлюмсюз да этерик дуниягъа
Кёчел.
02. 02. 1995

ТАМЫЗЫКЪЛА не да НАЗМУ УРЛУКЪЛА

1
Биз кёб затха бу дунияда
Къанат да, къучакъ да кердик,
Налат да, салам да бердик.
Сюйдюк, кюйдюк, алай а билдик:

Бу дуния — Кюн дуния — джанкъылыч!
Ол дуния — Ай джарыкъ — джангылыч.
Ёллюк джан — Айны да — сыйладым,
Ёзге мен Кюн дунияны сайладым.

Бу дуния — джулдуз къашхалы къара аджир,
Бу дуния — къара джамчы, акъ башлыкъ.
Къара джаулукъ, чилле джаулукъ да — бу дуния,
Джаралы джюрек, кийик саулукъ да – бу дуния.

Бу дунияды — къалапеле, джашлыкъ да,
Бу дунияды бизге боран, ышыкъ да.
Ой бу дуния акъ, къара да кийдирди,
Къыйнаса да, бизге кесин сюйдюрдю.

Ой бу дуния къыйынлыкъ бизден кёрмесин,
Ёллюк эсе да, бизни къолубуздан ёлмесин.
Аны джашатыр, джашнатыр джанындан болайыкъ,
Барыбыз да къыйынлыкъдан кенгде къалайыкъ.

2
Бу шашхан, къатышхан, къайгъылы дунияда,
Ахырзаман хауасы уруб айланнган дунияда,
Кир ырхы — аманлыкъ, артыкълыкъ — джайылгъан дунияда Мен Сени кёрдюм да, сейир этдим.

Мен этмейме бюгюн сагьыш ёлюрюме,
Бюгюннгю кюнюм джетерикди ёмюрюме.
Сени кёрдюм, къанат кердим...
Джашау нечик игид дедим...

3
Къойнуна от тюшген сабий —
Джюрек къычырыб джылайды.

4
Къазан къырыучу ташчыкъгъа
Ушаб огьуна къалсынчы сёзюм.
Дуния къазанын къырыб джылтыратхынчы,
Къаллай бир къыйын, къаллай бир тёзюм
Керек болур. Къолдан келмеэлик
Иш эсе да, ким биледи ол.

5
Мени джюрегим бузлаб турады.
Сен а аны эритир орнуна,
Темир таякъ бла тешиб, джарыб,
Алтын чабагъын тутаргъа кюрешесе.

6
Кюн узуну тохтаусуз келгенди.
Чабырлары джити ташлада
Пара-чара болгьандыла.

...Къаягъа барады ёрлеб.
Къая башында джарыкъ джулдузгъа
Джан тамырыны учун бегитгенди.
Бир таша кюч юзмесе энди,
Ол не аркъандан да кючлюдю.

7
Кече джарый сауут атылгьандан,
Кюн къарала чарсдан, тютюнден,
Кече бла кюн къатыша,
Кёк кюкюрей, джер тебрене,
1418 кюн бла 1418 кече барды къазауат.
Джюрекледе уа ол алкъын барады.
Ибилис ачхан къазауатны
Аллах тыяллыкъды джангыз.

8
Ёлюм аягьындан алгъанда да,
Къоллары нартюх ууа,
Кёзлери джулдузлагьа къарай,
Джашагъанды ата-бабам.

9
Джанкъылычым, джангылычым эсенг да,
Ким биледи?
Сары алтын, сени амалтын
Ким ёледи?

Мен ёлеме, минг ёледи
Сени амалтын.
Эн ёреди, ёр энеди
Сени амалтын.

Тигелейле, ёрелейле
Сени амалтын.
Адам болалла,
Адамлыкъдан да айырылалла
Сени амалтын.

10
Тиш да къысады,
Баш да къусады нартюх.

11
Гыйы ташда ёсалгъан терек,
Сени ангылайды къыйналгъан джюрек.

12
Джашау — джаш тиширыугъа ушайды.

13
Хакъ бла Халкъны юслеринден сёлеширге башлагьанма,
Айтыр сёзюмю Аллах ауузума салсын.

14
Тёнгегибиз топракъкъа тартханлыкъгъа,
Джаныбыэ тартады Кёкге.

15
Къобанча бараса, бараса кетиб,
Джашил джагьангда мени сын этиб.
Кетесе, кетесе, бир бошамайса кетиб.

Кечем-кюнюм да мен санга къараб,
Кечем-кюнюм да мен санга тынгылаб,
Сен а... башынгы башхагьа атыб,
Чынгайса   къаядан, сюркелесе джатыб.
Тилегинг джырча, джырынг да тилекча,
Сен – анга керек, ол сеннге керекча.
Мен а джагьангда джалан терекча...

Назму чапракъларым баралла сенде.

16
Къаллай ариу тамгьачыгьынг барды бир джерингде.
Бютеу сюйюмюнг тургъанча алайгьа джыйылыб.
Эринлерим анга азчыкъ джетгенлей да,
Санларынг къалалла бирден къыйылыб.

17
Минги Тауну буз сюммеклерин эмиб,
Къарашауайча, ёсюб келген тёлю,
Салам дейди сеннге джюреги эриб,
Лайпан тукъумдан Билал деген тели.

18
Джашайбыз джангыз бир кере.
Аны да...
Джангызлыкъ, къайгъы кемире.

19
Джюрек мендеди,
Мен – джюрекдеме.
Кюндюз булджуй, кечине,
Кече улуй, ёкюне,
Джашайма.

20
Дин ахлусу китаб ачханча, алай
Ачама джазыу китабланы.
Кёз туурамда тутулгъан Кюнле, Айла,
Халкъымы джаралары, таблары.

21
Ёлюм, къартлыкъ бек узакъда болгъанча,
Учуб-учуб чыгъабыз да уядан,
Тау артына бата баргьан Кюнча,
Кете-кете барабыз дуниядан.

22
Кераматы болгьан адам тюлме мен
Джети къат кёкню, джерни кёрюрча.
Файгъамбарлыгъым, шыйыхлыгьым да джокъ,
Мен да бир адам, халкъны кёбюча.

23
Итге сюекни атханча,
Телефонунгу айтдынг да кетдинг.

24
Джаным, кёз-къаш бер,
Джаныма, назмума да аш бер.

25
Элимден айырылдым,
Эмчекден айырылгъанча.

26
Джазыу мени, чалкъыны таблагъанча таблай,
Джити да, джукъа да этди.
Алай а халкъыма буруу болургъа кереклисин ангылай, Чыбыкълыкъ, къазыкълыкъ да этдим.

27
Ахырзаман джууукълашханды.
Тилек, дууа эте билген
Ахыр къарт кетгенлей,
Ишин башларыкъды.

28
Кюймез кибик тиш, эт да,
Назму джаздынг сен энтда.
Джокъду сенде ёт, бет да:
Тюлсе адам, поэт да.

29
Кёлюмю сют кёлю,
Джюрегими джау чырагъы —
Джаухарат.

30
Оллахий къыйынд билген
Кимди сау, кимди ёлген.

31
Къумгъан аллыкъ, таз аллыкъ!
Къумукълула келгенле.
Ой таэалыкъ, тазалыкъ,
Сен керексе кимге да.

32
Абыныргъа зат — кёб,
Табыныргъа — аз.
Кесин тыяргъа кюреше,
Чамланады кёк. Джаз.

33
Бир-бирибизни кёрюб да болмайбыз,
Бир-бирсиз да болмайбыз.
Айран бла сютча.
Сен – сютсе,
Мен а – айран,
Сюймеклигибиз а – къорлукъ.

34 
Кёлюме
Къачхы чапракъланы сен тюшюргенсе.

35
Гюнахсыз къызны гюнахлы къарамыча
Сезимле.
Гюнахлы къызны гюнахсыз къарамыча,
Джюрекден айтылмагъан сёзле.

36
Джанкъылышча сезимлерим,
Джети эшилген къамчи болуб,
Тийдиле да джарлы сеннге,
Кесиме да.

37
Къаргьагьа да къара дерге болмагъан,
Къагъаргъа къой, къараргъа да болмагъан,
Тумакъгъа да «кра» дерге болмагьан,
Къралгъа да тутмакъ дерге болмагьан
Заманла...

38
Джерде Адам болмагьан заман.
Джер кеси болмагъан заман.
Энтда аллай заман келир.
Адам ёлюр. Джер да ёлюр.
От джукъланыр. Ким джандырыр?
Кюн джукъланыр. Ким джандырыр?

39
Къыз джёнгер, не кюеу джёнгер
Болмагъанлай барама джашаб.
Джаш джумушлагъа къатышмадым мен.
Джыл саныма къараб тёрге ётдюрселе да,
Мен тамада бола да билмем.
Мен малны халал къурманлыкъ этиб,
Кесиб, союб, ичин-тышын этиб,
Санлаб, юлюшлеге юлешиб,
Къангагъа сала да билмем.
Къууанчда, тойда башчы бола да билмем.
Адам халисин билмейме мен.
Мал халисин да билмейме мен.
Атамча чыгьыб мал кютмедим мен,
Къош тамада къайдан болаллыкъма.
Джарым чалкъычы болаллыкъ эсем да,
Чалкъы чалыб да бир кёрмедим.
Джыйын тамада къайдан болаллыкъма,
Бичен басыб да ары бир ёлмедим.
Къайгъы сёз бере да билмейме мен.
Джамагъат бла къабырлагъа барыб,
Ёлгенни   къалай асралгьанын,
Къабыр къалай къазылгьанын, джарашдырылгъанын,
Не дууа окъулгьанын, не этилгенин
Билмейме. Джукъ да билмейме.
Итча айланнган итча ёледи.
Ёлюгюм да къайда атылыр, къайдам.
Кесими миллетимден алсам эди къыз,
Джамагъатым бла джашасам эди,
Мен да билир эдим биллигими.
Энди сабийле да не билликдиле.
Бир да болмаса да мен тилими билеме.
Ала уа аны да билмезле.
Кеси кесиме этдим этерни.
Бу назмуларым джазылгъан дефтерни
Джашладан бири ачармы?
Къадарыма, къадарына ачырмы?

40
Элиякёз элим, тёз.
Шыбылакёз шахардан къайытырыкъма.
Джюрегим къайнай турады:
Таулучукъланы тюшюндюрюрча,
Кёб тюрлю хапар айтырыкъма.

41
Ариулукъну джакълагьан онгарыкъды.
Алай а заман хорларыкъды.
Ай медет, ариулукъ да онгарыкъды.

42
Шорбат чыпчыкъча, чынгайды джюрегим.

43
Къызынгы эрге бергенча,
Назмунгу бердинг басмагъа.
Анда аны салырла
Кюзгюге эм базманнга.

Анда аны джюннюча
Тарарла эм титерле.
Ариулугъун, акъылын,
Саулугъун да тинтерле.

Базманчы малкёз эсе,
Таб бернелик да сакълар.
Баш чепкенин киймесе,
Аны чыгъармай къакълар.

Кюзгючю да ит зсе,
Сора эшигинг джабылды:
Хур къызынга-назмунга
Къара бояу джагъылды.

«Джамагъатха, джорукъгъа
Келишмейди иннети.
Миллетчиликге дженгед,
Кёлтюртеди миллетин.

Бети акъ болгьанлыкъкъа,
Асры къарады чачы.
Кёре болмазмы дейбиз
Уллу къарнашны къачын.

Бою асры узунду,
Не келсин, ою — къысха.
Кеси да ушамайды
Сыйы сакъланнган къызгьа.

Буту-къолу джаланды,
Чепкени да къоланды.
Сёз урумуна къарасанг а —
Уруб келген къобанды».

Быллай бедиш юсюнге
Джарча тюшер, оюлуб.
Бир талай замандан,
Къызынг келир къоюлуб.

Кюзгючю эм базманчы
Чамландыргьан атала,
Басмачы басмачлагьа
Окъ-тоб болуб, атыла,

Замансыз къартайырла,
Замансыз да ёлюрле...
Терсни-тюзню айыргъан
Заманла уа келирле.

44
Къызынг юйден чыкъкъанча,
Назмунг чыкъды басмадан.
Тукъум эм джукъ болур ол,
Не да бедишлик болур.

45
Бек иги къызла да къалалла тыбырда,
Бек иги назмула да.
Назмула ёлмезле, къарт да болмазла,
Алагьа бир кюн джол да ачылыр.
Къызлагъа уа ауруйду джаным...

46
Биз –
Сууну эки джанында эки терек.
Суудан ёталмай,
Бир-бирибизге джеталмай,
Сюелебиз. Джашлыгьыбыз а,
Кетиб барады суу толкъунладан да терк.

47
Мен сени кёрдюм — мен кёрдюм джазны:
Элия джюрек чачакъ-чачакъ бола,
«Сюеме» деб,
Кёкню кенгине, узунуна джазды.

48
Бу къаламны Сеннге назму джазар ючюн алдым.
Бу къаманы Сени сакълар ючюн алдым.
Бу къаланы Сени бла джашар ючюн салдым.
Барысы да – не?   Сенсиз къалдым.

49
Кюн джукълана тебреген эсе кёкде,
Ол затны тыяргъа бусагъатда кючюм джетмез.
Халаллыгъым таркъая эсе уа джюрекде,
Аны тыяргьадамы джетмез кючюм?
Айтханымы этдиралмасам да башхагъа,
Кесиме уа джетерик болур кючюм.

50
Кёк, кёлюме чууакълыгьынгы тёк.
Джер, джаныма гяхиник тылпыуунгу бер.
Кюн, джюрегиме кёч.
Болгъунчу кеч.

51
Джангыз джанын адам къайда да асырар,
Ташда, агъачда да кечинир.
Джуртубузгьа, халкъыбызгъа тюз болайыкъ ансы,
Къалгъан гюнахыбыз кечилир.

52
Къыйынлыкъны чалкъысы эки сынарча,
Таш болургьа керекди аны аллына.

53
Къыйынлыкъны мычхысыны тишлери
Зар адамны   кёзлерине ушайла.

54
Учу къалапелеге джетген къаманы сабы
Ахырзаман адамчыкъны къолуна тюшсе,
Ол Аламны баш токъмагъын — Джерни
Уруб тайдырлыгъына не сёз.
Ёзге, ол ёмюрлюк адамны къолуна тюшсе,
Ол андан минг къаладжюк этер,
Минг оракъ, минг чёгюч этер.

55
Къыйынлыкъны дюрюсюню кенглиги
Къалапеледен ахырзаманнга джетеди.
Джаны болгъанны аягъын мараб,
Керилиб тартады ол.
Къандан къарылгьан чалкъысын
Адам чачла бла сюртеди.

Бир ёмюрден бир ёмюрге
Атлатыб чалады ол.
Адамланы чалады ол,
Эки джанына да чалады ол.

Чалкъысын къалапеледен ахырзаманнга тартса,
Башын кёлтюргенни джоюб чыгьады.
Ызына айланыб тартса,
Къол ишлегенни оюб чыгьады.

Эминадан ядро сауутха дери
Кёб тюрлю къабда джюрюйдю къыйынлыкъ.
Энди Джерге джыланча чырмалыб,
Джелмауузча джутаргъа излейди аны.
Не этерге керекме, керекбиз
Къутхарыр ючюн дунияны?

56
Ёмюрлюк къынындан ахырзаман бычагъы чыкъса,
Дунияны тюб этмей ызына кирмез.

57
Атом джаханим болгьанны кюйдюрюб,
Чарс-тубан Кюнню кёзюн джабарыкъды.
Ызы бла ахырзаман къыяма къыш келиб,
Джашауну кёзюн джумарыкъды.

Кырдыгы, тереги да бузлаб,
Джашил табигьат къурурукъду.
Джашауну кёкюрегин тырнаб,
Ёлюмню бораны улурукъду...

58
Кесин джагъагьа джагьады толкъун.

59
Адам табигъатны башы эсе,
Тамырларын нек кеседи сора?

60
Бу Кавказ таулада бир шыйых къабыр бар эсе,
Ол Къулуйланы Къайсынны къабырыды.

61
Сиз –
Къыйынлыкъны джети джаханимин да сынагъанла,
Джуртсуз, адамсыз къалыб джылагъанла,
Ачлыкъкъа, джаланнгачлыкъгъа чыдагъанла,
Тюз джеригизде джоюлгъанла, тутулгьанла,
Минг тюрлю азабдан, палахдан къутулгъанла,
Нек тынгылаб турасыз бюгюн?

62
Чууакъ кёкде къалкъыб тургьан къанатлы —
Бу рахатлыкъ къайдан келди джаныма,
Тёнгегими ауурлугъун сезмезча,
Тейри джарыкъмы къошулгьанды къаныма?

63
Не дауу барды кимни да меннге –
Мени сюйген къызны къачырама.
Ол ат аллына ышаныб минди,
Артха айланыб, къычырама:

- Сюрюб келесиэ джюз атлы болуб.
Илинебиз ёргеден-ёрге,
Джашамасакъ да, ёлюрбюз бирге,
Джаныбыз учар къанатлы болуб.

64
Тюшюнеме, тобагьа къайытама,
Ийман чакъыртханча айтама:
Аллах деген сёзге керек тюлдю сёзлюк,
Аллах – ол тюзлюкдю, эм баш тюзлюк.

Туура мадарын тауусхан адам
Аллах джетдирир деб, базгьанды.
Аллах дегенни Аллах атыб къоймаз деб,
Абдуллах шыйых да дуала джазгьанды.

65
Кетерле къышларынг, джазларынг,
Къалырла этгенинг, джазгъанынг.
Заман аладан да   бошар.
Умут а дагьыда джашар.

66
Манга, санга, анга —
Хар джаннга джаннган джулдуз,
Болма ёмюрде мутхуз,
Тынч чыгъар бизни тангнга.

67
«Кёбюрек джашаргьа излей эсенг,- деди къарт,-
Танг аласы бла къоб, кечирек джат.
Кёб айлан, кеб ишле, кеб кёр, кёб да бил,
Игилик эт, дерт тутма, зар болма, этме тил».

68
Сен бий   тукъумдан болгъанлыгъынга,
Мен ёзденме деб, тургъанлыгьыма,
Къуллабыз биз.
Эркин тюлбюз тилибизге,
Джерибизге, адетибизге,
Эркин болургъа да излемейбиз,
Аны ючюн сермешмейбиз –
Къуллабыз биз.

69
Къар эриб, баргъанча тайыб
Барабыз кюйюб, къартайыб.
Келеди джарсыу да, тыймай джар, суу да.
Къайгьы, къыйынлыкъ асры къаланнгандан,
Кюрт юзюлгенча юзюледи джашау.
Къуругьан кёлде ёлген чабакъланы,
Ёлген джулдузланы да кёрюрге боллукъду.

70
Кёмюлдюм джардан суугьа —
Джарсыугьа.

71
Анама бир кере джууаб этген эдим,
Андан сора болгьанма тилкъау.

72
Мен джюрекни тебгенича джазама,
Джюрек а кёб тюрлю халда джашайды:
Талагьы тургьан атха,
Талаша тургьан итге да ушайды.
Джюрек тюрлю джорукъ бла джашайды:
Кийикге, бёрюге да ушайды.

73
Мен терекме. Телирекме
Чегетден аджашмагъан.
Ансы таш болсам эди,
Хунагъа джарашмагъан,
Къыйналсам да, тас болмай,
Кёб джашаргьа болурем...

74
Джюрек сюйгенни табсам
Мен къалай сюер эдим.
Аны сыйына атаб,
Минг къала сюер эдим.

75
Агъачны кесинден чюй этиб,
Джарадыла.
Халкъны кеси къолу бла кесин
Къырадыла.
Джюрегими
Джарадыла.

76
Джаз эм ариу гюлюн – Сени —
Къойнуна къысыб келеди.
Къышны ичи бла сокъмакъ салыб,
Джазны къойнунга алыб,
Огьесе Сенми келесе?

Эрийди эр. Джарыйды джер.
Чайкъаладыла гюлле.

Къаргъа батыла да чыгъа,
Сени ол гитче аякъ ызларынг
Тюшген джерде джанкъозла чагьа,
Бир ёзен тубан бутларынгы,
Бир чардакъ тубан бетинги джаба,
«Къанатлы джыйынча умутларымы,
Аджашдырмазма», - деб, эте тоба,
Келесе.

77
Джюрекдегин айтыб ангылатхандан эсе,
Кырдыкга ташны тешген тынчыракъ болур.

78
Джаш джылларымы джылауун
Джаш къызла джырлаб этдиле.

79
Согьулады
Къууанч бла бушуудан согьулгъан тартыу:
Джюрек буруб боранлайды,
Балдраджюзлеге ушайдыла кёзле.
Джашау хар кюнде сынайды,
Хар не да — кёэюу.

80
Мен сени эсге тюшюрдюм
Джерни этегинде-бучхагъында:
Джолукъдум да,
Сепкилбет къайын терекге
Деу эменни къучагъында.

81
Акъ булутча кетиб барад Джаухарат,
Мен джазыкъкъа  кёлеккеси да асыу.

82
Сабий анасыны аллына чабханча,
Джазны аллына чабарым келеди.

83
Къулакъ булакъдан ичдим да,
Ичими тазаладым.
Ёзен сууда джууундум да,
Юсюмю тазаладым.
Тюрк тилледе сёлешдим да,
Эсими тазаладым.
«Аллаху акбар» дедим да,
Кесими эсгералдым.

84
Чырай тёкген назмуму
Сеннге къараб джазгьанма.

85
Ата келген тангыбызгъа бирге къарадыкъ,
Бата баргъан кюнюбюзге да къарарбыз бирге.

86
Шынтагыгьа  бойнундан, тагьылыб,
«Хаф» да демей, джатад телефон.
Къабышыбмы къалгъанд телефон.

87
Къургьакъ, джылы, джарыкъ фатардан
Адамгъа, заманнга, сабаннга да этеме оноу.
Мен Аламны киндиги болгъанча,
Кёкню джетинчи къаты – шиндигим болгъанча.

88
Къазауатдан  аскерчини тёнгеги къайытды,
Кёсеу башча, кюйген элине.
«Аллах энди этерин аямасын»,—
Деб келди аны азгъын кёлюне.

Алай а дагъыда «тоба» деди,
Шашыб тургьанланы кёрдю да.
«Башым сау, этерме джашау,
Эс ташламайым»,— деди да,
Эслеб къараса, шашханла тюл,
Башха миллет джерлешиб джерине...
Аны эрлей тутуб, алыб кетдиле.
Ол а къайытханед джуртуна... элине...

89
Джюрегинг джарылса да,
Джанса да мыйынг,
Джолунг сыйратча,
Болса да къыйьн,

Эм базгъанынг
Джашыртын къабса да;
Сууаб базманынг
Ёрге   къалкъса да,

«Хайт» де. Эркиши бол.
Эркишиге бойсунады джол.

90
Бёрюле да поэтни ауузун
Байларгъа умуг этедиле.

91
Джан дарман боллукъча ала,
Алай джазама назмула.

92
Дуния чагьылыбды, къатышыбды...
Кимди да аны чакъгъан, къатышдыргъан?
Тюзетирик а кимди аны?

93
Сен кесинге алай бёлдюнг эсими,
Кюн таякъны туталмайын чабышхан
Сабийчикге ушатдым мен кесими.

94
Къурусунла ямбы, хорейи да:
Таулу джюрекни урууу башхады,
Эркин назмуну джюрюшю башхады.

95
Тюзлюкге ийнаныу азайыб кёлюнгде,
Сеннге бек къыйын кёрюннген кюнюнгде,
Сени ышаннга салыб тура эсе да аскер,
Хомух болма. «Хайт» де. Халкъынгы эскер.

96
Бюгюлюб тургьан чыбыкъ тюзелсе,
Джыйылыб тургъан кюрт юзюлсе,
Тыйылыб тургьан суу ычхынса –
Тынчны тебгени къыйын дейдиле анга.

97
Айхай, джуртха тансыкълыгьынг къалса уа кетиб,
Дарман-дары ичгенлей...
Буйрукъ эсе, ёллюкме мында, излерсиз мында —
Орус-орман ичинде.

98
Джылагьанла, джырлагьанла да бар,
Биз да джырларбыз, джыларбыз.
Анча минг джыл ётгенден сора да,
Адам бла Хауача джаланбыз.

99
Кёрюнсе да мени кёзюме
Тиширыу-чагъыр-орайда,
Халкъыма бу къыйын кёзюуде
Ёлсем да кетмем былайдан.

100
Къарачы Кюн, къара кюн келди бизлеге,
Къарачы Ай, Къарачай керилди тюзлеге.
Алай а Аллах къутхарыр бизни.
Тюзде къалмаз тюзлюгю тюзню.

101
Ёлюкню къабы — къабыр.

102
Адам улу –
Чачыла тургъан,
Минг-минг сёзден къуралгьан бир тизгин.

Адам, улу.
Адам улу
Джууукълашханды чынгылны эрнине.

Джашауну эки кёзюча,
Эки сёз — адам улу.
Андан уллу
Сагъыш, къайгьы да къайда.

Адам улу
Кёкде джулдуздан тутуб,
Салыныб тургъаннга ушайды.
Джер а кюеди аякъ тюбюнде...

103
Ушамайса, къызчыкъ, сен,
Джангыз бир къызгъа.
Андан бара болурму
Джюрек джангызгъа.

104
«Дунияны   артха атыб,
Аллах ючюн мен иннет этдим...».
Джашауну бойнума алыб,
Адам ючюн мен иннет этдим.

105
Табигъат-Халимат-Къарачай.
Сууланы теркликлери, тазалыкълары,
Тауланы мийикликлери, акълыкълары.
Джер бла Кёк тюбешген джер,
Адам бла Аллах сёлешген джер.
Кёк бла Джер. Джан бла Тёнгек.
Къыш бла Джаз. Акъ бла Джашил.
Бир-бирлерине келишген 
Табигъат-Халимат-Къарачай.

106
Тебсеген кибик джюрюшюнг...
Насыбсыз тюлме сен эсенг,
Сюймеклик дуниядан юлюшюм.

107
Джюген-ауузлукъ билмеген,
Билирге да излемеген,
Аркъан, къадау тыймагъан
Тарпанма мен.

Мийикликни-теренликни,
Бекликни, теркликни билген
Тарданма мен.

Хоу, мен хапарсызма
Кишенледен, бугъоуладан.
Кишнегеним бугъойладан
Тенгизге джете болур.

Хоу, мен эмилик суума.
Эмегенлени да эмеллик суума.
Суума. Меджисуума:
Туугьан тауума болмаса,
Башха затха табынмам.

...Менден   чабакъ тутхан да
Меннге табынмайды.
Мени бла абдез алгъан да
Меннге табынмайды.

Ала кеслерине табыча
Этедиле.
Мени быргъыла бла, индекле бла
Сюйген джерлерине элтедиле.

Мени къуругъаным,
Мени улугьаным
Къулакъларына да кирмейди.

Кир табханларын меннге къуюб,
Артда ичелмезча болсала,
Не да мен къум тюзледе къуруб,
Ала суусабдан дуу джансала,
Ол заманда хариб мени,
Хар тамчыма урадыла баш.

...Огьай, мен адамгьа баш урмазма.
Чёбге, терекге да, джерге, кёкге да,
Адамдан башха неге да, неге да,
Алгъыш эте саркъарма.
Адамгьа уа  — огъай!

Мен чачарма ол салгьан бедженлени,
Мен оярма ол къазгъан индеклени,
Быргъыланы къарынларын джырыб чыгьарма.
Мен тенгиз болуб чайкъалырма, къатланырма.
...Къайытырма мен эмилик заманыма ...

108
Сагъышдан къуралгьан чалдышдан
Мен къарайма эркин   дуниягъа.

109. АЛАКЁЗГЕ СЮЙМЕКЛИК СЁЗ

Кёзлеринг — аладыла.
Сюйдюрген — аладыла.
Тынгымы   аладыла,
Джулдузлай джанадыла.

110
Ёмюрюм кетерикди былай:
Ариулукъкъа алдана, териле,
Ариулукъкъа аллана, термиле,
Ёмюрюм кетерикди былай.

111
Бардыла къаллай къызла —
Барыб тохтагьан джулдузла:
Ала хур къызладан да ариула, къуран!
Джеталмасанг да, къара да къууан!

Джеталмасанг да , ариулукъну сыйла,
Джулдуз кёбдю – джулдузунгу сайла.
Бал татыу этерча кюнле, айла,
Джазыуунгу аны бла байла.

112
Адамланы, адамчыкъланы да,
Кёз туурада бусакъланы да,
Джюрекдеги назмуланы да,
Джулдузланы, ташланы да, —
Барын да джазыкъсындым.

113
Къобса, джууаш болса да кемсиз,
Адамдан кючлюдю, тазады тенгиз,
Ариулайды кесин, болады кирсиз —
Табигьат башды, адамла, бизден.

114
Тюлме мен эмен, кюрюч.
Аллах, бер меннге бир кюч,
Берлик эсенг да ёнкюч.

115
Китаб ачханча ачама джюрегими,
Бир тюш къайтарыучугьа,
Бир джыл къайтарыучугьа ушайма,
Бир ол дунияда, бир бу дунияда джашайма,
Джюрегими, мыйымы да ашайма,
Былай бла кеси кесимден бошайма.

116
— Аю тырнакъдан таягъым,
Сора нек таяд аягъым?
— Излей эсенг таймазын аягьынг,
Кюн таякъдан болсун таягьынг.

117
Къач.
Къарылгъач уя юйню шорбатында.
Мыдах болмай не этгин.

118
Кече танг арый башлагъанды,
Танг да джарый башлагъанды,
Джукъла, сюеме Сени.

119
Къазакъ бёрюге – джюрегиме – тынгыладым.
Бу дуниядан ол дуниягьа къарадым.
Чыдаялмай, Аллах эшит, улудум:
Джангызлыкъмыд ёмюрлюкге къадарым?

120
Адамны аманлыгьы кесинде къалсын,
Иги заты уа — халкъына джарасын.

ПАТАУА

Отдан-Кюнден киеме кёлеклени,
Аякъ тюбге басама кёлеккеми.
Отдан кёлек киеме, хоу...
Билемисиз къаллай азаб чеккеними?!
От тилледиле — дженг учлары чебгеними.
Джаннган джанымы чачакъларыдыла от тилле,
Къатылмагъыз Ата джуртха, Ана тилге.

Къозу тилли эдим, болдум энди от тилли...
Халкъны кёбюча нек джашаялмайса, о тели?!
Суугьа да джарамайдыла тот быргъыла,
Энди къан, джан тамырла да — от быргъыла.

Энди мыйым, джюрегим да — от,
Кийимим, юйюм да — от.
Мен отдан кёлек киеме, хоу,
Ёзге отну кёлеги да менме.

Джюрек — отду, отду — джюрек,
Джюрегимден киеме кёлек.
Алай от эсе джюрегим,
Аны кийими — тёнгегим.

Отду джерни джюреги,
Джерди отну кёлеги.
Кюнню кёлегиди Кёк.
Ол джылтырса, чёб да къалмаз.

Къатылмагъыз Кёкге, Джерге.
Тилге, диннге да къатылмагъыз.
Кёкде, джерде, мыйыда, джюрекде
Отну къозгьаб ойнамагьыз:
Ол чыкъса, аны тыяргъа
Кишини къолундан келмез.

ДЖЕРНИ ЮСЮНДЕН КЁКНЮ ЮЧ ОЮМУ

1
Къоркъуулуду:
Адамла джашайдыла мында.

2
Адам ушата барады Джерни къабыргъа,
Кесин да — къабыры къычыргъан ёлюкге.

3.
Джер – адам улуну къабыры.
Къабыры къычыргъан адам улу
Джашагьанды мында.

ТИЛЕК

Я, Аллах!
Сени уллулугьунг бла,
Сыйлылыгьынг бла тилейме:
Кёб къыйынлыкъ кёрген миллетибизге –
Динине, тилине, джерине, адетине
Эркин болурча, ие болурча,
Аллай кюч, аллай онг бер.

Я Аллах, сенден тилейме:
Терсликлери болмагьанлай,
Ол къыйынлыкъда джоюлгьанларыбызны
Джандетлени тёрюне ётдюр.
Бу дунияда джашагъанларыбызгьа да –
Ийман бла джашарча,
Ийман бла кетерча –
Насыб бер, я Аллах!

Аталарыбызгьа-аналарыбызгьа,
Эгечлерибизге, къарнашларыбызгьа,
Аладан туугъанланы барына да
Иги кёзден къара.

Тюзню тюзлюгюн,
Терсни терслигин,
Мадар бар эсе,
Бу дунияда огьуна джетдир.

Гяуурну зорундан,
Кесибизникилени итликлеринден,
Джинни, шайтанны заранындан,
Эки дунияны да азабындан,
Биз билген, билмеген къыйынлыкъларынгдан да,
Я Аллах, Сен сакъла!

КИТАБ  АЧА...
Бисми-лляхи-ррахмани-ррахим.

Китаб ачханча, ач китабларымы.
Алхам.
Кёк тил. Кюн тил. Джанкъылыч.
Джангы Ай бла Джулдуз.
Дуния сейирлиги. Дуния аламаты.
Къарачайны Къадау Ташы.
Джуртда Джангыз Терек.
Туран кёгюнден къычыралла турнала.
Къазакъ Бёрю.
От тил.
Ит тил чапракъ.
Къум тюзде суу тамчы.
Ай джарыгьында тай кишнеген таууш.
Джан Джурт.
Илхам.
Аллаху акбар!

КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАР  КЪРАЛ эмда АНЫ  БАЙРАГЪЫ ++

Тынчлыкъ джокъду. Кече-кюн да ёреме,
Сени тюнюмде-тюшюмде да кёреме,
Сеннге джашаууму, джанымы да береме,
Къарачай даулет, Къарачай кърал.

Сен – джюрекдесе, неми да унутама,
Башымы, байракъны да ёрге тутама,
Тауча кёрюне, джашына да тураса,
Тау джумхуриети – Алан къралым.

Кёрюннген тауну уа – узакълыгьы джокъ.
Бу джолда бизни тыялмаз бир джукъ.
Узакъдан узакъ, джууукъдан джууукъ,
Къарачай-Малкъар эркин къралым.

Тонгуз сюрюуге къошулмаз ючюн,
Къазакъ бёрюге ушагьан халкъым,
Итча бойнундан тагьылмаз ючюн,
Таш башында джашагьан халкъым,

Итле сюекни сайлагъан сагьатда,
Сен эркинликни сайлаб кетгенсе.
"Къул болмасакъ – кърал болурбуз" деб,
Ант этгенлей, джашау этгенсе.

Къул бла ёзденни арасын айыргьан
Заман келди. Байракъны кёлтюр.
Биягъы джаумуд джалкъасын къайыргьан?
Башхасы джокъду – джау эсе, ёлтюр.

Бурун Алан кърал болуб тургьаныбызча,
Бюгюн Къарачай бла Малкъарны бир кърал эт да,
Къарачай-Малкъар халкъны байрагьы
Кърал байракъ болуб, чайкъалсын энтда.

...Къарачай-Малкъар къралны кёреме.
Аны къушкъанат кърал байрагьы да
Европаны тёппесинде чайкъалады –
Аллахдан сора биринчи саламны алагъа береме,
Ол Кюнню келтирир ючюн сермешеме, ёлеме.

ЭРКИШИЧА   ЁЛ

Урушха чыкыгьанды сау эл.
Башха затха къарыуунг джетмей эсе да,
Сен да бир учхан окъну аллына сюел –
Ёле эсенг да, эркишича ёл.
Джауну, мараб атхан, бир огьун
Кёкюреги бла тыйгьан да,
Халкъын сюйгеннге ол насыбды, насыб.

АДЕТ

Алгьа келген алгьа кетед – адетди,
Ол джорукъгъа бойсунмагьан – поэтди.
Артда келген артда кетед – адетди,
Ол джорукъгъа бойсунмагъан – поэтди.

КЁК  бла  ЧЁЛ

Кёл къуруса – чёл.
Гюл къуруса – кюл.

Кёлю, чёлю да,
Гюлю, кюлю да болгъан
Дунияма кёчел.
Гюнахларымы кечел.

Чёлюнг болур кёлюм.
Кюлюнг болур гюлюм.
кюнюнг болур Кюнюм.

Алайсыз –
Кёгюм джулдузсуз, Айсыз.
Алайсыз:
Кюн – кече.
Гюл – кюл.
Кёл – чёл.

Тынгыла. Ангыла.
Кечел.
Кёчел.
Сёзюмю, кесими да
Этме бечел.

АЛЛАХ   АМАНАТЫ   БОЛ, КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАР

Ыстанбул шахарда азан таууш
Харам джукъудан уятды мени.
Къарт, джаш да намазгьа уюду –
Муслиман миллет уялтды мени.

Тюркню рухун ангылар ючюн,
Кел, мында межгитлени кёр.
Азан таууш алай келеди,
Кёкледен тёгюлгенча нюр.

Тюрк тенгизге къошулмаса тау суу,
Къуруб къаллыгьын ангыладым.
"Аллах-Аллах, тиним-диним" деб,
Дуниягьа джангыдан къарадым.

Тюркде болсанг да, Кавказда турсанг да,
Кеси юйюнгдесе, юркме сен.
Тюрк дунияны мийиклигисе,
Кавказ тауладан тюрксе сен.

Тюркню киндиги – Ыстанбул эсе,
Тюркню башы – Къарачай-Малкъар.
Минги Тауну тёппесинден азан къычырылса,
Анга Европа къой, бютеу дуния тынгылар.

Мен – тюркме, таулума, аланма –
Алхамдулилля, муслиманма.
Джашаргьа кереклисин ангылагьанма
Аллахны джоругьу бла, Къуран бла.

Алай а Аллах бизни джаратханды
Къауумла этиб, тил-джурт да бериб.
Ма аны ючюн мен къазауат этерикме,
Аланы джанымдан да сыйлы, багъалы да кёрюб.

Диним, тилим, халкъым, джуртум,
Сизни сакълаялсам – манга ёлюм джокъ,
Къарачай-Малкъар – тилегим, джырым –
Эсен бол. Андан башха излемейме джукъ.

Ёз башыма тилемейме джукъ.
Аллах аманаты бол, Къарачай-Малкъар.

КЪАЧ   ЭСЕМ ДА,   КЪАЧМА!

1
Сары ашха кесим джангыз къобдум.
Танг джулдузум кёз къысды да, къол силкди да ташайды:
Джан джулдузум джукъланнган кибик кьоркъдум,
Алай болса да, бойсундум къадериме, ышандым.

Сен бир кюнню, огъай бир айны тутдунг ораза,
Мен а – айлыкъ, джыллыкъ ораза да тюл,
Ёмюрлюк ораза тутуб турдум,
Сени – ашхам джулдузуму – сакълаб турдум.

Джылла, суулача, саркъдыла, кетдиле...
Суусаб кесиб, кюе, ёле турсам да,
Аууз ачмай, гюнахлы ишге, харам ашха къатышмай,
Сеннге тюбегинчи ораза тутуб турдум.

Ахырында тюбедим Сеннге. Къачма.
Джаз тюл эсем да, къач эсем да, къачма.
Къач – табигьатны бишген кёзюуюдю, бил.
Поэзияны бишген алмасындан къабыб кёр.

2
Ариу къызлагъа къарагьан эсем да,
Сени сыфатынгы излеб къарагъанма.
Алагьа ариу сёз айтхан, айталгъан эсем да,
Барын Сеннге джоралаб айтханма.

Къызла, джылла да кете, Сени уа табалмай,
Къазакъ бёрюча, айлана тургьанма.
Табылмасанг да, башхагъа табынмай,
Сезимлерими сёзлеге бургьанма.

Алай а энди Сеннге тюртюлдюм –
Сын болуб къалдым, бир джукъ айталмай.
Бир такъыйкъагьа минг ёлдюм, тирилдим,
Сыйрат кёпюрден къыйналдым ёталмай.

Къалай ангылатайым Сеннге джюрегими –
20 джыл Сени излеб джюрюгеними,
Энди тас этсем – саудан ёллюгюмю...
Бирге джыйдым таукеллигими:

Не "хо" дейсе да, боласа къанатым,
Не "огьай" дейсе да, чынгылдан кетед атым.
Не десенг да, Сеннге игиси болсун!
Сен барса – ол насыбды! Муратынг толсун!

ЗАРЕМА

Зарлыкъдан кюе болур
Кёкде джулдуз гарем да –
Гаремин къойгьанд Тейри
Сен джетгенли, Зарема.

Тейри Сеннге къарайды:
Кёкде джулдуз гарем а,
Кюнден кёзге илинмейд.
Ол Кюн – Сенсе, Зарема.

Кюндюз Кюннге ушайса,
Толгьан Айгьа – кече уа.
Таурух болуб джюрюр эд
Сеннге ушагъан бийче уа.

Сени бла болур ючюн
Бир-бирине ал бермей,
Даулашалла мёлекле,
Не ышармай, не кюлмей.

Ёзге, Сени къатынга
Мен кишини къоялмам.
Таб, Тейрини кесине да,
Джалбарса да, бералмам.

Аллах, меннге джаннетинг,
Хур къызынг да керек тюлд.
Меннге керек – Заремад,
Зарема уа – мёлек тюлд.

Аны бир тырнагъына
Джетмейле мёлеклеринг.
Аны бир ышаргъаны
Джарытад джюреклени.

Аллах, кечир. Бу къызны
Кёрдюм да, сюйдюм кемсиз.
Бу таза ариулукъну
Эт чырмаусуз, ёлюмсюз.

Сюймеклик сёз айтыргьа
Тюлме артыкъ залим а.
Меннге джашау, къууанч да
Бюгюн Сенсе, Зарема.

Мен назмуну джазыб Сеннге,
Джазыу Сени джазыб меннге
Къойса эди Зарема...

ОДА ГОРЯНКЕ

Влюбился с первого взгляда. С тех пор
Девушек других не замечаю.
Ты – Первая Красавица Гор,
Я – Последний Поэт Карачая.

Ангелов божественный хор
Поет, нас привечая:
Славься, Красавица Гор,
Славься, Поэт Карачая.

Весенний многоголосый хор
Ликует, нас встречая.
Ты – Первая Красавица Гор,
Я – Первый Поэт Карачая!

Ты станешь бессмертной в моих стихах,
А Поэзия – бессмертной – Тебя воспевая.
Ты – Первая Женщина во всех мирах,
Я – раненый тур в горах Карачая.
Я – волк одинокий в лесах Карачая.

А честно,
Я просто влюбленный в Тебя человек.
Навек.
Я самый влюбленный –
Я самый великий:
Пропал во мне недочеловек – серый, безликий.

Хорошо быть влюбленным поэтом.
Плохо быть одиноким поэтом.
(Хотя поэт – всегда одинок),
Но хватит об этом.
Я ЛЮБЛЮ ТЕБЯ!!!

Ты не из тех бескрылых озорниц,
Ты – дух вершин и вершина духа.
Под гром весны, под всполохи зарниц
Доносится до моего слуха:

Вы созданы Всевышним друг для друга.
Пусть донесется и до твоего слуха:
Мы созданы Всевышним друг для друга.

Мы созданы Всевышним друг для друга
Не только для слияния душ и тел –
Но явить миру лик своего народа
И красоту его и помыслов и дел.

И пусть никто не смеет встать меж нами,
Свыше нам дана СУДЬБА ИНАЯ.
Так будем же достойны мы ЕЁ –
Всю суету и низость отметая.

АТЫНГ ДА – АЗАНДЫ МЕННГЕ

Ёхтемликни сюеди Кавказ,
Аны унутдургъанд СЮЙМЕКЛИК.
Къылырча болгьанма намаз
Сени ызынгдан сюелиб.

Ышара, сюйюне, уяла,
Сен – Сенсе! Сеннге ушагъан джокъ.
Сеннге ушаса намазлыкъ –
Намазны унамазлыкъ,
Намазгьа уюмазлыкъ,
Чыкъмазед бир джан дунияда.

Сен "Аллаху акбар" дегенлей,
"Сюймеклик да акбар" деб, къошама.
Къараб Сени кёргенлей,
Учарча алай учунама.

Сюймеклиги болмагъан зар джюрек –
Отха асылгьан суусуз къазан.
Ол баш къусмаз, джибек да иймез,
Аны Аллах, Адам да сюймез.

Айхай, сансыз, джууабсыз къалса,
Сюймеклик да азабды – мингнге,
Алай а, боллукъну кёрюрбюз:
Атынг да – азанды меннге.

Ёхтемлени, ёхтемликни сюеди Кавказ!
Аны унутдургъанд СЮЙМЕКЛИК.
Мен Сеннге айланыб къылама намаз,
Аллахдан да тилей кечмеклик.

ИЙНАНМАЙ ЭСЕНГ – СЫНА

Джюрегими Сеннге ача билялсам,
Кёлюмдегини джюзден бирин айталсам,
Сен да,
Сюймеклигими джюзден бирин сезалсанг,
Сора,

Кёрюр эдим, мен харибден кёз алсанг,
Джалан аякъ, меннге чабмай тёзалсанг.

Буралмайын, айхай Сени эсинги,
Кече-кюн да мен терслейме кесими.
Тилим джетмейд сезимими сёзлерге,
Кючюм джетмейд, джукъ билдирмей тёзерге.

Сеннге къоркъа, тынгым-тынчлыгьым къуруйд,
Къазакъ бёрю джулдузгъа къараб улуйд.
Къазакъ джюрек чабад, джортад кёкрекде,
Кёк кюкюрейд, джер тебренед джюрекде.

Эшта, меннге
Танг атарыкъ, Кюн да тиерик болмаз.
Алай Сени
Мен сюйгенча сюерик адам болмаз.

Мен сюйгенча сюерге джокъду амал,
Сюймекликден кюйюб барады Билал.
Сенсе меннге алтын тауукъ, джумарукъ,
Менме Сеннге джаннет джашау къурарыкъ.

Ийнанмаймыса? Ийнанмай эсенг, – сына.
Бу назмуму келечиге сана.
Онг джанымдан сол джаныма кёч.
Джашау этейик, болгьунчуннга кеч.
Джангыла эсем а, – Аллах кечер,
Сен да кеч.

СЮЙГЕНЛЕГЕ – ХАРС

Ол кёк мийикликге
Джетмез тютюн, чарс.
Харс – Сюймекликге,
Сюйгенлеге – харс.

Зарлыкъ кюйдюргенле,
Атылсынла – "тарс".
Харс – Сюймекликге,
Сюйгенлеге – харс.

Къууанч, бушуу кёзюудю,
Басар бизни да ханс.
Саула уа – насыблылла,
Сюйгенлеге – харс.

Чыммакъ къарда барады,
Чынгай, тебсей, барс.
Ёзенден чыгъады:
Сюйгенлеге – харс!

Ёмюрледен келеди,
Тутмай тютюн, чарс.
Ёмюрлеге барлыкъды,
Бизден да къаллыкъды,
Сизден да къаллыкъды: 
Сюйгенлеге – харс!

Аллах айтса болмаз,
Сабий туугъан – аз.
Халкъым джашар, ёсер:
Сюйгенлеге – харс.

ДЖУКЪУСУЗ ЭТГЕН САГЪЫШЛА

Къарачайгьа къраллыгьын къайтарыргьа
Халкъны дини-тили, бети-адети сакъланырча.
Ол къызны Лайпанлагьа къачырыргьа
Ол насыбсыз поэт да, тюб болмай, юй-кюн болурча.

Таулучукълагьа дерс китабла чыгьарыргьа,
Ала алагьа эс китабла болурча.
Сарыджилик оюмланы, назмуланы къат-къат этиб, басмаларгьа, Келлик тёлюле да тау сёзню балсытыб окъурча.

Алай бла кюрешиб, джанынгы юлешиб турургьа,
Кесинг ёлсенг да, сёзюнг-ишинг ёлмезча.
Сора, бир кюн... халкъ ючюн сермеше, ёлюб къалыргьа,
Къарт-кьарыусуз кюнюнгю джау, шох да кёрмезча.

?! ++++++++++++++++++++

Къолу уллу – асыу,
Аягьы уллу – джарсыу,
Джюреги уллу уа?!

КЪАДЖЫКЪМАЙ КЮРЕШИБ ТУРСАКЪ...
Бегиланы Абдуллахха

Адабият, санат, тарих деб, кюрешме, ой тели,
Бизни халкъгъа кереклиси – къой тери.
Къойну эти, аны джюню, териси –
Миллетинги ма сагьышы, Тейриси.

Юй-кърал болайым дерге, къайда ангы, къайда хал?!
Эсибиз да, кесибиз да – малбыз, мал.
Маллагъа уа – тыйыншлыды боюнсха,
Чамланмайыкъ биз чууутха, орусха.

Мал сюрюуге табылады тышындан бир сюрюучю,
Ичибизден да бир амантиш, кесибизге юрюучю.
Калак ит да, хоншу маске да эзеу болуб чабалла,
Джерибизге, тарихибизге ала да ие болалла.

Аны ангыларгьа джетмей эсе ангы-эс,
Кимди терс?!
Сюрюу эсек, – джегерикле, минерикле, тюерикле, ашарыкъла, Бойнубузда джашарыкъла.

Халкъ эсек а, миллет эсек а –
Къул да тутмазбыз, къул да болмазбыз.
Аллахдан келген джорукъ бла джашарбыз.

Сюрюуню халкъ этерге кюрешген, тёз:
Сёз – Аллахды. Аллахданды сёз.
Тамчы тешер ташны.
Тама-тама, кёл да, тенгиз да болур.
Джыйыла, джайыла,
Эл да болур, халкъ да болур.

Ангы ёсер, эс да келир.
Сюрюуге бурулгъан халкъ
Ыэына айланыб Халкъ болур.
Къаджыкъмай кюрешиб турсакъ.

КЕРЕКМИДИ? ++++++++++++++++++++

Джазгьы джерча, тебрер эсек а, джангыра,
Къачмайыкъ да, бир джибийик  джангурда.
Джауум бизни башдан аякъ джибитсин,
Къатхан джюрекни бир джумшатсын, эритсин.

Тохтайыкъ да, къарайыкъ тёгерекге.
Бир ушайыкъ эки аякълы  терекге.
Тереклени къадерин да сынайыкъ,
Кёк бла Джерни бир-бирине байлайыкъ.

Табигьатда бола болмаз джангылыч,
Элияны джюреги да – джанкъылыч.
Фахму керек аны англаргьа, кёрюрге,
Джаннган джаннга тынгы-тынчлыкъ берирге.

Биз экибиз – элия бла джанкъылыч,
Къызчыкъ, кечир, айта эсем джангылыч.
Къызчыкъ, къызчыкъ, сен болсангед къанатым,
Буракъ кибик, учуб джюрюред атым.

Мен джазарем къаллай джырла, назмула –
Джер да, кёк да, кёл да бирден джашнай тургьанча,
Бу дуниягьа Сюймеклик Сезим, Сёз да бизден туугьанча...
Къызчыкъ, къызчыкъ, Сен болсангед къанатым...

...Джана, кюе джукъланады Элия,
Къарангыгьа батылады дуния,
Джанкъылыч, да умур болуб, къуюлад,
Джазыу болмай, умут къалам оюлад...

...Кюйген сезим тебрер эсе уа джангыра,
Бир джибийим бу уруб джаугъан джангурда.
Джангыз,
Бу джылай тургьан кёкмюдю, джюрекмиди?
Бу тукьум къыйынлашыу, энтда меннге керекмиди?
Хауасыз джашау а Адамгьа керекмиди?
Керекмиди? Керекмиди? Керекмиди?!

ТУРАН КЁГЮНДЕН КЪЫЧЫРАЛЛА ТУРНАЛА +++++++

Туран кёгюнден къычыралла турнала,
Джуртугъузгьа джетиб келед аскер деб.
Шын-шын туруб, кишнейдиле тарпанла,
Кавказ тюркю, ким болгъанынгы эскер деб.

Алан улула – Къарча, Малкъар – бирле бир,
Минги Таугъа дагьан болуб, джанында.
Тамгьабызда Сен да барса, Бёрю, бил,
Барса – халкъыбызны джилигинде, къанында.

Алан халкъы, Кавказ тюркю – бары бир,
Ай бла джулдуз – Кавказияны башында.
Улугьанынгы эшитебиз, бёрю, бил,
Джуртубузну тарихинден, ташындан.

Бизни уятыр дыгаласда джукъудан,
Сен улуйса узакъладан, джууукъдан,
Кече-кюн джокъ, къуугъун этиб, чабаса,
"Ырхы басхан, от ёзекни табаса":

"Уяныгьыз, кенгдегин да джокълагьыз,
Халкъыбызны, джуртубузну сакълагьыз.
Халкъ дер кибик, небиз къалгьанд, къарагьыз,
Уяныгьыз, тюб болгьунчу, а марджа.

Джауну ууу джюреклеге джетгенди,
Байракъ, оноу – бары къолдан кетгенди,
Бу чакъда да уянмасагъыз энди,
Кесигизден бошатханнга санагъыз!"

...Туран кёгюнден къычыралла турнала,
Ёзенледен бёрю улугьан чыгъады.
Шын-шын туруб, кишнейдиле тарпанла,
Миллетни уа... джукъу басыб турады.

КЪАНАТЛЫ. КЁК. ТИШИРЫУ. СЮЙМЕКЛИК.

Къанатлыны къоркъутмазса
Чууакъ кёкге иеме деб.
Тиширыуну джунчутмазса
"Мен сени сюеме", - деб.

ТАМЧЫ ДА ТЕШЕД ТАШНЫ ++++++++

Тама-тама,
Тамчы тешеди ташны.
Джылай-джылай,
Къыз да хорлайды джашны.

Тиширыуну джыламугьу
Эр джюрекни тешеди...
"Тамчы да тешед ташны",
Нарт сёз эсге тюшеди.

ШЫБЫЛА

Тейрини чёмелтаягьы – шыбыла.

КЁЛТЮРГЮЧ БЕЛГИ СОРУУ БЕЛГИГЕ БУРУЛАДЫ

Хар нени да билеме деб, турады джашлыкъ,
Ол, кёлтюргюч белгича, джашнайды.
Кёб затха джууаб табалмай, бюгюледи къартлыкъ.
Къартлыкъ – соруу белгиге ушайды.

Джашны да бюгерикди заман,
Ёлюм тюзетирикди артда.
Нечик къыйын къадарлыды Адам –
Адамланы кёреме отда.

Адам къолла от тилле болуб,
Болушлукъ излегенча узалалла.
Тамблабыз къурумдан, джалындан толуд,
Адамла, къуругъан мырдылача, джаналла.

Адам улу – от тюшген чегет,
Зар, иймансыз джюрекле кюелле,
Аманла бла бирге игиле да ёлелле,
Адам ахрат азабын чегед.

"Не ючюн?!" – Адам кёклеге дау салады.
Кёлтюргюч белги соруу белгиге бурулады.

МУСЛИМАН БОЛГЪАНЫНГА КЪУУАН

Адам файгъамбардан Мухаммадха дери,
Къуран аятдан мени назмума дери,
Соруу бериледи, этиледи джууаб, -
"Джашау-ёлюм неди, неди гюнах-сууаб?".

"Бисмиллях" деб башлагъан ишинг,
Тюзелир. Сабанынг къалмаз къаран.
Хар бир къоркъуудан, хар бир соруудан
Къутулур джолланы кёргюзеди Къуран.

Къуран окъуй билмеген, къуран тилин билмеген,
Толу муслиман шайыргьа тергелмез.
Къурандан уллу китаб, Къурандан уллу поэзия
Адам улу ёмюрде да кёрмез.

Къурандан юрен назму джазаргьа,
Къурандан юрен адамча джашаргьа.
Кёкден тюшгенди, Аллахны сёзюдю Къуран,
Аны Аллах бизге ийгенине шукур эт, къууан.
Джашауубузну, ахыр кюнюбюзню да джарытсын ийман.

АЛЛАХ ЮЧЮН ИННЕТ ЭТГЕНЛЕДЕН БОЛ

Халкъына джандет джашау излеген,
Кесини джашауун бурады джаханимге.
Джазыуун бычакъ ауузуна салгьан
Ушамаймыд, джашыны бойнун тартхан Ибрахимге?

Алай а, халкъыма хайыры боллукъ эсе,
Мен – муслиман – гяуурла бла аракъы ичерме.
Халкъымы эркин джашаугьа,
джандет джашаугьа чыгьарыр ючюн,
Керек эсе, джети къат джаханимге тюшерме.

Ёзге Аллах харам этген затланы
Халал этиб, халкъына ким болушалды?
Ибилисге таяныб этген игилигинг,
Кёрюрсе, кёзбау хунача, ичине оюлмаса.

Харамны – харам, халалны – халал этиб,
Аллах кёргюзтген джол бла барыб турсанг,
Эртде-кеч болса да муратынга джетерсе,
Аллах ючюн иннет этгенледен болсанг.

КЪАНАТ БЕРГЕНИНГЕ ЁТ ДА БЕР +++++++

Къачхы кёкде аджашхан джангыз турна,
Джазгьы кёкге элия болуб джетгенд.
Кюрешсем да, болмазлыкъ иш кёреем,
Къанатлы джюрекни заман арбасына джекген.

Бош кюрешдим Эрирейни согьаргьа –
Буракъ джанны боюнсхагьа сугьаргьа.
- "Аллах сеннге къанатланы нек берди?
Сюркелгенден, сюелгенден да сыйлы нек кёрдю?"

Къанаты болгьанны къадары тартад ёрге,
Къанаты болгьан кёкден къарайды джерге,
Къанаты болуб, ётю болмай къалгъан а,
Къанатларын джерде сюйрей баргъан а, -
Сенден эрши, джийиргеншли не болур?!

Аллах, къанат бергенинге ёт да бер,
Ол керилиб учар кибик, кёк да бер.
Ол кёкде да аджашмазча эт аны,
Элиягьа бурулмаз кибик джаны.

КЪУУАНЧЫМ, КЪАЙГЪЫМ ДА – КАВКАЗ

Джауум кёкде къалмаз,
Сёз – джюрекде.
Къууанчым, къайгьым да – Кавказ,
Тёнгегим, джаным да – Сенде.

Сеннге чыммакъ къар болуб джауарым келди,
Сенде эриб, сеннге сингиб, тас болуб кетерим келди.
Артда кырдык болуб чыгъарым келди,
Сенде чагъарым, джашнарым, джашарым келди.

Ой нечик термилдим
Сенде эркин джашаргьа, ёлюрге да.
Кёзюм къарамады, кёлюм тартмады
Башха джуртлагьа ёмюрде да.

Аллах буюрмазмы бу ариу джуртумда
Бир ариу къызгьа юйленирге да,
Бу Джуртну менича сюерик
Таулучукъланы кёрюрге, ёсдюрюрге да?

Къартлагьа айыб этдирирге тебрегенме кесиме,
Бу тюрлю сагьышла къайдан да келдиле эсиме?

Тюз айтханла:
Джауум кёкде къалмаз,
Сёз – джюрекде.
Къууанчым, къайгъым да – Кавказ,
Тёнгегим, джаным да – Сенде.

ЭРКИНЛИК ЮЧЮН СЕРМЕШГЕНЛЕГЕ

Бу мийик тауланы, бу таза сууланы
Аллах берди бизге джурт этиб.
Алай а бу хоншу халкъны патчахы
Нечик малкёз эди, зар эди, джут эди.

Джерибизни джерине къошуб,
Кесибизни къул этеме, - деди.
Меникиди саулай мюлкюнг, къошунг,
Огьай десенг, кюл этеме, - деди.

Къайсы гяуур, къайсы джийиргеншли да
Бизни къоркъутургьа этеди умут.
Бизге уа бир Аллахны кесинден сора
Патчах да джокъ, хан, бий да джокъ.

"Зорлукъ этме, зорлукъ да этдирме",-
Дегенди файгъамбарыбыз алейхиссалам.
Кюнюне минг джауну башын кесген
Хазрет Алийни къылычы къайдаса?!

Бюгюн джау киргенди Джуртубузгьа,
Ийманы болгъан ёрге турайыкъ.
Ёлген – шейит болур, къалгьан – эркин джашар,
Къабантишлени, амантишлени да бирден урайыкъ.

Баш джорукъ – Къуранды бизге,
Башха джорукъ – харамды бизге.
Юлгю – Мухаммад файгьамбарды бизге,
Ишде, кюрешде, фикирде, сёзде.

"Аллаху акбар!" – Аллахдад уллулукъ,
Ийнанмагьанды – кюерик, улурукъ.
Къууат, берекет, кюч да ийманданды,
Бизни хорланмазлыгьыбыз джангыз да анданды.

Бюгюн джау киргенди джерибизге.
Джау киргенди... кеси да къаллай...
Адам сыфаты, адам къылыгъы къалмай,
Ичиб, бийлик этерге келгенди бизге.

Ата-ана дей, билмегенле,
Эгеч-къарнаш дей, билмегенле,
Къартны сыйын кёрмегенле,
Гитче-уллу демегенле,
Онглу, онгсуз демегенле,
Харам хакъны ашагьанла,
Тонгуз кибик джашагъанла,
Эркек-тиши айырмагьан,
Бир масхабха сыйынмагьан,
Гюнах-сууаб дей билмеген,
Харам-халал дей билмеген,
Сыйдан, намысдан хапарсызла,
Ол гяуурла, иймансызла
Киргендиле джерибизге.

Намазлыкъча джерибизге,
Джаханим ийисин джая,
Кирден толтура тёгерекни,
Тонгуз сюрюу киргенди.

Джау кирди эсе да джерибизге,
Киралмаз джюреклерибизге.
Кёлде-джюрекде – Аллах.
Келген джауну сакълайд палах.

Джау келди бизге саф болуб,
Мындан а чыгъар сал болуб.
Шимал Кавказ тобукъланмаз
Бир джигит таулу сау болуб.

Къачан да къадарыбыз тынч тюл эд,
Сыйрат кёпюрледен ёте келгенбиз.
Аллах джюрекде болуб,
Хорланныкъ тюлбюз, билгенбиз.

Къабан тишли ибилис юзюк
Джуртубузну чанчакълады.
Джашла бычакъланы суууралла,
Къартла тарталла мынчакъланы.

Да кёрейик тонгуз сюрюу,
Кимни джер тырнар анасы.
Бошуна кёрюнмейди таулада
Шамилни ауанасы.

ИТ ДЖОРУКЪ КЪАБАРГЪА ЮРЕННГЕНДИ

Бу ит джорукъ къабаргьа юреннгенди,
Къабаргьа юреннген итни уа,
Ургьандан башха тыяр мадар джокъду.

Бу ит джорукъ къабаргьа юреннгенча,
Халкъ да кесин сакъларгьа юренсеед,
Халкъ халкъны джакъларгьа юренсеед,
Алай а, ай медет,
"Эмегенни бюгюн ашары джылаед да,
Тамбла ашары джырлаед",-
Дегенлей этиб турабыз...

КАВКАЗ ЭРКИН БОЛМАЙ КЪАЛМАЗ

Тёгюледи Чеченни къаны...
Бир бек джерде кёреем Кавказны джаны:
Ёмюрле узагьына марайла аны,
Ол а бой бермей турады.

Къарачай-Малкъар, Чечен-Юнгюш,
Бизлеге къыйынлыкъдан толуду юлюш,
Хар бир кюнде – къазауат, уруш,
Алай а, бюгюлмей турабыз.

Аллах бизни ишлегенди аллай къурчдан,
Гяуур не къул болмазбыз къоркъуб къылычдан.
Кёрдюле бизни къырыб-ёлтюрюб, думп этерге,
Кёрдюле бизни сюрюб-кёчюрюб, думп этерге.

Эминаны, ёлетни джайыб да кюрешдиле бизден бошаргъа,
Ичкини, хаулеликни джайыб да излейле бизден бошаргъа.
Ёзге биз унамазбыз – алагьа ушаргьа,
Хайыуанла бла хайыуан бола джашаргъа.

Аллах сакъласын алагьа ушагъандан,
Тонгузла бла, тонгузлача джашагъандан.
Кюч джетмейин, джау кирген эсе да, джерибизге,
Ол ёмюрде да киралмаз джюреклерибизге.

Джюреклеге джибермесек а келген джауну,
Кюч джыйгъанлай азатларбыз джуртубузну, Минги Тауну.
Эртде-кеч болса да, Кавказ,
Башына эркин болмай къалмаз.

КЪУЛХУ АЛЛАХУ АХАД

Алгьын бек бёгек эдим,
Бир тели кёкрек эдим,
Тынгы-тычлыкъ билмеген
Тюз аджир тёнгек эдим.

Бёрюге не байталгьа
Шын туруб кишней эдим,
Кече, кюн да аланы
Джайылыб излей эдим.

Тёнгекде джан джокъча алгьын,
Къоркъуу джокъ эд эсимде.
Тёнгексизча энди джан –
Къалтырайма кесиме.

Мен къоркъама джаныма,
Бу къыйынлыкъкъа къара.
Къоркъуу келген джанына
Барайым, тюшсюн джара.

Джаным чыгьа, къалтырай,
Тургьандан эсе ёмюрюм,
Джаным чыкъсын да кетсин –
Келди бюгюн ёлюрюм.

Къайдады джау? Шейит джол
Бюгюн меннге ачылсын.
Къоркъакъ джаным джаулагьа
Окъ-тоб болуб чачылсын.

Аллах ючюн, Джурт ючюн,
Отха кирдим къыэына.
Джанны салгьан Аллахды,
Алса алыр ызына.

Мен эм уллу джаууму –
Джан къоркъууну – хорладым.
Къалгьан джаула бошдула,
Джигитлеге ушадым.

Джуртдан къачыб чыкъды джау,
Кёлюм сынмай, къалды сау.
Аллах кетмед эсимден.
Кёлюм чыкъмад кесимден.

Эм къарыусуз, къоркъакъ джан
Мен эдим да таулада,
Аямадым джанымы
Халкъым ючюн къаугьада.

Ёлюу алай къыйын тюлд
Кёлсюзле хапарлагьанча,
адамчыкъла къоркъкъанча
Алай къыйын тюлд ёлюм.

Меннге ачылгъан кёклеге
Къараб, ышара, рахат,
Мен ёлеме. Бары бошду:
"Къулху Аллаху ахад!"

МОСКВА ШАХАРДА,  БИДЖИЛАНЫ АСХАТНЫ КЁРЮНЮ КЪАТЫНДА САГЪЫШЛА +++++++++++

Келди мени Москва шахарда къалырым.
Алай а кёрдюм мында Асхатны къабырын.
Тёгереги – гяуур къачдан толу,
Былайда тауусулгъанды дохтурну джолу.

Былайда тюшгенди ол джерни тюбюне,
Чууут къатыны да салыннганды артда юсюне.
Не саулугьунда, не ёлгенинде,
Бир ычхыналмады гяуур тюбюнден.

Закий Асхат таулагьа термиле
Ётдюрдю джашауун тутмакъда, тюрмеде.
Къарачай халкъы – зорлукъда, сюргюнде,
Асхатны джюреги эзилди хар кюнде.

...Къарачайны къайтхан хапары келди.
Аллай сюйюмчю анга алгьын тюшю да келтирмед.
Джарлы Асхат "Къарачай" дей, ёлдю,
Ашалгъан джюреги къууанчны кёлтюрмед.

Ой ёксюз Асхат, ой джарлы Асхат,
Ким чакъыртды ийман ёлген кёзюуюнгде?!
Ёлгенингден сора да сеннге тынчлыкъ джокъ –
Сандыкъда, гяуур къабырны ичинде.

Тёгерегинг да – къуру гяуур къабырла,
Къайдады, джарлы, джулдузунг, Айынг?!
Сени мында къоюб да къалай турады,
Сау эсе, ол сен бек сюйген Къарачайынг?

Огьесе, Асхат, Къарачай кеси да,
Къабырдача тура болурму бу гяуур къралны ичинде?
Джашил байрагьын, ёхтем башын да кёлтюрюр онгу болмай,
Сен – чууут къатынныча, ол да – орус байракъны тюбюнде.

Гяуур къачлы къабырланы арасында,
Атылыб тургъан къабырынгы кёрдюм.
Кесинг да – джарлы, халкъынг да – джарлы,
"Джарлы Къарачай", -дей, мен саудан ёлдюм.

Огьай, Асхат, мен сени къоймам былайда,
Кесим да кетерме, сени да элтирме.
Таулада алкъын тартылыр орайда,
"Биз ёлгенбиз", - деб, кёлюнге да келтирме.

Сауду Къарачай, сауду тилибиз,
Къоркъмай саламлаш: салам алейкум, халкъым!
Аллах айтса, Асхат, назмучу къарнашым,
Халкъыбыз ючюн къазауат этерикбиз алкъын.

ЭНТДА  КЕСИМЕ

Кеч джат да, эртде къоб:
Бир уллу иш этмегенлей,
Аллах, адам демегенлей,
Ёлюб кетерге къоркъ.

Ууакъ къайгъылагьа, ууакъ къууанчлагьа
Кесинги бошлама, кесингден бошатма.
Бу хаух дунияда кёзбау затлагьа
Терилме, берилме, джюрекни ашатма.

Гёбелеккеге ушамасын
Кесинг, ишинг, сезиминг, сёзюнг да.
Таб гёбелекке алданныкъ отха
Бурулмасын джюрегинг-кёлюнг да.

Таяр ташха таянма да,
Ёмюрлюк затлагьа таян.
Аллах болса таянчагъынг
Сеннге ёлюм джокъду, ийнан.

Джаханим джарыкъгьа биле-биле
Алдансанг а,
Суудан тутуб сен къаядан
Салынсанг а,
Сора сеннге ким болушур?

Билиб терсейгенни тюл,
Джангылгъанны кечед Аллах.

...Кеч джат да, эртде къоб:
Бир уллу иш этмегенлей,
Аллах, адам демегенлей,
Ёлюб кетерге къоркъ.

ДЖАШЫНЫУ ++++++++++++++

Джангурдан джашынама деб,
Тенгизде къайыкъны башы тюбюне этиб,
Тюбюне киргенни кёргенмисиз?
Сени къуршалаб тургьан сюймеклигимден,
Кесинги сезимлерингден да
Сен алай джашыныргьа кюрешесе...

АЛЛАХДАН ТИЛЕСЕНГ, КЁБ ТИЛЕ...

Ол дунияда къайтарырса деб, борчха –
Аллах манга берсе эди ачха:
Зарлыкъны эм джутлукъну кёзлерин
Чыгьарлыгьем да, ол ачханын кесегин
Саллыкъ эдим орунларына аланы.

Къалгьанын да Аллах берген ачханы
Аллах деген фахмулагьа берлигем,
Сора джукъ тюрленмесе – кёрюренг.

Ёзге Аллахдан тебреген эсек джукъ тилей,
Турмайыкъ да, аланла, ачха-бочха дей,
Биз тилейик ийман бла акъылны,
Аланы юслерине да тилейик биз насыбны.

Бизде болса эд ол ючюсюню бирлиги,
Алай а Аллах кимлеге не зат берлигин
Кеси билед. Бергенин да огьургьа
Тергейик да, биз этейик шукурла!

АЙ бла ДЖУЛДУЗ, МИНГИ ТАУ, БЁРЮ

Чалкъыны джанында хыршысын, къара къайрагъын,
Эркишилени джитилеген бийчелеге ушатдым.
Тиширыуларыбыз тикген аэатлыкъ байрагъын,
Сюйгенлерибиз тикген эркинлик байрагъын,
Эгечлерибиз, аналарыбыз тикген миллет байрагъын,
Халкъыбызны джан суратын, иннет байлыгьын,
Эрле эсек, джети къат кёкге чыгьарыб тутарбыз.

Минги Тауу, Джанлысы, Айы, Джулдузу бла,
Кёк, акъ, джашил, къызыл бояуладан къуралгьан байракъ,
Сени кёрсек Алан къралыбыз къуралгьан кибик,
Кёл кёлтюрюлюб, учунуб, болабыз ёхтемирек, байыракъ.

Биз – тюрк бёрюле, акъ барсла, ас-аланла, таулула,
Тауусула, къалапеледен бюгюнлеге джетдик.
Эр бетине келишмейле тарыгъыула –
Байрагъыбызны, халкъыбызны къутхара,
Тюзлерибизни джаулагьа къоюб кетдик.
Эркинлик дей, джашау тау къойнунда зтдик.

Сиз тынгылагьыз тюрк бёрюню улуууна –
Таулу джюрекни тебиуюне, уруууна:
Тейри адамы, ант этебиз Ай бла, джулдуз бла,
Ёмюрлени узагьына келген джолубуз бла –
Тюзлерибизни да къайтарлыкъбыз ызына,
Джашау ачарыкъбыз халкъны хар керти джашына, къызына.

Европаны башындады аягъыбыз,
Минги Тау кеси тюлмюд байрагьыбыз?!
Европаны, тюрк дунияны да башы эсек да,
Бютеу Адам улуну кёзю-къашы эсек да,
Аллах джаратхан бир миллетден баш тюлбюз,
Аны кибик, бир башханы хунасына таш тюлбюз.

Бир миллетден тюлбюз учуз, багьалы,
Адам улуну тюлбюз башы, балагьы.
Биз тенгбиз – халкъла, тукъумла, адамла,
Аллах деген, Аллах джаратхан джанла.

Ёзге, бизни тюзлерибизни кючлегенле,
Бизге таулада да къоймай эселе юй болургьа,
Кюреше эселе алдаб, кьоркьутуб да бий болургьа,
Сора ала джангылалла, эски ауруула джангыралла.

Биз да айтабыз – антыбызгъа къайтабыз:
Аллах дегенле хорларла, кёрюрсюз –
Къылыч бла келгенле къылычдан ёлюрсюз.
Ай бла Джулдуз, Минги Тау, Бёрю
Не болгьанларын, ким болгъанларын,
Ким бла болгьанларын да билирсиз.

БИР ТЮЗ ОНОУ ЭТАЛМАЙ КЕСИМЕ

Сени бираз мындан алгьа кёрсем эди,
Не да Сеннге тюберими билсем эди...
Джер къалмады Сени излей мен джетмеген,
Джыр къалмады Сеннге атаб мен этмеген.

Кёрмегенлей салгьан эдим суратынгы,
Узакъ-джууукъ да биле элле муратымы,
Тауда, тюзде да кёб изледим сорукъмай,
Къалдым Сеннге бир тюбемей, джолукъмай.

Тюнгюлдюм. Мен излеген къыз алкъын туугьан болмаз,
Алай а, Джырчы тиширыуладан юлюшсюз къалмаз.
Ойнай келдик. Кёз чыкъмады, джаш тууду.
Мени кёлюме джангур тюл, таш джауду.

Аны юсюне Сеннге къалдым джолугьуб,
Ма джашауну эсге келмез джоругъу.

...Ай медет а, Сени алгъаракъ кёрсем эди,
Не да Сеннге тюберими билсем эди...
Биягъы мен эки джол айырылгьан джерде
Сюелеме. Бир тюз оноу эталмайын кесиме.
Не келеди, не келмейди эсиме.

ХАЛКЪЫМ, УЯН!

Мединада мийик минара,
Кетеринг келмей къатындан.
 Эй! Биринчи азанны Билал къычырды
Бу минараны башындан.
Джырчы Сымайылны"Акътамагъындан"
.
Поэзия – мийик минара,
Кетеринг келмез къатындан.
Хакъ Сёзню эм алгъа Билал къычырды
Бу минараны башындан.

Биринчи болуб эркин назмуну
Къарачай халкъына айталдым.
Эркин джашаугьа чакъыргьан сёзюм бла
Кесим да Хакъ джолгьа къайталдым.

Минги Тауу болгьан джуртубуз
Бир башха джуртха ушамайд.
Кесибиз а эриб, кетиб барабыз,
Халкъыбыз халкъгъа ушамайд.

Джуртубуз джуртлукъ этеллик эди,
Халкъыбыз халкълыкъ этелсе.
Минги Тауну тёппесинде
Къарачай байракъ сюелсе.

Аны сюерик джашла къайдалла,
Къайдады байракъ кеси да?!
Иннетсиз къалгьан миллет тас болад,
Терсине айланыб неси да.

Алан къралыбыз болгъан сагьатда,
Джылтырай эдик, алтынча.
Байрагьы, къраллыгьы болмагьан халкъ а,
Эри болмагьан къатынчад.

"Байракъ", "къраллыкъ» демеген халкъ а,
Ол эркек тюлдю, тишиди.
Быллай болумгъа биз къалай джетдик,
Аны ангылаталмаз киши да.

Тарихин-эсин алдыргьан миллет
Ичин алдыргьан гёдюча.
Сен къахме болсанг, къой сюрюу болсанг,
Къалгьанла сеннге бёрюча.

Сен эр эсенг – кърал болурса,
Къахме эсенг – тюбде къалырса.
Быллай ачы, тюз сёзден сора
Ачыуланыб уянырса.

Быллай ачы, тюз сёзден сора
Уяныр эсенг а – ачыуланыб.
Халкъым, уян. Болмаймыды
Джашагьанынг тобукъланыб?!

Сен – онглу халкъ, бурундан бери
Къраллыкъ джюрюте келгенсе.
Ол узакъ джолда тюшюнюрча,
Кёб къыйынлыкъ да кёргенсе.

"Бирликде – тирилик" деб, айтханса,
"Къурал", "кърал" деб, тургъанса.
Энди не болуб къалды да сеннге,
Бедишлик огъуна болгьанса.

Оноучуларынг – амантишле,
Къартла къызбайдан ёлелле.
Джашла хаулеликге джайылыб,
Кече-кюн демей, ичелле.

Бир-бирин къыргъан-ёлтюрген,
Билгенлери – уру, тоноу.
Муслиманлыкъ бармыд халкъда,
Джарлы халкъгъа къайда оноу?

Халкъым, уян. Сен силкиниб,
Оноуну алмасанг къолгьа,
Сени къасабха элтедиле,
Къуярыкъла, Тейри, джардан.

Уян, халкъым, кеч болгьунчу,
Гюнахладан тый кесинги.
Сюрюу болма, джый эсинги,
Кёлтюр байрагьынгы, кёлтюр.
Амантишлени барын ёлтюр.
Насыбынгы кесинг келтир,
Аллах болсун нёгеринг да.

КЪАРЧА,
АДУРХАЙ, БУДИЯН, НАУРУЗ, ТРАМ ++++++++

Къарча, Адурхай, Будиян. Науруз, Трам.
Къурч, Ай, Дуния, Джулдуз, Туран.
Терек – Тейри, Таш – Къадау, Тау – Минги,
Бармыд дейсе бойсундураллыкъ джау бизни?

Не адам, не заман тюрлендиралмаз бизни.
Джуртубузну Тереги, Ташы, Тауу –
Тарихибизни тамалы эм аркъауу.

Къарча, Адурхай, Будиян, Науруз, Трам,
Тейри адамы, Оллахий-билляхий, Къуран,
Ёзюбюзде, Сёзюбюзде да – тамгьаларыгъыз Сизни,
Сизденди бюгюнюбюз, тамблабыз да бизни.

Тюрк бёрю улугъан къадарда,
Минги Тау агьаргьан къадарда,
Кёк, акъ, джашил, къызыл бояула болгьан къадарда,
Аланла таулада джашагьан къадарда,
Халкъыбыз, Иншаллах, халкълыгьын тас этмез,
Сизни джаныгъызны тынгысыз-тынчлыкъсыз этмез.

Тейри джарыгъы, Тейри Джыйыны –
Къарча, Адурхай, Будиян, Науруз,Трам,
Рахат болугьуз.Не болса да, Джулдуз къалыр, Ай къалыр –
Къаф таулада таулу байракъ чайкъалыр!

КЮРЕШИУ

Адамны намысы бла нафысы
Келедиле бир-бири бла кюрешгенлей.

ИЙМАН ДЖОЛГЪА ЧАКЪЫРАМА

"Эй Тюрк! Титире ве кендинге дён... ".- Билге Каган
«Тюрк Миллети, Сизни Хакъ джолуна,
Хакъикъат джолуна, къысхасыча, -
Аллах джолуна чакъырама».
Алпарслан Тюркеш

Тюзлерибиэни башхала кючлелле,
Тауларыбыэны кючледи аскер.
Къуршоугьа тюшюб тургьан халкъыбыз,
Кеч болгьунчу, кесинги эскер.

Джуртубузну-джерибизни кючлеген бла къалмай,
Ангыбызны-эсибизни да салгьанла тузакъкъа.
Титиреб-сагьайыб, бир уяныу-тебрениу болмай,
Къуру тынглау бла, джылау бла баралгъаек узакъкъа.

Ас-Алан халкъы, Тейри халкъы эскер кесинги,
Кърал болгьан мингджыллыкъларынгы айырт.
Артда ким, кьалай алгьанын атынгы, эсинги,
Англа да, титире, тюшюн эм кесинге къайыт!

Ой Тюрк-Бёрю халкъыбыз, эскер кесинги,
Кърал болуу – джазыуунгу Кюнюд-Айыд.
Англа да, ким, къалай алгьанын атынгы, эсинги,
Хакъ джолуна, хакъикъат джолуна,
Аллах джолуна къайыт.

Эй Тюрк! Титире, тюшюн эм кесинге къайыт,
Хакъ, хакъикъат джолуна, ийман джолуна тюзел!
Тюрк бёрюсю, джаулагьа джалкъангы къайыр –
Сен кишиге бойсунуб, ит болаллыкъ тюлсе,
Эркин дуния къыйын эсе да, тёзел:
Тюрк джулдуэу бютюн джарыкъ эм гюэел.

Кюрешледе чыгъадыла, чыныгьадыла Тюркешле,
Халкъым дей билмегенни сакълайд къыйынлыкъ, палах.
Къауумуна-халкъына къайгьырыу – уллу борчду бизлеге,
Бизни кьауумла этиб, бош джаратмагъанд Аллах.

"Хакъ" демеген, "халкъ" демеген джукь да тюлд,
Ол турлукъду ёксюз улакъча, макъыра.
Тюрк-алан-тау халкъымы, Тюркешча,
Джашарыкъма Хакъ джолуна чакъыра.

АЛЛАХ, БИЗНИ МУРАТЛАГЪА ТЕРК ДЖЕТДИР!

1828 джыл Къарачай къралыбызны къыргъан кърал,
1943 джыл да халкъыбызны джесир этиб сюрген кърал,
Къраллыгъыбыэны, адетлерибизни ойгъан кърал,
Бизни хайуанлагьа ушатыб къойгьан кърал,

Халкъымы джуртунда да джуртсуз къойгьан кърал,
Дагьыда ат-бет атаб, юсюне кир къуйгъан кърал,
Тинин, мюлкюн, джерин – хар несин парчалагьан кърал,
Халкъымы иймандан, айрандан да айырыргьа кюрешген  кърал,

Аны Аллах берген ич дуниясын,
тыш къарамын да тюрледирирге кюрешген кърал, Тюрлендиралмагьанын а джер юсюнден
къурутуб кюрешген кърал,
Тюзлюкню юсюнден дагьыда дуниягьа ауаз берген кърал,
Дагьыда башхаланы къат-къат терслеб, юрген кърал,

Адамлагьа, халкълагьа, диннге да къатылгьан кърал,
Зорлукъ бла ётюрюкден согъулгьан, джаратылгьан кърал,
Мен Амантиш тюлме сенден махтау, саугъа алыргъа,
Ибилисни байрагъыны тюбюнде барыргьа.

Билеме, кърал мени бу сёзюмю онгсунмаз,
Алай а, поэт артыкълыкъгьа бойсунмаз.
Бу къралны джокъ эсе ийманы,
Баямларгьа керек шойду да аны.

Ит кърал!
Сеннге мен къул, не джырчы болалмам,
Халкъымы да сеннге теблетиб туралмам.
Меннге буюрулгьаны: кюрешде ёлюб кетерге,
Не халкъымы азат, эркин этерге.

"Аллах" деген, «эркинлик" деген – бизденди,
Къарачай халкъ ол къул тюлдю – ёзденди.
Къураллыкъды Къарачай деген кърал,
Ол къралны азанчысыды Билал.

Бети болгьан, ётю болгьан – ёрге тур!
Шохха шох бол, джаулагьа уа къылыч ур!
Бу кюрешге сен джюрюш къош, белги бол,
Эркинлик ючюн сермешгеннге юлгю бол.

Чырт къалмасын джюрекледе экилик,
Эр болмасакъ – бизге къатын, къанат болмаз эркинлик.
Джер башында эм ариу къыэ – Эркинлик,
Бизге чыгьар, биз Эр болсакъ, ант этдир.
Деу ата-бабадан къалгъан нарт къылыч бла байракъ,
Къолдадыла! Аллах, бизни муратлагьа терк джетдир!

СЕН КИМГЕ, НЕГЕ ТАБЫНАСА, ХАЛКЪЫМ?! +++++

Джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Къарачай а къайдан чыкъгъанын билмейди алкъын.
Ол бедишликге, тумакълыкъгъа къара,
Алимлеринг къайдалла, халкъым?!

Джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Къарачай а къраллыгьын къайтаралмайды алкъын.
Ол хомухлукъкъа, къарыусузпукъкъа къара,
Джигитлеринг къайдалла, халкъым?!

Джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Къарачай а джолун кёралмайды алкъын.
Да не болуб къалгьант да Сеннге,
Акъылманларынг къайдалла, халкъым?!

Ахырзаман джууукълашады,
Муслиманлыкъ а, бизден кериди алкъын.
Иги адетлерибиз да седирегенле,
Имамларынг къайдалла, халкъым?!

Джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Къарачай а, башына бош болалмайды алкъын.
Меннге не зат этерге керекди
Сен уяныр, сакъланыр ючюн, халкъым?!

Джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Къарачай а, кесин эсгералмайды алкъын.
Къыйын къадары да бир джукъгъа юретмейд...
Сен кимге, неге табынаса, халкъым?!

КЪЫРКЪ  ДЖЫЛ

Къыркъ джыл – кёбмюдю, азмыды?
Ол джазмыды, джаймыды, къачмыды?
Бу соруудан-къоркъуудан къачма да,
Бир тюз джууаб бер кесинге.

Сагьыш эт... эки джыйырма джыл...
Джашау кетди... бошуна... джыйырыл.
Джуртунга, халкъынга къошалмадынг джукъ.
Хурриет, Джумхуриет да – джокъ.

Халек аууш... турна таууш... къыркъ...
Кюн джелкенгден, ай бетингден тийген чакъ.
Акъ джамчынга – джазыудан къара башлыкъ.
Къанатларынг да – бири акъ, бири къара.

Бери къара... ёрге къара: кёлекгенг
Къара кёкде агъарады, къалтырай.
Бериден ары джууукъса энди сен –
Кёб джашасын сен бек сюйген Къарачай!

ПОЭТНИ    ИЗЛЕГЕНЛЕГЕ

Аны
Назмуларында излегиз.
Алада табылмай эсе уа –
Сора ол поэт тюлдю.
Ёлген не да ёллюк  джанланы
Араларындады ол.

КЪАНАТЛЫ ++++++++++++++++++

Къанатлы.
Бир къанаты – акъ,
Бир къанаты – къара.

Къара къанаты джерге,
Акъ къанаты кёкге тартыб,
Кёк бла Джерни арасында
Керилиб тургьан къанатлы.

Тум къара къанатынга бу ауур ташланы
Ким, къачан, къалай, нек байлагьанды экен?

Къыйырларын элияла чачакъ эте тургьанлай,
Джулдуз джарыкълы ол чыммакъ акъ къанатынг да,
Созулуб,
Джети къат кёкге къалай джеталгьан болур?

Сени эки къанатынгдан
Эки тюк алыб,
Кёзлерингден акъгъан джыламукъгъа,
Джараларынгдан саркъгъан къаннга,
Джюрегингден тёгюлген джарыкъгъа
Тийириб,
Адам улуну къыйын къадарын,
Сеийр къадарын
Къагъытха тюшюрюб кюрешеме.
30. 08. 1990 дж.

САГЪЫШ ЭТСЕМ

Эресейни къызлары ючюн сюеме,
Къарачайны уа – джуртум болгъаны ючюн.
Кесими артыкъ насыблы, къыйынлы да кёреме
Бу джерде, бу къралда туугьаным ючюн.

СЕНИ  АТЫНГА УА НЕ ДЕРГЕ БОЛЛУКЪДУ?!

Багушда да ёседи гокка,
Ол багуш ийис эте болур ансы.
Ол багуш ийис эте эсе уа,
Анга гокка дерге боллукъмуду сора?

Джандет кибик бир джер эди Джер,
Аны багуш этиб кюрешеди Адам.
Ол тамбласына этмейди сагъыш,
Анга Адам дерге боллукъмуду айтчы?

Сен барысын турсанг да кёрюб,
Харам тынгылауну басыб тураса.
Ол багуш эте, сен тынгылай эсенг –
Сени атынга уа не дерге боллукъду?

ХОРЛАМГЪА ДЕРИ БИР ЧЫДА, БИР ТЁЗ

Халкъыбыз кёрмеген не къалды –
Къазауат да, сюргюн да, ачлыкъ да.
Эм уллу насыб – тюзлюк-эркинлик эсе,
Анга къанат да – ариулукъ-джашлыкъды.

Айхай, ол да къалды узакъда –
Табдан, джарадан толуду джюрек.
Алгъын ушай эдим Ташха, Наратха,
Энди мен кесимме – Таш бла Терек.

Ма мени къолумда Аллахны сёзю –
Ётюрюк айтыргьа къоймаз Къуран.
Башлыгъым, джамчым да, джашлыгьым, джаным да,
Баш бошлукъ деген халкъыма – къурман.

Алай а халкъым баш бошлукъ демей,
Башын атхан эсе ашаугьа, ичкиге,
Сора мен кетеме аскерчи болуб,
Эркинлик ючюн къобхан Чеченнге.

Бизни халкъгъа да, кесин эсгериб,
Ёрге къобар сыйлы заман келир.
Ол заманда чеченли да келиб,
Бизни эркинлигибиз ючюн сермешир, ёлюр.

Халкъыбызгъа атылгьан окъну
Кёкрегибиз бла тыйсакъ да, тыярбыз.
Бирлешген Кавказны байрагьын
Тау джумхуриетни тёрюнде тагьарбыз.

"Къатын – эр ючюн, эр а – эл ючюн
Джашайды, ёледи" деб, бар шойду да сёз.
Быллай кюнледе танылады кимни ким болгьаны,
Джюрек, замансыз джарылма да , тёз.
Тузакъ – джашау тюлдю, хорлам – узакъ тюлдю,
Джюрек, хорламгьа дери бир чыда, бир тёз.

САЛАМ АЛЕЙКУМ, ЁЛГЕНЛЕ ++++++++++++

Мени кёлюмде
Къаллай китабла джазылгьанларын,
Къаллай джырла джырланнганларын,
Къаллай макъамла согьулгьанларын,
Къаллай байракъла чайкъалгьанларын,
Къаллай тойла баргьанларын,
Къаллай къызла тебсегенлерин,
Къаллай къанатлыла учханларын
Ким биледи?

Мени кёлюмде
Намыс бла Нафысны арасында,
Иги бла Аманны арасында,
Тюз бла Терсни арасында,
Акъ бла Къараны арасында,
Сууаб бла Гюнахны арасында,
Адам бла Джаныуарны арасында,
Аллах бла Ибилисни арасында
Къаллай кюреш, къаллай къазауат баргьанын
Ким биледи?

Мени кёлюмде
Къаллай таула агьаргьанларын,
Къаллай къобанла саркъгьанларын,
Къаллай чегетле шууулдагьанларын,
Къаллай тенгизле чайкъалгьанларын,
Къаллай джерле тебреннгенлерин,
Къаллай кёкле кюкюрегенлерин,
Къаллай джулдузла джаннганларын,
Къаллай Кюнле, Айла да тутулгьанларын,
Ким биледи?

Излеген да билялмаз энди.
Ала бары мени биргеме
Ёмюрлюкге тас болдула.
Тас болдула. Сау къалыгъыз.
Ахырзаман келгинчи,
Ёлгенле да тирилгинчи,
Кёлдеги-джюрекдеги да кёрюннгюнчю,
Таша-туру да билиннгинчи,
Бары базманнга салыннгынчы,
Хайда, къууана беригиз!
Алай а,
Ол Келлик Кюнню
Тюбелек унутуб а къоймагьыз,
Бетни-намысны джоймагьыз.
Сау джазыкъла, сау къалыгъыз,
Салам алейкум, ёлгенле!

ЭКИ ДУНИЯНЫ АРАСЫНДА

Тёнгегим тёнгерерге
Хазыр болуб турады.
Бу джюрек а кёкюрекде
Тынгы бермей урады.

Дуния малгьамы къызынайым,
Юйдегими асрар ючюн?
Дунияны артхамы атайым,
Бир Китаб джаэар ючюн?

Къуранны тилинеми юренейим,
Ингилиз тилгеми юренейим?
Барына заман къайда?
Башыбыз къазан къайнайд.

Башыбызда къалмад тюк,
Бойнубузда ауурд джюк,
Джолубуз а – тайгьакъ, тик.

Джюрегимде, мыйымда
Сёз, фикир – онкитаблыкъ.
Аны сиэге къояргьа,
Джашау берсе уа таблыкъ.

Айтыр Сёзюмю Аллах
Ауузума салгъанды.
Энди аны къагъытха
Тюшюрюрюм къалгьанды.

Файгъамбарлыкъ келирча,
Джылым да келгенд къыркъгьа:
Джолла айырылгьан джер...
Тебредим кюе, къоркъа.

Аллах, айтыр Сёзюмю
Нек салдынг ауузума,
Джашауум барлыкъ эсе,
Бычакъны ауузунда.

Отча да джанды джюрек,
Гыйы да болду юшюб.
Керек Сёз а халкъыма,
Энди бошагьанд бишиб.

Келген эсем а дуниягьа
Ол Сёзню айтыр ючюн?!
Ол Сёзню айтыр кючюм
Ол да барды. Алай а,

"Умут тау башда, аджал имбашда",
Ууакъ къайгьыладан ычхыныб,
Джюрек къалгьынчы джарылыб,
Ол Сёзню байракъ кибик,
Тутдуралырмамы Сизге?
Бир Эс Китаб – Дерс Китаб,
Къоялырмамы Сизге?

Огьесе, мен да кёблеча,
Ашау, джашау къайгьыда,
Айтырымы айталмай,
Этерими эталмай,
Ичимден кюе туруб,
Бир кюн, "Ёлдю" хапарым,
Барыбмы къалыр Сизге?

САГЪЫШ ЭТ, АДАМ ЭСЕНГ

Кетди сагьат, кюн, ыйыкъ.
Бошуна... уял, ыйлыкъ.
Джыл кетди, кетди ёмюр,
Барынг-джогьунг – бары бир.

Джангы джашау башларгъа,
Къайталмазса ахратдан.
Ол дунияда джашаргьа,
Ёталмазса сыйратдан.

Къайдады джашынг-къызынг?
Къайда дунияда ызынг?
Джашагьанынга шагьатха
Сенден къалгьан не барды?

Хайуан да джашайды,
Хайуан да ашайды.
Алай а хайуандан
Адамны башхалыгьы:
Аны ангысы-эси,
Иши, сёзю, фикири,
Тюненесин унутмай,
Бюгюнюне сагьайыб,
Тамбласына сагьышы,
Тазалыгьы, намысы,
Барын да нюрлендирген,
Игиге тюрлендирген,
Кюч берген, кёллендирген
Аны дини, ийманы.

Умметим дей билгени,
Миллетим дей билгени,
Хакъ, Хакъикъат, Аллах дей,
Кюрешгени, ёлгени.

...Тили-ангысы болмагъан,
Сен хайуан тюленг деб,
Ма аны ючюн Адамгъа,
Акъыл-палыкь болгьаннга,
Джюрек хауасы ючюн,
Ич-тыш дуниясы ючюн,
Дуниясы, ахраты ючюн,
Этилед соруу-сууал:
Туудунг. Джашадынг. Ёлдюнг.
Не къошдунг Ата Джуртха,
Не къошдунг Ана Тилге,
Айт, не къойдунг Халкъынга?!

"АЛЛАХУ АКБАР" китабымы
"ОТ ТИЛ" бёлюмюне АТЛАННГАН   СЁЗ

"...Джер, джюреги кюйюб, къайнаб, джарылды,
Къан тенгиз, от къобан айланды юсюбюзге.
Таш-тау эриб, ырхы басды ёзенни,
Джаханим чарсында кюн джарыгъы джутулду..."

"...Кече-кюн деб, айырылырча тюлдю хал,
Джер джарылгьан, от чачылгьан сагьатда.
Бёрюсю, кийиги, Адамы да джан къайгъы,
Къутулургьа уа бирине да мадар джокъ".
Аллаху акбар.

Тюш файгъамбар хайыргъа джораласын,
Не эсе да къуджур тюшле кёргенме.
Къалапеле, огъесе ахырзаман кёрюнюулемилле ала?
"Аллах, сакъла Джерни, Адамны",- дегенме.
Аллаху акбар.

Мен билмейме къаллай бир буюрулгьанын,
Бу дунияда энтда меннге джашаргъа.
Айтыр Сёзюмю Аллах ауузума салсын,
Халкъымы юсюнден башлагьанма джазаргьа.

Бисмилляхиррахманиррахим!
Келечи Сёзюн Аллах ауузума салсын.
Къыйынлы Халкъымы кёлюн, джазыуун да джазарча.
Уллу Аллах, меннге аллай бир насыб да бер,
Мен Ол Сёзню джарты къоймай, бошарча!
Амин.
23. 10. 1995 дж.

СОРУУГЪА  ХАЗЫР  БОЛ

Дуния зауугьуна башымы атдым,
Богьурдакъкъа дери гюнахха батдым.
Аллах, кечир гюнахларымы,
Джиберме меннге палахларынгы.

Суудан тутуб къаядан салындым,
Бош затлагъа алданыб, абындым.
Къой, кюрешмейим джакълаб кесими,
Бек ариу билеме тюзюмю-терсими.

«Терилдим, джангылдым, абындым",- деб,
Аллахныдамы излейме алдаргьа?!
Огьай, Аллахны, кесинги да алдаялмазса,
Этгенинги билиб этгенсе барын.

Къой энди къарыусуз дыгаласланы,
Кюрешме кесинги джазыкъсындырыргъа.
Кечмеклик тилеб да кюрешме,
Джууаб берирге, эркишича, хазыр бол.

Буруннгу акъылманла айтхандыла
"Ажымлы атласанг ажымсыз ёлюрсе" деб.
Кесинг сайлагъан джол ючюн,
Ибилисни, шайтанны да терслеме.
Этгенинги, иннетинги тюзюча айт да,
ЭРКИШИЧА, хазыр бол, СОРУУГЪА.

АЙЫБХА ДЖУУАБ

- Орусха тагъылыб тураса деб,-
Бир къарачайлы меннге этеди айыб.
- Къарачай кеси уа кимге тагъылыб
Турады экен ? - деб, сорама мен.

АМАНАТ БОЛ, ХАЛКЪЫМ, АЛЛАХНЫ КЕСИНЕ

Джерни мийиклигидиле таула,
Аны тазалыгьы-акълыгъы-дыла таула,
Тауладалла эм таза суула,
Тауладалла эм ариу къызла.

Мен таулагьа айланыб къылама намаз,
Сен – Джердесе, Кёкдесе, Джюрекдесе Кавказ.
Мен Сенде туумагьаныма да джарсыйма Кавказ,
Мен Сенде турмагъаныма да ачыйма Кавказ

Джанады, кюеди бу БАШ бла ДЖЮРЕК!
Уллу КЪАРАЧАЙ! ой ол ТАШ бла ТЕРЕК –
Сизсиз таулугьа биринчи сура – Алхам,
Сизде тюшеригед меннге кёкледен ИЛХАМ.

...Чабакъла огьуна тенгизден чыгьыб,
Сууну ёрге келелле атаргьа ырхыз.
Мен да артха, Джуртха къайытмай къалмам,
Кёз туурамдалла Теберди, Архыз.

Кетмез тансыгьым – Къарачай, Къобан,
Къайда болсам да, джаным сизге къурман.
Толкъун уруб атханча чабакъны джагьагьа,
Джазыу быргьады мени да Джуртдан узакъкъа.

Джюреклерибизни тансыкьлыкь, сюймеклик тарай,
Ата Джуртубуз – Кавказиягьа кёзюбюз къарай,
Кюнден кюннге тауусула, азая барабыз,
Къайытыр умутдан да узая барабыз.

Мында туууб ёсген тёлюле,
Турмазла бизнича ары термиле,
Къарачай алагьа бизле айтхан джомакъ,
Аралары айтыб айталмазча узакъ.

Ёкюнмейик, неге да – Аллахны къадары,
Мадары болгьан Джуртха къайытыр,
"Къарачай" дей ёлгенледен да бир хапар айтыр.

Биз билгенча тура болмаз Къарачай да,
Алай а, алгьынладача тие болур Кюн, Ай да,
Таула да алгьынча, агьарыб, сюеле болурла,
Суула да ышарыб, шоркъулдаб, эне болурла.

Къарачайлы къарачай тилде сёлеше болур,
Къарачай киши да юй ишлеб кюреше болур,
Къарачай къатын да джюн ишлеб кюреше болур.
Сабийле да биягьынлай окъууда болурла,
Анала да алагьа къоркъууда болурла.

Кёб зат тура болур алкъын алгьынча,
Ой бу эсгериуле – джанынгы суууруб алгьанча.
Алай болса да этейик къолдан келгенни,
Къайда да сыйы болмагьанды саудан ёлгенни.

Таула, таулула, Къарачай, Кавказ,
Огьай, бу мийиклик кишиге бойсунмаз.
Тартханлай а турур дунияны кесине,
Аманат бол , Халкъым, Аллахны кесине.
1995 джыл, ноябрны 15

Бисмилляhиррахманиррахим!
КИТАБЛАРЫМЫ АТЛАРЫ:

Китабымы КИТАБ ачханча ач.
Алхам.
Кёк тил. Кюн тил. Джанкъылыч.
Джангы Ай бла Джулдуз.
Дуния сейирлиги. Дуния аламаты.
Къарачайны Къадау Ташы.
Джуртда Джангыз Терек.
Туран кёгюнден къычыралла турнала.
Къазакъ бёрю.
От тил.
Ит тил чапыракъ.
Къум тюзде суу тамчы.
Ай джарыгьында тай кишнеген таууш.
Ай толгьан кече.
Дефтерле ауушуннган кече.
Танг, ат! Тейри эшиги.
Тиширыу кючлюдю эркишиден. Сюймекликге харс. Илхам.
Джан Джурт.
Халкъ саны аздан хорланмайды....
Къарча, Адурхай, Будиян, Науруз, Трам.
Аллаху акбар!

1985 джыл. ПЕТЕФИНИ    ОКЪУЙ...

Сёзюм къоргьашынды мени,
Шандор Петефи къарнашымды мени.
Дауубуз да бирди бизни,
Джауубуз да бирди бизни.
Джазгьанларыбыз ушагьанча,
Джазыуларыбыз да ушай келед.

1995 джыл. ПЕТЕФИНИ  ДЖАНГЫДАН   ОКЪУЙ...

Сёзюм – къоргъашынды мени,
Джандар Петефи къарнашымды мени.
Маджар къарнашымды Шандор Петефи,
Маджал сырдашымды Джандар Петефи.

Халкъыны эркинлиги ючюн сермешген, ёлген,
Поэтге башха джол болмагьанын билген
Джандар Петефи, Шандор Петефи.

Дауубуз да бирди бизни,
Джауубуз да бирди бизни.
Джазгъанларыбыз ушагьанча,
Джазыуларыбыз да ушай барад...

1983 джыл ЧАБАКЪ ТУТХАНЛАГЪА КЪАРАЙ. +++++++

Къара ол джигитге,
Кюледи юзмезден.
Чабакь а къатында
Ёледи юзмезде.

Ёлюм джетсе, аны да,
Алдад титирери.
Ышаргъаны тохтаб,
Сууча барыр тери.

Кюледи, ёлтюреди,
Сёзге да – тёзмезден.
Саудан ёлген джаны
Къарайды юзмезден.

"МИНГИ ТАУ" дергини-журналны башчысы
БЕГИЙ улу АБДУЛЛАХХА +++++++++++++++++++

Кюнден-кюннге бу затха барама бегий:
Малкъарда сау болуб Абдуллах Бегий,
Ёзден сёз таулада джыгьыллыкъ тюлдю,
Дуния аллында бетибиз къызарлыкъ тюлдю.

Бий Поэзияны къанаты, ауазы –
Абдуллах, мен ёлсем, Сен къылдыр джаназы.
Халкъын, Джуртун сюйгеннге азаб тюлдю ахрат,
Ай марджа, бетими Минги Таугьа кьаратыб асрат.

"Минги Тау" дергини да, сал  джасдыкъ орнуна,
Сени бла ёхтемлене болур, таб, Къарча огьуна.
Къатыбызгьа да, къулла тюл, бёрюле келсинле,
"Эркинликден баш зат джокъ дунияда",- десинле.

Сен – бизни адабиятны Хасаукачысы, Умары,
Сен къул сезимни, къул сёзню тюлсе унарыкъ.
Кязим хаджи, Джырчы Сымайыл, закий Къайсын,
хакъикъатчы Дуда улу –
Бюгюн Сеннге, бары Сеннге таяналла, ышаналла Бегий улу.

"Биз бурхубуз, букъубуз"-, деген къуллагъа,
"Огьай, халкьбыз, адамбыз",- деб, джууаб бересе.
"Бир Аллахдан башха джукъгъа табыннган,
Муслиман да, эр да тюлд"-, деб, джууаб бересе.

Сейир этиб турама сени кюрешинге,
Сен – Къарачай-Малкъар къралны джюрек уруууса, отуса.
Алай а, бир къауумла келиб сенден от алгъан кьой,
Ол отну джукълатыргьа дыгалас этелле.

Ёзге ол от, Сен саулукъда джукъланмаз,
От джилтинле джюреклеге тюшелле.
Таулучукъла "хайт" деб, ёсюб джетелле –
Къарачай-Малкъар – кърал болмай къалмаз.

Нартладан, ас-аланладан джетген байракъны,
Джангыз кесинг ёрге тутуб тураса.
Амантишлеге, манкъуртлагъа, къуллагьа чамланыб,
"Ёзденлик-эркинлик-кишилик!",- деб, тураса.

Сен чыгъаргьан ол "МИНГИ ТАУ" дергини,
Магьанасын толу билген кесингсе,
Ол тас болгъан къазакъ бёрю, дертинги
Сатлыкъладан ала айланад, билемисе?

Терс иннетле тамырындан кесилмей,
Ол тюрк бёрю Минги Таугьа къайытмаз.
Бегий улу, биягьынлай кесингсе,
Сен сау болсанг, мен ёлсем да къайгъырмаз.

Не халкъгьа да сени кибик бир улан
Озуб джетед. Файгьамбар да джангызед.
Бегий улу джигит туугъан Абдуллах,
Раубазы, Аллах да сени блалла, кёб джаша.

АЛЛАХ АЙТСА, ДЖУКЪ ДА БОЛМАЗ ХАЛКЪЫМА

Ара шахарда алгьанма юй,
Мында джашаргъа ургьанма чюй.
Тансыкъдан ёлмез ючюн а элиме, Кавказгъа,
Бир мазаллы къая Ташны орнатханма арбазгъа,
Бир нарат Терекни да орнатханма къатына,
Къарачай деб атагъанма атына.
Къор болайым
Ата Джуртда джашаб тургьан халкъыма.

Менича, сенича, чачылыб кетмей,
Бизничаланы сёзлерин да этмей,
Дагьыда хапар сора, къайгъыбызны кёре,
Динин, тилин, адетин сакълаб тургьан,
Къор болайым Ата Джуртда халкъыма.

...Къойчу, джюрек, къуугьун этиб турма да,
Бёрюча улуб, итча чабыб турма да,-
Уллу Аллахны къолундады хар не да –
Бир кесекге бир къой мени къалкъыма.
Аллах айтса джукъ да болмаз Халкъыма.

ЗАМАН БЁРЮСЮНЕ АШ БОЛМА

Хар назмум бла мен туусам да джангыдан,
Мени малларыма да барды къоркъуу джанлыдан.
Излей эсе Поэзияда орун алыб джашаргьа,
Назму назмугьа мадар джокъду ушаргьа.

Энчи болсун турусу, асрасы, юстюню да,
Ич хауасы, тыш къарамы-тюрсюню да,
Аякь алышы – чабханы-джортханы, джюрюшю да,
Алагьа кёре болур ёмюрлюкден-ёлюмсюзлюкден юлюшю да.
 
Бир-бирине ушагьан эки назмудан – бириси,
Бири бирини болгьаны себебли кёлеккеси,
Заман Кюню чыгьа келиб, тюз башындан тийгенлей,
Ол кёлекке къысхартыла, думп болады дуниядан.

Заман бёрюсюне аш болады, тас болады ол,
Аны эскерсин назму джазгьан, къалам тутхан кьол.

АХЫР КЮННГЕ САГЪЫШ ЭТЕ

Аллах, джалбарыб тилейме Сенден,
Сакъла бизни палахдан, ёлюмден.
Алай а, тауусулуб, берген болджалынг,
Келе тура эсе, ийген аджалынг,

Ол меннге бир къургъакъ джылы кюн джетсин.
Тынгысыз боранлы къыйынлы джаным
Бу шашхан, къатышхан, къайгьылы дуниядан
Бир шош рахат аламат кюн кетсин.

Къабыр къазгъан да къыйналмай къазарча,
Сал агьачны тутхан да, ауурсунмай тутарча,
Кетгеннге, къалгьаннга да тынчыракъ болурча,
Бир огьурлу кюн огьур бла келсин меннге ёлюм.

ТЕРМИЛЕЛЛЕ +++++++++++++++++++++++++++

Урудагъыла
Джулдузланы
Кюндюз да кёре,
Термилелле.

МЕН ИЗЛЕГЕН

Хар назмуму джазама алай,
Джуртумда бир терек орнатханча,
Халкъыма бир сабий къошханча,
Ана тилиме джашаргьа болушханча,
Кесими ёлюмден къутхарыб кюрешгенча.

Минг къара сууну ачханча башын,
Таша магьаналарын ачама Сёзню.

Ала, къара, кёк, джашил... кёзлеча, сёзле,
Сюйюмлю кёзлеча, нюр чачхан сёзле,
Къызланыча сюеме сизни.

КЁКДЕН – ДЖЮРЕКГЕ, ДЖЮРЕКДЕН – джюрекге,
Джюрекден да Кёкгеди Сёзню джолу.
Сёзню келечи болгьанын сезиб, билиб,
Халкъны джазыуун джазсын Джазгьанны къолу.

Ана тилибиз айныса, ёссе,
Джуртдан тышында да айтылса, джюрюсе,
Халкъыбызда ийман бла бирге бегисе,
Кърал да аны хорлар(ын)дан тюнгюлсе...
Мен излеген олду.

ТАРИХНИ СЁЗЛЕДЕ ИЗЛЕ

Джантарих.
Джансурат.
Джанкъылыч.
Джанкъоз.
Къанкъаз.
Джанкъаз.
Къафкъаз.
Джан+къоз
Къан+къаз
Джан+Къаз
Къаф+къаз
Тарихни сёзледе къаз.

МЕН – БИЛАЛМА – ФАЙГЪАМБАРНЫ АЗАНЧЫСЫ +++

Мен Билалма – файгьамбарны азанчысы,
Ёмюрле узагьына къычырама азан:
Харам джукъудан сыйлы намаз ашхы –
Уян, букъудан-гюнахдан тазалан.

Нафсынга берилиб, оруннга керилиб,
Не да рысхыны сюрюб, талагьынг туруб,
Аллахынгы, адамынгы да атыб, унутуб,
Адетни, намысны да теблеб, къурутуб,
Тургьанынг боллукъду. Уян, тюшюн.

Тохта да, баргъан джолунга бир къара.
Бар эсе адамлыгьынг, муслиманлыгьынг,
Кесинге, ахлунга, халкъынга да джара.

Къайгьыр дининге, тилинге, джуртунга,
Муслиман адам болгьан къыйын эсе да, кюреш.
Борчунг барды миллетинги аллында,
Аны ючюн берилгенди сеннге ангы-эс.

Алай а, хар нени да башла кесингден,
Иннет этиб, тазала тёнгегинги, джанынгы.
Дуния букъусу юсюнгден кетерча,
Джанынга чабмазча джаханимни джалыны.

Мен – Билал – файгьамбарны азанчысы,
Онтёрт ёмюрден асламны къычырама азан.
Алкъын азандан шайтанлача къачханла кёб,
Джюрегим, башым къайнайды къазан.

"Къум тюзде суу тамчы" деб, кёчюрюледи атым,
Къум тюзде суу тамчы болурму сёзюм да?!
Къул болумдан къугулургьа излемейди халкъым,
Аллах, бер меннге бир джангы кюч, тёзюм да.

ХАЛКЪ САНЫ АЗДАН ХОРЛАНМАЙДЫ... ++++++++

Кёк джабагьы арытады,
Сагал-сагал булутла.
Мен арыйма сагьыш эте,
Болмазлыкъгъа, боллукъгьа.

Ёзденмиди байракъ этген
Бойсунууну, тёзюуню?
Джюрек эсге тюшюреди,
Кюн тутулгъан кёзюуню.

"Эркинлик" деб, чечен миллет,
Джанын салгьанд базманнга.
Башха халкъ а тумакълыкъдан,
Хомухлукъдан, къызбайлыкъдан
Олтан болгьанд душманнга.

Бети, ётю джетмегенин,
Эси-ангысы джетмегенин,
Джуудурургьа кюрешед.
"Биз бурху халкъ, аз халкъ" деб,
Баш алыргьа кюрешед.

Халкъ саны аздан хорланмайды,
Ийманы аздан хорланад –
Аллахны орнуна Ибилисге,
Гяуурлагьа табына.

Аланы адетлерин
Адет этед кесине.
Таб, аланы атларын
Атайд сабийлерине.

Гяуурлача ичкиге,
Къахмеликге юренед.
Ала бла ашаргьа,
Джашаргъа да тюзелед.

Къуйрукъ булгьай джалайды,
Залимни чурукъларын.
Кесине джорукъ этед,
Аланы джорукъларын.

Алай бла тюрлениб,
Тили, адети тас болуб,
Джашайд, башха миллетге
Къул эм къарауаш болуб.

Эм ахырында уа ол
Миллетлигин джашырад.
"Башха миллетденме" деб,
Кукаланад, ышарад.

Тас болады дуниядан
Сыйсызлыкъны сыйлагъан,
Эркинликни орнуна,
Къул джашауну сайлагьан.

Халкъ халкъ болмай, сюрюу болса,
Сюрюлед эм зорланад.
Халкъ саны аздан хорланмайды,
Ийманы аздан хорланад.

ФАТИХА +++++++++++++++++++++++++++++++

Бир уллу палахдан, къыйынлыкъдан сау къалгьанча,
Бир къыйын ауруу юсюмден арытыла тургъанча,
Бу дуниягьа мен джангыдан туугьанча,
Джер тюбюнден джер башына чыкъгъанча,
Бу халгьа къара.

Чыммакъ къар джабыбды кюнбетлени, ёзенни,
Къарны юсю уа – къызыл гюлледен толу.
Бу тазалыкъны, ариулукъну бизге берген,
Нечик чомартды уллу Аллахны къолу.

Нарат чегет кёкге тартад, кёгериб,
Къобан болуб, саркъыб келед кёк, эриб.
Кеси кесин джер да ёрге тебериб,
Джууаш болгьанд джууукълашыб Аллахха.

Бий Аллахны бир мёлеги бусагьат,
Эки къанаты Минги Тауну эки башын сылай,
Адам улугьа Аллахны саламын айтыб,
Тебрерикча, дуния тамашад алай.

Бу къудуретге, берекетге, тазалыкъгьа,
Джашауум да, джаншауум да келишмейд.
Къайгьы тёбе – Адам кеси келишмейд,
Бу уллулукъгьа, рахатлыкъгьа, акълыкъгьа.

Бу Шошлукъну, бу Тынчлыкъны бузгьан джан –
Адам бери къайдан, не ючюн тюшгенди?
Къой сагьышны, къой назмуну, кюрешни,
Къаргьа джат да, кёкге къара... Фатиха!

СЮЙМЕКЛИК БЕР!

Къол аязынга сыйыныб къаллыкъ джюрегимде
Кёкге, джерге сыйынмагьан бир сюймеклик.
Кёлюмю ангылаб меннге тыйыншлы болур ючюн,
Аллах, бу къызгьа да меники тенгли бер сюймеклик.

КИМДИ АЙТАЛЛЫКЪ АНЫ?

Джалан аякъ баргъанма
Бычакъны аууузунда.
Джанымы базманнга салыб,
Алай табханма насыбны.

Къан да, тер да, джыламукъ да,
Сугьаргьандыла аны.
Джарадан, табдан толуду
Ариу бети дунияны.

Адам джюреги джарылыб,
Андан чыкъгьанчады дуния.
Джаным да, чыгьыб, кёкден
Къарагьанчады бери.

Ёлген, тирилген да эте,
Эркелетеме джашауну.
Магьанасын а табалмайма,
Кимди айталлыкъ аны?!

«ХАЛКЪМА», «АДАММА» ДЕБ, ТУРМАСАНГ +++++++

Алма терегинден узакъ кетмейди,
Мен да Къарачай терекден алмама.
Сен да чууут, алман болаллыкъ тюлсе,
Кеси кесинги алдама.

Ала миллетлерине къуллукъ этгенча,
Къуллукъ эт сен да халкъынга.
Аладан тёш-чёгюч, хыршы да ал,
Джарарыкъ эселе чалкъынга.

Орус гылдыуай таб эсе,
Чалкъы сабынгдан къоратма.
Алай а, сакъла халкъынгы,
Тарих, джер байлыгьын тонатма.

Кёбден кеб ёлед, аздан аз ёлед,
Джалыныб джаудан къалмазса.
"Халкъма", "адамма" деб, турмасанг,
Не халкъ, не адам болмазса.

НАЗМУМ ДА ЁЛДЮ

Сермеше ёлдюм,
Болмаз ючюн къул.
Назмум къалды тул.

Ол да сермешед,
Ол да кюрешед:
"Халкъ, болма къул,
Тюбге тюшме.

Халкъ болмаз къул,
Къул болгьан – халкъ тюлдю,
Сюрюудю.
Халкъ, болма къул.
Болма къул.
Халкъ...»
Назмум да ёлдю.

КЁЗЮМ КЁРГЕН

1.
Джут адам къарылыб ёлюр.

2.
Къарны ючюн джашагьанны
Ахыр ашы – ёлюр отду.

БАШСЫЗ НАЗМУ

Кырдык.
- Къырдыкъ.
Дууа джаз.
- Дууа бууар.
- Китаб ач.
- Къач.
- Китабыма ат:
Танг, ат.
Табыма ат:
Тарых – ахырат.
Джарамы чуруму:
Джашау. Дуния. Кесим.
Джаныма балхам:
Алхам.
Заманнга боюн:
Ахыр.
Ахырзаман.
Адамгьа дагьан:
?
Джай чилле.
Къыш чилле.
Къыяма.
Къыямат.
Кёпюр – сыйрат.
Тарых – ахырат.
Танг, ат.
Джангы танг.
адам, ёл.
Тирил, Адам.
Назмума баш:
Баш джокъду не да
Башсыз назму.

АДАМ КЁЛЮ ДА ТЕНГИЗГЕ УШАЙД

Тенгиз кишини джутаргьа излемейд,
Излемейд кишини теблерге да.
Джангыз ол кесин тазалайд, ариулайд,
Термиледи кёкге джетерге да.

Чууакъ кём-кёк джулдузлу кёкде
Кесин кёргенча болады.
Адам кёлю да тенгизге ушайд –
Тебе, чайкъала турады.

ХАР ЗАТ ТУРГЪАНЫЧА КЪАЛДЫ.

Талпыгьан, термилген да этдим,
Алданнган, терилген да этдим,
Ёлген, тирилген да этдим,-
Тюрленмед Сеннге къарамым,
Тюрленмед меннге къарамынг.

УЧХАН ДЖАН

Аякъ басханны кёзюнг кёрмезча,
Алай къарангыды кече.
Джол къаяны эрни бла барады,
Ышан этиб барама джолда.

Джарыкъ андан урур эсе уа –
Умут этиб къарайма кёкге.
Чексиз къарангы кёкню ичинде
Ууакъ къалтырай, джулдузчукъ джанад.

Джарлы джанымы эгиз нёгеринеча,
Джаным ауруб къарайма анга:
Бу мазаллы Джерде мен джангыз кесимме,
Чексиз кёкде джангыз кесид ол да.

Джангызлыкъ джиби байлагьанды бизни,
Джерде, кёкде, джюрекде да – джангызлыкъ.
Кёл басарча къайры баргьын, не этгин?
Учхан джан – учхан джулдуз – джангызлыкъ.

ДЖАНГЫЗЛЫКЪ

Кетсем киши эслемез:
Атым болуб, кишнемез,
Итим болуб, улумаз,
Ахлум болуб, джыламаз.

Джулдуэум – Темиркъазакъ,
Къазакъ бёрю – джюрегим.
Кесим къалай болсам да,
Халкъымады тилегим.

Кёкге ушагьан кёлюмде
Шыбыла, булут да бар.
Ёзге талай иги иш
Этгенме деб, умут бар.

"Джокъ эсе да арбазы,
Болмаса да арбасы,
Гюнахы къурурукъну
Баред,-дерле,-Аллахы.

Кесинден къарыусузгьа
Болушургьа кюрешди.
Аллах берген фахмусун
Башхалагьа юлешди.

Онгсузладан къачмады,
Онглугьа джалынмады,
Бу иймансыз къралны
Отунда джылынмады.

Халкъым, Джуртум дегенлей,
Тилим, диним дегенлей,
Джашады, ёлдю, кетди.
Къолдан келгенни этди.

Адамгьа не къралгьа
Бойсунургьа сюймеди.
Эркинликден баш бир зат
Бу дунияда билмеди.

Къой болургъа унамад,
Къой кесерге унамад.
Аллахны джоругъундан
Башха затны унамад.

"Орнундан чыкъгъан итни
Бёрю ашар" - ашады.
Сынджырланы, итлени
Кёрюб болмай джашады.

Бойнундан тагьылмады,
Кишиге табынмады.
Баред аны Аллахы.
Да къурусун гюнахы".

ЧЕЧЕН КЪАРНАШЛАРЫБЫЗНЫ ТУРАЛЛА КЪЫРА

Чечен къарнашларыбызны туралла къыра,
Биз а бир джанындан турабыз къараб.
Не ары барыб, къазауат этмейбиз,
Не халкъны джыйыб ирият бермейбиз.

"Тюзлюк", "Эркинлик" дегенни къурутады кърал,
Алай а, унутады кърал:
Зулмусу, алдауугьу да бирча къыйнай,
Эски табла огьуна тебрегенле къанай,
Ачыудан, дертден башлагьанбыз къайнай,-
Кавказ саудан къобарча болгьанды.

"Эркинлик" деб сермешген Чечен,
Къазауатда ётсе да хар кюнюнг-кеченг,
Къатдыр кесинги, муратынг толлукъду,
Кавказ, Аллах айтса, эркин боллукъду.

Бюгюн Чеченнге атылгьан окъ-тоб,
Барыбызны джаралы этеди.
Къыйналсакъ да, иги джорала этебиз:
Къышны ызындан келмей къалмаз джаз,
Эркинлигин эрча аллыкъды Кавказ.

ДЖАНГЫЗ СЕНСЕ КЕРТИ

Сёз дегенинг – Къой Джолда, кишнеб чабхан тай,
Кёк маралны акъ джелини – тола баргьан Ай,
Бир къудуретни, таша кючню кёз джилтини – джулдузла, Мёлекни къанат тауушу, къанат нюрю – назмула.

Барысы да ётюрюкдю, джангыз сен – керти.
Сени меннге уллу Аллах, учун деб, берди.
Сен ышарсанг, меннге ышансанг – олду аламат.
Сюймеклигибиз уллу Аллахха болсун аманат.

БОЛ КЮНЧА

Къайнаб урду джер мыйы,
Артда болду тау гыйы.
Джюрек, къайнаб тебреме,
Ол буз тауну кёремсе?

Кёлтюрюлме, джюрек, къой,
Бёрю болма, болма къой,
Болма терек, болма таш,
Болма бий не къарауаш.

Бол,- дейимми,- сен кимча?
Бол Кюнча.

ЫШАРМАСАНГ – КЮНЮНГ КЪАРАНГЫ

Къарангыны ышарыууду джарыкъ.
Кечени ышарыууду танг.
Ышар.
Ышармасанг къаарангы кючлерикди,
Ышармасанг – кюнюнг къарангы.
Ышармасанг – кюнюм къарангы.

ДЖАНАЗЫ КЪЫЛДЫР

Мухаммад хаджи,
Назмуларыма бир къылдыр джаназы.
Не ючюн десенг,
Ала кишиге керек болмагьанча кёреме.

ДАРМАН КЪАЙДАД? +++++++++++++++++++

Бу кърал джашаялмайды адамын соймай,
Ишлеген кьаласын да кьуйругьу бла оймай,
Артыкъсыз да тюрк-муслиман халкъын тынчлыкълы къоймайд, Кече-кюн да кюрешеди аны бла.

Къоркъады Москва Стамбул болад деб,
Муслиман джамагьат мында кёб болад деб,
Иймансыз джорукъ чёб-салам болад деб,
Джан-джанын ашайды, юреди, улуйду.

Ишекликни, тилчиликни ёсдюреди,
Адамны адамгьа, халкъны халкъгъа юсдюреди,
Къулгьа бийни, терсге тюзню кесдиреди,
Къайда телини, джукъбилмезни оноугьа салыб кюрешеди.

Эркинлик деген адамны, халкъны
Бойнуна салады билеб, бычакъны.
Ангысы кючлюню тайдырады къуллукъдан –
Киши джукъ билмесин болгъандан, боллукъдан.

Ит кърал Аллахдан, адамдан кьоркъмай эсе,
Къара халкъ а джыйын болуб къобмай эсе,
Къыйынлыгьын ички бла джаба эсе,
Дарман къайдад, дарман неди бу къралгьа, бу халкъгъа?

АЙЫРЫЛСАКЪ ДЖАРАМАЗ

Сен – Азиза, мен – Азиз,
Джан бла тёнгек – бирбиз биз.
Сен – Ораза, мен – Ораз,
Сен – танг ала, мен – ауаз,
Сен – къыбыла, мен – намаз,
Айырылсакъ джарамаз.

БИР АЛЛАХ КЕСИДИ МЕНИ НЁГЕРИМ

Мен излей эдим аллай къызны,
Сёзюме, кесиме да болурча къанат.
Джулдузла мийиклигине биз бирден чыгьарча,
Бизден къууанырча адабият бла санат.

Халкъыбыз къууанырча бизден,
Мен излей эдим аллай къызны.
Сени кёрюб умутлу болсам да,
Ангылай тебрегенме джангылгьанымы.

Сени джокъду анда терслигинг,
Мени да джокъду анда гюнахым.
Биягьы кесим джангызлай къалама,
Къыз тюл, джулдуз джарыта джолуму.

Сен кёкню бир къаты, мен – башха къаты,
Баш къаты болаллыгьек бирге болсакъ.
Ай медет, кёк бир болгъанлыкъгьа, бир болалмайбыз биз,
Сюеди, кюеди, къыйналады джюрек.

Кесими къатыма кёчюреме деб сени,
Кёб кюрешдим – Къадар унамад.
Биягьы кесим джангызлай къалама,
Бир Аллах кесиди мени нёгерим.

НЕ ЭСЕ ДА МЫДАХ БОЛДУ ДЖЮРЕГИМ

Джер терледи, Кёк кёгерди, Ай агьарды,
Къанатланды, джулдузланды джюрегим.
Кёк джашнады, ат кишнеди, къыз къыэарды,
Не эсе да мыдах болду джюрегим.

СЕНИ КЁРГЕН БОЛУРЛАМЫ АЛА ДА? ++++++++

Кюн таякъгьа къонуб джырлайд къарылгьач,
Тау кёгюрчюн мурулдайды къаяда.
Сени кёрген болурламы ала да?
Мен ангылайма къууанчларын аланы.

СЕН КИМСЕ?

- Кимсе?
- Адамма.
- Халкъынг?
- Адам улу.
- Сени ким джаратханды?
- Кёкню, Джерни джаратхан,
Бютеу заманланы, аламланы джаратхан
Джаратханды мени да.

Джашатхан, джашатырыкъ да,
Ёлтюрген, ёлтюрлюк да,
Джангыдан тирилтирик да – Олду.

Ол халал этген затланы
Халал этиб,
Ол харам этген затланы
Харам этиб джашау –
Борчду меннге.

- Джаша.

АЛЛАХХА, АДАМГЪА ДА ДЖЕТМЕЙДИ СЁЗЮМ

Джюрегимде болгьанны бир къызгьа айтыб, ангылатыб,
Аны онг джанымдан сол джаныма кёчюралмайма сора,
Сау халкъны сёзюм бла, назмум бла
Тюрлендирирге къалай джетсин къарыуум?

Кёлюм не чыгьыу этди кесимден, джазгьанымдан да,
Магъанасын тас этди джашауум, ишим.
Намаз огьуна эталмай къалдым,
Аллахха, адамгьа да джетмейди сёзюм.

ОЙ ДЖИЛЕК БАЧХА, ДА НАНЫКЪ БАЧХА

Эм татлы джилекле, наныкъла
Къыз къоюнлада бишелле.
Ала кимден къутулсала да,
Поэтни ауузуна тюшелле.

Ол джилеклеге, наныкълагьа
Джандет кёгетле да джетмейле.
Кёкде бишген джулдузлагьа да
Туура алагьача этмейле.

Ой ол наныкълагьа, джилеклеге
Мен ычхыннганма кёб кере.
Сюймеклик джолну барама,
Бугьунмай, буюкъмай, кёз кёре.

"Намысын нафысы хорлагьан",-
Демесин меннге киши да.
Наныкъ тахтасы болгьанны
Башхады сёзю, иши да.

Ой джилек бачха, да наныкъ бачха,
Джандет сиздеди, билеме.
Мен джеталмагьан бир кёгет барды –
Аны амалтын ёлеме.

КЮЧЮК ХАННЫ КЪЫЗЫНА

Марал санлы къызчыкъны
Аяз ийнакълаб ётдю.
Тёп-тёгерек бурулуб,
Къууанч тыбырлы кетди.

Мен аязгъа сукъландым,
Кёб къарадым ызындан:
Ариу болмаз дунияда
Кючюк Ханны къызындан.

Джерде ариу азмыды,
Ол кимди да, джокъ эсе?
Келе тургьан джазмыды,
Заремамыд огьесе?

Тангмы атды агьарыб,
Кюнмю тийди къызарыб,
Огьесе Заремамы
Келе турад ышарыб?

Терек бачха чакъкъанча –
Берекети, сюйюмю.
Бир огъурлу сыйлы кюн
Ол джарытыр юйюмю.

Юйюме киргинчи уа,
Толуб мени муратым,
Юй тёрюнден къарайды
Джер джулдузну сураты.
22. 01. 1996 джыл

О ЗАРИ, ОЗАРИ МОЮ ДУШУ

1.
О Зари, озари мою душу,
Изгони из неё этот мрак, эту стужу.
Ты молитва моя и мечта – семикрылая, смелая,
Ты – мой день и моя ночь – белая, белая, белая.

Светловолосая, мягкая, нежная –
Вся такая земная и небесная.
Без Тебя я горю в снег и стужу...
Свет зари, о Зари,
И спаси, и храни мою грешную душу.

2.
Я молчу, умираю, волнуюсь,
Никого я не вижу, не слышу:
Из зари появилась Зари
И, как в море, вошла в мою душу.

Сердце мое, как дитя не ори,
Не случайны в тебе этот свет и огонь.
Положу я тебя на ладони зари –
Пусть божественный свет и грешный огонь
Сойдутся и сольются навеки.
И Зари земная-не-земная ладонь
Вдохновит, окрылит и успокоит тебя.

3
И ночи, и сны, и стихи мои – такие белые,
А светлые волосы твои сейчас такие темные,
А глаза твои такие томные,
Такие томные, бездонные,
А душа моя такая бездомная,
И вся ты такая естественная, не жеманная,
А потому, еще более желанная,
О Зари!..

4
Звездопад твоих грез,
Водопад твоих волос,
Солнцепад твоих глаз,
Семицветье твоего голоса,
Полнолуние твоего тела,
Веснопение твоей души,
Стихолет моих чувств,
Листопад моих лет,
О нет!
Ты – мое летосчисление.
О Зари!..

СЕН ФАЙГЬАМБАР ТУУГЬАН КЮН ТУУГЬАНСА

Таулада къарны тазалыгьы,
Дунияны шошлугьу, акълыгьы,
Кёкню мийиклиги, чууакълыгьы –
Сен быллай кюн, быллай джерде туугьанса.

Къара джерге къар джауа Кёкден,
Тёгерек джарый джарыкъдан, нюрден,
Сен Исса файгьамбар туугьан кюн туугьанса
Бир сыйлы анадан, Мариям кибик.

Къар тюбюнден къарагъанча джанкъоз,
Бу къышхы кюнню хауасы – джазгьы.
Мени кёлюмде джюзеди къанкъаз,
Сеннге ушайды аны сыфаты.

Мени джылы таза кёлюмден
Ол акъ дууадакъ учуб а кетмез.
Сен мени бла болуб, менде болуб,
Кёлюм бузлагьан къой, сууугьан да этмез.

Ёмюрлюк кёлню ёлюмсюз джаны –
Сен дууадагъым-къанкъазым.
Энди ангыладым, къушкъанат джюрек
Сенден тоймазын-къанмазын.

Бютеу адам улу ючюн келгенди Исса,
Сен а – сюймеклик, ариулукъ ючюн.
Мен да келмегенме дуниягъа
Сыбыртхы ючюн, ауузлукъ ючюн.

Джюрегим Сеннге шын туруб кишнейди,
Бу тот ауузлукъну чайнатма,
Башымы къазан къайнатма,
Мени къаядан чынгатма.

Кёкде бирлешген эки къушну да,
Кёлеккеси юсюбюзге тюшгенди.
Кийиклеге да къара къая ранда –
Табигьат бизде да бишгенди.

Джерден кёкге да учайыкъ,
Кёкден джерге да тюшейик.
Биз, отлукъ ташла, бир-бирибизден,
Джана, джангыра билейик.

Сёзле къошула джыр болур –
Тил алай къанатланыр.
Сезимле, джюрекле къошула,
Джашау да алай сакъланыр.

Сен файгьамбар туугьан кюн туугьанса...
Исса дунияны къутхара келгенди,
Сен а  джангыз бир адамны къутхар –
Сени бек сюйген адамны.

Ким ючюнмю?
Кесинг ючюн, аны ючюн, халкъынг ючюн,
Бюгюнюбюз, Тамблабыз ючюн –
Башхасы джокъду – къутхар.

КЕСИНГЕ БИР КЪЫС УЯЛА

Фахмуча берилгенди Сеннге ариулукъ,
Фахмуча берилгенди меннге Сюймеклик.
Джерде болмагъан ариулугьунгу кёрюрге, багьалатыргъа,
Аллай фахму да берилгенди меннге.

Фахмуча берилгенди Сеннге ариулукъ,
Бюгюн Сенсе дуниягьа дарман.
Адамлыкъ, джигитлик уянады бизде,
Ышарыб, мийикден къарасанг.

Къышхы чилле да сынады,
Сыннган кёл да къайнайды.
Дуниягьа къара, сына да,
Кесингча ариу къайдады?

Кийиминге да кёчгенд сюйюмюнг,
Ол алай джарашад юсюнге.
Не ариу эсе да кийиминг,
Сау джырт,- дейме,- къараб кёзюнге.

Назмума да кёчгенд сюйюмюнг,
Джан салыб къойгъанд сёзлеге.
Сени ариулугьунгу хапары
Джайылгъанд таулагьа, тюзлеге.

Кёлеккенгден да Кюн тийген кибик,
Толгъан Айла уа – къойнунгда.
Ой сен ариуну мен сюйген кибик,
Сюяллыкъ джокъду дунияда.

Мёлек болгъанынгы сеземе,
Джанымы къоймам бермейин.
Огъай, бериб да къоялмам,
Къанатларынгы кёрмейин.

Кёрсем да бериб къоялмам,
Джууукъда бираз сынамай.
Къалтырай тургъан къанатларынгы
Бир уппа этиб, сыламай.

Алай джаныма къоркъмайма,
Сен меннге керексе, керексе.
Сен джан алыучу Азраил тюл,
Джан къутхарыучу мёлексе.

Джаным алайсыз да Сендеди,
Аны ызына къайтарма.
Мен сени асры сюйгенден
Бир къуджур затла айтама.

Джанымы чыгьарыб береме,
Кесинге бир къыс, уяла.
Ой Сен ариуну мен сюйген кибик,
Сюяллыкъ джокъду дунияда.

АЙ ТОЛГЬАН КЕЧЕ КЪАЧЫРЛЫКЪМА СЕНИ

Сюймеклик азан къычырлыкъма Тейри,
Сен сюймеклик бла джашайса.
Ай толгьан кече къачырлыкъма Сени,
Сен толгьан Айгьа ушайса.

Сени тенглешдиргенле кёбдюле
Субай нарат бла бусакъ бла.
Джелмаууз джан-джанын ашасын,
Эгер назмуларым сакъдыла.

Эй толгьан Айны чилле джаулугъу
Тайгьант да, Джерге тюшгенди.
Ол чилле джаулукъ – ол джумшакъ джарыкъ
Кече къарангысын тешгенди.
Ол чилле джарыкъ джайылгьанлай а,
Кече да къарасын тешгенди.

Кюндюзге – Кюн деб, кечеге – Ай деб,
Аллахды этген оноуну.
Кюндюз Кюнча, кече Айча,
Джарытырыкъса отоуну.

Сюймеклик азаным эрши кёрюнмез,
Сен сюймеклик бла джашайса.
Ай толгьан кече къачырлыкъма Сени,
Сен толгьан Айгьа ушайса.

ЛАЙПАН БАШХА БОЮН БОЛ

Сёз – сезимни кийими,
Аны бети, сюйюмю.
Асры толгьандан кёлюм,
Тутулуб къалса тилим,
Сен кёзлериме къара:
Кёб зат айтырла ала.

Къой, сёзюме тынгылама,
Кёзюме да къарама.
О кимге сюйсенг да бар,
Ёхтемлик менде да бард.

Кёлсюз этген джигитни,
Тилсиз этген поэтни,
Сен – Кёкден тюшген мёлек,
Мен – ташда ёсген терек.

Нек къондунг да терекге,
Нек кирдинг да джюрекге?
Санайым джангылычха,
Уч да къон джанкъылычха.

Чыкъ да бир кет кёлюмден...
Аллах, сакъла ёлюмден.
Ол джюрекден кетмесин,
Анга чыкъ да джетмесин.

Кетме кёзден, кёлден да,
Менме сюйген, ёлген да.
Къууанчым бол, тоюм бол,
Лайпан башха боюн бол.

КЪЫЗЧЫКЪ, МЕННГЕ КЪАЧ

Чалдышха джыйгьынчы зорлукъну къолу,
Эй марджа, Билал, кюл, ышар, солу.
Джагьангдан тюшгюнчю келе келиб къач,
Ай марджа, къызчыкъ, къач меннге, къач.

Сен туугьанчаса намысдан, сыйдан,
Санынг а сени – дарийден да сыйдам.
Дууадакъ бойну – сени бойнунг,
Эки толгьан Ай – сени къойнунг.
Тал чыбыкъгьа ушайды белинг,
Къолунг – къамишге. Чайкъалад кёлюм.

Къартлыкъ бизни бюккюнчю джерге,
Ызы бла ёлюм сукъкъунчу кёрге,
Джашауну татыуун алыб къалайыкъ,
Сюймеклик тартыуун согьуб къояйыкъ.

Сакъламайыкъ. Сакълайбыз нени?
Менден бек сюйген боллукъ тюлдю сени.
Чыртда ишегинг болмасын анга,
Къалгьан ишге къар джауад, англа.

Ант этеме Заман бла, Алам бла,
Ант этеме Джазыу бла, Къалам бла,
Китабланы Китабы Къуран бла,
Менден бек сюйген боллукъ тюлдю Сени.

Баргьан суугъа джалгъан суу дегенча,
Сёз этерге кюрешгенле кёб.
Неге да чыдаб турлукъма эменча,
Аллах берген насыбымса деб.

Чолпан джулдуз кёкде джаннганча,
Сен алай джанаса мени кёлюмде.
Насыб джулдуз бир кере джанады,
Ол зат да турсун, джаным, эсингде.

Мадар джокъду кетген заман къайытыргьа,
Тилим джетмейд кёлюмдегин айтыргьа.
Джюрек отум сау дуниягьа джетерчад,
Бир Сени уа бек насыблы этерчад.

Келмей сокъураннгандан эсе, къызчыкъ, келиб сокъуран.
Тоба, тоба, Аллах, кечир. Шо Къуран
Сурасы бла, аяты бла, сёзю бла
Экибизге бир джолну кёргюзтмеймид?!

...Джылы джерге, иги джерге учду къарылгъач.
Кючюк къызчыкъ, сеннге уа, мындады къууанч.
Кючюк къызы, Сеннге уа, Мендеди къууанч.

КИТАБ АЧЫБ КЪАРАДЫМ

Сени бетинг – толгьан Ай,
Кёзлеринг а – тийген Кюн.
Ийнанмагьанча болдум
Къараб Сени кёрген Кюн.

Сабийле чабхан кибик,
Балийле чакъкъан кибик,
Кёзюме алай кёрюндю
Насыбым тутхан кибик.

Сенича ариу болмаса,
Джашау къалыр джукъланыб.
Къызла Сеннге къарайла
Зарланыб эм сукъланыб.

Джашла къарайла Сеннге
Сюйгенлерин унутуб.
Ёзге менден къалгьанла
Болмасынла умутлу.

Менича кемсиз этген
Джокъду аладан бири да.
Бу джаннган джюрегиме
Болчу тери, Тейри да.

Эртде болсун, кеч болсун,
Сени къачырмай къоймам.
Минг джыл турсакъ да бирге
Ариулугьунгдан тоймам.

Китаб ачыб къарадым
Байрым кече, танг бла:
Боллукъ тюлдю джазыуунг
Менден башха бир джан бла.

Тебсей келиб назмума,
Джюрегиме да кирдинг.
Къайгьыларымы чачыб,
Къууанч, зауукъ да бердинг.

Энди юйюме, тартынмай,
Кириринг къалгъанд джангыз.
Сенден меннге тартылгъан
Ёмюргеди джанкъылыч.

АС-АЛАН ХАЛКЪЫМ,  АС-САЛАМ!
(1997-чи джылдан бери джазылгъан назмула)

ПОЭЗИЯНЫ ТЕРЕГИ

1
Джанкъоз назмула.
Джалан назмула.
Джаннган назмула.
Джан назмула.

2
Джашау тюрсюнлю,
Джер тамырлы,
Кюн тёппели,
Джанкъылыч бутакълы,
Джулдуз чапракълы,
Кёб заманлы,
Кёб аламлы,
Кёб ауазлы,
Кёб дуниялы.

3
Тюненеден тамблагьа,
Тамбладан бюгюннге,
Бу дуниядан ол дуниягьа,
Ол дуниядан бу дуниягьа,
Джюрекден джюрекге,
Белги бере, тёгюлген джарыкъ.

КЪЫСХА ОЮМЛА

1
Белги бере, келеди къадар:
Къутулургьа бармыды мадар?
Джауады къар..

2

Къол джазма – кёл хазна.
Сезим – Къобан, сёз – чабакъ.
Къанатлы – китаб болгьан дефтер.

БОЛЛУКЪНУ СЕЗИУ

1
Тенгизге айрымканча,
Къадаргъа къайырылдым.
Джанымдан айырылгьанча,
Тынчлыкъдан айырылдым.

2
Тенгизге айрымканча,
Къралгьа къайырылдым.
Къулладан да, къуллукъдан да,
Харам джаудан – тынчлыкъдан да,
Баш бола, айырылдым.

3
Тенгиз айрымканны талайд –
Мени джашауум да алайд.
Алай а, къум тюлме мен,
Къул тюлме мен.

Мен башымы кёлтюргенме:
Эм ачы джаууму –
Ичимдеги къара къулну –
Аямайын ёлтюргенме.

4
Къул сюрюуден айырылгъанма.
Айрымканма.
Кесими джазыуума
Бийме, Ханма.

5
Айрымканла кёб тюлбюз биз.
Къалгъанлагьа кеб тюлбюз биз –
Хар кимни джолу башха.
Алай а, ала бизге къарай,
Башларын кёлтюре да ёрге къарай,
ёле тургъанла да ёрге тура,
ёрге тургъанла уа кърал къурай,
Джетер эсек а муратлагъа.

ЗАМАН БОЛДУ

Джанкъозла да чыкъдыла –
«Хоу» да джокъ, «огъай» да джокъ.
Балийле да чакъдыла,
Сен айтмайса энтда джукъ.
Чапракъла да акъдыла,
Табигъат джалан болду.

Турна джыйыннга къара,
Кёче, къычыралла ала,
Кече-кюн къычыралла ала,
Кёкден къычыралла ала,
Бизге къычыралла ала:

Джангызлыкъ – къачхы хауа,
Джангызлыкъ – джангыз турна.
Кечигесиз. Кечиксегиз
Кюнюгюз аман болур,
Кёлюгюз аман болур.

Учаргъа заман болду.
Къачаргъа заман болду.
Къалгъан ишге къар джауад.
Къач. Къачыр. Заман болду.

ТАНГ ++++++++++++++++++++++++

Джанкъозла къозлайды джан.
Сабий кекеллиди кёл.
Бизлеге атады танг.
Бизлеге Ата-ды Танг.
Тейрини атыды Танг.
Халкъымы аты да – Танг.
Кече къарангысы ёл.
Тарих джарыгъы сау кел.
Кёб сакълады сени эл.
Энди иги болур кёл:
Сау тангнга чыгъады эл.

ТЮРКДЮ БИЗНИ АТЫБЫЗ

Адам атха къошакъ – бей,
Ол Тюркде адетди эй.
Алай бла кёрелле
Хар бири болгъанча бий.

Энди мен да Билал-бей,
Бир къарышха ёсдюм, хей! 
Сайын Лайпан! Билал-бей,-
Де да, меннге салам бер,
Де да, меннге мектуб ий,
Мен болгьанма мында бий.

Айтсам а, Тейри, тюзюн,
Къул халилиди Тюркюм.

Къуллукъ ючюн къул болуб
Къаллыкъ эсенг, ул болуб
Нек келдинг да дуниягьа?
Къуллукъмуд эрге багьа?

Нек туудунг сен ул болуб,
Къаллыкъ эсенг къул болуб?!
Тарихинг тюлдю мутхуз,
Байрагъынгда – Ай, джулдуз.

Итден туугьан тюлсе сен,
Сен туугьанса бёрюден.
Бёрю болгъанны анасы
Ит болурму баласы?!

Сени дининг исламды,
Сени бийинг Аллахды.
Сени иймандан айырмаз
Не къыйынлыкъ, палах да.

Бёрюкъан тюрклюме мен,
Къарачай бёрклюме мен.
Таулума, Минги Таулу,
Терсликге дертлиме мен.

Аланияны тили да,
Джарылыгьыз, тюрк тилди.
Кавказны бирикдирген да
Ислам дин бла тюрк тилди.

Къуш тюгюнлей чачылсакъ да,
Тюркдю бизни атыбыз.
Аллахха шукур, ёседи
Тюрк ангыбыз, халкъыбыз.

Аллах айтса, Тюрк Терек
Не къурумаз, не сынмаз.
Тюркюм Аллахдан сора
Бир кишите бойсунмаз!

БУ НЕДИ? ++++++++++++++++++++++++

Джыйынындан аджашыб, юзюлюб,
Аны ызындан джетиб къошулалмай,
Къыбыласын тюзеталмай,
Къанатларын да харсча къагъалмай,
Къачхы хауадан къутулалмай къалгьан
Чексиз кёкде зауаллы турнаны,
Джангыз турнаны тауушу болурму?

Огьесе, БУ,
Кёкден, Джерден да тюл,
Джангызлыкъны
Джюрекден келген, джюрекде болгьан
Турна тауушу болурму?

Джюрек джангызлыкъны турна тауушу.
Джангызлыкъны турна тауушу...
Тауушсуз къычырыгьы
Джангызлыкъны...

Огьесе,
Кёк, Джер, Терек, Турна, Адам –
Бютеу Табигьат
Ахырзаманны, ёлюмню аллында
Джангызлыкъларын сезиб,
Титирей болурламы?

БАРМЫД ЭСКЕРЛИК МЕНИ?!

Къара къыш къарала келди,
Акъ къуш агьара ёлдю.
Бузлата келди къышым,
Таш болуб тюшдю къушум.

Къышым келди – къушум ёлдю.
Кёк да джокъ, къанат да джокъ,
Сюймеклик, санат да джокъ.

Дуния саулагьа къалды.
Мен а... биргеме алдым...
Нени?..
Бармыд эскерлик мени?!

КЕСИБИЗ ДА БИР БОЛСАКЪ

Джандан джаннга джанад нюр:
Дин да, тил да бизде – бир.
Бирд джуртубуз, халкъыбыз,
Муратыбыз, антыбыз.

Кесибиз да бир болсакъ,
Алгьышдача юй болсакъ,
Ёсдюралсакъ улланы,
Джакълар кибик халкъларын,
Онглу ишле этерча,
Бизни озуб кетерча –
Насыб деген ол тюлмюд?
Джашау деген ол тюлмюд?

Къой бу бош чурумланы,
Ууакъ къайгьыланы къой.
Кёк да, Джер да сакълайла
Боламыд деб бизде той,
Барамыд деб бизде той.

Кел, дунияны джыяйыкъ да,
Бир этейик къууанч, той.
Думп этейик джарсыуну,
Бир этейик джазыуну.

ДЖЫР БЛА ДЖЫЛАУ

Къаядан кетген джурну
Юсюнден шо ол джырны
Бир джырла.
Джургьа кюйгенча этейик да,
Тамблабызны
Джылауун бир этейик.

КЁКЛЕ БАШЫНДАДЫ КАВКАЗ

Мен да бузмам баразаны,
Тутмай къоймам оразамы.
Аны кибик борчду намаз –
Дин бла джангырлыкъды Кавказ.

«Бир да базма къарыуунга,
Сакъ тюл эсенг къауумунга.
Халкъсыз, джуртсуз къарыу болмаз»-
Кёкле башындан келди ауаз.

«Кавказ тюбюмдеди»* дегенле да болдула,
Алай айтханла бары худжу къалдыла.

«Кёб кишите къатын болгьан,
Барысындан къызлай къалгъан»,-
Деди Минги Таугьа Исса,
Шайыр не демейд къаны къызса.
Ёзге учуз сёз алтын болмаз,
Минги Тау кишите къатын болмаз.

Минги Тау Джерни кёзюдю-къашыды,
Кавказны, Европаны да боюду-башыды.
Ол къалгьан тауланы гуждары, Тейрисиди,
Ол бизни Халкъны байрагьы, белгисиди.

Ол бизге къаллыкъды тазалай, мийиклей,
Джашайбыз анга «сыйлы уллулукъ» дей.
Махтау беребиз, къылабыз намаз,
Эркинлик деуюдю, Эркинлик деудю
Минги Тау, Кавказ!

Ол кишите къул-къарауаш болмаз!
Аны эркин бораны чырт джууаш болмаз.
Ийманны, динни джолуду Кавказ,
Джерни Кёкге узалгъан къолуду Кавказ,
Аллах аны къууандырмай къоймаз!
( * А.Пушкинни назму тизгини )

ДЖАНДЕТ  –  ДЖЕРДИ

Мен бу Джерден, бу Дуниядан
Кетсем да, юшюб,
Бир кюн бир башха дуниядан
Келирме тюшюб.

...Башха къарам, башха ёлчем
Энди менде бар.
Джаханимден, джандетден да
Айтырма хапар.

Ёзге бизни Джерге джетген
Джер джокъ Аламда.
Айхай аны билселе уа
Джерде адамла.

Мен бир кере Кёкде кёрдюм
Джерни суратын.
«Джандет» деген сёз эди
Кавказны аты.

Аны джашил байрагьында
Джулдуз бла Ай.
Минги-Тауну тийресинде –
Малкъар-Къарачай.

Джер джандетни эм тёрю –
Теберди, Архыз.
Джуртубузгьа чабханланы
Мара да агъыз.

Къара иннетни, терс джорукъну
Кес тамырындан
Кюч алайыкъ ислам динни
Нюр джарыгъындан

Джаханимге, джандетге да
Джол Джердеди, бил.
Джаханими, джаннети да
Джюрекдеди, бил.

Джаннет – Джерди, джангыз анга
Тыйыншлы болсакъ.
Джаханим отну анга
Иймейин тыйсакъ.

Джерди джандет, билгеннге.
Созмайыкъ сёзню.
Джуртубузгьа тыйыншлы
Эт, Аллах, бизни!

АКЪ КЪАНАТЛЫ КЪАДАРЫБЫЗ КЪАРАЧАЙ ++++++++

Къумладан къарлагьа дери,
Шумер къаладан Къарча къалагъа дери,
Къалюбаладан ахырзаманнга дери –
Къарачай.

Джёгетейле да – Джетегейле дегенча,
Теберди да – Тейри берди дегенча,
Къарачай да – Къар, Ай, Кюн, Ай дегенча.
Джер да, Кёк да – барысы да – Къарачай.

Биз саулукъда Кёкге узатыб джюрютген,
Биз ёлгенде сын таш болуб сюелген,
Джаннга – тёнгек, Халкъкъа – Джурт деб, берилген,
Акъ къанатлы къадарыбыз Къарачай.

Башлыгьынг – акъ, джамчынг – къара некди экен?
Джашау, ёлюм – бары кёзюуд, не этгин,
Умут акъды, ёлюм къарад, не этгин,
Эй акъ башлыкъ, къара джамчы Къарачай!
Акъ башлыгъым, къара джамчым – Къарачай!

КЪРЧ

КЪ Р Ч – Къурч
ааа й – АЙ
Къурч, Ай – Къарачай.

КИМДИ, НЕДИ АДАМ?

Минги Таугьа – Тейри таугьа – чыгьыб,
Европаны башындан къараб турама:
Къралла, халкъла, адамла,
Джюджюлеча,
Кюрешелле юлешалмай нени?

Сейирсинеме:
Не джетмейди бу насыбсызлагьа?
Джерми, сууму, хауамы?
Огьесе, ангы, акъылмы?

Эшда, ангы джетише болмаз,
Ансы бир-бири бла къазауат этиб,
Бир-бирин къырыб,
Джерге, Кёкге да халеклик салыб,
Турмаз эдиле.

Да ким джаратханды да адамны?
Аллахмы, Ибилисми?
Огьесе, кертиси да, ол
Маймулдан джаратылгьан болурму?

Чегетде терекле да,
Боюнларын созуб,
Кюн ючюн тауушсуз сермешелле.
Джаныуарла да,
Къарыулу къарыусузну ашаб,
Джашау этерге кюрешелле.

Терек да, джаныуар да, адам да –
Бир джорукъ бла – табигьат джорукъ бла –
Кийик джорукъ бла джашай эселе,

Сора, адам улугьа,
Адам улу демей,
Сюрюу дерге,
Хайуан дерге,
Джаныуар дерге керек тюлмюдю?

Алай а,
Хайуанладан, джаныуарладан,
Бютеу Джерге, Джашаугьа Къоркъуу джокъду.
Къоркъуу – адамданды.

Сора, кимди адам? Кимди?

Ызына отлаб, хайуан болалмай,
Аллына атлаб, Адам болалмай,
Къала ишлей да, къуйругьу бла оя,
Орталыкъда чайкъала тургьан
Джарты кийик, джарты инсан
Болурму адам?

Хайуанлыгьы дженгиб,
Не да гюнахлары дженгиб,
Къаяданмы кетер?
Огьесе джолун тюзетиб,
Къууанчмы этер?

Кимди, неди адам?
Къайдан, къалай, не ючюн келди?
Къайрыды джолу?

Чарс басхан шахарлагьа,
Тубан басхан ёзенлеге къараб,
Соруулагъа джууаб табалмай,
Джюрегими басыб Минги Тауну къарына,
Адамны къадарына сагъыш этеме.

КЪАРАНГЫДА ДЖАРЫКЪ

Къап-къарангы кече
Джауады чыммакъ къар...
Эсиме тюшгенсе сен.
Чыммакъ къар.
Къап-къарангы кече.
Къайдаса сен?

ДАУЛАШЫУ

- Джырлай барады суучукъ,-
Деди бир джарыкъ ауаз.
- Джылай барады суучукъ,-
Деди бир мыдах ауаз,

- Насыблы, тенгизине
Башын атыб барады.
- Насыбсыз, Джуртундан
Айырыла турады.

- Ол тенгизде унутур,
Хар къайгьысын, джарсыуун.
- Ол тенгизде тас этер
Атын, бетин, татыуун.

- Ол тюрлениу – джашауду.
- Ол тюрлениу – ёлюмдю.

Сууну уа джаны кёкден
Булут болуб къарайды.
Бауурланыб кетген суу
Къанатланыб къайытад.
Кёктюн къайытад артха.

Къатлана, кёгеред тенгиз.
Боранлай, агьарады тау.
Кетиб барады суучукъ...

БИЛГИЧБИЙНИ ДЖЫРЫ

Джулдузла къонуучу къая башы
Тартмай эсе, илинме, минме.
Менме Къарачайны Къадау Ташы,
Джуртну Джангыз Тереги да менме.

Джазыулу Къаядан «баш болгьанла»
Таш болуб сюелелле энди.
Къалгьанла къойдан джууаш болгьанда,
Къазакъ бёрюлей къалгьан а – менме.

Эмегенни кёзюн алгьан
Темир къазыкъ – ол да менме.
Джангызлыкъда(н) джана тургъан
Темиркъазакъ джулдуз да менме.

«Ишинг, сёзюнг да – джангылычды...»
Кюн муратым сора кюлмюд?
Сыйрат башында джанкъылыч да,
Ол да сын-суратым тюлмюд?

Нек улуйду къазакъ бёрю,
Ол да мени джанлы тюлмюд?
Улуй эсе, сауду сора,
Улуй берсин, джанлы тюлмюд.
Огьай, тохта, ол улугьан
Мени, мени джаным тюлмюд?

Джулдуз учхан, бёрю улугьан,
Элия чакъкъан, булкъан ургъан,
Кюн бузлагъан, Ай чачылгьан,
Кёк ачылгъан, Джер джарылгъан,
Къалюбала бла Ахырзаман
Бир-бирин кёрген заман,
Сын болуб къатхан заман.

Джансыз саула ёлген заман,
Тулпар шаула тирилген заман,
Дуния титиреген заман,
Тарих Къая уяннган заман,
Аны темир джаны,
Чачакъ-чачакъ бола,
Элия Терекге ушагъан заман.
Ол Элия Терек – Менме деб,
Адам къычыргъан заман,

Кёреме Сени, сеземе Сени,
Джюрегимден юземе Сени,
Кёзлеримден юземе Сени,
Сёзлеримден юземе Сени,
Юзюб бошаялмайма ансы...

УЛЛУ АМАН КЪЫШ

Уллу Аман Къыш кючлейди Джерни.
Джауады къар.
Болгъанны, боллукъну да
Джабады къар.
Джокъ къутулуу.
Бу къадаргъа джокъду мадар.
Фатиха-ны окъуйду боран.
Джауады къар
Джауады къар.

СЕНИ БЛА
МИНГ-МИНГ ДЖЫЛНЫ ДЖАШАРГЪА ИЗЛЕЙМЕ +++

Нарат терекле тик къабыргьа бла
Баш энгишге чабыб тюшюб,
Ёзенде кёлге тирелиб тохтайла.
Кёлеккелери бла суугьа къабланыб,
Суу ичиб, бет-къол джуууб,
Дагьыда ызларына тизилиб чыгьалла.

Бир къауумлары уа кёлден кетелмей,
Кёлню тёгерегине тёгерек айланыб,
Тёгерек тебсеуню тебсейдиле.
Кёлде уа алтын, кюмюш чабакъла
Кюн, Ай джарыгъын артха къайтара,
Экеу-экеу джюзелле, джюзелле.

Кёкде бир болгьан эки къанатлыны
Ауаналары кёлде къалтырайды,
Огьесе кёлде эки дууадакъгъа
Кёкде некях этилеми болур?

Бу къара сууну, бу къара кёлню
Тюз джагьасында, не тюз арасында
Кюн таякълагьа Ай джарыгъын эшиб,
Кече къарангысындан ишленнген оджагъындан
Джулдузла да къыйналмай тюшерча,
Бир къала ишлеб, Сени бла анда
Мннг-минг джылны джашаргъа излейме.

Къара чачынг
Къара кёлге толкъунланыб чачыла,
Таша джулдузла, Кюн, толгьан Ай
Кийим тюбюнгден ачыла,
Кёл къалтырай, чайкъала, чайпала,
Сени бла минг-минг джылны джашаргъа излейме.

Кел джылтырай, къалтырай, ышара,
Сени бла минг-минг джылны джашаргъа излейме.

ЁЛЛЮКБЮЗ ДА МА АНЫ ЮЧЮН ++++++++++++

Сыфатынгы къурай, элейме, илейме,
Сезимге, сёзге, кийимге да бёлейме,
Уллу Аллахдан кёб насыб тилейме.

Сыфатынгы сала, сени сынайма, сылайма,
Джазыуунга биргенге джылайма,
Сеннге Аллах къарагьанча къарайма.

Аллах джаратхан нюр джанынг ариуду.
Мен суратлагъан тёрт санынг ариуду.
Кёз джашларынг нек келелле сора?
Кёз джашларым нек келелле сора?

- Дуния хаухду да ма аны ючюн,
Ёллюкбюз да ма аны ючюн.

НЕК ТУЗЛУДУ?

- Тенгизни сууу нек тузлуду экен?
- Тенгизде джашагьанланы джыламукъларындан.

ТАМЫЗЫКЪЛАДАН

Ойлашыр зат, айт, азмыды?
Джер тёгерекди – буазмыды?
Джерде топракъ, суу азмыды?
Ол созулгъан богъазмыды?
Ол агъаргъан агъазмыды?
Джаннет деген Кавказмыды?
Къууаныр зат, айт, азмыды?

Къой, тынгылайыкъ, айтмайыкъ джукъ.
Бош сёзлени кереги джокъ.
Тынгылайыкъ къараб къабырлагъа –
Джол узакъ тюлдю алагьа.

МЕН АДАММА!

«Ёлюм – уучуду, адам а – кийик,
Къоймайды аны не тюзде, не тауда».
Мен а ёлюмню айланама сюрюб,
Къыстаялсам деб, Джерден, джашаудан.

Ёлюм - джаныуарды, мен а - инсан,
Анга кесими хорлатмам, алдатмам.
Ол - къара джыланды, мен а - Адам,
Сюркелмей, бугьунмай, буюкъмай   баргьан.

Ёлюм къоркъууун хорлаялгьанды - Эр.
Башхала ючюн ёрге туралгьанды - Эр.
Сёзю джыгьылгъандан эсе, кеси джыгъылгьанды - Эр.
Кесини, башханы намысына да сакъ болгъанды - Эр.

Дунияда артыкълыкъны кёрюб, тёзюб,
Къазауат этмей, джууаш тургьан а,
Ёлюмден къоркъуб, бюгюлюб, сюркелиб,
Анга къул-къарауаш болгъан а,

Ёле турады, олду - ёлюк.
Мен а - тюзлюк ючюн отха кирген,
Эркинлик ючюн джанымы берген,
Ёмюрде да тюлме ёллюк.
Мен - Адамма!

ДЖАЗГЪА КЕРЕКМИДИ ЭР?

Кюн таякъларын Джерге атханд,
Джан джылыудан бугъамыды?
Джер да энди эриб, джумшаб,
Кырдык къозларча боламыды?

Хап-хазырды Кёк, джашнаргъа,
Кёк джашнаргъа хазырмыд Джер?
Джаз бла хазырма джашаргъа,
Алай Джазгъа керекмид эр?
Алай джазгъа керекмид эр?

МЕНИ КЁЛЮМЮ АНГЛАР ЮЧЮН ++++++

Башын къаядан атады суу
Сюйген тенгизине джетер ючюн.
Ташны тешиб чыгъалады кырдык
Кюн тюбюнде джашау этер ючюн.

От тенгиз - Кюн - кече-кюн да джанад,
Дунияны джылытыр, джарытыр ючюн.
Суугъа, кырдыкга, Кюннге да къара
Мени кёлюмю англар ючюн.

АЛЛАХ САКЪЛА

Кийик атханды башын къаядан –
Англарча болгъанбыз аны да.
Аллах сакъла палахдан, къайгьыдан
Кийикле джашагьан дунияны да.

БЁРЮМЮСЕ, ТЮЛМЮСЕ?

Заман аман къатылгьанды меннге,
Тауруххамы ушайды тюнюм, тюшгеми?
Бирле сюек ючюн талашхан сагьатда
Меннге бёрю болургъа тюшгенди.

Кърал атхан сюек ючюн
Ит джыйын бир-бирин кеседи.
Къадау Ташча деу кёкрегимде
Джангыз Терекча бир сезим ёседи.

Джокъду муну арысы-бериси –
Бол халкъынгы асланы-бёрюсю.
Баш ур Джуртда Ташха, Терекге,
Къарыусузлукъну къойма джюрекге.

Сермеш джуртда таш, терек ючюн,
Итле талашсынла аш, сюек ючюн.
Алай а кёлде, теренде бир соруу къайнайды,
Джюрекни тешеди, юзеди, къыйнайды.

Бёрю халкъкъа итле къайдан чыкъдыла?
Бёрю халкъда орун къалай табдыла?
Ол, итлеге ашата эсе кесин,
Бёрю халкъ деб, махдайбыз аны несин?

Бёрю халкъ тюл, къой сюрюудю сора ол.
Алай эсе азабхады, къасабхады анга джол.
Амантишлеге бола эсе ол тишлик,
Ол тюлмюдю барыбызгъа бедишлик?

Аны ангылаб, тирилелсе тирилед,
Алайсыз – ашалад, бошалад, ёлед.
Бёрюме деб, джыялмай эсе эсин,
Ит юзюкге кесдиред, чачдырад кесин.

Халкъ джюреги, сен Кюнмюсе, кюлмюсе?
Айтчы, Халкъым, бёрюмюсе, тюлмюсе?

АДАМ ЭСЕНГ, ЭР ЭСЕНГ

Адет, намыс аякъ тюбде чёб болду.
Ётюрюкчю, аманлыкъчы кёб болду.
Хаулеликге, ичкиге да тыйгъыч джокъ,
«Аллах» деген, «Халкъым» деген хазна джокъ.

-Ай медет а, ол - хайуан, бу - сатлыкъ,
Айт, былагьа керекмиди азатлыкъ?
- «Хайуан» дединг, «тууар» дединг былагьа,
Кесинги уа санаймыса Адамгьа?

Санай эсенг, тарыкъкъанны къой сора,
Санай эсенг, эй эркиши бол сора.
Сатлыкълагьа сен халкъынгы аш этме,
Ол итлени адамладан баш этме.

Айт: «Эркишиме, аскерчиме, солдатма».
Къахмелеге сен кесинги алдатма.
Амантишлеге чырт кесинги хорлатма.
Адам эсенг, сен аладан онглу бол.

Ала - кёбле, сен - джангызса, алаймыд?
Аны ючюн абызыраргьа джараймыд?
Хорлам - сенид, сенде - ийман, иннет да,
Бёрю болмай, бёрю болмаз миллет да.

- «Сатлыкъланы джанларындады кърал».
- Сени джанынгда уа - Аллах кесид, эт амал.
Мадар этсенг, къадар этерикди Ол,
Артха турма, кёлсюз болма, джигит бол!»

Ансы халны кёре тургъанлай бирле,
«Тынч турайыкъ,бир бурхубуз»- деб, ауаз берирле.
Тепси джанында кёкреклерин да тюерле,
Ёзге, кюреширге тюл, сёлеширге сюерле.
Мыйыкъларын къахмелеге байларла,
Мыйыларын къарынларына байларла,
Хур джашаудан хайуан джашауну сайларла.

Сен а аладан тюлсе. Алаймыд?
Алай эсе, алача болургьа джараймыд?
Ийнана эсенг сен Аллахха, Тюзлюкге,
Кёб заманны керексизге тёздюк, - де.

«Зорлукъ этме. Зорлукъ да этдирме»-
Файгьамбарны хадиси.
«Зорлукъ этмем. Зорлукъ да этдирмем»-
Ма таулуну халиси.

Адам эсенг, Эр эсенг –
Башынгы ёрге тут.
«Джангызма», «тутулама», «ёлеме» деген
Къоркъууланы унут.

Кеси кесингден
Кёлюнг чыкъмазча джаша,
Къул болмаз ючюн,
Сермеше ёлгенлеге уша.

ИЙМАН, НАСЫБ ТИЛЕЙМЕ АЛЛАХДАН

«Ташны ата билмеген башына урур»,-
Догьураладан толуду башым.
Алай болса да кёлюмю басама:
Бир башханы ачытмагъанд ташым.

Къарачайчылыкъ этиб, джукъкъа дженгил ийнаныб,
Азмы салындым, суудан тутуб, къаядан.
Ёзге, дагьыда, таулагьа айланыб,
Мен тилейме ийман, насыб Аллахдан!

ДЖАШАУ.  ДЖЕР.  АДАМ.

1
Узунлугьу адамны ёмюрю бла ёлчеленнген
Эки дунияны арасында сыйрат кёпюр.
Аны аты... - джашау.

2
Учу-къыйыры, ауалы-ахыры, башы-тюбю
Болмагьан къарангы тенгизде
Джюджю тёбеге ушаш
Джашил айрымкан - Джер.
Адамла да анда - джюджюлеча.

3
Тёгереги тюбсюз чынгыл болгьан
Бир джашил къуршоу ырджыда,
Къадарларындан да хапарлары болмай,
Иги джора, иги умут эте,
Адамла джашаргьа кюрешелле.
Джашамай да не этсинле,
Башха джол джокъду.
Ёлюм а, чакъырмасала да келликди.

КЪУШ, БАЛЫКЪ, АДАМ, БЕРЮ

Кёкге, мийикге, кёлтюрюлелгенича бир кёлтюрюлюб,
Сора къанатларын джоппу джыйыб,
Ташча, келиб, джерге тийиб,
Чачылгьан къушну да,
Кесин джагьагъа атхан балыкъны да,
Башын суугъа атхан адамны да,
Къыйынлыкъларын ангылагъанча болама,
Къышхы сууукъ чууакъ кече
Улуй тургьан бёрюге тынгыласам.

Окъ джарасымыды аны улутхан,
Огьесе къабханда къалгъан аягьымыды?
Эркин дуниясын тас этмез ючюн,
Ол аягьын этгенди тас,
Ол аягьын юзюб кетгенди.

Мен – бёрю халкъны бир уланы –
Кесим къабханда къалыргьа хазырма,
Джангыз халкъым къутулсун ансы,
Эркин болсун, кърал болсун ансы.

Сюйгенича эркин джашаргьа
Джол болмаса уа, мадар къалмаса уа,
Сора,
Кесин джагьагъа атады балыкъ,
Башын суугьа атады адам,
Ташлагьа тийиб чачылады къуш...
 
Къуш тюгюнлей чачылады мурат.
Джерни, джюрекни да бёрю улуу кючлейди.

КЪАНАТЛАРЫМ – АЛАДЫЛА

Темиркъазакъды  мени джулдузум,
Къазакъ бёрюдю мени къарнашым,
Джангыз Терекди мени терегим,
Къадау Ташды мени ташым.

Алай а,
«Ата Джурт» дегенди манга джуртдаш-ватандаш,
«Ана тил» дегенди манга тилдаш,
«Намаз замаН» дегенди манга диндаш, замандаш,
«Эркинлик» дегенди меннге аркъадаш,
«Биз миллетбиз» дегенди меннге сырдаш,
Тюзлюкге джол излегенди меннге джолдаш.
«Инсан, миллет хакълары» дегенди меннге хакъдаш,
«Бирликде – тирилик» дегенди манга къарнаш.
 
Эс дегенинг –
Минг-мингджыллыкъ бир къуртхады, къарткъуртхады:
Джол – Джуртхады, Элджуртхады, Къартджуртхады.
Джол Джуртданды. Кюч анданды. Кюч андады.
Халкъым, Джуртум – кёлюмдеди, къанымдады.
Халкъым, Джуртум – мен Адамма ала бла.
Халкъым,  Джуртум – къанатларым аладыла.

МЕН НИСАНДА ТУУГЪАН БИР ИНСАН

Мен нисанда туугьан бир инсан:
Джазгьы кёк джашнайды кёзлеримде,
Джашил Джер джашайды сёзлеримде.
Мен нисанда туугьан бир инсан.

Къыш артда къалды, ал да уа – джай.
Джети джулдузу бла Ай – Къарачай.
Минги Тау бла Бёрю – Тюрк дунияны тёрю,
Минги Тау бла Бёрю – Олду бизге тёре,
Ой аланла, насыблыбыз къалай.

Аллах дейбиз – биз тюлбюз джахил,
Бизле сюйген – кёк, акъ, джашил.
Джашил байракъда агьарад Минги Тау,
Башында джангы Ай джети джулдузу бла.
Тау этегинде къарауул - бёрю.
Къара иннет бла келмегиз бери.
Боз къурт чынгаб, алыр эсигизни,
Акъ кюрт юзюлюб, басар юсюгюзню.

Мен Минги таулу, бёрю къанлы алан,
Кюн бла Джанлы – анам, атам.
Тау джуртну боз къурту - атым мени,
Къой сюрюу тюл, джыйын джанлы - халкъым мени.

Къойчу таякъны тюл, азатлыкъ байрагъын
Кёлтюргенбиз ёрге.
Биз джерибизге ие боллукъбуз,
Не кирликбиз джерге.

Мал сюрюу болгъандан эсе,
Не да ит болуб тагъылгъандан эсе,
Биреуге къул-къарауаш болгъандан эсе,
Кирликбиз джерге.
Аны ючюн кёлтюргенбиз
Эркинлик байрагъын ёрге.

Бизни джуртубуз - эркинликди,
Бизни динибиз - эркинликди,
Бизни тилибиз – эркинликди,
Эркинликди - къууанч, насыб.

Ёлюрге да эркинбиз,
Джашаргъа да эркинбиз,
Бойсунургьа эркин тюлбюз джангыз.
Азбыз, алай а,
Бир кишиге бойсунмазбыз -
Аллах эркин джаратханды бизни.

Джаннет дегенлери - Эркинликди,
Джаханим а - андан къалгьан бары.
Эркинлик ючюн сермешген - Адамды,
Къалгъанла маймуллалла алкъын.

«Эркинлик» деб, джашнайды Кёк,
«Эркинлик» деб, кёгереди Джер,
«Эркинлик» деб, башланады намаз,
«Эркинлик» деб, бошалады джыр.

Эр излегенле тишилелле,
Эркинликни излегенди Эр.
Эр излеген халкъла да бар,
Эркинликни излеген халкъла да бар.
Хар ким излегенин табар,
Хар ким излегенине тюбер.

...Мен нисанда туугьан бир инсан.
Эмеген ичегилегеча,
Элия джиблеге чырмалгъанма –
Табигьатны кёлюн ангылар ючюн,
Бузлагъан оюмланы хорлар ючюн.

Мен – инсанма, туугьан нисанда.

КИМИБИЗ БАРДЫ?

Джуртубузну билдирир ючюн,
«Кавказ», «Эльбрус», «Минги Тау» деб, айтабыз.
Халкъыбызны билдирир ючюн а,
Дуниягъа белгили барды кимибиз?

АЛЛАХ, САКЪЛА КЪАРАЧАЙНЫ-МАЛКЪАРНЫ


Джуртубузну танытыр ючюн,
«Кавказ», «Эльбрус», «Минги Тау» деб айтабыз.
Халкъыбызны билдирир ючюн,
Тюрк, Алан, Къарча деб айтабыз.

Халкъыбызны Аллах тыйыншлы кёрмесе,
Джерни ёрюне-тёрюне ётдюрмез эди,
Джурт этиб, Кавказны, Минги Тауну бермез эди.

Алай а,
Джер джаннетге – бу саугъагьа – бу таулагьа
Ата-бабаларыбыз болгьандыла тыйыншлы,
Биз – аланы туудукълары – къарыусузлукъ этсек,
Башхаланы кесибизге бий этсек,
Башхалагъа  джуртубузну кючлетсек,
Ала бла тюл,
Бир-бирибиз бла уруш, къазауат этсек,
Кесибизни «Къул», «ёзден» деб, къауумлагъа юлешсек,
Башха диннге, башха тилге илешсек,
Халкъ болмазгъа, кърал болмазгъа кюрешсек,
Сора,
Аллах бизге къалай къояр чамланмай,
Сыйсызладан сыйлы джуртну сыйырмай?!

Ол кечиучюд.
Бир кере, эки кере да кечер.
Тюшюнюрге, тюзелирге онг берир, заман берир.
Джуртсуз этиб, Джуртха термилтиб да кёрюр,
Чачыу-къучуу этиб, бир-бирге термилтиб да кёрюр,
Артха къайтарыб, Джуртну джангыдан да берир.

Сынар, сакълар, халыбызгъа къарар.
Дагьыда башыбызгъа этмейин мадар,
Гинасуугьа-меджисуугьа баш бурсакъ, баш урсакъ,
Халалгьа - халал, харамгъа - харам демей турсакъ,
Ичкичилени, тонгузчуланы бойнубузгьа олтуртсакъ, Мурдарланы, тоноучуланы, къахмелени оноуда тутсакъ,
Кесибиз да алагьа ушай барсакъ,
Аланы сыфатларына кирсек, къылыкъларын алсакъ,
Тобагьа къайтыргьа, иги болургьа, таза болургьа эринсек,
Акъ Минги Тауубузда къара тамгьача кёрюнсек,
Къара кюн ол заманда келликди бизлеге.
Огьай, Аллах бизни джангыдан сюрмез, чачмаз тюзлеге.
Ол бизни Сыйлы Джуртда сыйсызлагьа къул этер,
Алай бла Джер юсюнден думп этер.

Аман джора этмейме, чакъырмайма зорлукъну,
Алай а, кёре турама, эс джыймасакъ боллукъну.
Тюз эрнине келгенбиз, оюла тургьан джарны,
Эй Аллахым, сен сакъла Къарачайны-Малкъарны.

АТАДЫ ТАНГ

Ас-салам,
Ас-Алан Халкъым,
Ас-салам.

Тейри къулларына,
Бёрю улларына
Ас-салам!

Бойнумдан ёрге ассала да,
Къууанч къазанла ассала да:
Ас-салам, Ас-Алан Халкъым,
Ас-салам!

Бёрюкъан Ас-Алан, ас-салам!
Ас-салам,
Джулдузу бла Ай!
Тейричилеге
Атады Танг,
Бёрючюклеге
Атады Танг:
Ас-салам
Малкъар-Къарачай!

ТАРИХСИЗ ХАЛКЪ – ТАМЫРСЫЗ ТЕРЕК

Ма билгисаярла, къагьытла, къаламла...
Къайда назмула, джырла, макъамла?
Джесирден, Мисирден да къутулуб, Къарчалай,
Къайытыб келдим. Къайда Къарачай?

Агьашчы чегетни сакълар орнуна,
Башчы да халкъын джакълар орнуна,
Отуз кюмюшге къолларын узатыб,
Джуртларын, Халкъларын кюрешелле сатыб.

Аланы ийманлары – отуз кюмюш,
Аланы ёлтюрмейди айыб, бедиш.
Джуртда Джангыз Терекни кеселле, къуруталла,
Къарчаны келилерин чачалла, атылталла.

Халкъны тюненесин къуруталла ала,
Халкъны эсин, тарихин къуруталла ала.
Тамырсыз терек къуруйду, джаны чыгьа,
Тарихсиз халкъ да, башхасы джокъ, анычады.

Хоу, тамырсыз терек бла тарихсиз халкъ бирчалла,
Аны билиб кюрешелле кир джанла.
Ала муратларына джете да кетгенле,
Темирле*, Къурчла** эталмагьанны этгенле.

Эй, Джер – гебен, халкъ да анда ийне тюлд,
Ийне эсе уа – халкъ кесине, джуртуна да ие тюлд.
Алай эсе,- тюб болгьанды миллет эси, ангысы,
Бёрю джилиги юзюлгенди - джокъ боз къурту-джанлысы.

Ансы биз Халкъ эсек, Джуртубуз да бар эсе,
Джолубуз а - алгьындан да ныхыт эсе, тар эсе –
Сора аны чурумун, къырыллыкъбыз, табмасакъ,
Кърал болуб, Байракъны Джурт башына такъмасакъ.

Аллай иннет болмаса, халкъ Миллет болалмайды,
Иннет тюз болмаса, дуа къабыл болмайды.
Джангы Къарча керекди, керекди бизге Иннет:
Джуртунда кърал болуб джашагъан халкъды – Миллет.
Ол иннет ючюн кюрешген, аны ючюн бирлешген
Халкъны атыды Миллет. Къарачай Миллетмиди?!
*Темир – Тимур; **Къурч – Сталин

ТИШИРЫУНУ СЮЙМЕГЕННИ

Тиширыуну сюймегенни
Аллах да сюе болмаз.
Анга толу Адамд дерге,
Эрди дерге джарамаз.

Тиширыуну сюймегенден,
Тиширыула да сюймегенден,
Насыбсыз бир джан болмаз,
Алай а джер башында
Сюе, кюе билмеген,
Аллахха шукур, болмаз!

АЛАЙ А...УМУТ...ЁЛМЕЗ

Кюн тиймеген наратлада,
Къарайма да, чайыр джокъ.
Къызны кюнча джарытмасанг,
Сюймекликден хайыр джокъ.

Къатды сезим, акъды сёзюм
Энд чагьармы терегим?!
Кюн да болду, кюл да болду,
Сюе, кюе, джюрегим.

Насыб къайда? Джашау къайда?
Нед дунияда ёмюрлюк?
Шын да турду, сын да болду,
Джюрек деген эмилик.

Дюлдюр тарпан атланы да
Джашау арбагьа джекди.
Заман да ауузлукъ салыб,
Джолдан чыкъмазча этди.

Джашау дегенинг - ауур,
Заман джюгени - къысха.
Къайгьы юсюнгю басыб,
Къалай да баргьын чарсха?!

Тот заман ауузлугъун
Ачыудан кемире, чайнай,
Джылтыратдыкъ, джукъартдыкъ,
Джюрек да къыйнай, къайнай.

Джазыу кёзюн сюзмесе,
Аджир джюгенин юзмез.
Насыб келмей да къалыр,
Адай а.. .умут....ёлмез.

БИР ТЕРЕК ОРНАТДЫМ +++++++++++

1
Китаб чапракълада терек чапракъланы кёреме –
Джашау ёлюмсюздю, билеме.
Алай а,
Философия джапсаралмайды кёлюмю –
Кесилген агьачдан не къалгъанын кёреме.
Дуния хаухду. Артха джол джокъ. Ёлеме.

2
Ариулукъну, ариу хауаны да анасын –
Кюннге, дуниягьа къууаннган джашил терекни –
Кесдиле да, джансыз къагъыт этдиле.
Ненча китаб чыкъды – иймансыз, джараусуз.

3
Олмуду тюзлюк? Былай ачы некди терекни къадары?
Эки кере ёлтюрдюле аны:
Бир кере, кесиб, джанын алыб,
Экинчи кере да аны ариу, субай санындан
Хылымылы, осал, кир, джаханим китабла этиб.
Не ючюн былай ачыды терекни къадары?

4
Бизге солургьа хауа берген терекни,
Бизге салкъынлыкъ, тазалыкъ да берген терекни,
Некди къадары былай ачы?

5
Минг осал китабдан бир терек ашхы.
Назмуларымы джыртыб, кюйдюрюб,
Джуртда Джангыз Терекден кечмеклик тилей,
Насыб да тилей,
Джуртха къайытыб бир терек орнатдым.
Ол чегет болуб да кетер, Аллах айтса.

МИНЕР ЗАМАН БОЛМАГЪАНМЫДЫ АТХА?

Сууу, Ташы, Тереги да тюшдеча,
Мен болгьанма тау джуртума тюшгенча:
Кёлюмдеги Шам Тебердим, Доммайым
Кёлден чыгъыб кючлегенча былайын.

Алай а джокъ къобуз таууш, орайда,
Къарачай сёз эшитилмейди былайда.
Башха миллет, башха дауур хар кюнде,
Халкъым мени тургъан кибик сюргюнде.

Бу болумну джаратмадым, терс кёрдюм,
Тохта, тохта...бу тыш къралд – эскердим.
Халкъым мени джашай шойду джуртунда...
Кёчгюнчюлюк-сюргюн къойгъан къоркъуудан
Артылалмай эсе да – Тау джуртунда джашайды,
Саны, ангысы да ёсе баргьаннга ушайды.

Алай эсе нек илгенеме да хар кюнде,
Халкъым мени тургъан кибик джесирде?
Къатышхан тил, ички дауур хар юйде.
Биз къайытханбызмы, къайытмагъанбызмы сюргюнден?

Абызыраб къарайма джашха, къартха:
Башха халкъ болубму къайытхан эдик артха?
Ансы, джерибизге, тилибизге, тарихибизге,
Кесибизге, сёзюбюзге да нек болалмайбыз ие?

Сюрюу болуб къайытмагъан эсек а артха,
Джаяу болуб, джылау болуб турмай,
Минерге керек тюлмю эдик атха?
 
САУ КЪАЛ... САУ КЕЛ

1
«Эрге чыкъгъан къыйын тюлд,
Этек бюкгенди къыйын».
«Поэт сюйген къыз» дерле,       
Мийикде турсун сыйынг.

2
Сагал-сагал умутла...
Ийдим сакъал.
Кюн да кирди-булутха,
Сау къал, сау къал.

3
Кюн булутдан чыкъса да,
Сен эрингден кетмезсе.
Кетсенг да, джукъ тюрленмез –
Энди алгъынча болмаз.

4
Джаралы кийикни – джюрекни –
Къан ызыча, бу назму.
Къабланнга ушатдыла
Къачхы тамгьала джазны.

Поэт сёзлени чайнай да,
Джюрек джарасын джалай,
Алгьа атлаб барады,
Джырлары бла джылай.

Дарман хансланы чайнай да,
Хаман джарасын джалай,
Къаблан да кёз туурадан
Алай ташаяд, алай.

Джара ёлтюрюб къоймаса,
Къанай, тохтай, таб болур.
Джыр, ийнар да къошула,
Чокъуракъ китаб болур.

5
Барын да къойдум артда,
Таугьа ёрлейме таукел.
Тау гюлча, шагърей ауаз...
Сенми къычырдынг: сау кел?!
Сен къайдан чыкъдынг? Сау кел.

ИТ ДУНИЯДА КЪАЗАКЪ БЁРЮД КЪАРАЧАЙ

Не сакълагьын бу замандан, дуниядан?!
Не этейик, ит кёб олду адамдан.
Итлеге уа - «харам», «халал» - бары бир.
«Дуния намыс», «ахрат азаб» - буруу тюл.

Ой бу джуртну адамындан ити кёб,
Алагьа уа – Бёрюкъанны дерти кеб.
Ит сюрюуге джыйын джанлы болмасакъ,
Къуууб, чачыб, ит джанларын алмасакъ,

Ит дуния деб, айтдырырча этелле,
Адамланы ит джашаугъа тюзетелле.
Адам сёзден алгьа чыгъад ит юрген,
Адам сёзден эсе кёб чыгъады ит юрген.

Къалалача бу юйледе джашагьан
Адамламылла, итлемилле? - Айтчыгъыз.
Оноу этгенле уа бизге, элге, къралгьа
Адамламылла, итлемилле? - Айтчыгъыз.

Ит къралда итледиле адамла,
Ит къралда итге да тергелмейле адамла.
Бёрю халкъны кёрюб болмайды ит кърал,
Къазакъ бёрюге, джыйын джанлыгьа да джауду ит кърал.

Алай а итден тюл, бёрюден туугьанла,
Ол бёрюкъан сарыджилик уланла
Адам сюрюулени ызына Халкъ этерле,
Итлени уа Джуртдан тас этерле.

Азат кёллю къазакъ бёрю улуйду,
Ай къызарад аны джарасын джалай.
Ит юзюкню тынгысы-тынчлыгъы къуруйду,
Ит дунияда къазакъ бёрюд Къарачай.

КЁБ САКЪЛАТДЫНГ, КЕЛ, КЪАРЧА

Кёк къаралыбды, басыныбды,
Марал джангур – джауарыкъ тюлдю.
Джюрекни да къайгьы басыбды,
Къууанч назму тууарыкътюлдю.

Кюйюбдюле джер, джюрек да,
Джаралылла Таш, Терек да,
Болушмайды бизге Кёк да –
Тыйыншлы кёре болмаз.

Ой аланла, неди бу хал?
Тюрк-муслиман халкъсыз деб,
Джуртугьуз байды, ариуду деб,
Къул болургьа унамайсыз деб,
Тёрт къат джауду бизге кърал.

Хоншула да джаула бизге,
Биз да джаубуз... кесибизге.
Ичкичилик сыйыбызны,
Мыйыбызны да ашайды.
Кесибиз бла къалмайын,
Келлик тёлюден да бошайды.

Бир-бирибизни алдайбыз,
Бир-бирибизни тонайбыз,
Бир-бирибизни къырабыз,
Джау табасы болабыз.

Тышына тёгюлюб айланады
Эркегибиз, тишибиз.
Къайгъыбызны кёрюрча,
Джокъду бизни кишибиз.

Халкъларын басхыч этиб,
Къуллукъгьа ёрлегенле да,
Халкъларын, джуртларын сатыб,
Сакълайдыла кеслерин.

Асыл мекям ишлерча.
Бард ташыбыз, ташчыбыз.
Бизни джыйын этерча,
Болса эди башчыбыз.

Аягьыбызны марай эселе,
Кърал итле - хоншула,
Сора эсли-эслибиз
Бир-бирине къошула,
Бир джумдурукъ болайыкъ
Халкъыбызны сакъларча.

Биз хазырбыз. Хазыр эсенг,
Кёрден тур да, кел, Къарча,
Кёкден тюш да, кел, Къарча.
Кёб сакълатдынг, кел, Къарча.

1970 ДЖЫЛ.  +++++++++++++++
КЪЫЗЫЛ-КЪАЛА ЭЛДЕ БИР ДЖАЙГЪЫ КЮН

Дуппур башында къанджалбаш юй
Тар ёзеннге къараб сюеледи.

Чёртлеуюк кёкенле кюнбетде,
Джанлыдан къачхан эчкилеча,
Къаялагьа илине баралла.
Суу бойнунда шыпан къойла,
Бири къачса, къалгьанла ызындан къууа,
Бир-бирини къарын тюбюне башларын сугьа,
Джоппу-джоппу болуб, иссилейле.

Элде уллу адам кёрюнмейди:
Кесмезде, Джырыкъланы сыртда да
Бичен ишле къызыудадыла.

Бир гитче къызчыкъ,
Суу агьачны тюбюнде ийиле,
Къара суудан суу алыб келеди.
Бир гитче джашчыкъ да, джалан аякъ,
Чибинлеген бузоуну ызындан сюрюб барады.
Эки тиширыу да орамда сирелиб,
Суу челеклерин да джерге салмагьанлай,
Сёзню сёз бла къыздырыб,
Дуния ушакъкъа сингнгендиле.

Дуппур башында да эки джюзджыллыкъ къарт
Кюн иссиде да сууукъсурагъанча,
Эски тонлагьа чырмалыб джаталла.
Уллу джолда нал таууш эте,
Джортуб ётген атлыны ызындан,
Ёмюрлерини ызындан къарагьанча, къараб,
«Эй, джашау»,- дей, шум боладыла.

Шошлукъну ара-арада бузады
Акъ джолда арба таууш,
Не мал ёкюрген, не эшек окъугьан,
Не да сабийин чакъыргьан тиширыу ауаз.

Кюн къыздырады. Иссилейдиле
Малла, къаяла да,
Терекле, джолла да.
Ёзен суу да, терлеб, кёмюк этиб,
Къуйругьун силке чабыб баргьан
Тайчыкъкъа ушайды.

«Уф» деген аяз джокъду.
Джюн юзюкча, кёкде булутчукъ да,
Къайры барыргьа билмей,
Абызырагьанды.
Джууукълашханды джайгьы бийче – чилле.

ОЛ КЮНЛЕДЕ

Къуругъан сууну ызында
Тарихни туз гыртларын джалай,
Ичерге уа табылмайын суу,
Барама сабийча джылай:
Къайдады джуртум Къарачай?
Къайдады халкъым Къарачай?

Эки джарыла джюрегим,
Окъ, бычакъ табларым къанай,
Улуйма кёкге аралыб
(Кёк а турад къаралыб):
Къайдады халкъым Къарачай?

Джел терекден чапракъланы юзген кибик,
Къышхы боран къарны сюрген кибик,
Тиширыуланы, сабийлени, къартланы
Кърал, джау болуб, сюргенди алай.
Къайдады халкъым Къарачай?

Бу кърал ючюн сермешдик, кюрешдик,
Джаныбызны, къаныбызны да аямай.
Кърал а джакъсыз сабийлени, къартланы
Сюрдю, Аллахдан, адамдан да уялмай.

Бу кърал ючюн эркишиле къазауат эте,
Кърал а аланы юйлерин-юйдегилерин тюб эте...
Ачыкъ болду бу къралны джийиргеншли бети, иннети:
Бу кърал ашайды адамын, миллетин.

Адам ашаучу кърал, джоюлурса сен,
Ичингден чириб, оюлурса сен.
Эркинлик ючюн кюрешген адамла уа,
Ёлмей сау къалгъан адамла уа,
Адамлай къалалгьан адамла уа,
Башларына бош болурла,
Джуртларында баш болурла.
Аллах айтса дейме.

Аллах айтса дейме,
Ол кюнню сиз кёрюрсюз, мен а...
Сау къалыгьыз дейме, сау къалыгьыз дейме.
Сау къалыгьыз дейме, къууанч бла джашагьыз дейме.

КЁЛДЕГИН АЙТСАМ

Кёзлеринде джилтин джокъ,
Сёзлеринде фикир джокъ.
Тумакъла, джукъланнганла.
Ауанала. Дагъыда ала бла
Сёлешеме, кюрешеме.
Дагъыда ма алагьа
Джашаууму юлешеме.

Кими ёлюб джаратылгьан,
Кими да саудан ёлген –
Кърал къайдан боллукъса
Была бла?
Миллет къалай болгьун
Быллайла бла?

Насыбсыз халкъ –
Иннетсиз халкъ.
Иннетсиз халкъ а –
Ёлюмге аш.
Къахме джыйын,
Сатлыкъ джыйын,
Тиши джыйын!
Эркинлик тюл,
Эр керекди сизге.

Ит джыйын! Эркинлик тюл,
Сынджыр керекди сизге,
Сюек керекди сизге,
Ие керекди сизге.

Къой сюрюу!
Ангы, эс орнуна
Суу, кырдык тилеген,
Къой сюрюу.

Кимден тилейсиз,
Нек тилейсиз?
Джурт сизники эсе,
Суу, кырдык да сизники эсе.

Бизни
«Ким кютеди? Ким кеседи?
Нек кютеди? Нек кеседи?»-
Дерге уа,
Ангы, эс джокъ.

Къул юзюк!
«Кърал болайым»,- дер орнуна,
«Джуртума ие болайым»-, дер орнуна,
«Баш болайым, бий болайым»-, дер орнуна,
«Кесибиз къалсакъ къырыллыкъбыз»-, деб,
Башха халкъланы кеслеринден ёрге салгъан,
Аланы аякъларын джаларгьа чабхан,
Къул юзюк.

О бедишлик!
Эркин болургьа излемеген,
Кърал болургьа излемеген,
Энчи юй болургьа излемеген,
Кимди, неди сизни атыгьыз?!

Къахме джыйын.
Ит джыйын.
Къой сюрюу.
Къул юзюк.

Сизни Тейригиз – Таякъ!
Эркинлик керек тюлдю сизге.
Сиз тыйыншлы тюлсюз Эркинликге!
Бу ёхтем джуртха да тюлсюз тыйыншлы!

Аман хансны юзер орнуна,
Чириген санны кесер орнуна,
Сизни тирилтирге кюрешген,
Ёлюкленн тирилтирге кюрешгенча,
Мен да – джарлы!

ТЕРЕК, КИЙИК, БЁРЮ, АДАМ – БАРЫ БИР

Балийле акъ чагьыб тургьанда да,
Байталла аджирге тургьанда да,
Марал джангурла джаугьанда да,
Къачхы хауаны сеземе мен.

Хайда чакъ, хайда акъ, мурукгу да этмей,
Ким къалды, къалалды келгенледен кетмей?
Джюрек уруу да, бёрю улуу да – бирча,
Джазгьы хауа да – къачхы хауа дерча.

Тюлме десенг топракъдан джаратылгъанланы бирича,
Тюлме десенг кырдыкча, кийикча, бёрюча,
Сора сен кесинги нюрден джаратылгъаннга санайса, Къалгъанладан айырыласа да, джангызлыкъны сынайса.

Излемлеринг да башха тюрлю болалла,
Оюмларынг, «ёлюмсюзлюк» дей, чабалла.
Тюзге, таугъа, кёкге иесе эсинги,
Табигъатдан баш этесе кесинги.

Артда англайса: бары – джалгъан, ётюрюк,
Джокъду Джерде ёлюмсюзлюк, ёмюрлюк.
Адам дегенинг – ол да терек, ханс, кырдык.
Туудукъ, ёсдюк, чакъдыкъ, акъдыкъ, къырылдыкъ.

Учхан, джюзген, джюрюген эм сюркелген –
Менича болгъанларын биле билдим энди мен.
Алай эсе, болмам джангыз, мыдах да,
Хар къауумгъа джурт бергенди Аллах да.

Табигъатны сакълаялсакъ – сакъландыкъ,
Алайсыз а – ол дуниягъа атландыкъ.
Джокъду Джерде ёлюмсюзлюк, ёмюрлюк,
Джер кеси да тюлд ёлюмсюз, ёмюрлюк.

Тюз кесингича кёре, сакъла кийикни, бёрюню да,
Кёмюл  дуниягъа, къууан джашаугьа, англа ёлюмню да.
Насыбынг тутса да, тюшсе да джара,
Джашаугъа, ёлюмге да тереклеча къара.

Адам баласы деселе да – табигьат баласыса сен да.
Тюз болурму? – дунияны тамбласыса десем да.
Дунияны кесини да тамбласы болурму, болмазмы?
Адам улуну да мураты толурму, толмазмы?
Ким биледи?

Нек къычырад, не къычырад гылын къуш?
Келе тургьанча ахырзаман, аман къыш?
Не сагьышда сын къатханды Терек да,
Къазакъ бёрюча нек улуйду джюрек да?

ТЕШИН, ТИШИРЫУ ++++++++++++++

От бла Тиширыу.
Бири болмагьан джерде
Бири да болмайды.
От бла Тиширыу.

Тиширыуну кетерин сюймей эсенг,
Отунгу джукълатма.
Отунгу джанарын сюе эсенг,
Тиширыуну сууутма.

Аланы бирин да сууутма –
Ала бирдиле.

Отха чебген кийдирсенг –
Тиширыу деген олду.
Тиширыуну тешиндирсенг –
От деген да олду.

Тиширыу отну аллында.
Экиси да къымжа.
От джукъланды.
Тиширыу да кийинди.

Тиширыу кетди.
От да джукъланды.
Къалгъан – кюл.
Кюл.

Аны къызыуунда
Нартюх къабырчакъланыргьа да болур,
Эт а, бишмез.
Аны къызыууна
Гардошну кёмерге да болурса,
Кесинги уа – огьай.

Сен бир-эки отун атхан отха,
Тиширыу артха къайытыб,
Чебкенин сыдырыб алыб,
Джел къакъдырса,
Кюлню къызыуу,
Къызара, джилтинлей келиб,
Джаныб да кетеред.

Суууб бошамагьанды кюл.
Суууб бошамагьанды кёл.
Умут джылтырай турады.

Ичи да от, тышы да от –
Тиши от – Тиширыу.
О Тиширыу!

Тиширыу тили – от.
От тили – тиширыу.
Тиширыуну саны, джаны да – от.
Джанады от.
Джырла, тиширыу.
Тебсе, тиширыу!

Тюнюм – Тиширыу,
Тюшюм – Тиширыу.
Тюшюн, Тиширыу.
Тешин , Тиширыу.

Аккыллыгьынгы,
Кийимлеринги да
Ат отха.
Отну джанма къой:
Юй джылынсын.
Кёл джылынсын.

Тешин, Тиширыу.

АЛЛАХДАН КЕЧМЕКЛИК ТИЛЕЙМЕ

Мен кёб хылымылы иш этдим,
Аланы айтыргъа да баздым.
Гитчеден, уллудан да уялмай,
Затны болгьаныча джаздым.

Башхала кюрешдиле адамны
Кийиндириб, сюйюндюрюб.
Мен а – аны – хайыуанны –
Кёргюзтдюм тешиндириб.

Мен къымжа этдим адамны,
Кёлюн, джюрегин да ачдым.
Ичин билгенимде уа аны,
Мийиклеге – кийиклеге – къачдым.

Алай а кеси кесингден
Къайры къачарыкъса къачыб?!
Хайыуан да тазад адамдан –
Излемлеринги бир тинтчи ачыкъ.

Джан аурутдум джаныуарлагьа,
Тереклеге, ташлагьа да –
Адам къыйынлыкъкъа джаратылгъанд
Кесине, башхалагьа да.

Джюрегими теренинде
Бёрю улууун сездим.
- Аллах, не ючюн джаратдынг
Адам улуну,- дедим.

Адам ёргеми чыгъар,
Энгишгеми кетер деб,
Адамда хайыуанлыкъ,
Адамлыкъмы дженгер деб,
Хар къуру сынайса Сен.

Адам джюрегин къайгьы уя,
Уруш тюзю этдинг Сен.
Къалюбаладан бери
Сермешедиле анда
Адамлыкъ бла хайыуанлыкъ.

Джокъ тынгы да, тынчлыкъ да.
Бир кёрюне, билине,
Бир кёрюнмей, билинмей,
Кече-кюн да бёлюнмей,
Адам джюрегинде къазауат
Чырт тохтаусуз барады.

Къыза келиб, уруш от
Тёгюледи тышына.
Джайылады къазауат
Сау дунияны башына.

Аллах а сынайд, къарайд
Уруш баргъан тюзлеге.
Джаханимин, джандетин
Хазыр эте бизлеге.

Сермеше келдим, тойдум
Бу урушдан-джанымдан.
Биягъы сорууну сордум
Мен Аллахха джангыдан:

- Не ючюн джаратдынг бизни
Былай къыйынлы этиб?
Саныбыз джерге тартыб,
Джаныбыз Кёкге тартыб,
Хайыуанлыкъдан арытылалмай,
Малаик болуб да кеталмай,
Кюрешебиз, сермешебиз...

Не ючюн джаратдынг бизни
Былай къыйынлы этиб?
Бизни да малаик этерге
Къолунгдан келмейми эди?
Былай къыйынлашырыбызны
Аллындан билмейми эдинг?

- Ангы бердим, эс бердим
Игини, аманны айырырча.
Джер бердим, табигьат бердим
Сиз ёсерча, айнырча.

Къалгъан джанланы барындан
Мен сизни сыйлы кёрдюм:
Джашауугьузну, джазыуугьузну
Кеси къолугъузгъа бердим.

Дагьыда мени терслерге
Умутлусуз. Алаймыд?
Хайыуанлагьа, хайыуанлыкъгъа,
Ибилисге, шайтанлагъа,
Айт, кесин хорлатыргъа
Эркишиге джараймыд?
Керти адамгъа джараймыд?

Сиз англарча болгьансыз
Гюнахны эм сууабны.
Хар атламыгъыз ючюн
Кесигизсиз джууаблы.

Не этгенигизни билесиз.
Бард ангыгьыз-эсигиз.
Джаханимге, джандетге да
Джол ишлейсиз кесигиз.

Къалгъан джанланы барындан
Сизни сыйлы кёргенме –
Джол кесигиз сайларча,
Джол кесигиз ишлерча
Аллай насыб бергенме.

Алданмайын, джангылмайын,
Тюзелирсиз кёбюгюз.
Алай не зат болса да,
Кесигизден кёрюгюз.

ОГЪАЙ, ХОРЛАНМАЗБЫЗ БИЗ

Булут огьуна,
Къаягьа илиниб,
Джелге кесин сюрдюрмезге кюрешеди.
Булут огьуна.

Чёб огьуна,
Юсюнден басхан ташны тешиб чыгъыб,
Аны эздим деб тургьан ташны тешиб чыгъыб,
Джоюлмай, джашау этерге кюрешеди.
Чёб огьуна.

Тамырларын къая тюбюне ийиб,
Таш башында джашау этген терек а?

Ата Джуртха тамыр ийген,
Ана тилден къарыу алгъан,
Иймандан толу джюрек а?
Аллаху акбар!

Тилибиз бла айтыб,
Хакъ кёлюбюз бла,
Джюрегибиз бла бегитебиз:
Ла илаха иллаллах
Мухаммадун – Расулуллах!
Огьай, хорланмазбыз биз.
14-08-1997 джыл.  Москва

КЁКДЕ ДА, ДЖЕРДЕ ДА – ОЛ!

- Отдан чыгъыб джалыннга
Кирген кибик болдум мен.
Джокъ рахатлыкъ джанынга –
Ёзеннге тюш, таугьа мин.

- Не айтад, анга къара:
Акъ, къара да бирмилле?
Анкъа къушу – Анкара
Джан рахатлыкъ тюлмюдю?

Анкъа къушу Анкара –
Тюрк дунияны къанаты.
Сосуркъаны, мени да
Джер тюбюнден чыгьарды.

Азан тауушдан ариу
Джукъ билмейме дунияда.
Бери келген мухаджирлени да
Ангылай тебредим мында.

Кавказларын къойгьанланы да
Джюрек ангылай тебреди,
Ёзге манглай терледи:
Джуртну атаргьа боламыд?
Джуртну ташларгьа болмаз.

Къарачайым, Малкъарым,
Истанбулум, Анкарам,
Кёбдю джауубуз бизни,
Кёбдю джюрекде джара.

Алай а, дарманыбыз –
Ислам дннибиз – кючлюд.
Азан тарта намазгъа,
Топракъ тарта Кавказгьа,
Къарайма да кёреме:

Джер-джерден турад къараб,
Сау Джерден турад къараб,
Кёкледен турад къараб,
Хорлам джарыгьы кибик,
Джангы Ай бла Джулдуз.

Кёкде да, Джерде да - Ол,
Бюгюн, тамбла да - Ол,
Заман, Алам байрагьы да - Ол,
Дуния, ахрат байрагьы да - Ол.

Ийманлыгъа – мийик, джарыкъ,
Хар къуру эм хар къайда –
Джангы Ай бла Джулдуз!

АДАМ БЛА КЪРАЛ

Адамланы Аллах джаратханд,
Къралланы уа – Адамла.
Ол себебден къралдан эсе,
Адам башды, тамадады, сыйлыды!

БУЗОУ КЮТЕМЕ

Дуппур башында бузоу кютеме –
Белкъау улу, Ислам улу деб,
Эки къартны айтханларын этеме.
Ала да меннге «уллу джаш бол» дей.

Тюбюмде – тал чыбыкъдан атым,
Къолумда – джау джагьылгьан гырджын.
Бузоула чибинлеселе, мен да ызларындан
Джалан аякъ чабама ары бла бери.

Джити ташла, чыгъанакъла болмасала эди,
Бир бузоу да къутулмаз эди менден.
Бир аягьымы толусу бла басалмай,
Асхай-асхай,
Бир аягьымда чынгай-чынгай,
Джортама мен.

«Хомух болма. Бузоулагьа кесинги оздурма.
Майна, кюнбетде къаяла да,
Ауузлары ачылыб, къарайла сеннге»-,
Дейди меннге Джюсюб.

«Къой, сабийни къыздырма»-,
Дейди къарт Мухаммад да,
Кезлигини джити бурну бла,
Аягьымдан чыгъанакъны тырнаргьа хазырлана.
Алай ётеди кюн.

Кёз байлана, къартладан айырылама.
- Сау тангнга чыкъ.
Тынч кечели бол,- дейдиле ала.

Сорама:
- Биз джукъласакъ,
Кече да джукълаймыды?

- Огъай. Кече джукъламайды. Ол,
Эртден бла джалан аякъларынгы   кюйдюрюр ючюн,
Чыкъ тюшюрюб кюреширикди Кёкден.

- Къалай?
- Аны уа тамбла айтырбыз.
Кетелле къартла.
Гулош таякъларына таяна,
Къарангыгъа ташаялла ала.
Къарангыгьа.

Бюгюн
Джюреклерибизде бир джарыкъ бар эсе,
Аланы халаллыкъларындан, огъурлулукъларынданды.

Аланы эсге тюшюре,
Игирек, тазаракъча болабыз.
Къаллай ёмюр кетди,
Къаллай адамла...

КИМДИ КЪУТХАРЛЫКЪ БИЗНИ

Къарачайды меннге алхам.
Къарачайды меннге илхам.
Къарачайды меннге балхам.
Джюрекни джаргьан да – Карачайды.
Къарачайды мени джаратхан,
Джашатхан, ёлтюрген да Къарачайды.
Тамырым, къабырым – Къарачайды.
Ауалым, ахырым – Къарачайды.
Алайды. Алай а,
Сен кюрешмесенг Ата джурт ючюн,
Ол кюрешмесе Ана тил ючюн,
Мен кюрешмесем Халкъыбыз ючюн,
Кимди къутхарлыкъ бизни?

ДЖАНЫМ, СЕНИ ЧОК СЕВИЙОРУМ

Таулагьа, тенгизге да джууукъ
Бир джерде сайладым юй орун.
Джашарбыз деб этеме умут –
Джаным, сени чок севийорум.

Менден башха бир инсан сеннге
Сюймеклик мектуб иймесин.
Суратынга огъуна, сорама:
Насылсын? Ийимисин?

Кюн бизни тауладан чыгъыб,
Сизни тенгизге батады.
Кюн бла Тенгиз, Ай бла Джулдуз –
Бизге насыб танг атады.

Биз ит тутмайбыз. Ит орнуна
Бёрю сакълайды арбазны.
Эки башлы къая таш а
Эсге тюшюред Кавказны.

Кёз туурада таула агьаралла.
Тенгиз чайкъалад, кёгере.
Акъ башлыкъ бла чилле джаулукъгьа
Ушайла къушла кёкледе.

Таулагьа, тенгизге да джууукъ,
Бир джерде алдым юй орун.
Джашарбыз деб этеме умут –
Джаным, сени чок севийорум.

ДЖАША

Ичи тышындан фарклы,
Иши сёзюнден фарклы –
Несине ийнанасыз Шаркны?!

Шарк – оу эсе, шау да – Баты,
Джаханимде айтылырча аты.
Бузулгъан, чириген, намыссыз дуния.

Кёб алдандым Арабха, Тюркге.
Бёрюча улудум къараб кёкге:
Кёргюзт бизге, Аллах, тюз джолну.
Москвада, Парижде, Нью-Йоркда джашадым.
Таяныр зат джокъ. Шашханнга ушадым.

Къайда да джаша, къайры да бар
адам сюрюуде аз Адам бар.
Кёбюсю – къайгьылы эм зар.
Кёбюсю – хайуан, джаныуар.

Хайыр этеме деб тюл, юйюме, башыма –
Джуртдан сууудум да, кетдим тышына.
Терек тамырындан сууургьа боламыд?
Къобан Таууна кёлкъалды боламыд?

Ананга къайырылма, Халкъынгдан айырылма.
Насыб излей, тышына джайылма.
Кетсенг да, къайытырча бол.
Таулума деб, айтырча бол!

Къалам бла бол, чалкъы бла бол,
Не болсанг да халкъынг бла бол.

Тышында турсанг да,
Халкъынг ючюн кюреш,
Фахмунгу, байлыгъынгы да анга юлеш.

Баты сюймеклиги, Шарк таурухлары, -
Бизге келишмейле аланы рухлары.
Барын кёрдюм. Кюйдюм. Тюзюча айтдым.
Суу, эски ызынача, Джуртха къайытдым.

Джуртундан, Халкъындан багьалы неди инсаннга?
«Къор болайым, туугъан Джерим, мен санга!»

БАШЮЙЮК

Башюйюк башында джулдузла
Артыкъ да джарыкъ джаналла.
Къаншай Дилберча ханымла
Быллай джерледе тууалла.

Къыз бу элден алгьанд дейдиле
Миллиетчи Дуда Махмут да.
Элин, адамын кёргенли бери
Мен да джашайма умут бла.

Асыл халкъ деб, Тюрк патчах
Бу элни кеси къургьанды.
Джумхурбашканла да былайын
Джокълай, къонакълай тургьанла.

Аскер башчы Айтек генерал,
Аны туугъаны да – былайда.
Селим Итез да, Уфук Таукъул да,
Мында тартханла орайда.

Башюйюк элни баш этген
Аны къызлары, джашлары.
Минг тогьуз джюз бешде орналгъан
Элни алдады джашнары.

Кавказияда бир тюз адамем,
Тюркге келгенли мен – бейме.
Къарачай элине, Башюйюк элине
Аллах аманаты бол дейме.

Баш юй элине, Башюйюк элине
Мен башарылар тилейме.
Сени къоруй келгенди Аллах,
Аллахха аманат бол дейме.

ТОХТАТАМА СОРУУЛАРЫН ДЖЮРЕКНИ

Зынгырда, телефон, къабышыб турма да,
Ачыл эшик, джабылыб турма да,
Чаб, парий, сойланыб турма да,
Неди бу къабыр шошлукъ, джангызлыкъ?

Тынгым-тынчлыгьым былайда да къуруйду,
Биягьы бёрю джюрегимде улуйду.
Былайда да джокъ рахатлыкъ джаныма,
Эй, къайда да джокъ рахатлыкъ джанлагьа.
Бир джерде да джокъ рахатлыкъ, не этгин?

Къалабалыкъдан бери къачыб келеме,
Былайда уа джангызлыкъдан ёлеме.
Амалсыздан намазлыкъгъа киреме,
Адам джокъдан Аллах бла ушакъ этеме.

- Джаратдынг Кёкню, Джерни, Тенгизни
Бизни ючюн. Бизни уа ...
Ким ючюн, не ючюн джаратдынг?!
Джууаб джокъду. Джокъду джууаб.
Мадар джокъ.

Тохтатама сорууларын джюрекни.
Ангарылсам да, джукълатама чыракъны.
Сен аны джандырырса джангыдан
Магъанасын англаялсанг джашауну.

КЪЫЙЫНЛЫКЪ, ЗАУУКЪЛУКЪ ДА – КЕСИНГДЕ

Гази Хастанесине тюшерча болгьанма
Ёгретмен эвинден къыз юртха къарай.
Батыда ёсген хауле эркекге
Тюркге юреннген къыйынды къалай.

Алай а, нафсынга хорлатсанг намысынгы,
Гитче баш уллу башха оноу этсе,
Ичкичиликге, къахмеликге кючлетсенг халкъынгы,
Кесинг да ол затха юлгю берсенг,   джол берсенг,-

Сора гюнахны башхалагьа салма:
Адам джол бла хайуан джол айырылгьан джерде,
Адам бла хайуан айырылгьан чекде
Сен хайуан болургъа, хайуанла бла болургъа излегенсе.
Гюнахны бош башхалагьа кюреме –
Гяуур кърал, чууут сиясет да деме.

Къыйынлыкъны кесингден кёр, кесингде изле –
Сюркелесе кесинг сайлагъан кир джолда.
Кёкню, Джерни джаратханнга да салма дау:
Ол сени башхаладан баш этди,
Халал-харам, иги-аман неди – барын билдирди,
Сора сюйгенингча джаша деб, башынга бош этди.

Мёлеклеге берилмеген эркинлик берилди сеннге –
Кеси акъылынг бла джол сайларгьа, джашаргьа.
Ма аны ючюн хар атламынга кесингсе джууаблы –
Джаханимге, джандетге да джол салгъан кесингсе.

Къыйынлыкъ, зауукълукъ да – кесингде.
Ол зат турсун хар къуру да – эсингде!

ЧИРИДИ БИР ЭЛ

Алтыннга алдандыла къатынла.
Къатынлагьа алдандыла эрле.
Ички мыйыларын къурутду.
Киши да тыймады аланы.
Биз да кёрмегенча этиб турдукъ.
Алай бла чириди бир эл.
Алай бла къуруду бир эл.
Энди ол ауруу бютеу халкъкъа джайыла барады.

ДЖАШАЙДЫ КЪАЗАКЪ БЁРЮ – КЪАРАЧАЙ

Ол джийиргеншли аямай тюеди итни,-
Ит а анга чабар орнуна,
Чабар орнуна, къабар орнуна,
Аны чурукъларын джалайды.

Барды бизде да аллай бир ит къауум:
Аны Джуртундан сюрген патчахны,
Халкъын къурутуб кюрешген къралны,
Махтаб, ашау алыргъа кюрешген.

Ол затда кескин танылады, айырылады
Къул бла ёзденни, ит бла бёрюню арасы.
Я Аллах, сен сакъла, бёрюден джаратылыб,
Итге бурулгьан, ит болгьан къыйынлыкъдан бизни.
Я Аллах, сен сакъла ол къыйынлыкъдан бизни.
Андан эсе, къыр да къой бизни.

Тёрт джанындан окъла атыла,
Эркинлик сыфаты кибик,
Ай джарыгьында чабыб баргъан бёрю.
Ол акъ къарда къан ызынг сени...

Ол къан ызынг акъ къарда, таулада.
Сени къанынгы бир тамчысы
Багьалыды ит джыйынны барындан.

Ит къралгьа къулла къуллансынла:
«Къул къабакъ» деб, чыгырла бла, къытчасла бла бирликде,
Аны ичинде бир джумхуриет да къурсунла.
Къызларын да берсинле Иванлагьа.
Дауум джокъду итле бла къуллагъа.
Сынджыр таууш орайдады алагьа.

Алай а,
Бёрюден джаратылгьан бёрюкъан бёрю халкъым,
Джигит халкъым, тири халкъым, Тейри халкъым,
Сен къалмазса кърал болмай, Иншаллах!

...Душманладан, сатлыкъладан мийикде,
Ит чабханны, окъ тауушну да тунчукъдуруб,
Джангы Ай бла Джулдузну тюбюнде,
Минги Таудан энгишге, Европагьа къараб,

Аллахдан башха таяныры, ышаныры да болмай,
Джараларын джалай да, ёрге къарай,
Джети къат кёкден кюч ала, кюч ала,
«Эркинлик, эркишилик неден да башды»,- дей,
Улуйду къазакъ бёрю - Минги Бёрю - Къарачай.
Джашайды Къазакъ Бёрю - Минги Бёрю - Къарачай.

ИННЕТ  БИРДИ

Эсде тутуу Алпарслан Тюркешни –
Аныча бардырыуду кюрешни
Тюркчюлюк-муслиманлыкъ-адамлыкъ ючюн.

Эсде тутуу Дудаланы Джохарны –
Эркин этиудю башына Кавказны,
Бир этиудю, кърал этиудю Кавказны.

Эсде тутуу Байрамукъланы Джатдайны –
Бир этиудю Малкъар бла Къарачайны,
Минги Таугьа джерлешдириудю джулдузу бла Айны.

Бёрюле: Джатдай, Джохар, Тюркеш.
Барады азатлыкъ ючюн,
Эркинлик ючюн кюреш.
Барады иннет ючюн,
Миллет ючюн кюреш.

Кёкледен къарайды
Джангы Ай бла Джулдуз!
Сын ташладан да къарайды
Джангы Ай бла Джулдуз!

Барды джашау да, ёлюм да, ёлюмсюзлюк да.
Тарды джашау да, ёлюм да, ёлюмсюзлюк да.

Бёрю улуугьа тынгылагъан ангыларыкъды аны.
Анга шагьатды къадарлары
Тюркешни, Джохарны, Джатдайны.

Улу, Бёрю! Джукълатма бизни.
Чайкъал, Байракъ! Элт алгьа бизни!
Иннет бирди. Миллет бирди. Бирди Аллах!
Буйрукъ бирди. Джазыу бирди. Хорлам не ёлюм!

КЪАРАЧАЙ ДЕГЕН САГЪАТДА +++++++++

Къарачай деген сагьатда
Къама чыгьады къынындан,
Къаблан чынгайды къаядан
Къарачай деген сагьатда.

Къарачай деген сагьатда
Тюзлюк къанатын джаяды,
Терсликни аягьы таяды
Къарачай деген сагьатда.

Къарачай деген сагьатда
Тау мийигирек болады,
Адам да игирек болады
Къарачай деген сагьатда.

Къарачай деген сагьатда
Насыб бери бурулгъанча,
Намыс да бизден туугъанча
Къарачай деген сагьатда.

Къарачай деген сагьатда
Джурт алгьынчады – кёрюрсюз,
Аны тансыкълай ёлюрсюз
Къарачай деген сагьатда.

Ай, Къарачай деген сагьатда
Мен умут этген халкъ къайда?!
Не тюшед эсге, не тюшмейди
Къарачай деген сагьатда.

Къарачай джуртдагъы къарачай халкъмыды?
«Хоу», «огьай» десем да – алдайма.
Къарачай деген сагьатда
Мен джукъ айталмай тынглайма.

ХАР НЕ ОРНУН ТАБАД

Джерге тартад тёнгек,
Топракъланады сан.
Джанад, учад джулдуз,
Джулдузланады джан.

Хар не орнун табад,
Эки болад инсан.
Тёнгек джерге батад,
Кёкге кетеди джан.

ДЖАШАУ ЮРЕТЕДИ

«Алма, биш, ауузума тюш»,- деб,
Сыртынгдан тюшюб турсанг,
Алма бишмез, ауузунга да тюшмез.
Тюшгени да чириген болур.

Джатаргьа сюйген къабырлагьа барсын.
Джюрюген хорлайды джолну.
Джашау – ол чархны, мыйыны, джюрекни джюрюшюдю. Джашауну иги кюнюнден осал кюню кёбюрек болур.
Аны ючюн къысхады адамны ёмюрю.

Акъылманлыкъ неди?

Джашауну джукълатмаз джанындан кюрешиудю,
Адамны, адамлыкъны сакълаб кюрешиудю;
Бир таза-джарыкъ-мийик-тюз иннетни тутуб,
Кесинг аны тюзге, кертиге санай эсенг,
Къалгъанланы да ол джолгъа бурургьа кюреше,
Алгъа барыб турууду.
Джангызмысыз, талаймысыз, кёбмюсюз
Башхасы джокъду.

Тюз иннетинг, иги муратынг джокъ эсе –
Сора сен ёлюксе, ёлюр гёбелеккесе,
Кёрген джарыгьынга башынгы атыб, кюериксе.

Тюз иннети болгъаннга джашауда магьана барды.
Тюз иннет ючюн ёлген шейитди.
Тюз иннет барда – ёлюм джокъду.
Тюз иннети болгъан адамды – Адам.
Тюз иннети болгъан халкъды – Миллет.

Кюн джылы эсе , джылын.
Суу таза эсе, ич, джууун.
Къууанч бар эсе, къууан.
Насыбынг тутуб турмаз къуру да,
Таблыкъ тюшюб да турмаз.

Хар такъикъадан хайырлан.
Хар кюн, сагьат, сание къайытмаздан кетеди.
Сенден кетеди. Алай седирейди джашау.

Джашлыкъ кетсе, келмез.
Къартлыкъ келсе, кетмез.
Тюз иннет а къуру да биргенге турур.
Джашауунгу тутуругъу болур.
Кёлюнгю джарытыр.

Кюч иннетденди, ийманданды –
Бизни хорланмазлыгьыбыз анданды.

Барды иннет. Бирди иннет.
Барды иман. Бирди иман.
Алай эсе, биз да - Адам,
Алай эсе, бнз да - Миллет!

ДЖЮРЕГИНГЧАДЫ ДУНИЯ

Дуния тарды, кенгди –
Джюрегинге тенгди.
Джюрегинг тенглиди дуния.

МИНГ  СОРУУГЪА БИР  ДЖУУАБ

Не сёлешгенлерин, не этгенлерин билмей,
Ичиб, эсириб, мурулдаб айланнган
Бу сылыкъладан, джийиргеншлиледен,
Зийналыкъдан, питналыкъдан, харамдан
Къалай азатлайыкъ джуртубузну,
Къалай къутулайыкъ кесибиз да?

Къалай къайтарайыкъ намысны, адебни?
Къалай тохтатайыкъ терсликни, зорлукъну?
Къалай къутулайыкъ бу учузлукъдан, сыйсызлыкъдан?

Кърал къуллукъкъа салгьанла,
Кърал сайлагьанла – къулла, къахмеле –
Ала кеслерича этерге излейле бизни да.

Тюз адамла, тюз иннетлиле
Бир джумдурукъ бола да билмейбиз.
Бизни къутхарлыкъ кимди, неди?

- Къуранды бизни къутхарлыкъ.
Ислам динди бизни къутхарлыкъ.
Ийманыбыз толу болса,
Хар не да орнун табарыкъды.
Бизни къутхарлыкъды Аллах!

АДАМ бла ХАУА

(1997-1998 джыллада Тюркде джазылгьан назмуладан къуралгьанды)

Къарачайны миллет орайдасы – милли маршы – гимни

КЪАРАЧАЙ*

Бештау джаны, Архыз, Махар, Теберди,
Мийик джуртну бизге Тейрибиз берди,
Минги Тауну Сеннге тыйыншлы кёрдю,
Джулдуз халкъы, Тейри халкъы Къарачай!

Не залимни аллында да бюгюлмей,
Къара кюн да эркинликден тюнгюлмей,
Таш башында джашау эте келгенсе,
Ётгюр миллет, ёхтем миллет Къарачай!

Ненча кере КЮНЮ, АЙЫ тутулгъан,
Анча кере джелмаууздан къутулгъан,
Темирлеге, Къурчлагъа да къатылгъан,
Деу халисин кёргюзтгенди Къарачай.

Юзмегенсе нартюх, арпа урлугъун,
Джигитликни, адамлыкьны къорлугъун,
Бурун кибик кърал къурадынг, къурдунг,
О нарт халкъы, алан халкъы Къарачай!

Барды сени Аллахынг да, тилинг да,
Ёсюб келген сарыджилик тёлюнг да,
Къатылмазла Сеннге къартлыкъ, ёлюм да,
Ёмюрлеге джашарыкъса Къарачай!

*Белгиленнген тизгинле эжиу халда къайтарылыб айтылынадыла

СЁЗГЕ  ДЖАН САЛА... +++++

Сёзге джан
Джангыз да кесинги джанынгдан
Юлешиб салыргъа боллукъду.
Башха джол джокъду.

МЕНИ ЭМ УЛЛУ ДЖАУЛАРЫМ

Адамны кёлюн сындыргъан, сакъат этген,
Аурууну, ёлюмню туудургъан, айнытхан, джайгъан затладыла 
Мени эм уллу джауларым.
Адамны, адамлыкъны къурутхан затладыла
Мени эм уллу джауларым.

ЫШАН ДЖАНГЫЗ АЛЛАХХА, КЕСИНГЕ

Джулдузла да кече эсленелле.
Джарыкъ да къарангыда иги кёрюнеди,
Къара кюн сыналады адамлыкъ да, Адам да.
Алай а, башхалагьа базыб, джарлы болма.

Хар къуру да ышан Аллахха, кесинге.
Ышан джангыз Аллахха, кесинге.
Бек къыйын кюнюнгде, ахыр кюнюнгде
Бнр кишиден да болушлукъ болмай,
Ёлюм бла бетден бетге къаллыкъса.

Ол себебден хар къуру да
Ышан джангыз Аллахха, кесинге.
Ол заманда кишиден кёлюнг къалмаз.
Ол заманда кёлюнг чыкъмаз кишиден.

БЕГИТЕЙИК КЕСИБИЗНИ

- «Къой, билеме мен сизни халкъны,
Тос къатыным къарачай къызды»,- деб,
(«Да знаю я ваш народ,
У меня девочка карачайка»,-деб,) –
Тишлерин агъартды бир къарадура.
- «Огъай, сен билмейсе къарачай халкъны алкъын»,-
Дедим анга бычакъны ура.

Ол «къызны» («девочканы») да бойнун тартдым,
Къарачай намысны джойгъаны ючюн.
Энди полис нзлейди мени
Эки къахмени сойгъаным ючюн.

Къахмелени тюл, мени терслейди кърал,
Зийналыкъны, ичкичиликни джакълайды кърал.
Бу халкъны кишиси джокъ, эсириб сойланмагьан,
Бу халкъны тишиси джокъ, кьахмеликге айланмагьан.

Оноучула, кьуллукъчула бу затны эсге алмайла,
Не ючюн десенг,- ала кеслери да – аллайла.
Тонгузлача, кирге батыб тургьанлай, ауаз берирле,
Сизге культураны, цивилизацияны келтирген ма бизбиз,- дерле.

Умутлары –
Ичкичиликни, къахмеликни джайыб, бизден бошаргъа,
Алай бла бизни да «цивиль» халкълагьа къошаргьа.
Иймансыз, намыссыз этерге кюрешелле бизни,
Анга кёре, ышаннгылы, ышаннгысыз халкълагьа,
Кьауумлагъа юлешелле бизни.

Батыда
«Къахмелик» дер орнуна, «эркин сюймеклик» деб,
Джабаргьа кюрешелле зийналыкъны башын.
Шаркъда да
«Къахмелик» дер орнуна, «болджаллы некях» деб,
Джабаргьа кюрешелле къахмеликни башын.
Алай бла джоялла халкъны къызын, джашын.

Къор болсунла Батысы, Шаркъы да
Къарачай намысха, адетге.
Джети атагьа дери санаб, къыз бермей, къыз алмай,
Аллахны, адамны аллында да къызармай,
Таза джашагъан миллетге.

Адамны хайуандан айыргьан – ийманды,
Адамны хайуандан айыргьан – намысды.
Иймансыз, намыссыз эсе кърал,
Аны тюшюндюрюрге джокъ эсе амал,
Аны тюрлендирирге уа джетмей эсе кюч, къарыу,
Андан айырылыргьа да джетмей эсе кюч-къарыу,
Сора не этейик?

Этеригибиз а – бирди.
Халкъыбызны бир джумдурукъ этейик,
Ичкичиликпи, зийналыкъны думп этейик,
Тохтатайыкъ терсликни, зорлукъну,
Орнатайыкъ Тюзлюкню, Хурлукъну.
Джахиллени къайтарайыкъ ийманнга,
Кечим болмасын джангыз бир амантишге, душманнга.

Къарачай джуртда
Гяуур къралны иймансыз джорукълары бла тюл,
Кесибизни джорукъларыбыз бла джашайыкъ.
«Бисмилля» деб, халал ашыбызны ашайыкъ.

Ансы,
Аракъыны халал этген кърал бла,
Зийналыкъгьа джол берген кърал бла,
Аллах джокьду деб тургьан кърал бла
Бизге джашау джокъду, ангылайыкъ.

Кърал ичинде биз да кърал болайыкъ,
Джыяйыкъ эсибизни.
Аллах харам этген затладан
Тыяйыкъ кесибизни.
Бегитейик кесибизни

Халкъ болайыкъ, Миллет болайыкъ,
Джылан джырмаз Джурт болайыкъ,
Джау бёлелмез Халкъ болайыкъ,
Кърал бюгелмез Халкъ болайыкъ.
Бегитейик кесибизни.

КАВКАЗДА ТЁРЕ

Сен кёз туурада къыласа намаз,
Бересе ауаз.
Ташада уа,
Аллахны, Адамны да алдаргъа излейсе.
Джарамаз.
Экибетлини, сатлыкъны, къахмени
Къара багьанагьа тагъады Кавказ!

АЗРАИЛ МЫДАХ КЪАРАЙДЫ БИЗГЕ

Умутла къатлана, джюрек къанатлана
Джашагъан сагъатыбызда да,
Азраил мыдах къарайды бизге.

КЪАЙСЫ ЁМЮРДЕБИЗ БИЗ?

Акъ байталгъа акъ аркъан атдым –
Акъджал толкъуннга тешиниб джатдым.
Байтал кетди аркъанын юзюб.
Кючден чыкьдым джагьагьа джюзюб.
Джалан адам. Джагьа. Тенгиз.
Къайсы ёмюрдебиз биз?

НЕНГ КЪАЛАД ДА БУ ХАЛКЪДАНМА ДЕРЧА?

Аягьынг Ата Джуртдан айырылса,
Тилинг Ана тилден айырылса,
Халинг Эл Халиден айырылса,
Ненг къалад да бу Халкъданма дерча?

Дагьыда джюрегинг:
«Бу Халкъданма»,- дей эсе,
Къалгьанладан айырыб, аны излей эсе,
Анга игилик, насыб теджей эсе,-
Бу Халкъданса. Джокъду анга ишегим.

ТЫШ ДУНИЯСЫ ИЧ ДУНИЯСЫНА УШАР

Дунияда ийманлы, иймансыз да джашар.
Алай а,
Маймулдан джаратылдым деген,
Маймулгьа ушар.
Аллах джаратды деген,
Аллахына ушар.
Хар ким ийманына, иннетине ушар.
Тыш дуниясы ич дуниясына ушар.

САЛАМ АЛЕЙКУМ, ДУДАЛАНЫ ДЖОХАР!
МЕРХАБА, АЛПАРСЛАН ТЮРКЕШ!

Къарачайны бети, ётю да барды –
Эм мийик тёппелени сайлаб,
«Тюркеш», «Джохар» деб, атагьанды,
Ол джигитлеге сый бериб, сыйлаб.

Кърал джау кёрген джигитлени
Алай сыйлагъан, ол да – джигитликди.
Миллетчилик, муслиманлыкъ –
Ийманлы болуу демекликди.
Ийманы толу демекликди.

Джигитликни юзюлмез тамыры,
Анкарада да ангыладым аны:
Ма Алпарслан Тюркешни къабыры,
Джохар Дудаевни да майданы.

Кетерле джылла, ёмюрле,
Башха заманла келирле.
«Эркинлик», «Азатлыкъ» дегенле,
Былача кюреше, ёлюрле.

Кавказ тауланы бёрюсю Джохар,
Тюркню асланы – Алпарслан.
Боз къуртну улууу хорламча чыгъар,-
Байракъланы къызартханды къан.

Тюздю, Тюзлюкдю иннет.
Сёз бла, иш бла, сермеш бла,
Кече-кюн тохтаусуз кюреш бла
Бош да, баш да болады Миллет.

Эркиши эсенг, миллетчи бол,
Халкъ ючюн алача кюреш.
Салам алейкум, Дудаланы Джохар!
Мерхаба, Алпарслан Тюркеш!

ЭЙ, ТЮРК, УЯН!

Джаз чакъ келди –
Джер тюкленди.
Боз къурт келди –
Джыр тюрленди.

Тейри айтды:
Тюрк Халкъ, къурал.
Джуртунг сени –
Итил-Урал.

Толкъунланыб,
Ура, бу тил,
Терк тилленди
Урал-Итил

Ауаз келди:
Эй, Тюрк, уян!
Терк тюркленди
Алтай, Саян.

Кавказ – Тюркню
Къуш уясы.
Тау, Тюз, Тенгиз –
Тюрк дуниясы.

Тейри дей да,
Къарай кёкге,
Тюрк джайылды
Тёгерекге.

Артда къалды
Ненча дуниянг?
Айт, чачылды
Къанча уянг?

Кеч болгьунчу
Энди уян.
Ауаз келед.
Эй, Тюрк, уян!
Тейри Халкъы,
Эй, Тюрк, уян!

АДАМ бла ХАУА

1
Адамгъа хауа керекди,
Адамгьа Хауа керекди,
Ариу хауа, таза хауа,
Ариу Хауа, таза Хауа.

Джашар ючюн.
Адам болур ючюн.
Шайыр болур ючюн.

Хауа уа –
Джазгьы да болур, джайгьы да болур,
Къачхы да болур, къышхы да болур.
Джылы да болур, сууукъ да болур.

Хауагьа кёре сюйюнебиз биз.
Хауагьа кёре кийинебиз биз.

Хауасына кёреди Адам
Хауасына кёреди Халкъ.
Хауасына кёреди Джурт.
Хауасына кёреди Дуния.
Хауасына кёреди джаннет.
Хауасына кёреди джашау.
Заман да. Къалюбала, ахырзаман да.

Адам бла хауа. Адам бла Хауа.
Дунияда, ахратда да,
Къачан да, къайда да адам бла хауа,
Адам бла Хауа.

Хар кюн да,
Хар ким да,
Хар не да –
Экисини арасында!

2

Тиширыу – къобузду
Эркишини къолунда.
Ариу тартыу чыгьаралмай эсенг,
Ол сени къобузунг тюлдю.
Тиширыугъа тюл,
Кесинге чамлан.

3
Тиширыу
Джая къобуз, къыл къобуз да тюл,
Эркишини иегисинден джаратылгъан
Иеги къобузду.

Хар иеги къобузну
Бир эркишиси барды.

Иеги къобуз,
Эркишисин табалмаса,
Къолдан къолгьа кёче,
Ашалады, сынады, ууалады,
Сыйсыз болады.

Хей, иелерин табалмай къалгьан
Насыбсыз иеги къобузла...

4
Эркишиди Адам.

Тиширыу – Хауады:
Джазгьы, джайгьы, къачхы, къышхы,
Джюз аты, сыфаты болгьан;
Тюрлене тургьан;

Джылы, сууукъ, исси,
Мылы, къургъакъ,
Ауур, дженгил;

Джаннет хауа, дуния хауа;
Джер хауа, джюрек хауа;
Тау хауа, тенгиз хауа;
Чегет хауа, нарат хауа,
Ич хауа, тыш хауа;
Джарашхан, джарашмагьан;

Хауа джетмей тебресе
Ангылайды адам
Хауа къалай керек болгьанын.

Хауасын сакъламаса, таза тутмаса,
Биринчи да кеси тунчугьады эркиши.
Хауа адамсыз джашаяллыкъды,
Хауасыз джашаялмайды Адам.

Хауа кеси да
Джылы, джарыкъ,
Ариу, таза болса, –
Адамгьа къартлыкъ, ёлюм да джокъ.

Ариу хауады бизни джашатхан.
Ол себебден
Араны бузмазгьа,
Хауаны бузмазгьа,
Тазалай тутаргьа
Борчлубуз биз.

Адам болалмагьан –
Терек болсун,
Хауаны тазалай турурча.
Хауасыз джашау джокъду.

Аны ючюн джаратханды
Аллах Хауаны!
Къынгыр иегиден джаратханын
Аман этгенди ансы.

Огьай!
Аллах Тиширыуну
Иш этиб джаратханды
Эркишини кьынгыр иегисинден.

Аны –
Джумшакъ сёзю бла,
Джылы къолу бла,
Сылаб, сыйпаб,
Эркиши тюзете билсе,
Ол сынаудан ётелсе,

Сора, ала
Эр-къатын болуб,
Юй-юйдеги къураб,
Джашау эталлыкъдыла,
Чырмауладан ёталлыкъдыла.

Былайды джаратханны оноуу.

ТИШИРЫУ – МУЗЫКАДЫ

Къууандыра,
Джанландыра,
Джазландыра,
Джулдузландыра билсенг,

Тюшюндюре,
Тешиндире,
Кийиндире да билсенг,

Къулакъларына
Сёзлеринг
Сыргьала болуб,
Уппала болуб,
Тагъылсала,
Тиеклеринде да
Бармакъларынг
Ол сакълагьанча
Ойнасала,

Сора –
Эм уятлы,
Эм уятсыз;
Эм гюнахлы,
Эм гюнахсыз;
Эм алаша,
Эм мийик;
Эм джууаш,.
Эм кийик;
Эм бош,
Эм сейирлик,

Джерден
Кёкге чыгьаргъан,
Учургьан,
Учундургьан,
Гюл хауалы,
Нюр къанатлы музыканы-тартыуну
Кеси
эмда
Аты, сыфаты –Тиширыуду.

Джайгъы чууакъ кёкча,
Урлукъ атыллыкъ джерча,
Кесине тартхан
Бир татлы джылы таза
Тиши Музыкагьа айтадыла
Тиширыу деб.

Музыкада Тиширыуну кёралгьаннга,
Тиширыуда музыканы сезалгьаннга,
Музыканы Тиширыугьа буралгьаннга,
Тиширыуну да музыкагьа буралгьаннга,
Тиширыуну согъалгъаннга,
Джангыз да анга
Айтадыла
Тиширыуну баш иеси,
Сюйгени деб.

Тиширыу – музыкады.
Музыкагъа тынгыламагъан,
Музыканы ангыламагьан
Согьалгъан да этмез.
Измир. Джума кюн. Къасым айны 21, 1997 джыл.

ОТОУДА (нарт таурухланы окъуй)

Джалан тиширыу джюрюйдю
Ары-бери.
Джукълайды, хурулдайды,
Тартыб, эри.

Къатын эрин сюеди.
Алай а, Кюн тиеди
Терезеден.
Эри джукълаб турады
Къатын бууаз болады...
Кюнденми?
– Кюнден

КЪАЛ  ТАЗАЛАЙ, ДЖУЛДУЗЛАЙ

Тиширыу кюл болса,
Эркиши эшек бола,
Тиширыу джулдуз болса,
Эркиши да Кёк бола,
Джашайбыз бу дунияда.

Алай а,
Эркиши эшекди деб,
Сен, Тиширыу, кюл болма!
Бизни мийикге тарта,
Къал тазалай, джулдузлай!

АЛГЪА

Ауушуннганлыкъгьа джылны къышы, джазы,
Тюл эсенг кесинге, джашауунга разы,
Айырмазса, терек чакъкъанмыды, къатханмыды къуудан?
Бирча кёрюнюрле гяхиник бла къаудан.

Келлик кюнден, насыбынгдан тюнгюлсенг,
Кюлаллыкъ да, ышараллыкъ да тюлсе сен.
Дуниягьа къарамынг болур сансыз, джансыз.
Алай а, бир затны эслетейим джангыз.

Бизден эркишиликни сакълайды Кавказ,
Кёлсюз болсакъ, келишмез, джарамаз.
Къабырлада сын ташлагьа къара –
Къарыусуз болсакъ унамазла ала.

Сын ташладан къарайды Ай бла джулдуз,
Кёкледен къарайды джулдузу бла Ай.
«Тюнгюлме. Эр бол. Эркин бол» дейди Къарачай.
Бизге умутсуз болургьа джарамаз.

Кёб къыйынлыкъ кёргенди Кавказ,
Башын а, тутханлай турады ёрге.
Иймамла, шыйыхла къарайла бизге,
Айталла бизге:
Кёлсюзлюк къалсын душманнга, джаугьа.
Эркинлик, Хорлам – алдалла. Алгьа!

КЕСИБИЗГЕ ЫШАНАЙЫКЪ

Боюнларына бирер боюн бау тагьыб,
Кёзбау кийимле къаблаб юслерине,
Къуллукъчуну, байыракъны аллында кукаланыб,
Чабыб, бетсиниб, гинасууланыб,
«Дагьыда эркишилебиз» деб, туралла кеслерине.

Юзер ючюн сенден бир капек, бир шай,
Келтирирле зрлей бир уртлам шай.
Татлы ышарырла, татлы сёлеширле.
«Динибиз, тилибиз – бир» деб, кюрешнрле.

Алай а, алдаялмазлыкъларын кёрселе,
Сенден гыл тюшмезин сезселе,
Не да, алдаб, юзаллыкъларын юзселе,
Сора, ышара тургъан бетлери саз болур,
Дин, тил бирлиги да аз болур.

Тюрк кърал быллай адамлагьа таянса,
Джюрек тазалыкъдан биз да быллайлагъа ийнансакъ,
Керек кюн биягъы Тюрк кенгде къалыр, баш алыр,
Джангы Хаеаука, айт, не бла бошалыр?!

Эм аллындан билиб къалсакъ игиди,
Бизге болушурукь бир Аллахды-Тейриди.
Андан сора биз ийнаныр киши джокъ,
Андан сора биз таяныр киши джокъ.

Алай а, андан сора не керекди бизге.
Аллах кеси ярдымчы болса бизге.
Ийман бизге кюч берир, къууат берир,
Кюреше турсакъ, къалгьан зат да бары келир.

БАРЫБЫЗ ДА БОЙСУНАБЫЗ АЛЛАХХА

1. УЛЛУЛУКЪ

Межгитни минарасыча сир къатыб,
Джагьадан тенгизге турама къараб.
Толкъунланад, чайкъалад кём-кёк уллулукъ.
«Аны къатында мен неме? - Чёбме. Джукъда тюлме».

Алай а, тенгиз да Кёкге къараб,
«Чексиз кёкню къатында мен неме" деб, титирейди.
Ёзге джети къат кёк да титирейди
«Аллах» деген Сёз айтылгъанлай.

Межгит минарасыча сир къатханма джагьада.
Аягьым – Джерде, башым – Кёкде, кёзлерим – Тенгизде. Джюрекде Аллах, Ийман болгьаны себебли,
Джер да, Кёк да, Тенгиз да бойсуналла меннге.

Джер тебренди, Кёк кюкюреди, Тенгиз чайкъалды –
«Бойсуналла»деб, чамландырдым аланы.
Уллу сёлешиу, уллукёллюлюк муслиманны шарты тюлд.
Аллахны аллында барыбыз да тенгбиз.
Барыбыз да къулларыбыз Аллахны,
Барыбыз да бойсунабыз Аллахха.
Олду уллулукъ – барыбызны джаратхан.

2. АЛЛАХ БЛА ДУНИЯСЫ

ТЕНГИЗ:
- Мен уллума,
Тенгизме,-деди.

ТАУ СУУ:
- Уллулукъ мендеди,
Мен темизме,- деди.

АДАМ:
- Акьыл кимде болса,
Уллулукъ анда.
Уллу менме,- деди.

- Керти акъыллы акъыллыма демез,
Керти уллу уллума демез.
Ма менича тынгылаб турур,-
Деди Кёк.

АЛЛАХ,
Джаратхан дуниясына къараб,
Ышарды.

КЕЧЕ ДЖОЛДА

Кёз байланнганды. Къарангыды.
Узакъда джылтырайла чыракъла,
Мийикде джулдузла къалтырайла.
Тенгиз чайкъалады ол джанында,
Бу джанында шууулдайды чегет.
Тюрлю-тюрлю тауушла келелле къулагьыма.

Джангылмаз ючюн,
Джолдан аджашмаз ючюн,
Къайсы джанына,
Къайсы тауушха барсын адам?

Джарлы анамы ауазын эшитеме:
- «Азан таууш чыкъгьан джанына бар.
Азан тауушха бар.
Джолда къалма. Къарангыда къалма.
Азан тауушха бар».

Мен а,
Анамы ауазы чыкъгьан джанына
Бурулама. Барама.
Тохтайма межгитге тюртюлюб.

ИГИ АНГЫЛАСЫН БУ ЗАТНЫ ХАР КИМ

Сен табынаса байыракъгьа,
Мен – Байракъгъа.
Сен баш ураса тойгьан джеринге,
Мен – Туугьан Джериме
Сен тыш къраллы тилни сайлайса,
Гыл тюшюрлюк тилни сыйлайса,
Мен – Ана Тилни.
Сен бойсунаса нафысха,
Мен – Намысха.

Сени бойнунгда
Бабас такъгьан къач.
Мени бойнумда
Анам такъгьан Дуа.

Сен сатханса
Дининги, тилинги, халкъынгы.
Тюрлендиргенсе
Тукъумунгу, атынгы.

Не ючюн?
Орусну онг кёзю болур ючюн.
Кьралдан ашау, къуллукъ алыр ючюн.

Бир башха кърал игирек джалау берсе,
Къарачайны сатхан кибик,
Орусну да сатыб кетериксе.

Дунияда эм осал,
Эм джийиргеншли адамла –
Игирек ашар ючюн, джашар ючюн,
Ана тиллерин, Ата джуртларын,
Туугьан Халкъларын сатханладыла.
Асмакъгьа эм биринчи асыллыкъла аладыла.

Быланы багьалары талай кюмюш.
Былагьа юлюш:
Бу дунияда – асмакъ, ол дунияда – джаханим.
Иги ангылаб къалсын бу затны хар ким!

ДЖАНГЫЛЫКЪДЫ ДЖАШАТХАН МЕНИ

Сууда балыкьча джюзерге излейме,
Хауада къанатлыча учаргьа излейме,
Билирге излейме джети къат джерни,
Тинтерге излейме джети къат кёкню,
Къонарым келеди джулдузланы барына,
Сюймеклигим барды къызланы барына.
Адамлада да джангылыкъ излейме,
Джангызлыкъда да джангылыкъ излейме.

Бир джангы зат ачмагъан, сезмеген кюнюнг,
Бир джангы зат билмеген, кёрмеген кюнюнг.
Бир джангылыкъгъа элтмеген кюнюнг,
Джашауунгу бош кетген кюнюдю.

Билирге излейме джашауну не болгьанын,
Ёлюмню да не болгьанын билирге излейме.
Бу дуния меннге ышаргъанын аз этсе,
Кеси да меннге джангылыгъын тас этсе,
Айтыргьа, бир-бирибизден эриксек,
Ташабыз, тахсабыз къалмады десек,
Сора,

Ёлюр ючюн тюл,
Ол дунияны кёрюр ючюн,
Джанымы берирге да хазырма.

Бу дуниядан кетген тёрем болса да,
Ёлгеним ючюн тюл,
Ол дунияны кёрюрге излегеним ючюн,
Джангыз да аны ючюн кетгеними ангылагьыз.
Кесигиз да, мен андан къайытыб келиб, хапар айтхынчы,
Ары барыргъа ашыкъмагъыз, сакълагъыз.

КИШИ ДА БИЛМЕСИН

Джулдуз кёкде,
Дууадакъ кёлде,
Балыкъ тенгизде,
Сен а –
Мени кёкрегимде.

Сор Кёкге,
Кёлге,
Тенгизге,
Джюрегиме
«Къайсыгъызгьа игиди?» деб.

Кёк чууакъланыб,
Джулдузун ачар.
Кёл толкъунланыб,
Дууадакъны кёлтюрюр.
Тенгиз чайкъалыб,
Балыгъын ийнакълар.
Мен а бурулуб,
Сени джашырырма.

Бизге къалай иги болгьаны
Киши да кёрмесин,
Киши да билмесин

БИР  ТАУ  СУУНУ  ЮСЮНДЕН  АЙТЫУ

Сен джити уланса,
Джигит уланса,
Аллах айтса,
Тыш къралда да
Бай да болурса,
Бий да болурса,
Юйлю да болурса,
Кюнлю да болурса,
Алай а,
Тау сууну юсюнден
Айтыугьа бир тынгыла:

Бир тау суу келиб,
Тенгизге къошулду да,
Туугьан тауун,
Чыкъгъан джерин унутуб,
«Мен тенгизме» деб, толкъунланды.

Огьай,
Ол туугьан тауун,
Чыкъгъан джерин унутуб тюл,
Аланы гитчеге, кийикге санагьандан,
Кесине «тау суума» дерге ыйлыкъгьандан
Этди алай.

«Кесими тенгизге джутдурдум,
Мени тенгиз джутду» дер орнуна,
«Мен тенгизме» деб,
Кесин, бизни, тенгизни да
Алдаргьа кюрешди.
Ётсюзлюгюн, бетсизлигин, малкёзлюгюн да,
Алай бла джабаргъа кюрешди

«Хоу, мадарсыздан, амалсыздан,
Келиб тенгизге къошулдум,
Амма,-
Кюч джыйгьанлай,
Къанатла битиб,
Кёкге кёлтюрюлюб,
Туугьан тауума барыб къонарыкъма,
Къар, джангур болуб джауарыкъма,
Джеримде кырдык болуб чыгъарыкъма,
Алай бла,
Туугьан джеримден айырылмай къаллыкъма,
Айырылсам да ызыма къайытырыкъма» деген
Башха тау сууладан да юлгю ала билмеди.

Туугьан тауу да, туугъан джери да
Анга асры къыйналгъандан
Кеслерини гюнахларын да эсгердиле:
«Кесибиз ёсдюрдюк аны алай.
Тенгизге ашыкъ, уллу дуниягьа чыкъ деб.
Алай а,
Айтмагьан эдик анга биз,
Атангы-анангы унут деб,
Дининги, тилинги ауушдур деб,
Атынгы, сыфатынгы тюрлендир деб.

Къайда иги джашарыкъ эсенг,
Ары бар.
Къалай иги джашарыкъ эсенг,
Алай эт»,- деген эдик ансы.

Бир тау суу тас болду тенгизде.
Джутулургъа излегенни джутады тенгиз да.
Ичи асры кюйгенден тютюнлейди бир тау –
Джюреги джарылыб, оту чыгьарча бола:
Бир тау суу кесин джутдурду тенгизге.

ЭРКИНЛИК бла БИЗ
(1990-чы джылланы эсгере)

Джукъ джазар ючюн излей эдинг бошлукъну –
Ма бошлукъ.
Сагьыш этер ючюн излей эдинг шошлукъну –
Ма шошлукъ.

Алгьыш да джокъ, къаргъыш да джокъ –
Хайда, джаз.
Темир джабыу, чалдыш да джокъ –
Хайда, джаз.

Буруу джокъду, тыйгьыч джокъду –
Ач кёзню.
Ол джюрекни ашаб тургьан,
Ол джюрекде джашаб тургьан,
Айт, Сёзню.

«Ол «Эркинлик» деген Тиширыугьа ычхынсам,
Не этерге кереклисин а билеем.. »
Биле эсенг – къымжа Ханым аллынгда,
Оджагьынгдан кеси тюшюб келгенди.

Айт бир джукъ, эт бир джукъ, ай марджа!
Эркишиден тюнгюлюб кетген тиширыу
Ызына къайытырмы? Къайытмаз.
Кетеди. Кетди. Неле деди кеси да:

- «Асры эртде келиб къалдым мен сизге.
Эркишилик алкъын сизде къайнамагъанд, къатмагьанд.
Не да ол сизде урлугьу бла къуругьанд.
Алай эсе, кечигиб келдим сизге.

Тюзюн айтсам, сиз Эркиши болсагьыз,
Излерсиз, сермеширсиз, табарсыз мени.
Кюрешде табылмагъан Эркинликни
Сыйы да джокъду. Кете барайым.
Мени ючюн ёлюрге хазырла,
Ёле тургъанла да бардыла.
Ол мубареклеге кечиксем гюнах болур...».

Минг джылда бир кере болад быллай насыб.
Къызара, Эркинлик кеси салыб келгенинде,
Аны алмай, башхалагьа ийиб къойгъан,
Кертиси бла да къаллай халкъбыз, джамагьатбыз биз?

Энди не джылау аны ызындан къараб?
Не тюб болуб кетербиз, не заман келир.
Керек тюлдю бизге кеси келген тиширыу –
Не тюз иннетли, не намыслы, не ариу эсе да ол.

Адам болсакъ, Эркиши болсакъ,
Халкъ болсакъ, Хакъ бла болсакъ,
Эркинликни джерден, кёкден да билирбиз ала.
Адам болалмасакъ а, Халкъ болалмасакъ а,
Сора,
Эркинлик да, джукъ да керек тюлдю бизге.

ТЫЙЫНШЛЫ ТЮЛДЮ

Тышы кишиледен,
Тиши кишиледен,
Сыйсыз кишиледен,
Сатлыкъ кишиледен,
Алагьа къулланыудан,
Алагъа джалыныудан,
Алагьа джалбарыудан
Къутулалмагъан халкь
ЭРКИНЛИКГЕ
Тыйыншлы тюлдю.
Эркин болаллыкъ да тюлдю.

ТЕНГИЗЧА ЧАЙКЪАЛАДЫ КАВКАЗ

Ай, джулдуз да кёрюнмейле кёкде,
Къайры эсе да болгьандыла тас.
Къайнайла булутла, тубанла кёлде,
Тенгизлей чайкъалады Кавказ.

Думп этгенле Ай бла джулдузну,
Суратлары огьуна джокъ къабыргьада.
«Киши да думп эталмаз Ай бла джулдузну»,-
Къычыралла сын ташла къабырлада.

«Киши да думп эталмаз Ай бла джулдузну»-
Ай, бошуна шууулдамайла байракъла.
«Киши да кютю эталмаз Кавказ бла джанлыны» –
Бёрю улууну къайтаралла таула, къаяла.

Боз къуртла чечен, юнгюш, къарачай, малкъар
Эркинлик ючюн хазырдыла сермеширге.
Алай а, импер итле кириб арагьа
Къоймайдыла Кавказны бирлеширге.

Джулдузла, Ай да кёрюндюле кескин –
Ала Кёкден, кёлден ёмюрде да болмазла тас.
Тышындан къуюлгъан чёбден, кирден тазалай кесин,
Тенгизча чайкъалады Кавказ.

ЭКИ АРАДА

Бери келсем ары тансыкъ болама,
Ары барсам, бери тансыкъ болама.
Эки арада мен шашаргьа джетгенме,
Джашаууму джолоучулукъ этгенме

БЫЛАЙ КЪУРАЛАДЫ КЪРАЛ

Бош. Бошлукъ. Сархошлукъ.
Келтирмез кёлге хошлукъ.

Эр демек – аскер демек.
Киши демек – кючлю демек
Аскерчилик – эркишилик.

Урушха хазырлан, къурал.
Ур, къыр, сермеш, кюреш:
Къралынгы къур, къура.

Эркишилик! Эркинлик!

БИР ЗАМАНДА ДА УНУТМАЙЫКЪ АНЫ

КИШИЛИК
бла
ТИШИЛИКНИ
айыргьан
джангыз биринчи
харифледиле.

Ол эки харифни арасыда
7 хариф (л,м,н,о,п,р,с) барды.
Къарачай
«КЪ»харифден башланадь.
«Т» харифи джокъду
Аллах бизни
Эркиши Халкъ этиб
Джаратханды.
Бир заманда да
Унутмайыкъ аны.

ДЖАНГУР ДЖАУАДЫ ИЗМИРДЕ

Биз бирде
Затны багьасын билмейбиз.
Джангур джауады Измирде
Къарны къараб да кёрмейбиз.

Узакъда къалса джууугьунг,
Узагьынг да джууукъ бола,
Джуртунгу къышын, сууугьун
Балсытаса, тансыкъ бола.

Халкъын, Джуртун иги кёред
Тышындагъы, узакъдагьы.
Эркин джашауну багьасын
Толу билген – тузакъдагьы.

Сюргюнден ётген халкъ айтыр
Джуртларына термилгенден
Ёлген адамланы атларын.
Ата джуртха къайытхан кюн
Къууанчны кёлтюрмей ненча джюрек
Тохтагьанын да биледи халкъ.

Ауруудан къутулгьан биледи,
Саулукъну багьалата.
Саулукъну сакъларгьа кереклисин а,
Аны тас этсек ангылайбыз.

Урушда айланнганлагьа сор
Мамыр джашауну къыйметин.
Рахат джашауну, Тюзлюкню
Сакълагьанлагьады хурметим.

Затны багьасын биз бирде
Андан айырылгьынчы билмейбиз.
Джангур джауады Измирде
Къарны къараб да кёрмейбиз.

ЧАМ НАЗМУ

1.НАТАШАЛА

Тюркиеге
Къуйрукълары бла от салгьан тюлкюле –
Наташаладыла.

2. ТЮРКНЮ ОРАМЛАРЫНДА

Эки бут араларын къашый,
Барадыла тюрклюле.
Къардешлеге сен бер сый –
Бизни кибик тюклюле.

САКЪЛАУ

1
Ёлюрге кеч болгъанды.
Джашаргьа эртдеди алкъын.

2
- Салам алейкум, не этесе?
- Да не этейим?
Ёлюрге кеч болгьанды,
Джашаргьа эртдеди алкъын.
Сакълайма

ХАР КИМНИ ФИКИРИ КЕСИНЕ КЁРЕ

Гюнахсыз адам джокъду.
Керти аллай адам болса,
Бизнича, абына-сюрюне турмай,
Ол учуб джюрюр эди.
Учуб джюрюгенни уа
Биз да кёрлюк эдик.

ТЁРЕ  АЛЛАХДЫ

Тёре Аллахды. Джан нед?
Сорулмай берилди, сорулмай да алынды.
Дерт тутмам кишите,
Кишиге этмем джаулукъ.
Тилейме
Ёлгенлерибизге джандет,
Сауларыбызгьа да саулукъ,
Тюз акъыл эм сабырлыкъ.

Алай а, неден да алгьа,
Джалбарама Аллахха
Къарыусузлугьубузну кёр деб,
Бизге ийман-кюч бер деб.

Ийман бла джашарча.
Ийман бла да кетерча –
Аллай насыб бер, Аллах.
Джукъ тилемезбиз ёзге,
Ол насыбны бер бизге.

БИЯГЪЫ СОРУУЛА

1
Мен талай кере, ёлюб кетиб бошаб,
Бетим-къутум да джаны чыкъгьаннга ушаб,
Дагъыда ызына тирилгенме.
Къаллай бош затлагьа беребиз заманны,
Къалай бошуна иебиз джашауну,
Энди аны ангылай тебрегенме.

Бу джарыкъ дунияны, джашауну къурагьан биз тюлбюз.
Джашау бизге бир кесекге берилген къууанчды.
Биз а ол къууанчны бузуб кюрешебиз.
Ол къууанчны кёбейтир орнуна, керир орнуна,
Бир-бирибизге берир орнуна,
Биз ол къууанчны къысхартыб, къурутуб кюрешебиз.

Кимди, неди бизни атыбыз?
Джер, Кёк – бизни анабыз-атабыз.
Аланы да аямайбыз биз.
Бир-бирибизни да аямайбыз биз.
Ахырзаманны келмей тургьаны да сейирди.
Керти да чексизди Аллахны тёзюмю.

Кимди, неди бизни атыбыз?
Къайдан, къайры барад джолубуз?
Не мурат бла джаратды
Аллах дунияны, бизни?
Билген бар эсе, айтсын, тынгылайыкъ.

Керексиз соруула.
Аюню кесин кёре тургъанлай,
Ызын ызларгъа неге керекди?

Биз джангы Джер, джангы Кюн –
Джангы дуния, джангы джашау къураяллыкъ тюлбюз.
Бир ёлгенни сау эталлыкъ тюлбюз.

Джашауну отун джандыргьан
Бизге саугъа этгенди аны.
Биз аны джукълата билирбиз,
Ызына уа джандыралмазбыз.

Джангыз ол Отну джукълатмай сакълаялсакъ.
Эм уллу насыбыбыз, къууанчыбыз ол боллукъду.
Ол Отну Джандыргьаннга шукурла этейик да,
Джашау этейик.

Отну не ючюн джандыргъанын
Аны джандыргъан Кеси биледи.
Биз да юйюбюзде от этсек
Аны не ючюн этгенибизни билебиз.

Джашаугьа келген эсек,
Къууанайыкъ да джашау этейик.
Биз джандырмагьанбыз Отну,
Джукълатыргъа да эркин тюлбюз.

Бизни не ючюн къурагъанын
Къурагьан Кеси биледи.
Шукурла анга.
Керексиз сорууланы соргьанны къояйыкъ да,
Ангылы инсанлача джашау этейик.

Иги иннет бла, иги мурат бла
Джангы зат ачхан, чыгьаргьан,
Къурагьан, джаратхан эсенг,
Ол джангы зат да ёлюмге тюл,
Джашаугъа, игиликге джарай эсе,
Сора махтау Джаратханнга,
Джаратылгьаннга да!

Махтау хар къайда да, хар заманда да,
Ёлюмге тюл, Джашаугьа,
Къурутханнга тюл, Къурагьаннга,
Къарангыгъа  тюл, Джарыкъгъа,
Мырды суугьа тюл, Къара суугьа,
Къызгьанчха тюл, Чомартха,
Харамгьа тюл, Халалгьа,
Хыйлагьа тюл, Акъылгъа,
Аманлыкъгьа тюл, Игиликге,
Зорлукъгьа тюл, Тюзлюкге,
Джахилликге тюл, Билимге,
Мурдаргьа тюл, ёкюлге,
Къызбайгъа тюл, Батыргьа,
Джаныуаргьа тюл, Адамгьа.

Хар къуру да
Дунияланы, дунияладагьыланы да
Барысын джаратхан
Уллу Аллахха махтау!

УМУТУНГУ ТАС ЭТМЕ

Бойнунгу буугъан джыджымдан
Кюрме да иги.
Кесинги асдырлыкъ умутсузлукъдан
Тюрме да.иги.

Умутунгу тас этмесенг
Къутулургъа джол табарса.
Джан чыкъгьынчы умут кетмез,
Алайсыз, джашау – азаб.

Алай а, ёлюмден къоркъуб,
Эрсе, эсинги ташлама.
Бек бол дининге, тилинге,
Халкъынга тамгъа тюшюрме.

Бир кюн алгьа, бир кюн артха...
Келмей къаллыкъ тюлдю ёлюм.
Артыкъ бир кюн джашар ючюн
Ёмюрлюкге сыйсыз болма.

Эрча ёлюу – ол джашауду.
Джашарыкъса Умар кибик,
Джашарыкъса Джатдай кибик,
Джашарыкъса Джохар кибик.

Халкъы, Джурту ючюн ёлген
Ол шейитди, ёлюмюздю.
Ёлюм къоркъуу тыймаз бизни –
Файгъамбарла да ёлгендиле.

Бу дуниябыз аман эсе,
Ол дуниябыз иги болур.
Ёле эсек, ёлейик
Халкъыбыз джашар ючюн.

Халкъыбыз джашар ючюн
Намысы бла, сыйы бла,
Хар эр джашасын, ёлсюн
Намысы бла, сыйы бла.

Халкъыбыз джашар ючюн
Шериат бла, ийман бла,
Ант этейик эрлеча,
Къамала бла, Къуран бла
Бютеу ангы кючюбюзню,
Бютеу фахму кючюбюзню,
Бютеу джюрек кючюбюзню,
Бютеу билек кючюбюзню,
Бирикдириб, бир этиб,
Халкъыбызны сакъларгъа,
Халкъыбызны джакъларгьа.

Бир иги затыбыз бар эсе,
Ол бизни халкъыбызданды.
Бизге джетген тил, джурт да
Ата-бабаларыбызданды.

Тыйыншлы болайыкъ алагьа...
Джашагьан-ёлген да этейик
Динибиз, Тилибиз ючюн, 
Халкъыбыз, Джуртубуз ючюн,
Къурарыкъ къралыбыз ючюн!

ДЖАН БЛА ТЁНГЕК

1
Тёнгеги джерге тартыб,
Джюреги кёкге тартыб,
Бек къыйынлашса адам,
Сора Азраил джетеди:

Тёнгекни сугьад джерге,
Джанны иеди кёкге.
Хар зат орнун табады

Керти эркишини
Бек сюедиле
Джашау да, Ёлюм да.

Эркиши тёнгекди,
Тиширыу а – джюрекди.
Бир-бирине базман болуб,
Джашау этелле ала.

ДЖЕТИ ТИЗГИНЛИ БИР ТИЛЕК

Джер джанмасын.
Кюн джукъланмасын,
Джашау тунчукъмасын.
Бир джан къыйынлашмасын.
Ахырзаман келмесин
Дуния ёлмесин.
Адам улу джашасын.

БУШУУ бла КЪУУАНЧ

1
Алан Джуртубузну аман хансха кесдирдик.

2
Аман хансланы къурута башлагьанбыз.

ДЖЮЗЮНЧЮ КЕРЕ БОЛУРМА СОРА

Джюзюнчю кере болурма сора
Кесиме, башхагъа, Аллахха да:
Не джетмейди джерде адамгьа
Насыблы, зауукълу джашар ючюн?!

АХЫРЗАМАН КЪЫЗЛАРЫ, ДЖАШЛАРЫ

Алгъын айыбха тергелген затла
Энди махтаугьа тергелелле.
Тиширыула энди ёшюнлерин, бутларын
Джашырыргьа тюл,
Ачаргъа, кёргюзтюрге кюрешелле.

Бир къауум джаш да, къызлача чач иер,
Къулакълары да – тешикли, сыргъалы.
Быланы бурунларын да тешиб, тогъай кийдириб,
Ол тогьайдан да 
Къара багьанагьа тагьыб,
Таякъ сыннгынчы бир тюер эди.

ТАУЛУНУ XАПАРЫ

Биз Джуртубузну излейбиз башха Джуртлада да,
Биз Халкъыбызны излейбиз башха халкълада да.
Бизникилеге ушаш бетлени кёрсек,
Тёрелени, адетлени кёрсек,
Джарыкъ да, мыдах да болабыз –
Туугьан джерибиз тюшед эсибизге.

Заманы, мадары болгьаны сайын,
Келиб, хаман Альп таулагъа къараб,
Аланы Кавказгьа ушатыб, джылаб,
Тургъан таулуну кёргенме мен.

Мархаматсыз ёмюрню къутсуз джеллери
Джуртдан къобаргьан, сюрген таулу эди ол.
Насыбы тутуб сау къалгъанладан эди ол.

Анычаланы уа кёбюсю,
Тутмакъда, сюргюнде къырылды.
Халкъыбыз бары сынады сюргюнню

Альп тауладан эннген сууукъ сууну ичиб,
«Къарачайда къара суулагьа ушайды» деб,
Зауаллы таулу башын булгъай эди,
Башын булгъай эди, джылай эди:
«Энди мен ёмюрде кёрмем Къарачайымы,
Сууундан да балсытыб ичмем».

Анга буюрулду тауларын кёрюрге.
«Туугьан джерим» деб, джерге бауурланды да,
Андан айырылмай къалды.
Ёрге къобмай къалды
Алай буюрулду анга ёлюрге.

Туугьан джерине къайытды таулу.
Элли джылны тынгы бермей тургьан джюреги
Джуртха джетгенлей, тохтады да къалды.

Халкъ басыныб, асралды Къарачайда.
Сын ташында джазыу:
«Ахрат азабын дунияда чекген
Таулу джатады былайда».

ДЖАШАУ  ТИЛЕЙМЕ  СИЗЛЕГЕ

1.НАРАТЛА

Нарат терекле да кесибизге ушайла –
Таза хауаны, къургъакъ джерни, джылы кюнню сайлайла. Джашау къыйын эсе да, бюгюлмейин, тырнакълаб,
Тау этеклеринде, тик къабыргъалада джашайла.

Нарат тереклерибиз да кесибизге ушайла.
Огъесе, бизми ушай болурбуз алагьа?!
Ушамагьан да ушаргьа излей болур.
Керти эркишилеге ушайдыла наратла,
Бир бетде турадыла къыш, джай да

Тауда, тикде къыйынды деб джашагьан,
Къуюлуб тюшмейдиле ёзеннге.
Тау джуртубузну керти джашлары-ватандашлары,
Кёб къыйыплыкъ, палах кёргенсиз сиз да.

Сизсиз кёсе кишиге ушар эди джуртубуз,
Сизсиз анга хауа берген, джан берген.
Хар бир терек – Джангыз Терекди Джуртда,
Хар бир таш да – Къадау Ташны къарнашы.

Сюелеме Таш бла Терекни къучакълаб,
Экисинден да кёб зат барды бизледе.
Таула, къаяла, чегетле, суула, адамла,
Тилейме эсенлик, ёмюрлюк да сизлеге.

2. КЪАЯЛА

Къабырла болгъан кюнбетде къаяла,
Ёлгенле огъуна кюч ала болурла сизден.
Тик къабыргьада сюелесиз оюлмай, джоюлмай,
Бетигиз ранладан-табладан толу.

Ёзенден, юйлени терезелеринден кёрюнесиз сиз,
Сабийле ёселле сизни туурагьызда.
Таула, къаяла юрете бекликге,
Къараталла ёрге, тарталла ёрге.

Сиз оюлмазсыз деб бек ышаннгандан
Тюз тюбюгюз бла салгьанбыз джолну.
Къаяла, нёбет этген нартлача,
Турадыла деменгили, къудретли.

Къаялагьа ушайдыла адамларыбыз да,
Таза тау суугьа ушайды иннетибиз.
Къаяла болгъан кюнбетделле къабырларыбыз да,
Иншаллах, Джуртунда дини, тили, адети бла,
Минг-минг джылланы джашар миллетибиз.

ДЖАШАР ЮЧЮН БИРИГЕЙИК

Тюркге кёчгенлерибизни бир кёрюр эди,
Ыстанбулну, Ыстанбулчуланы бир кёрюр эди,
Дей, кетди дуниядан анам.
Бюгюнлюкдеча, чекле ачыкъ болуб,
Ол Тюркиеге бир келсе эди,
Мында межгитлени, джамилени бир кёрсе эди,
Азан тауушну бир эшитсе эди...
Насыб болмады. Джазыу болмады.

Мен келдим. Кёрдюм. Эшитдим.
Аллахха махтау, шукурла этдим.
Алай а мен кеси разылыгьым бла,
Джуртуму башхалагъа къоюб,
Тюркге, Арабха да кёчмем.
«Муслиман топракъ» дей кетгенлени да,
Бери байыныр ючюн ётгенлени да,
Аллах кечер, Мен а – кечмем.

Сыйлы топракъ – Аллах берген Джуртду.
Ана тилди эм сыйлы тил.
Халкъны Динин, Тилин, Джуртун алсанг,
Миллет Ангысын-Эсин-Тарихин алсанг,
Халкъ – къул сюрюуге, къой сюрюуге бурулады.
Ол къойдан эсе болады джууаш.
Къайда гяуургьа да болады къул-къарауаш.
Итлеге, бёрюлеге да чачдырады кесин,
Ким болгъанын билялмайды, джыялмайды эсин.
Башха халкъ джутады джашын, къызын.
Халкъны сакъланмайды не кеси, не ызы.

Излемей эсек а къурургьа, джутулургьа, эрирге,
Бу затланы ангылагъанла керекбиз биригирге.
Биригейик тарихчи, санатчы, адабиятчы.
Азан къычыргьан кибик шийирле джазсын озан,
Эркинликге, бирликге чакъырыб турсун имам.

Ата Джуртун багьалатмагьан толу адам тюлдю,
Ана тилин сыйламагьан сыйлы адам тюлдю.
Халкъым, Тарихим демеген керти адам тюлдю.
Дини, ийманы болмагьан а – алкъын адам тюлдю.

Ийманы болгьан адам
Къауумум дер, ахлум дер.
Я Аллахым, Сен бизге
Неден да алгьа ийман бер.

Ийман болса, Хакъ болур,
Ийман болса Халкъ болур.
Иннет, ийман болмаса,
Халкъ тозурар, талкъ болур.

Я Аллахым, Сен бизге
Неден да алгьа ийман бер!

УШАЙДЫЛА ++++++++++++

1
Сёзюм байракъгьа ушайды,
Байракъ а – алхамгьа.
Джашау джарагъа ушайды,
Ёлюм а – балхамгьа.

2
Сёзюм байракъкъа ушайды,
Байракъ а – алхамгьа.
Джашау кюрешге ушайды,
Кюреш а – хорламгьа.

3
Келиннге, кебиннге да уша,йды къар.

КЪАР. ЫЗЛА. ШОШЛУКЪ.

Къар джауады. Эртденнге тохтар.
Менден алгъа киши чыкъмаз джолгьа.
Биринчи ыз мени ызым боллукъду,
Мени ызымдан келликле къалгьанла

Бираздан а сокъмакъ болур былайы,
Ызла къатышырла – киши тюзеталмаз.
Амма, танг аласы бла ол чыммакъ къарда
Биринчи ким баргъанын билеме кесим.

Дагьыда къар джауар ызланы джаба,
Дагьыда джолгьа чыгъарма биринчи.
Алай а, бир кюн манга къара кюн келир,
Сора шошлукъ къалыр чыммакъ агьарыб.

УШАШ ТАУЛАНЫ КЁРДЮМ

Ушаш тауланы кёрдюм.
Акъсындым.
Сабий кибик къууандым,
Джюзджыллыкъ къартча, ахсындым.

АЧЫ КЪАДЕРИБИЗНИ АЛЛЫНДА... ++++++++++

Биз кетгенден сора келлик
Эмда ёмюрлюкге къаллыкъ
Чексиз ШОШЛУКЪ
Ахырзаман келген чакъда
Адам улуну
КЪЫЧЫРЫГЪЫНА тенгди.

Джерге, Кёкге сыйынмагьан
Ол Джангызлыкъны, Шошлукъну
Тауушсуз къычырыгьы
Мени джашаргьа, ёлюрге да къоймай,
Не азабда тутханын
Айтхан, ангылатхан да къыйынды.

Сынташла къымылдагъан сагьатда,
Къабырладагьыла сёлешген сагьатда
Дуния дауур тынаргьа керекди.
Бизлеге тынгларгъа керекди,
Ол келе тургьан
Къыйын, ачы КЪАДЕРИБИЗни
Алгъадан сезерге, ангыларгъа да керекди.

Я Аллах,
Сен болуш, сакъла эм къутхар!
Я Рабби,
Сен кюч да бер, тёзюм да бер!

Я Аллах!
Ол КЪЫЧЫРЫКЪДАН,
ШОШЛУКЪДАН,
ДЖАНГЫЗЛЫКЪДАН къутхар.

БИЗГЕ КЪАЛЛАЙ ХУРРИЕТ* КЕРЕКДИ:
АЙДЖАЯКЪМЫ, КЪАРАДЖАЯКЪМЫ?

1
Затха сен эслеб къара –
Ол заманда ташасын да кёрлюксе:
Айджаякъны джаягьы да къара,
Джюреги да къара,
Ай анасына уа, джангылдым дериксе.
Ол ариу атны да кеси кесине
Кеси атагьанын билликсе.

Ай зауаллы Багъыр улу Къасбот,
Айджаягъынгы атын урлагьан
Къараджаякълагьа не дер эдинг, сау болсанг?

2
Бир къауум Хурриет
«Хурриет» деген сёзню магьанасын,
«Тиширыулагьа айланыргьа бошлукъ»
Дегенча ангылайды.
Тиширыуларыбызны Хурриет этерик Хурриет
Керекмиди бизге? Огъай,
Аллай Хирр-иет керек тюлдю бизге.

3
Айджаякъгьа къара джакъгьан Хурриет,
Керек тюлдю бизге.
Къараджаякъ хурриет, къара хурриет, къарауаш хурриет
Керек тюлдю бизге.

4
Айджаякъ Хурриет,
Кюнджюрек Хурриет,
Намыслы Хурриет
Керекди бизге!
*Хурриет* - эркинлик

ТЕНГИЗДЕ ДА БОЛМА ТАС

Суучукъну аты – Сыркыуду.
Аны иши – саркъыуду.
Къошулур ючюн булакъгьа
Ол энеди къулакьгъа.

Къулакъ булакъ бла бирге
Ол энеди ёзеннге.
Къошулады Къобаннга,
Энди къоркъуу джокъ анга.

Джолу ачыкъ эмда кенг,
Кесин этмез бизге тенг.
Къайдан болсун тенг бизге,
Ол барады тенгизге.

Толкъун ызындан толкъун,
Бу деу мизамны эсгер,-
Бёлек болуб, саф болуб,
Атлаб баргьанча аскер.

Аны тыяр кюч джокъду –
Таудан энди алан-ас.
Иги джолгьа бар, Къобан,
Тенгизде да болма тас.

Сени ташынгы джалаб,
Сууунгу ичиб турсакъ да,
Биз бай, джарлы болсакъ да,
Бюгюн кёлюбюз игид.

Барды Джуртубуз бизни,
Барды Халкъыбыз бизни.
Халкъыбызда бард ийман –
Барды тамблабыз бизни!

ХАР ИГИЛИК АЛЛАХДАНДЫ

Биринчи Сёз – Аллахды,
Экинчи Сёз – Ийманды.
Ючюнчю Сёз – Адамды.
Тёртюнчю Сёз – Дунияды.

Биринчи Сёз - Аллахды,
Экинчи Сёз - Ийманды.
Ючюнчю Сёз – Анады,
Тёртюнчю Сёз - Атады.

Ана тилди бизге Ана,
Ата Джуртду бизге Ата.
Аллах берди Ана Тилни,
Аллах берди Ата Джуртну.

Бизге ал Сёз - Аллахды,
Экинчиси - Ийманды.
Ючюнчю Сёз - Адамды,
Къалгъан бары - Дунияды.

Бизге ал Сёз - Аллахды,
Ахыр Сёз да - Аллахды.
Хар игилик - Аллахданды,
Къалгъан бары - джалгьанды.

ГЯУУР КЪРАЛДАН ДЖУКЪ АЛГЪАН

Гяуур къралдан джукъ алгьан
Шайтандан ийман алгьанчады.
Башхасы джокъ, суудан тутуб,
Къаядан салыннганчады.

Къашыкъ бла бергенин
Сабы бла къусдура,
Джашатады, не этгин,
Бу адетди Орусда.

КЕСИ БИР ДУНИЯДЫ ОЛ

Манга Джыл башы да - Къарачайды,
Джыр башы да - Къарачайды,
Джер башы да - Къарачайды,
Джар башы да - Къарачайды.

Анда барды Къар да, Ай да,
Акъ, къара да барды анда,
Аскер кючю барды анда.
Барды анда къурч - КъРЧ –
Деу Къарчаны къылычы.
Гюл аты да барды анда.
Юч «А»-сы да - Сатанай.
Сау бир дуния - Къарачай.

Сюркелгеннге тюл, сюелгеннге,
Ёрлегеннге -
Къанатлы джанлагьа уяды Ол.
Кёк бла Джерни арасында
Кеси бир дунияды Ол.

АЗАН ТАУУШ эмда СЕНИ АУАЗЫНГ

Джума намазгьа чакъыргьан азанча,
Джюрегими джети къатына ёте,
Байрым кюн сайын келеди Сени ауазынг,
Хар байрым кюнюмю байрам кюн эте.

Озан этди мени ол азан.
Мёлекни къанат тауушуча ауазынг,
Джетер джетмез, ачыла оразам,
Мёлеклени да къызартды арзум.

Гюнахлы Джерден келеди ауазынг,
Джер тылпыу кёкню джети къатын да къозгьай.
Тиширыу ауаздан нюрлене, сорады Узай:
Ауазы быллай эсе, кеси къаллайды сора?

Кеси уа... мен билеме аны.
Менден башха киши биллик тюлдю.
Ол - акъ къарлада къызаргъан бир гюлдю,
Алай а, сиз аны кёраллыкъ да тюлсюз,
Ол сизге къызарлыкъ да тюлдю.

Файгьамбарны азанчысы Билал –
Сюймеклик азанчысы да болду.
Керти Сюймекликни Аллах этди халал –
Адам улу да андан джаратылыб тууду.

Адамны тёнгегин Джер кесине тартханча,
Адамны джанын Кёк кесине тартханча,
Азан таууш намазгьа тартханча,
Сен ауазынг бла алай тартдынг кесинге.

Сенсе деб, джылы джазгьы джерге урлукъ атдым.
Сенсе деб, чууакъ джулдузлу кёкге къушча къалкъдым. Сюймекликге намазгьача уюдум,
Тюнгюлгенден бёрюча да улудум.

Алай а, Сенсиз джашау джокъ - сездим.
Сен кёзлеринги сюздюнг –
Мен джюгеними юздюм.

Къатышдыла Джер, Кёк, сени ауазынг, азан таууш.
Тюймесин тешди Сеннге элтген джулдуз аууш.
Боллукъ болду. Боллукъну да барырбыз кёре.
Итле тёрт джаныбыздан турсунла юре.

ДЖАНГЫДАН КЪУРАЙЫКЪ КЪРАЛНЫ, МИЛЛЕТНИ

Барабыз ары, келебиз бери...
«Айтханыгьыз тюздю, амма...» дерле,
Ишибизни тындырмаз бири,
Бизге болушмаз бири.

Ачыуланнгандан болабыз бёрю,
Умут юзюб кетебиз кери.

Ит болуб бардыкъ.
Бёрю болуб къайытдыкъ.
Болгъанны
Тюзюча айтдыкъ.

Кетди бетледен джылыу, ышарыу –
Къалмады энди ийнаныу, ышаныу
Къралгьа, хоншугьа, таб, кесибизге.
Не келди, не келмеди эсибизге.

«Тёзген тёш ашар».
Тёзмедикми? Тёздюк. Дедик:
Бир кюн бир келир бизге да Тюзлюк.
Джарсыуларыбызны джалбарыб тиздик.
Патчахлагьа тарыгъа бездик.
 
Энди уа...биз умут юздюк.
Энди умут къуру Аллахданды.
Кесибиз «хайт» десек, ёрге сюелсек,
Ол къутхарыр къайгьыдан, палахдан да.

Джуртубуз барды. Чекле белгили.
Тарихибиз барды - эски, юлгюлю.
Анаясабыз барды, хазырды – Къуран.
Хайда, къралынгы къура да, къууан.

Бар эсе дин, бар эсе тил,
Бар эсе Джурт, бар эсе Халкъ,
Сора бизлеге болур ючюн Эркин,
Болур ючюн кърал, болур ючюн Миллет
Джетмейди не? – Ийман бла Иннет.

Ол джанына бурайыкъ джюрекни бетни„,
Джангыдан къурайыкъ Къралны, Миллетни.

АМАН XАНСНЫ ТАМЫРЫ БЛА КЬУРУТАЙЫКЪ

Бу чыммакъ тауланы къатына
Къара джюреклиле чыгъалла къайдан?!
Согьулургьа керек тюлмеди
Бизни рухубуз Кюн бла Айдан,
Къуру Кюн бла Айдан.

Бу мийик тауланы джанына
Къайдан да чыгьалла алчакъ адамла?
Таза къарда къаргьала кибик,
Бу кир адамла, балчыкъ адамла
Къайдан да чыгъалла, къайдан?!
Тауланы аллында тобукъланмай,
Джауланы аллында тобукъланнган.

Ала айтхан керекни табыб,
Ала атхан сюекни къабыб,
Ала берген медалны тагъыб,
Къуйрукъ булгъаб, хырылдаб, чабыб,
Ит джашаудан зауукъланнган
Бу кёпекле чыгъалла къайдан?

Чыгъыб а, чыгьарыкъла къайдан,
Ичибизден чыгъалла ала,
Чаллыкъны ичинде чыгьанакълача,
Джашайла, чагьалла ала.
 
Ол чыгъанакъланы тамыры бла къурутмасакь,
Сатлыкъны, Къахмеликни тюбю бла къурутмасакъ,
Аман хансча джайыллыкъдыла ала,
Халкъыбыздан бошарыкъдыла ала

ДУНИЯ
ДЖАНГЫДАН ДЖАРАТЫЛАДЫ +++++++++

Къарлы тауладан келеди ауаз.
Тауладан энеди ауаз.
Энеди-келеди ауаз.
АЙ АУАЗ.

Бир кишиге кёргюзтмей,
Кесини малаик къанатларында
Акъ аяз алыб келеди аны,
АКЪ АЯЗ.

Джашил талада
Кюн таякъгьа
Тюбейди АЙ АУАЗ.
Ачылалла киритле,
Юзюлелле кюртле –
Дуния джангыдан джаратылады.

ИГИ АДАМЛАГЪ А ТЮБЕДИМ

Бюгюн игиди кёлюм.
Джокъду ауруу не ёлюм.
Кёк да - чууакъ, кюн да - джылы,
Кючюме кюч къошады джылым.

Ёргеден ёрге элтеди джолум,
Билеме боллукъду джолум –
Челеклеринде чайпала Кюн,
Суу алыб келген къызгьа джолукъдум.
Кюнлю сууундан ичдим,
Къанатла битгенча болдум.

Дагьыда арлакъда кёрдюм,
Кюнтурушда олтуруб, амманы.
Атдан тюшюб, салам бердим,
Ёрге тургьанын эследим да аны.

Атны адежге тартыб кетдим.
«Эл ичинде ат юсюнде баргьан
Ишленмеклиги болмагьан улан,
Адетден, адебден хапарсыз»,- деб,
Кеси кесиме айыб этдим.

Джолоучу къартны ызындан джетдим.
Атха миндирдим, ол унамаздан, мен да къоймаздан.
«Ашыгьыш ишинг болур, бар»,- деб, кюрешди.
Хурмет этгеним ючюн кёб алгьыш этди.

Осал адамла алындырдыла мени,
Иги адамла адамландырдыла.
Бюгюн «джол болсун» дегенлеге тюбедим,
Ала игиликге ийнандырдыла.

Кесими да игилик этерим келди,
Джууукъдагъылагъа, узакъдагъылагьа да.
Къалгьан ёмюрюме джетерча бир ийнандым
Бюгюн адамлыкъгьа, адамлагъа да.

Бюгюн игиди кёлюм –
Иги адамлагьа тюбедим.
Огъур, берекет джукъду аладан –
Кесим да игирекча болдум.

НЕЧИК НАСЫБСЫЗДЫ АДАМ

Джылар орнуна джырлайла была,
Джангы Джыл, Джангы Джыл джетди деб.
Мени уа басханды бушуу,
Джашауумдан бир джылым кетди деб.

Ёзге аны къарасын кийиб,
Ёзге аны джылауун этиб,
Аны ызына къайтармазса.
Джырчыны, къобузчуну да бери чакъыр,
Къайдады боза, къайдады чагьыр,
Кюлсенг, къууансанг – къартаймазса.

Алай а бу – хакъикъат, адалет тюлдю.
Бу бизге тёре, адет тюлдю,
Къарачай адам этемиди былай?
Согьулады къобуз, къубулады ол къыз –
Ауузу джырлай, джюреги уа джылай –
Джан сыкынтыдан къутулсун къалай?

Ёллюк джанла бир джерге джыйылыб,
Джангызлыкъдан къутулургьа излейле,
Алгьыш этелле, тилек этелле,
Джырлайла, тебсейле, ичелле, тюйюшелле.

Зауаллыла! не этсинле!
Ёллюклерин билгенлери себебли
Джашаудан юлюш алыргъа излейле.

Тохтайды къобуз. Джукъланады джулдуз.
Джангы джылны къучакълаб, джукълайды ол къыз.
Заман къобаны юсю бла саркъады.

Нечик насыбсызды адам –
Кюн(ю) ол джылыннгынчы батады.
Нечик насыбсызды адам.
Ёллюкдю. Ёллюгюн билгенлей джашайды.
Ол сезим аны кемиреди, ашайды.
Нечик насыбсызды адам.

Нечик насыблыды адам –
Ёллюк эсе да дуниягьа келеди,
Зауукъ да, къууанч да кёреди.
Нечик насыблыды адам.

Насыблыды, насыбсызды адам.
Къадери, джазыуу алайды.
Дагьыда ёлюмге  демлешиб,
Ёлмезге кюрешиб джашайды.

Джашасын адам! Кёб джашасын.
Насыб бла, къууанч бла, ийман бла.
Палахны, ёлюмню хорлай,
Джашасын Адам, джашасын.

АДАМ ИЙНАННГАНЫНА УШАР

Хакъ кёлю бла бегиб, ийнаныб,
Ким неден джаратылгьанма десе,
Анга ушамай къалмаз.

Маймулдан джаратылгьанбыз деген,
Не этерикди  маймулгьа ушамай?

Бизни Тейри-Аллах джаратды деген –
Учу-къыйыры, ауалы-ахыры болмагьан,
Джулдузларыны, Кюнлерини, Айларыны, Джерлерини,
Кёзге кёрюннген, кёрюнмеген да дунияларыны
Саны-санауу болмагьан Кёкге,
Чексиз Кёкге, ёлюмсюз Кёкге джууукълашыр.

Хоу, маймулдан джаратылгьанына ийнаннган
Маймулгьа ушар.
Тейриге ийнаннган да,
Тейрисине ушар.

Хар ким ийнаннганына кёре,
Ийманына кёре джашар.

АЙ ДЖАРЛЫ АДАМЛА

Кёк кюкюреди, джулдузланды,
Джер тебренди, тауланды,
Тенгиз чайкъалды, толкъунланды –
Къууанчлары чексиз болду:
Адам дуниягъа келди.

Энди уа,
Кёк къаралыб, кюкюрейди,
Джер, джарыла, титирейди,
Тенгиз да:
«Суу ахырзаман болсун» дейди, -
Бары адамгъа чамланалла.

Кёкге, Джерге, Тенгизге да,
Алада джашагьанлагъа да,
Кетгенлеге, келликлегеда,
Ташха, агъачха, кийикге да,
Джаны болгьаннга, болмагьаннга да,
Кесине, къалгьанлагъа да
Къыйынлыкъ болуб чыкъды адам.

Адамны къутхарыр ючюн,
Тюз джолгъа къайтарыр ючюн,
Аллах келечилерин ийди.
Китабларын ийди Аллах.

Кетдиле джылла, ёмюрле,
адам тюрленмеди, тюзелмеди.
адам сюрюуледе да Адамла бар.
Ала да бардыралла кюрешни
Адамны къутхарыр ючюн,
Халкъларын къутхарыр ючюн.

Дуния ахырзаманнга джууукълашады.
адамла уа бир-бирин къыралла,
Джангы юйюрле, къралла къурайла,
Бир-бирин терслейле, бир-бирин алдайла.
Ахырзаман адамчыкълары...

хариб адамла.
Башларына келлик палахны
Билмеген, билирге да сюймеген
Ай джарлы адамла!
Хей насыбсыз дуния, иймансыз ёмюр!

КЁЛДЕ САБИЙ КЪЫЗЧЫКЪ

Сабий къызчыкъ кёлде чайпалады.
Ол батмаз ючюн аны имбашларында
Къанатчыкълары барды.
Къаллай бир тазалыкъ, къаллай бир къууанч,
Къаллай бир нюр барды бу сабийде.
Бу сабий тюл, мёлекчик болурму?

КЪУШНУ КЁРДЮМ КЁКДЕ

Къушну кёлеккесине кесиди деб,
Ызындан сюрюб айландым.
Минг-минг къычырымны чабхандан сора,
Умут юзюб, сойландым.
Насыб бермединг деб, Аллахха
Тарыгьыргьа ойландым.
Бёрю джюрегим улуй,
Кёкге къарадым:
Къушну кёрдюм Кёкде.

ОЛ  ХОРЛАНМАЗ

Сауут-сабасы да къатында,
Джашил талагъа
Акъ джамчысын джайыб,
Бир къарасакъал къылады намаз.
Бусагьатда да аны эсинде,
Хар къуру да болгьаны кибик,
Аллах бла Кавказ.
Ол хорланмаз.

ТАУЛАДА АЗАН

Джандет ауазны эшитемисиз?
Таулада азан къычырылады,
Нюр джарыкъ энеди кёкледен.
Сыйлы рух толкъунланады, къатланады
Таза табигьатда, джюрекледе.

Билмезсе
Азан таууш Кёкден Джергеми келе турады,
Джерден Кёкгеми барады чыгьыб?!
Дуниягьа къууат, берекет джайылгьанды,
Джазгьы джер да джашнайды чагьыб.

Таулада азам къычырылады,
«Аллаху акбар» деб, къайтаралла таула, къаяла.
АЗАНДА тау да, тенгиз да, Кёк да барды,
Адам да, Аллах да барды АЗАНДА.

Азан таууш Джерде, Кёкде, Джюрекде.
Азан таууш дан толгъанды Джер бла Кёкню арасы.
Джер кеси да бир уллу джамий болгъанча,
Минги Тау а – аны минарасы.

Таулада азан къычырылады,
Азан таууш кючлегенди дунияны.
Таула - джамийлеча, джамийле да - таулача,
40 джылымда Тюркде ангыладым аны.

Кёк Джерни къулагьына къычырады азан,
Насыблылла азан тауушну эшите ёсген сабийле!
Бизни ёлюмсюзлюкге чакъыргьан
Ай бу азан таууш бла ёмюрлюк джамийле,
Сизге тыйыншлы Сёз дунияда табылмаз,
Дунияда аллай сёз огьуна болмаз. Джокъду.

Айтмайыкъ джукъ да.
Тынгылайыкъ да, къылайыкъ намаз.

НЕ ЭТЕРМЕ МЕН ?

Мен Сенсиз ораза тутарма.
Мен Сени бла ачарма аууз.
Джети къат Кёкге да учарбыз,
Сен болсанг къанатым.

Алай а джюрегинг кёкге тартмай Сени,
Джер хауаны, джер хауалыны сайласанг,
Джазыуунгу аны бла байласанг,
Не айтырма, не этерме мен?!

ТЮРКИЕ. 31 ДЕКАБР 1997 - 01 ЯНВАР 1998. ИЗМИР

Ораза да, Джангы Джыл да
Бирден башландыла быйыл.
Бу затда бир магьана бармыды?

АХЫРЗАМАН КЁРЮНЮУЛЕ +++++++++++

1
Къуругъан сууну ызына къараб,
Ахыр кюнюме сагъыш этеме.
2
Къуругъан кёлню тюбю чёлде
Ёлген балыкъла
Мен бошуна ийген кюнлеге ушайла.

3
Кёл къуруй туруб, ол балыкълагьа
Джетген къыйынлыкъны кёзге кёргюземе.

4
Биз насыбдан умут юзсек,
Кёлюбюз, сына, къуруй,
Сезимлерибиз, ёлюб къалалмай,
Ол чабакълача, къыйынлашалла.

5
Ай медет Аллах!
Ол къуругьан кёл – тауусулгьан джашау.
Ол балыкъла – адамла.
Мен ахырзаманнга къараб турама.

КЁК ДА БАШЛАНАДЫ КЪАРАЧАЙДАН

Мени сёзюме, ишиме, джашауума,
Ёлюуюме
Не джети къат Джер, не джети къат Кёк,
Не джети джаханим, не джети джаннет
Ёлче тюлдюле, тёре да тюлдюле.

Манга бир ёлче, бир тёре барды.
Ол да:
Джети харифден къуралгьан бир сура,
Джети къанатлы малаик – Къарачай!
Мубарек халкъым, мубарек джуртум – КЪАРАЧАЙ.

Ол – Джерни тёппесиди, мийиклигиди,
Кавказ таулалла аны омраулары.
Джерни ёрге ёхтем кёлтюрюлген башыды Къарачай.
Кёк да башланады Къарачайдан.

«КЪАРАЧАЙ»ны КЪУРАГЪАН СЁЗЛЕ

Къар. Ара. Къара. Чай. Ай. Ач. Къач.
Акъ. Чара. Къайа. Айакъ. Арач.

ИГИ АДАМЛА

Халал, чомарт, джумшакъ джюрекли, ариу тилли
Иги адамла болмасала дунияда
Джашау нечик къутсуз, татыусуз кёрюнюр эди.

«Тилсиз хайуанла» деб, малланы джазыкъсыннган,
«Кесин къорууларгьа къолу-аягьы джокъ» деб,
Терекни джазыкъсыннган,
Адамны, табигьатны да зулмудан къорууларгьа кюрешген, Берекетли, кьууатлы, иги адамла.

Джюрек зарлыкъны, тарлыкъны билмеген,
Кишиге хыйлалыкъ, харамлыкъ этмеген,
«Игилик игилик бла къайытыр» деб кюрешген,
«Аллах» деген огьурлу адамла, иги адамла.

Бизни да джашаргьа кёллендирген,
Дунияны, джашауну ариу кёргюзтген
Иги адамла. Керти адамла. Ийманлы адамла.

Бизни насыбыбыз
Бу дунияда иги адамла болгъанлары.

БИР ДЖЫЛНЫ ТИЛЕЙМЕ

Бир джыл болса да,
Сюйгеним бла джашаялсам,
Сюйгенимча джашаялсам;
Бир джыр болса да,
Излегенимча джазалсам, джырлаялсам;

Андан сора,
Ёлсем да, ёлдюм демезем,
Джюзджыллыкъ ёмюрюмю
99 джылын къыйналсам да, истемезем.

Джюз джылны къуру бир джылы болса да –
Меники болсун.
Джюз джылдан джангыз бир джылны
Сюйгенимча, сюйгеним бла
Джашаргьа буюрулсун.

Андан сора джабылса да
Насыбха эшик,
Мен тарыкъмам, джукъ тилемем -
Аллахым, эшит.

Ол джылны уа бер меннге,
Къызгьанма аны.
Ёзге аны да къызгьансанг,
Нек джаратдынг да мени?

БУ ЮЙДЕ АМАНТИШ ДЖАШАЙДЫ

«Ёлтюрейимми, къояйыммы? Ёлейимми, къалайыммы?
Къаннга боялайыммы?».
Кёз къысмайын сагъыш этдим тангнга дери.
Адам джаратылгьанлы ненча адам манга дери
Быллай сагъыш бла ашыргъан болур кечелерин?

Байыныр ючюн коммунист болгьан,
Маймулдан джаратылгьан ол амантиш,
Болгъаны ючюн иймансыз, иннетсиз,
Бизни да къойду хурриетсиз, джумхуриетсиз.

Къарачай агьачны джарлыкъ чюйню
Душманла агьачны кесинден ишлеб,
Кесибизден, ичибизден табыб,
Кесиб, джонуб, джити этиб,
Алайсыз да дуппукъ башын
Бир тюйюб, бир сыйпаб,
Андан да дуппукъ этиб,
Халкъны эки бёлюрге хазыр этиб,
Кёб заманны алтын суу ичириб,
Халкъгъа къаршчы уулаб турдула,
Бизге башчы этиб тутдула.

Келди заман.
Ол алтын суу
Халкъ гоппаннга уу болуб саркъды.
Агьачны джарды. Халкъны эки бёлдю.
Бир иннетлилик къуруду, ёлдю.
Халкъ къалай сакъласын адетин, бетин –
Джокъ къраллыгьы, джумхуриети.

Энди, ачха ючюн, къуллукъ ючюн
Ёзден бетин, намысын джойгьан,
Халкъын къраллыкъсыз, джумхурнетсиз къойгьан
Ол амантишни, ол фыргьауунну
Арабызда джашаргьа бармыды эркинлиги?
Джашаргьа бармыды эркинлиги?

Аны джашаргьа джокъду эркинлиги,
Аны ёлюрге да джокъду эркинлиги

Ол,
Халкъындан къача, бугьа,
Къоркъгьандан джаны чыгьа,
Джанауалда турургьа керекди.

Ол,
Тили бюлдюргю эте, чала,
Орамгьа чыгьыб джюрюрге къоркъа,
Юйюнде, хаписдеча, турургьа керекди.

Юйюню къабыргьасында да джазыу,
Быллай джазыу болургьа керекди:
«Бу юйде Халкъын сатхан Амантиш джашайды».

КЪАЗИЙ ХАДЖИНИ ЁЛЮУЮ

- Сайларгьа эркин этебиз сени:
Не бойнунгдан ёрге асарыкъбыз сени,
Не герохдан атарыкъбыз сени.
Не да, кечмеклик тилеб, бойсунама десенг,
Элни аллында «Аллах джокъду» десенг,
Бар, джаша деб, бошларыкъбыз сени.

Тёрт джанындан хахайлаб, юрюб,
Халкъны майданнга джыйдыла сюрюб.
- Ёлюмден къоркъуб, «Аллах джокъду» дерми?
Ол заманда ол муслиманмыд, эрмид?

- Дер. Ауузу айтыр, джюреги айтмаз,
Джан татлыды, джашаудан тоймаз,
- Айтыр. - Айтмаз. - Айтыр. - Айтмаз.
Сора шошлукъ кючледи майданны.
Джыйылгьанла кёрдюле Аны.

Сабыр атлай, джетди асмакъгьа.
Тохтады да къарады Халкъгьа.
Чамны, накъырданы эм кишиликни
Бек сюйген халкъы турады тынгылаб.
Андан сакълайла, сакълайла джууаб.

Хаджи алагьа салам берди:
- Меннге ишеклими боласыз?- деди.
Сора халкъын кюлдюре кюлдю
- Аллах барды, ёлюм джокъду,- деди.
- Аллах бирди. Къоркъуу джокъду.- деди.
Хаджи кюле тургъанлай ёлдю.

БИР КЪЫЗНЫ АРИУЛУГЪУ

Дунияны къутсузлугъун,
Джашауну ауурлугъун -
Барын да унутдурад
Бир къызны ариулугьу.

Башыбызда кёк - чууакъ,
Туурабызда таула - акъ.
Джокъду булут, боран да,
Къатапачад орам да.

Къыз сюйюмлю ышарса,
Кюн булутдан чыгьады.
Терек чыммакъ чагъады,
Джанланады тёгерек.

Таш тохтайды тёнгереб.
Макъа да, чыгьыб кёлден,
Къызны ызындан чынгайды.
Чыпчыкъ да, уча, къона,
Тохтамаздан джырлайды.

Аджир къоюб байталын,
Мынга къараб, кишнейди.
Къыз кёрюннген дунияны
Тынгысызлыкъ кючлейди.

Бу къыз таба джулдуз да,
Башын атыб, кюеди.
Да не этсин, АРИУНУ
Джер да, Кёк да сюеди.

Буу ёкюред орманда,
Нек ёкюред, сор манга.
Джаз да алгьа келгенди,
Сюймеклик кюч бергенди.

Сюймеклик кирген джюрек,
Джюрек тюлдю - Аламды.
Бир къызны ариулугьу
Бир дуниягьа тамамды.
Бу къызны ариулугьу
Сау дуниягьа тамамды

КЪАРА ДУНИЯДА АКЪ КЕМЕДИ КЪАРАЧАЙ

Тини, джаны да Тюзлюк, Эркинлик болгьан,
Тилеги, байрамы да Ата Джурт, Ана Тил болгьан,
Диреги, байрагьы да Минги Тау болгьан,
Суу ахырзаманда да батмай чыдагьан,
Къара дунияда бир акъ кемеди Къарачай.

Джарадан, табдан толса да юсю,
Кёб къыйымлыкъ кёрсе да, ташламай эсин,
«Къарт болсам да, нартма» деб, тутады кесин.

Джолу къаяны эрни бла барса да,
Башы агьарса да, джюреги джукъарса да,
Халкълыгъын тас этмей джашарыкъды Къарачай,
Ахырзаманнга дери чыдарыкъды Къарачай.

Мийик Джуртда Джангыз Терек – Къарачай,
Кёкден тюшген Къадау Таш да – Къарачай.
Джюреги къатыб, таш кибик болса да,
Умуту джашил терекге ушатады аны:
Къадау Таш, Джашил Терек – Къарачай.

Ташдан Терекге, Терекден Тейриге
Болду джолу Къарачай Халкъымы
Тейри джолунда аджашмаз ол энди.
Гюнахлы ишлеге къатышмаз,
Иймансызла бла бошуна тартышмаз,
Тейри джолундан аджашмаз Ол энди.
Къара дунияда акъ кемеди КЪАРАЧАЙ!

ДЖАШАУ(УМ) ++++++++++++++++++

1.МАМЫР  ЗАМАНДА

Къарангы кечени къара толкъунларында,
Кёрюне, ташая, ташая, кёрюне,
Кёрюне ташая, ташая кёрюне,
Узая, азая, Узайгьа узая,
Ёлюмге, ёлюмсюзлюкге
Кетиб баргьан чыммакъ къанатлы.

2.КЪАЙГЪЫ КЮЧЛЕГЕНДЕ

Джазгьы тылпыу эте,
Шийир таууш эте,
Кюйген ийис эте,
Къанатлары чачакъ-чачакъ бола,
Къарангыны джырыб,
Ётдю акъ къанатлы.

3. АХЫР ДЖИГИТЛИК

Къарангыны джарыта,
Учуб кюйдю джулдуз

АХЫРЗАМАННГА ДЖУУУКЪЛАША

Хорлагьан хорланды.
Хорланнган хорлады.
Джангыдан къатышды, бёлюндю дуния.
Тёгюлген къанындан
Къуралгьан Къан тенгизде
Джюзеди адам улу.
Къыйынлыкъ деген ол тюлмюдю?

ТИШИРЫУ

Чыммакъ толгьан эки Ай.
Бишиб тургьан эки джилек.
Сюйюнюб ачылгьан бал эринле.
Кесине джерча тартхан,
Кесине джулдузча тартхан.

Бизни кёкге учургьан да,
Бизни джерге тюшюрген да,
Бизни джаннетден къыстатхан да,
Джаннетни орнун тутхан да.

Тюбюбюзде Джер да,
Башыбызда Кёк да –
Тиширыу.

СЕЙИИРДИ ДЖЮРЕГИМ МЕНИ

Сейирди джюрегим мени –
Бирде мёлекни излейди, бирде къахмени.
Мёлекни сюймейме мёлек болгъаны ючюн,
Къахмени сюймейме къахме болгъаны ючюн

Бир мёлек къахменими излейди джюрек,
Огъесе, бир къахме мёлекними?

Отоудан чыгъа, мёлеклен,
Отоугьа кире, къахмелен.
Эшикде мёлек бол.
Тёшекде къахме бол.
Ол заманда салмазма
Башхалагьа джол.

- Алаймы дейсе? - Алай.
- Анымы излейсе? - Аны.
Мен айтмадым муну,
Муну айтды джюрек.

ТАЗАЛЫКЪ

Кир адамдан кир джагьылад,
Таза адамдан нюр джайылад.
Тазалыкъды асыллыкъны тамалы,
Тазалыкъды адам болууну амалы.

Таза болса ашынг, сууунг, юйюнг да,
Таза болса юсюнгдеги кийим да,
Таза болса джюрегингде иннетинг –
Бир ёлчеге таза болад миллетинг.

Биле, ауруу келгенин кир бла, букъу бла,
Тазалайса юсюнгю сапын бла, суу бла.
Амма, ичинг кир эсе, тыш тазалыкъ болушмаз,
Оджакъ къурумдан толса, ол алынмай, от джанмаз.

Сен ичинги тазала, хар бир кирден, къурумдан.
Алай а, сагьыш эт: къайдан чыкъды кир, къурум?
Къара иннет къаралтад ич дуниянгы, кёлюнгю.
Сен андан тазалан, сакъла кирден кесинги.

Сени ичинг-оджагьынг къурумдан толмаз ючюн,
Аны алыу-тазалау иш болуб къалмаз ючюн,
Сени отунг-отлугьунг къурум къоймаз зат болсун,
Сени джылытхан-джарытхан, кёллендирген-джандыргьан Ёлюмсюз бир тюз иннет, бир таза иннет болсун.

Ол иннетге кир къонмаз. Аны таза отунда
Хар бир учуз, кирли зат кюер, ёлюр, думп болур.
Алай а сен кесинги тутханлыгьынга таза
Къалай сакъланнгын, кир эсе, тёгерегингде хауа?

Алай эсе, не этгин, кюреширге тюшеди,
Къалгъанла да, кесингча, таза болмай, джокъ джашау.
Алай башланад кюреш, алай барады кюреш
Адам ючюн, Халкъ ючюн.
Кесингден башланнган кюреш
Джайылад сау дуниягъа.

Джюрекде бегий ийман,
Джайылады дин-ислам.

Адам ючюн, Халкъ ючюн,
Кече-кюн да тохтамай,
Барад уруш, къазауат.

ИЗМИРДЕ КЪЫШ

Къар, тансыкъ болгьанма сеннге.
Кимлеге агъараса анда?
Сени барлыгъынгдан хапарлары да болмай,
Бир джайгьы гёбелеккеле джашайла мында.

«Мында къыш джокъ» деб, къууаналла,
Мен а джазыкъсынама аланы.
Джылны бир чагьындан къалгъанла къуру,
Джылны бир чагъын билмейле ала

«Къар» деб, къычырмайла сабийлери,
Къар тюшюб агъартмайды джерни.
Къар орнуна джауады джангур.
Джазы да - джангур, къышы да - джангур.

Эй къарлы къышыбыз, чыммакъ акъ къышыбыз,
Тиширыу кибик агьаргъан!
Сени къучакълаб бир джатар эди...
Сен кече узуну къойнумда боранлаб,
Танг аласына къалкъыб къалырча.
Ол исси теринг сингнген джерде
Джанкъозла, гюлле чагьарча.
Джулдузла да бизге кёз къыса,
Артыкъ да джарыкъ джанарча.
Джулдузла да кёзден ташая,
Бизни эмиклей джашарча.

Къар, тансыкъ болгьанма сеннге.
Кимлеге агъараса анда?

УНУТДУ

Аллахха ол кёб джалбарды,
Болушур деб да болду умутлу.
Не тиледи, не тилемеди,
Ийман тилерге унутду.

СЕНДЕ ДЖАШАУ,  КЪУУАНЧ ЭТЕРБИЗ

Къарачай джердеди, кёкдеди,
Талай къычырым мийикликдеди.
Минги Тауну этегиндеди,
Хар бир таулуну джюрегиндеди.

«Ання», деб, джылайды сабий,
«Ання» деб, кюледи сабий.
«Ана тилибиз, джуртубуз –
Къарачай» деб, урады джюрек.

Ёлгенибиз, сауубуз да - Сенде,
Тюненебиз, тамблабыз да - Сенден.
Аллах айырмасын Сенден,
Юйюбюз, кюнюбюз – Къарачай.

Не сермеше ёлюб кетербиз,
Не Сени джангыдан кърал этербиз.
Сенде джашау, къууанч этербиз,
Атала джурту Къарачай!..

СЕН ХАЛКЪ ЮЧЮН БЕРСЕНГ ДА ДЖАНЫНГЫ...

Не излейсе, бир айт, миллетден?
Хар не башланад иннетден.
Неди иннети халкъынгы?

Тюз иннетли болгьан бла къалмай,
Бир иннетли болгъанды МИЛЛЕТ.
Алай тюл эсе уа - ол алкъын сюрюудю,
Итле, бёрюле да чачарыкъла аны.

Бош кюрешме къой сюрюуню джыйын джанлы этерге,
Джыйын джанлыны да кютю этерге, кютерге.
Джыйылалмай бир иннетге, масхабха,
Насыбсыз халкъ кетиб барад къасабха.

Бош кюрешме. Кюрешмей да не этгин?
Бир джанындан къараб тургьан къыйынды.
Бу Халкъ сени намысынгды, сыйынгды.

Файгьамбарла да ёлгендиле, ёл сен да.
Ёзге рахат болалмазса, ёлсенг да:
Сен халкъ ючюн тёксенг да къанынгы,
Сен халкъ ючюн берсенг да джанынгы,
Халкъынгы къутхарыр мадарны кёрмей къалгъан эсенг а,
Таб, аны абынырына себеб болгьан эсенг а?!

ИНШАЛЛАХ, ХОРЛАРБЫЗ БИЗ

Къанаатсыз адам – къанатсыз,
Къалыр миллетсиз, атсыз,
Дуниясыз эм ахратсыз.

Ийманы толу болгьан,
Адалет – джолу болгьан,
Дженгилмез. Ёлсе, ёлюр.

Иннет. Къанаат. Ийман.
Кюч аладады, ийнан.
Кюч аладанды, ийнан.
Кесинг сагъыш эт, ойлан.

Ийман. Къанаат. Хорлам.
Кюч санда тюлд, иймандад.
Ийманлы адамды - кючлю,
Ийманлы халкъды – уллу.
Иншаллах, хорларбыз биз.

ДЖАШАСЫН ТЮРКИЕ, ДЖАШАСЫН!

Тилибиз, динибиз да бирди, аланла,
Тюрк бизге болушурукъду деб, айтдым.
Сора, Джаныбек Чегемге баргьанча,
Мен да Тюркге барыб къайытдым.

Биз бар, джокъ эсек да, билмейди Тюрк,
Джокь бола турсакъ да къулагъына кирмез.
Сёзде не да айтыр, кертиге джетсе уа,
Къышхы кюн арбазындан къар да бермез.

Да къачан болушханды Тюркие бизге,
Ол тюлмеди бизни Орусха берген да?
Къарыусуз болсанг – къарнаш, джолдаш да джокъ,
Азды бизде тарихни билген да.

Къарачай ючюн деб, Тюркие Орус бла
Аман этмез бир да арасын.
Аллахдан башха бизге ёкюл джокъду,
Джарлы Къарачай аны ангыласын

«Муслиманлыкъ», «Тюркчюлюк» англамла бла
Тюркде сиясетчиле халкъланы алдайла.
Тюз джюрекли иги адамла уа,
Аны, алданнгандан сора, ангылайла.

Аллахдан сора джокъду Аллах,
Къарачайдан башха да джокъду Къарачай.
Экибетлилеге къалай тёзесиз
Къызыл байракъда джулдуз бла Ай?!

Мен Тюркиеге аман айтмам,
Анда игиле да болгьаны ючюн.
Анда къарачайлыла да болгьаны ючюн.
Мен Тюркиеге - джашасын - дейме,
Джашасын Тюркие, джашасын!

ДОКТОР МУСТАФА ДОММАЙЧЫ ++++++++

Болдум назмучу, миллетчи,
Болдум джулдузчу, Айчы.
Унутдум къайгьыны, джарсыуну –
Измирде окъудум  джазыуну:
Доктор МУСТАФА ДОММАЙЧЫ.

Доммайчыны туудугьу бла тюл,
Биз тарих бла тюбешдик.
Доммайчы сёлешген тилде –
Къарачай тилде сёлешдик.

Джуртха къайытханлай, Доммайчыны
Къабырына ашыгьырыкъма.
«Туудугьунгу кёрдюм Тюркде» деб,
Мен бир тюз аскерчи аскер башчыгьа
Хапарны тюзюн айтырыкъма.

Ол, къурч ауазы къалтырай, сорур:
Тюркге нек кёчгенле?- деб,
Джуртларын къоюб нек кетгенле?- деб,
Темир джаны тынгысыз болур.

Дагьыда сорур:
Ана тиллерин билемилле?- деб,
Ата джуртларын джокълаймылла?- деб,
Бир-бирлерин джакълаймылла?- деб,
Къарачайчылыкъны сакълаймылла?- деб.

Дагьыда:
Къарачай джашаймыды, джашарыкъмыды?- дер,
Анга кимден, неден къоркъуу барды?- дер.

Сора бизден бек къаты сорур:
Тили, тини да джашнар ючюн,
Къарачай джашар ючюн,
Насыблы, зауукълу джашар ючюн,
Не этгенсиз сиз? Не этесиз сиз?

Деу Доммайчыны бу соруууна,
Ата-бабаланы бу сорууларына
Биз къаллай джууаб бере билейик,
Сыйлы къарнашым МУСТАФА ДОММАЙЧЫ?!

Ала бердиле бизге бу тилни, Джуртну да,
Аладан кёчдю бизге адет да, тёре да..
Бизден а не къалыр туудукълагьа,
Не къалыр? Эшитемисе,
Доммайчыны туудугьу Доммайчы?!

Бизге уяныргьа джетгенди заман.
Къарачайгъа джаныбыз къурман.
Халкъ хастады, джетгенди заран.
Керекди оноу, керекди дарман.
Не айтырса, доктор Мустафа Доммайчы?

Да сау къал доктор Мустафа Доммайчы.
Не мында, не Джуртда
Кёрюшюрбюз, Аллах айтса.
Хошча къал, доктор МУСТАФА ДОММАЙЧЫ

ТУБАНДА АГЪАРАД КАВКАЗЫМ

Джюрек сабийча джылайды
Джашаудан биле къанмазын.
Ёлсем да, кёзлерим къалырла джумулмай –
Тубанда агьарад Кавказым,
Тубанда къалад Кавказым.

УЧУБ ДЖЮРЮГЕНЛЕДЕН БОЛ

Джайгьы чууакъ джулдузлу кёкча,
Теренди, мийикди, узакъды джашау.
Ёлюм а – джууукъду, аякъ тюбде джерча.

Сюркелген - ёлюмню къучагьындады.
Сюелген - ёлюмден айырылады.
Джюрюген - учаргъа хазырланады.

Кёк - учханнгады.
Учууду - джашау.
Джашамакъ - учмакъды.

Къанатсызлалла бизни кёрге тартхан.
Къанатлы адамлалла бизни ёрге тартхан.

Джолоучугьа бойсунады джол.
Сюелгенледен бол.
Джюрюгенледен бол.
Джаяу да бол, атлы да бол –
Къанатлыла бла бол.
Къанатлы бол.

Джашамакъ – учмакъды.
Аны унутма.
Кёкню унутма –
Джанынг кетерикди Кёкге.
Джерни да унутма –
Асраллыкъса джерде.

Джерсиз, Кёксюз джокъду джашау.
Аны билгенледен бол.
Учханладан, джюрюгенледен да тюл,
Учуб джюрюгенледен бол!

СЫЙРАТ КЁПЮР

Итилде джангы кёпюрню
Къарачай бла сынадыла.
Бизни бюгюн не тамбла
Ёллюклеге санадыла.

Джазыу биэге бу дунияда
Аллай сыйрат кёпюр къурду.
Зауаллы Къарачай ол кёпюрде
Бир кюн бла кече турду.

Бир тюрк суу бир тюрк халкъны джутса,
Аз бек къууанмаз эдиле джаула.
Кёпюр чыдады, оюлмады –
Къарачай кетмеди суугьа.

Ёлгеннге, ёлтюрюлгеннге
Санадыла халкъыбызны.
Къурутургьа кюрешдиле
Хар бир джерден атыбызны.

Джарлы хайыуанлагьа да
Кърал къыйынлыкъ салды:
«Къарачай атла», «Къарачай къойла»
Дерге амал болмай къалды.

Халкъ ол заманда болады джокъ
«Быллай халкъ быллай джуртда
Баред» деб, шагъатлыкъ этген
Тарихде да къалмаса джукъ.

Бир мазаллы кърал бир бурху халкъны
Алай къурутургьа изледи,
Аны кеси къой, ызы да
Сакъланмазча джерде, эсде.

Бу империяны кючю джетсе,   
Къарачай тауланы атылтыб,
Кюл этиб, джер бла тенг этиб,
Орнуна башха зат къурар эди!..

Алай кёрюб болмаед бизни.
Тобукъланмай, баш урмай, бой бермей,
Бу ёхтем сюелген Кавказ таула
Ёлген, сюрюлген таулуланы
Бойсунмазлыкъ ёлюмсюз РУХЛАРЫЧА
Кёрюнеелле гяуур къралны кёзюне.

Ол сюргюнде, сойкъырымда, Туркестанда
Ёлгенлеге кебин табылмай,
Дууа этдирирге къартла табылмай,
Къабыр къазаргьа эркиши табылмай,
Къарачай думп бола тургьанда,

Дагъыда кёл этгенле барелле:
«Сыйрат кёпюрден ётген шойбуз да.
Энди саудан къырылыб къалмазбыз.
Биз къырылсакъ да, стампулчула,
Аладан туугьанла анда, Тюркде,
Аллахха шукур, саудула.
Къарачай къауум тас болмаз.
Биз тас болмазбыз дуниядан».

Тюркде джашагьан къарачайлыла!
Эшитемисиз бу ауазланы, сёзлени.
Къарачай эм къыйын кюнюнде,
«Биз кетсек да ала бардыла,
Къарачай алагьа аманат» деб,
Сизге ышаныб тургьанды.

Энди сиз тюрк болуб кетсегиз,
Ёлгенлени мыдах этсегиз,
Аманатха хыянатча болсагьыз,
Не айтырыкъсыз алагьа,
Не айтырыкъсыз Аллахха?

Къарачай этиб джаратханды Аллах бизни,
Биз къарачайлылай къалыргъа керекбиз.
Биз алай болумсуз, къарыусуз тюлбюз,
Башхаланы ичинде эриб кетерча,
Башхалагьа къуллукъ этерча.

Барды Джуртубуз. Барды Халкъыбыз.
Аллахыбыз барды бизни.
Алагьа къуллукъ этейик.
Аллахха шукур,
Болгьанбыз, барбыз, боллукъбуз.
Иншаллах!

СОРУУ-СУУАЛ эмда ДЖУУАБ

- Къауумунг?
- Къарачай

- Дининг?
- Ислам.

- Тилинг?
- Тюрк.

- Джуртунг?
- Кавказ.

- Белгинг?
- Минги Тау

- Иннетинг?
- Къарачай къралны къурау.

- Не мурат бла?
- Динибизни. Тилибизни, Джуртубузну –
Къарачай Халкъыбызны сакълар ючюн.

- Ким салгьанды ол борчну сеннге?
- Бизге Дин, Тил, Джурт да берген,
Бизни къауумла этиб джаратхан,
Хар ким къауумуна сакъ болсун деген
Аллаху тагьала.

Муслиманлыкъны, Миллетчиликни
Мен былай ангылайма.

- ?!
- !!!

ИЗМИРДЕ  ДЖАЗЫЛГЪАН КЁЛСЮЗ  НАЗМУЛА

1.ГЕЧМИШ ОЛСУН!

Не эсе да, чабды кёлюме –
Хауамы джарашмады, кюнмю?
Я Аллах, сау-эсен къайтар юйюме,
Андан сора джукъ да керек тюлдю

2. АЛЛАХ АЙТЫБ, ЫЗЫМА КЪАЙЫТСАМ

Аллах айтыб, бу джол ызыма джыйылсам,
Ёлсем-къалсам да, юйюмден кетмезме.
Джуртумда эталмагьан ишими
Тышында айланыб да, этмезме.

З.АДАМ ТЫШЫНДА НАСЫБЛЫ БОЛМАЗ'

Халкъынг бла бол ёлсенг да, къалсанг да.
Халкъынг сени ёлюрге да къоймаз.
Ёлсенг да адетдеча асрар.
Адам тышында насыблы болмаз.

4.АДАМ ДЕГЕНИНГ КЪАРЫУСУЗДУ

Адам дегенинг къарыусузду.
Ауруу аягьындан алса,
Джаны тамагьындан чыгьарча бола,
Къыйналады.

Излейди Джуртуну сууун, хауасын.
Ана тилинде сёз эшитирге излейди.
Не медет!
Джурту, Халкъы да кенгде, узакъда.
Кёл этерик адам да джокъ къатында.
Аллахны да кеч эсгереди.
Адам ёлмез джеринде ёледи.

КАВКАЗ ДЖУМХУРИЕТИ

Кенг тюзледен къайгьы сюрген тюк да мен,
Къаялагьа тамыр ийген тюрк да мен.
Бирде кёлюм тенгизледен алаша,
Бирде кёлюм кёк башына джанаша.

Ой аланла, биз шойбуз да,
Ас-алан дегенле да,
Биз шойбуз да, Кёк адамы,
Тейри адамы дегенле да.
Бизни хорлаялмагъанла
Экибашлы къушла, джети башлы эмегенле да.

Тюрк къауумла - биз эдик – дунияны титиретген.
Эрлик эди, бирлик эди бизге аякъ тиретген.
Ким айтханды тюрк тюлд деб, шумерлеге, гунлагьа?!
Минг-минг джылны биз турдукъ бабала деб алагьа.

Энди джангы ат атаб, кенг тюзлеге, таулагъа,
Бизни бурургъа излейле манкъуртлагъа, къуллагьа.
Тарих чархы сыннганды, къырылгьанла кегейле,
Джерибизге къытчасла, атыбызгьа тегейле

Ие болургъа излейле. Ала айтхан а болмаз.
Терсни, тюзню айыра, кърал боллукъду Кавказ.
Башхала тюл, кесибиз айырлыкъбыз араны,
Ол заманда кёрюрбюз Орусха таяннганны.

Аллахха таяннганла – аладыла хорларыкъ.
Кавказ Джумхуриети деб, джангы кърал къурарыкъ.

1997-ЧИ ДЖЫЛ КЪАСЫМ АЙНЫ ЭКИСИНДЕ
АНКАРАДА  ДЖАЗЫЛГЪАН ШИЙИРЛЕ

Башха джерге кёчюрюлсе, терек да къуруйду,
Къурумаса да, болады мууал.
Зорлукъ джетсе, сюрюлсе, бёрю да улуйду,
Да неди амал:

Киши да айырыла болмаз джуртундан сюйюб.
Баш эркинлигин, джанын къутхара,
Кенг тюзлеринден тар ёзенлерине
Ыхдырылгьанды саны азайгьан бёрю халкъым.

«Тюеге минсе да, джарлыны ит къабар» дегенлей,
Дунияны бек мийик Кавказ тауларында да
Къоймадыла, къоймайдыла бизни рахат джашаргъа.
Энди артха туракъларгьа джерибиз да къалмад.

Бизни сакълайды хорлам не ёлюм.
Бизни тюзлерибизни кючлегенлени,
Тауларыбызны да алыргьа излегенлени,
Ол намыссызланы юслерине
Къаяча оюлгьандан башха мадар къалмад.

«Муслиман топракъгьа» деб, джуртларын атыб,
Истанбулгьа, Арабха кетгенлени да
Ангылаялмайма мен. Джангылгъанла ала да.
Туугьан джеринги джаугъа къоюб,
Узакъда термиле джашагьандан эсе,
Шейит бол да, джуртунгда асрал.

Тюрк халкъыбыз былайда джашагьанлы
Беш минг джылдан атлайды. Алайды.
Мында ташла огьуна тюркча сёлешелле.
Туудукъларына тарихни ангылата,
Ташланы тиллендириб кетгенле ата-бабала.

Бу джуртну бизден алыргьа излеген –
Джаныбызны алыргьа излейди.
Халкъыбызгъа кёб къыйынлыкъ джетген къасым айда –
1828-чи джыл Хасаука урушда,
1943-чюде да сюргюнде къырылгьан
Ахлуларыбызгьа джаннет тилей,
Зулмудан ёлгенлерибизни барын эсгере,
Иннет этейк, ант этейик,
Кюрешейик
КЪАРАЧАЙ КЪРАЛНЫ КЪУРАРГЪА!

АМАНТИШЛЕ бла КЪАРАДЖАЯКЪЛАГЪА
АТАЛГЪАН НАЗМУ

Байлыкъ ючюн, къуллукъ ючюн
Халкъларын, Джуртларын сатхан эркишиле –
Ишлерге эриниб,
Кеслерин сатыб джашау этген
Къахмеледен да,
Учуздула, тёбендиле.

Ала экиси да,
Бир кир чунгургьа атылыб,
Джанлары саулай басдырылыргьа
Тыйыншлыдыла.
Эм тюбюне сатлыкъ тюшюб,
Аны юсюне да къахме.
Кереклиси да,
Боллугьуда алайды.

Алай а,
Аланы кёрмегенча этиб,
Алагьа джукъ айтмай,
Аланы боюнларына олтуртуб тургьанла да,
Аладан иги болгъанларын ким айтды?
Не айтхын, не этгин ма алагьа?!

БАР ЭСЕ АЙТСЫН

Бу дунияда мен кишиге керек тюлме,
Халкъымдан сора.
Халкъым да бир кишиге керек тюлдю
Менден сора.

Халкъынгдан, Джуртунгдан уллу
Ата-Ана джокъду.
Аланы атыб, насыблы болгьан
Бар эсе, айтсын.

ХАЛКЪЫБЫЗ

Джурту болгъан,
Бир тилде сёлешген,
«Ашхаду ан ля иляха илля Аллах
Уа ашхаду анна Мухаммадан Гъабдуху уа расулуху» деген, Туугъан джерни къазанында бишиб,
Къылыгьы, адети бирча болгьан,
Нартбыз, аланбыз деб, кесин эсгерген
Бюгю 300 минг адамбыз
ТЮРК МУСЛИМАН КАВКАЗ КЪАРАЧАЙ ХАЛКЪ

МЕН КЪАРАЧАЙЛЫМА (10-му китабымы аты)

Мен таулума. Минги Таулу.
Джулдузлума, Айлыма.
КЪАРАЧАЙЛЫМА.

Былайын кишиден сыйырыб алмагьанбыз биз.
Аллах Джурт этиб бергенди бу джерни бизге.
Тарихибиз «къарт болсам да - нартма» деб турад,
БЕШ МИНГ ДЖЫЛ БИЗНИ ТАРИХИБИЗГЕ.

Биз билген тарихибизге беш минг джыл,
БЕШ МИНГ ДЖЫЛ БИЗ БЫЛАЙДА ДЖАШАГЪАНЛЫ.
 
«Сиз Кавказ халкъ тюлсюз» деб джаншагьанла,
Бизни кенг тюзлерибизни кючлеб,
Энди ёзенлерибизни, тауларыбызны да
Сыйырыргъа умут этиб, айталла алай.

1557-чи джыл бизни Тюркден къутхарыгьыз деб,
Иваннга къызларын, кеслерин да бердиле ала.
Бютеу дуниягьа къыйынлыкъ келтирген Гитлерге
Алтын кереги бла ат саугьа этдиле ала.
Чеченни къырдыра тургъан Ельциннге
Биягьынлай, саугьагьа ат бердиле ала.

Кавказны бетин джойгьан да ала,
Кавказны биригирге къоймагьан да ала,
Кеслерин «эски Кавказ халкъ» этерге кюрешген да ала,
Онглуну аллында тобукъланнган, къул халили да ала,
Дагъыда барыбызгьа бий, тёре болургъа умутлу да ала.

Шукур Аллахха! Ол къауумдан тюлбюз.
Башханы не джерине,не мюлкюне, не тилине,
не атына джутланмадыкъ биз.
Башханы не джерин, не мюлкюн, не тарихин тонамадыкъ биз. Бир кишини джазыууна, насыбына зарланмадыкъ биз.

ДЖЕРИБИЗ эсе –
Минги Таулу, чегетли, къобанлы,
Мийик, ариу, таза эм бай;
Архыз, Махар, Доммай
Джукъгъа тюшюндюремидиле сизни?

ТИЛИБИЗ эсе - бай, субай, дуния тил, тюрк тил;
ТАРИХИБИЗ эсе – къалюбаладан келген,
узакъ ёмюрлю, кёб даулетли;
Къууанчдан, бушуудан да толу.

Биз насыблы, зауукълу джашарча
Бай тарихибнз, тилибиз, джуртубуз да барды.
Барды ангыбыз-эсибиз, билимибиз да.
Джангыз адам саныбыз азды бизни

Адам санлары бизден кёбюрек болуб,
Джерлери, тиллери, тарихлери,
Ангылары-эслери да бизден кемирек, сайыракъ болгъанла,
Бизни тонаб, байыныргьа излейдиле.

Къазауат алай башланады, барады
Бизлеге ол –
Ата Джурт ючюн, Ана Тил ючюн, Халкъыбыз ючюн, Эркинлигибиз ючюн баргьан къазауатды.

Анда ёлген – шейитди. Анга къошулмагъан,
Къарыууна кёре юлюш къошмагъан,
Къауумун къутхарыргьа, сакъларгъа кюрешмеген –
Ол эркиши тюлдю. Адам да тюлдю. Муслиман да тюлдю.

Къан бла кирген джан бла чыгъады.
Мен - КЪАРАЧАЙЛЫМА.
Джаным-тиним да, ангым-эсим да –
Мен - КЪАРАЧАЙЛЫМА.

Аллах, Сен манга кюч бер, насыб бер,
Халкъым ючюн джашаргьа, ёлюрге.
Мен башха халкълы болургьа излемем ёмюрде
Манга эм уллу насыб, эм уллу сый
Ол КЪАРАЧАЙЛЫ болгьанымды

Ол иннет бла джашайма,
Къазауат этеме, ёлген да этерикме.
Сёзюмю да аны бла бошайма:
Мен - КЪАРАЧАЙЛЫМА!

ТАБИГЪАТ ДЖАНГЫЛЫЧЫН ТЮЗЕТЕДИ

1
Джауумла джауадыла –
Къыш келгенди Измирге.
Мен энтда сагъыш этеме
Болгьан кибик биз бирге.

2
Джауумла джауадыла,
Келген - къышды - Измирге.
Къыш да къыш тюл, джай да джай тюл,
Огъай, тюлбюз биз бирге.

3
Джайгъы къар кёрюнеди
Табигъатны джангылышыча.
Арабызда сууукълукъ да
Тюлмюдю аныча?!

4
Табигьат джангылычын
Тюзетди, къар эриди.
Биз а, ангылы инсанла,
Мынгайыб турабыз.

КЕСИМЕ  АЙТАМА

Джолунг тынч, къыйын да болур,
Болур къургьакъ да, балчыкъ да.
Тюз эсенг, Аллах сени къорур.
Къоркъма. Тохтама. Талчыкъма.

Тау сууну барыууна къара:
Ол джардан, чынгылдан да чынгар,
Джер тюбюне кетер, андан да чыгьар,
Тыйгьычланы кёрюб, тохтаб а къалмаз.

Тохтау - ёлюмдю. Ол биледи аны.
Джашау - кюрешди, барыуду, учууду.
Тауладан баууру бла кетген суу
Артха, туугъан джерине, учуб, учунуб,
Булут болуб, кёктюн къайытады.

Адам да алайды. Ёмюрю тауусулгьунчу
Джерде джюрюйдю, урунады, къыйналады, джашайды.
Дуния джашауу тауусулуб,
Тёнгеги джерге кёмюлгенде уа,
Джаны, учуб, учунуб, кетеди
Джаратылгьан джерине - Кёкге, мийикге -
Аны Джаратханнга къайытады ол.

Бу – юзюлмезлик, бузулмазлыкъ, тюрленмезлик
Джорукъду. Джазыуду бу. Къадерди.
Биз аны сезиб, ангылаб, джашауубузну
Артыкъ да ариу, магьаналы этерге керекбиз.

Ёлюм джокъду. Бир дуниядан башхасына кёчебиз.
Джангыз не бет бла кёрюнюрюкбюз анда?
Адам бир башха юйге, башха элге атланса да,
Юсюн-баш ын тюзетиб, ушагьыулу болургьа кюрешеди.
Бир дуниядан башха дуниягьа кёчерик а,
Бютеу ёмюрюн хазырланыргьа керекди анга.
Хар кюн аллай хазырлыкъда турургьа керекди.
Не ючюнмю?

Ол дуниягьа къачан кетерин, кёчерин билмегени ючюн.
Кетиу-кёчюу да тынч-рахат, огьурлу болур ючюн.
Бу дуниясын да ариу, таза къояр ючюн.

Алай а, бу джерде, бу дунияда да
Къонакъча тюл, ёмюрлюк адамыча,
Алай сёлеширге, ишлерге, джашаргьа керекди.
Этген ишинг - деменгилиги, ариулугьу бла
Минг-минг джылны джашарча.
Таб, ахырзаманны да аны ояргьа кёлю бармазча.

Алай джашагъан тынч тюлдю.
Алай а, суугъа сорчу,
Муратына джетер ючюн,
Ол къаллай къыйынлыкъладан ётгенин.

Баууру бла сюркелиб тенгизге джетген,
Андан да булут болуб къайытыб,
Биягьынлай,
Хар нени джангыдан башлагьан тынчмыды?
Кырдыкга уа, ташны тешген тынчмыды?
Тынчмыды Терекге къаяда ёсген?

Джолунг тынч, къыйын да болур.
Болур къургьакъ да, балчыкъ да.
Тюз эсенг, Аллах сени къорур.
Сууча бар. Тохтама. Талчыкъма.

КЪАРТ БЛА САБИЙ

Анасын эскергенинде,
Джюз джыл болгъан акъсакъалны да
Кёзюне джыламукъ урду.
Саулугьунда бир-бирде сёзюне тынгыламагьаны,
Ауругьанында да иги къараялмагьаны
Бары да эсине тюшдю.
Къалкъыды да анасын кёрдю тюшюнде.

- Джашчыкь,- деди ол. Къыйналма Мен сеннге разыма.
Аллах да разы болсун. Сакъалынг да не аман агьаргъанды. Билеме, дуния джашау къыйынды.
Алай а не зор, не къыйын эсе да,
Бери келирге ашыкъма. Мени разы зтерик эсенг,
Джашаргьа кюреш. Джашаргьа кюреш,- деб,
Акъсакъал сабийини башын сылады

Къарт уянды. Туудугьундан туугьан,
Къолларын джайыб, келе келди да,
Башы дженгиб, «доп» деб, джыгьылды
Была мени не ёлюрге, не къалкъыргьа къоярыкъ тюлдюле деб, Къарт, ышара, сабий таба атлады.

КЕРТИ УЛЛУЛУКЪ КИМДЕ БОЛГЪАНЫН АНГЫЛАРСА

Кюч биздеди деген факъырала – мюлк иеле,
Азан тауушха бир тынгыласынла Тюркиеде.
Джамиленн бир кёрсюнле. Ол заманда
Тобагьа къайытыргьа да болурла ол адамла.

Къайытмасала да, джамилени къатында,
Джаннет ауазны – азан тауушну къатында,
Джюджюлюклерин сезерле да, тынгыларла.
Керти уллулукъ не болгьанын ангыларла,
Керти уллулукъ кимде болгьанын ангыларла.

КЁЛТЮРЮЛЮР КЪАРАЧАЙНЫ БАЙРАГЪЫ

Азат болуу, эркин болуу,
Кърал болуу - иннетибиз.
Джангыз анга разымыды,
Хазырмыды миллетибиз?

Халкъыбызны миндирир ючюн атха,
Отха кирирге разыла, хазырла уа бармыдыла?
Не къыйынлыкъдан да турмайын артха,
Ол иннет ючюн сюелликле, ёллюкле къайдадыла?

Къулма дерге, къул болургьа
Ыйлыкъмагьан джокъду,
Алай эсе, азат джолда
Бизни тыймаз джукъ да.

Бойсунууну сюймеген
Миллетибиз бар.
Къарачай къралны къураргъа
Иннетибиз бар.

Къарачай къралны байрагьы
Кёлтюрюлмей къалмаз.
Халкъланы
Эркинликге, Таукелликге
Чакъырад Кавказ!

ТЮРК, САКЪЛА КЕСИНГИ

Баты хауа, мырды хауа
Тюркиеде да сезиледи.
Адеб-намыс мында да
Седирейди, юзюледи.

Къанау болургъа тырмашхан
Эслериксе джашланы –
Къулакъларына сыргъа тагьыб,
Узун ийиб чачларын

Не да орамда къыз бла джаш
Ийнакъларла бир-бирин.
Бир бек келед быланы
Хыликге этиб кюлюрюм.

Бумуду тюркчюлюк,
Муслиманлыкъ бумуду?
Батыны эмиклегенден башха
Адетигиз джокъмуду?

Тюрк кърал деб, Истанбул деб,
Багьалатханла къартла.
Мени уа Тюркден кёлюм
Барад чыкъгьандан чыгъа.

Тюрк, сакъла кесинги,
Биз къууаныр юлке бол.
Тюрк халкълагьа, къраллагьа –
Барысына юлгю бол.

ТИШИРЫУ АУАЗ

«Мында къышды. Къарды.
Сууукъ болама, кел»,- деб,
Кечени кюнча джарыта,
Кёгюрчюн ауаз келди узакъдан.

Ол джанкъоз ауаз джетгенлей,
Мында кёк кюкюреди, джаздача.
Джангур да джауду.

Экинчи кюн, танг атар атмаз,
Тенгизге да «сау къал» деб,
Къанатла битиб, учуб кетдим.

Кёкде учуб бара,
Терс бла тюз этгеними билмей,
Учакъны терезесинден
Кёб къарадым артха, энгишге –
Ол къарсыз, джылы джерге.

Алда уа –
Къар. Сууукъ. Балчыкъ.
Къатышхан шахар. Къалабалыкъ.
Эмда
Мийик юйню баш къатындан
Кече-кюн да уруб тургьан,
Къарангыгьа къараб тургьан,
Мени сакълаб тургьан
ДЖАРЫКЪ

ДЖЮРЕГИМ ТАШ БОЛА, ТЬНГЫЛАЙМА

Халкъыбыз кёрген къыйынлыкъланы къатында
Неди мени энчи къайгъым, джарсыуум?!
Итил сууунда сыйрат кёпюрден ётген халкъым,
Салабкаланы, Сибирлени, Баяуутланы кёрген халкъым,
14 джылны ёлюм базманында тургьан халкъым,
2 джылгъа 22 минг сабийи къырылгъан халкъым,
Аллай бир да къарты, къарыусузу ёлген халкъым,
Ёлгенлерин асраргьа саулары азлыкъ этген халкъым.

Халкъыбызгьа бу азабны джетдирген къралны сакълай,
Мингле бла уланлары урушлада джан берген халкъым.
Халкъыны сюрюлгенин билмей, не да ийнанмай,
Къазауатдан джаралы болуб, джуртларына къайытхан
Ненча къарачайлыны «бандит» деб, башын кесиб,
Хоншула ачха алдыла.
Ой джарлы халкъым!
Сын ташларынг бла арбазларын джасадыла.
Ай джарлы халкъым!

Дагъыда бюгюн сен ол хоншуладан
Айырылыргьа излемейсе.
Къыйынлыкъны дженгил унутхан,
Алдауукъгъа да, сабийча, ийнаныб къалгьан
Таза кёллю, ачыкъ джюрекли малчы халкъым!

Не кёрдюнг, не кёрмединг Сен!
Ким биледи не сакълайды энтда алда?!
Сен кёрген къыйынлыкъланы къатында
Кесини юсюнден джукъ айтхан да айыбды.

Кёзлерим джашдан тола,
Джюрегим а таш бола,
Тынглайма мен.
«Таулучукъла, сиз да ёсюб джетерснз,
Бу къан дертни джууабларын этерсиз!».

КЁРЕЙИК

Чарлыкъны муджурасы бла
1828 джыл къасым айны экисине бир къолум,
Коммунизмни орагьы, чёгючю бла
1943 джыл къасым айны экисине экинчи къолум
Къаты чюйлениб,
Бюгюннгю джалгьан демократия да,
Сёз бла башын ала,
200 джылны узагьына
Экибашлы къуш баууруму ашайды.
Мен а саума.
Мен а саума.
21 ёмюрде не болурун, ким хорларын кёрейик.

КЪУРАЛЛЫКЪДЫ КЪАРАЧАЙ КЪРАЛ

Халкъны сакълагъан, къоругьан
Ийманды, къраллыкъды.
Эртде болсун, кеч болсун,
Къарачай кърал къураллыкъды.

Сюргюнде, ёле тургъан,
Къартла уюуй намазгъа,
Шыбырдагъанла: «Ийнаныгьыз,
Къайытырыкъбыз Кавказгьа.

Къайытырыкъбыз Кавказгьа,
Анда джашарыкъбыз, ёллюкбюз.
Бизни сюрген гяуур къралны
Чачылгьанын да кёрлюкбюз».

Ала, харибле, къайыталмагъанла,
Биз къайытханбыз таулагьа.
Аланы умутлары, муратлары
Аманатды бизге - саулагъа

Хасаукачыла да тамблабызгъа,
Таяна, ышана билгенле.
Джаш тёлю ёсюб джетерине,
Хорламлы уруш этерине,
Ийнана, тынчыракъ ёлгенле.

Сойкъырым эки кере да
Бу къасым айда болгьанды.
Къарачай къраллыгъын тас этгенди.
Артда джуртсуз да къалгьанды.

Алай а тилсиз, иймансыз
Эталмагьанла халкъымы.
Дини, тили болгъан халкъ а,
Къраллыкъ джюрюте келген халкъ а,
Къалай къалыр кърал болмай?!

Халкъны сакьлагъан, къоругьан
Ийманды, кьраллыкъды.
Иннет, ийман кючлю болса,
Анаясасы КЬУРАН болса,
Халкъ къралын къураяллыкъды.

Къарачай кърал къураллыкъды
Сёзюбюз, фикирибиз, ишибиз да
Ол затха ишлеб турса.
Къураллыкъды КЪАРАЧАЙ КЪРАЛ.
Халкъ кёб къыйынлыкъ кёрген къасым айда
Къураллыкъды ол кеси да!

НЕ ДЖЕТМЕЙДИ АДАМГЪА?!

Аллах, Аллах, не джетмейди Адамгъа?!
Не да барды къыйынлашмай джашаргьа.
Джетишеди джер да, кюн да, хауа да,
Насыблы болурчалла Адам бла Хауа да.

Не джетмейди бу дунияда Адамгъа?
Чархыбызгьа керекли зат хар не бар.
Рухубузгъа Джер тар эсе, Кёк да бар,
Барды Аллах – ёлюмсюзлюк, чексизлик.

Биз этмесек акъылсызлыкъ, эссизлик,
Барды мадар, барды амал, ёсерча,
Кёз кёрмеген дуниялагьа джетерча.
Барды амал ёмюрюбюзню созаргьа,
Джазыуубузну да, сюйгенибизча джазаргъа.
Не джетмейди сора, бир айт, Адамгъа?

Джетмегени ёлюмсюзлюк, насыбмы?
Огьесе, хар не азлыкъмы этед, азлыкъмы?
Джетишмейди джолму, тенгми, азыкъмы?

Огъай, хар не да джетишеди, тамамды.
Барыбызгъа да джетишмеген - ийманды.
Саныбыз бла къазауат этиб турмаз ючюн ангыбыз,
Джанауалда турмаз ючюн джаныбыз,
Гюнахлагъа батмаз ючюн дуниябыз,
Тазалай турур ючюн джюрегибиз, къаныбыз,
Керти затлагьа учунур ючюн рухубуз,
Аллах, Сен бер
Толу ийман, Керти ийман, Кетмез ийман бизлеге!

ТЕРЕКДЕ ЧАПРАКЪ

1
Къая ташда ёсген терекни,
Алай къыйналыб чакъгьан терекни,
Энди бютеу чапракълары акъгьанды –
Бирлери эртдерек, бирлери кечирек.

Бирлери къачны тылпыуу джетгенлей,
Бетлери-къутлары кетиб, къалтыраб,
Ёлюмню къучагьына
Кеслери юзюлюб тюшгенле.
Джыланны айры тилин кёргенлей
Аны ауузуна чыпчыкъла да,
Абызырагъандан, кеслери келиб,
Алай тюше болурла, эшда.

Бир къауум чапракъ да,
Джелде титирей туруб,
Чыдай туруб, умут юзгенлей,
Терекден юзюлгенди.

Энди бу мыдах, джалан терекде
Сынгар бир чапракъ къалгъанды.
Сууукъ кюрешеди аны юзерге,
Джел кюрешеди аны юзерге,
Таб, тюшген чапракъла да,
Кюрешелле аны тюшюрюрге:
«Кесинг джангыз сен этер зат джокъду.
Тюш бери.
Джангы чапракълагьа да орун къояргьа керекди,
Тюш бери».

Ол а, алай турады Терекде,
Ёзеннге къуюлгъан аскерни
Дуппурда байрагъы тургъанча.
Хар озгъан хайран болады:
Къарлы джауумла, боранла, джелле
Юзалмазча,
Не кюч сакълайды бу чапракъны?

Ташда Терекни ёсдюрген кюч болур
Ол чапракъны Терекде сакълагьан да.
Кеппе-кертисин а айтырла:
Джуртда Джангыз Терек,
Джангыз Адам,
Темиркъазакъ джулдуз эмда
Къазакъ Бёрю.

Къая ташда ёсген Терекни,
Алай къыйналыб чакъгъан Терекни
Энди къачхы къутсуз джел джетиб,
Чапракъларын уруб, буруб, юзюб,
Джанлы къойну сюргенча,
Сюрюб, мукъут этиб барады.

Чапракъларын сакълаялмай, джакълаялмай,
Ачы къадерден къутхаралмай,
Сын болгьанды, таш болгъанды Терек.
Аны къолларындан-бутакъларындан
Балаларын тартыб алыб,
Сюрюб, думп этиб барады аджал.

Аны уа мадары джокъ.
Бизни да мадарыбыз джокъ
Анга болушургьа.

Алай а, бизни къадарыбыз
Аныкъыдан да ачыды:
Бизни арабызда
Терекле да бар,
Чапракъла да бар.
Ай медет, ол къачхы джелча,
Мурдарла да бар.

Джел Терекни чапракъларын юзген сагьатда,
Бютеу табигьат бушуугъа батхан сагьатда,
«Аллах, къыйынлыкъладан
Сен сакъла» дейик да,
Кесибизни эсгерейик, тилек этейик.
Джел тюл, Адам болургьа,
Адам болургъа кюрешейик.


МЕН КЪАРАЧАЙЛЫМА

Кюндюз Кюнюм,
Кече Айым –
Халкъым, Джуртум –
Къарачайым.
05. 03. 1998

ДЖАШАУУМУ ЭКИГЕ БЁЛГЕН ЧЕК
(09 - 12 зуль-хиджжа)

Джашаууму, джазгьанымы да
Экиге бёлюрге боллукъду:
Хаджгьа дери (30.03.1998)
Эмда хадждан сора (12.04.1998).

Хадждан къайытхан кюнюм –
Апрелни 12 – Туугьан кюнюмдю.
Хаджи болгьан кюнюм бла,
Туугьан кюнюм да
Бир кюн болгьанлары сейирди.

Нисан айда – апрелде –
Кебиннге, чырмалыб,
Аллахны аллына келиб,
Файгъамбарыбыз алейхиссаламны
Нюр тауун, Джуртун кёрюб,
Аллахны бирлигин,
Мухаммад да аны келечиси    болгъанын
Ауузум бла айтыб,
Джюрегим бла бегитиб,
Джюрегим джумшаб, тюшюнюб,
Бютеу гюнахларымдан арытылыб,
Ичими, тышымы да харамдан тазалаб,
Мен дуниягъа джангыдан туудум,
Ёмюрлюк дуниягъа туудум.

Нисан ай манга артыкъ да багьалы:
Мен дуниягъа экинчи кере келдим.
Нюр Таудан къараб,
Минги Тауну кёрдюм.

Мындан ары къалай джашарыгъымы,
Не бла кюреширигими,
Ким бла кюреширигими да билдим.

Нисан ай манга артыкъ да багьалы.

АЛАСЫЗ ДУНИЯ, АХРАТ ДА ДЖОКЪ

Тенг юлешинмейди къышлыкъ не кюзлюк.
Джокъду Джерде Эркинлик, Тюзлюк.
Болмагьанды, боллукъ да тюлдю.
Алай а, кюреш тохтарыкъ тюлдю.

Эркинлик, Тюзлюк, Тенглик деб,
Ёрге тургъанла,
Ала ючюн ёле тургъанла,
Ала ючюн ёлюмге баргъанла –
Аладыла керти адамла.

Аллай адамла болмасала,
Адам улу хайыуан сюрюуге, не да
Джыйын джанлыгьа бурулур эди.

Эркинлик-Тюзлюк-Тенглик-Ёлюмсюзлюк
Болмагьанды, боллукъ да тюлдю.
Алай а, аны ючюн кюреш
Тохтамайды, тохтарыкъ да тюлдю

Алайсыз джашауда магъана джокъ.
Алайсыз адам, адамлыкъ да джокъ.
Аласыз дуния, ахрат да джокъ.

КЪАЙГЪЫ, БУЗМА ТОЙНУ, КЪУУАНЧНЫ

Ичкини салыгьыз тебсиме,
Къызны да къоюгьуз тебсеме.
Кёкча джашнасын сезим.
Джазча кёрюнсюн сёзюм.

Къайгьы, къой къууанчны тебсеме.
Адам улу, джууукъ бол тебсиме.
Джашау ол къуру джылау тюлдю.
Джырсыз джашау ол джашау да тюлдю.

Таула бошуна агьара болмазла.
Саула саудан ёлюб къалмазла.
Мен джайдым дуниягьа къулачны –
Къайгьы, бузма тойну, къууанчны.

ДЖЫР бла АЙТАЛ

Суу бла тал.
Аджир бла байтал.
Шын тургъан сезимни
Сен джыр бла айтал.

КЁЛСЮЗЛЮКНЮ УНУТ

Булут кючлегенди кёкню,
Къайгъы – джюрекни.
Къарала сюзюледи булут.
Агъара юзюледи умут.
Алай а,
Кёлсюзлюкню унут!

Къысыр къаялагьа къара.
Алада ёсген тереклеге къара.
Тау суулагьа къара.
Минги Таугъа къара.

Къарыусуз болургьа
Джуртунгдан уял,
Халкъынгдан уял.
Уян. Джаша.

ВОПРОС и ОТВЕТ

Как дальше жить?
Как дальше быть?
Хочется выть.
Быть или не быть?
Вот в чем вопрос.

Ответ ищи в имане.
Ответ ищи в Коране.
Когда Аллах с нами
Путь ясен и прекрасен.

КЕЧЕ КЪАРАНГЫСЫ КЮЧЛЕСЕ

Юсюне таш тюшген хансны
Джарсыуун сезгенча болама,
Кече къарангысы джерни кючлесе.

КЕЧЕНИ БЕТИ

Кечени ышарыууду танг.
Кечени бети джарыгъан кёзюу –
Кюндюз.

ЗАМАННЫ ТЫЯРГЪА КЮРЕШЕМЕ

Кетиб баргьан заманны тыяргьа кюрешеме,
Ёлюр джаралы уруш тюзюнде
Саркъыб баргьан къанын тыяргьа кюрешгенча.

НАСИХАТ

Ёлюр ючюн джашама,
Джашар ючюн ёл.

ИЙМАН ТИЛЕ

Мен тилейме Аллахдан тилек:
"Бир адам бер, болурча билек.
Кесим излегенча бир адам бер.
Сора кючюмю сынаб да кёр".

Нюр джарыкълы келеди ауаз:
Джангызма деб, кёлсюз болургьа джарамаз.
Иш санда тюлдю,  иймандады –
Кюч да, Хорлам да, Насыб да андады.

Иймандан толу болса джюрегинг,
Аллах кеси болур нёгеринг.
Муратха джетерге излей эсенг сен,
Ийман тиле Аллахдан, тилесенг".

КЕЛИШМЕЗЛИК  ЗАТЛА

Джыр бла сынджыр.
(Сын болгьан джыр – сынджыр).
Сынджыр – сыннган джыр.
Сынджырланнган джыр – къул.
Сынджырын юзген ит – поэт!

ЁЛЮМ ДЖОКЪДУ – ОЛДУ ТИТИРЕТГЕН

1.
Суу энгишге барады,
Чабакъла уа – ёрге:
Атаргьа ырхыз,
Къураргъа джашау.

Сора,
Суу джаратылгъан джерледе
Джаратылыб, чабакъла
Суу бла бирге
Энгишге кетелле,
Энгишге.

Джашау уа –
Ёрге барыуду.

Суу энгишге баргьан сагьатда,
Дуния энгишге баргьан сагьатда,
Ёрге барыуду джашау,
Эркишилик да – олду.

Суу баргьан джанына баргьан,
Энгишге баргьан – тынчды.
Суугьа къайырылгъан,
Энгишге баргъанладан айырылгьан,
Джашагъан, джашау къурагьан –
Олду джигитлик, адамлыкъ да,
Акъылманлыкъ да.

Суу энгишге барады,
Адамла уа – ёрге.
Джашау – олду.
Джашауну магьанасы да олду.

Алай а,
Булут болуб къайытса да,
Суу да къайытады артха.

Кеч-эртде болса да,
Хар не джаратылгъан джерине къайытады.
Адам да къайытырыкъды
Джаратылгъан джерине – Кёгюне:
Джашау джангыдан башланныкъды,
Башха дуния башланныкъды.

2.
Джашау тауусулад деб, къыйнала эдим.
Ёлюм а джокъду.
Аны ангылагьанлы
Джашагъан артыкъ да къыйынды.
Кесини не башханы джанын алыргьа кюрешген,-
Аллах салгьан джанны алыргьа кюрешген –
Ол Аллахны кесине барады къаршчы.

Джашау бла "ёлюмню" чегинде болгьаннга,
Не да, ёлюб, ызына къайытханнга,
Соругьуз. Ол тюзюн айтыр.
Ёлюм джокъду.

Ёлюб къутулурча тюлдю.
Адам ёлмейди.
Соруу-сууалгьа кетеди ол.
Аллахны аллына ётеди ол.

Ёлюм джокъду.
Къыйынлыкъ, насыб да олду.
Ёлюм джокъду. Барды Аллах.
Барды Аллах къурагьан джашау,
Аллах къурагьан джанла,
Эмда
Аллах къурагьан джорукъ.
Къалгъан ётюрюкдю.

3.
Ёлюм болмагьанын ангылаб,
Ёлмезлигими ангылаб,
Бу дунияда джашауум ючюн
Соруу-сууал этиллигин ангылаб,
Бизни Джаратханнга
Джууаб берлигибизни ангылаб,
Энди къоркъа тебрегенме.

Алгьын ёлюм къоркъута эди,
Ёлюмсюзлюк къоркъутады энди.
Ёлюм джокъду – олду титиретген.
Этген гюнахларынгдан
Къутхарыргъа
Ёлюм джокъду.
Аманлыкъ, терслик этиб,
Къутулургъа
Мадар джокъду.

Соруу-сууал сакълайды алда.
Баш тёре – Джаратхан – сакълайды алда.
Джаратхан сакълайды алда.
Андан башланады джол.
Анга къайтарады джол.

Ёлюм джокъду.
Тёре уа барды:
Джаратхан сакълайды алда.

4
Аллахха ийнаннганнга ёлюм джокъду –
Ийманлы адамды насыблы.
Аллахдан сора, башха Тейри, нюр джокъду –
Чексиз Уллулукъ, Сыйлылыкъ, Тазалыкъды Ол,
Ёлюмсюз Къудуретди, Берекетди Ол.

Ёлюм – меджисуула ийнаннган бир ётюрюк.
Ёлюм джокъду.
Барды Аллах – Джашау.
Къалай джашаргьа кереклисин кёргюзтген, юретген
Барды китаб – Къуран –
Аллахны сёзю

Бетсиз болма.
Экибетли да болма.
Таша ишлеринги да кёреди Аллах.
Барыбызгьа да тёреди Аллах.

Ёлюм джокъду. Барды Аллах –
Бизге джан салгъан,
Кесини джанындан юлюш этген.
Аны ангылайыкъ.
Шукурла этейик. Кюрешейик
Анга тыйыншлы болургьа.

ТОЛУ ИЙМАН ТИЛЕЙИК


Эсибиз кетиб таугьа, тюзге,
Ёмюрлюк берилгенча бизге
Джашайбыз.
Джарыкъ кюнюбюзню къарангы эте,
Джашауубузну джаханим эте,
Бир-бирибизден бошайбыз,
Кеси кесибизден бошайбыз.

Адам ёмюрю къысха тюлдю,
Кесибиз къысхартабыз аны.
Дагьыда файгъамбар алейхиссаламдан
Кёбюрек джашайбыз дунияда.

Файгъамбар Аллахны сёзюн – Къуранны –
Эшитдириб, джайыб кетди дуниягьа.
Анга кёре джашау этсек биз,
Башха насыб бизге керек тюлдю.

Къалай джашаргъа кереклисин
Аллах кеси айтханды бизге.
Биз а аны къулакъгъа алмай,
"Къалай джашаргъа билмейбиз", дейбиз.

Аллах айтханны этмейбиз.
Азабха тюшсе уа башыбыз
Аллахдан умут этебиз,
Дау салабыз болушмаса.

Эки дуниядан да юлюшлю
Болургьа уа барды мадар:
Аллах Къуранда айтханча
Джашаргъа керекди джангыз.

Ол заманда джашауубуз
Кёрюнмез къыйын, къысха да.
Магъанасыз да кёрюнмез.
Гяуурла къоймай эселе уа,
Аллах буюргьанча джашаргъа,
Аллах чакъырады бизни
Дин къазауат этерге.

Ёлген – шейит болады,
Къалгьан – болады азат.
Мухаммад алейхиссаламча
Биз да этейик къазауат.

Муслиман адам болургьа
Башха джол джокъ – билейик.
Аллахдан – неден да алгьа –
Толу ийман тилейик.

ДУНИЯ КЁЗЮУДЮ

1
Терек,
Аны кесе тургьанны
Юсюне аугьанды.
Къайдан биле эди ол
Адамны алай къарыусуз болгъанын?!

Кюрекли, балталы, мычхылы адамны кёрсе,
Чапракълары ууакъ къалтырай,
Джаны чыгьаргьа джете,
Анга, Тейригеча, къараб тургъанды.

Огъурсуз адамны
Алай къарыусуз болгъанын билсе,
Кесин дуккуллатмай,
Эртде огьуна ауар эди аны юсюне.

2
Къазауатда
Ёлюр джаралы болгъан аскерчи,
Деу киши болгьанын да унутуб,
Сабий кёллю бола,
Анасын эсгериб,
Себеб излегенча,
Къыяма джел къобаргъан терек,
Болушлукъ излей,
Таяныр дыгаласда,
Аны орнатхан адамны юсюне
Аугьанды.
Сабийни ёлюмю
Анагьа да ёлюмдю.

3
Къабыргьа,
Салкъынлыкъ эте,
Шууулдайды терек.

КЪЫЯМА ДЖЕЛ 20. 06. 1998. КЕЧЕ АРАСЫ

Тереклени аудурады джел,
Юй башланы кьобарады.
Джаугьан джауум къобан болуб,
Шахар орамлада барады.

Араба дегенинг суу ичинде,
Не агьач тюбюнде джатады.
Кёк джашнаса кёрюнед да шахар,
Дагьыда къарангыгьа батады.

Ууалгьан терезеледен джел, джангур
Юйге ичкери киреди.
Мюйюшде киштик макъырад,
Ит да амалсыздан юреди.

Бу ахырзамандан, къыямадан
Адам энтда къутулур.
Кюн тиер, къоркъуу кетер,
Бу кечени да унутур.

Бу къыямада да сау къалды,
Эндигиде да ёлмез.
Бу ахырзаман белгисид деб,
Оюм эте уа билмез:

Кесин бегите билмез,
Терсин тюзете билмез.
Эй адам улу, англа:
Ахырзаман джууукъду.
Джерге, кёкге да тынгла –
Джангур къоркъууун джел этед,
Эй адам улу, тюшюн!

ТЁРТ ТАУЛУ

Тёрт таулуну билеме мен,
Дуния да биледи:
Мухаммад алейхиссалам.
Кязим хаджи. Джырчы Сымайыл. 
Назмучу Къайсын.

Къуран.
Джаралы джугьутур.
Минги Тау.
Джаралы таш.

Ой джарлы дуния.
Джаралы дуния.

Кёкге джууукъ мийик таула.
Къайсын. Кязим. Сымайыл.
Мухаммад алейхиссалам.
22.07.1998 Мекка-Бызынгы- Чегем-Учкулан

ДЖЮРЕГИМ +++++++++++++++

Къышхы сууукъ чууакъ кече
Къая башында Айгьа къараб,
Улуй тургьан къазакъ бёрю,
Нечик иги англайма сени.

ДЖЮРЕКДЕН ЮРЕНЕ

- Ой алан, бу къачмыды не уа джазмыды?
- Къой, алан, джайны да сууукъ кюню азмыды?!
- Да бу джаугъан джангурмуду, къармыды?
- Эй джарлы джюрек, сеннге башхасы бармыды?

Къыш да, джай да сен тебгенлей тураса,
Тохтау ёлюмдю, тохтамайын ураса,
Къанны чархда тёп-тёгерек бураса,
Дагьыда сен чакъдан хапар сораса.

Бир чакъда да тынгы-тынчлыкъ джокъ санга,
Кече-кюн да, къыш-джай да – бир санга.
Аман тюш кёрсек да, сен илгене, сагьая,
Джумдурукъ тенгли тюл, сен бир тауса, бир къая

Къаяны-тауну къой,
Джерден да уллуса, сен – Кёксе,
Кёк сыйыннган джумдурукъса, джюрексе.
Джукъу, тынгы билмеген бир джюрюксе,
Ийманлы джюрек, мубарексе, джигитсе.

Кёллендиресе дин урушха барыргъа,
Кюч бересе шейит болуб къалыргъа,
Кюч бересе Ата Джуртну джакъларгьа,
Онг бересе Ана Тилни сакъларгъа.

Къысха-узун заманны тебесе сен.
Къайгъы, къууанч тёбесе, сезим тёбесе сен.
Сен керти да джумдурукъ тенгли бир затса,
Алай а, сен бир дунияса, ахратса.

Сен уяуса, кече-кюн да ишлейсе,
Терс иш этсек, тынгы бермей, тишлейсе.
Къарауулса, сакълауулса, эслисе,
Джюрек, джюрек, барыбызгъа юлгюсе.

Мен да сенича чырт тохтамай кюрешсем,
Сен мени сакълагьанча,
Мен да Халкъымы сакъларгъа кюрешсем,
Кесими Ата Джуртха, Ана Тилге юлешсем,

Халал джюрек, ол ишни тындыралсам, эталсам,
Аны ючюн махтау излемей, хахай этмей туралсам,
Дуниядан да ынгычхамай, сенича шош кеталсам,
Сора, джюрек, сен да меннге этмез эдинг айыб.
 
Джюрек, джюрек, хар тебгенинг-ургъанынг сайын,
Бу затны кёзюме тюйрейсе, саласа эсиме.
Бу джазыуну тилейме мен да Аллахдан кесиме.

ДЖАЗЫУ ДЖОЛЛА

Мени джаратханны мен джаратмайма.
Мен джаратхан да мени джаратмайд.
Тыйыншлысыча джукъ айталмайма –
Кёзюн кёзюме къаратмайд.

Субай санлы харам кёллюге
Тюбеб, ачыр деб, кюеме.
Джюреги менича сюйген а,
Табыллыкъ тюлдю, билеме.

Тыш къарамына алданыб,
Артда джарсыр деб, шашама.
Джангылгъанынгы билгенден сора
Аны бла кюн да джашама.

Отча джанады джюрегим,
Чырт эс бурмайды сюйгеним.
Кюесе, хариб, демейди,
Кёз-къаш берсе уа, бермейди.

Салам береме, алмайды,
Джюрек а суууб къалмайды.
Къараб кёрген да къууанчды –
Мени сюйгеним аллайды.

Къаядан чынгаб ёлюрем
Къучагьын джайса, чынга деб.
Ызына да тирилирем,
 Ол айтса – «наным, джаша»,- деб.

Мени джаратханны мен джаратмайма,
Мен джаратхан да мени джаратмайд.
Тыйыншлысыча джукъ айталмайма –
Кёзюн кёзюме къаратмайд.

БИЗНИ ДЖАЗЫУЧУЛА

Фахмуларын Ибилисге сатхан,
Бетлерин аякъ тюбге атхан,
Артлары болмай къалды бу къул джазыучуланы –
Халкъларына кёр къазыучуланы.

Къызны, джазны юсюнден джазалла ала,
Халкълары уа турады ёле-къырыла.
Ёз къайгьыларындан башха джукъ келмейд эслерине,
Дагъыда джазыучулабыз деб, туралла кеслерине.

Джуртубузну оялла, Халкъыбызны джоялла.
Ала уа кёрмегенча этиб туралла.
Тарихден, сюймекликден таурухла джазалла,
Бола тургьан затланы айтыргъа уа къоркъалла.

Башларын сакълайла, юйдегилерин асрайла,
Къулну къулуна баш уруб, джашайла,
Аюню кесин кёре тургьанлай, ызын ызлайла,
Кёчгюнчюлюкде къырылгьан халкъыбыз деб, джылайла.

Халкъ а, бюгюн да, туугьан Джуртунда,
Къырыла, джоюла тургьанын кёрелле.
Алай а, Халкъ ючюн отха киргенден эсе,
Алай бош джаншагьанны сюелле.

Башха халкъланы инараллары, джазыучулары
Ата Джурт къазауатха, дин къазауатха чыгъалла.
Бизникиле уа, харам чабакълача,
Харам тынгылауну басыб туралла.

Фахмуларын Ибилисге сатхан,
Бетлерин аякъ тюбге атхан,
Тойгьан джуртларын Туугьан джуртларындан баш кёрген,
Эркинликни, Адамлыкъны ашхынлары бла ёлчелеген,
Артлары болмай къалды бу къул джазыучуланы,
Халкъларына кёр къазыучуланы.

ЁРГЕ БАРАЙЫКЪ

Кечени бургьанма кюннге,
Кюнню уа – кечеге.
Илхам да келеди меннге,
Алай а – кечиге.

Таш ууатхан да – кесим,
Таш ташыгьан да кесим.
Битдирген юйюмде да, артда
Джашарыкъ болсам а кесим,
Биягъынлай, джап-джангыз кесим, –

Сора керегед неге
Джангызлыкъ къаласын ишлерге?
Уугьа да чыкъдым не ючюн,
Къойла бар шойла тишлерге?!

Къаядан юзюлюб тюшген ташланы
Ёзенден сыртым бла ташыб,
Къая башында къала ишледим.
Айтдыла: айланады шашыб.

Джулдузлу кёкге къараргьа, тынгыларгъа,
Элиялагьа да къайырылыб,
Мен сюйдюм къая башында джашаргьа,
Къая тюбюндегиледен айырылыб.

Заман келир, эскерирле эрле:
Къаягьа, къаяда джол салгьан
Ол эди дерле,
Къая башында къаланы салгьан да
Ол эди дерле,
Артда кеси да къая болуб къалгьан эди дерле.

Халкъыма излей, ишлей азатлыкъ джолланы,
Аямадым мен бу топракъда чиририк санланы.
Атныча сюрдюм тёнгекни, джюрекни да,
Сюйюгюз дедим, Ташны да, Кёкню да.

Ташха Къадау дедим, кёкге уа – Тейри,
Таш ёлмез, чиримез, Кёк да алай.
Бизни аны ючюн тарталла кеслерине ала.
Кёкге джууукъда ташдан ишледим къала.

Аны башында кёб кере солугьанды джулдузу бла Ай.
Ташны джюреги Кёкдю деб турама,
Къадау Ташыбыз тюшгенди кёкден.
Мен да – Тейри адамы, Кёкню адамы,
Умутлума Кёкден:
Тёнгегим – ташдан, джюрегим – Кёкден!

Таштёнгек, Кёкджюрек джуртдашларым!
Мен шашхандан ишлемедим къая башында къала.
Юзюлген ташны къаясына табдырыб,
Экисин да къууанчлы этген бла къалмай,
Ташны туугьан кёгюне джууукъ этген бла къалмай,
Мен кесим да джууукъ болдум Кёкге –
Азатлыкъгьа, Чексизликге, Ёлюмсюзлюкге.

Джууукъ бол дер ючюн Кёкге,
Джууукъ да болур ючюн Кёкге,
Къарагьанлай турайыкъ ёрге.
Ёрге къарамагъан къарайды кёрге.

Ёрге къарайыкъ, ёрге барайыкъ.
Улусакъ-къалсакъ да,
Бёрю халкъыбыз, Тюрк халкъыбыз биз.
Тау халкъыбыз, Тейри халкъыбыз биз!

ТАШ КИБИК ТЫНГЫЛАЙМА

Тау суу барады. Таш тынгылайды
Аны шоркъулдаб кетиб баргьанына.
Мен да алай тынгылайма
Сени джырлагьанынга,
Башхалагьа джырлагьанынга.
Сууча къалтырагьанынга,
Сууча джылтырагъанынга
Таш кибик тынгылайма.

Сапран чабакъ ай джарыгъында
Суудан ёрге чынгаб, кесин кёргюзтгенча,
Шыбыла чыракъланы джарыгъында
Сахнада алай кёргюзтесе кесинги

Саркъады суу. Кетеди суу. Сууда
Алтын чабакъла да баралла ойнай.
Къоркъама, ким болса да бокълар деб, сууну.
Алтын чабакъ тюшер деб аугъа,
Не да къармакъны къабар деб къоркъама.

Таш тёнгереб тюшеди суугьа.
Тыялмайды сууну барыуун.
Толкъунла аны эки джаны бла,
Юсю бла да баралла кетиб.

Сапран чабакъ бир кесекге
Ташны тюбюне къысылады,
Алай а бираздан ол да,
"Сау къал"-, дей, ташаяды, къуйругьун булгьай.

Таш джюрегими сылай, ийнакълай,
Ауаз толкъунларынг баралла кетиб.
Бу айырылыуну, кетиуню,
Эсге тюшюрюулени
Джокъду чеги, кёзюую, ахыры.

Къатхан таш эриб, ызына тилленсе,
Кёб зат айтыргьа боллукъ эди.
Алай а, тынгылайды таш.
Кетеди суу, кетеди.
Таш джюрегими да барады алыб.

ДУНИЯ СЕЙИРДИ

Бёрю улуу кёкде бир джерге джыйыла туруб,
Ай болгьанды.
Адам улуну мураты, умуту Кёкде джыйыла туруб,
Кюн болгъанды.

Кюн кюрешеди Айны да джылытыргьа.
Кюн кюрешеди Айны да джарытыргьа.
Кюн бла Ай
Адам бла бёрю.

Аланы джоллары болур эди башха.
Бир джерде туумасала, джашамасала.

Алай а,
Аланы къадарларын байлаб
Джаратмаз эди Аллах,
Алай керек болмаса.

Адамныкъы – Кюн эсе да,
Бёрюнюкю – Ай эсе да,
Ала бир джерде джашайла,
Бир Кёкге къарайла.

Кийикге керекча бёрю,
Адамгъа керекди ёлюм.
Алайсыз джашау болмаз,
Джашауну багъалата да билмезбиз.

Кийик бла бёрю. Адам бла ёлюм. Кюн бла Ай.
Барыбыз да байламлыбыз къалай.
Дуния – сейирди!

БОЛУРГЪА  АДАМ

Дунияда биз кёрген затла бары
Ич дуниябызны суратыдыла.

Къурт, къамыжакъ да, джылан, кеселекке да,
Бёрю да, кийик да, гюл, чыгьанакъ да,
Къара суу да, мырды да – бары
Бизни кёлюбюзде, джюрегибизде болгьан затладыла.

Заман заманы бла
Биз аланы халларында болабыз.
Алай а, бизни кёлюбюз
Мырды, балчыкъ,
Къурт, джылан,
Аман ханс, чыгьанакъ
Болуб къалмаз ючюн,

Аллах
Джийиргеншли затланы да джаратыб,
Дуниягьа джайыб,
Биз кёре да , илгене,
Тюшюне турурча, этгенди.

Дунияда, табигьатда болгъан хар зат
Бизни иги, халал, джигит, таза болургьа
Юретеди. Алай кюрешебиз биз
Кесибизни
Джийиргеншли сезимден, сёзден, ишден
Тазаларгъа, къутхарыргьа. Адам болургьа
Алай юренебиз, тюзелебиз биз.

САЙЛАУ БЕРИЛГЕНДИ БИЗГЕ

Адамны бетине, кёзюне къарасанг
Джюрегине къарагъанча боласа.
Адамны ичи бла тышы,
Халкъны Джурту бла Кеси
Къалмайдыла бир-бирине ушамай.

Ала бир-бирине тарталла,
Бир-бирин толтуралла.
Окъ бла кебча; бычакъ бла къынча

Алай а,
Окъгьа джангы кеб,
Бычакъгьа да джангы къын
Ишлерге боллукъду, Халкъгъа уа – огъай.

Джуртун тас этген халкъ,
Кесин да этеди тас:
Джангы джуртуна, джангы къабына
Юреналмай, ол азаб чегеди.

Эски джуртларын билгенле кетиб,
Джангы тёлюле джангы джерлеге илешселе,
Ата джуртха къайытайыкъ деген сезим тохтаса,
Сора, ол халкъны ёлгеннге сана.

Ол тилин, динин, адетлерин да
Сакъларгъа болур, ёзге,
Джангы джуртну сууу, кюню, хауасы
Аны тюрлендире, кесине ушата барыр;
Бир-бирине ушамагъан эр бла къатын
Узакъ ёмюрню бирге джашасала
Бир-бирине алай къалалла ушаб.

Джуртун тас этген халкъ,
Джуртун ызына табмай,
Халкълыгъын сакълаяллыкъ тюлдю.

Кеси разылыкълары бла огьуна
Тауладан тюзлеге кёчгенле,
Таулулукъларын тас этедиле.

Керти таулу таулада тууаргьа,
Ёсерге, джашаргъа, ёлюрге да керекди –
Къан бла кирген джан бла чыгьады дейдиле.
Джурт бла Халкъ – тёнгек бла джан.

Алай а, Халкъ
Джуртунда да ёлюрге боллукъду
Аллах берген динин къаты тутмаса;
Кеси кесине ие болмаса, эркин болмаса;
Бурундан келген адети-джоругьу бла джашамаса;
Халал къыйыны бла джашамаса;
Халал ашын ашамаса;
Динине, тилине, джерине эркин болмаса,
Ата джуртуна, Ана тилине ие болмаса,
Не да,
Бу затла ючюн кюрешгенлей турмаса,
Халкъ джуртунда тургьанлай да,
Ёлюрге боллукъду.

Алай бла Халкъны сакъларыкъ –
Аллах айтхан затлагьа тюз туруу;
Аллах берген затлагьа ие болуу;
Аллах берген затланы айнытыу, къатлау.

Аллах айтхан затла Къуранда джазылыбдыла.
Аллах бизге берген затланы бир къаууму:
Джашау, ангы, ийман;
Ата джурт, Ана тил,
Дагъыда дуния бла бир зат
Эмда
Сайлау. Сайлауну бергенди Аллах.

Гюнах-сууаб, Халал-харам, Иги-аман
Не болгъанын билдиргенден сора,
Бизге ангы-эс бергенден сора,
Ангыларгьа, тюшюнюрге дерс бергенден сора,
Ийнаныб, ышаныб,
Джолланы ачыкъ къойгъанды бизге;
Сайлау эркинликни къойгъанды бизге:
Ёлюмге – ёлюсюзлюкге да,
Джаханимге – джаннетге да.

Эм уллу дараджаны – Сайлауну –
Къойгъанды бизге. Сюйсенг
Халкъ бол, Сюйсенг талкъ бол.

Джазыуубузну тутдургъанды къолубузгьа,
Кесибизбиз джууаблы джолубузгьа.
Терсликни башхалагьа кюремейик,
Терс черкесди, орусду, чууутду демейик.

Хар не да кесибиздед, ичибиздед –
Ауруу-дарман да, ёлюм-Хорлам да!

Бек болсакъ динибизге,
Сакъ болсакъ тилибизге,
Адетлерибизге, джерибизге,
Билек болсакъ бир-бирибизге
Кимди тонаяллыкъ бизни,
Кимди хорлаяллыкъ бизни?!

Аллахы болгъан Халкъны,
Ийманы болгъан Халкъны
Кимди, айт, хорлаяллыкъ?!

ШИНДИКЛАНЫ ХАМХОТНУ ЁЛЮМЮ

Сордула:
Халкъым кърал болсун десенг,
Шиндиксиз къаласа.
Шиндигим бла къалама десенг,
Халкъынгы къраллыкъсыз къояса.
Къайсын сайлайса?

Ол джукъ да айтмай, шиндигин къучакълады.
Ёмюрю
Халкъын джакълар джанындан тюл,
Шиндигин, къуллугьун сакълар джанындан
Кюрешиб турду.

Халкъны хакъын къымды да, тойду.
Халкъын ачхасыз, къраллыкъсыз да къойду.
Алай а, тауусулду ёмюр.
Анга да келди ёлюм.

- Шиндиги къылдырсын анга джаназы,-
Деди бир афенди.
- Шиндиги асрасын аны,-
Деди экинчи афенди.
- Шиндиги бла асралсын,-
Деди башха афенди.
- Анга ийман да, халкъ да – шиндиги эди,
Шиндикле джыйылсынла джаназысына да,-
Деди джамагьат.

Шиндикле джыйылыб,
Шахар къыйырында уру къазыб,
Шиндикланы Хамхотну ары, итни атханча атыб,
Терк башын басдырдыла.
Ичдиле, эсирдиле,
Уруну юсюне сийдиле да,
Кетдиле.

Бир сыннган шиндик бла,
Талай бош аракъы шыша
Къалдыла уруну юсюнде.

Алай асралды Шиндикланы Хамхот,
Алай тауусулду анга 20-чы ёмюр!

УЧАКЪДА БАРА

Алгъын кёкню кёрюрге къоймагьан булутла,
Энди джерни къоймайла кёрюрге.
Умутла уа...биргемелле умутла,
Мурат толмай, Аллах, къойма ёлюрге.

Кёкде – булут, кёлде – умут, Кюн – къайда?
Джарыкъ келир Кёкден, Джерден, Тиширыудан келсе да, Къарангыны хорларыгьынг джарыкъ блад.
Юч дуния - джашасанг да, ёлсенг да -
Биргенгелле: Булут, Умут эмда Кюн.
Дуния кёзюуд сюйсенг джыла, сюйсенг кюл.

САУЛАДАН  ТЮНГЮЛЮБ  БОШАБ

Сауладан тюнгюлюб бошаб,
Ёлгенлени кёреме тюшюмде.
Кесим да алагьа ушаб,
Къадарыма барама тюшюне.

Халкълары ючюн урушха кириб,
Сермеше ёлгенледиле саула.
Ёрге турур орнуна, къууушха кириб,
Бугьуннган джуртдашладыла джаула.

Тыш джаула - ала белгилилле,
Ич джауладыла - къыйынлыкъ.
Аланы тергей, санай тебресенг,
Къол-аякъ къалады къыйылыб.

Халкъны джауу – халкъ кеси болгьанча,
Халкъ джарсыууна кёмюледи.
Халкъны къыйынлыгьы кесинде тургъанча,
Кесинден туугъанча кёрюнеди.

Халкъ джазыуун «джазады» кеси,
Тышындан а къаламчы, къагьыт да табылады.
Аллах дерге джетмесе эси,
Халкъ фыргъауунлагъа табынады

Ит иесинден чегеди азаб,
Бошлайма десенг а - къабады.
Къулну башына этелле азат –
Ол а – унамай турады..

Не зат ашарыкъма дейди,
Къалай джашарыкъма дейди
Иш, джер, юй керекди демей,
Манга бий керекди дейди.

Эркинликге тыйыншлы тюл эсек да,
Эркинликни теджейди Аллах.
Аллах тёзюмлюдю. Тюшюнюгюз деб,
Келечилерин иеди Аллах.

Ангылатады игини-аманны,
Халалны-харамны билдиреди.
Тюшюндюрюрге кюрешед адамны,
Файгьамбарларын, китабларын да иеди.

Ала да къайтаралмасала,
Къыйынлыкъланы иеди Аллах.
Биз тюшюнюр ючюн, акъыл джыяр ючюн,
Палах ызындан келеди палах.

Палахны келтирген кесибизбиз демей,
Аны чурумун да башхада излейбиз.
Алай бла джаханимге джолну
Кеси къолубуз бла ишлейбиз.

Сауладан тюнгюлюб бошаб,
Ёлгенлени кёреме тюшюмде.
Кесим да алагьа ушаб,
Къадарыма барама тюшюне.

ЭЙ ТАУЛУЛА, НЕ БОЛУБ КЪАЛГЪАНД БИЗГЕ?!

Къаллай адамла кетдиле дуниядан
Къаяла, таула кибик;
Таш, агъач ичинде да джол сала баргъан
Тауладан келген суула кибик;
Муратларына къаджыкъмай баргъан,
Тенгизге баргъан суула кибик.

О къаллай адамла кетдиле дуниядан,
Тейри адамлары, файгъамбарла кибик;
Кёллери, иннетлери джарыкъ, таза,
Тау башлада къарла кибик;
Къыш, джай да бир бетде тургьан,
Кёкге узалгьан наратла кибик.

Эй къаллай адамла кетдиле дуниядан,
Сёзлери джыгьылгьандан эсе, кеслери джыгьылгъан;
Туугьан тауларына тиреб сыртларын,
Келген джауну элияча ургъан;

Азбыз демей, хорланырбыз демей,
Хар бири бирер къалача тургьан,
Хорламла байрагьыча тургьан.

Ай къаллай адамла кетдиле дуниядан,
Не ючюн джашагьанларын билген;
Халкълары, Джуртлары ючюн ёлген;
Ынгычхамай джашай, ёле да билген,
Ай къаллай адамла кетдиле дуниядан.

Халал къыйынынг бла джаша деген,
Файгъамбаргьа, мубареклеге уша деген,
"Айрандан айырсанг да, иймандан айырма" деген,
Ой къаллай адамла кетдиле дуниядан.

"Таулучукъла, сиз да ёсюб джетерсиз,
Бу къан дертни джууабларын этерсиз"
Дегенлени туудукълары ма бизбиз.

Иншаллах, биз да алача джашарбыз, ёлюрбюз.
Алай а халкъыбызны ала кибик сюебизми,
Ала къоруулай ёлген Ата Джуртха иебизми?!

Иебизми бу таулагьа, бу суулагъа, ёзенлеге,
Кесибизни санайбызмы ёзденлеге?
Эркинбизми тилибизге, джерибизге?
Халкъны, Джуртну оноуу джетемиди бизге?

Кимге къуллукъ этеди ёсе келген тёлю?
Кимге ушайды аны къылыгъы, тили?
Сын ташла, къылычлача, сюелелле
Хасаукачыла бизге соруу берелле:
 
"Ёлген ёлдю, саула уа саула,
Къул-къарауаш болубму турадыла джаугьа?
Межгит минарасыча сюелгенле бармылла?
Айтыгьыз, межгитле кеслери уа бармылла?;
Халкъ кимге къуллукъ этед – Аллаххамы, джаугъамы?!
Кимди джазыкъ  - ёлгенлеми, сауламы?!

Къарачай кърал, Къарачай джурт бармыды?!
Таулу адет, таулу намыс бармыды?
Таулу джерине, тилине бекмиди?
Бир-бирине джакъмыды, билекмиди?

Сизни арагьызда да бармылла амантишле?
Итлеге ашатыгьыз аланы тишлеб.
Сиз саумусуз, таулула, саумусуз?
Саудан ёлюбмю къалгъансыз огьесе?
 
Нек шууулдамайд миллет байрагъыбыз,
Миллет орайдабыз согьулмайды нек?
Минг-мингджыллыкъ тарихибиз кюлмюдю?
Тауда джашагьан тау халкъыбыз тюлмюдю?!».

Эй таулула не болуб къалгьанд бизге,
Орус мыжыкъла сиелле юсюбюзге.
Чыгыры, къытчасы да маскелеча юрелле,
Энди ала да кеслерин бу джуртлу этиб,
Ма бизлени, къой сюрюунюча, сюрелле

Къарачай ёхтемлик, Къарачай джигитлик къайдады?
Къарачай джурт, Къарачай кърал къайдады?
Миллет байрагъыбыз, миллет орайдабыз къайдады?
Миллет ангыбыз, тарих эсибиз къайдады?
Къарачай миллет, Къарачай иннет къайдады?

Энди бу сыйлы затла, мийик затла барысы
Тюшюбмю къалдыла орус аракъыны тюбюне?
Гаджи ит юзюк эркек джыйын джанлыны
Хорлайд дегенлери тюзмю болуб къалды огьесе?

Мыжыгьын,  чыгырын да бий этерча кесибизге
Эй таулула, не болуб къалгьанд бизге?
Ёрге турайыкъ, энчи болайыкъ демезча,
Эй таулула не болуб къалгьанд бизге?!

Эки башлы сыйлы Минги Тауубуз
Эки башлы сыйсыз къушха уямыды?!
Кесин керти эркишиге санагьан,
Джуртун, Халкъын джау тюбюнде къоямыды?!

Эй таулула, биз энчи кърал, Джумхуриет болмай,
Джюреклерибизде, Джерибизде да Хурриет болмай,
Джашау боллукъ тюлдю, аны ангылайыкъ,
Милли маршыбызгьа, миллет орайдабызгьа тынгылайыкъ.

Миллет байрагьыбыз шууулдасын таулада,
Тынчлыкъ болсун ёлгенлеге, саулагъа,
Сабийчикле тилни, адетни билсинле.
Къарачай къралда Къарачай джуртда ёссюнле,
Хасаука джыргьа-осиятха биз кертибиз десинле.

Халкъ болайыкъ, миллет болайыкъ демесек,
Ата Джуртубуз, Ана Тилибиз демесек,
Энчи юй болайыкъ, кърал болайыкъ демесек,
Кесибиз джуртсуз, джукъсуз къалгьан эсек да,
Тюрмеледе, сюргюнледе болгьан эсек да,
Сабийле юйлю-кюнлю болсунла демесек,
Ала азат-эркин болсунла демесек,
Ала бизден иги джашасынла демесек,
Адетни-намысны гитчеликден билген
Керти таулула болсунла демесек,
Керти муслиман адамла болсунла демесек,

Сора не ючюн джашайбыз да дунияда?!
Нек кюрешебиз юй-юйдеги къураб да?!
Адамлыгьыбыз-муслиманлыгьыбыз неди бизни?!

ХАЛКЪЫМ, ДЖУРТУМ, КЪРАЛЫМ

Алгьа къысыккёз Орду, артда сарыкъулакъ аскер
Бизни парчалады, энтда парчалайды.
Алай а, 20-чы ёмюр тауусула, айтама:
Халкъым, Джуртум, Къралым да – Къарачайды.

Халкъым, Джуртум, Къралым да – Къарачайды,
Ол - бу юч дагьанда - турлукъду ёмюрге.
Аллах эмда Аллах джаратхан Къарачай,
Сизни ючюн хазырма ёлюрге.

Дуния кёзюуд. Заман келир. Ишек джокъ:
Арабыздан бир деу чыгъар, Къарчалай.
Малкъар джаны, Къарачай джаны да бир болур –
Кърал болур Малкъар бла Къарачай.

Сарыкъулакъ итге табыныб, тагьылыб,
чыгыр-къытчас маскеле да чабалла.
Сарыкъулакъ итни ма бизлеге юсдюрюб,
Бизни тюб этерге кюрешгенле алалла.

Халкъда: "Къайгьы чыкъса, маскеден чыгьар,
Маскени излесенг - тюбде изле,- дейдиле.-
Маскелени, итлени да чачар
Тюрк боз къурту - тау бёрюсю",- дейдиле.

Халкъым, Джуртум, Къралым – Малкъар-Къарачай,
Ол бу юч дагьанда турлукъду ёмюрге.
Аллах эмда Аллах джаратхан Къарачай-Малкъар,
Сизни ючюн хазырма ёлюрге.

УУЧУ БЛА БЁРЮ

Кече – къышхы, чууакъ.
Джортуб барад джанлы.
Не бек болса да сакъ,
Уучу ургьанд аны.

Джангы къаргьа джатыб,
Джалайды джарасын.
"Ай, балам",- узакъдан
Къарайды анасы.

Ана ауазы келед
Къулагъына аны.
Ёрге къараб, кёред
Мыдах бетин Айны.

Ата-ана да джокъ,
Джыйын джанлы да джокъ.
Къазакъ бёрю улуйду,
Табсыз тийгенди окъ.

Бёрю ауузу – къан,
Бёрю ызы да – къан.
Ашыгьыргъа керекди,
Атыб келеди танг.

Джетиб келеди джау,
Къан ыз бла – итле.
Алай а, алда – тау,
Чегет да. Тур ёрге.

Къан дерт – тургьузады,
Булутдады Ай.
Бёрю артха къайытады,
Аны ызы – тогъай.

Ол тёгерек бурулады,
Ызчы итлени кесе.
Ахырында къалады
Уучу бла кеси.

АХЫРЗАМАННГА ДЖУУУКЪЛАША +++++++++++

1.
Сауладан тюнгюлюб бошаб,
Ёлгенлени кёреме тюшюмде.

2
Саула ёлгенлеге сукъланалла,
Ёлгенле уа – саулагьа.

3
Саула ёлгенледен къоркъалла,
Ёлгенле уа – сауладан.

ЗАМАН АЙТАДЫ

Ууакъ-тюек затчыкъла тырнайма,
Уллу затла джазаргьа мадарым болмай.
Джукъ да айтмай, тынгылаб турургъа уа,
Джазыучуну къадары къоймайд.

Халкъынгы тюб этиб кюрешгенлерин кёресе,
Ичкини, хаулеликни да джайыб.
Джилигин юзюб кюрешелле аны –
Саулугьун, акъылын, эсин да алыб

Тарих эсин къурутуб аны,
"Андан-мындан келген", "джыйымдыкъ" деб, кюрешелле.
Бу джуртда 5 минг джыл джашагьан Халкъны
Дуниягъа бюгюн туугъанча кёргюзтелле.

Тюзю уа, андан-мындан келген джаула бирлешиб,
Бизни джуртубуздан къууаргьа излейле.
Сора джандет джерибизге  джерлешиб,
Керпеслениб джашаргьа излейле.

14-чю ёмюрде Тимур келгенде
Халкъыбыз саудан тюшдю сюргюннге.
20-чы ёмюрню орта сюреминде да
Биягъы джаула кёчюртдюле бизни.

Алай а биз, тойгъан джуртну тюл,
Туугъан джуртну сайлай келгенбиз.
Ана тил, Ата джурт, Тарих эс, Адетле –
Сизсиз Халкъ джокъду, билгенбиз

Сюргюнледен къайытыб артха –
Атала джуртунда таулада джашайбыз.
Алай а джау – ким, шох – ким болгьанын,
Ай медет, унутханнга ушайбыз.

Джау а излейди бизни мал сюрюу этерге,
Бу джерлени иеси биз болгъаныбызны унутдуруб,
Ётюрюк илму джалгьан китабланы джазыб, чыгьарыб,
Сора аланы да къолубузгьа тутдуруб,

"Сиз халкъ тюлсюз, бу джер да сизники тюлдю" деб,
Кюрешеди бизни тентиретирге.
Зар кёзлерин, джут къарамын, кир къолларын
Узатады бай, таза, ариу джерибизге.

Алай а, душман айтхан болмаз,
Бир бёрю минг итге тамамды.
Къарачай-Малкъар, Иншаллах, Хорланмаз!
Муну айтхан мен тюлме – заманды.

АЙ ДЖАРЫКЪ. БЁРЮ УЛУУ. АДАМ.

Кече арасы. Джукълайды эл.
Джангыз – джел – тынгысызды.
Терезеге ёшюн уруш этиб,
Къайры эсе да кетеди ашыгъыш

Мыдахлыкъ барды Ай джарыгьында.
Ол дуниядан келген бир мыдахлыкъ.
Кечеги шошлукъгъа эжиу эте,
Кетиб баргъан заманны кёлеккесича,
Кескин чыгьады Къобанны тауушу

Кюнбет къаяланы биринден
Джулдуз учханча, юзюледи таш.
Адам ёмюрю къысхады бютюн,
Бурху затчыкъды адам кеси да

Чексиз кёк, ёлюмсюз кёк
Кёзге кёрюнмеген ауурлугьу бла
Кечени, элни да джерге басыбды.
Сагьышларынгы да къоймайды учаргьа.

Ай джарыгъы макъамгъа бурулса,
Ол бёрю улуу болуб чыгъады.
Ай толгьан чууакъ джулдузлу кече
Ёлюмню джууукълугьун артыкъ да сезесе.

Ай толгьан чууакъ джулдузлу кече
Толмазлыкъ муратларынг бютюн да къыйнайла;
Джан тёнгекден чыгъаргьа излейди;
Ай джарыкъ къарча джабады дунияны;
Бёрю улуу кючлейди дунияны.

Джашау магъанасын тас этеди;
Тауусулады берилген заман;
Сын болуб къалалла
Ай джарыкъ. Бёрю улуу. Адам.

МОСКВАДА ДА ТАУЛАДАЧА ТУРАМА

Айран ичеме, эт, хычын ашайма,
Москвада да тауладача джашайма.
Москвада да таула бла джашайма,
Алай бла таулу адамгъа ушайма.

Беш ууахты намазымы къылама,
Джума кюнледе татар межгитге барама.
Муслиман джыйылыулагьа къалдырмайын джюрюйме,
Кесимден онгсузгьа болушама, эрийме.

Бар затымдан ёзденлик этеме, юлешеме,
Халкъым, ахлум деб, къайгъырыргъа кюрешеме.
Бир да къоймайма къолдан келгенни аяб,
Ауузумдан тюшмейди къуран сура, аят.

Сыйлы Къуранны кюрешеме окъургъа.
Джолдан ётерге болушама сокъургьа.
Болушалмагьаныма да "Аллах болушсун" дейме,
Уллу Аллахдан ийман насыб тилейме.

Къоркъсам да, "хаджи" атха тыйыншлы болмам деб,
Дагьыда, файгьамбар джуртун бир кёрмей къоймам деб,
Джол чыкъгъанлай,
Меккягъа, Мединагъа да бардым, чабханлай.
Джарлы анам сау болса, къууаныр эди къалай.

Исламны беш фарызына да тюз турургьа кюреше,
Гяуур къралда да муслиман болургьа кюреше,
Москваны да Къарачай этерге кюреше,
Джашайма, ийман тилей Аллахдан.

"Бисмиллях" бла башлайма хар ишими,
Кишиден да джашырмайма бедишими –
Джигит Харунну осиятын бузгьанма,
Иншаллах, тюзетирме деб базама.

Мен Аллахдан тилейме кечмеклик.
Тюз джолдан аджашдырмаз сюймеклик
Тюрк-муслиман халкъыбызны
Уланы болгъанлай къалама.
Москвада да тауладача турама.
Алан, сен да, башха джолну унама.

КЪАЯСЫНДАН ЮЗЮЛГЕН ТАШ

Къаядан юзюлген ташды бу.
Тик къабыргьа бла тёнгереб келиб,
Сууукъ ёзен суугьа кёмюлгенинде,
Алай эс джыйгьанды.

Тау сууну толкъунлары
Аны тебериб, тёгерек буруб,
Джити мюйюшлерин ууата,
Алыб келиб, былайда къойгьанла.

Ол, ууахтысы джетибми юзюлдю къаядан,
Огъесе, джер-суу кёреме дебми,
Огъесе тёбенде джауун кёрюб,
Мыллыгынмы атды,
Киши анга джууаб бералмаз.

Къыйынлыны хатерин этмей,
Тау суу да, сюралгьаныча сюрюб,
Кёб халеклик джетдиргенди.

Суудан кёрюннген сыртына
Тюк уруб, джатады ол
Киши джуртлада, тыш джуртлада.

Суу таркъайгъан кёзюуде
"Аллах", "Къарачай" джазыула
Ачыкъ кёрюнелле дейле
Аны къабыргъасында

КЪАБЫРЛАДА

Бар эди адам. Энди джокъду.
Тынгылайыкъ. Айтмайыкъ джукъ да.
Къояйыкъ къыйынлыны сюзмей.
Кёзмю тийди анга? Сёзмю?
Бычакъмы тийди, окъму?
Бар эди адам.
Энди адам джокъду.

Адам джюреги къой, темир да ашалады.
Джан тамыр къой, къурч джиб да юзюледи.
Эртде-кеч болса да, ахыр кюн келеди.
Алай а,
Ахыр кюнню келирине,
Адамны къыйналырына, ёлюрюне
Себеб болгъанла да барла.

Алай эсе,
Бу адамны ёлтюрюр джанынданмы,
Сакълар, къутхарыр джанынданмы
Кюрешдик биз а?

Анга сагьыш этейик.
Кесибизни ёлюр кюнюбюзге да
Этейик сагьыш.

..Бар эди адам. Энди джокъду.
Тынгылайыкъ. Айтмайыкъ джукъ да.
Энди анга керек тюлдю джукъ да.
Керек эсе, керекди бизге.

БЁРЮ КИМДИ, ИТ КИМДИ – БИЛИНИР

Къарт аджир сиреледи арбазда,
Къулакълары бек, кёзлери мутхуз;
Къарт парий да сойланады къатында –
Теке къалкъыу кючлегенди аланы.

Кюн турушда эски тонуна чырмалыб,
Кюнбетге къараб олтурады къарт.
Юй тюб хунала, чачылгьан межгитле –
Заман чархы къурушханчад былайда.

Урушдан, сюргюнден да ётген
Бу элде къалмагьанды мындан сора нарт.
Бир адамы бар эсе – ол эл алкъын сауду,-
Деб, элни сакълаб, олтурады къарт

Эл рухуча кёрюнеди къарт,
Къая джанында ташча, кёрюнеди ол.
Аны юйюне араба чыгьалмаз,
Джангыз джаяу не ат бла чыгьарчады джол.

Сюргюн къурутхан эллени кёрдюм таулада,
Аланы саны джетмишден артыкъ.
Бир къолум джюрегиме, бир къолум бычакъгъа
Къадалгьанлай, айырылама былайдан.

Къарачай-Малкъар-Чегем-Холам-Бызынгы-Басхан!
Биригирге эртде джетгенди заман!
Джаула излейле таулу халкъдан бошаргъа.
Джуртубузгьа ие болуб джашаргъа.

Да ёлюр джау – тауларыбызгъа илинир.
Бёрю кимди, ит а – кимди, билинир.

БЁРЮ УЛУУ ЧЫГЪАДЫ ТАУЛАДА

Мен –
Бёрюден джаратылгьан Халкъны уланы
Хар кече сайын,
Джанлы болуб, аулайма тауланы.

Бизде бёрю болургьа унамагьан
Ит болад не къой болад.
Ол зат а –
Джауларыбызгьа къууанч болад, той болад.

Сатлыкъларыбызны
Ала къул орнуна туталла,
"Бёрюлеригизден бошасагьыз,
Бий боллукъсуз,- деб, айталла.

Бий болуб къалмасагъыз да,
Кюмюш сынджыргьа тагьылырсыз,
Алтын тегенеден ашарсыз.
Сизге ит дерик, сатлыкъ дерик
Бёрю къалмаса дунияда –
Джаныгъыз рахат, кёлюгюз токъ –
"Ох" этерсиз да джашарсыз.

Къой болгъан сылхыр къауумугъузгьа
Тамада этиб да салырбыз.
Бизге мынгайгъан къочхар чыкъса уа,
Аны терисин алырсыз.
Этин ашарсыз, терисинде уа
Къыш сууукълада джатарсыз».
 
Чыгыр-къытчас къауум биригиб,
«Биз эртде бошагьанбыз эркечлерибизден,
Сиз да бизлеге ушарсыз.
Сиз бюгюн болгъанча, биз тюнене
Джауларыбызгъа ит болдукъ.
Сиз итни ити, къулну къулу –
Биз анга бек разы болдукъ.

Сизге ит дерге, къул дерге
Дунияда бёрю къалмасын.
Ит болгьаныгъызны, къул болгьаныгъызны
Шагьаты – бёрю къалмасын.
Джашасын ит дуния, къул дуния –
Дунияда эркинлик болмасын,
Азатлыкъ деген болмасын".

Горда бычакъ къынындан чыкъгьанча –
Быллай кёзюуде азатлыкъ ауаз –
Бёрю улуу чыгьад таулада.
Къайгъы киреди, къоркъуу киреди
Сатлыкъла бла джаулагьа.

Ай кёкде джюзюб барады.
Бёрю тюшгенди ёзеннге.
Бар эсегиз, къайдасыз,
Сиз, бийле бла ёзденле?!

Коммунизм къырылгъанды,
Ильични чырагъы джукъланнганд.
Тарих тюрленнген заманда
Къалгьан-булгъан да джокъланад.

Бу къул джорукъ тамыры бла
Кюйсюн, къурусун, ууалсын.
Къазакъ бёрюледен джангыдан
Къарачай кърал къуралсын!

БИЗНИ БОРЧУБУЗ

«Аууз кимде болса, эл – анда»,
Дегендиле буруннгула.

Бюгюннгю кюнню ауазы,
Бизни ёмюрню ауузу –
Басма сёз, радио, телевизион.

Ала айтадыла нени?
Ала ишлейдиле кимге?
 
Халкъны Къураннга тынгылатамылла?
Исламны беш фарызын ангылатамылла?
Билдиремилле гюнахны-сууабны?
Азанчылары боламылла Аллахны?
Устазлыкъ этемилле джашха, къызгьа?
Юретемилле аланы адебге-намысха?

Огьесе,
Адамны нафысын къозгьабмы кюрешелле,
Адам джюрегинде хайыуанны, джаныуарны
бошлабмы кюрешелле,
Къахмеликни, зулмуну джайыбмы кюрешелле,
Халкъны сюрюу этиб, манкъурт этибми кюрешелле?

Басма, радио, телевизион
Неге къуллукъ этедиле:
Игиликгеми, палаххамы?
Кимге къуллукъ этедиле:
Ибилисгеми, Аллаххамы?

Бизни халкъны уа бармыды ауузу –
Басмасы, радиосу, телевизиону?

Халкъ ауазы, халкъ устазы дерчамыды алагьа?
Сыйрат кёпюрю, халкъ ёкюлю дерчамыды алагьа?
Джарлы-бай да, малчы-оноучу да бирчамылла алагьа?

Сакълаймылла ала азабдан Халкъны?
Джакълаймылла ала Тюзлюкню, Хакъны?

Бармыд бизни ауузубуз,
Чыгьар кибик ауазыбыз?
Джокъ эсе терслик кимдеди?
Терслик сенде бла мендеди.

джылан ауазлагьа, джалгъан ауазлагьа
Тынгылай эсек,
Халкъны да тынгылата эсек,
Адамлыгьыбыз къайдады бизни?
Муслиманлыгьыбыз къайдады бизни?

Дунияда биз да барбыз дерге,
Игилик, Иги сёз да барды дерге,
Къураялмай эсек джангы газет, джангы дерги,
Къалай къураяллыкъбыз да Къарачай деген къралны?!

Санатчы, джазыучу къарнашларым,
"Аууз кимде болса – эл анда".

Аны ангылагьанла, борчлубуз,
Халкъны ауазы болургьа,
Халкъны ауузу болургьа.
Ол бизге эм уллу борчлай къалады.

Джулдуз, джукъланмаз ючюн да, джанады.
Джулдуз кече-кюн да джанады.
Ийманлы джюрек да алайды.

НЮР ТАУДАН МИНГИ ТАУГЪА САЛАМ

Ма Нюр Тау – Джабаль ан-нур!
Къайда да тур –
Джюрегинги къыбылагьа бур!

Хира дорбун –
Файгьамбарыбыз алейхиссалам
Былайда эшитиб тургьанды Аллахны Сёзюн.

Бу мийик Тауну башына чыгъыб,
Хира дорбунну аллында
Намаз къылдыкъ, Тилек этдик.

Эсиме тюшдюле Кавказ таула:
Минги, Кязим, Сымайыл, Къайсын
Ташла-джашла да тюшдюле эсиме –
Огьай, хорланмазбыз биз!

Файгьамбар да таулу эд,
Мен да таулулай къалама.
Аны азанчысы болгьанлай къалама.

Кёреме
Нюр Таудан Минги Таугьа
Тартылгьан джанкъылычны: Аллаху акбар!
Джюрекле иймандан толалла –
Биз хорларбыз: Аллаху акбар!

КЮРТ ЮЗЮЛЮРЧА БОЛГЪАНДЫ ТАУЛАДА

Бу таула, къобанла, чегетле,
Ёзенле, кюнбетле, сыртла,
Талала, дуппурла, тёппеле,
Къаяла – Акъ, Къызыл, Къара...
Ташла, сын ташла, къабырла,
Оюлгъан элле, юй тюбле, кешенеле,
Бек джерледе орналгьан къалала,
Таш тюрсюн алгьан заманла, къайгьыла –
Бу бары джуртубузду бизни,
Тарих джуртубузду бизни.

Бу мийикликни, тазалыкъны, ариулукьну,
Дарман хауаны, нарат хауаны, саулукъну,
Къыш бла джай хоншу болуб тургьан джерни,
Кёк бла джер бир-бирине къошулгъан джерни,
Эл бургьан Элбрус тауубуз, Къаф тауубуз туугьан джерни, Минги Тауубуз – Джалбуз Тауубуз тургьан джерни,
Ас-Алан Тюрк-муслиман Къарачай-Малкъар Халкъыбыз Къалюбаладан бери джашагьан джерни,
Ахырзаманнга дери да джашарыкъ джерни
Джаула кюрешелле бизден сыйырыргьа.

Къаялада ёсген нарат тереклеча,
Биз да таулада джашай келебиз алай.
Къум тюзледе кюн тюбюнде джашагьанла
Къара шинли къысыкъкёз болургьа ёчдюле –
Хар ким джашагьан джерине, джуртуна ушайды.
Таулада джашаб, таукёллю болмазгьа
Бизге да джокъ эди мадар.
Джуртха тауланы бериб, бизни таулу этиб,
Бошуна джаратмагьанды къадар.

Аллах берген бу джаннет джуртну
Ёмюрле узагьына кюрешелле бизден сыйырыргьа.
Чингиз Хан да, асхакъ Темир да, чолакъ Сталин да
Кюрешдиле думп этерге бу джуртладан бизни.

Шукур Аллахха, сюргюнледен къайытыб,
Бюгюнлюкде да джашайбыз Джуртубузда.
Алай а, Джуртубузгъа биз ие тюлбюз –
Биягъыла биягьынлай тонайдыла Джуртубузну.

Тауларыбызгъа да ие – ала,
Сууларыбызгъа да ие – ала,
Ташыбызгьа-терегибизге да ие – ала,
Ёлгенибизге-сауубузгьа да ие – ала.

Таулу тауларында факъырача джашайды
Биригиб, бирден ёрге къобмай эсек,
Башха мадар тауусулгъаннга ушайды.

Кюрт юзюлюрча болгьанды таулада,
Кёб чыдадыкъ, биз кёб тёздюк джаулагъа.
Къул-къарауаш болуб тургъандан эсе,
Сыйсыз-намыссыз болуб джашагьандан эсе,
Ёлген ашхыды дегендиле бабала.
Къачан да терсликге тёзмегенле таулада.
Ёлген ёлюр, къалгъан къалыр,
Таулада Эркинлик байрагьы чайкъалыр!

АЛДАДЫ СЕРМЕШ +++++++++++

Къыйнайла деб, боранла-къайгьыла
Саудан ёлюб къалмайла таула, къаяла.
Сюелелле ала тобукъланмай, бюгюлмей,
Туралла Кёкден, Джерден да тюнгюлмей.

Булут да ёчдю аланы басаргъа,
Шыбыла да ёчдю аланы урургьа.
Алай а, джазыуун Кёк бла байлагъан,
Мийикликни, тазалыкъны сыйлагьан,
Эркинликни, азатлыкъны сайлагьан,
Мадар джокъду тау не къая болмазгьа.

Былайда табигьат кеси юретеди бекликге,
Тартады ёрге, мийикге, эркинликге.
Къарай къаялагьа, таулагьа,
Кесинг да ушай тебрейсе алагьа.

Наратла уа – ол тик къаялада ёсген?!
Джуртну, джашауну алача сюйген
Джаугьа, ёлюмге хорлатмаз кесин.
Суула уа? аланы барыуларын киши тыялмаз.

О тау сууну тазалыгъы, терклиги,
Тауну, къаяны уллулугьу, беклиги.
Бу таула, бу суула, къаяда наратла –
Джуртубузла, рухубузла, джаныбызла бизни.

Къара кючледен, ибилисден,
Иншаллах, къутхарырбыз сизни.
Къутхарырбыз кесибизни, Иншаллах.

ТАНГ  АЛАСЫНДА

кечени Кюннге, тюшню Тюннге бура,
Эртден бла бек эртде туруб,
Халкъынга, Джуртунга къыбыладан
Атыб келген,
Джарыб келген
Азатлыкъ тангын кёрюб,
Салам бериб,

Дининг ючюн, Халкъынг ючюн
Джашаргъа, ёлюрге да кёллене,
Къалам, къама да джанынгда,
Эртденнги суудан,
Сууукъ таза къара суудан
Абдез алыб,
Намаз къылгьан,
Къаллай насыбды, къууанчды!

ТЮРК ДУНИЯСЫ ЭРКИН БОЛУР, ИНШАЛЛАХ! ++++++

Ёмюрде джукъланмаз, мутхуз да болмаз
Тюркню мийик джулдузу, джарыкъ Айы.
Ас-салам алейкум, боз къуртла къууанчы –
Эрджиес зафер къурултайы.

Тюрк сюеди кенгликни, мийикликни,
Кёкге къараб улуйду бёрю да.
Белгилей бекликни, бирликни,
Боз къуртла джыйылгъанбыз бери да.

Эрджиес тауну тюбю ёзенде
Хар сёз душманнга атылгьан бир окъду.
Бери джыйылгьанла бёрюле-ёзденле,
Итлеге, къуллагъа мында орун джокъду.

Маршла согьулалла, байракъла чайкъала.
Сабийчикле огьуна – бёрючюклеча.
Сезиледи Тюркню, Тюркешни руху –
Къартла да сюелелле аскерлеча.

Къазакъ бёрюледен джыйын джанлы къуралыр,
Тюрк дуниясы биригир да, къууаныр.
Тюрк башына боз къурт келир, Иншаллах,
Тюрк дуниясы эркин болур, Иншаллах.
августну 1-2, 1998 джыл

ДЖЫЙЫН ДЖАНЛЫ БОЛУРГЪА КЕРЕКДИ

Джаралы ташда ёсген тереклебиз биз,
Бизге сау, саулукълу болургъа бармыды мадар?!
Урушла, сюргюнле – бары эсибизде.
Ким биледи энтда не хазырлагъанын къадар?!

Къаяда ёсген тереклебиз биз,
Мийикден къараб кёрюб турабыз –
Къаяны кюрешелле атылтыб тюбюнден...
Аллахха, дуниягъа да сорабыз:

Тюзлерибизден ыхдыргъанларында
Биз къаялагьа, таулагьа чыкъдыкъ.
Энди тауларыбызны да сыйырыб кюрешелле,
Джерибиз кьалмады артха туракъларгъа.

Нарат тереклеча джууаш джашадыкъ,
Тёзе, сёзге-отха-балтагьа да.
Амма, "ашаса, ашамаса да бёрю ауузу къан",
Тюз джерибизде да терслелле бизни.

"Таш башында джашау этген халкъ" деб,
Бизге алгьыш, махтау этер орнуна,
"Таугъа тыйгъаныкъда да ёлмелле была,
Таудан кёчюргеникде да ёлмелле была.
Ёлмейле" деб, тиш къысыб кюрешелле.

Да не этейик, сюйсек, сюймесек да,
Бёрю болмасакъ – джашау джокъ бизге.
Бёрю болмасакъ – джашау джокъ бизге,
Эшитемисиз, тауда терекле!

Сакъланыр ючюн джуртубуз, халкъыбыз,
Сакъланыр ючюн Таш да, Терек да,
Бизге къазакъ бёрюле тюл,
Бизге джыйын джанлы болургъа керекди.

АНТ ЭТЕМЕ

Ант этеме Минги Тау бла,
Тазалыкъ бла, къар бла,
Бир болмайын къаллыкъ тюлбюз
Къарачай Малкъар бла.

Бир миллетни эки этиб,
Бир болургъа къоймагъан –
Къанлы душман олду бизге,
Артыкълыкъдан тоймагьан.

Ёмюрде да унутмазбыз
Хасауканы, сюргюнню.
Биз тузакъда ашырабыз
Хар кечени, хар кюнню.

Джерибизни тонайдыла,
Ташыйдыла хазнасын.
Халкъ Джуртуна ие тюлдю,
Англамагьан англасын.

Халкъны джокъду эркинлиги
Кесине, адетине.
Бети болса, тюкюрюрек
Бу джорукъну бетине.

Къуллагьача къарайдыла
Биз а турабыз тёзюб.
Ёрге турмай джашау джокъ,
Бугъоуланы да юзюб.

Къыйыныбыз халал болуб,
Кесибиз а – харамбыз.
Бу къралгьа айта бездик –
Биз мал тюлбюз, адамбыз.

Ол а хыликге этед:
- Сизни адам болурча,
Не да миллет болурча,
Не да кърал болурча,
Джокъ кючюгюз-ангыгъыз.

Империя бла колония –
Алайд бизни арабыз.
Аны ючюн ташылады
Къыйыныгьыз, хазнагъыз.

Сиз къоюгьуз къайгьыны,
Сиз кютюгюз къойланы.
Биз да сизни кютебиз,
Сизге оноу этебиз.

Джеригизге, кесигизге
Тюлсюз оноу этерча..
Башыгьызгьа бош этсек,
Сиз къаллыкъсыз къырылыб".

Алай эсе, кёрейик,
Хайда, чартла, элия!
Кавказ къылычдан ёлсюн
Бу ахыр империя!

КЪЫЗЛА, СЮЕМЕ СИЗНИ

Кюндюз къызлагьа гюллени береме,
Кече джулдузланы.
Бу назмуму да окъуй тургьан
Сюеме къызланы.

Къартлыгьымда да "сюймеклик" десем,
Айыб да, гюнах да болур.
Азанчыгьа не болгъанды деб,
Сагъайыб, Аллах да сорур.

Джаш кюнюмде, сау кюнюмде
Джазама назмуланы.
Болмагьан, болмазлыкъ кюнлерим ючюн да,
Сюеме къызланы.

Джерден Гъаршха дери,
Къалюбаладан да Ахырзаманнга дериди
Сюймеклигим мени.
Насыбым тутса джаннетге да тюшерме,
Хур къызланы да къысарма кесиме.

Алай а бу дунияны анда да тансыкъларма,
Джер къызлары терк-терк тюше эсиме.
Хур къызла бла джер къызланы тенглешдирсем,
Хур къызланы кёллери къалыр.

Ёлсем да, сюймеклик сёзюмю джарыгъы,
Ёлген джулдузну джарыгъыча,
Бу дуниягъа келгенлей турур.
Алай а, тохтатыр заман джетгенди сёзню.
Къызла, сюеме сизни.

СЕНСЕ АДАМ

Сенсе бий да, бай да сенсе,
Эм зауукъ, эм къууанч кюнюнгде да –
Аллах, Къарачай дегенсе.
Сюргюннге, хаписге тюшгенингде да,
Къолунгу, аягъынгы бугьоулаб,
Ёлюмге элтгенлеринде да,-
Дегенсе: Аллах, Къарачай.

Тынч кюнюнде, къыйын кюнюнде да,
Аллах джюрегинде тургьан,
Халкъы джюрегинде тургьан –
Сенсе бий да, бай да сенсе.

Эм берекетли, эм къудуретли да
Ийманлы джюрекди дунияда.
Андан насыблы, андан сыйлы
Ол дунияда да бир джан джокъду.

Бир джукъ этерден, айтырдан алгьа
Халкъ, Аллах не айтыр дегенсе.
Тёренг-Тейринг ала болуб,
Джашай, ёле да билгенсе.

Дуния намыс бла ахрат азабдан –
Джангыз да аладан къоркъгьанса.
Аллахны аллына да, Халкъынгы джакълай,
Сен бет джарыкълы баргьанса.

«Ахлусуна къайгьыргьан,
Къауумуна къайгьыргьан
Таза муслиман адам»,- деб,
Аллах да джаратхан Адамына
Разы болуб къарагьанды.

Эм зауукъ, эм къыйын кюнюнде да
Аллах, Къарачай деген,-
Сенсе бий да, бай да Сенсе,
Сенсе Адам! Тейри адамы!

АДАМ АНГЫЛАМАЗЛЫКЪ ЗАТ

Адам къой, таш да джокъ таяныргъа –
Айырдыла Халкъындан, Джуртундан да.
Халкъын 600 кесек этиб,
Орта Азиягьа чачдыла,
Джуртун, юлюш-юлюш этиб, чачдыла хоншулагьа.

Дагьыда,
Халкъын-Джуртун къурута тургьан къралны,
Джаудан сакълаб, къазауат этиб айланды.
Аны юйюн-юйдегисин къурута тургьан мурдарны
Къутхарыб кюрешди, джанын-къанын аямай.

Къазауат бошалды.
Мурдар кърал берген къалайланы да тагъыб,
Ала да кёкрегинде жыгьырдай,
Бу мурдар кърал кёчюрген Халкъыны ызындан,
Атасы-анасы, сабийлери да ачдан къырылгьан
Орта Азиягъа келди. Келди къабырлагъа.

Шашдымы дейсиз акъылдан? -
Огьай.
Мурдар кърал берген саугьаларын атдымы дейсиз?
Не да партбилетин джыртдымы дейсиз?
Не уа, ибилис джорукъгъа къаршчы чыкъдымы дейсиз? –
Огьай.

Ол мурдар къралны къулу болгьанлай къалды,
Къалды компартияны сафларында.
Сталинни суратын такъды юйюню тёрюне,
Андан уллу сейирсинмейме джукъгьа.

Адам ангылаялмазлыкъ затла бардыла дунияда,
Бу да аллайланы бири болур.
Ансы, юйюнгю-юйдегинги, Халкъынгы-Джуртунгу
Къурутуб кюрешген къралны сакълагьандан,
Андан саугьа алыб махтаннгандан
Учуз, джийиргеншли не зат болур дунияда?

Джукъ айтма.
Къралны Джигитиме-зат, деме.
Халкъынгы ёлюмге сюрген,
Джуртунгу башхалагъа берген
Мурдар къралны Джигити эсенг,
Аны джакълаб, анга кюч бериб,
Кёл бериб тура эсенг,
Сени атынга не дерге боллукъду?!

Атангы-анангы, балаларынгы да
Юйлеринден сюрюб чыгъарыб,
Сюргюнде ач-джаланнгач этиб,
Азаб чекдириб, тюйюб-уруб, къыйнаб,
Аланы алай ёлтюрген мурдарны,

Ол мурдарны ёлюмден сакълагъан, кюч берген,
Анга мурдарлыкъ ишле этерге джол берген,
Мурдарлыкъ ишлерин къатларгъа онг берген –
Сени атынга не дерге боллукъду?!

Ахлуларынгы ёлгенин-сауун да къара чёбге атыб,
Халкъынгы сатыб, Джуртунгу сатыб,
Мурдар къралны Джигити болгьан
Мурдардан да мурдар, сатлыкъдан да сатлыкъ тюлмюсе?!

Халкъ биледи кесини джигитлерин,
Къралны итлерин да биледи Халкъ
Халкъынга джаулукъ джюрютген къралны
Джигити эсенг,
Не дерге боллукъду сени атынга?!

ТАНГ  ДЖЮРЕКДЕН ДА АТАР

Къарангыгьа кючлетсенг кёлюнгю,
Къара кючле урадыла харс.
Ай да, Кюн да, джулдузла да
Боладыла тас.

Къарангыгьа хорлатма кесинги,
Ийме джюрекге джууукъ.
Атарыкъ тангнга бур эсинги,
Къарангыдан сен тилеме джукъ.

Джалгъан сёзге, харам тенгнге да тюл,
Иги сёзге, тюз адамгъа таян.
Кимден, неден тюнгюлсенг да,
Аллахдан тюнгюлме, Анга ийнан.
Чексиз болсун ийман.

Къарангыны джиберме джюрекге,
Къарангы – кёрчады – тар.
Джарыкъгьа ачыкъ турса джюрегинг,
Джарыкъны джыя турса джюрегинг –
Танг джюрекден да атар!

ДЖОЛГЪА ЧЫКЪСАНГ...

Джолгъа чыкъсанг, кесинги бегитиб чыкъ,
Урушха атланнган аскерчи кибик.
Игигеми тюбейсе джолда, аманнгамы,
Адамгьамы джолугьаса, джаныуаргьамы –
Биллигинг джокъду. Алайды джашау.

Джайгьы чууакъ кюн чыкъсанг да джолгъа,
Джауумгьа, къаргъа джараулу кийим ал биргенге.
Азыкъ да ал. Ач-сууукъ болуб къыйналмазса артда,
Кюн тюрленнгенликге кесилмез джолунг.

Джолгъа чыкъсанг кесинги бегитиб чыкъ,
Хазыр бол хорламгьа, ёлюмге да.
Юйюнгю-арбазынгы да хазырлыкъда тут,
Тыйыншлы тюберча къууанчха, бушуугъа да.

Къышха хазырланнганча, хазырлан джолгъа,
Джарым джолдан къайытмазча бол.
Къайры, не ючюн, къалай барлыгьын билген
Къаты джолоучугьа къанат болады джол.

Алай а буруннгу акъылман айтханлай,
Адам джаратылгъанындан бери да джолоучуду.
Джолда уа не сакълайд, не сакъламайд адамны –
Хазыр бол эрча джашаргъа, ёлюрге да.

Бойнунгда дууа, джанынгда хамайыл,
Биргенгелле къалам да, къама да.
Джолунгу джарытады ийман.
Хакъ джолундаса – тюз джолдаса сен.

"Бисмиллях" бла чыкъгьан джолунгда
Шейит болсанг да, санга ёлюм джокъ.
Алай а, мурат – шейит болуу тюл,-
Дунияны муслиман этиудю.

Ол себебден, Джолгъа чыкъсанг,
Кесинги бегитиб чыкъ –
Джихадха атланнган аскерчи кибик.

ДЖУКЪУСУЗ ЭТГЕН САГЪЫШЛА

1
Джокъдан джукъ болуб,
Ёлюр ючюн тюл,
Джашар ючюн келгенбиз дуниягьа.

2
Чексиз къарангыдан –
Джарыкъгъа.
Дагьыда, Джарыкъдан –
Чексиз къарангыгьа...

Бу затда магъана излеме.
Келгенинге къууан. Кетеринги бил.
Джарыкъдан алалгъанынгы ал.
Кетмезге кюреш. Къарангы бла кюреш.
Джашаргьа кюреш.

Джашауну магьанасы неди?
- Джашауду.
Елюмге къаршчы кюрешиудю.
Кюреш. Ишле. Джаша.

Ёлюмге тюл,
Джашаугъа ишле.
Кетсенг да,
Орнунгу джашаугьа къоюб кет.

Къарангыны бир атламгьа ыхдырсанг –
Бир атлам этесе ёлюмсюзлюкге.

Къарангыдан
Джарыкъ дуниягьа келгенсе,
Джарыкъ бол. Чыракъ бол.
Джаныб тауусулгьунчу
Кетме дуниядан.
Тёгерекни джарыта джаша.

Сен алай джашасанг,
Мен алай джашасам,
Дуния кенг болур,
Джарыкъ кёб болур.
Алай джашайыкъ.

ТЮРК-МУСЛИМАН ХАЛКЪЫМ МЕНИ

Бу "Алам" деген тенгизде -
Бир айрымканма-адамма, - дедим.
Джерден, Кёкден да юлюш бар бизде
Мен – Адамма,- дедим.

Бузун, къарын ачайым да,
Нарт Минги Тауну тинтейим.
Анга таяннган Къарачайым да
Къаямыд, таумуд – билейим.

Мен ангыладым: тинтиб, сюзюб,
Терен оюм этгенимде –
Халкъым туугьанды, ёсгенди –
Минги Тауну этегинде.

Башхалача топракъдан тюл,
Ташдан джаратылгьанбыз биз.
Бойсунмаучу, бёрюджилик
Минги таулулабыз биз.

Ауропаны башындан къараб,
Тюрк бёрюдю улуй тургъан.
Беш минг джылны мындан алгьа
Нарт джыйыны мында туугьанд.

Тейриден Аллахха келдим,
Болдум муэдзин, озан.
Минги Таудан сау дуниягьа
Къычырдым созуб, азан.

Мен таулума, кавказлыма,
Тюркме, муслиманма мен.
Къарачай-Кавказ-Тюрк-Муслиман
Насыблы адамма мен.

Ненча уям, ненча дуниям –
Къалай насыблыма мен.
Сезим, уян, Сёзюм, уян,
Бёрю, улу, Халкъым, уян.
Бёрю улу Халкъым, уян!
Азан таууш кючле Джерни!!!
Джаша, айны джер джюзюнде
Тюрк-Муслиман Халкъым мени!

АКЪ ХАЛАТЛЫ БИР КЪЫЗЧЫКЪГЪА

Мен – таума, сен а – сакъ булут,
Тураса мени юсюмде.
Меннге ёлюм джокъ, сен сау болуб –
Кетме кёзюмден, кёлюмден.

Къазакъ бёрюден да сакъ болуб,
Сени сакъладым Аллахдан –
Къара кюнюмде да акъ умут,
Къутхара келдинг палахдан.

О тау башында акъ булут,
Сен тау кёлюн да джазалдынг.
Ол да сенича акъ болуб,
Рахат солуйду, мазаллы.

Сууукъсураймыса, акъ мёлек,
Мени къар, буз кёкрегимде?!
Эриб кетерге аз къалдым
Сени былай кёргенимде.

Эрге эрирге джарамаз,
Ёзге къалай ариуса сен.
Акъбийчесе, Акъмёлексе,
Айджаякъса, Акътамакъса,
Кёз джарыгьым джулдузса сен,
Кёк ийнагьы джулдузса сен.

Сен джулдузса кёк джарытхан,
Сен джулдузса кёл джарытхан,
Сен джулдузса джол джарытхан.
Тыш ариулугьунгу ким да эслейд,
Таша ариулугьунгу уа – менме кёрген.
Сен джулдузса мен джаратхан.

Мен таума, сен а – сакъ булут,
Тураса мени юсюмде.
Джан къутхарыучу акъ умут,
Кетме кёзюмден, кёлюмден.

КЪАДЕР КЕЧЕ БИЗГЕ КЕЛСИН

Кёкге эришген дунияда,
Неси да джетишген дунияда,
Сен – эм ариу, аламат –
Болчу манга аманат.

Кёкге джетишген дунияда,
Кёбле джетишген дунияда,
Келиширбиз экибиз да,
Джулдузла болурбуз биз да.

Джол айыргъан терекле да,
Келе эсе билиринг,
Тамырлары бла джер тюбюнде
Ийнакълайла бир-бирин.

Терекле да бизге – юлгю,
Керек эсе, кенг турайыкъ.
Алай а, кёзден ташада,
Чалышайыкъ, бир болайыкъ.

Ёзге, кёзбау керек тюлдю,
Сюйген джюрек терек тюлдю.

Кюнле кибикдиле кёзле,
Кюнле кибикдиле сёзле.
Сюймекликден азат тюлме,
Джашыраллыкъ-зат да тюлме,

Къыз урлагъанд мени менден.
Къызны урларгъа керекме мен
Джыяр ючюн эсими,
Къайтарыр ючюн да кесими.

Къыз мендеди, мен къыздама,
Къайгьы, тынч бол, къымылдама.
Бизге разыд кёкде Аллах.
Бизни сакълайд Джерде некях.

Кёк билгенни, Джер да билсин.
Къадер кече бизге келсин.

ЭМ УЛЛУ ДЖАУЛАРЫМ

Бёрю болургьа излемеген ит.
Азат болургьа унамагъан къул.
Аллахха бойсунмагъан адам.

КЮРЕШГЕН МУРАТХА ДЖЕТЕДИ

Алкъын
Джазгъы элия кёзлеримде джашнайд.
Мен а –
Ёлюб кетиб барама, джашлай.

Бир къызлада,
Бир Кавказдады эсим,
Бир къыз бутланы,
Бир къызыл булутланы
Кёреди кёзюм.

Кюнюм батыб бара, къызартады аланы.
Кёреме
Къайгьыргьан кёзлерин, бетин анамы.
Ёхтем сюелген деменгили тауланы кёреме,
Хасаука джылны...джырны макъамын эшитеме,
Эшитеме Минги Тауну макъамын.
Джырлар эдим...
Былай ким тар этгенд кёлегими джагьасын?!

Къайдасыз сиз, эй, Айджаякъ, Акътамакъ?
Кюнню кёзюнден чыммакъ къаргъа къан тамад.
О ким тартды мени кюнюмю бойнун?
Нек тартдыгьыз кёзлериме кёлекни?
Къанат тауушун эшитемисиз мёлекни?
Ийман-шахадат чакъыртхан а къайсыды?
Кязиммиди, Сымайылмыды, Къайсынмыд?
Абдуллах шыйыхмыды, Хаджимиди огьесе?
Бу таууш а неди?
Мен ташма, ол окъ эсе.
Бу нал таууш а неди?
Къайгьы, къуугьун джокъ эсе?

Джетдиле дейсиз, сыйлыла... ата-бабам –
Къарча, Адурхай, Будиян, Науруз, Трам –
Тамадала... бачамала... джигитле,
Къыйын кюнюмю да байрам, къууанч этдигиз.
Бир бош аскерчигизге да
Аскер башчыгъача джетдигиз.

Алай а,
Аллах ийген ёлюмге Сиз да табмазсыз амал.
Сизни иннетигиз болду джашауума тамал.
Ай, Къарачай къралны къураб ёлсем эди,
Сизден кечмеклик тилерге тюшмез эди.

Ол иннет бла джашаргьа кюрешдим.
Сиз юретгенча джаула бла сермешдим.
Бычакъ джара, окъ джара бир джанындан,
Мурат толмагъаны да –
Эм ауур джара – экинчи джанындан,
Ашайдыла, бошайдыла джюрегимден.
Бир дараджа болмай къалды кюрешимден.

Ёзге, ёле туруб, сизни кёрдюм –
Энди рахат, бек рахат болду кёлюм.
Джазгьы элия кёкге учду кёзлеримден.
Джазгьы тылпыу джашаб турур сёзлеримде.

Кете эсем да,
"Къарачай - кърал болду"- деген сюйюмчюню
Ол дуниягьа ала барырча болса эди,
Бу излемим, бу муратым толса эди...

Ансы андагьылагьа не дерикме мен?
Да айтырма: Къарачай сермешеди эркинлиги ючюн,
Тили-адети, бети-намысы ючюн,
Джурту ючюн, дини ючюн,
Кърал болур ючюн, Миллет болур ючюн!

Къарачай ючюн джан берген шейитле, батырла!
Энди мен да сизге къошулдум.
Джюрюген хорлайды джолну.
Ишлеген къоркъутады ишни.
Кюрешген муратха джетеди.
Къарачай – кърал болур, Иншаллах!
Аллах айтса, Ислам Джумхуриет болур!
Биз бу дунияда да эшитирча къууанч болур.

ТЁГЕРЕКГЕ ЭСЛЕБ КЪАРАСАНГ...

Сюркелиб джюрюгенле;
Сюелиб джюрюгенле;
Эмда
Учуб джюрюгенле;
Эмда
Джарыкъча джюрюгенле;
Эмда
Фикирча джюрюгенле.

Къуру бу дунияны кёргенле;
Бир-бирде ол дунияны да сезгенле;
Башха дунияланы да кёрюб тургъанла;
Ала бла байламлы болуб,
Сёлешгенле, кенгешгенле,
Адам улуну дуниясын да
Гюнахдан тазаларгъа кюрешгенле.

Адам дараджагьа джетмегенле;
Адамла;
Эмда
Болгьанны, боллукъну да кёрген
Кераматлыла;
Эмда
Адам дуниясын тюрлендирген,
Адамны ийман бла джашаргьа кёллендирген,
Кёк бла Джерни джууукълашдыргъан,
Аллахны Сёзюн дуниягъа джайгьан Келечиле;
Эмда
Заманны, Аламны да тюрлендирген
Таша кючле;
Эмда...
ОЛ.

ДЖАШАРГЪА БОРЧЛУБУЗ

Сёз эски болады,
Адам болады къарт –
Адамла, сёзле да ёлелле.
Тилле, Халкъла огъуна боладыла джокъ,
Джазгъаным, кесим да ёллюкбюз, билеме.

Алай а,
"Ёлмесин Халкъым,
Ёлмесин Тилим –
Минги Тауубуз къалмасын ёксюз" деб,
Акъыл-балыкъ болгьанлы кюрешеме мен,
Къарыууму аямай.

Аллах шагьатды
Мингле бла джылланы узагъына,
Эмегенле бла, Фукла бла сермеше,
Нарт ата-бабаларыбыз сау-эсен джетдирдиле бизге
Бу бай, ариу тюрк тилни, Джуртну да.

Онглу халкъланы, тиллени да джокъ этди
Огьурсуз ёмюрлени къутсуз джеллери, боранлары.
Бизни Халкъыбыз а джутулмады, чыдады,
Бюгюнлеге дери Аллах сакълады аны.

Адам ийнанмаз къыйынлыкъладан ётдю –
Къутулду эминаладан, сюргюнледен, къазауатладан да.
Энди 
Ол ата-бабаланы туудукьлары эсек биз,
Къалай сакълаялмазбыз
Тилибизни-Джуртубузну-Халкъыбызны?!

Сёз эски болады, адам болады къарт,
Адамла, сёзле да ёлелле.
Тилле, Халкъла да боладыла джокъ,
Бизни Халкъ а джашаргьа борчлуду.

Сыйрат кёпюрледен ётген Халкъыбыз –
Бизни Халкъ джашаргьа борчлуду.
Биз аны сакъларгьа, айнытыргьа борчлубуз.
Алан эсек, адам эсек, муслиман эсек.

КЕЧЕГИ-КЮННГЮ СОРУУЛА

Быйыл ненча адам къошулду,
Ненча да адам къорады Халкъымдан.
Кетгенлени къайтаралмазбыз ызына,
Ёлеми турад, ёсеми барад Халкъыбыз?!

Быйыл ненча сёз къошулду болур,
Ненча сёз да къорады экен ана тилибизден?!
Унутулгьан сёзлени къайтарыргъа мадар барды.
Ёлеми турады, ёсеми барады тилибиз?!

Быйыл ненча терек орнатылды Джуртубузда,
Агьач а къаллай бир ташылды Джерибизден?
Алтын а, мер-мер таш а, гара суу а?
Быйыл а къаллай бирге тоналды Джуртубуз?

Ташылгъан болмаса джукъ къошуламыды Джерибизге?
Туугьан Джерибизни кимди иеси?
Учубму джюрюйдю, сюркелибми джюрюйдю тилибиз? Халкъыбыз Тилине, Джуртуна эркинмиди?!
Къраллыгьыбыз, къралыбыз бармыды бизни?
Оноу этген кимди бизге: кесибизми, башхаламы?
Ёлюммю, джашнауму сакълайды бизни алда?

КЪЫШДА, ДЖАЗДА, ДЖАЙДА, КЪАЧДА ЭСЕ ДА –
ДЖЫЛНЫ БИР ЧАГЪЫ БАШХАСЫНА
КЁЧГЕН САГЪАТДА  - АЙТЫЛГЪАН АЛГЪЫШ

1
Энтда сау джыртды кийимин Ата Джурт. Шукур Аллахха! Джангы кийимин да сау джыртсын.
Ана тилде энтда бир китаб чыкъды. Шукур Аллахха!
Ызы къалын болсун.

Юйюрге энтда бир сабий къошулду. Шукур Аллахха!
Халкъы ёхтемленирча Адам болуб кёрейик.
Бу чакъгъа да сау джетди Халкъым. Шукур Аллахха!
Келир бу заманнга да къууанч бла джетейик.

2
Деу имбашларындан акъ джамчысын атыб,
Джашил абасын кийди Ата Джуртум.
Джаз келди

ТЮШДЕН ЮЗЮК

- Ёлюм хакъды.
Хазырмыса ёлюрге?
- Ол дунияда не зат сакълайды мени?
Бармыд аны тауу, сууу, чегети?
Джерде кибик ариу къызла бармылла?
Ол дунияда не зат сакълайды мени?

- Сеннге дери кетгенле да – андалла.
Бек игиле, бек сыйлыла андалла.

- Алай эсе, андан бири келсин да,
Сени сёзюнге шагьат болуб, бегитсин,
Бу дуниядан ол дуния игид десин.
Бир кёрейик насыблыны кефин да.

Мен таныгьан биреу бери къайытыб,
Хапар айтхынчы, ары бир да ашыкъмам.

- Ай зауаллы, оноу сеннге джетсе уа.
Излеминги Аллах къабыл этсе уа.

КИМГЕ АЙТХАНЫМЫ КЕСЛЕРИ БИЛЕЛЛЕ

Былада адамлыкъ, муслиманлыкъ джокъду.
Не акъыл, не фахму джокъду былада.
Былада – къуру зарлыкъ, итлик, харамлыкъ, хыйлалыкъ.
Былада къайнайды къайгьы.
Быладан чыгьады тилчи, сатлыкъ.
Быланы джюреклери – сокъур, сангырау.
Бу къауумду Аллахны, Адамны да джауу.

Боюнларындан сынджыргьа тагьылыб,
Кеслерича бирер мылхыргьа табыныб,
Джашай юреннгенле.
Сынджыр таууш эшитгенлей,
Къуйрукъларын тебрейле булгьаб.
Уллуракъ сюекни кёргенлей,
Не да бир бош орун сезгенлей,
Бир-бирлерин башлайла талаб.
Онглуну аллында чёгелеб къансыйла,
Онгсузну уа теблеб кетерге хазырла.

Джокъду былада тамыр не ёзек.
Бет, къылыкъ деген джокъду былада.
Сыйлыны сыйсыз этерге кюрешген болмаса,
Кеслери сыйлы болургьа излемейле.

Джурт дей, Халкъ дей, билмейле.
Эркин болургьа, кърал болургьа излемейле.
Алай айтханнга чабалла, къабалла...

Къайдан келгенле была бери?
Ким табханды быланы дуниягъа?
Къачан тюзелликле не да ёллюкле была?
Кимди? неди быланы атлары?

ХАР КИМНИ НАСЫБЫ БИРГЕСИНЕ

О Аллах!

Кёзю-къашы бла сёзю-башы
Бир-бирине келишмеген
Бу Тиширыуну
Не деб, джаратдынг дуниягьа?!

Аны ариулугьу эркишилеге джубанч,
Кесине уа – азаб.
Бут да бериб,
Къут да бериб,
Башсыз нек къойдунг бу Тиширыуну?

- Кюйме, аны джазыуун
Бир деменгили башы болгъан
Эркиши бла байларма.
Хар кимни насыбы биргесине.

КИМ БАРДЫ?

Ийнанырча,
Ышанырча,
Таянырча
Бир Аллахдан сора
Ким барды дунияда?

ТИШИРЫУ БЛА ТАБИГЪАТ

Тиширыула да табигьатха ушайла:
Кийинселе - джаз;
Тешинселе - къач;
Къызсала - джай;
Сууусала - къыш.
Тиширыула да табигьатха ушайла.

ТАУ ДЖУМХУРИЕТ КЪУРАЛСЫН ЭМ ДЖАШАСЫН

Абдез алыб, намаз да къылыб,
Энди тилек этерге тебрегенме.
Джети къат Кёк кёлюмде чайкъалыб,
Джети къат Джер да джюрегимде тебреннгенди.

Кёкню джети къаты да кюкюреб, джашнаб,
Джюрекни джети къатын да джарытханды.
Джюрекни хар къаты да "Аллах" деб, башлаб,
Ызы бла Малкъар-Къарачай деб, айтханды.

Элия къылычны сабы къолумдады,
Бурну бурулубду джаула таба.
Чыгыры, къытчасы, сарыкъулагьы да
Бош мыллык атасыз таула таба.

Таула акъдыла, таула сакъдыла...
Иннети къара - таулагьа илинме.
Къаяла, таула ючюн да,
Ёлгенле, саула ючюн да,
Кюртча юзюллюклени мен да бириме.

Файгьамбар Меккядан Мединагьача,
Къарча да Басхандан Къарачайгьа кетгенди.
Нек кетгени да тарихде белгилиди,
Энди биригирге заман джетгенди.

Файгьамбарны Нюр Тауундан бизни Минги Тауубузгьа
Джанкъылыч бек эртде тартылгьанды.
Бизге - таулулагьа - Ийман бла Къуран
Джол кёргюзтген джарыкъ болгьанды.

Абдез алыб, намаз да къылыб,
Энди тилек этерге тебрегенме.
Менме Къарачайны озаны, келечиси,
Файгьамбарны азанчысы да менме.

Кёкден, тауладан да алама къарыу,
Ол заманда джангыз тюлме – мингме.
Къарачай-Малкъар кърал къураллыкъды деген
Адурхай тамгьалы Бёрю хаджи менме.

Къазакъ бёрюле джыйын джанлы болайыкъ,
Хаджиле бла биз бир джыйын болайыкъ,
"Бисмилля" деб, ишибизни башлайыкъ,
Къарачай-Малкъар кърал деб, къычырылсын азан.

Минги Таудан къычырылсын азан.
Бешикдеги, эшикдеги да эшитсин аны.
Ийманы болгъан бары ёрге турайыкъ –
Тау джумхуриет къуралсын эм джашасын!

ДУНИЯНЫ ТАМАЛЫ

Ання – Ана – Ана Тил.
Аття – Ата – Ата Джурт.
Мен. Сен. Миллет.

ТАРТЫЛЛЫКЪБЫЗ ДЖУУАБХА

Иш тукъумда-сойда тюлдю – ойдады.
Биз тенг болдукъ къара къулгьа, къойгьа да.
Бир эсли сабий, ёсе келиб, сормазмы:
Эркин кърал, ёзден адам къайдады?
Ол тау дордан – къарачай кёкюрек къайдады?

Хапарсызбыз шериатдан, Къурандан.
Кесибизни тыялмайбыз харамдан.
Аллахны хыликке этгенча этебиз –
Кир ауузларыбыз бла
"Я Аллах" дей, "амин" дей,
Ол харам этген ичгилени ичебиз.

Джарыла эсенг, бузул деген – ол тюлмюд?
Эки дуниядан да къуру къойгьан – ол тюлмюд?
Аракъы иче, "Аллах" деб, тилибизни чайнайбыз,
Уллу Аллахны тёзюмю бла ойнайбыз.

Сыйсызланы сыйлайбыз, къуллукълагъа сайлайбыз.
Адет-намыс кетди деб, артда хайда джылайбыз.
Уру, ички, хаулелик да – джокъдан джукъ.
Гудугьа да, мурдаргьа да, къахмеге да – тыйгъыч джокъ.

Эминача джайылгъандыла ала.
Ашайдыла, бошайдыла бизден ала.
Кетермесек кетерик тюлдюле ала.
Биз а турабыз, мылхыр къойлача, тынгылаб.

Иш тукъумда-сойда тюлдю – ойдады.
Тенг болгъанбыз къара къулгьа, къойгьа да –
Бизге къраллыкъ керек тюлд деб къойгьанбыз,
Ата-бабаланы къыйынларын, бетлерин да джойгьанбыз,
Деу Къарчаны къралын, джуртун ойгьанбыз.

Хорлатханбыз кесибизни джаулагъа –
Къайда мыжыкъны, чыгырны да ие этгенбиз таулагъа.
Аракъыгьа алдыргъанбыз эсибизни,
Къахмелеге теблетгенбиз кесибизни,
Амантишлени олтуртханбыз башыбызгъа,
Къайда харамны къошханбыз ашыбызгьа.
Муслиман джорукъ бла –
Къуран бла, Шериат бла тюл,
Юреннгенбиз гяуур джорукъла бла джашаргьа.
Излемегенбиз кесибизни, бетибизни сакъларгьа.

Къарачай кърал болур орнуна,
Къарачай-Черкес Джумхуриет болгъанбыз биз.
Къарачай Миллет болур орнуна
Къарачай-Черкес джамагъат болгъанбыз биз.
Энчи болургъа, азат болургьа излемеген къуллабыз биз.

Насыбсыз биз,
Халкъ болур орнуна,
Баш болур орнуна,
Башсыз къулгъа, мылхыр къойгьа тенг болдукъ.
Мыжыгьына, чыгырына этек болдукъ, джен болдукъ.
Иш тукъумда-сойда тюлдю – ойдады.

Дауламазламы таулучукъла бир кюн бизден:
Эркин кърал, ёзден адам къайдады?
Ол от ёзек, къарачай джюрек къайдады ?

Келген эркинликни алыргьа унамай къойгьан,
Ата Джуртда къралыбызны къурамай къойгьан,
Таулучукъланы тамбласыз къойгьан – биз,
Не деб, джууаб этерикбиз алагъа?
Бюгюн, къыямат кюн да тартыллыкъбыз джууабха.
Аллах-адам да бизге налат бермезлеми?

ДУНИЯ ДЕГЕНИНГ – ЮЧГЮЛ

Кимге ышарады Кюн, кимге?
Кимге ышанады гюл, кимге?
Кюннгеми, тийиб келген?
Меннгеми, сюйюб келген?

Кюн да сюеди гюлню,
Мен да сюеме гюлню.
Кюн да сыйлайды гюлню,
Мен да сылайма гюлню.
Бирден сайлайбыз гюлню.
Аздыргъан зат а кёлню:

Кюн менден уллу, джарыкъ.
Джюрек, Аллахха тарыкъ.
Аллах джаратханд алай.
Сен тюлсе не Кюн, не Ай.

Сен, Джюрегим, Кюн тюлсе,
Ёзге андан кем тюлсе.
Кюймеклик оту – Кюнде,
Сюймеклик оту – Сенде.

Кюн джанады тохтаусуз.
Джюрек урад тохтаусуз.
Кюн сууур, джана туруб,
Джюрек да – ура туруб.

Алай келир джангы кюн.
Джангы джюрек, джангы Кюн
Гюлге салам берирле,
Бизни кибик эрирле,
Бизлей джашаб, ёлюрле.

Чарх джангыдан бурулур.
Башха дуния къурулур.
Гюл, къызара, ышарыр:
Кюн бла меннге ышаныр.

Бир дуния джокъду бизсиз.
Дуния деген бизбиз, биз.
Адам джюреги, Кюн, Гюл –
Дуния дегенинг – ючгюл.

ШИЙИР БЛА СЮЙМЕКЛИК

Сюймекликни сёз бла айтхан,
Назмуну да хапарлаб айтхан –
Экиси да къыйындыла бирча.

Хоу, Сюймекликни сёз бла айтхандан эсе,
Кёз бла айтхан тынчды.
Назмугъа да тюз багьа берир ючюн,
Тюз джазылгьаныча окъургьа керекди.

Шийир бла Сюймеклик –
Джюрекни учургьан, учундургьан
Эки къанат.

ХАР КЪУРУ ДА ШУКУР АНГА

Кюн да иги, кёл да иги.
Кюн да ариу, къыз да ариу.
Эл да рахат, мен да рахат.
Джокъ тарыгъыу.

Манга джарлы, джазыкъ деме –
Не болса да – джеримдеме,
Ёлсем-къалсам да – элимдеме.
Шукур Аллахха!

Назмум, джырым – Ана тилде.
Халкъым, ахлум – Ата джуртда.
Тюз къатымда – Минги Тауум.
Аллаххады хар бир махтау.

Тас болмазма Ата джуртда,
Ач болмазма Туугъан джерде,
Мен кючлюме Халкъым бла.
Джаратханнга минг-минг махтау.

Ташыбыз да – окъду бизни,
Тауубуз да – тобду бизни,
Бир хатабыз джокъду бизни.
Аллах айтса, хорланмазбыз.

Къуран Керим – джюрегимде,
Халкъым-Джуртум – джюрегимде,
Кюч-къарыу да аладанды.
Хар бир махтау – Джаратханнга,
Ёмюр махтау – Джаратханнга,
Минг-минг шукур – Джаратханнга,
Хар къуру да шукур АНГА!

ШАЙЫРНЫ СЁЗЮНЕ БАГЪА +++++++

Аны шийир хазнасына
Былай деселе керек:
Къарачайны Къадау Ташы
не да
Джуртда Джангыз Терек.

БИЗ ДА ИШИБИЗНИ ЭТЕЙИК

Ачха аууушунад дейдиле,
Кърал тюрленед дейдиле,
Обур юйленед дейдиле.

Боллукъ зат болад дунияда.
Джоюллукъ ачха джоюлад,
Оюллукъ кърал оюлад,
Союллукъ ёгюз союлад.
Биз да ишибизни этейик.

ТАУЛАНЫ ТЕНГЛИГИНДЕ ТУР

1
Кёкден Джергеми тартылгьанды джанкъылыч,
Джерден Кёкгеми?
Таудан таугьамы тартылгьанды джанкъылыч,
Джюрекден Джюрекгеми?!

2
Бир джылы джазгьы огъурлу кюн,
Кюн тюбюнде джангурчукъ да себелей,
Джанкъылычны имбашына олтуруб,
Бир акъчебген къыз къутас чачын тарайды.
Кёкдеги, джердеги да анга къарайды.

3
Энгишгеде ёзен суу шоркъулдаб барады,
Джашил кюнбетде джайылгьандыла малла.
Кюн тюбюнде джангурчукъ джауады,
Кёк тенглигинде агьарадыла таула.
Бир ариулукъ, бир берекет барды тёгерекде.
Къыз да джанкъылычны сыртында кёкде
Тыйыншлы орнун табханча кёрюнеди.
Джигитле да шын тургьузуб атларын,
Анга джетерге кёб дыгалас этелле.

4
Ууакъ къайгъылагьа, кёзбау къууанчлагьа хорлатсанг,
Чёбню сюйреб айланнган къумурсхалагъа боллукъса тенг.
Чёб ючюн тартышхан джюджюлени бири боллукъса.
Андан эсе, таян да къаялагьа, таулагьа,
Джанкъылычда къызгьа ийнарла эт.
Дунияны тарт кеси тенглигинге, мийикге,
Ёмюрлюк кёкге, ёлюмсюз кёкге алгьыш эт.
Тауланы тенглигинден тюшме энгишге,
Тауланы тенглигинде тур.
Таулулай тур.
Кёк да, джанкъылыч да, къыз да –
Ол заманда сеникилле бары.

КЪЫЯМА КЮН БЕРИРЛЕ ДЖУУАБ

Тюнене-бюгюн болмайын,
Адам кюрешде джашайды.
Джаш-къарт деб, къарамайын,
Къайгъы джюрекни ашайды.

Къыйынлыкъны не тюрлюсю да
Кёбюне адамдан чыгьады.
Аман хансча къара иннет
Джерде джайылыб чагьады.

Палах Кёкден да келеди,
Джерден да чыгьады палах.
Палахны башы да, ашы да - адамды,
Барын кёреди Аллах.

Алай а джукъ айтмай тынгылайды
Айтырын Къуранда айтханды.
Аны Сёзюн сансыз этгенле
Къыямат кюн берирле джууаб.

Ийнанабыз деб Аллахны бирлигине,
Аны айтханын а этмей тургьанла,
Къыямат кюн Аллахны аллына
Не бетигиз бла барлыкъсыз?

Адам иннетин сёз бла,
Сёзюн да иш бла бегитмесе,
Дуния малгъа мыллык атыб,
Аллахха уа къуллукъ этмесе,
Муслиманмыды ол сора?

Р. S. (эсгертиу)

Ислам динни беш фарызы барды да,
Толу муслиман адам
Ол беш тамалдан таймаз.

1. Аллахны барлыгьына, бирлигине,
Хазирет Мухаммад гьалейхиссалам да
Аллахны къулу эм файгъамбары болгьанына
Керти ийнаныб, былай айтханлай турур:
Ашхаду ан ла илаха иллаллах
уа ашхаду анна Мухаммадан гъабдуху уа Расулуху.

2. Кюнюне беш кере намаз къылыр

3. Мюлкюнден-байлыгьындан зекят берир.

4. Рамазан айда бир ай ораза тутар.

5. Кючю джетсе, ёмюрюнде бир кере
Хаджиликге барыб, гъибадат этер.

ТАЗА МУСЛИМАН СЕННГЕ ДЖЕТГЕН НЕ БОЛУР?!

Тюз иннет – Иги сёз – Иги иш,
Сизге джетген не барды дунияда?!
Ариу иннетли ариу тилли халал адам,
Сеннге джетген не болур дунияда?!

Джангыз
ДУНИЯ НАМЫС бла АХРАТ АЗАБ-дан къоркъгьан,
Аллах-Адам, Халкъым-Ахлум дей билген,
Кетсем, дуниягъа менден не къалыр деб, сагьыш этген,
Керти Адам, сеннге джетген не болур?!

Зорлукъну аллына буруу болуб сюелген,
Онгсузгъа болушургьа кюрешген,
Тюзлюк ючюн артха турмай сермешген,
Батыр адам, сеннге джетген не болур?!

Кишини джерине, мюлкюне джутланмай,
Башханы баш болгъанына зарланмай,
Халал – кеси къыйынынгды деген,
Бир тюз адам, сеннге джетген не болур?!

Халал-харам, Иги-аман, Сууаб-гюнах –
Быланы бир-биринден айыргьан,
Къуран бла, Шериат бла джашагьан,
Мубареклеге, шыйыхлагъа ушагьан,
Ийманлы адам, сеннге джетген не болур?!
Таза муслиман, Сеннге джетген не болур?!

ТАБИГЪАТНЫ ДЖОРУГЪУ

Хар джыл сайын кёребиз
Табигьатны ёлгенин, тирилгенин да.
Кёзюуюнде, кёзюусюз да ёлебиз,
Илинмек аджалдан да ёлебиз,
Ёлгенлени уа тирилталмайбыз, бирин да.

Табигьатны чакъгьанына, акъгъанына да шагъатбыз.
Къачхы хауа джерни джалан этеди,
Чегетден, сабан тюзден да берекет кетеди,
Къаура сыбызгьысын согъады заман.

Къыш джетеди джели, бораны бла,
Къар кебиннге чырмалады джер.
Джазгъы хауа айланнганлай а,
Кебинин джыртыб, къозгьалады джер.

Табигьатны джоругъу былай эсе,
Сора,
Кебиндегилеге да келликди заман –
Къабырындан турлукъду адам.
Ол кюн Къыямат Кюн боллукъду.

Аллах ёлюмню джаратмагьанды,
Ёлюм джокъду, джашау барды джангыз.
Ёзге бу фана дуния бла Керти дунияны арасында
Узун-къысха джолну ётген,
Сыйрат кёпюрден ётген,
Ол бек уллу сынауду бизге.

ТИШИРЫУНУ ОРНУ

- Къайдады деб соралла Тиширыуну орну?
- Эрде деб, этеме джууаб.
Эркишини къучагьындады Тиширыуну орну.
- Ары уа не тюшюреди Тиширыуну?
- Сюймеклик.

ИНШАЛЛАХ, ЁТЕРБИЗ АНДАН

Келгенди мен сюймеучю заман:
Къачхы шылпы – кече да, кюн да.
Кюнню, къургъакъ хауаны сюеди ким да –
Алай ишленнгенди адам.

Алай а, ахыр кюн келсе,
Кюн аманны да кюсерсе.
"Уллу кёллю болгьан эдим"-, дерсе,
Кёб затха тюшюнюрсе артда.

Сау адам, санынга ырысла –
Кюн аманды деб, кёлню аман зтме.
Уллу аман къышладан да сау-эсен къутула
Келгендиле атала, умутну тас этмей.

Саны сау адамгьа бармыды тыйгъыч?
Ийман болса, къалгьан бары – бошду.
Джашамакъ – ол сынауду, кюрешди,
Борчду-фарызды ол.

Джашаргъа,
Аллах берген джашауну сакъларгъа,
Кесинги не башханы джанына салмазгьа къоркъуу,
Аллах Къуранында айтханча, юретгенча джашаргъа –
Алайсыз,
Джюрегинг да, орнатхан терегинг да боллукъдула къуу.

Файгъамбарладан юлгю ал, алача ийнан.
Иймандан башланады умут да, сюймеклик да,
Хар не тюрлю насыб да, игилик да.
Адам ашхылары ийнаннганча ийнан.

Келген къайгьы, джарсыу, къыйынлыкъ
Ийманлы джюрекден туракълайды:
Кир ырхы келиб, кесин къаягьа уруб,
Ызына тёнгерегенча, алайды.

Къач бла, къыш бла бошалмайды джыл,
Джыл джангыдан башланады, билебиз.
Бу дуния бла бошалмайды джашау –
Башха дунияла да бардыла, сезебиз.

"Алам тёгерекди, бираз – зугул"-,
Къоймайла алимле юретир ючюн.
Сен а Джерни, Кюнню тёгерегине да тюл,
Кябаны тёгерегине бурул,
Джашау джолунгу тюзетир ючюн.

"Эл тёгерек болса, тёгерек бол,
Эл зугул болса, сен да бол зугул"-,
Къалмайла къартла къайтарыр ючюн.
Сен а элге тюл, Къыблагъа бурул,
Меккягьа бурул, Кябагьа бурул –
Кесинги, элинги да къутхарыр ючюн.

Ийман толу болса, джол иги болур –
Джел, боран да тыймазла бизни.
 
Джашау – Аллах сынаугъа берген бир болджал,
Адамлыкъ-муслиманлыкъ сыналгъан бир болджал,
Иншаллах, сый бла ётербиз андан.

БУСАКЪ КИБИК, НАРАТ КИБИК АДАМ БОЛ

Ай джарлы терек!
Бир аман адам келеди
Мычхысы бла, балтасы бла къолунда.

Ай зауаллы терек!
Къачаргьа аягьынг джокъ,
Тутаргьа къолунг джокъ,
Къабаргьа тишинг джокъ,
Дау айтыргъа тилинг джокъ,
Джакъларгъа джагьынг джокъ.

Ол сени кесерге тебрегенди.
Сенде уялары болгьан къанатлыла
Кыскыныкда учалла ары-бери,
Къычырыкъ эте, тёгерекге айланалла.
Не этсинле, харибле, ала да –
Балаларына джууукълашханды ёлюм.

Къыйынлы терек!
Кёлеккенг огьуна джокъ боллукъду бусагьат.
Шууулдайла, шыбырдайла, къалтырайла чапракъларынг. Сеземисе, ёлюмню? Огьесе,
Сен – джашау кибик мазаллы,
Ёлюмню башындан къараб,
Аны шылаплыгьына сейирсинеми тураса?!

Эй шохум! Ёлюм да,
Кесине ушаш джапсызлагьа тиймейди.
Сюркелгенлени тюл, сюелгенлени,
Эм игилени, эм уллуланы, эм ариуланы,
Эм джигитлени, эм джитилени, акъылманланы,
Кёкге узалгьанланы,
Эркинлик деб тургьанланы,
Бийлени, ёзденлени къурутады ол да.

Ёлюм зарды. Къаратонду кеси да.
Къурутхан болмаса, джукъ туудурмайды ол.
Кесича аманланы артха къояды,
Эм игилени къурутады ол.

Эй шохум! Ол зар, къаратон гяуурну
Сындыраса, сансыз, бюсюреусюз этиб.
Сен анга тюбейсе нечик тыйыншлы –
Джылагъанынг, ынгычхагьанынг да джокъ.

Джашадынг бир кишиге болмай заранынг,
Хайырынг тие къанатлыгьа, джаныуаргьа, адамгъа да.
Сейирсинеме сени джашауунга,
Ахыр кюн сенде болгъан чыдамгьа да.

Ёмюрюнг аякъ юсюнде ётдю,
Аякъ юсюнде тюбейсе ёлюмге да.
Сен бизге солургъа хауа бериб турдунг,
Энди юретесе ёлюрге да.

Бешикде джатхан бир улан сабийге
Алгьыш эт деб, манга гоппанны тутдурсала,
"Бусакъ кибик, нарат кибик бир адам
Бол"-, деб, анга алгьыш алай этерме.

Мен кесим да, Аллах алай буюрса,
Не да тилегиме "амин" дегени болса,
Джашаууму тереклеча этерме,
Дуниядан да ала кибик кетерме.

УЗУН СЁЗНЮ КЪЫСХАСЫ ++++++++++++

Таякъгьа юреннген ит болгьандан эсе,
Шкокга юреннген бёрю бол.
Халкъым деген, Джуртум деген
Боз къуртладан бири бол!

КЁК-ДЖЕР АДАМЫ

Кёк бла Джерден джаратылгьанды адам,
Кёк, Джер – джилигинде, джюрегинде аны.
Сёзюнде, ишинде, муратында да – Кёк бла Джер.
Сабий сюркеле келиб, турады ёрге –
Узунлугьу чакълы бирни кёкге киреди.

Ёсе, джашай келед да, ёледи адам –
Тёнгеги Джерге, джаны Кёкге кетеди
Кёк бла Джерге юлешинеди адам.

Кёк адамы, Джер адамы тюл,
Кёк-Джер баласыды адам.
Эки дуния аны джюрегинде –
Аны ючюн къыйынлашады адам.

Саны - джерге, джаны уа - кёкге
Тартханлай туралла аны.
Саны джерге кирмей, джаны кёкге кетмей,
Бир тынгы-тынчлыкъ джокъду анга.

Тынгы-тынчлыкъ андан сора да
Бармыды, къайдам.
Къоллары бла джулдузладан тутуб,
Аякълары бла джерни эслеб баса,
Ёлюм таба кетиб барад адам –
Джангы дуния, джангы джашау таба.

Кёк, Джер да тарталла кеслерине,
Чырмау да, кёзбау да джетишелле джолда.
Сынау джолду бара тургьан джолу,
Ёлюм да, тирилиу да, джашау да – алда.

Соруу-сууал, сыйрат кёпюр, джаннет не джаханим
Сакълайдыла алда, сакълайдыла алда.
Джашауу ючюн, иннети ючюн да,
Джууабха бирча тартарыкъдыла анда.

НЕГЕ ТЫЙЫНШЛЫДЫ АДАМ?

Адамла да тереклеге ушайла:
Кими - нарат, кими - бусакъ, кими - эмен;
Кими - базыкъ, кими - субай, кими - кёкен;
Кими чегет бла, кими - къазакъ, джангыз кеси.

Адамла да тереклеге ушайла:
Кимин къартлыкъ, кимин ауруу,
Кимин кёк, кимин джер, кимин адам
Къурутады.

Джашайла джерде адамла, терекле да.
Адам болмагьан сагьатда да болгьандыла терекле,
Адамсыз джашаяладыла ала.
Терексиз, чегетсиз а - адамгъа хауа джокъ.
Джашил табигьатсыз - джашау джокъ адамгъа.
Аны англагьан да азча кёрюнеди ансы.

Огьай, ушамайды адам терекге.
Кеседи адам терекни, къурутады –
Кесини тамбласын кеседи, къурутады.
Джерни чанчакълайды, къазады, тонайды,
Тешик-тешик этеди Джерни кюбесин – Кёкню.
Ахырзаман сауутун чыгьарыб, уулаб кюрешеди,
Ахырзаманны анасы, баласы да болуб.

Огьай, ушамайды адам Адамгьа –
Джерни, Кёкню да болады джауу,
Аллахха-Адамгьа да къурумайды дауу.

Къайгъысы ёлмейди, адам кеси ёлмей.
Не этерикди ахырзаман келмей?
Аны келтирир ючюн кюрешеди адам.
Джаханимге адамдан тыйыншлы
Болмаз, бар эсе уа –
Ол да джангыз Ибилис болур.

УЛЛУ АЛЛАХ КЕСИ БОЛУШСУН

Бу кетиб баргьан - суу тюлдю - джашауду,
Заман сюред чапракъланы-кюнлени.
Бу джерни джабхан - къар тюлдю - кебинди,
Къутхарайыкъ, айт, нелени, кимлени?

Буз тауланы джюреклери отду, от,
Бузджюрек а отдан кёлек киеди –
Кимни ичи, кимни тышы кюеди –
Ахыр кюнден къутулургьа мадар джокъ.

Терекни тамырлары къуу болгьанын билмейин,
Бутакълары чапракъланыб туралла.
Ахырзаман бла бошаллыкъды бу дуния,
Адамла уа къошакълана туралла.

Хар нени да барды ауалы-ахыры:
От джукъланад, келген - кетед, алайды.
Джана туруб, джукъланныкъды кёкде Кюн,
Джюреклени соруу, къайгьы талайды.

Тынгы джокъду, джууаб джокъду соруугъа,
Соруула уа - къаргьалача бурууда:
Къайдан келдик, къалай келдик, нек келдик?
Не магьана бла джаратханды Джаратхан?

Боллукъ эсе бу дунияны ахыры,
Ёлюм бла бошаллыкъ эсе хар зат –
Ол заманда джокъ магьана джашауда,
Тас болады магьанасы джашауну.

Ёллюк болуб нек джаратылдыкъ да биз? –
Ёллюкме деген кеси кесин алдайды.
Бизни алда - къыямат, соруу-сууал,
Башха дуния, башха джашау сакълайды.

Бир дуниядан башхасына кёчген болмаса,
Ёлюм джокъду. Бу дунияда джашауубуз ючюн,
Этген гюнахларыбыз, аманлыкъларыбыз ючюн,
Излеб, этелмей къалгьан аманлыкъларыбыз ючюн да,
Кир, аман иннетибиз ючюн
Джууабха тыртыллыкъбыз.

Ёлюм бла бошаллыкъды хар зат дегенле –
Аманлыкъ этиб къутулургьа излейле.
Джангылалла. Ахрат азаб бош сёз тюлдю.
Адамдан къутулгъан да Аллахдан къутулмаз.

Ёмюрлюк дуниягъа, керти дуниягъа ётерден алгьа,
Бу дунияда сыналабыз биз.
Сынауладан ётгенибизге кёре,
Не джаннетге, не джаханимге тюшерикбиз биз.
Ёллюк болуб джаратылмагьанбыз биз.

Эки дунияда да бет джарыкълы болургъа,
Уллу Аллах кеси болушсун.

КЪАРАЧАЙ ДУНИЯ

Къарачай деген сагьатда
Джуртубуз кёзге кёрюнеди:
Минги Тау,
Архыз, Теберди, Махар,
Бештау, Эсентюк, Нарсана...
Къарачай деген сагьатда
Халкъыбыз кёзге кёрюнеди:
Къарча,
Адурхай, Будиян, Науруз, Трам...

Къарачай деген сагьатда
Тарих кёз аллыбызгъа келеди:
Чингисханны аскерлери бла,
Темирланны аскерлери бла,
Орус аскерле бла
Баргьан урушла, къазауатла,
Эминала, аман къышла да,
Сюргюнле, башха палахла да –
Бары къол аяздача кёрюнелле.

Къарачай деген сагьатда
Тёнгертги юйле да,
Къарачай бёркле да,
Къарачай чепкенле да,
Къарачай таула да,
Къарачай къойла да,
Къарачай атла да,
Къарачай шкокла да –
Эсге тюшедиле бары.
Къарачай дуния чакъырады кесине.

НЮР ТАУ  бла  МИНГИ ТАУ

Мен – Тюрк-Муслиман Аламны аланыма,
Къарачай-Малкъар дунияны уланыма,
Каф-Кафказ тауланы тауланыма,
Халкъымы-Джуртуму белгиси да –
Минги Тау.

"Къурейш халкъым – Къарашай" деб,
"Къара танытханым – Къарачай" деб,
"Дуниягъа билим, къара джай" деб,
Аллах джаратханды бизни.

Биз келгенбиз мийикден мийикге,
Тёзмегенбиз зорлукъгъа, бийликге,
Чакъыргьанбыз диннге-игиликге –
Тейри адамы,
Тейри халкъы – ма бизбиз.

Биз Минги Тауда окъуйбуз Къуран,
Минги Таудан къычырабыз азан.
Къобан да: "Ла илаха иллаллах
Мухаммадун - Расулуллах" дей,
Зикир айта, тенгизге ашыгьады.

Нюр Тауну къарнашыды Минги Тау –
Бир-бирлерин туралла кёрюб.
Ол эки таугьа къучагьымы кериб,
Кырдыкла, терек чапракъла айтхан сёзлени,
Суу толкъунла къатлаб айтхан сёзлени,
Бютеу дин къарнашларым айтхан сёзлени,
Къайтарыб-къайтарыб айтама мен да:
Ашхаду ан ла илаха иллаллах
уа ашхаду анна Мухаммадан гьабдуху уа Расулуху.