Избранные сочинения. Том 9

ЛАЙПАНЛАНЫ БИЛАЛ

САЙЛАМАЛА

(КЕСИНИ ЭНЧИ ЧЫГЪАРМАЛАРЫ,
БАШХА ТИЛЛЕГЕ КЁЧЮРЮЛГЕНЛЕРИ,
БАШХА ТИЛЛЕДЕН КЁЧЮРГЕНЛЕРИ
ЭМДА
ОЮМЛА, ФИКИРЛЕ, МЕКТУПЛА, МАКАЛЕЛЕ,
РЕЦЕНЗИЯЛА, АРХИВ МАТЕРИАЛЛА)

ТОГЪУЗУНЧУ ТОМ

(ШЕКСПИРНИ «ГАМЛЕТИ»
БЛА
ПУШКИННИ «ГИТЧЕ ТРАГЕДИЯЛАРЫ»)


ВИЛЬЯМ   ШЕКСПИР


ГАМЛЕТ, ДАНИЯЧЫ ПРИНЦ

Трагедия

Ишге кьатышханла
 
Клавдий, Данияны патчахы.
Гамлет,   алгьыннгы патчахны джашы, бусагъатдагъы аны ата къарнашыды.
Полоний, патчахны баш ёзюрю.
Горацио,  Гамлетни тенги.
Лаэрт,   Полонийни джашы.
Вольтиманд, Корнелий – тоханачыла.
Розенкранц, Гильденстерн – Гамлетни алгьыннгы университет тенглери.
Озрик.
Ёзден.
Бабас.
Марцелл, Бернардо – абычарла.
Франциско, аскерчи.
Рейнальдо, Полонийге джууукъ адам.
Актерла.
Эки къабыр къазыучу.
Гамлетни атасыны ауанасы.
Фортинбрас, норвегли принц.
Капитан.
Ингилизли келечиле.
Гертруда, даниялы бийче, Гамлетни анасы.
Офелия,  Полонийни къыэы.
Бийле, гошансала, абычарла, аскерчиле, тенгизчиле, хапарчыла эмда джыйындан адамла.

Иш баргъан джер — Элъсинор* (*Данияны Скандинав джарым айрымкандан айыргъан богъазны джагъасында дат шахар).

БИРИНЧИ АКТ

Биринчи   кёрюнюу

Эльсинор. Къаланы аллында майданчыкъ*.(*Къаланы тёгерегинде иш этиб къоюлгъан, чабхан джаугъа бек къоркъуулу ачыкъ джер).
        Кече арасы. Франциско къарауулда. Сагъат 12 болады. Бернардо джууукълашады.

Бернардо
Кимди былайдагъы?

Франциско
Огъай, алгъы бурун, кесинг кимсе, джууаб бер.

Бернардо
Джашасын патчах!

Франциско
Бернардомуса?

Бернардо
Туура да кесиме.

Франциско
Къайгъыргьансыз заманында келирге.

Бернардо
Заман болгъанды; бар, тынчай, Франциско.

Франциско
Сау болугъуз, ауушдургъаныгъыз ючюн.
Сууукъсурагъанма, джюрегим да тынгысызд.

Бернардо
Къалайды къарауулда?

Франциско
Болгъан,
Чибин учхан эшитилинирча, шум болгьанд.

Бернардо
Хайда, сау тангнга, сора.
Гораций бла Марцелл тюртюлселе уа, ашыкъдырырсыз.
Аладыла ауушдурлукъ мени.

Франциско
Келе тургьанла ала тюлмюлле экен.
- Кимди келген?

(Горацио бла Марцелл киредиле)

Горацио
Къралны шохлары

Марцелл
Эмда патчахны къуллары.

Франциско
Сау къалыгъыз.

Марцелл
Иги джолгъа, шохум.
Ким ауущдурду сизни?

Франциско
Бернардоду къараулда.
Эсен кёрюшейик.
(кетеди)

Марцелл
Эй! Бернардо!

Бернардо
Къара, къара!
Гораций да былайдады!

Горацио
Хоу, алайыракъды.

Бернардо
Салам, Гораций;
Марцелл шохум, салам.

Марцелл
Къалайд, ол къуджур зат кёрюндюмю энтда?

Бернардо
Огъай алкъын.

Марцелл
Горацио, бир-бири ызындан бизге
Эки кере кёрюннген ауанагъа
Кёзбауду деб, ийнаныргъа унамайд.
Алай эсе, кел бюгече бизни бла,
Къарауулда турайыкъ да, ауана,
Кёрюннгенлей, эслеб, джити къарарса,
Сынар ючюн, сёлешиб да кёрюрсе,
Деб биргеме алы б келеме аны.

Горацио
Иги сакълагьыз хоу, кёрюннюкдю ол!

Бернардо
Чёгелейик.
Къулакъ ийсегиз бери,
Кёргенибизни тюзюча айтыб, сизни
Тюшюндюралсакъ кёрюр эдик, дейме.

Горацио
Ким огъай дейд, ийилеме, хазырма
Бернардону хапарына тынгыларгъа.

Бернардо
Кетген кече Темиркъазакъ джулдуздан
Кюн батышыракъда орналгьан джулдуз
Кёкню бу джанын бюгечеча джарытыргьа,
Мен бла Марцелл, сагьат тамам бир бола...

(Ауана киреди)

Марцелл
Тохта! Тын! Къара, ма энтда ол.

Бернардо
Ёлген патчахха, союб къаблагъанча, ушайды.

Марцелл
Гораций, сен обурса, бир джукъ сор.

Бернардо
Не, патчахны тюшюремиди эсге?

Горацио
Игит да!   Асыры бек къоркъгьандан,
Абызыраб, эс ташларгьа джетгенме.

Бернардо
Соруу сакълаб турады ол бизден*.
(*Буруннгу айтыугъа кёре, ауанала сёзню биринчи башларгъа эркин болмагъандыла).

Марцелл
Сор, Гораций.

Горацио
Кимсе сен, эркинлигинг болмагьанлай,
Кечегиде, бу замансыз заманда,
Данияны ауушхан патчахыны
Сыфатына кириб, ауанача айланнган?
Джети къат кёк бла тилейме, джууаб бер!

Марцелл
Кёлю къалды.

Бернардо
Бурулуб кетиб барад

Горацио
Тохта! Джууаб эт! Джууаб! Тилейме!
(Ауана кёзден ташаяды)

Марцелл
Сёлеширге да турсунмады, кетди.

Бернардо
Къалтырагъандан хайыр джокъду, Гораций.
Къуру, кёзге кёрюннген затмыды бу?
Энди анга къалай къарайсыз сиз?

Горацио
Ким айтса да ийнанмазем, ант зтдир,
Кёзюм бла туура былай кёрмесем.

Марцелл
Патчахха уа не ушау этеди, не!

Горацио
Сен кесинге ушагъанча, ушайды.
Норвеглиле бла уруш этген кюнюнде
Кийген кюбеси эди бюгюн да юсюнде.
Польшаны сайланнган адамларын,
Дауур чыгъыб, чанадан бузгьа
Къуйгъан, ол унутулмазлыкъ кюндеча,
Хыны эди бюгюн да къарамы.
Ийнанмазчад!

Марцелл
Тюнене да бу кёзюуде былай ёхтем
Эки кере ётген эди къатыбыз бла.

Горацио
Боллукъну билиб къойгъан къыйынды,
Алай болса да, бир да ажымсыз, бу белги
Кърал тюрлениулеге кёрюннген бир затды.

Марцелл
Тохтагъыз. Кёлюбюзню бир басайыкъ, олтурайыкъ.
Кече джюрюген адамланы къалтырата,
Былай къаты нек болгьандыла къарауулла?
Аны меннге ангылаталлыкъ бармысыз?
Багьырны кебге къуюб, тоб этиб чыгъарыу,
Тышындан сауут-саба келтириу,
Кеме ишлеучю усталаны джыйыу,
Аланы да тохтаусуз ишлеулери,
Бу не аламатды, билемисиз джукъ?
Бир да иш кюн, ыйых кюн айырылмай,
Кечени да кюннге тиреу этиб, джалгъаб,
Бу ашыгъышлыкъ, къалабалыкъ неди, не?
Огъай, аны ангылаталллыкъ бармысыз?

Горацио
Кёрейим.
Хапарны джюрюгени былайды.
Ол биягъында биз ауанасын кёрген патчахны
Сиз билгенча, норвег башчы Фортинбрас
Сермеширге чакъыргьан эд. Урушда,
Ангылы дунияда ётгюрлюгю бла белгили
Бизни Гамлет онглагьан эди аны.
Хорлагьан, джауну джаны бла бирге
Джерин да аллыкъды деб аллындан
Аллай бий сёз, келишиу болгъаны себебли,
Аны джери да Гамлетге кёчген эди.
Кичи Фортинбрас ол затха хош болмай,
Саулай Норвегиядан джер, мюрзеу ючюн къазауат
Этерик башкеследен джыйын къураб,
Сауут бла, атасы тас этген джерни
Къолгьа джыяргъа умут этед дейдиле.
Ма олду деб келеди кёлюме
Бизни терк-терк ашыгьышлы джыйдыргьан,
Адамланы тынгыларын да бузуб,
Тюрлю-тюрлю хапарланы туудургъан.

Бернардо
Алайгьа дженгеме мен да. Тюзю да,
Алай болур. Ансы кюбеси бла юсюнде,
Ол къазауатланы болдургьан патчахны
Къабына кириб, къоркъунчлу ауана,
Къарауулланы бузджюрек эте,
Бошуна айланмагьаны хакьды.

Горацио
Джанымы кёзюнде чёб тюл, терекди ол!
Римни джашнагьан джылларында, хорлам кюнлеринде,
Бий Юлийни джоюлуруну аллы бла,
Къабырладан ёлюкле къотарылыб,
Айланнгандыла мурулдаб, орамлада.
Учхан джулдузладан къызаргьанды чыкъ.
Тамгьаладан чубар болгьанды Кюн; Ай да,
Суу анасы Нептунну мыдах эте,
Ахырзаман келген кибик, тутулгъанды.
Джангур къоркъууун джел этген кибик,
Боллукъ ишни аллында джортхан кёлеккесича,
Аллай осал белгилени, ышанланы
Къуугъуннга ашыкъ ийген келечиленича,
Кёк, джер да бирден ие болурла
Бизни джерге, бизни джердешлеге.
(Ауана къайытады)

Шош болугъуз! Ма энтда ол! Не да этиб,
Аны тохтатыргьа керекди, тохтатыргъа!
Орнунгдан тебме, кёзбау, тохта!
Сёлеширге къадарынг, мадарынг бар эсе,
Бир сёлеш!
Ким билсин, сени джанынг ючюн,
Бизни тынчлыгьыбыз ючюн, садакъа- зекят
Берирге керек эсе уа,
Аны да айт!
Ким биледи, сен къралны джазыуун билиб, алкъын
Аны къыйынлыкъдан къутхарыргьа кеч тюл эсе уа,
Тил тутма!
Сизничаланы хазна бек тартады дейдиле,
Сен саулукъда харам рысхы джыйыб,
Аны къалайда эсе да асыраб,
Табмай айлана эсенг да, ким биледи.
Кёлюнгю ач! Тохта! Тохта!
(Гугурук къычырады)
Марцелл, джиберме аны, джиберме.

Марцелл
Сауут бла урайыммы?

Горацио
Тохтамай эсе, ур.

Бернардо
Былайдады ол.

Горацио
Ма былайдады
(Ауана думп болады)

Марцелл
Учду, кетди, табсанг къойма бир да.
Патчах ауананы кюч бла тыяргьа излеб,
Джанына тиебиз. Андан сора да,
Ауана — не? Хауа кибик бир зат.
Аны бла кюрешиу телиликди, магъанасызды.

Бернардо
Гугурук къычырмаса, сёлеширик эди ол.

Горацио
Бир терслиги болуб, джууабха тартылгьанча,
Олсагьатлай ол илгенди, тюрленди.
Муну юсюнден эшитгеним былайды:
Гугурук тангны атханын билдире,
Миз тамагъын бошлаб, созуб къычырыб,
Тейрини уятады. Аны белгиси бла,
Тынчлыкъ табмай айланнган джан — ауана
Тенгизде-теркде, кёкде- джерде не уа отда —
Къайда болса да юйюне мыллык атады.
Барыбыз да ол затха шагьат болдукъ.

Марцелл
Хораз къычыргъанлай ол мутхуз болуб, джукъланыб тебрегенед.
Айтыу барды: къыш келгенлей, джыл сайын
Исса файгьамбарны туугъан кюнюню байрамыны аллы бла,
Кече узуну кюндюзгю къанатлы джырлайд деб.
Ол заманда ауанала рахатдыла,
Кече шошду, джер да тынч солуйду,
Обурла, джинле да зарансыздыла.
Къудуретли, берекетли заманды ол.

Горацио
Аны мен да эшитгенме, тюзюн айтсам,
Бир къауум затына ийнаннган да этеме.
Ёзге эртден, чайыр бетли чепкенин кийиб,
Шаркъ джанындан чыкъны джырыб келеди.
Гёзет этгенибиз боллукъду, кетейик.
Дагъыда айтырым: ауананы юсюнден
Патчах улу Гамлетге билдирейик.
Бизни бла тил тутханлыкъгъа, бойнумат,
Ол аны бла сёлешмейин чыдаса.
Сиз а, шохла, къалай кёресиз, айтыб,
Берилмеклик, бегимеклик борчубуздан къутулсакъ?

Марцелл
Айтсакъ дейме мен да. Кеси да
Бюгюн къайда боллугъун билеме мен аны.
(Кетедиле)

Экинчи кёрюнюу

Биягъы джер. Къалада келгенле бла тюбешиучю юй.
Сыбызгъыла. Киредиле: патчах, аны юй бийчеси,
Гамлет, Полоний, Лаэрт, Вольтиманд, Корнелий,
тоханачыла эмда джыйын.

Патчах
Туугъан къарнашым Гамлетни ёлгени
Бизни терен бушуугьа кёмсе да,
Патчахлыкъны саудан мыдах этсе да,
Керек эсек да алкъын къара киерге,
Джюрекни да сакъларгьа керекди деб,
Ангы сюзюб, оноу тюзетгенди.
Сау болсунла юретгенле, болушханла.
Бары бла да сорушуб, кенгешиб,
Тул къалгьан патчах келиним бла
Джазыууму бир этерге алланнганма.
Джыламукъ, ышарыу да, бушуу, къууанч да
Аралашыб, аякълашыб келедиле, не этгин.
Экинчиси. Патчах юзюгюнден Фортинбрас,
Бизни къара кюнюбюзню мараб,
Кърал бусагьатда абызырабды дегенча,
Кёлюне къуджур сагъышланы келтириб,
Махтаулу къарнашыбызгьа келишиу бла кёчген
Атасыны джерлерин даулай бизден
Эрикдириб бошагъанды тамам. Энди
Джыйылыуну хакъындан да талай сёз.
Ма бу норвег патчахха джазылгъан къагьытды.
Мында къарнашынгдан туугъан Фортинбрас
Сени адамларынгдан аскер джыйыб,
Кереклилерин да хазнангдан беред деб черте,
Аны терс иннетин тохтат деб тилейбиз.
Патчах къартды, къарнашындан туугьанны
Не эте айланнганын эшитген да болмаз.
Энди сиз, Вольтиманд бла Корнелий,
Къарт патчахха табдырыгъыз муну.
Аны бла сёлешген, кенгешген сагъатда
Белгиленнген мардаладан чыкъмагьыз.
Артыкъ эркинликле бермейбиз сизге.
Башха айтырыбыз джокъду. Барыгъыз.
Хазырлыкъгъа тирилик болсун шагъат.

Корнелий бла Вольтиманд
Бу ишде да кёргюзтюрбюз биз аны.

Патчах
Ишекли болгъандан сакъланайыкъ. Иги джолгъа.
(Вольтиманд бла Корнелий кетедиле)

Лаэрт, не джангылыкъ айтырыкьсыз сиз бизге?
Не тилегинг бар эди? Тынгылайма.
Магьаналы эсе сиз тилеген зат,
Ийнаныгъыз, аны къабыл боллугьуна.
Сени атанг да бизни тахта бла
Баш бла джюрекча эмда аууз бла
Анга аш узатхан къоллача
Байламлыды. Не кереклинг барды?

Лаэрт
Сыйлы патчах, эркинлик беригиз
Ызыма Франциягъа къайытыргъа.
Сизни тахтагъа чыкъгьаныгьыз бла байламлы
Байрамгьа салыб келдим. Энди уа
Баш урама, эркин этигиз деб кетерге.

Патчах
Атанг а разымыды? Не дейди Полоний?

Полоний
Кеси айтханнга къадалгьанды да къалгьанды.
Кёб да чайкъалгьандан сора,
Не этерикме, разылыкъ бергенме,
Сиз да огъай демесегиз энди.

Патчах
Насыбны излеген табады. Иги джолгьа, Лаэрт.
Сюйгенигизча ашырыгьыз заманны.
Джаннга джууукъ, Гамлет джашым а не этед?

Гамлет
(бир джанына)
Асры да джууукьбуз, ай медет.

Патчах
Булут джабханлай турамыды бетин?

Гамлет
Огъай, кюн кёрмеген кюн кёрдю.

Бийче
Къой, Гамлет, кечеча къаралыб турма.
Патчахха да джылыракъ къара.
Кёзкёрмезге атангы излеб, къараб,
Джюрек джарангы джангыдан ашландыра,
Не заманнга дери турлукъса сен?
Дуния алай къуралгъанды:
Бир кюн туугъан бир кюн ёлед,
Джашаудан ёмюрлюкге кетед.

Гамлет
Дуния алай къуралгъанды.

Бийче
Алай эсе, дунияда болмагъанча
Нек кёрюнеди сеннге къыйынлыгъынг?

Гамлет
Кёрюнмейди, гошанса, болгьаны алайды,
«Кёрюнеди» деген затны билмейме мен.
Плащыны мутхузлугьу, чепкенини къаралыгьы,
Бёлюнюб-бёлюнюб, хырылдаб солугьаны,
Тохтаусуз джылагьаны, тауусулгьаны, къайдам,
Ачыгьанны башха шартлары, шагьатлары
Мени кёлюмдегин тюлдюле айталлыкъ.
Кесин къыйналгьанча кёргюзтюрге излегенни
Майна мадарлары. Аланы тынчды ойнагьан.
Мени бушууум а омакълыкъдан кериди,
Кёзбаулукъгьа этмейме бушуу.

Патчах
Атанга алай кемсиз этгенинг,
Къыйналгъанынг игиди, Гамлет. Алай а,
Сени атанг да бир кёзюуде атасын
Тас этгенди. Аны атасы да къалгъанды атасыз.
Артда къалгъан бушуу этген адетди.
Ёзге къуру да къара кийиб туруу уа,
Эркишиге тыйыншлы болгьанны къой,
Аны ийманы толу болмагъанын,
Джюрегини сокъурлугьун, акъылыны джетмегенин
Кёргюзтген затды. Джарамайды
Кесин туура алай бошлаб къояргъа.
Аллахны-адамны, Джашауну аллында да
Гюнахлыгъы-айыблыгъы барды аны.
Келген кетед. Бабаладан келгени алайды,
Джашау джоругъуду ол. Неди амал?
Аны ангылаб, бойсунургъа керекди.
«Хайт» де. Бушууунгу юсюнгден ат. 
Бизни да атагьа сана. Дуния билсин:
Тахтагьа эм джууукъ сен болгьанынгы,
Сени кемсиз багъалатханларын, сюйгенлерин.
Виттенбергге къайтыр муратынгы уа,
Анда туруб окъур умутунгу
Джаратмайбыз. Иги сагъыш эт да,
Бизни бла тур, къууандыра, кёз туурабызда,
Бизни тукъумну биринчи улу, къадауу.

Бийче
Бошуна тилетме сен мени:
Бизни бла тур, Виттенбергни бир унут!

Гамлет
Толусу бла бойсунама, гошанса.

Патчах
Джууаб десенг, ма тыйыншлы джууаб.
Бизни юйюбюз — сени юйюнгд.
Бийче, кетдик.
Гамлет бизни къууандырды сёзю бла.
Энди къууанчда ненча алгъыш айтылгьанын
Тобла атылыб, кёкге хапар билдирсинле.
Кёк кюкюреген джер тебреннгеннге къошулуб,
Алгъыш аякъланы зынгырдагъанлары бла бирге
Эшитилсин хар къалайда. Кетдик.
(Гамлетден къалгъанла бары да кетедиле)

Гамлет
Тёнгегим былай чыкъ кебгенча,
Хауагъа сингиб, думп болуб кетсе эд!
Кесин ёлтюрген гюнах болмаса эди, ай медет!
Дуния кесини излемлеринде
Къалай дуппукъ, сыйсыз кёрюнеди кёзюме.
Джийиргеншлилик! Къаралмагьан бачханы
Аман ханс кесгенча, дунияны
Адебсизлик кючлегенди. Адамлыкъ къайда?
Къалай болду алай?
Эки ай ол ёлгенли... Эки ай да болмайды.
Тейрича, Кюнча, аллай патчах!
Тенглешдирсенг кёк бла джерча.
Эчкиаякъ, текесакъал, агьач киши бла
Тенглешдирген да гюнахды аны.
Аяз огъуна къакъдыртмай
Анамы къол аязындача алай тутхан...
Ол да анга къызыннгандан къызыныб.
Сора уа? Бир айдан... Тиширыула,
Антха тюз турмау — ма сизни атыгъыз!
Бир ай да ётгюнчю! Ниобеяча,
Сыйыт этиб, ашыргъан эдинг атамы,
Алай а не? Къарасын да тешгинчи —
Акъыл ышаны болмагъан джаныуар да
Андан кёбюрек къыйналыр эди —
Эрге чыкъды. Кеси да кимге?
Атамы къарнашына! Ол ёлгеннге
Мен Гераклгъа ушагъанча ушайды.
Бир айдан атлар атламаз!
Алкъын аны кёзбау джыламукъларындан
Кёз къабакъларыны къызаргъаны кетмегенди!
Игиликге тюлдю бу огьай.
Джарыл, джюрек, билдирме кесинги.

(Горацио, Марцелл эмда Бернардо киредиле)

Горацио
Баш урабыз, патчах улу, сизге!

Гамлет
Хош келигиз.
Гораций? Сизмисиз керти?

Горацио
Ёлгюнчюннге сизни къулугьуз, менме.

Гамлет
Не къулду ол. Шохлабыз биз, шохла.
Виттенбергден не джумуш бла келгенсиз?
— Марцеллмисиз?

Марцелл
Хоу, ол кесиме, бий.

Гамлет
Къууанама сизни былай кёргениме.
(Бернардогъа) - Тынч болурсуз
(Горациогьа) - Виттенбергден не иш келтирди сизни?

Горацио
Бий джюйюсхан, эринчеклигибиз дженгиб.

Гамлет
Джауугьуз да сизни юсюгюзден алай айтмаз,
Кесигизни аманлаб бош къыйнамагьыз мени,
Мен билмеген адамла тюлсюз сиз.
Эльсиноргъа не деб келгенсиз ансы.
Мында сизни ичкиге юретирле.

Горацио
Атагъызны асраргъа келгенме мен.

Гамлет
Хыликге этмегиз, шохум. «Анагъызны
Тоюна келгенме» дегенлигинг болур?

Горацио
Тюзю, дженгил этилди бу иш.

Гамлет
Хар не да тергелгенди, Гораций!
Аш-схат къууанч тебсилеге тюшдю.
Энтда быллай бир кюннге джолукъгьандан эсе,
Джаннетде джауума тюберге да разыма!
Кёз аллымдача турады, майна атам!

Горацио
Къайда, къалайда?

Гамлет 
Ол мени джюрегимдеди, Гораций.

Горацио
Ол керти патчах эди – неде да.

Гамлет
Не джаны бла да толу адам эди ол,
Анычагьа тюбемейме энди мен!

Горацио
Билемисиз, бий, кетген кече ол былайда эди.

Гамлет
Былайда эди? Ким?

Горацио
Сизни атагъыз, джюйюсхан.

Гамлет
Мени атам?

Горацио
Сабырыракъ: кесигизни тыйыгъыз да,
Бу экиси алдаргъа къоймазла,
Меннге бир тынгылагьыз.

Гамлет
Аллах ючюн, термилтмегиз мени.

Горацио
Бернардо бла Марцелл къарауулда тургъан
Бир-бири ызындан эки кечеде,
Башдан аякъ аскер сауут кереги бла
Туура атагъызгъа ушагъан биреулен
Кърал иесича, ёхтем, таукел атлаб,
Быланы аллары бла озады.
Была уа къоркъгъандан сын-сын болуб,
Тиллери тутулуб къалгъанын артда меннге
Тахса этиб, джашыртын айталла.
Ючюнчю кече ала бла къарауулгьа
Сюелеме да, туура была айтханча
Биягъы ауана биягъы заманда
Аллыбыз бла ётеди.
Атагъыз эсимдеди мени.
Ол ауана бла сизни атагъыз
Бу эки къол бир-бирине ушашча,
Ушашдыла.

Гамлет
Къалайтын ётеди ол?

Марцелл
Тюз къарауул тургъан майдан бла.

Гамлет
Аны бла сёлешдигизми сиз?

Горацио
Сёлешмей а, бек да сёлешиб кёрдюм,
Сёзюбюзден хайыр болмады ансы.
Былай имбашларын, башын тутханына кёре,
Джууаб этерге ышанлагъанча да сездим.
Ёзге туура ол кёзюуге къарагъанча,
Хораз къычырды да, ол илгениб, титиреб,
Дженгил огьуна ташайды кёзден.

Гамлет
Не айтыргъа да билмейме мен.

Горацио
Башымы кесдиреме ол терс эсе, бий,
Сизге айтыргъа борчлу эдик биз.

Гамлет
Билеме, билеме. Эс джыйма бир къоюгьуз.
Ким барлыкъды бюгече къарауулгьа?

Марцелл бла Бернардо
Биз барлыкъбыз, бий джюйюсхан.

Гамлет
Ол сауутланыбмы эди?

Марцелл бла Бернардо
Сауутланыб эд.

Гамлет
Саууту-сабасы толуму эди?

Марцелл бла Бернардо
Толу эд.

Гамлет
Сиз бетин кёрмедигизми аны?

Горацио
Кёрмей а — такъыяны джабхычы кёлтюрюлюб эд.

Гамлет
Къашлары тюйюлюбмю эдиле?

Горацио
Огьай, хыныдан эсе мыдахха тарта эд къарамы.

Гамлет
Бети кетибми эди, огьесе,
Къайгъысындан къызарыбмы тура эд?

Горацио
Чыммакъ эди, къарча.

Гамлет
Кёзлерин да джанлатмаймы эди сизден?

Горацио
Бир такъыйкъагьа да.

Гамлет
Не аман болду мен кёрмегеним аны!

Горацио
Къалтыраб тебрер эдигиз

Гамлет
Болмаз деу джокьду.
Сора уа, кетмей кёб турдуму?

Горацио
Джюзге дери санаргъа боллукъ эд.

Марцелл бла Бернардо
Огьай, андан кёб тургьан эд.

Горацио
Мен болуб андан кёб турмагьанед, огьай.

Гамлет
Сакъалы уа къалай эди, чалмы эди?

Горацио
Бютеу да тюл,
Саулугьундача аз чал уруб эд, алай.

Гамлет
Кече мен сизни бла болайым,
Ол энтда келиб къалыргъа болур.

Горацио
Ишексиз бол, келликди.

Гамлет
Бу джол да атамы сыфатында келсе,
Ауузуму джети джаханим кирит джабса да,
Аны бла мен сёлешмейин къоймам.
Сиз а, бусагьатха дери къалай,
Джашыргъан эсегиз мындан ары да алай
Джашырыгъыз тахсагьызны. Бюгече да,
Не кёрсегиз да, кишите джукъ сездирмегиз.
Игиликни къайтара билеме. Сагьат
Онеки бола мен сизни джокъларма.
Аллах аманаты болугьуз. Барыгьыз.

Бары да
Сизни джумушчуларыгъызбыз, бий.

Гамлет
Джумушчула тюл, шохларым болгьансыз энди.
Иги джолгъа.

(Гамлетден къалгьанла кетедиле)

Гамлет
Кюбе кийген ауанасы атамы!
Бир къыйынлыкъгъа кёрюнеди ол.
Кёз байлана бир кирге эди ары.
Чыда, джаным. Не ташада, не ташатын
Этилселе да сыйсыз ишле, харам ишле,
Къачан болса да, къадарны аллында
Туру болмай къаллыкъ тюлдюле ала.
(кетеди)

Ючюнчю кёрюнюу.

Биягъы джер. Полонийни юйюнде бир отоу.
Лаэрт бла Офелия киредиле.

Лаэрт
Машокла кемеделле. Эгечим, сау къал.
Бизни таба джол тутханла бла
Хапар билдире турургъа эринме.

Офелия
Ажымсыз бол анга, сагъыш да этме.

Лаэрт
Гамлетни чамын а къулакъгьа да алма.
Къаны ойнагьан заман, эсиргенлик.
Аны сезими джанкъоз кибик бир зат.
Бир кесекге къууандырды да кёзню,
Думп болду. Чакъды, акъды, аны бла иш битди.

Офелия
Аны бла?

Лаэрт
Аны бла.
Джашау дегенинг — ол къуру сингирлени,
Сезимлени ёсюмлери, ойнаулары тюлдю.
Адамны саны-тёнгеги айный баргьан къадарда,
Анда — межгитдеча — тинни эмда ангыны
Къуллукъ этиулери да ёсе барады.
Бусагьатда ол сени сюйгенликге,
Тюк чакълы бир терс иннети болмай,
Ол кимди? Сагъыш эт да къоркъ, тюшюн:
Аны кеси кесине эркинлиги джокъду,
Ол алай джаратылгьанды дуниягьа.
Бир тюз адамча, энчи насыбны сюрюрге
Анга болмайды. Аны сёзю-иши бла
Байламлыды бютеу къралны джазыуу.
Ол себебден ол кесинден эсе,
Алгьа Джуртну сагъышын этеди.
Кесини кёзю бла къарагъандан эсе,
Неге да къралны кёзю бла къарайды.
Алай эсе уа, ангыларгьа керексе
Сюймеклик бла тюл, от бла ойнагъанынгы.
Кесинги бошлаб, сен анга бойсунсанг,
Къаллай бедиш, бушуу сакълайды сени.
Къоркъ, эгечим, Офелия, титире,
Джюрегинге кирит сал, аякъ тире,
Эминаданча къач, аны бла джууукълукъдан.
Къызгъа сый тюлдю, терезесинден
Таб Ай огъуна къараса да, билесе.
Акъгьа къара джакъгьан къыйын тюлд.
Къурт да джумушакъ, джаш ёсюмге къатылад,
Чыкъ кебгинчи, танг аласында джашаугьа
Ауруула да бютюн ёчле къаныгъыргьа.
Акъны къарадан айырырча болгьунчу,
Эс, уят сакъларыкъдыла бизни.

Офелия
Сени патауанга кёлюм бла тынгыладым.
Ол мени сакълар, алай а къарнаш,
Афендини айтханын эт да, этгенин этме
Дегенча болмасын ансы.

Лаэрт
Мени ючюн къоркъма, алай а,
Булджуй турама. Ма атабыз да.
(Полоний киреди)
Алгьыш къайтарылса артыкъ да аламат.
Джангы чурум саламлашыб айырылыргъа.

Полоний
Энтда кетмейми турады Лаэрт?
Айыб тюлмюд? Хайда тебре, тебре.
Джел кемени къанатларын тюзетгенди.
Къайдад кеси да, былай сюел:
Эсинге джыйыб къой айтханымы.
Не да болсун керексизге кёб сёлешме,
Ичинги ачма, кесинги бегитиб джюрю.
Адамла бла тюз тур.
Джетгенинге къарнаш болуб да барма.
Ышаннган, ийнаннган тенглеринги уа ычхындырма.
Тюйюшлеге къатышмазгъа кюреш, алай а,
Къагъышьргъа тюшсе, артда сенден джанларча эт.
Кёбюрек  тынгыла, ушакъгьа аз къатыш,
Акъылларын бил, акъылынгы билдирме.
Къарнынг бла юсюнгден къысдырма ачханы,
Джасанма — бай, джарашыулу кийин.
Кийимине кёре къарайдыла адамгьа,
Францияны бай къаууму артыкъсыз да.
Борчха берме, борчха да кирме.
Борчха кире, аяулулукъну унутабыз,
Борчха бере тенгледен, ачхадан да айырылабыз.
Не да болсун, кесингден кёлюнг чыкъмазча болсун.
Ол заманда антсызды деб киши айтмаз.
Айтылгьанны унутма.  Тебре, иги джолгьа.

Лаэрт
Къууанч бла къалыгъыз. Эсен кёрюшейик.

Полоний
Кечигесе.
Джумушчуланы да кёб сакълатдынг.

Лаэрт
Сау къал, Офелия, мен айтхан
Эсингде турсун.

Офелия
Эсимдеди, бары эсимдеди.
Тышындан кирит салыб,
Ачхычларын къолунга тутдурайым.

Лаэрт
Сау къалыгъыз!
(Кетеди)

Полоний
Нени юсюнден сёлеше эдигиз, Офелия?

Офелия
Гамлет бийни юсюнден эди сёз.

Полоний
Алаймыды? Иги болду эсиме тюшюргенинг.
Ол сеннге кёбюрек джол салгъанча кёрюнеди,
Сен да ол затха разыча кёрюнесе.
Сансыз этмей, борчдан чыгъар ючюн,
Иш этиб айтхандыла аны меннге.
Алай эсе, сен кесинги таб тутмайса.
Сени сыйынг — ол мени сыйымды.
Не барды сизни арагьызда? Бурдурмай айт.

Офелия
Татлы тенгле болайыкъ деб,
Ол меннге кёб ариу сёз айтханды.

Полоний
Эшда!
Татлы тенгле болайыкъ дегенди сора.
Сен не ангылайса да аллай затладан?
Хы, не джууаб бердинг да сен анга?

Офелия
Не айтыргьа да билмейме, тюзю

Полоний
Юретейим: аллай тели сёзлени
Къулагьынга да алма. Ансы,
Башынг бедишге къалыб кетер.

Офелия
Сюймеклигин ол джарашыулу айта эд.

Полоний
Джарашыулу! Къарачы сен анга.

Офелия
Кеси да сёзлерин бегите,
Сыйлы затланы бары бла ант эте эд.

Полоний
Къанатлыны алай джыядыла ууучха.
Къаным уруб ойнагъан сагьатда
Ант этерге мен да аман тюл эдим.
Алай а, аллай джарыкъ антла
Кёзню къаматалла да джукъланалла — джылыу джокь.
Сен алагьа отду деб, джангылма.
Тёгюлюб къалма, кесинги тыйгъанлай тур.
Сени бла ушагьын балсытсын, багьалатсын.
Чакъыргъанлай, чабыб да тебреме.
Гамлетни джангыз бир затына ийнан:
Ол джашды, кесин да эркинирек джюрютеди сенден;
Тюзю, аны бир джугьуна да ийнанма,
Артыкъсыз да антларына: кёзбаудула ала.
Ётюрюкчю антчы болур деб да эшитгенсе.
Мындан ары Гамлет бла тюбешгенинг,
Сёлешгенинг аз да сени бетинге тамгьа
Тюшюрюрюн излемейме мен. Бар.
Унутсанг, эшитмедим деме.

Офелия
Мен сиз айтхандан чыкъмазма.
(Кетеди)

Тёртюнчю кёрюнюу

Биягъы джер. Къаланы аллы майданчыкъ.
Гамлет, Горацио эмда Марцелл киредиле

Гамлет
Къулакъларыбыз юшюйдюле. Бу сууукъгьа къара!

Горацио
Джел бетими кюйдюреди, чилледеча!

Гамлет
Сагьат неди?

Горацио
Онеки болады.

Марцелл
Атлагъанды.
Онекини ургьан эди сагъат.

Горацио
Ия? Эшитмейин къалгъанма. Алай эсе,
Ауана кёрюнюр заман джууукълашады.
(Сыбызгъы, тоб таууушла сахнаны артында).
Бу не аламатды, бий джюйюсхан?

Гамлет
Патчах джукьусун унутуб тебсейди,
Ары-бери чынгайды, билгенича.
Рейинли чагъырны тамагьындан эндиргени сайын,
Литаврла аны билдиредиле дюнгюрдеб,
Бир хорламны белгилеген кибик.

Горацио
Адет болубму этедиле алай?

Гамлет
Хоу, алай а аллай адетни
Тамыры бла къурутургьа керек эди.
Быллай сыйсыз, ички къалабалыкъ
Кюн чыкъгъандан кюн батханнга дери
Башыбызны бедишликге къойгъанды.
Тонгузла, ичкичиле дейле бизге тыш къраллада.
Бизни махтаугъа тыйыншлы ишлерибиз
Азмыдыла? Аз тюлдюле, огъай.
Бетинде тамгъасы бла туугъан сабий
Не  этерикди? Атаны-ананы сайламагьанды ол.
Не тукъумунда, не кесинде адамны
Бир болмагьан къыяуу, бедиши болса,
Джети атагъа дери айтылыб барады,
Не аламат адам эсе да ол.
Иги затларыбызны да кёрюнюрге къоймай,
Бизни тели этген, бизден бошагъан
Ол худжуну уууду. Ай, медет!

Горацио
Къарагьыз, бий, къарагъыз, майна ол!
(Ауана киреди)

Гамлет
Файгьамбарла, мёлекле къутхарыгъыз мени!
Акъ джинмисе, къара джинмисе сен,
Джаннетни, огьесе джаханимними тылпыууса сен?
Хайыргьа, хатагьамы кёрюнесе сен? —
Джууаб бер, хайран этме да мени:
Мени атам, Гамлет, Данияны патчахы!
Кебининги джыртыб нек чыкъгъанса сен?
Таш обанг джарылыб нек ийгенд сени?
Сен, ёлюк, туруб, сауутланыб, къуралыб
Джюрюгенинг бла нек шашдыраса кечени?
Ай джарыгъында бизни — энди ёллюклени
Джанларын да нек аласа? Неге кёрюнесе сен?
Не этерге керекбиз биз? Бир айт, бир айт.
(Ауана Гамлетни чакъырады)

Горацио
Ол сизни бла бетден бетге сёлеширге
Излегенча белги беред, чакъырад.

Марцелл
Ол сизни кёремисиз, тохтаусуз,
Къайры эсе да тереннге, бир джары чакъырады.
Ёзге сиз бармагъыз.

Горацио
Чыртда аны ызындан бармагъыз!

Гамлет
Былайда ол джууаб этерик тюлдю. Барайым.

Горацио
Барма, бий!

Гамлет
Нек бармайма? Неден къоркъама мен?
Чёб чакълы да багьалатмайма джанымы.
Джаныма ол кеси да не бла къоркъуулуду,
Джаным да ёлюмсюз шойд да аныча?
Ол энтда чакъырады. Джууугъуракъ барайым.

Горацио
Ол сизни суугъа дери элтиб,
Не да чынгылны башына чыгъарыб,
Кеси да бир къоркъунчлу затха бурулуб,
Сизни акъылдан тайдырыб, шашдырыб къойса,
Не этериксиз? Чынгылны башындан къарагьан
Алайсыз да аз къалады, тюрлениб,
Ол мийикден тенгизге кёмюлюрге.

Гамлет
Ол энтда чакъырады. Къач, барма къой.

Марцелл
Иерик тюлбюз!

Гамлет
Къолларынгы тый!

Горацио
Кесигизни эскеригиз, бармагъыз.

Гамлет
Ол — мени къадарымы ауазыды,
Къаблан кёллю этгенди ол мени.
Чакъырады, джюйюсханла, джанлагъыз!
(Аладан ычхына)
Ауанала этиб къоярма тийсегиз!
Джанлагъыз джолдан.

— Бар, ызынгдан барама.
(Ауана бла Гамлет кетедиле)

Горацио
Кёрдюнгмю, къызыб къалгъанын аны.

Марцелл
Тохтамайыкъ да ызындан барайыкъ.

Горацио
Барайыкъ. Не дерге боллукъду мынга?

Марцелл
Дат къралда бир чирик зат барды.

Горацио
Данияны Аллах атыб къоймаз.

Марцелл
Дженгилирек.
(Кетедиле).

Бешинчи кёрюнюу

Биягьы джер. Майданны ичиреги.
Ауана бла Гамлет киредиле.

Гамлет
Къайры элтесе? Мындан ары барлыкъ тюлме.

Ауана
Меннге къара.

Гамлет
Къарайма.

Ауана
Кесими джаханимни отуна,
Азабына салыр заман джетгенди.

Гамлет
Ай, зауаллы уа!

Ауана
Сен мени джазыкъсынма, алай а,
Меннге иги тынгыла да, толу ийнан.

Гамлет
Сеннге тынгыларгъа мени борчумду.

Ауана
Дерт къайтарыргъа да, тынгылагъандан сора.

Гамлет
Не?

Ауана
Джерде гюнахлы ишлерим ючюн
Бир ауукъгъа дери кюндюз отда кюе,
Кече уа айланыргъа буюрулгьан
Мен сени туугьан атангы джаныма.
Чекген азабларымы айтыргъа джарамайды ансы,
Тёппе тюклеринг ёрге-ёрге туруб,
Кёзлеринг да орунларындан джулдузлача учуб,
Къанынг да суууб, буз болуб къалыр эди.
Ёзге ёмюрлюк — джердегиле ангыларыкъ зат тюлдю.
Тынгыла марджа, тынгыла, тынгыла. Атанг
Багьалы болгъан эсе къачан эсе да санга...

Гамлет
Ой мени аллахым!

Ауана
Кечиб къойма анга этилген мурдарлыкъны.

Гамлет
Мурдарлыкъны?

Ауана
Хоу, мурдарлыкъдан да мурдарлыкъды ол,
Не джийиргеншлиле эселе да мурдарлыкъла бары.

Гамлет
Къаным дертден кьайнай турады,
— Айта кир.

Ауана
Кёреме, сен хазырса дерт джетдирирге.
Неге тийиширик эдинг сен, къанынг былай къызмаса.
Ёлгенлени джанлары тургъан — Летада —
Джер тюбю чирик кёлледе —
Мырды чыпчыкъ боллукъ эдинг.
Хы, тынгыла, Гамлет, эсингде болур,
Терек бачхада джукълаб тургьанлай
Мени джылан ургьанд дегенлери.
Аллай бетсиз ётюрюкню джайыб
Алдагъандыла Данияны халкъын.
Мени тюз иннетли джашчыгьым,
Сени атангдан бошагъан джылан
Бюгюн аны тахтасында олтурад.

Гамлет
Бош ишекли болмай эдим мен,
Ата къарнашымды сора ол мурдар?

Ауана
Не къарнаш, не келин дей билмеген,
Ол генезир, алдау бла, хыйла бла терилтиб
(Къуруб къалсынла ол терилтген саугьала),
Бийче бла тослукъ джюрютюб тургъанды.
Андан кир, андан сыйсыз не болур, Гамлет!
Некях этилген кюнюбюзден башлаб,
Аны кемсиз багьалатханлай турдум.
Ол а, сюймеклигими да ташлаб,
Адам сыфаты болмагьаннга ауущдурду мени.
Ёзге, не айтыу, бет-намыс
Балчыкъдан да чыгьар,
Саякъ а, мёлекни къолуна тюшсе да,
Аякъ тюбюне тюшер, сыбдырылыб.
Ай, не эсе да эртденнги аязчыкъ урду.
Ашыгьайым. Кюн ортадан сора
Бачхада джукълаб тургьанлайыма мен,
Сени ата къарнашынг къысыла келиб,
Ачы ууну къуяды къулагъыма.
Олсагъатлай, сют, ачыб, бышлакъ болгъанча,
Къаным уюб, юсюм да хыппилден толду —
Башхасы джокъ, Лазарьда*  кибик.

*(«Лазарьла» деб, Инджилден алыннган ат бла, Шекспирни кёзюуюнде келепенден ауругъанлагъа айтхандыла).

Ма алай бла, мен джукълаб тургьанлай келиб,
Къарнашым джашаусуз, тахтасыз, юй бийчесиз да
къойду мени;
Алай кетдим мен къыямат кюннге,
Ийман чакъыртыргъа, Аллах дерге болалмай,
Бютеу гюнахларым юсюме къаланыб.
Ой къыйынлыкъ, къыйынлыкъ, къыйынлыкъ!
Сен мени джашым эсенг, сансыз къоймазса
Дат патчахланы отоуларында
Ол къан къатышыуну, ол саякълыкъны!
Алай а дерт не тукьум къайтарылса да,
Джанынга азаб алма ананг бла кюрешиб,
Эсинге да келтирме аны. Аллах кеси джетдирир анга.
Ёзге заман болду. Хайда, сау къал.
Хаджи къамжакъчыкъны джылтырагъаны
Иги кёрюнмей башлагъанды. Эртден джууукълашады.
Сау къал, сау къал. Мени унутуб къойма.
(Кетеди)

Гамлет
Джети къат кёк! Джети къат джер! Не дагьыда?
Джаханимми? Тохта, джюрек! Джюрек, тохта!
Къыйылмагъыз, бутларым, къыйылмагъыз! Тюз туругьуз! Унутургъа сени? Джарлы ауана, бу баш кибик къатышса да,
Эс барды алкъын. Унутургъа сени?
Мен эс къангадан сезим белгилени,
Китабладан бютеу сёзлени къурутуб,
Мыйы китабда джангыз сени буйругъунгу,
Джангыз сени буйругьунгу джазарма!
Ой аманлыкъчы тиширыу! Ай сыйсыз а!
Ол ышарыуу, ол кир ышарыуу аны.
Тохта, джазыб къояйым аны.
Ышарыргъа, ышарыргьа боллукъду,
Аны бла бирге джийиргеншли болургъа да.
Алай болуб бара болмаз хар къайда да,
Данияда алай болгъанына уа сёз джокъду.
(Джазады)
Хазырладым, ата къарнаш. Ма байрагьым:
«Сау къал, сау къал, мени унутуб къойма».
Ант этеме.

Горацио бла Марцелл
(сахнаны артындан)
Патчах улу! Патчах улу!

Марцелл
(сахнаны артындан)
Гамлет бий!

Горацио
(сахнаны артындан)
Тейри сакъласын аны.

Гамлет
Алай болсун.

Горацио
(сахнаны артьндан)
Ой, патчах улу, ой!

Гамлет
Ой, бери келигиз, джанларым!
(Горацио бла Марцелл киредиле)

Марцелл
Къалайды, бий джюйюсхан?

Горацио
Не джангылыкъ, патчах улу?

Гамлет
Ийнанмазчады.

Горацио
Не зат?

Гамлет
Айтыб къоярмысыз?

Горацио
Ёмюрде да, огьай.

Марцелл
Ёмюрде да.

Гамлет
Алай эсе игиди, ёзге, кимни эсине келлик эди..
Ичибизде къаллыкъ сёз болсун.

Горацио бла Марцелл
Аллах кёреди.

Гамлет
Данияда аллай сыйсыз джокъду,
Джукъгьа тийишмеген аны бла бирге.

Горацио
Къабырдан турур кереклиси джокъду
Аллай сёзлени айтыр ючюн.

Гамлет
Тюздю. Энди узун сёзню къысхасы:
Бир-бири къолубузну тутайыкъ да, —
Хар кимни иши, джарыллыгъы —
Хар ким ишине, джарыллыгьына атлансын.
Мен — зауаллы — тилек этерге барайым.

Горацио
Бир-бирине тагьылмагьан сёзледен
Къуралгьан шайтан джелди бу, патчах улу.

Гамлет
Аны джаратмагьанлыкъмы этесиз?
Кечериксиз.

Горацио
Аманлыкъ этилгени джокъду.

Гамлет
Аманлыкъ а этилгенди, Гораций,
Патрик бла ант этеме. Ауана
Иги сёзге тыйыншлыды. Не да болсун,
Аны юсюнден кёб билирге излемегиз.
Мектабда, урушда да бирге болгьан, къарнашларым,
Уллу тилегим барды мени сизге.

Горацио
Къууаныб да тындырлыкъбыз.

Гамлет
Болгьан ишден кишиге джукъ айтмагьыз.

Горацио бла Марцелл
Айтмазбыз, бий.

Гамлет
Ант этигиз.

Горацио
Сыйым бла ант этеме, айтмазбыз!

Марцелл
Сыйым бла ант этеме!

Гамлет
Ма къылыч, ант этигиз*.
*(Бурунладан бери къылыч ант эм къатыгъа саналгъанды)

Марцелл
Биз ант этдик да.

Гамлет
Огъай, мени къылычымда ант этигиз

Ауана
(сахнаны тюбюнден)
Ант этигиз!

Гамлет
Аха, къарт, Сен да менича айтаса, не?
Не дегенин эшитдигизми сиз аны?
Ант этигиз.

Горацио
Не деб этейик?

Гамлет
Кёргенигизни ёмюрде да айтмазгьа
Ант этигиз. Къолларыгъызны салыгъыз къылычха.

Ауана
(сахнаны тюбюнден)
Ант этигиз.

Гамлет
Былайда, къайда да?* Бери ётейик,
*(Былайда, къайда да? (Hic ubique – лат.) Ауанала бир джолгъа кёб джерде кёрюнюрге боладыла)
Къылычны сабына къолларыгъызны салыгъыз.
Кёргенигизни ёмюрде бир кишиге айтмазгьа
Ант этигиз. Къол аязларыгъызны къылычха!

Ауана
(сахна тюбюнден)
Ант этигиз.

Гамлет
Сенмисе, къарт лобан? Келдинг энтда,
Джер тюбюнде не дженгил джюрюйсе!
Тургъан джерибизни ауушдурайыкъ!

Горацио
Кюн-кече да! Хайран этген, бир шара!

Гамлет
Бир шарагъача къарагьыз сиз анга.
Гораций, кёб зат барды дунияда
Сизни акъылыгъызгъа да келмеген.
Ёзге ишни тындырайыкъ. Ант этигиз,
Кесигизге, меннге да игилик излей эсегиз.
Мени не тюрлю болумда кёрсегиз да,
Башыгьызны ары-бери чайкъаб,
Къолларыгъызны ары-бери бюгюб,
Алай-былай деб тебремегиз, чыртда:
«Ким не десе да, биз а...», «Айтыргьа излесек а...»,
«Айтайыкъ десек а...». Къайдам, дагъыда
Мынга ушаш ишекли затланы
Кёзюгюз, къашыгьыз бла да билдирмезге
Ант этигиз да, сора хайда,
Аллах аманаты болугъуз.

Ауана
(сахна тюбюнден)
Ант этигиз!

Гамлет
— Кёлюнгю бас, къозгъалыб айланма да!

Энди уа, джюйюсханла, игиликни
Игилик бла къайтарыргъа сёз  береме,
Гамлетча иги болурма сизге.
Кете барайыкъ бирге. Эринлеригиз
Бир-бирине къысылгъанлай къалсынла.
Ёмюрню юйю къуруду! Налат болсун анга!
Анга болушургьа нек туугьан болурем мен!
Юзюлдю кюнле тизилген халы,
Джангыдан къалай тутдурайым аны!
Кете барайыкъ... Бирге барайыкъ.
(Кетедиле)

ЭКИНЧИ АКТ

Бнринчн кёрюнюу

Эльсинор. Полонийни юйюнде фатар.
Полоний бла Рейнальдо киредиле

Полоний
Ма ачха, письмо да анга, Рейнальдо.

Рейнальдо
Табдырырма, къайгьы этмегиз, милорд.

Полоний
Кесигиз да анга тюберден алгьа,
Акъырынчыкъ бир хапар билсегиз эди –
Ол кесин къалай джюрютеди анда.

Рейнальдо
Мени акъылымда да бар эди ол, милорд.

Полоний
Бек аламат. Билемисиз, шохум,
Алгьа Парижде даниячыланы юсюнден сор.
Тукъумларын, рысхыларын, къайда тургьанларын,
Ким бла шохлукъ джюрютгенлерин;
Къайдам, сёз сёзню айтдыра келиб,
Ала бизни аманны таный эселе,
Кёб да къыркъдыра турмай, былай
Узакъ танышлыгьынг болгьан ауаз бла:
«Мен аны тенглерин таныучан эдим.
Атасына да тюбей тургъанма,
Кеси бла да шагьрейме», — де.
Ангыладынгмы?

Рейнальдо
Игит да, милорд.

Полоний
«Кеси бла да шагъырейме,
Къысха шагьырейлигим джокъ эсе да», — де.
Э-хей, мен таныгьан джашчыкъ эсе ол,
Оюнла кёргюзте болур, — де да агъарт.
Сыйына мусхамлыкъ келтирген зат айтма ансы,
Чёрчеклигин, джитилигин черте бер.

Рейнальдо
Сёз ючюн, оюнну юсюнден айтсам

Полоний
Ким огъай дейд. Ичгенин, дауур этгенин,
Тюйюшгенин, таб ол бирсини юсюнден да айт.

Рейнальдо
Милорд, сыйына заран болмагьа эди.

Полоний
Нек сора? Керексиз аманлама ансы,
Не айтханынг да джарашыб къаллыкъды.
Джаш дегенинг ол отду, боранды.
Къанатлы заманыды адамны, —
Кёб гюнахы кечилген заманы.

Рейнальдо
Айыб этмесегиз...

Полоний
Ол бары да неге керекдими дейсе?

Рейнальдо
Хоу, милорд. Неге кереди?

Полоний
Кереклиси уа олду, айтайым.
Ишлеген адамны дженглери къаралгъанча,
Джашыма бир кесек къара джакъсагьыз,
Аны сен айтхан ары-бериси бар эсе,
Ушакъ нёгеригиз терк огъуна сёзюгюзню
«Сэр», «шохум», «сударь» деб, бёлюб,
Ишленмеклигине, чынына, къайдан чыкъгьанына кёре,
Джашны юсюнден хапар сытыб тебрерикди.

Рейнальдо
Тюп-тюз айтасыз аны уа.

Полоний
Ма ол заманда, ол заманда, ол...
Не айта тебреген эдим?
Не эсе да бир зат айтыргъа тебреген эдим,
Не айта тура эдик?

Рейнальдо
«Терк огъуна сёзюгюзню бёлюб...»

Полоний
Хоу, бёлюб, сёзюгюзню бёлюб...
«Ол джаш адамны таныйма дер, таныйма.
Тюнене не да бирсикюн тоб ойнай,
Аны бла, аны бла, ма алайда.
Ичиб, эсириб тюйюш ачхан эди»,
Не да мен аны хауле юйге
Джюрюучю болгъанына шагъатма дер.
Алай бла джолну тюзюне чыгъар ючюн
Къынгыр-мынгыр джолланы барыргъа тюшеди.
Джащдан да толу хапарлы болур ючюн,
Ол джол бла барсанг табыракъ болур.
Ангыладынгмы? Ангылашындымы?

Рейнальдо
Хоу, милорд.

Полоний
Кёб джаша.

Рейнальдо
Мени халал милордум!

Полоний
Анга эслетмей ызларгъа керекди аны.

Рейнальдо
Сёзсюз да, милорд.

Полоний
Музыкадан да хапарлы болурча, дерс алсын.

Рейнальдо
Ашхы.

Полоний
Иги джолгьа
(Рейнальдо кетеди. Офелия киреди)

Не дейсе, Офелия?

Офелия
Сыйлы аллах! Къоркъгьандан ёлеме.

Полоний
Тоба де. Не болгьанды сора?

Офелия
Мен тиге тургьанлай Гамлет келеди кириб —
Башы джалан, дженгсиз кёлеги джыртыкъ,
Чындайлары энгишге-энгишге салыныб.
Кеси да алай кючлю тукьум къалтырайды
Тобукълары бир-бирине тие.
Аны кёрген джаханимден келед дер,
Ол дунияны къыйынлыгъын айтыргъа.

Полоний
Сюймекликден шашыб айлана болурму?

Офелия
Къайдам, ёзге ишекли уа болама.

Полоний
Не деди да сора ол сеннге?

Офелия
Ол мени къолуму къысыб туракълады, сора,
Къолуму да иймегенлей, башха къолун да
Кёзлерине кёлекге этиб, меннге,
Суратха салыргъа излегенча къарады.
Кёб турду ол тукъум халда.
Ахырында къолун силкиб, юч кере баш уруб,
Джаны чыкъгъанча, терен ахсынды да,
Къолуму бошлаб, чыгьыб кетди, ёзге
Хаман бери къарагьанлай бараед.

Полоний
Къайда, мени къатыш келчи патчахха.
Сюймеклик аны акъылын алгьанды.
Аллай болумда бир къауум адам
Эсинге келмезлик ишлени этелле.
Ол къыйын аурууду, не этгин!
Бу кюнледе бек сууукъменг сен анга?

Офелия
Огъай, ёзге сиз айтхандан оюм этиб,
Унамагъанма не кесине тюберге,
Не да джазгьан къагъытларын алыргъа.

Полоний
Ангылашынды, олду аны шашдыргъан.
Гамлет джелбашды деб джангылгьанма бираз.
Джаш-къушланы къыйынлыкълары сагъышсызлыкъды,
Оздуруб къайгъы этиу да къартланы къыйынлыкъларыд.
Патчахха барайыкъ да, болушлусун айтайыкъ.
Бир-бир ишде уялчакъ тынгылау
Тюзюн айтхандан эсе, кёб къатха заранлыд.
Хайда, кетдик.

Экинчн кёрюнюу

Биягьы джер. Къалада фатар.
Патчах, аны юй бийчеси, Розенкранц, Гильденстерн эмда джыйын.

Патчах
Не этесиз, Розенкранц бла Гильденстерн!
Сизни кёрюрге сюйгенден сора да,
Керекли болуб чакъыргьанбыз сизни.
Гамлетни тюрленнгенин эшитген болурсуз.
Атасы ёлгенден сора, аны
Ол халгъа келтирирча не къыйынлыгьы бар болур?
Энди мени сизден тилерим:
Сиз аны биргесине окъугъансыз.
Уста билесиз къылыгъын, халисин.
Бир бёлек заманны биргесине турсагъыз,
Бир чык айырыр эдигиз, кёзюн да ачар эдигиз.
Аны неден къыйналгъанын билсегиз,
Анга бизде дарман табылыр эсе уа.

Бийче
Ол сизни кёб сагъыныучанед, джюйюсханла.
Сизден бек ийнаннган адамы болмаз.
Бизни ючюн заманыгъызны кьызгъанмай,
Джан аурутуб болушургьа кюрешсегиз
Къыйыныгъызны патчах къайтара билир.

Розенкранц
Патчахны эркинлигиндеди
Тилемейин, буюруб огъуна къояргьа.

Гильденстерн
Экибиз да сиз ашхылагъа баш уруб,
Билдиребиз хазырлыгъыбызны джумушха

Патчах
Сау болугьуз, Розенкранц бла Гильденстерн.

Бийче
Сау болугъуз, Гильденстерн бла Розенкранц.
Ай марджала, джашыма бир ётюгюз.
Ол бир бек тюрленнгенди! Джюйюсханла,
Гамлетге ашырчыгъыз быланы.

Гильденстерн
Аллах айтса, бизни келгенибиз
Анга хайыр болур.

Бийче
Аллах болушсун!

(Розенкранц, Гильденстерн эмда джыйынны бир бёлеги кетедиле.
Полоний киреди)

Полоний
Патчахыбыз, келечиле
Норвегиядан сау-эсен къайытдыла.

Патчах
Къууанч хапарланы аталары
Болуучу эдинг сен къачан да.

Полоний
Болуучу эдим, энтда алайлай къалама.
Джаным аллахха къуллукъ этгенча,
Алай къуллукъ этеме патчахха.
Не айтырымы билемисиз сизге?
Не да мыйым энди джукъгъа джарамайд,
Не да мен ажымсыз билдим
Гамлетни сандыракъларыны чурумун.

Патчах
Аллай затны созма да айта кир.

Полоний
Алгьа келечилеге тюбермедик,
Татлы къабынны артхаракъгъа къоюб?

Патчах
Бар марджа, алларына чыкъ.
(Полоний кетеди)
Джашыгьыз алай нек абызырагъанын
Билгенме деб барады ол, Гертруда.

Бийче
Ай медет, аны бирди чуруму —
Патчахны ёлгени, бизни да ашыгьыш юйленнгенибиз.

Патчах
Кёре барырбыз.
(Полоний Вольтиманд бла Корнелий къатыш къайтады)
Сау келигиз, шохларым!
Къалайды Вольтиманд къарнашыбыз,
Норвегияны патчахы?

Вольтиманд
Джюрек разылыгъын билдирген бла бирге,
Сизге ашхылыкъланы барын теджейди.
Къарнашындан туугъан аскерчик джыйыб
Польшагьа чабаргъа хазырланады деб,
Тургъанды ол. Биз кёзлерин ачханыкъда уа,
Фортинбрас сизни уллулугъугьузгъа къаршчы болгъанын айтыб,
Терк огьуна аны буйрукъ бла чакъырыб,
Ашхы кереклисин берди. Ол да,
Сизге къаршчы турмазгъа ант этди.
Аны алай бойсуннганына къууаныб,
Къарт юч минг ачха чыгъарыб джылына,
Джыйгъан джыйыны бла Польшагьа
Чабаргъа да эркинлик берди.
Ахырында бир тилеги да барды.
(къагъытны узатады)
Джортууулгьа баргьан аскерине
Сизни джерни ичи бла ётерге
Эркинлик берсегиз деб. Джорукъ,
Мизам бузулмазын боюнларына алалла.
Аны юсюнден башха джазылады.

Патчах
Ишни алай къуралгъанына разыбыз.
Артхаракъда былай рахат окъуб,
Сагъыш этиб, кенгешиб, джууаб берирбиз.
Ишни тындыргъансыз. Сау болугьуз.
Солугъуз, Ингирде уа сизни тойгъа чакъырабыз.
Эсен кёрюшейик.
(Вольтиманд бла Корнелий кетедиле).

Полоний
Бир ишден къутулдукъ.
Патчах патчахды, джумушчу джумушчуду,
Заман заманды, кюн а кюндю, кече уа кечеди деу,
Заманны, кечени-кюнню бош ийиудю.
Сёзню къысхасы — акъылны джаны эсе,
Кёб сёзлюлюк аны саны, кийимиди.
Алай эсе, узун сёзню къысхасы
Сизни джашыгъыз акъылындан шашханды.
Акъылындан. Не ючюн десенг, шашхан
Ол акъылындан шашады.
Ол биринчиси.

Бийче
Сёз усталыкъны, омакълыкъны къоюб,
Ишни болушлусун айтсанг эди.

Полоний
Былайда усталыкъ джокъду, гошанса.
Аны шашханы кертиди. Кертиди, джазыкъсыннганым да.
Керти болгъаныды джазыкъсындыргъан да.
Бу сёз тутушха къара.
Келгенича айтама. Омакъ сёлешгенлигим тюлдю.
Ол шашханды дейик. Аны чуруму
Не да къыяуу, аны кьыяууну чуруму
Недеди? Чурумсуз зат болмайды. Чурум да
Керекди да, аны ючюн табылады.
Алай демеклик,
Къызым болгъаны себебли, мени къызым барды.
Ол айтханымдан чыкъмагъаны себебли,
Меннге муну бергенди. Эс ийиб тынгылагъыз, окъуюм
(окъуйду):

«Джанымы къыйыры, мени мёлегим, суусурат Офелиягъа». Была къолайсыз, теблениб бошалгъан сёзлелле. «Суусурат» деген сёз тоблукъ болуб бошагьанды. Алай а, андан арысына тынгылагъыз: (окъуйду)
«Аны сейир акъ санларына», — дагъыда, мынга ушаш сёзле.

Бийче
Анга былай Гамлетми джазады?

Полоний
Ай бир кесекчик сабыр этигиз, гошанса,
Джарашдырыб, толусу бла окъуюм.
(окъуйду)

Ийнанма кюн джарыгъына,
Кечеги джулдузгьа да ийнанма.
Тюзлюк бард деб да ийнанма,
Джангыз сюймеклигиме ийнан.

Ой багъалы Офелия, назму джорукъ бла мен шох тюлме. Джюрегимдегин сёз бла айтхан къыйынды. Сени бек сюйгениме уа, ийнан. Джаным, сау къал. Сени ёмюрлюкге сюйген Гамлет».

Къызым сёзюме тынгылагьаны себебли,
Бу къагъытланы да бериб, хапарын да айтханды.
Къайда, къачан тюбешгенлерин дегенча...

Патчах
Аны сюймеклигине не дегенди да ол?

Полоний
Сиз меннге къалай къарайсыз?

Патчах
Сыйны, бизге берилмекликни юлгюсюнеча.

Полоний
Алай болургьа уа джокъ эди огьайым.
Огъай, джаш бла къызны арасында
Къабына тебреген отха-ёртеннге,
Аны уа тюзюн айтыргъа керекди,
Къызымдан да алгъа кесим эслеген эдим,
Къараб, кёрмегенча этиб турсам,
Джюрегими къагьыт кибик тёздюрюб,
Сизге къалай кёрюнюр эди ол?
«Джууукъ къойма келечисин, джазгьанын да,
Саугъаларын да алмай ызына къайтар.
Лорд Гамлет бийди, сеннге тенг тюлдю,
Болмазлыкъ затдан умут этме», — деб,
Олсагьатлай къыз кибикге сёлешдим.
Айтханымдан чыкъмады къызым,
Энди ишни неге джетгении кёребиз:
Джаш ашдан-суудан айырылды,
Джукъусуз болду, кючю кетди.
Энди аны джюрек аурууу,
Барыбызны да къайгъылы эте,
Тюрленнгенди, къыйын халгьа кёчгенди.

Патчах
Айтылгьанны тюзге санаймысыз сиз?

Бийче
Хоу. Адам ийнанырчады.

Полоний
Ма былай деб, бирни айтыб,
Артда уа ол башха тюрлю
Болгъан эсе, айтыгьыз ёмюрде.

Патчах
Эскермейме алай болуб бир да.

Полоний
(башын, бойнун кёргюзте)
Башымы кесдиреме, тюз тюл эсем бу джол да.
Мен кертисин кёзюмю къысыб да табарма.

Патчах
Къалай этиб билейик да биз аны?

Полоний
Бек тынч. Кюн узуну ол былайда айланады.

Бийче
Тюз айтасыз, алайды.

Полоний
Ол былайгьа келир кёзюуге
Мен къызымы бери джиберирме.
Экибиз а джабыу артындан къарарбыз.
Сюймеклик ауруу тюл эсе аурууу,
Ол къызымы сюймей зсе сора,
Меннге ёзюр болгьандан эсе,
Къонакь юйню тутхан дурусду.

Патчах
Огъайым джокъду, сынаб кёрейик.

Бийче
Келеди джарлы кеси, китабын да алыб

Полоний
Кетигиз, экигиз да кетигиз.
Мен анга тюбейим. Кечериксиз
(Патчах, бийче эмда джыйын кетедиле. Гамлет китабын окъуй киреди).

Гамлет
Игиди, аллахха шукур.

Полоний
Сиз мени билемисиз, милорд?

Гамлет
Айхай да. Сиз чабакъ сатыучусуэ.

Полоний
Огъай, алай къалай айтасыз, милорд!

Гамлет
Алай эсе, сиз да тюз иннетли болсагъыз иги эди.

Полоний
Тюз иннетлими, милорд?

Гамлет
Хоу.
Тюз иннетли бизни заманда джюзден-мингден бир тюбейди.

Полоний
Тюп-тюз айтасыз, милорд.

Гамлет
Аны не айтыуу бард, кёкню аллахы — Кюн огьуна, таякълары бла мыллыкны ийнакълай, къуртланы джарата эсе... Къызыгьыз бармыды сизни?

Полоний
Барды, милорд

Гамлет
Кюннге* джибермегиз аны. Эслегиз, шохум.
*(Патчахны Кюн бла тенглешдириу адетни эсге алсакъ, Офелияны тоханагъа иймегиз деген магъана чыгъады)

Полоний
(бир джанына)
Энди уа не айтасыз? Къызымы сагъынмай къоймайды. Аллында уа танымады. Чабакъ сатыучуса дегенин эшитдигиз. Тереннге кетгенди, бек тереннге. Тюзю, джашлыгъымда, мен да азмы джарсыгъанма сюймекликден. Бу болумгьа джете кетген эдим. Энтда бир кёрейим. Не окъуйсуз, милорд?

Гамлет
Сёзле, сёзле, сёзле...

Полоний
Иш нени юсюнденди анда, милорд?

Гамлет
Ким бла кимни арасында?

Полоний
Китабда не джазылады дегенлигимди, милорд?

Гамлет
Джазыучу пасыкъ, къартланы самаркъау этеди. Аланы,— дейди, — сакъаллары чалды, бетлери джыйрыкъды, кёзлеринден а чайыр къалын чыгъады, эрик джелим тёгюледи, акъыл болуб да джукълары джокъду, инчиклери да бек къарыусуздула. Аны барына да мен, сэр, ийнанама, ёзге быллай затны басмалауну уятсызлыкъгъа санайма, не ючюн десегиз, хурметли джюйюсхан, сиз къачан болса да къарт боллукъсуз менича, айры чабакъча артха ыхдырылыб турсагъыз.

Полоний
(бир джанына)
Бу шашхан эсе да, кесича бир джоругьу барды.
— Ачыкъ хауадан арлакъ кетерми эдик, милорд?

Гамлет
Къайры, къабыргьамы?

Полоний
Кертиси бла да мындан ары кетерге джарарыкъ тюлдю.
(бир джанына). 
Не джитилик барды  аны  бир-бир джууабында! Джарты акъыллыла айтханны, саула табыб айталмазла.  Алай  болса да, эрлей  барыб, къызыма  тюберча  оноу этейим.   
— Багьалы  принц, кетерге эркин этигиз.

Гамлет
Сизге берир затым джокъду, сэр, былай разы болуб айырылырча. Джашауумдан башха, джашауумдан башха, джашауумдан башха.

Полоний
Кёб джашагьыз, принц.

Гамлет
Ой, бу адам тёзмезлик къарт сылхырла!
(Розенкранц бла Гильденстерн киредиле)

Полоний
Сизге Гамлет принцми керекди? Майна.

Розенкранц
(Полонийге) Сау болугъуз, сэр
(Полоний кетеди)

Гильденстерн
Багъалы принц!

Розенкранц
Хурметли принц!

Гамлет
Ой, багъалы шохларым! Сенмисе, Гильденстерн?
Розенкранц, сенмисе? Джашла, къалайды джашау?

Розенкранц
Адам улуну бири кибик джашайбыз.

Гильденстерн
Бир насыбы — насыбыбыз чексиз тюлд.
Джазыуну къалпагъыны башы тюлбюз биз.

Гамлет
Ёзге аны аякъ тюбю да болмазсыз?

Розенкранц
Ол да, ол да тюлбюз, принц.

Гамлет
Аламат. Алай болса да не джангылыкъ?

Розенкранц
Адам адамгьа айтырча зат джокъду, дунияда намыс уяннганды ансы.

Гамлет
Алай эсе ахырзаманнга джууукълашабыз. Ёзге, тюз хапарлы тюлсюз сиз. Хо да, джарашдырыб айтчыгьыз. Джазыу дегенни не бла чамландыргъансыз, ол сизни бери, тюрмеге, иерча?

Гильденстерн
Тюрмеге, принц?

Гамлет
Игит да. Дания — тюрмеди.

Розенкранц
Сора дуния бары да — тюрмеди.

Гамлет
Кеси да юлгюлю, кёб джер юйю, зинданы, тутмагьы болгъан, алада эм эм осалы уа — Дания.

Розенкранц
Биз алай деб турмайбыз, принц.

Гамлет
Алай эсе, ол сизге тюрме тюлдю, не ючюн десенг, зат кеси аллына иги, аман да тюлдю, ол биз берген багъады анга. Меннге ол тюрмеди.

Розенкранц
Ол тюрмеча кёрюне эсе, асры кеб сый излей болурсуз кесигизге. Сизни излемлеригизге тарлыкъ зтеди ол.

Гамлет
Ай медет а! Къоз къабукъну ичине джыйыгъыз мени, анда кесими джетмиш къат Аламны патчахыча кёрмесем, кёрюрсюз. Ол къуджур тюшледиле мени къоймагъан!

Гильденстерн
Тюшле да сыйны бек тартхандан кёрюнедиле. Башына сый тартыучу адам бола тургьан ишлени къулакъгьа алмайды. Ол кесини юсюнден сагъышла бла джашайды. Ол — тюшлерини кёлекгесиди, кеси къурашдыргъан затланы кюзгюсюдю

Гамлет
Тюш — ол кеси кёлеккеди.

Розенкранц
Ма андады иш. Сиз керексиз сый тартыуну магъанасызлыгъын кёресиз. Ол — затны кёлеккеси огъуна тюлдю, кёлеккени кёлеккесиди ол.

Гамлет
Сора джарлыла дуниялыкъдыла, патчахла бла, кёкге-джерге сыйынмазча кёбдюрюлген тулпарла уа — джарлыланы кёлеккелеридиле. Ёзге бу акъылман сёзню къоюб, юйге барсакъ иги болурму эди? Акъылымы башыма джыялмай тебрегенме.

Розенкранц бла Гильденстерн
Болушургъа сизни ызыгъыздан джанлаусуз барлыкъбыз биз.

Гамлет
Къоюгъуз, кереклиси джокъду. Мени джумушчуларым меннге арт кёзюуде асры иги къараб тебрегендиле. Ёзге, къолугъузну джюрегигизге салыб бир айтыгъыз: нек келгенсиз Эльсиноргьа?

Розенкранц
Сизге къонакъгъа келгенбиз, принц, башха джумушубуз джокъду.

Гамлет
Джарлылыгъыма кёреди разылыгьым да. Алай болса да, сау болугъуз, ёзге бу разылыгьым да асры кёбдю сизге. Сизни чакъыртханмы этгендиле? Кеси разылыгьыгъыз бламы келгенсиз? Не? Тюзюча, бетигизге кёре джууаб беригиз. Не? Къалай дейсиз?

Гильденстерн
Биз не айтыргъа керекбиз, милорд?

Гамлет
О не да айтыгъыз, иш кёллю болмагъыз ансы. Сизни чакъыртхан этгендиле. Сиз билдирмезге кюрешсегиз да, къарамыгьыздан танылыб турады ол. Мен билеме, ашхы патчах бла бийче чакъыртхандыла сизни.

Розенкранц
Не мурат бла принц?

Гамлет
Аны уа, сиз иги билликсиз. Алай болса да, бизни алгьыннгы шохлугьубуз бла, бир иннетлилигибиз бла, башха затла бла да тилейме: тюбсюз-башсыз сёлешмегиз мени бла. Сизни чакъыртханмыдыла, огъесе чакъыртмагъанмыдыла?

Розенкранц
(Гильденстерннге)
Не айтабыз?

Гамлет
(бир джанына)
Хы, ачыкъ болду энди!
 — Мени сюе эсегиз, алдамагъыз.

Гильденстерн
Милорд, биз чакъырылыб келгенбиз.

Гамлет
Нек чакъыргъанларын айтайыммы? Алай бла, сиз айтырыкъны мен кесим айтсам, сиз патчах бла бийчени тахсаларын ачыб, къыйынлашырыкъ тюлсюз. Кёб болмай мындан алда, не эсе да, джарыкълыгъымдан кетиб, джашаугъа суууб къалдым. Аламны гюл бачхасы — джер — кёзюме бир къотур къаяча кёрюндю. Бу башыбыздагъы чексиз хауа шатыр, адам къолу ишлемеген бу ариулукъ да — заранлы ийисли тютюнча кёрюндю. Дуния сейирлигиди адам! Къалай асыл оюмлуду ол! Чексизди аны фахмусу! Къалай табды аны сан битиши, джюрюшю да! Мёлеклеге джууукълашад иши, атламы бла! Ангысына къарасанг — Аллахды дерсе! Аламда андан, андан баш не болур? Алай а, аны барындан да не, ахыры кёр бла бошаллыкъ эсе? Не эркишиле, не тиширыула эсиме келмейле, сиз ышарыб ийнанмагьаныгьызны билдирсегиз да.

Розенкранц
Акъылыбызда да джокъ эди ол зат, принц!

Гамлет
Сора нек кюлюмсюредигиз да, эркишиле эсиме да келмейдиле дегенимде?

Розенкранц
Сизни таба атланнган актерлагьа кёз-къаш берлик тюлсюз сиз сора, деб кёлюме келиб ышардым. Бизден ала джолда къалгьан эдиле.

Гамлет
Патчахланы ойнагьаннга баш урама. Аны уллулугьуна борчлума мен. Джер-суу къыдырыб айланнган рыцарь кесини къылычына, кюбесине джараулу иш табар. Тосну ахсыныулары да бош къалмазла. Мышау да излегенича тынгы табар. Текени чамын, дыгьыныча, сакълагьанла, джарылгьынчы бир кюлюрле. Бийче да, назму джорукъну да истемей, кёлю бла ойнасын. Не актерлалла ала?

Розенкранц
Ол сиз джаратыучула — ара шахардан трагикле.

Гамлет
Аланы ким къозгъагъанды? Махтау, ачха джанындан да бир джерде турсала хайырлы эди.

Розенкранц
Мен ангылагьандан, аланы джолгъа чыгьаргъан джангы джорукъладыла.

Гамлет
Мен шахарда болгъан сагъатдача, алгъынладача, багъалатамыдыла аланы? Адамла басыныб къараймыдыла?

Розенкранц
Огъай, анда тюлмюдю къыйынлыкъ.

Гамлет
Нек болгъанды да алай!? Ала алгъындан аманмы ойнайла?

Розенкранц
Огъай, аланы ойнагъанларына сёз джокъду. Алай а шахарда сабий къауумла аллай джыр-оюн кёргюзедиле, аллай мийик макъамланы чыгъарадыла, бусагьатда халкъны эси аладады. Басма хыликке этеди деб асры къоркъгъандан, таб аскерчи адамла да джюрюмейдиле эски театрлагьа.

Гамлет
Кертиси бла да ол сабийле алай къоркъуулу болурламы? Кимди алагьа къарагъан? Ачха тёлеген? Артда аланы ауазлары тюрленсе, базыкъ болса, кеслери да тюз театрланы актерлары боллукъдула. Тамадаланы болушлукълары бла кеслери тамблаларына кьаршчы кюрешгенлерине сокъуранмазламы олсагьатда?

Розенкранц
Тюзю, эки джанындан да кёб дауур болгъанды. Халкъ да, гюнахха къалама демей, аланы бир-бирине юсдюрюб кюрешеди. Бир кёзюуде, пьесада литература джау ууадых этилмей эсе, анга джукь тёлемей тургъандыла.

Гамлет
Кертими айтасыз?

Гильденстерн
Джюрекле аз джарылгьандыламы дейсиз.

Гамлет
Джашчыкъла онглаймыдыла да?

Розенкранц
Онглайдыла, принц. Таб Джерии кёлтюрюб тургъан Геркулесни да*. (* Джерни кёлтюрюб тургъан Геркулес «Глобус» театрны белгиси эди)

Гамлет
Сейирсинирге да керек болмаз. Сёз ючюн, бусагъатда, мени ата къарнашым — дат патчахды. Атам саулукъда аны бла сёлешиб къыйналмагъанла да, энди аны ууакъ суратларын огьуна джыйырма, къыркъ, элли, джюз дукатха огъуна аладыла. Былайда адам инсаны ангыламазча бир зат барды, шо, философия аны ачыкълаялса эди!

Сахнаны артында сыбызгъы тауушла

Гильденстерн
Ма, актерла да.

Гамлет
Хош    келигиз,    Эльсиноргъа,    джюйюсханла!
Къолларыгъызны  тутдуругьуз,   шохларым.  Дунияда джюрек ачыкълыкъны кёргюзтген адет, адеб дегенча затла бардыла. Бир-бирибизге аллай белгиле берейик, мен актерлагьа сизден эсе джарыкъ тюбегенча кёрюнмез ючюн. Сау келигиз, энтда бир кере. Ёзге мени ата къарнашым — аталыгъым, аны юй бийчеси — анам джангыладыла.

Гильденстерн
Алай дегенигиз, милорд?

Гамлет
Мен джангыз норд —норд—вестде шашама. Къыбыла джелде уа илячинни къаргьадан айыраллыкъма.

Полоний киреди

Полоний
Не этесиз, джюйюсханла.

Гамлет
Тынгылагъыз, Гильденстерн, сиз да, Розенкранц. Эки къулагъыма эки тынгылаучу. Сиз бусагъатда кёрген бу къарт сабий алкъын бешикден чыкъмай турад.

Розенкранц
Ол экинчи кере тюшген болурму ары? Къарт бла сабий бирчалла дей шойла да.

Гамлет
Ол да актерланы хакъындан келмей эсе, иги къарагъыз.
- Тюп-тюз айтасыз, сэр. Баш кюн, эртден бла, сиз айтханча.

Полоний
Милорд, мени сизге джангылыкъларым бардыла.

Гамлет
Милорд, мени сизге джангылыкъларым бардыла. Росций Римде актер болгьан кёзюуде...

Полоний
Актерла келгендиле, милорд.

Гамлет
Керт да! Ах —ах —ах!

Полоний
Алла хакъына, милорд.

Гамлет
Эшеклеге миниб...

Полоний
Дунияда эм иги актерла. Хар кимни излемине кёре ойнарыкъдыла. Трагедия, комедия, хроника, пастораль, комедиялы пастораль, тарихли пастораль, трагико-тарихли, траги-комико-тарихли пастораль, эмда аланы араларында эсге келмезлик кёрюнюуле. Назмуланы азбар айтыргъа, не да эрлай къурашдырыб айтыргьа алача табыллыкъ тюлдю. Алагьа разы болурелле Сенеки, Плавт* да (*16-чы ёмюрде Ингилизде алагъа ушатыб джазгъандыла).
 
Гамлет
Ой Евфай, Израильни сюдюсю, сени къаллай хазнанг бар эди!*
*(Библияда Евфай къызын къурман этгенди деб айтылады).

Полоний
Сора, къаллай хазнасы болгьанды аны, милорд?

Гамлет
Аны уа:
«Джангыз къызын ёсдюргенди
Кёз гинджисинча сакълаб».

Полоний
(бир джанына)
Къызымы сагьынады хаман!

Гамлет
Не? Алай тюлмюдю, къарт Евфай?

Полоний
Евфай мен эсем, сора тюппе-тюз айтаса: мени, кёз гинджимча багъалатхан къызым барды.

Гамлет
Огъай, ол чыртда тюз тюлдю.

Полоний
Неди да тюз, милорд?

Гамлет
Тюзю уа буду:
«Аллах айтхан
Олду джазыу».
Андан сора да кесигиз билесиз:
«Боллукъ болад,
Буйрукъ алайд».
Мындан арысы, кечериксиз, дин назмуну биринчи тизгинлериндеди, — бусагъатдауа, кесигиз кёресиз, — бизге кёз ачаргьа тюшеди.

Тёрт- беш актер киреди

Хош келдигиз, джюйюсханла. Сау келигиз. Къууандырдыгъыз. Сау келигиз, джанларым.
- Ма, эртдеги, шохум! Къаллай сакьал джибергенсе, мен кёрмегенли. Аны ташасында Данияда меннге мыйыкъ тюбюнден кюлюр ючюнмю келгенсе?
- Сизни кёре болурмамы, бийче къыз?* (*Шекспирни кёзюуюнде тиширыу рольланы джашчыкъла, джашла ойнагъандыла)
Мен кёрмегенли венециан чурукъну табаны тенгли бирге башынг ёрге кёлтюрюлгенди. Ауазыгьыз бизге, кёзбау алтынча, джалгъан кёрюнмез деб ийнанабыз.
- Хош келдигиз, джюйюсханла. Француз илячинчилеча, биринчи тюртюлгенибизге мыллык атайыкъ. Къайда, къаллай болса да, бир монолог окъучугъуз. Сизни санат къаллай болгъанын бир кёрейик. Къаллай болса да, джаны- къаны болгьан бир монолог.

Биринчи актер
Къаллай монолог дейсиз, ашхы принц?

Гамлет
Эсимдеди, бир кере сен меннге бир юзюкню окъугьан эдинг; пьесаны джаратмагьанлары себебли, аны ёмюрде да салмагьандыла, салгьан эселе да джангыз бир кере салгъандыла. Тюзю, къара халкъгъа джараулу болмаз эди ол. Алай а мен ангылагъандан, менден эслирекле айтханнга кёре да, сахналагъа оюмлу бёлюнюб, таб, уста джазылгьан асыулу зат эди ол. Эсимдеди, назмулагьа субайлыкъ, тилге уа — учунмакълыкъ джетмейди дегенлери, ёзге керексиз омакълыгьы болмагъан деменгили иш деб, аны бары да черте эдиле. Анда мен бир монологну джарата эдим, артыкъсыз да: Дидонагьа Эней* (*Троянлы джигит Эней бир джол джортууулда, боран уруб, карфаген джагъагъа тюшеди. Карфагенни бийчеси Дидона аны сюеди. 1-чи актер окъугъан монологда, Эней Дидоногъа Трояны оюлгъанын хапарлайды)
кесини юсюнден хапарлай келиб, Приамны ёлтюргенлерини юсюнден айтхан джерни. Ол сизни эсигизде эсе алкъын, къайсы тизгинден башлагьыз дейимми. Тохтагьыз, тохтагъыз:
«Къутсуз Пирр* ол Гиркан** джаныуаргъа ушагъан
(*Урумлу батырны – Ахиллни – джашы Пирр троянлылагъа атасы ючюн дерт джетдиреди. Гамлет аны кесини джазыууна ушатады.
**Гиркан – къаблан. Гиркания деб, Хазар тенгизден кюнчыгъыш къраллагъа айтхандыла.)

Огъай, алай тюлдю. Ёзге, Пиррден башланады:

«Къутсуз Пирр атны къарнында бугъунуб джатханда,
Аны сауут-сабасыны къаралыгъы да,
Кёлюню басыннганы да кечени эсге тюшюре элле;
Энди уа кийими къараууз къызыл болгьанында
Ол бютюн да келепен кёрюндю.
Энди аны юсю башдан аякъ,
Аталаны-аналаны, джашланы- къызланы
Къанларындан толуду, джана тургъан къабыргъала,
Аны джолун джарытхан къабыргьала
Чырылдатыб, кюйдюрюб къабукъ этген къанларындан.
Къарамы отдан, ачыудан джана,
Сыйытдан, къычырыкъдан, къандан эсире,
Кёзлери да чыгъаргъа джетиб,
Пирр аллахсыз Приамны излейди...»

Андан арысын кесигиз айтыгъыз.

Полоний
Таб айтасыз, милорд! Ауазыгъыз да иги, мардадан чыкъмай!

Биринчи актер
...Пирр аны кёреди. Приам
Къылычын ёрге кёлтюреди, алай а,
Къарыусуздан тыялмай, иеди джерге.
Пирр шыбылача, эрлей джетиб,
Къылычы бла кериледи Приамгъа:
Къылычны джели огьуна аудурады аны.
Олсагъатлай, ачыгъандан оюлгьанча,
Джана тургъан къаланы къабыргьасы
Оюлад да, абызыратады мурдарны.
Сызгьырыб сууурулгьан къылыч,
Хауагьа чанчылгъанча, тохтайды.
Суратда мурдарча, бир кесекге
Ол халда сын болады Пирр.
Алай а джауарны аллында болуучусуча,
Хауа уюб, булутла тохтаб,
Джер да къымсыз болуб тургьанлай,
Кёк кюкюреген бир титиретед тёгерекни,
Пирр да аллайын, шыбылача, къабынды:
Марсха кюбе этген эмегенле
Гюрбеджилеринде салта бла темирни
Пирр Приамны къылычы бла ургъандан бек,
Ура болмазелле кёллери барыб.
Уял, Джазыу. Ай, медет, Тейриле,
Аны арбасын сыйырыгьыз,
Чархын сыйырыгьыз аны, тохунун ууатыгъыз,
Ууатыгъыз кегейлерин, кёчер агьачын а —
Булутладан джаханимге джиберигиз!»

Полоний
Асыры узунду.

Гамлет
Бусагьат аны берберде къысхартырла сизни сакъалыгьыз бла бирге.
— Тохтамагьыз, марджа. Ол билген тебсеу эмда ушагъыусуз чамла, кьалгьандан а баш къагъыб тебрейди. Бардыр. Гекубагъа* кёч.(*Гекуба - Трояны патчахы Приамны юй бийчеси)

Биринчи актер
«Къоркъутурчады сыйы тебленнген патчах бийчени къарамы...»

Гамлет
Сыйы тебленнген патчах бийчени?

Полоний
Игиди! «Сыйы тебленнген патчах бийчени»,- былайы игиди!

Биринчи актер
Джыламугъу бла джукълата отну,
Башында да тахта бёркюню орнуна
Бир бош джурун, къартлыкъ къуу этген
Санларына да джабыу чырмаб,
Джалан аякъ чаба эди ары-бери.
Къайсы адам да аны алай кёрсе
Къадарны тюзлюгюне ийнаннганын къояр эди,
Къаргьар эди бийлик этген джазыуну.
Кёз туурасында аны эрин чанчакълай,
Пирр бийчени къалай хыликке этгенин
Кёрселе эди Кёкден къараб Тейриле:
Тынгылары бузулур эди аланы.
Насыбсызны асры джазыкъсыннгандан
Джыламукъдан толур эдиле кёзлери».

Полоний
Ары къарагъыз, кёзлерине джыламукъ уруб, бети да тюрленнгенди. Къоюгъуз, марджа, боллукъду.

Гамлет
Къояйыкъ. Къалгъанын артда айтырса.
- Актерлагъа иги къарарча этигиз, мубарек. Эшитемисиз, аланы аяргъа, эслерге керекди, не ючюн десегиз – бизни заманны къысха хапарыдыла ала. Сын ташынгда джазылгъан осал болсун, саулугъунгда аланы аман атха чыгъаргъандан эсе

Полоний
Принц, мен алагъа тыйыншлысыча къарарма.

Гамлет
Огъай, - игирек, джин урсун сени огьесе! Хар кимге тыйыншлы болгъаныча этсенг, чыбыкъ урулмай ким къаллыкъды. Халаллыгъыгъыз джетгенине кёре болсун алагъа къарауугъуз. Ала да ол затха не къадар аз тыйыншлы болсала, халаллыкъгьа сиз ол къадар тыйыншлы боллукъсуз. Ашырыгьыз аланы.

Полоний
Джюрюгюз, джюйюсханла.

Гамлет
Ызындан барыгъыз, джюйюсханла. Оюн тамбла боллукъду.
(Биринчи актердан къалгъанла Полоний бла кетелле)
Шохум, бир айт, сиз «Гонзагону ёлтюргенлерин» ойнаяллыкъмысыз?

Биринчи актер
Хоу, милорд.

Гамлет
Тамбла ингирде кёргюзтюрсе аны. Бир айт, керек болса мен кесим джазыб къошхан 12—16 тизгинни азбар айтыргьа боллукъмуду?

Биринчи актер
Хоу, милорд.

Гамлет
Туура да аламат! Ол джюйюсханны ызындан бар, эсле, къъозуб оюн этерсе.
Биринчи актер кетеди

Ингирге дери айырылабыз, шохларым. Энтда къайтарыб айтама: Эльсинорда сиз сакьланнган къонакъласыз.

Розенкранц
Багьалы принц!

Гамлет
Аллах аманаты болугьуз.
(Розенкранц бла Гильденстерн кетедиле)

Шукур, кесим къалдым эм ахырында!
Барыб тохтагьан къулма, пасыкъма мен!
Былайы бла озуб баргъан бир актер
Муратына бойсундуруб ангысын,
Джалгъан сезимлеге тамам кесин бериб,
Кёзлерине ау чабыб джыламукъдан,
Бетинден къаны къачыб, ауазы да
Къалтырай келиб, тунчугьургъа джетиб,
Къаллай азаб халгьа кирди.
Не ючюн? Гекуба амалтын!
Гекубагьа ол неди? Неди анга Гекуба?
Ол а джылайды кюч кёрюб, ичин тартыб.
Менича керти къыйынлыгьы болса уа,
Къалай этер эди ол? Аны джыламугьу
Ырхы болуб басар эди сахнаны,
Кёк кюкюрегенча ауазы, шыбыла сёзю
Акъылындан шашдырыр эди терсни,
Тюзню да джюрегин къалтыратыр эди.
Джахилни огьуна уятыр эди ол
Кёргенни, эшитгенни да титиретиб.
Мен а,
Бютюн — дуппукъ, бютюн — джазыкъ, айланама
Ауа-сауа. Кесим ючюн, не да итлик бла
Тахтасыз, джашаусуз да къалгьан атам ючюн
Бармакъны бармакъгъа ургъаным джокъ.
Къызбаймамы мен сора?
Дюргенлик этерик бармыды меннге?
Сакъалымдан чимдерик, бурнумдан къысарыкъ?
Кимди меннге къол кёлтюрлюк?
Тюз болгьанымы да биле тургьанлай, мени
Ётюрюкчю атха чыгьарлыкъ бармыды базыб?
Батырыракъ. Сиз этгеннге къол салырма.
Чыпчыкъ дорданымда-бауурумда ётюм,
Не бедишим ачыуландырмайдыла мени.
Ансы мурдарны ёлюгюн эртде
Аш этер эдим къаргъагьа-къузгьуннта.
Хауле пасыкъ! Къутсуз, огьурсуз,
Ётюрюкчю, къанлы, татлы къабаргъа сюйген!
Ой, дерт къайтарыу!
Итден башхалыгьым джокъду мени!
Джоюлгъан атаны джашыма мен.
Къадар кеси айтханды: тур, дерт джетдир. Мен а...
Сауут джуугъан къатынча, аман сёлешиб,
«Ах», «ох» этиб, кёл кенгдиреме.
Тюу, юйю къуругьан! Уян, мыйым! Къайда эсе да,
Къара иш этген осалла,
Этген аманлыкъларына ушаш оюннга къараб,
Кёллери толуб, тюшюнюб, этген аманлыкъларын
Айтыб къоялла деб эшитген эдим.
Мурдарлыкъ сёзсюз да билдиреди кесин.
Атамы ахырына ушаш оюнну
Ойнагъыз деб буюрайым да актерлагъа
Ата къарнашымы халына бир къарайым.
Кесин билдирсе, не этерими билликме.
Ёзге алай болмай, ол ауана,
Атамы сыфатына кирген Ибилис эсе да,
Ким биледи. Мени арыгьан, унукъгъан,
Къарыусуз заманымы табыб, джангылтыб,
Менден бошаргъа излерге да болур.
Мен билгенден, сезгенден онглуракъ,
Шагъатлыкъ этген затла керекле.
Мени оюмум тюз эсе, бу пьеса
Керти бетин ачарыкъды патчахны.
(Кетеди)

ЮЧЮНЧЮ АКТ

Биринчи кёрюнюу
Эльсинор. Къалада отоу.

Патчах, бийче, Полоний, Офелия, Розенкранц эмда
Гильденстерн киредиле.

Патчах
Къолугъуздан келмейд сора билирге
Ол шашханча нек этдиргенин кесин?
Ахыры не бла бошалыр да демей, ол
Туура алай нек болгъанды тынгысыз?

Розенкранц
Таб болмагъанын кеси да айтды бизге,
Чурумун а билдирирге излемед.

Гильденстерн
Андан тюб табхан болмазлыкъча къыйынды.
Саулугьуну юсюнден башланса сёз
Ол аны эрлей бир джанына бурады.

Бийче
Ол сизге къалай тюбеди?

Розенкранц
Ишленмеклиги болгъан адамча, адебли.

Гильденстерн
Алай а бираз амалсыз болгьанча.

Розенкранц
Джукъ соруб къыйналмаса да кеси,
Джууаб этерге, сёлеширге разы эд.

Бийче
Кёз ачаргьа чакъырмадыгъызмы аны?

Розенкранц
Кеси аллына биз излегенча болду.
Джолда келе актерлагьа тюбегенек.
Аны эшитиб ол керти да къууанды.
Къалай алай да, къаладалла актерла.
Джангылмай эсе, бюгюн огъуна алагьа
Ойнаргъа буюрулгъанды.

Полоний
Тюздю, аны бла къалмай,
Сиз сыйлыла экигиз да келиб,
Спектакльге къарарыгъыгъызны тиледи.

Патчах
Табу этиб да барлыкъбыз. Меннге
Аны ол затха тирилгени къууанчды.
Сиз да аны кёллендиргенлей туругьуз.
Эрикмесин.

Розенкранц
Къолдан келгенни аярыкъ а тюлбюз.

Розенкранц бла Гильденстерн кетедиле

Патчах
Мени Гертрудам, сен да кетсенг керегед:
Гамлет бери келирча этгенбиз.
Ол былайда Офелиягьа тюртюллюкдю.
Биз а, амалсыздан тахсачыла,
Аны атасы бла былайлада бугьунуб,
Принцни къыйынлыгьыны чуруму
Сюймекликмиди, башха затмыды огъесе,
Таблыкъ бла билеле эсек, кёрейик.

Бийче
Мен кетейим. Сизге уа Офелия,
Айтырым: принцни ол халгъа джетдирген
Джангыз сизни ариулугьугьуз болсун.
Адеблилигигиэ а аны джолун тюзетиб,
Аны, сизни да сыйыгьызгъа сый къошсун.

Офелия
Аллах айтса.
(Бийче кетеди)

Полоний
Офелия, былайлада айлан.
Сыйлы патчах, джашыныгъыз сиз да.
Къызым, сени да къолунгда китаб болсун.
Окъугъан сылтау бла кесинг джангыз булджу.
Барыбыз да былай кибикбиз биз:
Тыш къарамыбызны тамам гюнахсыз этиб,
Керек болса шайтанны да алдарбыз.

Патчах (бир джанына)
Ой не тюзюн айтыу этди бу!
Сыртымдан къайиш къобаргьанча этди.
Къызарыб тургьан ингилигин алсанг,
Къахмени джаякълары да алай джийиргеншли тюлле,
Мени ишлеримча, кука сёзлени тюбюнде.
Ой, нечик къыйынды!

Полоний
Ол джууукълашады. Патчах, джанлайыкъ,
(Патчах бла Полоний кетедиле. Гамлет киреди)

Гамлет
Джашагъан-ёлген да тынчды,
Ёлмей-къалмай тургъанды къыйын,
Экили болуб тургъанды къыйын.
Кетейимми, къалайыммы? Къалай этсин адам?
Не ёр бол, не кёр бол.
Ангарылыб, тентек болуб турмай,
Бир джанына болургъа керекди —
Не ары, не бери.
Болургъа не болмазгъа — ма сорууну башы.
Айхай, ол дуниягьа ашыгьыргьа
Анда да не сакълагъанын ким биледи?
Бу джоюлгъан, оюлгъан дунияда къалыб да не этгин?
Джазыуунгу ачылыгьына бойсунургьа тыйыншлымыды,
Огъесе, эрча, анга къаршчы туруб,
Дуния бла бир къыйынлыкъ бла джан къазауат этиб,
Аладан бошаргъамы керекди? Ёлюрге, ёлюб джукъларгьа
Алай бла джанынгы-санынгы да минг-минг азабдан Къутхаргъанынгы биле. Ол тюлмюдю муратха джетиу?
Тынаргьа. Джукьугьа кёмюлюрге. Тюшлеге бёленирге!
Тюшлеге бёлениб джукъларгъамы? Джууабы да ма.
Джер сезиминг сыдырылыб кетгенде,
Ол ёмюрлюк джукъуда къаллай тюшле кёрюнелле?
Ма соруугъа джууаб. Ма анча джылгъа
Бизни къыйынлыкъларыбызны ёмюрлерин узакъ этген зат.
Ансы ёмюрге кесини сыйын теблете,
Унукъдуруучуланы ётюрюклерине тынгылаб,
Бийлени да джекиргенлерине тёзюб,
Сезими джууабсыз къалгьанына да чыдаб,
Тюзлюгю дженгил джетмегенин да кёрюб,
Барындан да бек а, сыйсыз къауум
Сыйы болгъанны учуз этгенин кёлтюрюб
Ким турлукь эди,
Барындан да къутхарлыкъ эсе къылыч.
Ким разы боллукъ эди, ынгычхай,
Джашау джюкню тюбюнде джёбелерге.
Алай а, ёлгенден сора белгисизлик,
Артха киши къайтмагъан дуниядан къоркъуу,
Киши къайтмагъаны ол дуниядан ызына,
Белгисизликге мыллык атаргьа къоймай,
Бой салдырадыла юреннген къыйынлыгьына.
Ма ол оюм барыбызны къызбай этед.
Таукеллигибиз да акъылны къаратон битигинде
Гокгача, мууал болад. Ма алай
Къурушалла кенг къанатлы муратла,
Аллында хорламгьа учундургъан, ышандыргьан умутла,
Къалгъан ишге къан джауады ма алай.
Ёзге болду! Къууанчым Офелия!
Тилек эте, мени гюнахларымы
Унутмазса деб умутчума сенден, мёлек.

Офелия
Принц, кетген кюнледе халыгъыз къалай эди, сауму эдигиз?

Гамлет
Сау бол. Мен саума, саума, саума.

Офелия
Принц, сизни саугъаларыгьызны
Эртде огъуна къайтарыргьа деб тура эдим.
Алыгьыз.

Гамлет
Эшта-эшта, сиз джангылгъан этесиз.
Сизге саугъа бермегенме ёмюрде.

Офелия
Бергенсиз, принц, бек да билесиз аны.
Саугъаларыгьызны эки къат сыйлы этген
Сёзлеригиз элле, ич магьанадан толу.
Хайыр джокъду барындан да энди.
Кесигизге къайтарама. Алыгьыз.
Адебли къызла ушатмайдыла бир да
Саугъа бериб, тюз турмасала артда.
Алыгьыз.

Гамлет
Сора сиз адебли къызсыз, алаймыд?

Офелия
Милорд!

Гамлет
Кесигиз да ариусуз сора?

Офелия
Сизни халаллыгъыгъыз, не айтыргъа излейди?

Гамлет
Сиз адебли да, ариу да къыз зсегиз, адебигизни чырайыгъыз керекли джери джокъду.

Офелия
Ариулукъгьа эм иги нёгер адеблилик тюлмюдю да?

Гамлет
Айхай да!  Адеблилик ариулукъну тюзетгенден  эсе, ариулукъ адеблиликни  кёмеуюлге  кёмер.  Алгьын  ол къуджур кёрюннгенди, энди уа ол затха шагъат да керек тюлдю. Къачан эсе да мен сизни сюе эдим.

Офелия
Мен анга кертиси бла да ийнаныб тура эдим, принц.

Гамлет
Ийнаныргъа уа  керек тюл эди. 
Бизни  къаллай тюшюндюрюб кюрешселе да, джаныбыз гюнахлылай къалады. Сюймеклигим джокъ эди сизге.

Офелия
Ол къадар къыйын тийди алданнганым!

Гамлет
Монастыргъа бар. Гюнахлыланы джайгьандан не хайыр? Мен кесим алай джоюлгъанладан тюлме. Алай а кесиме аллай бир дауум барды, дуниягъа туумагъан мен огьуна болгьа эдим. Мен бир да ёхтемме, дертлиме, кесими бир да бек сюеме. Башымда оюмладан эсе, джийиргеншли сагьышла  кёбдюле,  алагьа  къан-джан   юфгюрюрге фахмум джетеди, муратымы тындырыргъа да заманым барды. Не эминагъа тепчилдеб айланалла меничала кёк бла джерни арасында? Къыйырдан тутуб барыбыз да ётюрюкчюлебиз. Джангыз бирибизге ийнанма.  Кеси разылыгьынг бла монастыргъа бар. Атанг а къайдады?

Офелия
Юйдеди, милорд.

Гамлет
Аны тышындан  кирит сала турургъа  керекди, тели оюнларын юйдегисине кёргюзте турсун. Сау кьал.

Офелия
Сыйлы къадар, бир болуш анга!

Гамлет
Эрге чыкъгъан тёренг болса, къаргьышым берненг болсун. Бузча сыйдам, къарча таза бол, — сёзден къугулмазса, тамгъа тюшмей къалмаз. Монастыргьа бар дейме да сеннге. Бар. Амалсыз эр керек эсе уа, телиге бар: акъыллыла билелле, сиз аладан къаллай джаныуарла этгенигизни. Монах тиширыулагъа къошул, бар да! Кечикме. Сау къал.
(Кетеди)

Офелия
Къаллай акъыл, къаллай мыйы къуруду!
Билими, сёзге усталыгъы, ишленмеклиги
Байрамыбыз, умутубуз бизни,
Эслиликни, адеблиликни кюзгюсю...
Бары да не ууалыу этди. Бары да, бир джукъ къалмай.
Мен а? Энди аны ол пелиуан ангысы
Джарылгъан къонгурауча къалтырагъанда,
Ол суусурат джаш сыфатын да аны
Шашханлыкъ бютюн тюрлю этгенде,
Кимме мен? Эм джарлы тиширыу,
Аны антларыны бал джугьусу бла кёлюмде.
Ой аллах! Къайры кетди ол бары?
Нени кёреме мен?

Патчах бла Полоний къайыталла

Патчах
Сюймеклик? Ол тюлдю аны къайгъысы.
Андан сора да аны сёзлеринде
Байламлылыкъ джокъ эсе да, шашханлыкъ да джокъду.
Аны кёлюню ташасында, теренинде
Къанатлана тургьан абаданыракъ къайгъы барды.
Къыйынлыкъны джолун кесер ючюн,
Бу оноугъа келгенме сагъышланыб:
Болджал салмай Ингилизге атлансын да,
Къалгъан кесегин джыйсын джасакъны*.
(*8-11-чи ёмюрледе даниячыла бла скандинавчыла Ингилизге чабыуул этиб тургъандыла. 11-чи ёмюрде  Ингилиз дат патчахха джасакъ тёлеб тургъанды).

Ким биледи, тенгиз, джангы джерле, адамла,
Джюрегинден ол къоркъууну, къайгъыны
Чачарла, ансы ол кесин, бизни да
Сылыт этерге тебрегенди. Тюзмю айтама?

Полоний
Таб алай огьуна иги болур.
Джюзсюн, сагъышындан арытылсын, ёзге
Биягъынлай мени кёлюме келгени:
Джууабсыз сюймекликди аны кюйдюрген.
- Хы, къызчыгьым, сен къайтарыб кюрешме,
Алайсыз да Гамлет айтханны эшитдик.
- Ашхы, алай а спектаклден сора
Бийче принц бла сёлеширик болур.
Бетдет бетге сёлешсин аны бла,
Керек эсе мен джашыртын тынгыларма.
Алай бла да тюзеталмасакъ бир джукъ,
Сора, Ингилизге ашырыгъыз, не да
Тюрмеге. Сюйгенигизча этигиз.

Патчах
Алай болсун. Къоркъуулу шашханланы
Тюрмеге ургъан да адетди.
(Кетеди)

Экинчи кёрюнюу

Биягъы джер. Къалада зал.
Гамлет бла талай актер киредиле

Гамлет
Рольну мен кёргюзтгенча ойнагьыз, марджа: тынч эмда тыйгъычсыз. Кёбюгюз этиучюча,  тамакъны бошлаб къычырлыкъ эсегиз а, сизден эсе, сора, аны шахар къодучугъа   берилгени   иги   эди.   Андан сора къолларыгъызны былай  мычхы этиб, хауаны кесиб турмагьыз, нени да мардасы барды. Сезимлеригиз ырхы болуб, боран болуб бара эселе да, таб тенгизча чайкъала эсе да кёлюгюз, кесигизни чекде тыя билигиз, — олду неге да субайлыкъ берген. Мазаллы джаш, башында да бир гапна джалгъан чачы бла – бош дауур бла теке оюндан сора джукъ ангыламагъанланы – къууандыра, кёз аллынгда джюрекдегин джыртыб,  джулкъуб тебресе, джарылмай не этгин. Мен аллай джигитни, Иродну* бир тюрлю къабына кирир акъыл алгьаны ючюннге огъуна, ууадых этдирлик эдим. Барыб тохтагьан Ибилисди ол. Аллай затдан сакъланыгъыз.

(*Ирод кёб драманы джигити болгъанды. Кеси да къычырыкъчы. Гамлет бош дауурну сюймегенин айтады)

Биринчи актер
Сизни сыйлылыгьыгъыз, рахат болугьуз.

Гамлет
Ёзге керексиз къурушхан да иги тюлдю, неде да ич ауазгьа бойсунугъуз. Ушакъгъа кёре къымылдагьыз, къымылдагьаныгъызгъа кёре сёлешигиз, кертиликни чеклеринден чыгьыб кетмегиз ансы. Марданы бузгьан зат театрны къадарындан джанлайды, театрны ёмюрден бери ёмюрге дери да борчу бирди, буду: джашауну кюзгюсю болургъа, игиликни, аманлыкъны да бетлерин тюз кёргюзюрге, къайсы ёмюрню да къошмай-къоратмай, болгъаныча сыфатларгьа. Быллай затда не оздуруб джиберсенг, не джетдирмей къойсанг, — ангыламагьан кюллюкдю, хапары болгъан а къыйналлыкъды, аны оюмун а, — сиз, огьай демесегиз, — театрны толтургъан ол биринчилени барындан да багъалатыргъа керексиз. Мен махтаулары кёкге-джерге сыйынмагьан аллай акгерланы кёргенме, ачыуланыб сёкгенлигим тюлдю, ауазлары бла, кеслерин джюрютгенлери бла не динлери болгъанлагьа, не меджисуулагъа — дунияда бир тукъум бир затха ушамай эдиле. Ала алай къымылдай эдиле, улуй эдиле, къайсы болумсуз, фахмусуз джаратханды адамны деб сейирсинир эдинг — адамланы алай къуджур кёргюзте эдиле ала.

Биринчи актер
Принц, биз ол чыртда келишмеген затланы керахат этгенбиз.

Гамлет
Керахат этген бла къалмай, толусу бла харам этигиз. Ойнагъан телилеге уа, алагьа джораланыб джазылгъандан артыкъ сёлеширге къоймагьыз. Ансы бир къаууму, къарагьан халкъны манграмаз къауумун джарыкъ этер ючюн, пьесаны магъанасына, баргьанына къарамай, керексиз джерде харх этиб башлайдыла. Ол — бусхул текелени ангысызлыкъларындан, аллай учуз затла бла башларына сый тартаргъа кюрешгенликлеринден, «мен» деб, дорданларын тургъузуб, кеслерин кёргюзюр дыгаласдан чыгъады. Аллай зат чырт да болмазгъа керекди. Барыгъыз, хазырланыгьыз.

Актерла кетедиле.
Полоний, Розенкранц, эмда Гильденстерн киредиле

Къалайд, милорд, патчах пьесагъа къараргъа разымыды?

Полоний
Патчах да, бийче да ашыгьалла къараргъа.

Гамлет
Актёрланы ашыкъдырыгьыз.

Полоний кетеди

Сиз экигиз да барыб «хайдалатмазмысыз» аланы?

Розенкранц бла Гильденстерн
Бусагъатлай, милорд.

Розенкранц бла Гильденстерн кетедиле

Гамлет
Горацио!

Горацио киреди

Горацио
Сиз айтханнга мен хазырма, принц.

Гамлет
Мен билгенлени ичинде
Эм керти адам сенсе, Горацио.

Горацио
Эшта-эшта, принц!

Гамлет
Кёзбау айтад деб келмесин кёлюнге.
Сени юйюнг, байлыгьынг, ашынг-сууунг да
Къуру джарыкъ халингди сора, —
Сеннге бетсиниб не табарыкъма мен?
Ол затны биз къуллагъа къояйыкъ, —
Байны этек тюбюн джалаучулагьа.
Хайыры болур деген джерде ала
Хайда баш ура, тобукълана берсинле.
Мен а,
Джюрегими джоругьу бла джашагьанлы,
Адамланы да аны бла ангылагьанлы
Сени тыйыншлы кёргенме къалгъанладан.
Сен къыйынлыкъ сынар ючюн къалмагьанса,
Алай а, аны билдирмей, чыдагьанса сен.
Сен барын да, керти эрча, кёлтюресе,
Къадарынга сен бирча разыса,
Ачы-татлы эсе да берген ашы аны.
Къаны-джаны сенича болгьан насыблыды.
Ол сыбызгъы тюлдю джазыуну къолунда,
Ол айтханны джырлаб барлыкъ тюлдю.
Сезимлерине къул болмагьан кимди?
Аллайны таб, мен аны сени къатыш
Джюрегими джети къатында сакъларма,
Ётдюрюрме джанымы тёрюне.
Ёзге, тохта.
Бусагъат патчахха оюн кёргюзюрюкбюз биз.
Атамы ёлгенинден хапар айтханем санга.
Кёргюзюрюкле анга ушаш ёлюмню.
Сен туура ол кёзюучюкде
Ата къарнашымдан кёзюнгю айырма.
Не бла болса да ол кесин билдирир,
Не да ол ауана къара джин болуб чыгъар.
Башымы уа, Дебетни гюрбеджисинча,
Чарс-тютюн, тул-тубан кючлеб тура болур.
Шохум, иш алайды, кёзлеринги джити эт.
Мен да битерикме аны бетине.
Кёргенибизден артда оюм этербиз.

Горацио
Бек ашхы. Ёзге гудучу билинмей къалса,
Мен тёлерме ол зат ючюн тазир.

Гамлет
Келелле. Кесими биягьынлай этейим.
Орунларыбызгьа джарашайыкъ.

Даниячы марш. Сыбызгьыла.
Патчах, бийче, Полоний, Офелия, Розенкранц,
Гильденстерн эмда башха тоханачыла, къарауулла,
къолларында чыракълары бла.

Патчах
Бизни тукъумдан принц Гамлетни халы къалайды?

Гамлет
Ийнана эсегиз, аламатды. Хамелеонча*. Нюзюрлю хауады ашым. Бичилген гугурукланы да бакъмайдыла былай.
*(Ол ёмюрледе хамелеон (мингбетли) хауаны ашаб джашайды деб тургъандыла)

Патчах |
Джууабынг мен айтханнга келишмейди,  Гамлет, меннге джораланмайды.

Гамлет
Меннге уа андан да бек. (Полонийге) Милорд, университетде заманыгьызда сиз сахнада ойнай тургъан шойсуз да, алайды да?
 
Полоний
Ойнагъанма, милорд, иги актергъа да тергелиученем.

Гамлет
Кимни ойнай эдигиз да?

Полоний
Юлий Цезарны. Мени Капитолийде ёлтюре эдиле, Брут ёлтюргенди мени.

Гамлет
Брутланнганына къарачы аны быллай тананы терисин алыб.
— Актерла хазырмыдыла?

Розенкранц
Хазырдыла, милорд. Сизден буйрукъ сакълаб туралла ансы.

Бийче
Гамлет, джаным, бери къатыма олтурчу.

Гамлет
Огъай, анам, былайда бегирек тартхан мукъладис барды

Полоний (патчахха шош)
Эшитдигизми?

Гамлет
Леди, сизни тобукьларыгъызгьа боллукъмуд?

Офелия
Огъай,  милорд.

Гамлет
Айыб этмегиз: башымы тобукъларыгъызгъа салыргъа боллукъмуду дегенлигимди?

Офелия
Хоу, милорд.

Гамлет
Сизни кёлюгюзге уа, бир ушагъыусуз зат этерге тебрегенди деб,  келди болур?

Офелия
Джукъ да келмегенди мени кёлюме, милорд.

Гамлет
Бу сейир акъылды — къызны аякъларыны къатында джатхан!

Офелия
Не дейсиз, милорд?

Гамлет
Джукъ да.

Офелия
Бюгюн сизни кюнюгюз болур, принц. Джарыкъсыз.

Гамлет
Ким, мен?

Офелия
Хоу, милорд.

Гамлет
Да мен сизни ючюн, къолларымда шын туруб да джюрюрме. Алай болса да, не этгин къууанмай: къарагъыз, анамы бети къалай джарыкъды, атам ёлгенли уа эки сагъат болады.

Офелия
Огъай, принц, андан бери толу эки кере эки ай ётдю.

Гамлет
Къалай? Аллай бир заман? Алай эсе, бу не къара тутхан  къыйынлыкъды. Джасанама сора! Субхан аллах! Ол ёлгенли эки ай, дагьыда унутулмагъанды. Алай эсе, уллу  адам ёлсе, джыл джарымны эсде турур деб, умут этерчады.
Джангыз клисала ишлетирге кёбюрек джоюлсун, ансы унутуб къоярла, ол къабырында быллай джазыуу болгъан агьач атчыкъныча:
«Къайда аягьы, къайда туягъы,
Атылгьанды, унутулгьанды».

Гобойла   ойнайдыла.   Пантомима   башланады.   Оюннга къошулгъан патчах бла бийче бир-бирин ийнакълайдыла. Бийче аны аллында тобукъланыб, аига толу берилмеклигин кёргюзеди. Ол аны ёрге тургъузуб, аны имбашына салады башын. Сора гюл тахтада джабыугъа джатады. Аны джукълагьанын кёрюб, бийче кетеди. Ол заманда мурдар кириб, аны башындан патчахлыкъ бёркюн алыб, ба этеди, патчахны къулагьына уа от къуюб, кетеди. Бийче къайтады, патчахны ёлюб  тургъанын   кёрюб,   кёзю-къашы   бла   сыйыт-къычырыкъ этеди. Биягьы мурдар, биргесине да эки не юч, ёлгенлени хакъындан ишлеген къуллукъчу бла киреди, бушуугъа   ол  да   къыйналгъанын   танытады.   Ёлюкню къоратадыла. Мурдар, саугъала бла кесин бийчеге алдырады. Аллында ол аны сюймеклигине ачыуланыб, джууукъ къоймайды, ахырында бираз джумшайды. Кетедиле.

Офелия
Муну магъанасы неди, принц?

Гамлет
«Шугут джылан», «къара иш, аманлыкъ» деген магьананы тутады.

Офелия
Пантомима пьесаны магъанасын ачыкълай болурму?

Пролог (башламчы) киреди

Гамлет
Бусагъат бу барын да айтыр. Актерла ичлеринде тыя билмейле, барын да айтыб къоюучандыла.

Офелия
Кёргюзтюлген затны магъанасын айтырыкъмыды ол?

Гамлет
Хоу, нени кёргюзтсегиз да айтырыкъды. Сиз кёргюзтюрге уялмагъыз ансы, ол ангылатыргъа уяллыкъ тюлдю.

Офелия
Къалай гыбырсыз сиз! Мен пьесагьа къарайма.

Пролог
Чыкъгьанбыз аллыгьызгъа.
Эс бёлюгюз халыбызгъа,
Сабырлыкъ джаныгьызгъа.

Гамлет
Неди бу, прологмуду, джюзюкде джазыумуду?

Офелия
Кертиси бла да, къысхаракъды, азыракъды, милорд.

Гамлет
Тиширыуну сюймеклигича.

Патчах бла бийчени ойнагъан эки актер киредиле

Сахнада патчах
Сюймеклик - джюреклерибизни, къолларыбызны - Гименей
Бир-бирине бекден бек къысханлы,
Джерни, сууну — бютеу дунияны
Тёгерегине отузунчу кере
Айланыб чыкъды Феб, кесини
Тёрт ат джегилген пайтону бла.
Отуз ай джерни тёгерегине
Онеки кере отузушар бурулдула.

Сахнада бийче
Ой, энтда аллай бир болджалгьа бизни
Джашауубузну эмда сюймеклигибизни
Созса эди, созса эди къадар.
Не этейим, кёрюнмейди мадар.
Бир ауукъдан бери ауругьан бет алгьансыз,
Джюрегиме къайгьы, къоркъуу салгьансыз.
Алай а, джаным, чыртда къыйналмагьыз сиз,
Тиширыула, чёбню да кёб этебиз биз.
Сюймеклигибизге, къоркъууубузгьа да марда джокъ,
Аны менде сынагъансыз — айтыу джокъ.
Джылла бла сезим бегийд, иленед,
Сюйген джюрек бош затдан да илгенед.

Сахнада патчах
Джан тамырым, джууукълашад ахырым,
Джашаудан тюл, мен ауруудан арыдым.
Сеннге къалсынла сюймеклик да, махтау да,
Мен джашарыкъ, зауукъланныкъ джашау да.
Башха эр бла, ким биледи...

Сахнада бийче
Экилик
Керек тюлдю. Бирди, бирди сюймеклик.
Шыбыла урсун, эрге чыкъсам джангыдан —
Андан эсе, айырылырма джанымдан!

Гамлет (бир джанына)
Лыбыта, лыбыта.

Сахнада бийче
Сюймеклик тюлдю экинчи кере юйлендирген:
Тергеу, джутлукъ — ма ол затха кёллендирген.

Сахнада патчах
Кёлюгюз бла айтханыгьызгьа ийнанама,
Ёзге мен джашау джорукьгъа таянама.
Тоба этдирген, ант этдирген — джюрекди,
Ол суууса — кёгети агьар терекди.
Ол заманда анты, къаргьышы да андан
Бишген кёгет айырылгьанча бутакъдан,
Айырылыргьа керекдиле. Нек? Не ючюн?
Ашыгъыш этилген антланы унутуб,
Джангы умутла, джангы нюзюрле тутуб,
Сезимлерибиз толкъунлача ауушуна,
Джашауну чыгъабыз бир ненча ауушуна...
Бирде къыш, бирде уа джаз — терекде,
Бирде къууанч, бирде бушуу — джюрекде.
Дайым алай тюрлене эсе хар зат,
Сюймеклик да андан къалай болалсын азат.
Сюймекликден, джазыудан — эркеч къайсыд,
Аны билген бар эсе антсызд.
Сен онглу кюн шохунг-тенгинг —   тул-тубан,
Сен онгсуз кюн — къойма бирин табалсанг.
Ёзге сёзюмю башлагьанымча бошайым:
Джашауну джоругъун ангылаб джашайыкъ.
Джашау кесича салады джорукъну,
Ол себебден биз билмейбиз боллукъну.
Тул болгьунчу боллукъсуз къоркъаргьа,
Эрге экинчи кере чыгъаргъа.

Сахнада бийче
Кюн джарыгьын кёрмей огьуна къалайым,
Кече-кюн да от тёбеси болайым.
Азаб чекгеним кёзлеримден кёрюнсюн,
Джаным мени бир бек джерде термилсин!
Умутларым, муратларым да бирден
Кюйюб-кюйюб къарасынла кёрден, —
Мен тул къалыб, джангыдан эрге барсам,
Берген антыма керти болмайын къалсам.

Гамлет
Алдай эсе уа?

Сахнада патчах
Ант этген оюн тюлдю, алай а,
Къалабалыкъ сылыт этгенди мени.
Бираз солуюм.
(Джукъугъа кетеди)

Сахнада бийче
Табыракъ таян.
Аурууунгдан арытылыб уян.
(Кетеди)

Гамлет
Къалай кёресиз пьесаны, гошанса?

Бийче
Мен ангылагьандан асры кёб ант этеди.

Гамлет
Алай болса да, ол сёзюне керти боллукъду.

Патчах
Сиз   магьанасын  билемисиз?  Анда ушагъыусуз  зат бармыды?

Гамлет
Огъай,  огьай.  От къуйгъан зат   —   бары да  оюнду. Ушагьыусуз зат джокъду чыртда.

Патчах
Пьесаны аты къалайды?

Гамлет
«Къабхан». Къаллай магьанадамы? Къыйдырыб айтылады. Венада болгьан  мурдарлыкъны  кёргюзеди пьеса. Герцогну аты – Гонзаго. Аны къатыны – Баптиста. Бусагъат кёрлюксюз. Бек кир ишди ол. Алай а, бизге не башхасы барды? Сизни уллулугьугъуз, мен да — сохандан-сарысмакъдан таза. Къотур алаша аякъларын джыйыб джюрюялмай эсе, хайда чочуй берсин. Бизни сюеклерибиз а саудула.

Луциан киреди

Бу Луциан дегенди, патчахны къарнашындан туугъан.

Офелия
Милорд, сиз болсагьыз, хор* да керек тюлдю.
 
*(Шекспирни кёзюуюнде, сахнада болгъан ишни ангылатхан «хорну» орнун бир адам тутханды)

Гамлет
Башла,  мурдар! Хайда, эмина!  Эрнинги-бурнунгу чюйюре турма да, тебре. Хайда! «Къычыргъан къаргъа дерт джетдирирге чакъырад»*
*(«III-чю Ричардны юсюнден керти трагедия» пьесадан алыннган юзюкде аманлыкъчы патчах суратланады)

Луциан
Къолум бекди, кёлюм къарад, уу кючлюд.
Таб заманды, бир киши да кёрлюк тюлд.
Гекатагъа* джораланнган ёлюр от!
Хар аман хансны уу кёмюгю — ёлюр от,
Терк джайыл да этеринги дженгил эт,
Джумушунгу, джумушуму дженгиллет!
(ууну джукълагъанны къулагъындан къуяды)
*(Геката – бурун урум айтыулада – джаханимни Тнйриси. Орта ёмюрледе – обурланы патчахы)

Гамлет
Ол тахтагьа олтурур ючюн, аны терек бачхада уу бла ёлтюреди.  Герцогну аты   —   Гонзагоду. Урумча таб джарашдырылгьан хапар башха айтылады. Бусагъатлай,   мурдар  Гонзагону     къатынына  кесин  къалай  сюйдюргенин кёрлюксюз.

Офелия
Патчах кете башлагьанды!

Гамлет
Оюнчакъдан къоркьдуму?

Бийче
Аны уллулугъуна не болду?

Полоний
Пьесаны тохтатыгьыз!

Патчах
Чыракъны бери тутугъуз. Думп былайдан.

Бары да
Чыракъны, чыракъны!

Гамлет бла Горациодан къалгъанла кетедиле

Гамлет
Джаралы буу ёкюре берсин,
Къачсын, чабсын къутулгьаны.
Ким джукълайды, ким гёзет этед —
Алайды буюрулгьаны.

Къалайды, сэр, къалгьан къалай болса да, бу зат эмда дуния бла бир къанатлы тюк, эки чарыгъымда да эки провансаль гюл* актер къауумда меннге орун хазыр этмезмедиле?
*(Трагик актёрланы ол заманда сахна кийимлери)

Горацио
Джарым джал тёлерик эдиле.

Гамлет
Огъай, толу.

Билемисе, багъалы Дамон*,
Джокъду анга ишек,
Юпитерни къушуну орнуна
Тахтагьа тюшгенди... чабакъ.
*(Дамон – эки шохну юсюнден бурун айтыуну джигити. Керти тенг деген магъанасы да барды).

Горацио
Сиз ушаш сёз бла (рифма бла) бошаргъа да боллукь эдигиз.

Гамлет
Ой, Горацио! Ауананы хар бир сёзюне минг сом берирге боллукъду. Сен эследингми?

Горацио
Игит да, принц!

Гамлет
Сахнада ууну къуйгьан юзюкню ойнагьан сагъатда...

Горацио
Кёзюмю алмагьанма андан.

Гамлет
Ах, ах! Къайда, къайда музыканы келме къойчугьуз!
Патчахха пьеса сейир кёрюнмей эсе,
Анда анга сейирлик джангылыкъ джокъду сора.
Къайда музыканы, хайда музыканы.

Розенкранц бла Гильденстерн къайтадыла

Гильденстерн
Багьалы принц! Сизге бир-эки сёз айтыргъа боллукьмуду?

Гамлет
Къаллай бир сюйсегиз да айта беригиз.

Гильденстерн
Патчах, сэр...

Гамлет
Анга не болгьанды, сэр?

Гильденстерн
Отоуундады, халы таб тюлдю.

Гамлет
Чагъырданмы?

Гильденстерн
Огьай, сэр. Ётюнден болур. (усу тутханындан болур).

Гамлет
Аны дохтургьа кёргюзтсегиз таб болур эди. Ансы мени дарманым аны андан да бек къыйнар деб къоркъама.

Гильденстерн
Багьалы принц, сёзюгюзню бир кебге къуюгъуз марджа, кесигиз да меннге этилген аманатны тындырыргъа болушугьуз.

Гамлет
Ким огьай, дейди. Джууаш болуб тынгылайма.

Гильденстерн
Сизни анагъыз, бийче, уллу къайгъыда ийгенди сизге мени.

Гамлет
Хош келигиз.

Гильденстерн
Огьай, багьалы принц, бусагъатда сёзден эсе, ишге кёчсек игиди. Анагьызны аманатын толтурууум да сизни джууабыгьызгъа кёре боллукъду. Огъай десегиз а, келиб къыйнагъаным ючюн, кечмеклик тиледим да, кетдим.

Гамлет
Бераллыкъ тюлме, сэр.

Гильденстерн
Нени, милорд?

Гамлет
Кереклисича сизге джууаб бераллыкъ тюлме. Мени башым таб тюлдю. Ёзге мен не джууаб берсем да, аны излегенигизча джарашдырыб айтыргъа боллукъсуз. Тюзю, бу анама джораланнган сёздю. Мындан башха джукъ айтырым джокъду. Ишге кёчейик. Мени анам, — дейсиз сиз...

Розенкранц
Сизни анагъыз сизге бек сейирсиннгенин, хайран болгъанын айтханды.

Гамлет
Ой анасын былай сейирсиндирген сейир улан! Сейирсиннгенден сора джукъ айтмагъанмыды? Сейирди.

Розенкранц
Сиз джукъларгъа джатхынчы, ол кесинде сизни бла сёлеширге излейди.

Гамлет
Ол он кере анабыз болса да, тынгыларгъа хазырбыз. Энди уа не бла болушайым сизге?

Розенкранц
Принц, сиз къачан эсе да меннге иги эдигиз.

Гамлет (къолларын кёргюзе)
Бусагьатда кибик, ма бу гудучу лагьымла бла ант этеме.

Розенкранц
Багъалы принц! Сау болмагъаныгъызны неден кёресиз? Сиз кеси кесигизни джолугьузну кесесиз, тенгигизден  бушууугъузну джашырыб.

Гамлет
Мен къуллугьум бла ёсерге излейме.

Розенкранц
Ол боллукъ  затмыды да?   Патчах дат тахта сизге къаллыгъын айтханды да?

Гамлет
Хоу, сэр, ёзге «кырдык ёсюб джетгинчи, ат ачлыкъ къысыб, ёлюр», — деб нарт сёз барды.

Флейталары бла музыкантла къайытадыла

Флейтала! Бирин былай бир берчигиз, бир кёрейм. Бир джаныгьызгьа туругъуз. Тёгерегиме былай не айланасыз, ау атаргъа излегенча.

Гильденстерн
Принц, мен тамам былай къайгъыра эсем, ол сизни бек сюйгенимденди.

Гамлет
Ангыламадым не эсе да. О, хо, да. Ма, флейта. Сокъчугьуз, къайда.

Гильденстерн
Принц, мен согъа билмейме.

Гамлет
Ай, марджа.

Гильденстерн
Кёлюм бла айтама, билмейме.

Гамлет
Тилеб айтама.

Гильденстерн
Мен муну къалай тутаргьа кереклисин да билмейме.

Гамлет
Ётюрюк айтханча бош затды бу. Тешиклеринде бармакъларынгы кёзюу-кёзюу ойнатаса, ауузунг бла хауа юфгюресе, — сора андан сейирлик музыка тёгюледи. Кёресиз, ма джабхычлары.

Гильденстерн
Мен ала бла къалай хайырланыргьа кереклисин билмейме. Мен аладан джукъ чыгъараллыкъ тюлме. Аллай усталыгьым, окъууум джокъду.

Гамлет
Къарагъыз, сиз мени бетиме къаллай къара джагъа турасыз. Сиз менде ойнар умутлусуз. Сиз мени джюрек къылларымы билгеннге тергейсиз кесигизни. Мени ичими билирге излейсиз. Джюрегими джети къаты да сизге ачылыб тургьанча кёресиз. Бу гитче затчыкъ а иш этиб, согьулур ючюн ишленнгенди, аны не таблыгъы да барды, алай а сиз аны сёлешдиралмайсыз. Мени сыбызгьыдан аман болгъанымы уа ким айтды сизге? Сиз меннге къалай дерге да боллукъсуз, джюрек къылларымдан бошаргьа да боллукъсуз, алай а мен сиз сёлещдиреллик керек тюлме.

Полоний къайытады

Иги хапар бла кёрюнюгюз, сэр! (джангы ай бла кёрюнюгюз, сэр).

Полоний
Милорд, бийче сизни бла сёлеширге излейди, болджалсыз, ма бусагъатда.

Гамлет
Тюеге ушаш ол булутну кёремисиз?

Полоний
Кёреме, кертиси бла да тюеге ушайды.

Гамлет
Мен ангылагъандан, ол борсукъгьа ушайды.

Полоний
Тюз айтасыз: сырты борсукънукъучады.

Гамлет
Не да балыкъныкъы.

Полоний
Туура да балыкъныкъыды.

Гамлет
Хоу, бусагьат келеди де, — анама.
(бир джанына), мени акъылдан шашдырыргьа тебрегенле.
 — Бусагъат барайым.

Полоний
Бусагъат келеди деб айтайым барыб.

Гамлет
«Бусагьат» деген оюн тюлдю.
— Мени кесими къоюгьуз, шохларым.

Гамлетден къалгъанла кетедиле

Обурла кече хыйны этиучю заман джетди.
Джаханим ийис, къабырла къычыргьан заман.
Бусагьатда мен къан ичерге боллукъ эдим,
Боллукъ эдим аллай ишле этерге,
Эртденбласында эскерсем тентирерча.
Анам чакъырады бизни. Джюрек,
Джаныуар болма! Не болса да,
Нерон* кёллю этме сен мени.
Тюзюн а, анга джазыкъсынмай айтырма
Бычакъча сылгьан, ачы, ауур сёзле бла.
Алай а, не бек чамланыб турсам да,
Ол анамды, анга мен къол кёлтюрмем.
(Кетеди)
*(Нерон – анасын ёлтюрген урумлу патчах (бизни джыл санау бла – 1-чи ёмюр)

Ючюнчю кёрюнюу.

Къалада отоу.

Патчах, Розенкранц бла Гильденстерн киредиле.

Патчах
Мен сюймейме аны. Шашхынлыкъгьа
Тынгылаб турур акъылым да джокъду.
Джолгьа чыгъаргъа  хазырланыгьыз. Бусагьат
Буйрукъгьа къол салайым да, сора
Принцни Ингилизге ашырайым сизни бла.
Бир шашхынлы къайгъы салыб тургъаны
Бизни сыйыбызгьа келишген зат тюлдю.

Гильденстерн
Созмай, джолгьа атланырча болайыкъ.
Сизни къайгьырьгуугъуз бла джашайдыла мингле.

Розенкранц
Ангысы джетгени чакълы бир
Кимге да борчду къыйынлыкъдан сакъланыргъа.
Кёб адамгьа таянчакъ болгъан а,
Артыкъ да керекди кесин сакъларгьа, эслерге.
Тюз айталла, бек анасы джыламаз, деб.
Патчахны ёлюмю алай бош ёлюм тюлдю.
Ол кёзкёрмезге аны тёгерегиндегилени да элтеди.
Дуния бла бир кегейи болгьан,
Чынгылны эрнинде тургъан чархды ол.
Чарх кетсе, барындан да алгъа,
Къуш тюгюнлей чачыладыла кегейле.
Кърал тамаданы ауур ахсыныуу
Джюреклени барын титиретеди.

Патчах
Ай, марджа, дженгилирек тебрегиз.
Эркин айлана тургъан ол палахха
Бугъоу салыргъа заман джетгенд, джетгенди...

Розенкранц бла Гильденстерн кетедиле. Полоний киреди

Полоний
Ол анасы таба ётдю. Акъырын
Къабыргъада кюйюзню артына сюелиб,
Не дериклерине тынгыларгьа излейме.
Ол джашына урушурукъ болур, ёзге
Сиз тюзсюз: ана тёре тюлдю джашына.
Ол сюйюмлю, тюз адамды, алай а,
Ким болса да алайда болуб,
Сынаб, сымарлаб къараса артыкъ болмаз.
Сау къалыгъыз, мени патчахым,
Сиз джукьлардан, тынчайырдан алгьа,
Келиб хапар айтырма тахсачылыгъымдан.

Патчах
Шохум, мен сизге бек разыма.
(Полоний кетеди)
Тунчукъдурады этген аманлыгьымы ийиси.
Мени юсюмде буруннгу къаргъышны тамгъасы:
Къарнашын джоюуну, мурдарлыкъны тамгъасы.
Азабдан тилек бла къутулургъа излейме,
Ёзге тилек да эталмайма базыб:
Быллай терсликге кечим джокъду билеме.
Этер ишине экили, аккыллы болгьан адамча,
Чайкьалама: неден башларгъа, не этерге билмей.
Башдан аякъ къарнашымы къанына боялсам да,
Богъурдакъгъа дери аны кьанында турсам да, —
Дагъыда кёкню кючю къалай джетмез
Анга узатылгъан бу къолланы джууаргьа?
Аманлыкъ болмаса игилик не зтер эди?
Халаллыкъ, джумшакълыкъ да неге керек эдиле ол заманда?
Аллахдан тилейбиз сакъла деб ассылыкъдан,
Ассы болсакъ а, ассылыкъдан къутхар дейбиз.
Эртдеди эс ташларгъа. Башны ёрге тут.
Джыгъылгъанма, ёрге турур ючюн.
Не тилек этерге керекди бу болумда?
«Мурдарлыкъны кечир меннге?» огъай,
Алай айтыргъа да боллукъ тюлдю:
Алгьан тоноууму къайтармагъанма мен.
Меннге мурдарлыкъ этдирген затла биргемелле:
Мени тахтам, къралым эмда бийчем.
Тюзю, не ючюн кечерге керекди
Гюнахлагъа толусу бла берилгенни?
Бир уууч алтын бла аманлыкъчы
Башын азмы алад бизде.
Этген аманлыгьыны кёгетлери огьуна —
Джорукъдан джулуу бериб, къутулууду.
Анда, башында уа, алай тюлдю:
Этген ишлерибиз турадыла туура.
Кетген кюнлерибиз бла бетден-бетге тюбеб,
Джууаб этерге тюшерикди. Сора уа?
Къалай этейим? Тобагъамы къайытайым?
Ийилген башны бычакъ кесмейд дейле,
Айхай, тоба этерге да болмай эсе уа?!
Ой къыйынлыкъ! Кёкюрегим ёлюмча къысады!
Джаным къалтырай, къымылдай, тыпырдай,
Бекден бек батыб барады балчыкъгъа.
Малаикле, болушугьуз манга.
Тобукъларым, бюгюлюгюз дженгил.
Джюрегими къурчу эриб,
Джангы туугьанны кемигича, джумшакъ бол.
Не да тюзелирге боллукъду.
(Ичирегине барыб тобукъланады)

Гамлет киреди

Гамлет
Табына турады. Не таб заманды шо!
Бычакъ бла бир ургьанлай — джаны кёкге кетди.
Терслигине тюбеу. Гюнахы джетиу. Алаймыды?
Тохта, ол мени атамы ёлтюреди,
Мен а, аны диннге уюб тургъанлай джоюб,
Шейит этеме.
Ол къыйынлыкъ тюл, насыбды анга.
Алаймыды дерт къайтарыу? Огъай.
Ачы уудан бютеу тёнгеги кёбюб,
Не тукъум азабда кетгенди атам.
Аны тюзлюгю урур, муну джанын
Джаханимни азабларындан къутхарсам.
Бу кьанлы, джийиргеншли, мурдар,
Кир ишлеринден, гюнахларындан тазаланыб,
Ахыр джолуна алай чыкъса сора,
Дерт къайтарыуну недеди магьанасы?
Огъай.
Къылыч, артха, къынынга сугьул, ашыкъма,
Ассы кёзюуюне джолугъурбуз биз аны:
Ол чамланнган не да ичиб эсирген,
Не джукьугьа, не кир зауукъгьа кёмюлген,
Карт ойнагьан не да къаргьышла айтхан,
Не джюрегин кьара иннет джангыдан
Кючлеб тургъан джийиргеншли кёзюуде,
Сууурул да, бир да аямайын ур, туура —
Джюрегинден къара къаны къуюла,
Тёнгегинден харам джаны чыкъгъынчы,
Тёнгерей, башы тюбюне бола,
Джаханимни джети къатына кеттинчи.
Алай а, мен анама бара тура шой эдим.
— Тахтадан тюшер заманынг джетмегенди алкъын.
Ёзге ёлюмюнгден къутхарлыкъ дарман тюлдю бу.
Аджал башха кюннге салады болджал.
(Кетеди)

Патчах
(ёрге тура)
Сёзле ёрге тартадыла, сезимле уа — энгишге.
Сезимсиз, къуру къуу сёзле уа,
Бир джукъгъа да тергелмейдиле анда.
Джюрегим бла эталмайма тилекни,
Дуния къайгъысы кючлегенди джюрекни.
Къуру аууз айта эсе уа тилекни,
Къулакълары анга бекдиле Кёкню.
(Кетеди )

Тёртюнчю кёрюнюу.

Бийче эмда Полоний киредиле.

Полоний
Ол келе турады. Эсгертигиз джашыгъызгьа:
Ол тюрлю оюнларын къойсун.
Сизни къазадан къутхаргьан менме,- дегиз.
Мен а къабыргъада кюйюзню артына   джашынайым.
Не да болсун къатыракъ сёлешигиз.

Гамлет
(сахнаны артындан)
Анам! Гошанса!

Бийче
Къоркъмагьыз. Меннге ышаныргьа боллукъсуз.
Ол джетгеннге ушайды. Бугъунугьуз.

Полоний кюйюз артына джашынады.
Гамлет киреди

Гамлет
Не кереклигиз барды, анам?

Бийче
Атангы джанына нек тиесе, Гамлет?

Гамлет
Атамы джанына нек тийгенсиз, анам?

Бийче
Сен мени бла джукъбилмезча сёлешесе.

Гамлет
Сиз меннге экибетлича сорасыз.

Бийче
Алай дегенинг неди, Гамлет?

Гамлет
Сизге не керекди?

Бийче
Мени ким болгъанымы эскеремсе?

Гамлет
Ант этеме, бек да эскереме. Сиз
Эригизни   къарнашыны юй бийчесисиз.
Мени насыбсызлыгъыма — мени да анамсыз.

Бийче
Алай эсе сени бла башхала сёлешсинле.

Гамлет
Орнугъуздан тебмегиз, Олтуругъуз. Мен сизни
Аллыгьызгьа кюзгюню сюеб,
Кесигизни ачыкъ кёрюрча этейим.

Бийче
Сени акъылынга не келгенди, не?
Ол мени ёлтюрюрге башлагьанды!
Джууукъ келме. Болушугьуз!

Полоний (кюйюз артындан)
Сакълауул! Эй!

Гамлет
(къылычын сууура)
Не? Къазма чычханладамы бардыла былайда?
Ёчешеме — хазырды
(кюйюзню тешеди)

Полоний (кюйюз артындан)
Ой, ёлдюм!
(Джыгъылады эмда ёледи)

Бийче
Къан джаудурдунг!

Гамлет
Анда сюелген патчахмы эди сора?

Бийче
Къаллай къатылыкъды, аманлыкъды бу!

Гамлет
Патчахны ёлтюргенден не аны къарнашына
Эрге чыкъгьандан уллу аманлыкъ тюлдю, гошанса.

Бийче
Патчахны ёлтюргенден?

Гамлет
Хоу, гошанса, хоу.
(кюйюзню бир джанына этиб, Полонийни кёреди)
Сау къал, тынгысы къуругьан насыбсыз!
Сеннге, сенден дараджасы уллуракъ
Биреудю деб, джангылгъанма. Кёресе да,
Джер-джерге сугъулуб айланнганны хайырын.
— Сиз а олтуругъуз. Кесигиз да бушуудан
Бармакъларыгъызны сындырыб къыйналмагьыз.
Мен сизни кёлюгюзню сындырлыкъма,
Тюзю, сыныучу затдан эсе ол, эмда
Осал къылыкъла аны саудан къатдырмай,
Бир кесек джумшакъ, ачыкъ джери къалгьан эсе.

Бийче
Мен не этгенме, мени бла
Былай гырхы, адебсиз сёлеширча сен?

Гамлет
Намыс-уят дегенден джукъ къоймай,
Аякъ тюбге атыб, теблегенсиз сиз.
Бир тукъум бир масхабха келишмеген
Кир, джийиргеншли иш этгенсиз сиз.
Сизни ол къара ишигизден сора
Къалай ийнаннгын тазалыкъгьа, гюнахсызлыкъгьа,
Некях этиле туруб берилген антлагьа да.
Сиз барын учуз оюннга бургъансыз.
Дин адетлени да ич къууатларын къурутуб,
Къургъакъ сёзлю тыш къарамларын къойгъансыз.
Сиз этген эслерине тюшер тюшмез
Кёк огъуна уялгьандан, чамланнгандан
Бир къызарыб, бир къаралыб, тюрлениб,
Къыямат кюнча къарайды башыбыздан

Бийче
Былай уллу, узун башланнган сёзню
Бир болмазмы эди магьанасын ангыларгъа?

Гамлет
Ма эки сурат: бу бла бу.
Эки бет — эки къарнашдыла была.
Къара, къаллай сюйюм барды биринде:
Зевсни мангылайы кибик, мангылайы,
Аполлонну чачыды дерсе чачына,
Къарамы да, Марсныкъыча, ёхтем, титиретген,
Кёкню келечиси Меркурийча, уллулугъу.
Хар неси да Тейриге ушагьан адам. —
Ол сизни биринчи эригизди. Бу уа —
Экинчигиз. Будай башны къатында сипича.
Кёзлеригиз джукъ кёремидиле сизни?
Сиз аллай тау джайлыкъдан, гелеуден сора,
Къалай турсунасыз тонгуз ашха? Не?
Кёзлеригиз къайдадыла сизни?
Сизге не ючюн берилгендиле ала?
Сюймекликни сагъыннган да этмегиз.
Сизни джылларыгъызда джел-джел этиб айланмай,
Башы болгъан сагъыш этиб джашайды.
Алтындан сора кир къалайгьа алданырча,
Аллай башсыз да ким болур дунияда?
Сиз ёлюк тюлсюз. Ёлюк болсагъыз,
Джюрюяллыкъ тюл эдигиз. Алай а,
Джукълаб турадыла сезимлеригиз сизни.
Туура былай джангыллыкъ а джокъ эди.
Джугьун да билмей сандыракъ эте тургьан да
Айырлыкъ эди акъ бла къараны.
Сора кюндюзгю кюн къайсы Ибилис,
Къайсы Ибилис сокъур этди сизни?
Сезими болгьан къарау сокъур да,
Аз-буз кёрген кьолсуз сакъат да,
Джыйлай билген сангырау джарлы да,
Бири да джангылмаз эди былай.
Шайтан джангылтды да, терилтди да, ай залим шайтан!
Намыс — бет — уят деген къайдады ?
Тул къатын былай тас эте эсе башын,
Къызладан а не сакъларгъа боллукъду?
Келинликлеге, бизге келликлеге
Къаллай юлгю бергенигизни билемисиз?

Бийче
Гамлет, тохта! Кёлюмю кёрюрча,
Кёз гинджилерими ичине айландыргъанса,
Кёреме, къара тамгъаладан толуд кёлюм,
Аланы не бла джуаргьа да билмейме!

Гамлет
Орундукъда тонгуз джаугьа аунаргъа,
Джаханим терге зауукъланыб кёмюлюрге,
Сора бедишинге къараб, сюйюнюрге...

Бийче
Гамлет, аллах ючюн хатер эт!
Бычакъсыз сояргъа башлагъанса анангы.

Гамлет
...Ол мурдар бла, хайуан бла,
Биринчи эринги аякъ тырнагъына джетмеген бла.
Гудучу бла. Тахта бёркню джашыртын алыб,
Этек тюбюне сугъуб чыгьаргьан бла.

Бийче
Гамлет, джазыкъсын!

Гамлет
(Ауана киреди)
Малайиклени къанат тюблериндеме мен!
 — Не керекди сизни уллулугьугьуз?

Бийче
Ой мен джарлы, аны аурууу тутду.

Гамлет
Андан бери буйрукъларыгьызны тындырмай
Тургьаныма разы болуб къалалмай,
Джашыгъызгьа ауаз берирге келгенсиз.
Алай тюлмюдю?

Ауана
Сени таукеллигинги хазна къалмай
Джукъланыб бошагъан отун юфгюрюрге келгенме,
Кёллендирирге — олду келгеними магьанасы.
Алай а, ананга къарачы:
Ол эсин ташларгъа аз къалыб турады.
Кёлсюзле барындан да бек къыйналадыла.
Анга бир джукъ айт.

Гамлет
Не болгъанды сизге, гошанса?

Бийче
Огьай, сеннге не болгъанын айт!
Къайры эсе да кёзлеринг чыракъ кетиб*
Джансыз хауа бла къычырыб сёлешесе,
Кёзлеринг да бир къуджурла джана.
Кече къуугьуннга къобхан аскерчилеча,
Тёппе тюклеринг да ёрге-ёрге туруб.
Джашым, ауруу къызыб тебресе,
Сабырлыкъ бла сууутургьа керекди.
Неле кёрюнедиле кёзюнге?
*(Айтыулагъа кёре, ауанала къуру келгенлерине кёрюннгендиле)

Гамлет
Аны кёреме мен. Акълыгъына къара!
Ол ачы ёлюмю аны, бу акълыгьы да бюгюн
Ташны да эритир эдиле.
— Ары айлан. Сени кёзлеринг талайдыла джанымы.
Къан орнуна, джыламукъ тёгерча,
Къарыусуз болама.

Бийче
Сен ким бла сёлешесе?

Гамлет
Сора сиз джукъ кёрмеймисиз?

Бийче
Кёз аллымда болгъандан башха бир зат да.

Гамлет
Бир сёз да эшитмеймисиз?

Бийче
Кесибиз сёлешгенни эшитеме къуру.

Гамлет
Майна ол! Ары, ары къара:
Мени атам, сау сагъатындача!
Кёремисиз, эшикле бла кетиб барад.

Бийче
Сени аурууунгду аны кёргюзтген.
Шашханы болгъанны кёзюне
Джинле кёб кёрюнюучендиле.

Гамлет
Не шашхан, тайышхан хапарды ол!
Къан тамырым сизникича тебеди.
Оюмсузлукъ бир да джокъду сёзлеримде.
Сорсагъыз, айтханымы айтханымча айтайым.
Алай этеллик тюл эди ауругьан.
Аллах ючюн деб, тилеб айтама: къоюгъуз
Суудан тутуб къаядан салыннганны.
Къыйынлыгъыгьыз сизни кесигизде тюл,
Мени халимдеди деб, келмесин кёлюгюзге,
Кёлюгюзню алай бла бассагъыз,
Джарагьызны башы бителликди терк.
Ичинде ирин а сизден бошарыкъды.
Сизге тобагъа къайытыргъа керекди.
Къайытыгъыз да мындан ары кесигизни эслегиз.
Тамыры бла къуруталла аман хансны.
Тюз сёз ючюн кечеригизни тилейме.
Бизни заманда игилик аманлыкъдан,
Анга игилик этгени ючюн,
Кечмеклик тилейди. Алайгьа джетгенбиз.

Бийче
Ах, Гамлет, джюрегими эки зтме!

Гамлет
Джюрегинги   аман джарымындан айырыл,
Иги джарымы бла не къадар тюз хайырланырча.
Сау тангнга чыгъыгъыз. Ата къарнашыма бармагьыз.
Уят деген джокъ эсе да сизде,
Болгьанча этигиз. Ол тамыр иер.
Халаллыкъны къабын къабласагьыз,
Кесигиз да тюзелиб кетерге боллукъсуз.
Иги халини джорукъ этсегиз кесигизге
Ол аманлыкъны сууутханлай турур.
Артда, сиз разылыкъ излеген сагъатда,
Мен да тилерме сизден разылыкъ.
Къартны юсюнден айтханда уа, не этгин.
(Полонийни кёргюзеди)
Бек да джазыкъсынама, алай а,
Кёкде алай оноу зтген болур эдиле
Ол мени, мен да аны гюнахына кирирча.
Ёлюкню къоратырма, бу къан ючюн
Джууаб да кесим зтерме. Ашхы тангнга.
Джазыкъсыннгандан мен къаты болургьа керекме. Къыйынлыкъла башландыла, башхаларына да хазырланыгъыз. Энтда эки сёз.

Бийче
Энди мен не этерге керекме?

Гамлет
Сиз дагъыда соргьанмы этесиз?
Алай эсе не сюйсегиз да этигиз.
Барыгъыз да патчахны къойнуна киригиз.
Сора ол ийнагъы-къучагьы бла
Сизни тамам кёлюгюзге джетсе, эритсе,
Гамлет акъылындан шашмагъанды чыртда,
Бир башха мурат бла этеди алай,
Дегиз да, тюзюн айта беригиз.

Бийче
Ёлюб къалсам да сени сатмазлыгьымы
Кесинг бек ариу билесе.

Гамлет
Мени Ингилизге ие айланнганларын билемисиз?

Бийче
Аны да унутуб тура эдим...
Ай медет, аны оноуу этилгенди.

Гамлет
Къол салыб, мухур басыб,
Керекли къагъытланы джарашдыра турадыла.
Мени бла бирге окъугъан эки тенгим
Мени джоюб, ёлюгюмю огъуна сатыб,
Ачха алгьаннга санайдыла кеслерин.
Аны къууанчын алгьадан огъуна этелле.
Алай болса да, ким кимни онглар, кёрейик.
Кеслери къазгьан уругьа кеслерин
Тюшюрсемди да туура аламат боллугьу.
Мен, ала меннге къазар уруну тюз тюбюнде
Къазарма алагьа уру. Ала къызыб,
Мен тюшерик уруну тюбюн терен этебиз дегенлей,
Тюбюнде уруну башы оюлуб, была
Ары къуюлурла. Аз хайран болмазла
Меннге къазгьан уруларыны тюбю —
Кеслери тюшген уруну башы болгъанын кёрюб.
Ёзге муну къоратыргьа керекди.
Сенчагьа къоратайым мыллыкны.
Хайда, сау тангнга чыгьыгьыз. Ёзюр а,
Шум болгьанды, хыны бет да алгъанды.
Саулутъунда уа чаукадан да джаншакъ эди.
— Джаным, сизге оноу этерге керекди.
— Сау тангнга чыгьыгьыз, анам.

ТЁРТЮНЧЮ АКТ

Биринчи кёрюнюу

Эльсинор. Къалада отоу.

Патчах, бийче,Розенкранц бла Гильденстерн киредиле

Патчах
Сизни бу терен ахсыныуларыгьызда
Не эсе да бир зат барды. Аланы
Ангылашырча айтыргьа болмаймыды?
Джашыгъыз къайдады?

Бийче
Бир кесекге кесибизни къоюгъуз.
(Розенкранц бла Гильденстерн кетедиле)

Бусагъатлада не болгъанын билсегиз эди!

Патчах
Не, Гертруда? Гамлет къалайды?

Бийче
Боранлайды, тенгиз чайкъалгьаннга ушайды.
Сандырай тургьанлай, кюйюзню артындан
Къулагьына чыкъырдагъан таууш келиб,
Къазма чычхан деб, къамасы бла сермеб,
Джашыныб тургьан джарлы къартны
Бир ургъаны бла ёлтюрюб къойду.

Патчах
Къалай болду алай! Кёресе,
Алайда болсакъ, бизге этери да ол эди.
Аны баш бошлугъу барыбызгъа —
Бизге, сизге, хар бирибизге –
Къоркъуулуду. Къуру да къоркъуулуду.
Кимди терс ол мурдарлыкъда?
Кесимме терс, тайышхан джашны
Къалгъанладан айырмай тургьаным ючюн.
Сюймекликди бизни бу кюннге джетдирген,
Башыбыздан акъылыбызны къурутуб.
Бир бедишлик аурууну джашыргьанча,
Къыйынлыгьыбызны джашырдыкъ да, иш тереннге кетди.
Къайдады ол?

Бийче
Джарлы джанны тёнгегин алыб
Къайры эсе да бара эди. Аны
Сандырагъы да джукълатыб къоялмайды
Анда болгьан халаллыкъны   джилтинлерин.
Таш ичинде алтын бюртюклеча джылтырайдыла ала.
Ол къанлы ишине кюйюб-бишиб,
Къычырыкъ этиб джылай эди ол.

Патчах
Кетейик, Гертруда. Кюн таулагъа тийгинчи
Ол кемеге минерикди. Этген аманлыгъын а
Бизге  джууаргъа тюшеди.
— Гилденстерн!
Розенкранц бла Гильденстерн къайытадыла

Кимни болса да алыгъыз болушлукъкъа!
Къызгьаны бла   принц Полонийни ёлтюрюб,
Бийчени отоуундан чыгьаргьанды ёлюгюн.
Принцни чамландырмай акъырын
Тёнгекни клисачыкъкъа элтигиз.
(Розенкранц бла Гильденстерн кетедиле)

Кел, Гертруда, шохланы джыяйыкъ.
Джангы къайгъыларыбызны айтайыкъ алагъа.
Окъ-тоб кибик дунияны титирете,
Уу джыланча сызгъыргьаны тохтамай,
Не кёрейим, не эшитейим, кимге нени
Тил этейим деб айланнган къыйынлыкъ —
Сёз — чыкъмайын къалыр эсе уа, алай бла.
Кёлюм толуд къайгьыдан эм къоркъуудан:
Мени бийчем мени бла бол, кел, барайыкъ.
Кетедиле

Экинчи кёрюнюу

Биягъы джер. Къалада башха отоу.

Гамлет киреди
Гамлет
Тынчайыр джерине тюшгенди.

Розенкранц бла Гильденстерн
(сахнаны артындан)
Гамлет, Гамлет!

Гамлет
Бу дауур неди? Кимди Гамлетни чакъыргъан? Хы, ма ала.

Розенкранц бла Гильденстерн киредиле.

Розенкранц
Милорд, ёлюкню не этдигиз?

Гамлет
Джерге кёмдюм. Ала ушашдыла бир-бирине.

Розенкранц
Ол къалайдад, клисагьа элтейик.

Гамлет
Эсигизге да келтирмегиз ол затны.

Розенкранц
Не затны?

Гамлет
Мен кесиме кереклисича тюл, сиз умут этгенча атларыкъды деб. Андан сора да, гыбытны бучхагъы бошланнганча, ол соруула недиле? Патчахны джашы не джуаб этсин алагъа?

Розенкранц
Гыбыт бла меними тенглешдиресиз, принц?

Гамлет
Хоу, сизни. Патчахны гыбытлары бла тенглешдиреме. Ёзге алыб къарагъанда, ала аны эм иги къулларыдыла. Ол аланы, маймулча, ауузуна сугьуб айланады. Эм алгъа къабыб эм артда джутады аланы. Суусундан кёбсегиз, эрлей къысды, бошатды, алай бла къуллукъгъа сизни джангыдан хазыр этди.

Розенкранц
Мен сизни ангыламайма, принц.

Гамлет
Мен   анга   бек   къууанама.   Акъыл  терен   болмаса, накъырдагьа орун джокъ.

Розенкранц
Милорд, сиз бизге ёлюкню къайдагьысын айтыргъа, кесигиз да бизни къатыш патчахха барыргьа керексиз.

Гамлет
Ёлюк патчахны патчахлыгъындады, ёзге патчах ёлгеннге патчах тюлдю. Патчахны кесини да анда не иши барды?

Гильденстерн
Не иши, милорд?

Гамлет
Кёсе киши. Элтигиз мени анга. Къазла, къачыгьыз юйге, бёрю чыкъкъанды уугъа.
Кетедиле

Ючюнчю кёрюнюу

Биягъы джер. Къалада башха отоу.

Патчах джыйыны бла киреди.

Патчах
Кетиб турадыла. Аны келтирликдиле бусагьат.
Ёлюкню табаргъа буйрукъ берилгенди.
Кёресиз, къалай къоркъуулуду ол.
Боллукъ тюлдю аны башына бош кьоюб,
Артыкъ къатылыкъ зтерге да боллукъ тюлдю:
Не айтсанг да анга илешибди къара халкъ.
Анда азабны кесин кёрген болмаса,
Азаб не ючюн салыннганды деб,
Сагъыш этиб кюреширик тюлдюле.
Къарагъан кёзге эрши кёрюнмез ючюн,
Эртде оноу этиб, бегитгенибизча,
Иш бла барад деген атха чыгъарайыкъ.
Кючлю ауруугьа кючлю дарман джарайды.
(Розенкранц киреди)
Не джангылыкъ? Табдыгъызмы ёлюкню?

Розенкранц
Ёлюкню табар онг джокъду.

Патчах
Кеси уа къайдады?

Розенкранц
Эшик артында тохтатханбыз.
Буйрукъ болгъунчу къарагьанлай турлукъбуз.

Патчах
Къайда, бери киргизтчигиз принцни.

Розенкранц
Гильденстерн, принцни киргизт.
(Гамлет бла Гильденстерн киредиле)

Патчах
Гамлет, Полоний къайдады?

Гамлет
Ушхууурдады.

Патчах
Ушхууурда? Не ушхууурда?

Гамлет
Ол кеси ашагьан ушхууурда тюл, аны кесин ашагъан ушхууурда. Анга джер джюзюнде къуртма деген джыйылгьанды.  Не десегиз да,  керти джорукъну керти тутхан джангыз къуртду. Къайда хайуанны да багъыб кесибизге аш этебиз, эм ахырында багьылгъан кесибиз да,  къуртлагьа аш болабыз.  Базыкъ патчах  да, арыкъ джарлы да аланы тепсилерине эки ашдыла, ёзеклери уа бирди.

Патчах
Алайды, не этгин!

Гамлет
Ыргьакъкъа,   патчахны  кемирген  къуртну чанчыб, чабакъ тутаргъа да боллукъду, ол къуртну джутхан чабакъны да бишириб, ауузланыргьа да боллукъду.

Патчах
Аны бла не айтыргьа излейсе?

Гамлет
Патчах  джарлыны  ичегилеринде  тёгерек  айлана турургъа боллукъду дегенден башха, джукъ да огъай.

Патчах
Полоний къайдады?

Гамлет
Кёкдеди. Адам джиберигиз да къаратыгъыз. Ол къайытмаса, кесигиз излегиз. Бир айдан да табылмаса, босагьа тюбюнден келир сизге аны ийиси.

Патчах
(джыйынындан  чынлылагьа)
Барыгъыз да алайда излегиз.

Гамлет
Ол сизни бир да бек сакълайды.
(Чынлыла кетедиле)

Патчах
Бу къанлы ишингден сора, Гамлет,
Джанынга къоркъуу тюшмез ючюн,
Болджал салмай кетсенг дейбиз былайдан.
Ашыкъ, марджа. Кеме хазырды.
Джел да джагъадан урады. Ингилизге
Тенгиз бла болурчады джолунг.

Гамлет
Къалай, Ингилизге?

Патчах
Хоу, Ингилизге.

Гамлет
Бек аламат

Патчах
Алай айтыр эдинг, акъылыбызны билсенг.

Гамлет
Аны билген мёлекни кёреме.
— Ингилизге дей эсегиз, Ингилизге, ким огьай дейди!
— Багьалы анам, сау къалыгьыз.

Патчах
Багьалы атам дегенлигинг болур, Гамлет?

Гамлет
Огъай — анам. Ата бла ана — эр бла къатын, эр бла къатын а — эт бла тери. Алай эсе, экиси да бирди: сау къалыгьыз, анам.
 — Ингилизге атланама сора..
 (Кетеди)

Патчах
Кёз туурагьыздан аджашдырмагьыз аны.
Алдау-чылдау бла терк джыйыгъыз кемеге.
Бюгюн огъуна ол бу джерледен къурусун!
Иги джолгъа. Этиллик ишни барын
Къагьытха тюшюргенме. Тез болугъуз!
(Розенкранц бла Гильденстерн кетедиле)
Ингилиз, мен излегенча сюе эсенг мени,
Дат къылычдан джара табынг алкъын
Къызара эсе, бойсуннганлай тёлей эсенг джасакъ —
«Гамлетни джашыртын ёлтюрюгюз», — деген
Бу буйругъуму да тындырырса джанлаусуз.
Тындыр аны, Ингилиз, тындыр.
Ол сау болуб къайда меннге тынгы.
Ол джаханимден къутхар мени, къутхар.
Джашау джокъду, ол сау болуб меннге.

Тёртюнчю кёрюнюу

Данияда тюз

Фортинбрас, капитан эм да джортууулгьа аскер джорукъ бла баргъан бёлек

Фортинбрас
Сизни дат патчахха баш урургьа иеме.
Фортинбрас къралдан бу джол бла ётерикди,—
Дегиз капитан. Тохтарыкъ джерибизни билесиз.
Биз керекли болса, терк огьуна
Джетерикбиз. Аны да билдиригиз.
Сау къалыгъыз.

Капитан
Иги джолгъа.

Фортинбрас
Бёлек, алгъа!

Фортинбрас аскер бла кетеди.
Гамлет, Розенкранц, Гильденстерн эмда башхала киредиле

Гамлет
Кимни аскериди бу?

Капитан
Норвегияны.

Гамлет
Къайры атланнганды?

Капитан
Польшагьа.

Гамлет
Башчылары кимди?

Капитан
Патчахны къарнашындан туугьан, принц Фортинбрас

Гамлет
Сиз чекгеми атланнгансыз, огьесе,
Къралгьа терен кирликмисиз?

Капитан
Тюзюн айтсакъ, аты бар да кеси джокъ
Дегенча, бир тукъум бир аламатлыгьы болмагьан
Кесек джерни алыргьа барабыз.
Къара сом да бермез эдим ол джер ючюн,
Таб аллай бир да алаллыкъ тюлдюле
Норвегия, Польша да ол хуртдагыдан.

Гамлет
Аны ючюн сермеширге керекмиди поляклагъа?

Капитан
Кючлерин тартхандыла ала алайгъа.

Гамлет
Эки минг джан, он мингле бла ачха
Къайда эсе да бир уууч бичен ючюн!
Ма алай, хар не да иги болуб тургъанлай,
Кёзге кёрюнмей, ичинден кемириб,
Таша ауруу аудурады сауланы.
— Эсен болугьуз, сэр.

Капитан
Аллах аманаты болугьуз
(Кетеди)

Розенкранц
Милорд, биз да кете барайыкъ.

Гамлет
Сиз барыгъыз. Ызыгьыздан джетерме.
(Гамлетден къалгьанла кетедиле)

Созмай, дерт къайтарыргъа кереклисине
Ишексиз этеди хар зат.
Ашаб, джукълаб тургъандан башха
Бир къайгъысы, сагьышы болмагьан адам,—
Адам тюлдю, хайуанды ол.
Келлик кюннге, кетген кюннге да сагъыш
Этерча, онг бериб джаратхан бизни,
Анг мыйыны «ишлемесин, бир хайырсыз чирисин»,-
Деб, салгъан болмаз башыбызгьа эшда.
Сора нек этиб турама да былай?
Хайуанлыгъымданмыды огьесе хар нени да
Эзигине дери сюзген къылыгъымданмыды?
Аллай сюзюуню, къачан да тёртден бири —
Оюмлулукъду, къалгъаны уа — къызбайлыкъды.
Дерт къайтарыргьа ётюм, бетим да джете эсе,
Тюзлюгюм-эркинлигим, чурум да бар эселе,
Неге турама да джаншай, туракълай?
Бир джукъкъа ушамагьан иш этиб тургьанымы
Хар кёрген затым да эсиме салады.
Сёз ючюн, ол таукел принцге бойсунуб,
Къаты мизамда атлаб баргъан бёлек.
Не да ёхтемликден, махтау излегенден
Урушха, ёлюмге мыллык атхан
Принцни юлгюсю да. Ансы,
Къара капекге да тийишмейди ол башлагьан иш.
Ёзге керексиз дауур ачмагъандады — уллулукъ.
Адамны бети-намысы бла ойнай эселе уа —
Чёб да кёбдю ёлюм къазауат этерге.
Атам джоюлгъанды, анамы да сыйы тебленнгенди.
Джюрегим ачыудан къайнайды: мен а,
Къайда эсе да чекде ырджы ючюн,
Сермешгенле сыйынмазлыкъ ырджы ючюн,
Ёлгенлеге оба чыкъмазлыкъ ырджы ючюн
Ёлюмге таукел баргъан джыйырма мингнге,
Бетим джетиб къараб турама. Ма бедишлик.
Мындан ары къан бетли бол, мени оюм,
 Шыбыла бол, не джашама да, джоюл.
(Кетеди)

Бешннчи кёрюнюу.

Къалада отоу.

Бийче бла Горацио киредиле
.
Бийче
Мен анга тюберге излемейме.

Горацио
Къычырыб сёлешгенлей, дауур этгенлей турады.
Джарлы, керти да шашханнга ушайды.

Бийче
Не болгъанды анга?

Горацио
Атасына къыйналады, кюеди.
Хар неге да ишекли болуб,
Чачын джыртад, мурулдайды, джылайды.
Аны тили къатышыбды, алай а,
Аны ол джарты, къуджур сёзлеринден,
Ким не сюйсе, аны ангыларгъа боллукъду.
От болмагъан джерде тютюн болмайды —
Былайда да бир къоркъуулу таша зат, тахса
Барды деб, ол зат да келеди эсиме.

Бийче
Огъай, мен анга тюбесем иги болур.
Алай этиб джауланы джюреклеринде
Ишеклиликни къозгъаргъа боллукъду ол.
Келме къоюгьуз.
(Горацио кетеди)

Джаным къыйналады, намысым кемиреди, —
Къыйынлыкъ келе тургьанча кёрюнеди.
Ма былай гюнахымы джашырыргъа кюреше
Кеси кесими баямларгъа тюшер.

Горацио Офелия бла къайтады

Офелия
Къайдады Данияны ариулугъу эм бийчеси?

Бийче
Не дейсиз, Офелия?

Офелия
(джырлайды)
Мен танырма несинден
Тенгигизге джолукъсам?
Мухаджир кийими юсюнде,
Гулош таягьы къолунда.

Бийче
Джаным, джырынгы магъанасы неди?

Офелия
Къоюгьуз къой! Андан арысын джырлайым
(джырлайды)
Ол ёлгенди, ёлгенди
Джокъду энди ол.
Таш, терек да туралла,
Джокъду энди ол.

Бийче
Офелия, бери бир тынгылагъыз...

Офелия
О кетигиз ары...

Патчах киреди

Бийче
Ма энтда бушуу. Анга къарагьыз.

Офелия
Кебин акъды, акъды гюл,
Терек да чакъгьанд майна!
Къыйынлыкъ бюкген башны
Кёлтюрюр къарыу къайда.

Патчах
Къалайд джашау, ариу къыз?

Офелия
Игиди, аллахдан къайтсын сизге да. Гылын къуш алгьын ётмекчини къызы болгьанды дейдиле*. Бизни да не сакълагъанын, ким биледи. Ашыгъыз татлы болсун!
* (Исса файгъамбаргъа гырджын берирге унамагъан ётмекчини къызы гылын къушха бурулгъанды деб, орта ёмюрледе айтыу джюрюгенди )

Патчах
(бир джанына)
Атасы бла сёлеше тургьанлыгьыды.

Офелия
Муну баямларгьа керек тюлдю. Алай а, аны магъанасын соргъанлары болса уа, былай айтыгьыз: (джырлайды)
Сыйлы Валентинни* кюнюнде
Сен джаным, бираз тёз,
Валентинанг болургьа
Мен берирме сёз.
Ол эшиклени ачды,
Къыза талпыгъандан.
Ары кирген мёлек да
Къызлай кетмеди андан.
*(Сыйлы Валентинни кюнюнде (февралны 14) джашха тюртюлген биринчи къыз анга аталады).

Патчах
Офелия, джаным!

Офелия
Тоба этдирме, бусагъат бошайма.

Патчах
Кёбден берими былайды бу?

Офелия
Хар не да онгунады. Тёзюмлю болургьа керекди. Алай а, аны бу къара джерге кёмгенлерин эскерсем, кёз джашларымы тыялмайма. Къарнашыма билдирирге керекди. Сау болугьуз, джан аурутханыгьыз ючюн.
— Бурул, пайтон. Сау къалыгъыз, гошансала. Сау тангнга чыгъыгъыз, гошансала. Сау тангнга. Сау тангнга.
(Кетеди)

Патчах
Ызындан къарагьыз! Кёз туурагъыздан аджашдырмагьыз!
(Горацио кетеди)

Атасына къыйналгьандан тайышханды ол.
Къыйынлыкъ джангыз джюрюмейди деб,
Къалай тюз айтхандыла, Гертруда.
Биринчи — Полонийни ажымлы ёлгени.
Экинчи — Гамлетни узакъ джары ашырыргъа тюшгени.
Ючюнчю къыйынлыкъ — халкъны хыршыланнганы.
Чёгюб тургъан зат бары ёрге къалкъыгьанды,
Полонийни ёлгенини юсюнден сёз
Тюрлю-тюрлю джюрюйдю. Ай медет,
Бош асрагъан эдик аны таша.
Отдан чыкъ да джалыннга дегенлей,
Офелияны да акъылдан тюрленнгени.
Акъылдан шашхан а — джаныуарды не кёлеккеди!
Ол да алай болгьа эди да, Лаэрт
Франциядан джашыртын келиб,
Джаншакъла, сёзчюле айтханнга тынгылаб,
Аман кьан алыб айланады дейдиле.
Бизге кюрерге боллукъдула терсликни.
Бу къоркъуула хаман ызымдан болуб,
Тоб чачылгъанча, къыйнайдыла, Гертруда.

Сахнаны артында къалабалыкъ

Бийче
Не къалабалыкъ-дауурду бу?

Патчах
Швейцарлыла къайдалла? Эшиклени сакъласынла.
(Ёзден киреди)
Не болгьанды?

Ёзден
Патчахыбыз, къутхарыгъыз кесигизни —
Тенгиз чайкъалгъан бедженлени оюб,
Джагъаны аллай бир баса болмаз,
Къозгьалгъан халкъ бла келиб, Лаэрт
Сакълауулланы сауутсуз-сабасыз эте тургьанча.
Къара халкъ аны джанлыды:
Ары дери адет-джорукъ болмагьанча,
Болгьан игиликлени унутуб къойгъанча,
Къычыралла: «Лаэртни деб тахтагьа!
Джашасын, Лаэрт!» — аны сыйына
Бёрклерин ёрге-ёрге атыб, харс уралла.

Бийче
Къууанадила терс тюзетиб ызны!
Артха! Джангылгьансыз дат парийле, сиз.

Сахнаны артында дауур

Патчах
Эшикни ууатдыла.
(Сауутлу Лаэрт, аны ызындан датлыла киредиле)

Лаэрт
Патчах къайдад? — Джюйюсханла, кетигиз.

Датлыла
Огьай, биз да кирейик.

Лаэрт
Юйден тышына чыгьыгъыз, хайда.

Датлыла
Сиз айтханча болсун. Ашхы.
(Эшикни джабадыла)

Лаэрт
Сау болугъуз. Эшикни сакълагьыз.
Джийиргеншли патчах, айтчы къайдады атам?

Бийче
Сабырыракъ бол, Лаэрт.

Лаэрт
Чёб чакълы бир тёзюм болса менде
Кесими, атамы-анамы да бедишге къойдум.
Мен сюйген адамла джокъдула энди.
Не сабырлыкъ излейсиз сиз менден?

Патчах
Лаэрт, бу пелиуан къозгьалыу неди?
— Гертруда, тохта, ол заранлы тюлдю.
Аллах кеси сакълайды патчахны,
Ненча джау бизге къол кёлтюрселе да
Къоллары джетерик тюлдюле бизге.
— Неге разы тюлсе, Лаэрт, айт?
— Гертруда, джукъ айтма, тохта, тынгыла.

Лаэрт
Атам къайдады?

Патчах
Къабырда.

Бийче
Ёзге анда патчах тюлдю гюнахлы.

Патчах
Тохта, сорукъгьунчу бир сорсун.

Лаэрт
Неден, къалай ёлдю ол? Къалай?
Джашырмай тюзюн айтыгъыз ансы,
Антха кертиликни, бойсунмакълыкъны
Барын да аякъ тюбге атыб,
Атамы къанын алмай къоярыкъ тюлме.

Патчах
Кимди сизни ол затдан тыярыкъ?

Лаэрт
Бир киши да. Мени ётюм, кючюм да джетерикди,
Аны ючюн къыйналмагъыз бир да.

Патчах
Сиз атагьызны къайда, къалай ёлгенин
Излеймисиз тюп-тюзюн билирге?
Алай а, сиз аны тынгылаб ангыларгъа
Болаллыкъмысыз, шох-джау, тюз-терс деб къарамай,
Барын бир-бири юсюне къалаб барасыз сора?

Лаэрт
Огъай, джаулагъа дертлиме мен.

Патчах
Аланы кимле болгъанларыи излеймисиз билирге?

Лаэрт
Хоу. Шохлагъа уа джанымы да берирме,
Ала ючюн къанымы тамчы-тамчы тёгюб.

Патчах
Ма энди сен, ашхы уланча,
Эмда керти ёзденча сёлешдинг.
Сизни бла бирге мен да бушуу этеме,
Анда терслигим болмагьанын да ангыларсыз.

Датлыла
(сахна артындан)
Джол беригиз анга. Ары ийигиз.

Лаэрт
Не къалабалыкъды бу?

Офелия къайытыб келеди

Ачыу, мыйымы кюйдюр, къурут,
Джюрек, дертден башха къайгьыны унут.
Джазны гюлю, Офелия, эгечим,
Аллах шагьатды,
Сени бу болумгъа джетдиргеннге
Толусу бла къайтарырма этгенин!
Ёлюм аталаны къоратса, ызы бла
Къызларындан да бошайды шашхынлы этиб.
Багьалы адамларына ёлгенлеринден сора да,
Къурманлыкъ этеди сюймеклик кесин.

Офелия
(джырлайды)
Башсыз сандыкъда элте эдиле аны,
Чабыб джетдим.
Джыламукъ ырхыла толтура сандыкъны,
Сыйыт этдим.
Ай джарлы джан!

Лаэрт
Сау болуб, иш этиб айтсанг да,
Мындан бек къайнатмаз эдинг дертими.

Офелия
Сиз а эжиу этигиз: «Ары чынга, бери чынга, башы бла урчукъну. Сындырмагъыз урчукъну. Хайда къурул, хайда бурул, чачылгъынчы аякъ урчукъ». Юйню иесини къызын алыб кетген гудучу-ачхышчыды ол.

Лаэрт
Бу магьанасыз сёзледе терен магъана барды.

Офелия
Ма розмарин  —  бу эсде тутаргьа. Алыгьыз, шохум, унутмагъыз. Бу гокга уа — сагъыш этерге.

Лаэрт
Шашханлыкъ оюмгъа келтиреди. Шашхандан туура сёз,- дейдиле.

Офелия
Ма сизге гин, ма гюл. Ма меннге да талай чапракъ. Алагьа тейри битим дерге да боллукъду. Кесигизникин меникинден эсе, башхаракъ тюрлю джюрютюгюз. Мен сизге фиалкала берирге деб тура эдим, алай а ала муал болгъандыла   атам   ёлгенинде.   Аны   джаны тынч чыкъгъанды дейдиле.
(джырлайды)
Ай, Робин, джаным — къууанчым мени.

Лаэрт
Аурууну, азабны, къап-къарангыны да
Джарытханча этеди ол.

Офелия
Ол къалай келмей къалыр?
Ол къалай келмей къалыр?
Огьай, ол ёлгенди,
Асралгъанды.
Кёзюу энди менге
Къалгьанды.
Ол ёлмегенд
Алай а,
Аны джаны ючюн
Тилек этейик бирден.
Ийнаннган  джанланы   барын,  Аллах,   сен   къутхар!
— Аллах аманаты болугьуз.
(Кетеди)

Лаэрт
Я аллах, бу ишни кёремисе?

Патчах
Лаэрт, эм ышаннган тенглеринги джый да,
Ала бизге тёрелик этсинле.
Не аз да бизде терслик бар эсе,
Патчахлыгъыбыз, джашауубуз — небиз да
Бары сизге къалсын. Алай тюл эсе уа,
Дженгиллик этмей, биз айтханнга бир тынгылагъыз.
Ким биледи биз бирге болсакъ,
Ишни ачыкълаб, тюзлюк хорларча этербиз.

Лаэрт
Мен неге да разыма, джангыз
Артыкълыкъ джабылыб, кечилиб боллукъ тюлдю.
Ёлгени, асралгъаны да кёзден таша,
Герб, къылыч да сый бермегендиле анга, —
Адетлени барын бузуб, теблеб,
Бир масхабха келишмеген затды ол,
Кёк огьуна шашады джерге къараб:
Терсни-тюзню айырлыгьыбызны сакълайды.

Патчах
Энди анга кёб сакъларгьа тюшмез.
Терс табылыр, аны башы кесилир.
Мени къатыш келигиз энди.
(Кетедиле)

Алтынчы кёрюнюу

Биягъы джер. Къалада башха отоу.

Горацио бла джумушчу киредиле.

Горацио
Кимди мени бла сёлеширге излеген?

Джумушчу
Тенгизчиле. Къагьытлары барды аланы сизге.

Горацио
Келме къоюгъуз. —
Не айландырыб сагъыш этсем да,
Гамлетден башха, ким джазарыкъды меннге.
(Тенгизчиле киредиле)

Биринчи тенгизчи
Не этесиз, саулукъ къалайд, сэр?

Горацио
Аллах саулукъ берсин.

Биринчи тенгизчи
Ол алай буюрса, биз а огъай демез эдик.
— Сэр, ма сизге джазылгьан къагьыт. Ол Ингилизге баргъан кемеде келечиденди, — сизни атыгъыз Горацио эсе, меннге айтханларыча.

Горацио
(окъуйду)
«Горацио,  джазгъанымы  окъутъанлай,  аны  сеннге келтиргенлени патчахха тюберча эт. Алада анга джазылгьан къагъытла бардыла. Тенгизде тюгел эки кюн болгъунчу,   ызыбыздан   аманлыкъчыла   тюшедиле! Къутулурча болмагъаны себебли, кемеле бир-бирине ёшюн тиреб, сермешебиз. Мен аланы кемеге секириб тюшеме. Бу кёзюуде кемеле бир-биринден айырыладыла. Алай   бла   мен  джесирге  тюшеме.   Джанымы   сау къалдырыр ючюн,  алагъа къуллукъ этерге керекме. Джазылгьан  къагъытланы  патчахха     табдыргъанлай, мени  таба  мыллыгынгы  ат.   Сейир затла  айтыргъа боллукъма.   Бу джигитле  сени   мен  тургьан  джерге келтирликдиле.   Розенкранц   бла   Гильденстер баргьанларыча Ингилизге барадыла. Аланы юслеринден да айтырма. Эсен кёрюшейик. Гамлет».
– Патчахха джазылгъанны патчахха берейик да,
Аланы ийгеннге тюберге ашыгьайыкъ.
(Кетедиле)

Джетинчи кёрюнюу.

Биягъы джер. Къалада башха отоу.

Патчах бла Лаэрт

Патчах
Энди джюрегигизде ишеклилик къалмай,
Кесигизге  шохха тергерге боллукъсуз мени.
Кёресиз да, сизни атагьызны ёлтюрген адам
Мени да ёлтюрюрге аз къалгъанын.

Лаэрт
Кёреме. Ёзге мен ангыламагъан бир зат:
Адамлагьа, джорукъкъа да къатылгьан
Аманлыкъчы нек тартылмады джууабха?

Патчах
Аны эки чуруму барды. Ким биледи,
Ала сизге бош огьуна кёрюнюрле,
Меннге уа бек магьаналыдыла ала.
Аны бла бирди анасыны джаны,
Мени джаным да юй бийчем бла бирди,—
Ол кёкде джулдузча турады кёлюмде.
Аны сюдге ачыкъ бермегенибизни
Экинчи чуруму уа — ачыкъ айтсакъ —
Къара халкъны анга илеш болгъанындады,
Ол Гамлетни тулпарча кёргюзюрюкдю.
Халкъ дегенинг чёбню да кёб,
Кёкню да кеб этиб атхан бир кючдю.
Аны кьозумазгьа, къозгьамазгьа керекди.
Ансы атхан ташынг артха айланыб,
Тюз башынгдан тиерге боллукъду-

Лаэрт
Атамы ёлгенин унутургьа? Огъай,
Не да эгечиме джетген ол къыйынлыкъны? Огъай,
Махтау бла иш тюзелмез, алай а —
Джер джюзюнде болмагъанды аллай эгеч.
Мени дертден бир киши да тыялмаз.

Патчах
Къыйналмагьыз, мен аллай бир тели тюлме,
Кесиме тюшген къоркъууну да кёре тургьанлай,
Башымы джаннган отха сугьаргъа.
Къалгьанын да ангылай барырсыз. Сизни атагъыз
Мени шохум эди. Мен да кесиме джау тюлме,
Бу айтханым да джетерик болур...
(Джазма алыб, хапарчы киреди)
Энди уа не хапар?

Хапарчы
Гамлет джазгъан къагъытла, бий патчах.
Бу сизге, бу да бийчеге.

Патчах
Гамлет? Ким келтирди аланы?

Хапарчы
Кимле эселе да, тенгизчиле дейдиле.
Кесим кёрмегенме. Меннге Клавдио бергенди,
Ол а — аланы къолларындан алгъанды.

Патчах
Лаэрт, тынгыларыгъыз келемиди?
Бусагьат окъуюм.
— Барыгъыз. (Хапарчы кетеди)
(Окъуйду)
«О  кючю  уллу,   мени  джалан  этиб,   сизни джерни джагьасына тюшюргендиле. Сизни патчах кёзлеригизге кёрюнюрге эмда сизден разылыкъ табыб, былай дженгил эмда къуджур къайытханымы толу хапарын айтыргъа изми беригиз деб тилерикме сизден тамбла. Гамлет».
Неди бу? Бары да къайытханмыдыла? Огъесе,
Бу ётюрюк болуб, хар не да онгуна болурму?

Лаэрт
Къол ыз аныкъымыды?

Патчах
Хат принцникиди. «Джаланма» деб,
Тюбюнде да «Кесимме» деб къошханды.
Бу затха сиз не дерге боллукъсуз?

Лаэрт
Билмейме. Тюберге уа излейме.
Мен анга этер кёзюме кёрюнсе,
Кёлюм басылгъанча болады.

Патчах
Алай эсе не къарау барды да, Лаэрт?
Алай эсе, ишни тыннганнга сана.
Джангыз сизге джол кёргюзюрюм къалгьанды.

Лаэрт
Кёргюзюгюз.
Джарашдырыр умут этмегиз ансы.

Патчах
Не джарашыу хапарды ол! Ол къайытды,
Алай тынч боллукъ тюлдю энди аны ашыргъан.
Башха акъыл келди мени башыма.
Аны ахыры терс сёз къозгъамазча,
Таб анасы да ишекли болмазча,
Аллай ёлюм табарбыз биз анга.

Лаэрт
Патчах, сиз ол ишде таяныгьыз меннге.

Патчах
Иш табды. Сиз болмагьан сагъатда да,
Сизни сагьыныр керекли къоймагьандыла мында.
Гамлет болуб, къулагьыма чалышханед бир кёре,
Сизни не джаны бла да махтагьанлары.
Ёзге ол джангыз бир затыгьызгъа сукъланнган эди,
Мен ангылагъандан ол эм махтаулу шарт да тюлд.

Лаэрт
Не эди ол?

Патчах
Алай бош, омакълыкъ джурунча бир зат.
Ёзге джашлыкъкъа джел-джел кийим керек,
Джылы келгеннге уа джарашыудула тонла.
Тынгылагъыз. Эки айны мындан алда
Былайда бир норманд ёзден болгъан эди.
Мен французланы билеме, ала бла сермешгенме.
Ала атха устадыла, ёзге,
Туура мунучасын кёрмегенем бир да.
Ол ат бла  аллай оюнла кёргюздю,
Атны териси болгъан кибик. Тюшде да   кёрмезсе
Аллай затны, аллай усталыкъны!

Лаэрт
Нормандлымы эди ол?

Патчах
Нормандлы эди.

Лаэрт
Бойиумат, ол Ламонд тюл эсе!

Патчах
Туура да ол эди.

Лаэрт
Билмей а, игит да билеме аны —
Къралыны бетин чыгъаргъа джигитни.

Патчах
Ол да сизни таныгъанын айта,
Бычакъ оюннга уста болгъаныгьызны черте эд.
Артыкъсыз да сюнгюле бла сермеширге
Сизге тенглик эталлыкъ джокъду дей эд.
Бизбиз деб тургъан чёрчекле огъуна,
Сизге тюбеселе абызырагъанларын айта эд.
Сизни юсюгюзден ол сёзлени эшитгенинде,
Гамлет алай сукъланды, таб тюшюнде да
Бир сермеширге сизни сакълай болур эд.
Таблыкъ тюшгенди энди.

Лаэрт
Таблыкъ? Не затха? Англамайма.

Патчах
Джашырмагъыз да, тюзюн бир айтыгьыз, Лаэрт:
Атагъыз ючюн къан алыргьа излеймисиз,
Огьесе бушууну —ачыуну—дертни кёлеккесимисиз,
Сурат болуб къагьытха тюшген?

Лаэрт
Къуджур соруула!

Патчах
Сиз атагьызны сюймейсиз деб ким айтады?
Ёзге не сюймекликни да джандыргъан заманды,
Аны уа, джашау шагъатды анга,
Джылла къарыусуз этедиле отун.
Кеси-кесинден джана-джана турса,
Мадар джокъду сюймеклик да джукъланмай,
Сезимле да джоппу джыйылыб турсала,
Тунчугъургъа боллукъдула кеслеринден.
Излеминг сууугьунчу иги баджарылады иш.
Бир-бирин унутдургъан къайгъы, сагьыш
Дайым кюнде басадыла адамны.
Къалгъан ишге уа къар джаугьаны белгилид.
Артда тыхсыу, ахсыныу да джукъ бермез.
Алай болса да, сёзден ишге кёчейик.
Кийик къаны тёгюлюр джерге, дегенлей,
Гамлет къайытыб келгенди.
Лаэрт, бир айтыгьыз, сёзден башха
Не бла къыйналлыкъсыз атагьыз ючюн?

Лаэрт
Тамагьын юзерикме — клисада кёрсем да.

Патчах
Кертиди, мурдаргъа сыйлы джер джокъду,
Дерт джетдириуге да джокъду чек.
Алай эсе, юйде тургьаныгьыз игиди.
Хар орамда, мюйюш-мюйюшде
Французну ызындан сизни махдаргъа къалыб,
Сиз келгенигизни Гамлетге джетдирирле.
Кими сизге, кими анга ёч салыб.
Экигизни тюбешдирмей къоймазла.
Ол итликден, харамлыкъдан кери,
Сагъышсыз, тюз адам болгьаны себебли,
Сюнгюлени тинтиб къыйналлыкътюлдю.
Сиз а анга эслетмей, дуппукъ сюнгюню
Мизча джити сюнгюге ауушдуруб, аны бла
Атагьызны къанын аласыз андан

Лаэрт
Бек аламат. Аны юсюне
Сюнгюню учуна джагьар затым барды.
Ол джау джагьылгъан бычакъ бла бармагъын
Эслемейин кесген да бары ёледи.
Андан къутхарлыкъ дарман-дары джокъду.
Къаргъыш этиб, ай джарытхан кече,
Мен ол ууну сюнгюме сюртерме. Алай бла
Териси сыдырылса да Гамлет битди.

Патчах
Бек анасы джыламаз дейдиле,
Биз айтханча болмайын къалса,
Не этербиз? Анга да сагьыш этейик.
Дагъыда бир ышаннгылы затыбыз болса...
Тохта... Багъалы ёчле салабыз...
Ыхы, сора. Сиз къадалыб сермешесиз. —
Ол къызыб, сусабдан джанса,
Ичерча, бир аякъ суусун хазырлайма.
Ол андан уртлар уртламаз а —
Иши битди.
— Недиле бу къычырыкъла?
(Бийче киреди)
А, бийче!

Бийче
Къыйынлыкъны ызындан къыйынлыкъ, Лаэрт!
Джарлы Офелия суутъа кетгенди.

Лаэрт
Кьалай? Къайда? Алай деген неди?

Бийче
Чал чачын суугъа тозуратыб,
Джылай тургъан суу талны къатында,
Тюрлю-тюрлю гюлледен тизим этиб,
Талны джасаргъа излегенди ала бла.
Терек бутакъдан былай тутханлай,
Бутакъ сыныб, гюллери бла къолунда
Уруб баргъан суугьа джыгьылгъанды.
Алгъа чепкени джелпек болуб,
Сууну юсюнде тыйгьанды аны.
Джибигенинде уа, суу тюбюне тартханды.
Джарлы кеси туура батыб кетгинчи,
Къыйынлыкъгъа тюшгени эсине келмей,
Не эсе да джырлагьанлай тургъанды.

Лаэрт
Кёмюлгенди..

Бийче
Кёмюлгенди.


Лаэрт
Офелия, энди биз джыламасакъ да,
Суу кёбдю тёгерегингде сени.
Айхай, сытмай да тёзалмайбыз,
Джыламугьубуз бла къарыусузлугъубузну тёкгенча.
Сау къалыгьыз, бий патчах. Бу къарыусузлукъ
Ичимде джаннган ёртеннге келишмейди. (Кетеди)

Патчах
Гертруда, аны ачыуу сёнгер ючюн,
Къаллай бир кюрешгенме эртденли!
Ол энтда джангырады деб къоркъарчад.
Ызындан барайыкъ
(Кетедиле)

БЕШИНЧИ АКТ

Биринчи кёрюнюу

Эльсинор. Къабырла.

Кюреклери бла эки къабыр къазыучу*.

(*Ол заманлада къабыр къазыучуланы комикле ойнагъандыла. Аланы сёлешгенлери ол кёзюудеги юриспруденцияны тюрлюлюгюн эниклейди).

Биринчи къабыр къазыучу
Ёмюрлюк джукъугъа ол кеси кесин  кёмген эсе, аны христиан адет бла асрагьан тюзмюдю?

Экинчи къабыр къазыучу
Асрай  эселе,  тюздю.   Къабырын дженгилирек къаз. Тинтиучю да къараб, христиан адет бла асраргъа буюргьандыла.

Биринчи къабыр къазыучу
Динни иши болмай, джорукъну иши нек болады ол? Башын суугьа кесин къутхара атса да бир иш.

Экинчи къабыр къазыучу
Ишни алайлыгьына бегим барды.

Биринчи къабыр къазыучу
Ол затны бегитирге шагьат керекди. Джорукъ алайсыз тюз тюлдю. Сёз ючюн, мен башымы суугьа иш этиб атама. Былайда юч зат барды. Биринчиси — ол ишни мен этеме, экинчиси — баджарама, ючюнчюсю — тындырама. Алай эсе, суугьа башын ол иш этиб атханды.

Экинчи къабыр къазыучу
Къарачы анга, къабыр къазыучу шохума...

Биринчи къабыр къазыучу
Тохта, кёлюм бла айтама. Ма, сёз ючюн, суу. Ашхы. Ма адам дейик. Аламат. Ма.адам барад да башын суугьа атад. Суугъа кеси кёмюледи. Алай болмай, суу келиб басса аны, аны иши башхады. Ол затда аны гюнахы джокъду. Олсагьатда ол дининден чыкъмайды.

Экинчи къабыр къазыучу
Джорукъну къайсы тизгиниди бу?

Биринчи къабыр къазыучу
Тинтиулени эмда чурумланы хакъындан тизгини.

Экинчи къабыр къазыучу
Тюзюн билирге излеймисе? Ол ёзден къыз болмаса бек да асрар эдиле аны христиан адет бла.

Биринчи къабыр къазыучу
Тюз айтаса. Артыкъ да ол тюлмюдю кёлюбюзню къалдыргьан. Акъсюеклеге башларын суугьа къаллай бир атаргьа да болады, кеслерин къаллай бир ассала да хата джокъду, бизнича хариблеге уа, аллай затны кёлюнге келтирсенг да, ийманынгдан чыгьаса. Да, не этериксе. Кюрекни къолгьа алайыкъ. Акъсюеклени юслеринден айтханда уа — джерге уруннганладан, терек бачхагьа къараучуладан, къабыр къазыучуладан алгъа акъсюек болмагъанды. Ала Адам файгъамбардан келедиле.

Экинчи къабыр къазыучу.
Сора ол акъсюекми болгъанды?

Биринчи къабыр къазыучу
Сауут джюрютген ол болгъанды биринчи.

Экинчи къабыр къазыучу
Агьартханны къой, джюрютмегенди ол джукъ да.

Биринчи къабыр къазыучу
Меджисуумуса сен ? Дин китабда къалай джазылгьанын билемисе: «Адам джер къазыб кюрешгенди» . Сен билгенден, ол аны джалан къоллары бла къазгъан болурму? Ма энтда бир соруу. Тюз джууаб эт ансы...

Экинчи къабыр къазыучу
Сора бер.

Биринчи къабыр къазыучу
Таш, агьач, кеме усталадан деменгили ишлеген кимди?

Экинчи къабыр къазыучу
Асмакъ къуруучу. Асмакъ анга тюшгенлени барындан да артха къалады.
 
Биринчи къабыр къазыучу
Акъыл токъмакъса да сен! Асмакъ — ол игиди. Алай а, кимге? Иши аманнга, чоту табсызгъа. Ёзге сен табсыз айтханса, асмакъ клисадан деменгили болгъанча. Ол себебден асмакъ сеннге келишеди. Аллындан башлайыкъ, сен сор энди.

Экинчи къабыр къазыучу
Ташчыдан, кеме устадан эмда агъач устадан деменгили ишлеген  кимди?

Биринчи къабыр къазыучу
Ким болгьанын айт да, аны бла тынч бол.

Экинчи къабыр къазыучу
Нек айтмайма, бусагьат айтайым.

Биринчи къабыр къазыучу
Айт кимди?

Экинчи къабыр къазыучу
Ким болгьанын айталлыкъ тюлме.

Гамлет бла Горацио кириб, арлакъда тохтайдыла

Биринчи къабыр къазыучу
Ол затха сагъыш этиб, акъыллы башынгы тели этме! Эшекни тюйюб ат эталлыкъ тюлсе. Бу сорууну къайтарыб соргъанлары болса, къабыр къазыучу деб джууаб эт. Ол  ишлеген юйле къыямат кюннге дери турлукъдула. Ол да алай болсун, къарнаш, энди, Иогеннге* чаб да, ёлчени келтир.
*(Иоген – «Глобус» театрны къатында аш-ички юйню иесини атыды).
Экинчи къабыр къазыучу кетеди

(Къаза, джырлайды)
Джаш кюнлеримде мени
Къалмад къызладан кёлюм.
Игиликлерин аланы
Бир затларындан кёрдюм.

Гамлет
Бу чамчы не иш бла кюрешгенин сезе болмазмы, аны къабыр къаза джырлагъанына не дерге боллукъду?

Горацио
Ол юреннгенди.

Гамлет
Ол тюздю. Къол да берч болгъунчу сезеди.

Биринчи къабыр къазыучу (джырлайды)
Алай а къартлыкъ келди,
Азат этди къайгьыдан.
Бурун сейир ишле да,
Думп болдула къарамдан.
(Баш сюекни бар джанына атады)

Гамлет
Бу баш сюекде къачан эсе да тил болгьанды, аны иеси да джырлай билгенди. Бу пасыкъ а аны, джерде биринчи мурдарны — Каинни – джаякъ сюегин шууулдатханча, шууулдатды. Бу эшек, былай сыйсыз этген баш сюек, аллахны кесин огъуна алдаргъа умут этген бир акъылманныкъы болгъан эсе да ким биледи. Тюзмюдю?

Горацио
Болур, милорд.

Гамлет
Не да патчахха джууукъладан бири. «Эртден ашхы болсун, бий патчах, тынчлыкълы чыкъдыгъызмы тангнга?» — деб, сора болур эди кюн сайын. Аллай-быллай тукъумдан лорд дей болур эдиле анга, ол да бир башха лордну атын махтай болур эди, андан саугьа алыр умутда. Тюзмюдю?

Горацио
Тюздю, принц.

Гамлет
Алайды да. Энди ол кеси да тутханын иймегенни къолуна тюшгенди, клисаны сакълауулу да, анга кюрекни джетдириб, бир джары быргьайды. Бир затны бир затха бурулгъаны, аны тахсасын билсенг, аз сейир тюлдю. Сюеклеринги ёсдюрюб да не барды, артда ала бла ашыкъ ойнарыкъ эселе? Ол зат эсиме тюшсе, мени сюеклерим кемириб тебрейдиле.

Биринчи къабыр къазыучу
(джырлайды)

Кюрекни, гетменни да ал,
Джангы кебин да хазырла.
Кёзюуюнде, сакъламайын,
Къарт тюшерча къабыргьа.

(Башха баш сюекни атады)

Гамлет
Ма, энтда бирин чыгьарды. Бу джорукъчуну баш сюегиди дейик. Бу налатха башын сындырта нек турады, учузлукъ ючюн аны джууабха нек тартмайды? Хы! Ким биледи, борч-къарч этиб, сюдлюк-джоллукь, тёлеулюк болуб, ол къачан эсе да уллу джер сатыб алыучу болгъан  да болур. Джерни юсю бла этген фитналыкълары ючюн баш токъмагьы топракъдан толгъанымыды аны джууабха тартылгьаны? Аны анты, джюкге алгьаны бары къагъытны эки бетине сыйыннган бир джазма болубму къалды? Къуру аны сатыб алгъан джерлерини атлары да, къайдам,  сыйынныкъмы  эдиле  ол  кесек затха?  Аны къабырын да кенгирек этерге мадар джокъму эди? 

Горацио
Огъай, милорд, бир элиге да.

Гамлет
Пергаментни къой териден эте шойла да?

Горацио
Хоу, принц, бузоу териден да этелле.

Гамлет
Пергаментни кючлюлюгюне ийнаннганладыла къойла, бузоула да. Мен бу аперим бла сёлешиб бир кёрейим.
- Къабырны кимге къазаса, атынг да къалайды?

Биринчи къабыр къазыучу
Кесиме, сэр.
(Джырлайды)
Кёзюуюнде, сакъламайын,
Къарт тюшерча къабыргьа.

Гамлет
Къабырда тургъанлай да алдай эсенг, кесинге къазгьанынга ийнанама.

Биринчи къабыр къазыучу
Сиз къабырда тюлсюз, алай эсе, ол сизники тюлдю. Мен а къабырдама, алай эсе алдамайма.

Гамлет
Къалай алдамайса? Ёлген къабыр къазалмайды, къабыр кеси да ёлгеннге къазылады. Сен а къабырдан кёзлеринги джандырыб, мен къабырдама дейсе. Къабырда тургъанлай ётюрюк айтаса.

Биринчи къабыр къазыучу
Ётюрюк къабырда къаллыкъ тюлдю. Ол менден сизге кёчерикди.

Гамлет
Къайсы тюз кишиге къазаса муну?

Биринчи къабыр къазыучу
Бир кишиге да.

Гамлет
Алай эсе, къайсы тиширыугьа?

Биринчи къабыр къазыучу
Бирине да тюл.

Гамлет
Сора кимге джораланады ол?

Биринчи къабыр къазыучу
Алгъын ол тиширыу эди , энди уа, «гюнахы  къуурурукъ» — аны аты.

Гамлет
Не таб келтиреди, начас! Была бла сакъ болургьа керекди ансы, эки тюрлю ангылашыннган сёзлери бла бедишлик этиб атарыкъдыла. Тейри адамы, Горацио, арт джылда мен эслеген: къара халкъ алай батыр болгьанды, акъсюеклени эки аякъларын бир уюкъгьа сугьуб тебрегенди.
— Сен къабыр кьазыучу болгъанлы кёб боламыды?

Биринчи къабыр къазыучу
Гюнахы къурурукъ Гамлет патчахыбыз Фортинбрасны онглагъан кюнден бери.

Гамлет
Къачан болгьаи эди алай ?

Биринчи къабыр къазыучу
Билмегенча нек этесиз? Къайсы тели да биледи аны. Бусагъатда акъылындан шашыб, Ингилизге ашырылгьан джаш Гамлет туугъан кюн эди ол.

Гамлет
Бар ант этдир! Сора аны Ингилизге не ючюн ашыргъандыла да?

Биринчи къабыр къазыучу
Къалай не ючюн? Акъыл джый деб ийгендиле. Баш табхангы тюзет деб. Тюзетмесе да, анда ол да къыйынлыкъ тюлдю.

Гамлет
Алай дегенинг?

Биринчи къабыр къазыучу
Алай дегеним а, ол затны анда киши эслерик тюлдю. Анда бары да шашыб туралла.

Гамлет
Ол къаллайла тюрленнгенди?

Биринчи къабыр къазыучу
Бек къуджурла дейдиле

Гамлет
Къалай дейдиле?

Биринчи къабыр къазыучу
Бек тынч. Ол акъылындан чыкъгъанды, не да акъылы андан чыкъгьанды.

Гамлет
Хоу, ёзге башы алай къатышырча, аягьы нени басханды?

Биринчи къабыр къазыучу
Басыб а нени басарыкъды, биягьы дат джерден башха. Мен мында, къабырлада, тюрт-мюрт этгенли, отуз джыл, айтыргъа сабийлигимден бери.

Гамлет
Адам кёрде чиримей, кёб турамыды?

Биринчи къабыр къазыучу
Былай деб бегитген къыйынды. Ол саудан чиримеген эсе — бусагъатда ёлюкле асралгъынчы да чыдамай тебрегендиле — 8-9 джыллы чыдаргьа болур. Тери илеучю уа, 9 джылны сёзсюз да ашырлыкъды.

Гамлет
Ол башхаладан кёбюрек нек чыдайды да?

Биринчи къабыр къазыучу
Аны уа, кесини териси да эмен ичгенча болгьанды, тери иш алайды, джюйюсхан. Ол себебден анга суу алай дженгилде къатыллыкъ тюлдю. Суу а, билиб къалыгьыз, ёлген тёрегиз болса, биринчи джауугъуз боллукьду. Ма, сёз ючюн, баш сюек. Ол джерде джыйырма бла юч джыл джатханды.

Гамлет
Кимникиди ол?

Биринчи къабыр къазыучу
Бир  насыбсыз джалкъаунукъуду,  айтмай   огъуна къояйыкъ. Кимникид деб кёлюгюзге келеди?

Гамлет
Билмейме.

Биринчи къабыр къазыучу
Бир джаханим эди, джаханимли боллукъ! Бир шыша
чагъырны башыма къантарса не дейсиз! Бу баш сюек,
сэр, патчахны оюнчусу Иорикникиди.

Гамлет
Ма бу?

Биринчи къабыр къазыучу
Туура да кесиди.

Гамлет
Бир къарайым. (баш сюекни къолуна алады) Джарлы Йорик! — Мен аны таный эдим, Горацио. Ол барыб тохтагьан чамчы, оюнчу эди, сёзге тамам уста эди. Ол къаллай бир айландыргъанды мени сыртында. Энди уа ол къусарынгы келтиреди. Ма былайда эринлери къымылдаргьа керек эдиле, къаллай бир ба этген болурма мен аланы. — Къайдадыла энди сени чамларынг-оюнларынг,  джырларынг?  Тебси  джанында  барын ышартхан джарыкълыгъынг къайдады? Тишсиз кесинге къараб, тишлеринги агъартыр онгунг джокъду да? Къайда, бийче тиширыуну отоууна кир да, джаякъларында бир эли ингилигине да къарамай, ол къачан болса да, къаллай боллугъун бир айт. Ол зат бла аны кюлдюраллыкъ эсенг, бир кёрчю.
— Меннге бир затны бир айт, Горацио.

Горацио
Не затны, принц?

Гамлет
Кёлюнге  къалай  келеди:  Александр  Македонский кёрде мунучамы кёрюннгенди?

Горацио
Анга чыртда ишегинг болмасын.

Гамлет
Кеси да мунуча ийис эте болурму эди? Тюу. (Баш сюекни джерге сала)

Горацио
Туура да алай, милорд.

Гамлет
Не мискинликге джетерге боллукъду, Горацио! Александрны къадарын, ол кёрге тюшгенден башлаб, сыра бёчкеге буштукъ болгьунчуннга дери кёзге кёргюзтюрге нек болмайды?

Горацио
Ол — затны асры ууакълаб къарауду.

Гамлет
Огъай, ол бир затны бир затха бурулууу былай боллукъ эди демекликди. Сёз ючюн, былайыракъ: Александр ауушду, Александрны асрадыла, ол чириди, топракъ болду. Ол топракъдан алыб, сыра бёчкени джарылгъанларына джагьаргьа нек болмайды?

Цезарь чириди, топракъ болду.
Юйню тышын сюртдюле аны бла.
Бютеу дунияны букъутъа кёмген,
Буштукъ болуб айланады энди.

Тохта! Арлакъ турайыкъ. Майна патчах!

Алларында бабас, ызы бла Офелияны салын
кёлтюрген къауум, Лаэрт, ашыргъанла, патчах,
бийче эмда джыйынлары киредиле.

Бийче да майна. Тохана. Кимни асрайла? Джорукъ не бузулуу этгенди! Бу белги Кесин ёлтюргенни белгисиди. Алай а, кёрюнмей, бир джанындан къарайыкъ.
(Горацио бла бир джанына джаякълайды)

Лаэрт
Энтда не тилек этерге боллукъсуз?

Гамлет
Намыслы джаш Лаэрт да, майна.

Лаэрт
Энтда не этерге боллукъсуз дейме?

Бабас
Буюрулгъан марданы ичинде
Алайсыз да къолдан келгенни этгенбиз.
Масхабдан чыгъаргьа уа болмайды, билесиз.
Ийман бла кетмегенди дуниядан ол.
Хукумат къатышмай, дин айтхан болса,
Къыяматгъа дери джатар эди ассы джерде.
Дуа орнуна таш джауар эди юсюне.
Аны уа сандыгъы гюлден толуду.
Къонгурау таууш этдириб адамла,
Кесин да буруугъа дери ашыргьандыла.

Лаэрт
Къолдан келгенни этгенсиз сора?

Бабас
Хоу, биз анга гюнахы къурусун дегенбиз.
Ёзге къалгъанлагъача джаназы къылдырыб,
Иясын окъусакъ, — ол
Динни хыликге этгеннге тергелир.

Лаэрт
Акъырын, шош джиберигиз сандыкъны,
Аны къабыры нюр джанмаса кёрюрсюз! —
Сиз а, къаты, насыбсыз бабас,
Джер тырнаб, созуб улурсуз,
Эгечим а кёкде мёлеклеге къошулур.

Гамлет
Къалай, сора Офелияны асрайла?

Бийче (гюллени чача)
Ингил джаннга — ингил гюлле,
Джатхан джеринг — кенг, джумшакъболсун!
Мен сени бизни Гамлетге алыб,
Келин этер муратым бар эди,
Гюлле бла обангы тюл,
Отоуугъузну джасар умутлу эдим.

Лаэрт
Джюз минг тюрлю къыйынлыкъ джетсин
Сени бу кюннге джетдиргенни башына!
Тохтагьыз. Топракъ къуяргьа ашыкъмагъыз,
Ахыр кере бир къучакълайым аны.
(Къабыргьа чынгайды)
Сауну, ёлгенни да асрагъыз бирге!
Пелиуан таудан, кёк Олимпден да мийик
Бу тюз джерде мазаллы тебе ёссюн.

Гамлет (алгъа чыгъа)
Кимди былайда былай къыйынлашхан
Бушууун дуниягъа байракъ этиб,
Адамланы, джулдузланы да сын этиб.
Шохха - шохлукъ, джаугьа - джаулукъ эталлыкъма
Мен — Гамлет, даниячы принц.
(Къабыргьа секиреди)

Лаэрт
Ай, нагьалат а!
(Джагьалашады)

Гамлет
Табыныргьа юрен! Бойнуму да буума.
Мен дженгил тюлме, алай а,
Аллындан огьуна айтыб къояйым:
Джашаууму къара чёбге да тергемейме.
Сокъурандырыргъа боллукъма сени да. Эй,
Къолларынгы тамагьымдан ал дейме!

Патчах
Ары айырыгъыз аланы.

Бийче
Гамлет, Гамлет!

Бары да
Джюйюсханла!

Горацио
Сабыр бол, принц

Аланы айыралла, ала къабырдан чыгъалла

Гамлет
Мен аны ким бек сюйгенин
Сауут бла айырыргъа да боллукъма;
Къачан, къалайда десегиз да разыма.

Бийче
Ким бек сюйгенинми дейсе, джашым?

Гамлет
Офелияны мен сюйгенча, мен сюйгенча
Къыркъ минг къарнаш да тюлдюле сюяллыкъ.
Бери бир айт, анга сюймеклигинги
Не ишинг бла бегиталлыкъса сен?

Патчах
Ол тюрлениб турады.

Бийче
Кюрешмегиз аны бла.

Гамлет
Айтчы, не бла бегиталлыкъса сюймеклигинги?
Не этерге боллукъса аны сыйына?
Джыларгъа? Тюйюшюрге? Кесинге ач азаб берирге?
Сиркесууну ичерге? Сарыубеклени ашаргьа?
Аланы барын мен да эталлыкъма.
Сен джыламукъ тёгергеми келгенсе?
Къабыргьа чынгаб, мени кесинге кюлдюрюргеми?
Джанынг саулай кёрге кёмюлюргеми?
Алай мен да эталлыкъма.
Не да тауланы юсюнден агьартыргьамы?
Миллион къулач джетмеген джерни
Башы кюннге джетген тёбе этигиз,
Осса* аны къатында къотурча кёрюнюрча,
Дегенинг а? Тамакъны бошлагьандамыды иш?
Алай мен да эталлыкъма.

Бийче
Эс бёлмегиз анга. Бусагъатлай,
Аурууу тутханы кетгенлей, ол
Кёгюрчюнча огъурлу боллукъду.

Гамлет
Лаэрт, бу сууукълугьунг, тюрленнгенинг неденди?
Къачан эсе да шохла шой эдик да биз.
Алай а не сейирсиниу:
Аман къозуну айнытсанг — эрнинги-бурнунгу май этер.
Аман адамны айнытсанг — эрнинги-бурнунгу къан этер.
(Кетеди)

Патчах
Кёз-къулакъ бол, марджа, анга, Гораций
Гораций кетеди

(Лаэртге)
Тюненеги сёзюбюзню эсге тюшюрюгюз да,
Тёзюгюз.Тёзген тёш ашар дейдиле.
Ишни аллы бла ахыры деб да барды сёз.
— Гертруда, принцге сакъ болгьанлай турсунла.
— Къанлары бла, джанлары бла тёлерле бу ёлюм ючюн.
Кёб къалмагъанды энди. Артда уа
Тылпыуубуз ол къадар рахат чыгъар.
Кетедиле

Экннчи кёрюнюу

Биягъы джер. Къалада уллу юй.

Гамлет бла Горацио киредиле

Гамлет
Хы, энди башха затны юсюнден да бир-эки сёз.
Алай а, болгъан ишле эсингде турамылла?

Горацио
Игит да, принц.

Гамлет
Мени аз да джукъларгьа къоймай,
Джюрегимде бир кюреш бара эди, не эсе да.
Бугьоуланыб тургъанча кёреем кесими.
Ашыгъыш турдум. Джашасын ашыгъышлыкъ!
Аякъ тюбюбюзге къарар орнуна
Узакъгъа къараб азмы абыннганбыз.
Аллай джерде сокъурлукъ кёб кере къутхаргъанды бизни.
Алай эсе уа, джазыуубузну кесича джазгьан,
Бир кюч, къудурет барды дунияда.

Горацио
Бизни насыбыбызгъа, барды.

Гамлет
Бёлмемден чыкъдым. Плащымы да юсюме атыб,
Къарангыда излей барыб, аланы табдым да,
Къагьытны алыб къайытдым артха.
Къоркъгъандан батыр болуб, бетсизлик этиб,
Пашот бла бегитилгенин юзюб, окъуйма.
Патчахны чексиз итлиги, Горацио,
Хайран этди. Даниягьа эмда Ингилизге
Мени бек къоркъуулу болгьаным чертиледи буйрукъда.
Не да башха сёзле бла айтханда,
Мен ары джетер джетмез эрлей тугуб,
Башсыз этерге керекдиле мени.

Горацио
Айюнге, къалай болур алай!

Гамлет
Ма ол буйрукъ. Артда окъурса.
Андан ары не этгеними айтайыммы?

Горацио
Айтыгьыз, марджа.

Гамлет
Ала алай ариу къургъан къабхандан
Уста тукъум къутулургъа излейме.
Джарашдырыб джангы буйрукъ джазама.
Къачан эсе да мен ариу хатны
Акъсюеклени кёзлеринден кёрюб,
Сыйсыз затха, омакълыкъгьа санай эдим.
Къыйынлыкъда ол бир джарады да манга!
Не джазгъанымы билирге излеймисе?

Горацио
Игит да.

Гамлет
Ма – мен джазгьан буйругъу патчахны:
Ингилиз бизге къарагьаны бир джанындан,
Балийча чакъгьан шохлугъубуз экинчи джанындан,
Аны кибик башха чурумланы эсге ала –
Былайда ол чурумла толусу бла саналадыла —
Бу къагъыт бла шагьрей болгьанлай,
Соруу-оруу эте да турмай,
Ол къагьытны келтиргенледен бошагъыз.

Горацио
Мухур къайдан табдыгъыз сиз?

Гамлет
Ол затда да меннге къадар болушду! Атамы патчахлыкъ мухуру биргеме эд. Бусагъатдагъы туура андан алыннганды. Мен къагьытны ол бирича бюклеб, мухур бла бегитиб ызына салдым, къагъанакъ сабийни аууушдургъанча джашыртын. Экинчи кюн а тенгизде сермешиу болду. Андан арысын джазгьан эдим, билесе.

Горацио
Сора Гильденстерн бла Розенкранц
Ёлюмлерине барадыла ары.

Гамлет
Хоу, излегенлерине джолугьурукъдула ала,
Аны ючюн бир да тюлме къыйналлыкъ.
Алтаякълыкъларыды аланы ол кюннге къойгьан.
Тамадала бир-бири бла кюрешген сагъатда,
Аланы араларына сугъулуб айланма.

Горацио
Патчах а, патчах!

Гамлет
Ол тюлмюдю мени керти да шашдыргъан.
Кёресе, мени атасыз къойгъаны,
Анамы алай бедишлик этгени,
Кеси халкъ бла мени арабызгьа киргени —
Бары да анга азлыкъ этеди.
Энди анга мени джаным да керекди.
Огьай, ол мени тюл, мен къурутурма аны.
Ол хыппилге кесибизден бошатсакъ
Къаргъыш орнуна джюрюмезми атыбыз?

Горацио
Ол кёб турмай, ишни тюзюн билликди,
Ингилизден хапар келмейин къалмаз.

Гамлет
Анга ишек джокъду, алай а,
Мени эркинлигимде да барды талай кюн.
Тюзю, адам ёмюрю деген да
Кёз къакъгьанча дженгил ётген бир затды.
Кеси кесимден уялама, Горацио,
Лаэрт бла дауур этгеним ючюн.
Аны кьыйынлыкъларында кесимикилени
Кёлеккелерин кёргенча болама. Аны бла
Меннге сёзсюз да джарашыргъа керекди. Амма,
Кесини бушууун къодулагьан сыймыды?
Къызыб кетгеним аны ючюн эди, джангыз.

Горацио
Тохта. Къайсыды ол?
Озрик киреди

Озрик
Сизни уллулугьугьуз, джангы ай бла кёрюнюгюз Данияда!

Гамлет
Бек сау болугьуз, сэр. (Горациогъа шыбырдаяракъ)
Бу къара чибинни билемисе сен?

Горацио (шыбырдаяракъ)
Огьай, милорд.

Гамлет (шыбырдаяракъ)
Билмегенинг да насыбынгды. Аны бла сый табарынг джокъду. Джери кёбдю, кеси да битимлиди. Хайуанны хайуанлагъа башчы этсенг, аны юйю патчахныкъы бла хоншу болур. Барыб тохтагьан чаукады. Алай а, къоннган джерине къарасанг — уллу мюлкю болгъанын кёрлюксе!

Озрик
Багьалы принц, сизни уллулугъугъуз бир кесек заман табса, аны уллулугьу бир зат айтдыргъан эди сизге.

Гамлет
Сэр, мен аны джюрегиме тюйрейме. Алай а, къалпагъыгъызгъа тюз къуллукъ этдиригиз. аны орну башыгьыздады.

Озрик
Сизни уллулугъугъуз, сау болугьуз. Кюн иссиди.

Гамлет
Огъай, ийнаныгъыз, сууукъду. Джел шималдандь!.

Озрик
Кертиси бла да сууугьуракъды. Тюз айтасыз.

Гамлет
Алай болса да мени сан битишиме хауа ауурду, кюн да тёзюмсюз къыздырады.

Озрик
Принц, тюз айтасыз. Сёз бла айталмазча, иссиди. Ёзге, принц, аны уллулугъуну буйругъун сизге ачыкъ этеме: ол сиз хорларыкъсыз деб уллу ёч салгьанды.

Гамлет
Алай болса да тилейме... (Къоймай, Озрикге къалпагъын кийдиреди)

Озрик
Къоюгъуз, меннге былай игиди. Ийнаныгъыз, меннге былай игиди! Сэр, бу кюнледе тоханагъа Лаэрт келгенед, барыб тохтагъан джигит, кёзю-къашымы, сёзю-башымы дейсе, не джаны бла да адам сёз табмаз. Накъырдасыз, былай китаб тилде айтсанг, адет-адеб андан чыкъгъанды дериксе, не ючюн десенг бий адамгьа тыйыншлы шартла анда толусу бла бардыла.

Гамлет
Сэр, сиз аны тюз суратлагьансыз. Алай а, аны махтаутъа тыйыншлы затларын ууакъ-ууакъ айтыб бошагьан къыйынды. Ёзге тюзюн айтыргьа керекди: ол дунияда болмагьанча бир джанды, анга ушагьан джангыз ол кесиди, кеслерин анга ушатыргъа кюрешген джарлыла уа — кёб болсала аны кёлеккеси болаллыкъдыла.

Озрик
Сизни уллулугьугьуз, аны юсюнден бек тюз айтады.

Гамлет
Сэр, сёзню къайры сюресиз сиз? Кесибизни къаты эринлерибиз бла ол джигитни атын айтыб, учуз нек зтебиз?

Озрик
Сэр?

Горацио
Акъылыгъызда не барды? Сёзню ачыгьыракъ этерге болмаймыды? Ай марджа, ачыгьыракъ сёлешигиз, джюйюсхан.

Гамлет
Ол джигитни сагьыныргьа нек тюшдю?

Озрик
Лаэртними?

Горацио
(Гамлетге шыбырдаяракъ)
Эслеймисиз, тылпыусуз болуб къалгъанын? Алтын суу ичген сёзлери бошалдыла.

Гамлет
Хоу, Лаэртни, сэр.

Озрик
Мен билеме, сизге таша болмаз...

Гамлет
Ол сизге таша болмасын ансы. Ёзге былай болса да меннге хайыр джокъду. Сора уа, сэр?

Озрик
Мен билеме, сизге таша болмаз Лаэртни усталыгъы...

Гамлет
Джукъ айтыб, аны бла тенглеширге излемейме. Ёзге кесинги   билир ючюн тенглешдириб кёрюрге керекди

Озрик
Сёз аны сауут-сабагъа усталыгьыны юсюнден барады, Бары да анга тенглик этерик джокъду дейдиле.

Гамлет
Не саууту-сабасы барды аны?

Озрик
Муджурасы бла къамасы.

Гамлет
Эки саууту. Сора уа?

Озрик
Сэр, патчах Лаэрт бла ёчешгенди. Патчахны ёчю алты араб тамгъалы ат. Лаэртни ёчю, мен эшитгенден: алты француз муджура бла къама, кереклери бла: джассы белибаула, белибаула дегенча; сауут-сабаны сабларына джарашхан, керти да таурухдача, ариу алты тилимди ( тилимдиле оюула бла джасалгьандыла, сейирликдиле).

Гамлет
Тилимдиле деб неге айтасыз ?

Горацио
(Гамлетге шыбырдаяракъ)
Айыртыргъа тюшерин сезиб тура эдим.

Озрик
Тилимдиле — белибауланы баучукъларыдыла.

Гамлет
Баугьа бау дерге нек болмайды? Охо да. Сора араб тукъумлу алты ат бирини джанындан, бирини джанындан да алты француз муджура, кереклери бла эмда алты тилимди сейирлик баулары бла. Не затха салынадыла ол ёчле?

Озрик
Муджурала бла кёзюу-кёзюу сермеген сагьатда Лаэрт сизни 12:9 эсеб бла хорларыкъды. Не кюрешсе да эсебни кеси джанына андан бек аудураллыкъ тюлдю Лаэрт деб, ёч салады патчах. Сизни уллулугьугьуз джууаб берсе, аны эрлей сынаб кёрюрге боллукь эди.

Гамлет
Мен «огьай» деб джууаб этсем а?

Озрик
Сиз разы болсагьыз дегенлигим эди, милорд.

Гамлет
Сэр, мен уллу юйде боллукъма. Солугьан кёзюуюмдю — бусагъатда. Аны уллулугъу разы эсе, муджураланы келтирсинле. Джаш адам кючюн сынаргъа излей эсе, патчах да сёзюн тюрлендирмей эсе, ол ёчню алырча сермеширге кюреширме. Алай болмаса уа, не этерикме, бедишлик болурма.

Озрик
Айтханыгьызны туура алай айтыргьа боллукъмамы?

Гамлет
Боллукъсуз, сэр, сюйгенигизча омакъ да этиб.

Озрик
Сизни уллулугъугъузгьа берилмеклигим бла бирге кесими сизге аманат этеме. Сыйыгъыз тёппемдеди.

Гамлет
Сыйлы болугьуз, сыйлы болугьуз...
(Озрик кетеди)
Кесин аманат этгенин иги этеди ансы, аны башха адам бойнуна аллыкъ тюлдю.

Горацио
Джангы туугьан джюджек, башында да гаккы къабугъу бла къанатланыб кетди.

Гамлет
«Шаркъ» деб, аякъларын къагъыб, анасыны сютюн да алай иче болур эди бу. Ма былайдыла бусагъатдагьы къошакъла. Кеслерин тюрлю-мюрлю этдириб, сёлешгенлери, джюрюгенлери аланы джашау къобанны башына къалкъытханды. «Уф»дегенлейинге уа — аладан – «суу кёмюкледен» - джукъ да къаллыкъ тюлдю.
Лорд киреди

Лорд
Милорд, аны уллулугьу патчах сизге джаш Озрикден салам айтдыртхан эди, сиз уллу юйде сакълагъаныгъызны билдирген эди ол да. Патчах билирге излейди: сиз Лаэрт бла сермешир акъылыгъызны тюрлендирмей турамысыз, огъесе, башха кюннге кёчюрейик деймисиз?

Гамлет
Мен бир айтханыма кертиме. Патчахны излемине келишеди ол. Ол айтхан болсун, мен а борчлу къалмазма. Меннге къачан да башхасы джокъду, джангыз халым бусагьатдача таб болсун ансы.

Лорд
Алай эсе, бусагъатлай, патчах, бийче, къалгъанла да бери тюшерикдиле.

Гамлет
Ашхы сагьатха.

Лорд
Сермеширден алгьа сиз Лаэрт бла джарашсагъыз разы эди бийче.

Гамлет
Ол мени игиликге юретеди.
Лорд кетеди

Горацио
Сиз ёчню къабдырлыкъсыз, милорд.

Гамлет
Огьай. Ол Франциягьа кетгенли, мен юренибтургъана. Андан сора да эсебде хатер этгендиле. Мен хорларыкъма. Ёзге, не эсе да, кёлюм иги тюлдю. Бош болур.

Горацио
Ол бош тюлдю багъалы принц!

Гамлет
Эсге аз затмы келеди. Ёзге быллай сезим тиширыуну тохтатырыкъ эди.

Горацио
Джюрек билгичди, айтханын этигиз. Мен аланы алларына барыб, сиз таб тюлсюз дейим.

Гамлет
Алай боллукъ тюлдю, чыртда. Ырысдан баш болайыкъ. Буюрулгьанны кёре барырбыз. Буйрукъсуз, шорбат чыпчыкъ да джоюлмаз. Болджал джетди эсе, сакълар зат джокъду. Сакълар зат джокъ эсе, этер мадар джокъду. Эртде, кеч болса да боллукъдан къутуллукъ тюлсе. Эм кереги — сакълыкъды. Не боллугьун киши да билмей эсе, белгисизликден таб заманда къутулургъа керекди. Не болса ол болсун!

Патчах, бийче, Лаэрт, Озрик, джыйын, муджураланы келтирген джумушчула эмда башхала киредиле.

Патчах
Тохта, Гамлет. Къолларыгьызны тутдуругъуз.
(Лаэртни кьолун Гамлетникине салады)

Гамлет
Кечмеклик тилейме, сэр. Терсме мен.
Ёзге сиз ёзден адамча кечиригиз меннге.
Былайдагъыла билелле, сизге да айтхан болурла
Мени бир-бирде тюрлениб къалыучуму.
Аз да сизни кёлюгюзню сындырыргъа,
Не да сыйыгъызны, даралжагъызны тюшюрюрге
Излемегенме, аурууум терсейтгенди ансы.
Джууаблымыды, Гамлет? Огьай, тюлдю.
Гамлет аурууу къысхан кёзюуде,
Лаэртни джанына тийген эсе,
Ол ким эсе да башхады, Гамлет тюлдю.
Терслик кимдеди? Аны аурууундады.
Алай эсе, Гамлет кеси даучуду.
Гамлетни къыйынлыгъыды — аны джауу.
Барыгьыз да тургьанлай ачыкъ айтама:
Мен иш этиб дауур этгенди деб,
Биригизни да келмесин кёлюне.
Сизге аманлыкъ излемегеними билсинле.
Ташны ата билмеген башына урур —
Къарнашымы ачытханыма сокъуранама.

Лаэрт
Кёрюб болмау орналыучу джерден -
Кёлюмден кечеме сизни. Алай а,
Сыйны иши башхады. Аны
Кесини джоругъу болгьаны себебли,
Сизге кечерге эркинлигим джокъду.
Быллай даугъа устала къараб,
Арабызны айыргъынчы джарашыргьа болмаз.
Алай болса да, ол кёзюуге дери,
Сизни шохлугъугъузну багъалата, Сизни бла
Шохлукъ джюрютюрге разылыгъымы билдиреме.

Гамлет
Бек разыма. Кёлюм кёлтюрюлюб,
Сермеширча болдум энди. Башлайыкъ.
- Къайдадыла муджурала?

Лаэрт
Меннге бирин.

Гамлет
Сизге мени бла сермешген бек табды:
Мени къатымда сизни усталыгьыгьыз
Артыкъ да бек кёрюннюкдю.

Лаэрт
Хыликкеми этесиз?

Гамлет
Джашауум бла ант этеме, огьай.

Патчах
Муджураланы беригиз, Озрик.
 — Гамлет, Къалай деб келишгенибизни, билемисе?

Гамлет
Хоу, милорд.
Сиз ёчню къарыусузгъа саласыз.

Патчах
Огьай. Ол хатер этгенди. Муджура бла
Юч кере андан артыкъ сермериксиз.
Кюреш алай бла тенгиширек барлыкъды.

Лаэрт
Башхасын беригиз. Бу асры ауурду.

Гамлет
Меннге уа бу тамамды.
— Тенгмилле экиси да?

Озрик
Хоу, багьалы принц.
Ала сермеширге хазырланадыла

Патчах
Алгъыш аякъны узатыгьыз бери.
Ол биринчи, экинчи кере да таб сермегенлей,
Ючюнчюню уа бу юсюнден тайдыргъанлай,
Тобланы барындан да атыгьыз Гамлетни сыйына.
Патчах аны саулугъу ючюн ичерикди.
Данияны тёрт патчахы да ёхтемленнген,
Тахтаны джасагьан инджиден да багьалы
Инджини ол гоппаннга атарыкъды бусагъатлай.
Алгъыш аякъланы узатыгьыз бери.
Къакъкъычланы кюкюреген тауушлары
Быргъыланы уятсынла, быргъыла уа — сыбызгьыланы,
Тоб — кёкню, кёк — джерни къалтыратсын
Патчахны Гамлетге алгьышын къатлаб.
- Башлайыкъ. Сакъ болугьуз, тёреле,
Бютюн эсли, бютюн джити болугьуз.

Гамлет
Хазырланыгъыз.

Лаэрт
Башлайбыз.

Гамлет
Урдум.

Лаэрт
Тайдырдым.

Гамлет
Сюдюле!

Озрик
Ургьансыз.

Лаэрт
Бардырабыз.

Сермешелле

Патчах
Тохтагьыз, тартайыкъ.
- Сени саулугьунгду, Гамлет!
Инджи сеникиди. Ма гоппанынг.
Тоб, быргъы тауушла сахнаны артында

Гамлет
Ичер заман тюлдю.
 - Башлайыкъ. Къоругьуз кесигизни
(Сермешелле)
Энтда урдум.Тюз тюлмеми?

Лаэрт
Ургъансыз. Огъай деу джокъду.

Патчах
Джашыбыз хорлайды.

Бийче
Гамлет, кел бетинги сюртейим.
Ма къол джаулукъ. Къалай къызгьанса сен!
Мен - бийче - хорламынг ючюн ичеме.

Гамлет
Ой анам...

Патчах
Чагьырны ичме, Гертруда!

Бийче
Мени ичерим келед. «Огьай» демегиз, тилейме.

Патчах (бир джанына)
Ёлюр отну ичди! Мадар джокъду энди!

Гамлет
Огъай, анам, меннге эртдед сизни бла ичерге.

Бийче
Теринги сюртме къой, бетингден.

Лаэрт
Къайда энди, мен да бир сермейим.

Патчах
Магъана чыкъгьа эди, къайдам.

Лаэрт (бир джанына)
Намысыма келишмеген ишди бу.

Гамлет
Бу джол Лаэрт, ойнамай, сермегиз.
Кереклисича сермешигиз, тилейме.
Ойнагъаннга ушатама мен сизни.

Лаэрт
Кёлюгюзмюдю? Ашхы сора.
Сермешелле

Озрик
Эки кере да тиймеди.

Лаэрт
Ма алай эсе!

Лаэрт Гамлени джаралы этеди. Артда муджураланы ауушдуруб сермешген сагъатда, Гамлет Лаэртни джаралы этеди.

Патчах
Былай сермеширге джарамайды. Ары айырыгъыз аланы.

Гамлет
Огьай, джангыдан башлайыкъ.

Бийче джыгъылады

Озрик
Бийчеге болушугьуз!

Горацио
Ол да, бу да къан джугьу болгьандыла.
— Къалайсыз, милорд?

Озрик
Халынг къалайды, Лаэрт?

Лаэрт
Ай медет,
Кесим къазгьан урума кесим тюшдюм.
Итлик этиб къутулмазса, Озрик.

Гамлет
Бийчеге не болгьанды?

Патчах
Эси кетгенд къанны кёргенинде.

Бийче
Тюз тюлдю ол, Гамлет.
Ички, ички — ёлюр отду — ички!
(Ёледи).

Гамлет
Арабызда сатлыкъ барды! — Кимди ол?
Табаргьа керекди аны!

Лаэрт
Аны излер кереклиси джокъду.
Сен къутулмазча, сеннге да джайылгьанды уу.
Кёб джашасанг, сагъат джарым джашарыкъса.
Ма бу муджураны учу джаланды,
Кесине да ёлюр от ичирилгенди.
Мен кесим да итлигимден ёлеме.
Бийче да кетди. Къарыуум тынады...
Патчахды барын этдирген да, патчахды!

Гамлет
Не? Муджураны учунда уууму барды?
Хы, сора буюрулгъан джеринге бар!
(Патчахны сермейди)

Бары да
Сатлыкъ.

Патчах
Болушугъуз, шохларым! Джаралы болгьанма къуру!
Алкъын мени къутхарыргъа боллукъду!

Гамлет
Ма алай эсе, къан ичген мурдар!
Инджи сууунгу тамагъынгдан эндир!
Анамы ызындан бар!

Патчах ёледи

Лаэрт
Кереклисин табды: ички аныкъы эди —
Адамлыгъы болгьан халал Гамлет, энди
Атамы, кесими къанымы да кечеме сеннге,
Кесинги кьанынг ючюн сен да меннге кечмеклик бер.
(Ёледи)

Гамлет
Аллах кечсин. Мен да ызынгдан тебрегенме.
Хар не да бошалды, Гораций.
Сау къал, бийче! Аллах аманаты бол.
Бизни ахырыбызны кёргенле, сизге уа,
Къаллай бир зат айтыр эдим мен!
Алай а ёлюм – бютюн дуппукъ гаммойду,
Туракълагьанны сюймейди. Алай болса да,
Мен кетсем да, сен къаласа, Гораций.
Билметенлеге сен тюз хапар айтырса.

Горацио
Огьай, алай боллукъ тюлдю. Мен,
Мен даниячыдан эсе, урумлугъа тартама.
Ёлюр от къалгьанды былайда.

Гамлет
Эркиши эсенг, уу аякъны бери узат.
Тёлюлеге мен нечик сыйсыз кёрюннюкме,
Бу ишни тюзюн киши билмейин къалса.
Иги тенгимча сен джандетге ашыкъма.
Джерни ауур хауасын солу, джаша.
Джазыууму дуния билсин, хапар айт.
(Аскер джюрюш, сауут- саба таууш келеди узакъдан)
Не дюнгюрдеудю бу?

Озрик
Хорлам бла Польшадан къайытыб келе,
Ингилиз келечилеге салам беред Фортинбрас

Гамлет
Мен джанауалгъа джетдим, Гораций.
Ёлюр от менден бошайды. Ингилизден
Хапар келир, мен эшитмем.
Фортинбрасны сайларыкъ болурсуз, эшда.
Мен да анга разыма. Сен анга
Иш къалай болгъанын, къалай бошалгъанын айт.
Андан арысы – къарангыды.
(Ёледи)

Горацио
Дунияда болмагъанча бир джюрек джарылды.
Мёлек зикир къулагъынга келе,
Рахат джукъла, тынч джыкъла. – Кимди,
Дауурбаз къагъа, былай бери келген?

Аскер джюрюш сахна артындан чыгъады. Фортинбрас эмда ингилиз келечиле дауурбаз къагъа, байракълары эмда джыйынлары бла кёрюнедиле 

Фортинбрас
Иш къалайда болгъанды?

Горацио
Не иш? Къыйынлыкъ-бушууму?
Ол ма былайда болгъанды.

Фортинбрас
Ёлюкледен толуду тёгерек.
Аз той тутмайды бусагъатда ёлюм –
Терс-тюз, джаш-къарт, тиширыу деб къарамай,
Мынча адамны алгъан эсе джанын.

Биринчи келечи
Тёппе тюклеринги ёрге тургъузгъан къарам!
Кечигиб джетдиле Ингилизден хапарла.
Розенкранц бла Гильденстернни джоюлгъанларын эшитиб,
Буйругъу толгъанына къууанныкъ патчах
Джокъду энди. Сау болугъуз деб, ким айтыр бизге?


Горацио
Энди аны айтмазлыгъы хакъды.
Сау болса да айтмаз эди ёзге.
Патчах аланы ёлтюрюгюз демей эд.
Алай а сиз Ингилизден, Польшадан
Къан тёгюлген кёзюуге келдигиз эсе бери,
Ёлюклени туура джерге салыргьа
Буюругъуз. Мен да халкъны аллына чыгъыб
Ишни туура болгъаныча айтайым.
Къанлы, къара ишлени юслеринден,
Итлигине джолукъгьан экибетлиликни юсюнден,
Джангылыч бла, хатасыз ачыгьанланы юслеринден,
Эм ахырында биреуге уру къазгъанла
Кеслери ары тюшгенлерини юсюнден
Къошмай-къоратмай айтыргъа борчлума.

Фортинбрас
Алай эсе, созмайыкъ да тынгылайыкъ,
Аны ючюн джыйылайыкъ кенгешге.
Аман сагъатда тутханд мени насыбым.
Бу джуртха мени эркинлигим барды,
Анга сизни мюкюл этерге боллукъма.

Горацио
Аны хакъындан да айтханды ол,
Джазыуугьузну тюбелек тюрлендирлик сёзню.
Алай а, ашыгъайыкъ энтда джангы
Къатышыула, къыйынлыкъла болмаз ючюн.

Фортинбрас
Гамлетни тёрт капитан кёлтюрюб,
Аскерчинича, кёлтюртмеге элтсинле.
Ол эди патчах боллукъ, сау болса,
Башчы болургъа эм бек ол эди тыйыншлы.
Аны ёлюгюн алыб баргъан сагъатда ,
Адетдеча, бушуу макъам согъулсун.
Ёлюклени къоратыгъыз. Ала
Уруш тюзде болсала да бир иш.
Былайда уа союшууну къанлы ызы кибик
Кёрюнедиле. Тобладан, буюругъуз, атаргъа.

Бушуу макъам. Ёлюклени алыб чыгъадыла. Ызы бла тоб атылгъан тауушла.


КЁЧЮРГЕНЛЕРИ (1985 - 1988)

А.С. ПУШКИН
ГИТЧЕ ТРАГЕДИЯЛА

(А. С. Пушкинни "Гитче трагедияларын" мен къарачай театрны излеми бла кёчюргенме... Ол себебден., аланы сахнада салыргъа излеген, къарачай миллет театрдан эркинлик  алыргъа керекди)

КЪЫЗГЬАНЧ    РЫЦАРЬ

БИРИНЧИ СУРАТ

КЪАЛАДА
Альбер бла Иван

Альбер
Не боллукъ эсе да, эришиуте
Келликме мен. Такъыямы кёргюзтчю, Иван.
(Иван такъыяны береди)
Тешилгенди, джараусуз болгьанды. Кийгенден
Хайыр джокъду. Джангы табаргъа керекди.
Не уруу этгенди! джийиргеншли граф Делорж!

Иван
Огъай, сиз да кереклисин бергенсиз:
Сиз ёзенгиледен уруб атханлы
Сау кюн бла кечени
Саудан ёлюб джатханды. Алкъын
Кесине келген болмаз.

Альбер
Алай эсе да, бир хатасы джокъду.
Аны венециан ёшюнлюгю сауду,
Кёкюрек а — кесиники; капек джояры джокъду:
Башха сатыб аллыкъ да тюлдю.
Шо аны такъыясын нек сермемегенем мен!
Аллыкъ эдим, алайда бийчеле бла герцогдан
Уялмасам. Ой джийиргеншли граф!
Андан эсе башымы тешге эди.
Чепкен да керекди меннге. Арт кере
Былайда олтургьан рыцарланы кийимлери
Джибек атлес бла къатападан эдиле.
Герцогну сый къангасыны къатында
Юсюнде кюбеси болгьан джангыз мен эдим.
Эришиуге эсде-бусда болмагъанлай
Къошулгьанма деб, башымы алгьан эдим.
Энди уа не айтырма? Ай джарлылыкъ, джарлылыкъ!
Къалай сындырады кёлюбюзню ол!
Делорж ауур муджурасы бла
Такъыямы джырыб, къатым бла ётгенинде,
Джаланбаш, Эмирими учуруб,
Шыбылача ызындан джетиб, уруб,
Джыйырма атламгъа быргьадым графны.
Бийчеле бары ёрге туруб,
Таб Клотильда кеси да бетин джабыб,
Къычыра эди. Махтай эдиле бары ургьан кючюмю, —
Мени ётгюрлюгюмю, пелиуан къарыууму.
Чурумун а ол заманда билмей эди киши!
Мени  шашдыргьан а тешилген такъыям эди;
Мени джигит этген не эди? — къызгьанчлыкъ.
Хоу! Ол ауруудан аурумазгьа къыйынды
Атам бла бир юйде джашаб.
Джарлы Эмирим а не этеди?

Иван
Асхайды. Сизге
Аны бла чыгьаргъа боллукъ тюлдю алкъын.

Альбер
Ол тору атны сатыб алгьандан башха
Амал джокъду, багъа айтмайла кесине да.

Иван
Багъа тюлдю, ачхабыз джокъду бизни ансы.

Альбер
Джалкъау Соломон а не дейди?

Иван
Джюк къоймасагьыз мындан ары
Ёнкюч ачха бералмазма дейди.

Альбер
Джюк! Къайдан алайым да  мен ол джюкню, Ибилис!

Иван
Айтыб кюрешдим.

Альбер
Ол а?

Иван
Ынгычхаб, кеси айтханнга къадалыб турады.

Альбер
Да сен анга айтсанг а, мени атам
Кеси да чууутлуча бай болгъанын, 
Эртде-кеч болса да,
Байлыгъы да меннге къаллыгьын.

Иван
Бек да айтдым

АЛЬБЕР
Сора уа?

Иван
Кеси айтханнга къадалыб турады, ынгычхаб

Альбер
Бу къыйынлыкъгъа  къара!

Иван
Ол кеси келирге излей эди.

Альбер
Аллахха  шукур.
Бир джукъ юзмей джибермем  келсе.
(эшик къагьылады)
Къайсыса?
(чууутлу киреди)

Чууутлу
Сыйыгъыз тёппемдеди

Альбер
Эй, шохум! Начас чууутлу, хурметли Соломон,
Къайда бери ётчю; сора сен,
Ёнкюч берирге базмайса.

Чууутлу
Ой багъалы рыцарь, ант этеме,
Къууаныб да берлик эдим, алай а,
Къайда ачха? джарлы болгьанма мен
Рыцарлагьа асры бек болушхандан.
Киши да тёлемейди. Мен сизден
Борчугьузну бир кесегин къайтарсагьыз деб...

Альбер
Аманлыкъчы!
Сора мени ачхам болсамы
Турлукъ эдим сени бла  тюрт-мюрт эте.
Болду, тирелиб къалма да, Соломон, джаным,
Тинтиб табхынчы, джюз тюмен узат.

Чууутлу
Джюз тюмен!
Мени аллай бир ачхам болса!

Альбер
Бери къара;
Уялмаймыса шохларынга болушмазгьа?

Чууутлу
Ант этеме...

Альбер
Болду, болду.
Сеннге джюкмю керекди? Къуджурса сен!
Не берейим джюкге? тонгуз терими?
Салыр затым болса эртде сатарыкъ эдим.
Огъесе мени рыцар сёзюм,
Сеннге азлыкъмы этеди, хайуан?

Чууутлу
Сизни сёзюгюзню сиз саулукьда
Кючю уллуду, бек уллуду.
Бютеу фламанд байланы кюбюрлерин
Ол, дуача, ачарыкъды.
Алай а, сиз аны меннге бериб,
Меннге, джарлы чууутлугьа,  кесигизни уа
Ёлген тёрегиз болса (Аллах сакъласын),
Ол мени къолумда, тенгизге атылгьан
Кюбюрчюкню ачхычыча, къаллыкъды.

Альбер
Атам мени артымда къалырмы дейсе?

Чууутлу
Къайдан билгин? Болджалны биз салмайбыз;
Тюнене ол къызылы бла агъы тёгюлюб тургьан
Джетген джаш эди. Бюгюн а аны
Тёрт муккур къарт сал агъачын тутуб барадыла.
Барон сауду. Аллах айтса ол он, онбеш,
Джыйырма беш, таб отуз джыл да джашаб кетер.

Альбер
Алдайса чууутлу: отуз джылдан
Меннге элли боллукъду, ол заманда
Ачха да неге керекди меннге?

Чууутлу
Ачхамы? — ачха бизге къуру да,
Джыл саныбыз не болса да, керекди.
Алай а, джаш, алагьа къуллагьача къараб,
Ары-бери чабдырады, аямай.
Къарт а алада ышаннгылы шохларын кёред да,
Кёз гинджисин сакълагъанча сакълайды.

Альбер
Огьай! мени атам алада къулларын, шохларын да тюл,
Бийлени кёреди; Алагьа къуллукъ этеди кеси да.
Къуллукъ этиую да алжирли къулча,
Тагъылгъан итча. От этилмеген тыгъырыкъда
Джашайды, суу ичеди, къайда къалгъан-булгъанны ашайды,
Кече узуну кёз  къысмай, чабад, юред,
Алтын а керпеслениб, кюбюрледе джата беред.
Тохта! Ол кёб джатар да бек чабар.
Къачан болса да,
Бара-баргьанда, меннге джарар.

Чууутлу
Хоу, барон ёлсе
Джыламукъдан ачха кёб тёгюлюр.
Атангы мюлкю дженгилде сеннге
Къалырча этсин Аллах.

Альбер
Амин!

Чууутлу
Болушургьа уа боллукъ эди...

Альбер
Не?

Чууутлу
Сагьыш этгенме да, мадар
Барды аллай...

Альбер
Не мадар?

Чууутлу
Алай мени бир таныш къартчыгьым барды,
Чууутлу, джарлы аптиекчи...

Альбер
Сенича, ачханы къозлаугьамы береди,
Огъесе, иннети бираз тюзюрекмиди экен?

Чууутлу
Огьай, рыцарь, Товийни сатыуу башхады, —
Ол тамчыла хазырлайды... ала
Бир тукъум бир тюрлю джарайдыла...

Альбер
Меннге аладан не?

Чууутлу
Бир чёмюч суугъа... юч тамчы тамамды.
Сууну не бети, не татыуу тюрленмейди,
Адам а, къарны бургъан, къусаргъа тартышхан
Чакълы бир заты болмай, къыйынлашмай ёледи.

Альбер
Сени къартчыгьынг ёлюр от сатады сора

Чууутлу
Хоу, ёлюр от да

Альбер
Къалай дейсе?
Меннге ёнкюч ачха берир орнуна,
Эки джюз ёлюр оту болгьан сауут ал дейсе
Бирер тюменден. Тюзмю ангылагъанма?

Чууутлу
Сиз мени хыликге этиб кюлесиз...
Мен а... сизге... неме... кёлюме келгени...
Баронну  ёлюр заманы джетгенди деб.

Альбер
Не дейсе! Атанга ёлюр от ашат деб! ол затны
Къоркъмай джашына...
Иван! алай тут аны.
Ол затны къоркъмай меннге!
Джашыртын къабхан ит, джылан, къара чууутлу,
Ма бусагъат сени къабакъ  эшикледе асайым.

Чууутлу
Терсме! Чам эте эдим, кечериксиз.

Альбер
Иван, джыджымны джетдир бери.

Чууутлу
Мен... мен ойнагъан эте эдим
Ачха алыб келгенме сизге.

Альбер
Кёзюмден ташай, гаджи
(чууутлу кетеди)
Атамы къызгьанчлыгъы
Неге джетдиргенин кёресе! Чууутлуну къоркъмай
Не айтханын эшитдингми? Бир чёмюч чагьыр бер,
Къалтырай турама алкъын... Иван,
Езге меннге ачха керекди. Ол къаргъышлыкъны
Ызындан джет да тюменлерин ал. Сора,
Бери бир мерекеб джетдир. Итден ачха
Алгъаныма къагьыт джазайым. Иуданы
Бери ийме... Огъай, тохта, аны тюменлери
Ёлюр от ийис этерикдиле, аны бабасыны
Кюмюш сомларыча... кюмюшлерича...
Мен чагьыр деген шой эдим да.

Иван
Чагьырны джугьусу да къалмагъанды

Альбер
Испаниядан Ремон ийген саугъа уа?

Иван
Тюнене ингирде ахыр шышаны
Ауругъан темирчиге элтген эдим.

Альбер
Хы, эсимдеди... билеме...
Суу бер сора. Азаб джашау!
Огьай, болду — герцогга барама;
Атам меннге ташада туугъан чычханнгача тюл,
Туугъан джашынача  къарарча этсинле.

ЭКИНЧИ СУРАТ

ТЮБ ЮЙ

Барон
Чырай тёкген бир кука саякъ къызгъа,
Не да анга  кесин терилтген джелбаш ариучукъгъа,
Тёзюб болалмай, тесукъа этиб, къызыб,
Тюберге ашыкъгьанча хауле джаш,
Алай ашыкъгъанма, алай сакълагъанма кюн узуну
Таша  юйюме, тюб юйюме, джер юйюме,
Мени ышаннгылы тенглериме — кюбюрлериме —
Джашыртын сыбдырылыр такъыйкъаны.
Насыблы кюн! Боллукъма бюгюн мен
Алтьнчы кюбюрюме (алкъын толмагьан кюбюрюме)
Бир уууч джыйгъан алтынымы къошаргъа.
Кёб а  къайдан болсун, алай а, аз-аз
Хазнам ёсед.  Къайда эсе да окъугъан эдим:
Бир кере патчахны буйругъу бла бир джерге
Аскерчилери бирер уууч топракъ атханларында
Алайы мазаллы, ёхтем тёбе болгъанды.
Патчах да аны башындан, кёлю джарыб,
Шатырладан агъаргьан тюзге,
Кемеле джюзюб баргъан тенгизге къарагъанды.
Юреннген джасагъымы бери джер юйюме
Ма мен да алай джарлы ууучла келтире,
Къалагьанма тёбеми — аны мийиклигинден
Къараргьа боллукъма меннге бойсуннган затны барына
Меннге бойсунмазлыкъ не болур?
Къайсы эсе да бир джинча
Дуниягъа патчахлыкъ этерге боллукъма былайдан.
Излегенлейиме — къалала сюелирле;
Мени тамашалыкъ терек бачхаларыма
Мёлекле  огьуна терк къуюлурла;
Музала да келтирирле меннге юлюшлерин,
Эркин закий да къулланыр меннге,
Намыс да, джукъусуз къыйын да
Джууаш сакъларла менден саугъаларын.
Мен сызгьыргъанлай, къан джугьу ыз къоя,
Аманлыкь да къоркъа-къоркъа сюркелиб кирир да,
Не айтырымы билирге дыгалас эте,
Къолуму джалай, кёзлериме къараргьа кюрешир.
Меннге бары да бойсуналла, мен а — бир джукьгьа да.
Мен излемлени барындан да башма. Рахатма мен.
Мен кючюмю билеме: аны билгеним да
Джетишеди менге... (алтынларына къарайды)
Былай къарагъаннга кёб да тюлдю, алай а,
Къаллай бир къайгъыны, алдауукъну,
Джыламукъну, тилекни эмда къаргъышны
Ауур келечисиди ол!
Къалайда эсе да эски дублон бар эди... Хы, ма.
Тул къатын аны меннге берди энди. Алгъаракъ а,
Юч сабийин да алыб келиб,
Тереземи аллында тобукъланыб улуй эди.
Джангур джауду да тохтады. Дагьыда къуйду.
Ол хыйлачы уа орнундан да тебсе уа.
Кертиди, мен аны къыстаб иерге боллукъ эдим.
Алай а, ол эрини борчун келтиргенди,
Тамбла тюрмеге кирири келмейди
Деген ауаз  къулагьыма келе эди...
Бу уа? Муну уа Тибо келтирген эди —
Къайдан аллыкъ эди аны тапсашар, ётюрюкчю?
Урлагъанды  пасыкъ, не да, ким биледи,
Уллу джолда, кече, чегет ичинде...
Хоу! Былайда джыйылгьан хазна ючюн
Тёгюлген джыламукъ, къан эмда тер
Джерден бери бирден къуюлсала
Суу ахырзаман боллукъ эди джангыдан, —
Мен да тунчугъуругъем джер  юйлеримде.
Ёзге заман болду. (кюбюрню ачаргъа излейди)
Кюбюрюмю ачаргъа тебресем
Хар къуру да къаным къызыб, къалтыраб
Бир тюрлю халгьа киреме. Къоркъгъандан тюл,
(Огъай кимден къоркъарыкъма къоркъуб?
Джанымда къылычым. Алтьн ючюн темир берир джууаб)
Ёзге джюрегими къуджур сезим къысады...
Дохтурла бизни ийнандырадыла: бир-бирле
Мурдарлыкъда табалла деб зауукълукъ.
Ачхычны киритге сукъгъан сагъатда,
Мурдар бычакъны чанчхан сагъатда
Сезген затны сеземе мен да:
Кёлюм къоркъгьан, къууаннган да этеди.
(кюбюрню ачады)
Ма мени зауукълугъум
(ачхаланы къуя)
Юйюгюзге джыйылыгъыз, боллукъду
Адамланы излемлерин, кереклилерин тындыра,
Дунияны къыдырыб айланнганыгьыз.
Тынчайыгъыз, джукълагьыз кесине базыннганны,
Кючню-тынгыны джукъусу бла,
Тейриле джукълагъанча терен кёкледе.
Кеси кесиме бир той ачайым бюгюн:
Хар кюбюрню аллында чыракъ джандырыб,
Барысыны да башларын ачыб,
Джылтырауукъ къалаулагьа къарай,
Кесим да араларында сюелейим.
(чыракъланы джандырыб, кюбюрлени би-бири ызындан ачады)
Мен патчахма! Джылтырайды, джанады тёгерек!
Бойсунады меннге, кючлюдю мени къралым.
Насыбым, сыйым да, махтауум да олду мени.
Мен патчахма... Алай а патчахлыгъымы
Кимге къоюб кетерикме мен? Кимге?
Борчха кириб, табханын джоюб,
Кесича джелбашлагъа тагъылыб
Айланнганнга къаллыкъды мени хазнам.
Мен ёлюр ёлмез ол, ол! былайгьа кириб
Бу рахат, шош мекямны тюбюне,
Тёгерегине да джут харамла басыныб,
Суууб бошамагъан ёлюгюмден ачхычланы урлаб,
Кюлюмсюрей, кюбюрлени ачар. Сора хазнам
Джибек атлесли тюбсюз хурджунлагъа къуюлур.
Ол, сыйлы сауутланы сындырыр да,
Зем-зем сууну балчыкъгъа тёгер.
Болгьанны чачар... Не эркинлиги болуб?
Бу бары меннге кеси аллынамы тюшгенди?
Огъесе, мен аны ойнаб, ёчгеми табханма?
Ким биледи къаллай бир затдан кесими тыйыб,
Кюндюз джатмай, кече джукъламай,
Ауур сагъышладан мыйым къайнай,
Бу хазнаны къаллай къыйынлыкъда джыйгъанымы,
Ким биледи? Огъесе меннге джашым
«Сени джюрегинг таш болгьанды къатыб,
Байлыкъдан башха бир излеминг болмагъанды,
Этген ишлеринге бетинг-намысынг къаршчы туруб,
Чакъырылмагъан  къонакъча сюйген заманында келиб,
Къыйын сёз нёгерча талдырыб, сылыт этиб,
Джыртхыч джаныуарча джюрегинги тырнаб, кемириб,
Ёнкючю бла бойнунгу бууалача буууб,
Джашасанг да кюнюнгю къарангы этиб,
Ёлсенг да къабырынгы къычыртхан ол
Бет-уят деген алмасды ёмюрде да
Сенде болмагъанды»,- дерми?
Огьай, къыйынлашыб байлыкъ къурасын да алгьа,
Сора кёрюрбюз насыбсызны
Бурнундан  къаны келиб джыйгъан рысхысын
Къалай чачарын. Ай  медет!
Ол джут, уятсыз кёзледен
Джашыралсам эди мен джер  юйюмю!
Ай, къабырдан къобуб келиб,
Къараууллукъ этген ауанача-къаранчхача,
Кюбюрюме олтуруб, сауладан
Бусагьатдача сакълаялсам эди хазнамы- ырысхымы.

ЮЧЮНЧЮ СУРАТ
ТОХАНАДА АЛЬБЕР, ГЕРЦОГ

Альбер
Ийнаныгъыз, джюйюсхан, ачы джарлылыкъны
Айыбына кёб тёзгенме. Бир да бир мадарсыз болмасам
Сиз мени тарыгьыууму эшитмез эдигиз.

Герцог
Ийнанама, ийнанама, намыслы рыцар,
Сизнича асыл, амалын табыб,
Атасына дау салмаз. Аллай джоюлгьанла азла...
Кёлюгюзню басыгьыз: бетден бетге тюбеб,
Сизни атагьызны уялтырма мен.
Кесим да мен аны сакълаб турама.
Кёбден бери кёрмегенбиз бир-бирибизни,
Ол мени къарт атамы шоху эди.
Эсимдеди, мен сабийчик болуб,
Атына миндириучюсю мени,
Къонгурауча, ауур такъыясы да юсюмю джабыб.
(терезеге къарайды)
Келген къайсыды? Ол тюлмюдю?

Альбер
Туура да олду, джюйюсхан

Герцог
Ол бир юйге барыгьыз сора.
Мен сизни чакъырырма.
(Альбер чыгьады, барон киреди)
Барон, мен сизни былай тири,
Эсен болгъаныгъызгьа къууанама.

Барон
Мен да кюч табыб,
Сизни буйругъугьуз бла келалгьаныма къууанама.

Герцог
Биз айырылгъанлы кёб заман болады;
Эсгераламысыз мени?

Барон
Менми, джюйюсхан?
Бусагъатдача кёреме сизни. Сиз
Бек тири сабий эдигиз. 
Гюнахы къурурукъ, герцог айтыучан эди:
Филипп (ол меннге къуру да Филипп
Деучен эди), сен не айтаса мынга?
Тейри, сен да, мен да бир джыйырма джылдан
Тели кёрюннюкбюз бу гитчени аллында...
Демеклик, сизни аллыгъызда.

Герцог
Биз энди танышлыгъыбызны джангыртайыкъ.
Сиз мени арбазыма келгенни къойгъансыз.

Барон
Къарт болгъанма мен энди, джюйюсхан.
Сизни арбазда неге джарайым? Сиз джашсыз.
Сизге кереги эришиуле, байрамла. Мен а
Энди алагъа келишмейме.
Къазауат болгьан тёреси болса,
Къыйналсам да атха ёрлерге хазырма. Сизни ючюн
Къалтырагъан къолум бла эски къылычымы
Къындан чыгъарыргъа кючюм джетерикди.

Герцог
Барон, сиз бизге
Къаныгъыз-джаныгъыз бла берилгенигиз, белгилиди.
Къарт атамы тенги эдигиз. Атам сизни
Багьалы кёре эди. Мен  да сизни
Ышаннгылы, ётгюр рыцаргъа санагъанлай тургьанма.
Алай а — олтурайыкъ. Барон,
Сизни сабийлеригиз бармыдыла?

Барон
Бир джаш кибик барды

Герцог
Сора мен аны нек эслемейме да былайда?
Тоханадан сен эрикгенликге, анга джылына  кёре
Былайда болса ушагьыулуду.

Барон
Мени джашым дуния джарыкъны, дауурну сюймейди;
Аны кийик, хыны халиси барды —
Ол къуру да къаланы тёгерегинде чегетледе
Джаш бууча айланады.

Герцог
Гырнау болгьан иги тюлдю. Биз аны
Къысха огъуна тойгьа-оюннга, джарыкълыкъгьа къошарбыз.
Бери джиберигиз аны. Аны сыйына-дараджасына
Тыйыншлы ашау да беригиз...
Нек мугур болдугьуз?
Джолоучусуз. Арыгъан болурсуз.

Барон
Бий джюйюсхан, мен арымагьанма, ёзге
Сиз мени тынчлыгъымы буздугьуз.
Сизге айтырым да келмей эди, алай а,
Сизден джашырыргъа излегеними
Айтдыртыргъа башлагьансыз къоймай.
Джюйюсхан, палахха, джашым
Сиз эс бёлюр, халал кёрюр адам тюлдю.
Ол джашлыгъын ичкиде-дауурда,
Аман, сыйсыз затлада ётдюрюб барады.

Герцог
Ол джангыз болгъаны ючюндю алай.
Джангызлыкъ, бош туруу, хаулелик джаш адамдан бошайдыла.
Джиберигиз аны меннге:
Ол унутур кийик къылыкъларын.

Барон
Кечериксиз, бий джюйюсхан, алай а,
Мен ол затха разылыгьымы бералмам...

Герцог
Сора нек?

Барон
Джууаб излеб кюрешмегиз  къартдан

Герцог
Унамагьаныгъызны сылтауун айтмасагъыз
Къоярыкъ тюлме.

Барон
Мен джашыма чамланыбма.

Герцог
Не ючюн?

Барон
Ачы аманлыгъы ючюн

Герцог
Ол не этгенди аллай бир?

Барон
Къоюгьуз, джюйюсхан...

Герцог
Бу бек къуджурду, огъесе,
Сиз джашыгъыз ючюн уялгьанмы этесиз?

Барон
…
Хоу, айыбды

Герцог
Ол не этгенди, сора?

Барон
Ол... ол мени ёлтюрюрге излегенди

Герцог
Ёлтюрюрге! Алай эсе мен аны
Уллу аманлыкъчыныча сюдге берейим.

Барон
Тюзлюгюмю кёргюзтеме деб кюрешмем,
Ажымсыз билеме ол мени ёлюрюмю излегенин,
Излегенин билсем да ол мени...

Генцог
Не этерге?

Барон
Тонаргъа.
(Альбер юйге мыллыгын атады)

Альбер
Барон, алдагъан этесиз сиз

Герцог (джашына)
Бери кирирге къалай болалдыгьыз сиз?

Барон
Сен мындаса! Сен, сен, сени тилинг
Къалай айланды атанга ол сёзню айтыргьа!..
Мен алдайма! кесим да патчахыбызны аллында!..
Меннге... меннге... огъесе энди рыцар тюлмеми мен?

Альбер
Сиз ётюрюкчюсюз.

Барон
Алкъын кёк да кюкюремегенди, ай медет!
Кёлтюр сора, къылыч, араны айыр!
(Къолкъабын атады, джашы эрлай кёлтюреди)

Альбер
Сау бол. Ма биринчи саугъасы атамы

Герцог
Нени кёрдюм мен? Кёз аллымда не бола турады?
Къарт атасына къайырылды джашы!
Къаллай заманда меннге патчах болургъа тюшдю.
Сёлешмегиз: сен, акъылдан шашхан къарт,
Сен да, къаблан балачыкъ! Болду. (Джашына) Ары ат муну;
Ол къолкъабны меннге беригиз бери (сыйырады)

Альбер
(бир джанына) Бош алдыгьыз.

Герцог
Джабышыб къалгъанын кёрдюгюзмю — джаныуар!
Кетигиз: Кёзюме кёрюнмегиз
Кесим чыкъыргъынчы мен сизни
(Альбер чыгъады)
Сиз, насыбсыз къарт,
Айыб тюлмюдю сизге...

Барон
Кечериксиз, бий джюйюсхан...
Сюелир къарыуум къалмагъанды...
Тобукъларым бюгюлюб баралла...
Хауа джокъду!.. тылпыуум тыйылады!..
Ачхычла къайдалла? Ачхычла, мени ачхычларым! ..

Герцог
Джаны чыкъды. Ай медет, Аллах!
Иймансыз ёмюр, иймансыз джюрекле!
1830


ТАШ КЪОНАКЪ

БИРИНЧИ СУРАТ

Дон Гуан бла Лепорелло

Дон Гуан
Кеч болгьунчу былайда турайыкъ. Эй, эм ахырында
Мадритни къабакъ эшиклерине джетдик. Кёб турмай,
Таныш орамлада джел-джел эте барлыкъма,
Мыйыкъларымы плащым бла,
къашларымы къалпагьым бла джабыб,
Сен билгенден таныялырламы мени?

Лепорелло
Хоу, Дон Гуанны таныргъа бек къыйынды!
Анычала ит аягьынданла мында!

Дон Гуан
Ойнагьанмы этесе?
Ким танырыкъ болур мени?

Лепорелло
Биринчи сакълауул огьуна, Гитана, не да бир
Эсирген музыкант, не да кесингча бир дюрген улан

Дон Гуан
Хата джокъду, ариу танысала да. Джангыз,
Патчах кеси тюбемесин ансы. Алай болса да,
Мен бир кишиден да къоркъмайма Мадритде.

Лепорелло
Дон Гуан тутулуб ашырылгъан джеринден
Эркинликсиз Мадритге къайытханды деб,
Билемисе тамбла патчахха джетсе,
Ол заманда ол не этерин сизге?

Дон Гуан
Ызыма къайтарыр.
Башымы кесмезлиги уа хакъды.
Кърал аманлыкъчы тюл шойма да мен.
Ёлгенни юйдегиси тынчлыгъымы бузмасын деб,
Мени сюйгенден ашыргъан эди ол.

Лепорелло
Алай эсе,
Турсагъыз эди анда рахат олтуруб.

Дон Гуан
Эй, шохум, мен анда
Аз къалдым да эрикгенден ёлюрге.
Адамы, джери да неге ушайдыла, огъай?
Кёгю уа? Барыб тохтагъан чарс-тютюн.
Тиширыулары уа? Ой Лепорелло телибаш,
Айтдырмай къоймай эсенг, Андалузияда
Эм хутдур, эм осал элчи къатынны
Бу джерлени эм ариу тиширыууна,
Ант этеме, ауушдурлукъ тюлме.
Аллында аланы джарата эдим:
Кёк кёзлерин, акъ бетлерин, къошакъсыз
Адебли болгьанларын, барындан да бек а –
Джангылыкълары ючюн. Алай а,
Аллахха шукур, кёб бармай,
Ала бла меннге саламлашхан да гюнах болгъанын
Ангыладым – джанлары болгьанлагьа ушамайдыла ала,
Балаууз гинджилеча къатыб-къатыб;
Бизникиле уа!.. Тохта, биз билген джерди,
Былайын таныймыса?

Лепорелло
Игит да: Антонийни монастыры эсимден
Бир да кетмез. Сиз бери атланнган эдигиз,
Мен а чегетчикде атла бла къалгъан эдим.
Тюзюн айтсам,
Аллах къаргъагьан бир къуллукъду къуллугъум.
Ийнаныгъыз, сиз былайда заманыгъызны
Менден эсе табыракъ ашыргъансыз.

Дон Гуан
(сагъышлы)
Джарлы Инеза! Джокъду энди ол!
Нечик сюйюу эте эдим аны!

Лепорелло
Инеза! — къаракёз... бек да эсимдеди
Юч айны айланнган эдигиз ызындан,
Кючден-бутдан «хо» этдирген эдигиз.

Дон Гуан
Июлда... кече. Бир къуджур сюйюмю бар эди
Аны мыдах къарамында, джансыз эринлеринде.
Къуджурду. Сеннге ол ариу кёрюнмей эди.
Тюзю да, керти ариулукъ аз эди анда.
Кёзлери, джангыз кёзлери. Сора къарамы.
Андан сора аллай къарам бир да кёрмегенме. Ауазы уа Ауругьанныкъыча, шош эмда къарыусуз эди.
Аны эри бир къаты, ит адам болгъанын
Кеч билген эдим... Джарлы Инеза!..

Лепорелло
Неди амал, аны ызындан башхала да болгьандыла

Дон Гуан
Тюз айтаса.

Лепорелло
Сау болсакъ, энтда аладан башхала да боллукъдула.

Дон Гуан
Ол айтханынг да барды.

Лепорелло
Энди уа,
Кимни ызындан тюшерикбиз Мадритде?

Дон Гуан
Лаураны. Тюзюнлей анга барыб къаллыкъма.

Лепорелло
Джарар ишди

Дон Гуан
Юйюне салыб барама, — кишиси бар эсе уа —
Терезеден чынга дейме.

Лепорелло
Игит да. «Хайт» деб, джарыкъ болдукъ.
Ёлгенле кёбге бузмайла тынгыбызны.
Бизни таба келген кимди?
(монах киреди)

Монах
Бусагъат ол бери келликди.
Ким барды былайда?
Дона Аннаны адамлары болурмусуз?

Лепорелло
Огъай, биз кеси башыбызгьа джюйюсханлабыз.
Бош айланабыз былайда.

Дон Гуан
Сиз а кимни сакълайсыз?

Монах
Бусагъат Дона Анна  келирге керекди
Эрини кешенесине.

Дон Гуан
Дона Анна де Сольва! Тохта!
Илинмек аджалдан джоюлгъан командорну юй бийчеси!
Унутханма, ким ёлтюрген эди аны?

Монах
Бетсиз, иймансыз, саякъ Дон Гуан.

Лепорелло
Бар ант этдир! Кёресе! Дон Гуанны хапары
Монастыргъа да джетгенди таб.
Дунияны артха атханла да анга махтау салалла.

Монах
Сиз аны таныгъан ишми этесиз?

Лепорелло
Бизми? Эшта-эшта,
Ол кеси къайдады экен энди?

Монах
Мында джокъду,
Узакъдады, ашырылгьан джеринде.

Лепорелло
Аллахха шукур. Аллайла
Не къадар кенгде болсала,  ол къадар иги.
Сыйсызланы барын машокга джыйыб
Тенгизге кёмгенден игиси уа джокъ эди.

Дон Гуан
Сен нелени джаншайса?

Лепорелло
Джукъ айтмагъыз: мен иш этиб сёлешеме

Дон Гуан
Сора командорну былайдамы асрагьандыла?

Монах
Хоу, былайда. Аны къатыны анга эскертме сюеб,
Хар кюн сайын былайгьа келиб,
Дуа этед, тилек этед, джылайды.

Дон Гуан
Кимди ол къуджур башсыз къатын?
Чырайы уа къалайды?

Монах
Бизлеге тиширыу ариулугьуна къараб
Гюнахлы болургъа джарамайды, алай а,
Алдагъандан хайыр джокъду. Шыйых да
Аны озгъан ариулугьун айтмай къоялмаз эди.

Дон Гуан
Игит да ишекли бола эди аны эри.
Тышындан кирит салыб,
Ол Дона Аннаны эшикге иймей тургъанды.
Бирибиз да кёралмагьанды аны;
Бир сёлеширге уа излей эдим аны бла.

Монах
Къой, Дона Анна эркиши бла
Сёлешмейди ёмюрде да.

Дон Гуан
Сизни бла уа, дин ахлусу?

Монах
Мени ишим башхады: мен монахма.
Ма келди кеси да.
(Дона Анна киреди)

Дона Анна
Дин къарнашым, эшиклени ачыгъыз.

Монах
Бусагьатлай, сеньора. Сизни сакълаб тура эдим.
(Дона Анна монахны ызындан барады)

Лепорелло
Не, къалай кёресе?

Дон Гуан
Ол бушуу къара джаулугьуну тюбюнде
Аны джугьу кёрюнмейди. Джангыз,
Аз-буз гитче табанчыгъын эследим.

Лепорелло
Сизге ол да озуб джетерикди. Къалгьанын а
Къараб-къарагъынчы кёзюгюзге кёргюзтюрюксюз.
Ол затха сиз суратчыдан да устасыз.
Къашларындан, аякъларынданмы башлайсыз,
Сизге башхасы джокъду.

Дон Гуан
Эшитемисе, Лепорелло,
Мен аны бла шагъырей болуб къалайым.

Лепорелло
Энди джангыз ол этеринг къалгьанед!
Эринден бошадынг, энди башсыз къатынны джылагъанын
Бир кёрсенг. Бетсиз!

Дон Гуан
Алай болса да кеч болгьанды.
Ай чыгъыб тёгерекни джарытхынчы
Кече къарангысы бла хайырланыб,
Мадритге кирейик.
(кетеди)

Лепорелло
Испанлы гранд, гудучуча, кече болурун сакълайды.
Ай джарыгьындан да къоркъады — ай субхан Аллах!
Бу къаргьышлыкъ джашаугьа къара. Энтда кёбмю
Айланыргьа тюшер аны бла? Оллахий,
Таякъдан атламазча болгьанма.

ЭКИНЧИ СУРАТ.
ЮЙ.  ЛАУРАДА ИНГИРГИ УШХУУУР

Биринчи къонакъ
Ант этеме, Лаура, ёмюрде
Ойнамагьанса сен бюгюнча аламат.
Сен ажымсыз, тюз ангылагъанса борчунгу!

Экинчи
Адам ийнанмазча согьаса!

Ючюнчю
Къаллай усталыкъ керекди ол затха!

Лаура
Хоу, бюгюн кеслери алларына
Ойнайдыла бармакъларым.
Илхам къанатларын бергенчады меннге.
Сёзле да, къарауаш эс туудургъанча тюл,
Джюрекден къуюлгъанча чыгъадыла...

Биринчи
Айтханынг тюздю. Бусагъатда да
Кёзлеринг джаналла, бетинге нюр урубду,
Энтда кетиб бошамагьанды
Джюрек кёлтюрюлмеклигинг, къууанчынг.
Лаура, аны бошуна сууутма; джырла, Лаура,
Энтда бир джукъ джырла.

Лаура
Къыл къобузну узатчыгьыз бери (джырлайды)

Бары да
Ай машалла! аперим! сейирлик! аламат!

Биринчи
Кёб джаша бизни быллай бир къуандырдынг эсе.
Бу дуния къууанчлада музыкадан алда джангыз
сюймеклик болур,
Алай а сюймеклик да — тартыуду... къарачы,
Сени мугур къонагъынг Карлос да джарыгъанды.

Экинчи
Сейирлик! Джан кириб къалгъанчады таууушлагьа
Сёзлери уа кимникиди, Лаура?

Лаура
Дон Гуанны

Дон Карлос
Не? Дон Гуан!

Лаура
Аланы къачан эсе да
Мени керти шохум, мени джелбаш тосум
Къурашдыргъан эди

Дон Карлос
Сени Дон Гуанынг барыб тохтагъан
Иймансызды, джийиргеншлиди.
Сен а, сен а – чий телисе!

Лаура
Сен акъылынгданмы шашханса?
Бусагъат адамларыма айтханлай,
Сени испан гранд болгъанынга да къарамай,
Башынгы тёгерек кесиб алырла.

Дон Карлос
(ёрге тура)
Хайда, чакъыр адамларынгы

Биринчи
Лаура, тохта;
Дон Карлос, чамланма. Ол унутхан этгенди...

Лаура
Не? Гуан харамлыкьсыз, бетден бетге
Аны туугьан къарнашын ёлтюргенинми?
Муну ёлтюрсе иги боллукъ эди, тюзю.

Дон Карлос
Мен тели болдум, дженгиллик этдим.

Лаура
Ма! Тели болгьанынгы кесинг да айтаса.
Алай эсе джарашайыкъ.

Дон Карлос
Терсме, Лаура. Кечериксе. Алай а
Мен ол атны сансыз этиб къоялмайма.

Лаура
Мен а терсмеми, ол ат тилими учунда
Айланнганлай тура эсе къуру да?

Къонакъ
Энди ачыуунг тюбелек кетгенин билдире,
Лаура, энтда джырла.

Лаура
Болсун, саукъалдыны орнуна. Ансы
Кече арасы болгьанды. Алай а не джырлайым?
Хы, тынгылачыгьыз.
(джырлайды)

Бары да
Сёз джокъду, аламат

Лаура
Иги джолгьа барыгъыз, джюйюсханла.

Къонакъла
Сау къал, Лаура
(чыгьадыла. Лаура Дон Карлосну тохтатады)

Сен,алындыу! Мени бла къал.
Мен сени джаратама. Тишлеринги да къыжылдатыб
Ачыуланнганынгда, Дон Гуанны тюшюрдюнг эсиме.

Дон Карлос
Насыблы!
Сени анга сюймеклигингми баред сора?
(Лаура башын къымылдатады)
Бекми?

Лаура
Бек.

Дон Карлос
Бусагъатда да сюемисе?

Лаура
Ма бусагьатчыкьда?
Огьай, сюймейме.
Бир джолгьа экеуленни сюерге болмайды.
Энди сени сюеме.

Дон Карлос
Лаура, бир айт,
Сеннге ненча джыл болады?

Лаура
Онсегиз джыл

Дон Карлос
Сен джашса... энтда бир беш-алты джылны
Джашлай турлукъса. Энтда бир алты джылны
Ала тёгерегинге басыннганлай турлукъдула.
Къубултуб, ариу айтыб, саугьала бериб,
Кечеги орайдалары бла кёзюнгю ачыб.
Сени ючюн къарангы мюйюшледе бир-бирин кесиб.
Алай а,
Кёзюуюнг кетиб, кёзлеринг мутхуз болсала,
Кёз къабакъларынг джыйрыкъладан толсала,
Эшменге да чал уруб, джылтыраса,
Кесинге да къарт къатын деб тохтасала,
Ол заманда  не айтырса сен?

Лаура
Ол заманда? Аны юсюнден
Неге керекди сагъыш этерге?
Неди бу сёзюнг? Огьесе
Хар къуру да быллай сагъышладамыса сен?
Бар — терезени ач. Къалай шошду кёк;
Джылы хауа уюб турады — кече балхам,
Нарат ийис этеди, кюмюш Ай да
Къараууз къалын кёкде джылтырайды,
Сакълауулла да «ачыкъды» деб, созуб къычыралла.
Узакъда уа, шималда — Парижде
Сууукъ джангур да уруб джауа,
Кёк басыныб турургьа да болур.
Бизге андан не? Эшитемисе, Карлос,
Мен сени ышарырынгы излейме...
Хоу, ма алай!

Дон Карлос
Сюйюмлю Ибилис!
(къагъадыла)

Дон Гуан
Эй, Лаура!

Лаура
Къайсыса? Кимни ауазыды ол?

Дон Гуан
Ары ач...

Лаура
Керти да олду!.. Ой, аллах!..
(Эшиклени ачады, Дон Гуан киреди)

Дон Гуан
Юйге игилик...

Лаура
Дон Гуан!..
(Лаура аны бойнуна тагъылады)

Дон Карлос
Къалай! Дон Гуан!

Дон   Гуан
Лаура, джаным!..
(ба этеди)
Ким барды сенде, Лаура?

Дон Карлос
Менме, Дон Карлос.

Дон Гуан
Ма, эсде болмагъан тюбешиу!
Тамбла не десенг да хазырма.

Дон Карлос
Огъай!
Бюгюн — ма бусагъатда.

Лаура
Дон Карлос, къоюгьуз!
Сиз орамда тюлсюз — мени юйюмдесиз,
Кетигиз.

Дон Карлос
(анга тынгыламай)
Башлайыкъ. Хайда,
Къаманг джанынгда шойду

Дон Гуан
Къанынг къартыкъгъа сыйынмай эсе,
Башлайыкъ.
Тёзюб болалмай къалгьан эсенг,
Ким огъай дейди
(сермешелле)

Лаура
Ай! Ай! Гуан!..
(оруннга секиреди)
Дон Карлос джыгъылады

Дон Гуан
Лаура, тур, иш битди.

Лаура
Не болду?
Гимикдими? Аламат! Мени юйюмде!
Мен не этейим энди, джелбаш, Ибилис?
Къайры атайым аны?

Дон Гуан
Ол сау болургъа да болур алкъын.

Лаура
(ёлюкге тинтиб къарай)
Хоу, сауду! иги сакъла! налат,
Арлакъ-берлакъ тюл, сен аны
Тюз джюрек ауузундан ургъан болурса,
Къан да чыкъмайды ючгюл джарачыкъдан,
Солугьан ышан да этмейди, кёремсе?

Дон Гуан
Не этгин?
Ол излегенин табды.

Лаура
Ой, Дон Гуан,
Аман этдинг, тоба... хар къуру бу оюнла —
Сен а терс тюлсе... Къайдан чыкъдынг кесинг да?
Кёбден беримисе мында?

Дон Гуан
Келе тургъаным буду,
Аны да шыбыртсыз — эркинлигим болмагьанлай.

Лаура
Олсагьат Лаурангмы тюшдю эсинге?
Ол игиди, игиди. Тохта.
Ийнанмайма мен. Акъылынгда да болмагьанлай,
Былайтын озуб бара, юйюмю эслегенсе.

Дон Гуан
Огъай, Лаурам, Лепореллогьа сор.
Мен шахардан узакъда
Бир къуругъан джерде турама.
Мадритге уа Лаураны излей келгенме
(ба этеди)

Лаура
Ой, наным!..
Тохта... бу ёлюк да былай тургьанлай...
Не мадар этейик анга?

Дон Гуан
Къой турма — танг джарыгьынчы, эртде,
Мен аны джабыугъа чырмаб барыб,
Джолну мюйюшюне салырма.

Лаура
Кесинги эслетме джангыз — сакъ бол.
Къалай иги этдинг бир кесекчикге
Кеч келгенинги! сени шохларынг
Былайда ауузланнганла. Кёб болмай кетдиле
Кеслери да. Оюнну уллусу
Алагъа тюбесенг эди!

Дон Гуан
Лаура, сен аны кёбден берими сюесе?

Лаура
Кимни? Сандыракъ эте болурса дейме.

Дон Гуан
Тюзюн бир айтчы, мен кетгенли
Тюз турмай, араны ненча кере бузгьанса?

Лаура
Сен а, джелбаш?

Дон Гуан
Къара, къара...огъай, артда сёлеширбиз.

ЮЧЮНЧЮ СУРАТ

КОМАНДОРНУ ЭСКЕРТМЕСИ

Дон Гуан
Хар не да онгунады: эсде болмагъанлай
Дон Карлосну ёлтюрюб, джууаш болуб
Былайда бугъуннганма да — хар кюн сайын
Сейирлик тул къатынымы кёреме, ол да
Мени эслегеннге ушайды. Бусагъатха дери
Биз асыры джууукъ болмагъанбыз,
Адебден-джорукъдан чыкъмагьанбыз. Бюгюн а
Бир сёлешиб кёрейим. Заман джетгенди.
Неден башлайым? «Айыб этмегиз»... огьесе
«Гошанса...» дебми! Охо! Эсиме келгенни
Айтырма да тебрерме... хазырланмагьанлай,
Ийнар айтыб тебрегенча...
Келир заманы уа джетгенди. Мен ангылагъандан
Командор ансыз бек къыйынлашады.
Пелиуанча кёрюнеди ол былайда!
Джауорунларына къарачы!
Барыб тохтагьан Геркулес!..
Зауаллы кеси уа бир чыркым эди. Былайда
Аякъларыны бурунларына туруб, созулса да
Къолу бурнуна джеталлыкъ тюлдю.
Эскурьялны къатында тюбешгеникде
Къылычымы бурнуна илиниб,
Каска тюйреуючге тюйрелгенча, къатхан эди —
Алай болса да, ётю, ёхтемлиги болгьан
Гырхы, таукел адам эди...
Хы! келди шойду да
(Дона Анна киреди)

Дона Анна
Ол энтда былайдады. Дин къарнашым,
Мен сизни сагьышыгъызны бёлдюм —
Кечиригиз.

Дон Гуан
Мен кечмеклик тилерге керекме сизден, Гошанса.
Мен сизни бушууугъузну эркин тёгюлюрюне
чырмау бола болурма.

Дона Анна
Огъай, дин къарнашым, бушууум мени ичимдеди.
Сиз тургьанлыкъгьа мени тилеклерим
Кёкге рахат кёлтюрюллюкдюле. Сиз да меннге къошулуб
тилек этсегиз разы боллукъма.

Дон Гуан
Сизни бла бирге табыныргьа, Дона Анна!
Мен ол сыйгъа тыйыншлы тюлме.
Мени сыйсыз эринлерим
Сиз этген сыйлы тилекни
Базыб къайтармазла, андан эсе
Кенгден хурмет этейим сизге. Сиз,
Къара чачыгъыз да акъ мер-мерге тёгюлюб,
Шош табыннган сагьатда, джашыртын
Бу кешенеге мёлек келгенча болама.
Ол заманда къозгъалгьан джюрегимде
Тилеклеге орун джокъду. Асры сейирсиннгенден
Тилим тутулуб, сагьыш этеме:
Къалай насыблыды ол —
Сууукъ мер-мер ташы аны джандет
Тылпыуу бла джылыннган эмда аны
Сюймеклигини джыламукълары бла сугьарылгьан...

Дона Анна
Къаллай тюрлю сёзле айтасыз!

Дон Гуан
Къаллай сёзле, гошанса?

Дона Анна
Мен...сиз унутхансыз

Дон Гуан
Не? Гюнахлы абрек болгъанымымы?
Гюнахлы ауазым былайда чыкъмазгъа кереклисинми?

Дона Анна
Мен сизни... ангыламадым...

Дон Гуан
Огъай, сиз барын, барын да ангылагъансыз!

Дона Анна
Нени ангылагьанма?

Дон Гуан
Мен монах тюлме.
Аллыгъызда тобукъланыб кечмеклик тилейме.

Дона Анна
Ой Аллах!   Ёрге туругъуз... Кимсиз да сиз?

Дон Гуан
Сюймеклик кюйдюрюб баргъан бир насыбсызма.

Дона Анна
Ой сыйлы Аллах: неле дейсе былайда,
Къабырны къатында. Къорагьыз!

Дон Гуан
Бир такъыйкъагьа, джангыз бир такъыйкъагъа
Сабыр этигиз Дона Анна!

Дона Анна
Ким болса да кирсе!..

Дон Гуан
Эшик джабыкъды. Бир тынгылагъыз!

Дона Анна
Хы, не? Не излейсиз менден?

Дон Гуан
Ёлюмню. Ёлюрге излейме сизни аллыгъызда.
Мен къыйынлыны былайда асрасынла.
Сизге багьалы обаны къатында тюл,
Арлакъда, къалайда болса да,
Эшиклени, босагъаны къатында.
Сиз бу сыйлы, ёхтем тёбеге
Табыныргьа, джыларгъа келген сагъатда,
Субай аягъыгьыз не да этегигиз
Мени къабыр ташыма тие ётерча.

Дона Анна
Сиз акъылдан шашыб айланасыз.

Дон Гуан
Сора ёлюрге излеу — шашханны белгисимиди?
Мен тайышхан болсам, Дона Анна,
Сау-саламат джашаб, сюймеклигиме
Сизни тюшюндюрюрге кюреширик эдим.
Мен тюрленнген болсам, кечеле узуну
Сизни терезелени тюбюнден кетмей,
Джашыннганны къой, кёэюгюзге тюйрелирге юорешиб,
Джырым бла джукъугьузну бёллюк эдим.
Мен шашхан болсам, былай тынгылагъанлай
Ичимден къыйналыб турмаз эдим...

Дона Анна
Тынгылауугъуз, ичигизден къыйналыуугьуз былаймыды?

Дон Гуан
Таб тюшюб къалгьаны бла, Дона Анна,
Кесими тыялмагъанлыкъ этдим ансы,
Сиз ёмюрде да билмегенлей къалыр эдигиз кёлюмю.

Дона Анна
Кёбден берими сюесиз да мени?

Дон Гуан
Кёбмю болад, азмы болад билмейме,
Ёзге джангыз сени кёргенден бери
Билеме, учхан джулдузча, джашауну багъасын,
«Насыб» деген сёзню да магьанасын

Дона Анна
Джанлагъыз — сиз къоркъуулу адамсыз.

Дон Гуан
Къоркъуулу! Нем бла?

Дона Анна
Мен сизге тынгыларгъа къоркъама.

Дон Гуан
Ауузумдан бир сёз чыгъармай тохтайым,
Къатыгъыздан къыстамагъыз джангыз.
Сизни кёрсем мен неми да унутама.
Муратым толур деб да умутлу тюлме,
Сизден джукъ да излемейме, алай а,
Сизни кёрмей меннге джашау джокъду.

Дона Анна
Кетигиз — былайы быллай сёзлеге,
Сезимлеге джараулу джер тюлдю.
Тамбла келирсиз. Сыйымы
Бусагьатдача кёрюрге ант этсегиз,
Юйюмю эшиклери ачыллыкъдыла сизге;
Алай а, ашхам бола, кечирек эте келирсиз
Тул къалгъанлы
Бир кишиге тюбемегенме мен

Дон Гуан
Джер мёлеги Дона Анна!
Сиз бюгюн мени кёлюмю джазгьанча,
Аллах да сизни кёлюгюзню алай джазсын.

Дона Анна
Энди кетигиз.

Дон Гуан
Энтда бир кесекчик

Дона Анна
Огъай, кетгеним ига болур... Не эсе да,
Тилек да эталмайма. Сиз мени
Мен эртде унугуб бошагьан сёзле бла
Дуниялыкъгъа ийдигиз эсими.
Тамбла мен сизге тюберге хазырма.

Дон Гуан
Эшите тургъанлайыма ийнанырым келмейди.
Насыбым тута башлагьан болурму керти?
Тамбла мен сизни кёрлюкме — былайда да тюл,
Джашыртын да тюл!

Дона Анна
Хоу, тамбла, тамбла. Атыгьыз къалайды?

Дон Гуан
Диего де Кальвадо

Дона Анна
Сау къалыгъыз, Дон Диего
(кетеди)

Дон Гуан
Лепорелло!
(Лепорелло киреди)

Лепорелло
Не кереклигиз барды?

Дон Гуан
Багъалы Лепорелло!
Мен насыблыма!..
«Тамбла — кёз байлана, кечирек эте...»
Лепорелло марджа, тамбла — хазырла...
Къууанч тыбырлы болгъанма, сабийча.

Лепорелло
Сиз Дона Анна бла сёлешгенмисиз?
Ол сизге бир-эки ариу сёз айтхан болур,
Не да сиз анга салауат салгъан болурсуз.

Дон Гуан
Огъай, Лепорелло, огъай! Ол кеси
Мени бла тюбеширге айтханды!

Лепорелло
Къалай болур алай!
Ой башсыз къатынла, сиз барыгъыз да бирчасыз.

Дон Гуан
Насыблыма мен! Джырларым келеди,
Бютеу дунияны къучакъларым келеди.

Лепорелло
Командор а? Ол не айтыр?

Дон Гуан
Ишекли болурму дейсе?
Огъай болмаз: акъыллы адамды ол.
Кеси да ёлгенли джууаш болгьан болур.

Лепорелло
Огъай, сиз аны эскертмесине къарагъыз.

Дон Гуан
Сора уа?

Лепорелло
Ол сизге къараб, чамланнганнга ушайды.

Дон Гуан
Анга бар да, Лепорелло,
Меннге къонакъгъа чакъыр —
Огъай, меннге тюл, — Дона Аннагъа, тамбла.

Лепорелло
Эскертмени къонакъгъа чакъырыргьа? Нек?

Дон Гуан
Ушакъ зтерге чакъыра болмам, эшта.
«Тамбла ингирде, кёэ байланнгандан сора,
Дона Аннагъа келигиз да, алай
Босагъада бир сюелигиз»,- де.

Лепорелло
Къуджур ойнайсыз, кесигиз да ким бла?

Дон Гуан
Бар.

Лепорелло
Къалай...

Дон Гуан
Бар дейме да.

Лепорелло
Махтаулу, аламат эскертме!
Мени бийим Дон Гуан сизни
Таза джюрекден чакъырады...
(Тейри адамы
Не эсе да къоркъама, кёлюм бармайды).

Дон Гуан
Къоркъакъ! Бусагъат мен сени!..

Лепорелло
Айыб этмегиз. Мени бийим Дон Гуан
Сиз тамбла кечирек эте,
Юй бийчегизни юйюне келиб,
Эшик къатында сюелсегиз деб, тилейди
(Эскертме башын силкеди)
Ай!

Дон Гуан
Не болгьанды?

Лепорелло
Ай! Ай!
Ай, ай... ёлеме

Дон Гуан
Не болуб къалды сеннге?

Лепорелло (башын кьымылдатады)
Эскертме... ай!

Дон Гуан
Неге башынгы силкесе!
Башынгы неге къымылдатаса?

Лепорелло
Огъай, мен тюл,
Ол къымылдатады башын.

Дон Гуан
Бош гырылдагъанны къой!

Лепорелло
Ийнанмай эсегиз, барыгъыз да къарагьыз.

Дон Гуан
Иги къара, бошбоюн.
(эскертмеге)
Мен сени тул къатынынгда боллукъма.
Сен да тамбла алайгьа келиб,
Эшикледе къарауул бол деб тилейме сенден, Командор.
Не? Келирмисе?
(эскертме башын силкеди)
Ой Аллах!

Лепорелло
Къалайса? Айтхан эдим да...

Дон Гуан
Джанлайыкъ.

ТЁРТЮНЧЮ СУРАТ

ДОНА АННАНЫ ОТОУУ. ДОН ГУАН БЛА ДОНА АННА.

Дона Анна
Мен сизни юйюме ийдим, Дон Диего, алай а,
Мен сизге иги сёз нёгер болалмам;
Джарлы къатынны бушууу уллуду:
Къарасын да тешмегенди алкъын. Джазгьы кюнча,
Джыламугъум, ышарыуум да аралашды.
Нек тынгылайсыз?

Дон Гуан
Ичимден къууанама. Ариу Дона Анна бла
Бирге къалыргъа татлы умут этеме.
Анда — ёлген насыблыны
Кешенесини къатында тюл — былайда.
Кесигиз да мер-мер ташдан эригизни аллында
Тобукъланыб кёрюнмейсиз манга.

Дона Анна
Дон Диего, сиз къыйын джюреклисиз сора.
Мени эрим къабырдадамы къоймайды сизни?

Дон Гуан
Мен быллай бир къыйналмазгьа керекме:
Сиз кесигиз сайлагъансыз аны.

Дона Анна
Огьай, мени анам бергенди Дон Альваргъа.
Биз джарлы эдик, Дон Альвар а — бай.

Дон Гуан
Насыблы! Ол кесини дунияда къаллыкъ хазналарын
Мёлекни аякъ тюбюне тёкгенди, ма
Аны ючюн сынагьанды ол джаннет зауугьун.
Мен алгьаракъ билсем эди сизни —
Чынымы, байлыгьымы — барын
Сизни джангыз бир джумшакъ ышаргъаныгьызгъа Къууаннгандан джаным чыгьа берир эдим.
Бир сёзюгюзню джерге тюшюрмей,
Сыйыгьызны тёппемде джюрютюр эдим.
Къол аязымда тутар эдим сизни,
Джашауугъуз бир тауусулмазлыкъ таурухча кёрюнюрча.
Алай а не келсин — мен айтханча болмады джазыуум.

Дона Анна
Къоюгьуз, Диего: гюнахха къалама
Сизге тынгылаб — меннге сизни сюерге
Боллукъ тюлдю. Тул къатын эрини къабырына да
Тюз турургьа керекди. Сиз билсегиз эди,
Дон Альвар тул къалса уа, баям,
Аны сюйген тиширыуну чакъырмаз эди юйюне,
Ол бир этилген некяхха кертичилей турур эди.

Дон Гуан
Джюрегимден бошамагъыз, Дона Анна,
Хаман эригизни сагьыныб. Къоюгьуз,
Къыйнагъаныгьыз боллукъду мени,
Тюзю, къыйынлашыргъа тыйыншлы да болурма.

Дона Анна
Не ючюн? Сиз джазыуугъузну киши бла
Байламагьансыз. Алайды да? Мени сюйюб,
Аллахны, адамны аллында да тюзсюз.

Дон Гуан
Сизни аллыгъызда тюзмеми? Ай медет а!

Дона Анна
Мени аллымда терслигигизми барды да?
Айтыгъыз, недеди ол?

Дон Гуан
Огьай! Огъай, ёмюрде да.

Дона Анна
Диего, не болгьанды?
Терсмисиз мени аллымда? айтыгьыз, алай эсе.

Дон Гуан
Огьай! Ёлюб къалсам да айталлыкъ тюлме.

Дон Гуан
Диего, бир къуджурла этесиз: Тилейме айтыгьыз.
Айтыгъыз дейме.

Дон Гуан
Огъай, огьай.

Дона Анна
Тюшюрмезлигигиз былаймы эди бир сёзюмю джерге!
Бусагъатлада уа не дей эдигиз меннге?
Сыйыгьызны тёппемде джюрютюрме деб.
Мени чамландырмагьыз, Диего: айтыгьыз,
Не терслигигиз барды сизни мени аллымда?

Дон Гуан
Айтсам, мени кёрюб болмай къалырсыз деб,
Къоркъама.

Дона Анна
Огьай, огьай. Алгьадан огьуна кечеме сизни.
Алай а билирге излейме.

Дон Гуан
Ёлюм тамгьасы болгьан тахсаны, ол
Палахны билирге излемегиз.

Дона Анна
Палахны! Инджитмегиз мени.
Билирге излеу — мени биринчи шартымды.
Не болгьанды, къалай, не бла тийгенсиз джаныма?
Сизни таныгьынчы мени джауум джокъ эди,
Болгъан да этмегенди, Джангыз
Эрими ёлтюрген мурдар болмаса.

Дон Гуан
(ичинден: иш аягъына джетеди)
Бир айтыгъыз, насыбсыз Дон Гуан
Шагьыреймиди сизге?

Дона Анна
Огьай, ёмюрде да кёрмегенме аны.

Дон Гуан
Кёлюгюзде сизни анга
Джаулугьугьуз, дертигиз бармыды?

Дона Анна
Сыйны-адетни сакъларгьа борчлума.
Алай а сиз мени соруууму
Унутдурургьа излейсиз, Дон Диего,
— Айтыгъыз...

Дон   Гуан
Дон Гуаннга тюбеб къалсагъыз бусагьатда
Не этер эдигиз?

Дона Анна
Ол заманда аманлыкъчыны
Тюз джюрегине бычакъны урур эдим.

Дон Гуан
Дона Анна, бычагъынг къайдады сени?
Ма мени кёкюрегим.

Дона Анна
Неле дейсиз, Диего!

Дон Гуан
Диего тюлме мен, Гуанма.

Дона Анна
Ой сыйлы Аллах!
Огьай, алай къалай болур, ийнанмайма.

Дон Гуан
Дон Гуанма мен.

Дона Анна
Тюз айтмайса.

Дон Гуан
Баш иенги ёлтюргенме мен. Ол затха
Сокъураннганым, къыйналгъаным да джокъду.

Дона Анна
Нени эшитеме мен?..
Огьай, огьай, алай болургьа мадар джокъду.

Дон Гуан
Мен Дон Гуанма, сюйгенден ёлеме сени,
Сени сюйгенден ёлтюргенме аны да.

Дона Анна
(джыгъыла)
Къайдама мен?.. Мен къайдама?.. Ёлеме мен.

Дон Гуан
Ай медет!
Не болуб къалды сеннге, Дона Анна?
Тур, тур марджа, эсинги джый: сени Диегонг,
Сени къулунг тобукъланнганды сени аллынгда.

Дона Анна
Тийме меннге
(къарыусуз)
Сен мени къанлы джаууумса, джашауумда
Мен багъалатхан затны барын алгьанса...

Дон Гуан
Ариу джан! Сени не излеминги да толтуруб,
Гюнахымы джуаргъа хазырма:
Ёл дей эсенг ёлейим, джаша десенг а —
Къуру сени ючюн джашарыкъма...

Дона Анна
Сора, сен Дон Гуанса...

Дон Гуан
Аны сизге бир джийиргеншли аманлыкъчыныча Суратлагъанларына не сёз, Ой Дона Анна,
Ала айтханда да болур бир зат.
Мен да аз терслик этген болмам.
Хаулеликге кёб бергенме кесими,
Алай а, сизни кёргенли бери
Мен джангыдан туугъанчама дуниягъа.
Сизге сюймеклигим меннге намысны-адебни
Сюйдюрдю да, тюшюнюб, биринчи кере
Тобукъланама аны аллында.

Дона Анна
Дон Гуан ариу тиллиди — билеме,
Эшитгенме. Хыйла бла терилтирге устады.
Адамланы джойгьан, хауле этген,
Барыб тохтагьан Ибилисди дейдиле.
Ненча джарлы тиширыуну эшигин джабхансыз?

Дон Гуан
Аладан джангыз бирин да сюймегенме мен.

Дона Анна
Дон Гуанны мен джангы оюну болмай,
Аны биринчи сюймеклиги болгъаныма
Ийнандым да къалдым.

Дон Гуан
Мен сизни алдаргьа излесем
Сиз кёрюб болмагъанны атын
Айтырмы эдим? Къайдады да былайда
Оюмлулукъ, хыйлалыкъ?

Дона Анна
Ким биледи сизни? Алай а,
Бери келирге къалай болалдыгьыз,
Танылсагьыз, былайда уа таныргьа боллукъ эдиле,
Ёлюм ажымсыз сакълай эди сизни.

Дон Гуан
(аны  кьолларын  ба эте)
Зауаллы Гуанны джашаууна къайгьырасыз,
Джанына къоркъасыз! Алай эсе, кёлюгюзде
Мени кёрюб болмау болмазмы, Дона Анна?

Дона Анна
Ой, мен сизни кёрюб болмай къалалсам эди!
Алай а бизге айырылыргъа керекди.

Дон Гуан
Энди къачан тюбеширбиз да?

Дона Анна
Къайдам. Къачан болса да.

Дон Гуан
Тамбла уа?

Дона Анна
Къалайда?

Дон Гуан
Былайда.

Дона Анна
Ой, Дон Гуан, къалай джумшакъ кёллюме мен.

Дон Гуан
Кечгенинги бегите бир уппачыкъ эт...

Дона Анна
Кечикме, кет.

Дон Гуан
Джангыз бирчик, сууукъ, джарашыулу...

Дона Анна
Джабышыб тургъанына къара!   ма, разы, бол.
Неди ол эшик къагьылгъан таууш?
Дон Гуан, хайда джашын.

Дон Гуан
Сау къал, джаным, эсен кёрюшейик.
(кетеди, дагьыда чабыб ызына киреди)
Ай!..

Дона Анна
Не болгьанды сеннге? Ай!..
(Командорну эскертмеси киреди. Дона Анна джыгъылады)

Эскертме
Чакъыргьаныгьыз бла келгенме.

Дон Гуан
Ой Аллах! Дона Анна!

Эскертме
Къой аны,  иш битгенди.
Къалтырайса  дейме, Дон Гуан.

Дон Гуан
Менми? Огьай. Чакъыргьан эдим сени
Келгенинге, кёргениме къууанама.

Эскертме
Къолунгу тутдур

Дон Гуан
Ма... ой къатыды аны таш къолуну къысыуу!
Къой дейме, ары ий — ары ий къолуму...
Мен ёлеме — иш битди — ой, Дона Анна!
(энгишге къуюладыла).
1830

МОЦАРТ БЛА САЛЬЕРИ

БИРИНЧИ СУРАТ.
ЮЙ.

Сальери
Айталла бары: джокь тюзлюк джерде.
Ёзге тюзлюк анда – кёкде да джокьду.
Бир бош макъамча ол меннге ачыкьды.
Санаткёллю джаратылгъанма мен;
Эски клисабызда орган согьулгьанлай,
Джылай эдим сабий кёлюм толуб.
Эртде харам этген эдим бош оюнланы.
Санат харсха келишмеген илмулагъа
Сууукь эдим. Алагьа сансыз къараб,
Музыка бла бир болгьан эд джаным-тиним.
Къыйынды ал атлам. Аны кибик,
Биринчи джолду бизни эрикдирген да.
Къыйын болса да ал тыйгъычладан ётдюм.
Усталыкъны тюб таш этдим бийсанатха.
Уста болдум: бармакъларым мен сюйгенча,
Дженгил, айбат ойнадыла. Къулагьыма
Сакълыкь келди. Тауушланы тунчукъдуруб,
Музыканы джик-джигинден айырдым.
Гармонияны алгебра бла тинтдим.
Алай бла илмуланы тауусуб,
Джетерме деб, базындым муратыма.
Ишлей эдим, амма, шыбыртсыз, таша
Умут этерге да болалмай махтаудан,
Шош тыгъырыкъда эки-юч кюнню олтуруб,
Ашымы-суууму, джукьуму да унутуб,
Кёлюм толуб джылай, джырлай,
Къанат битиб, учунуб этгеними
Кюйдюрюб, терен оюмум, ауазым
Тютюн бла шош ташайыб кетгенине
Сууукь кёзден азмы къарагъанма.
Неле дейме? Глюк пелиуан келиб,
Бизге таша затланы ачханында
(Терен, сейир, джюрек тахсаланы)
Аны ызьндан таукел, джууаш баргъан
Мен тюлмю эдим? Ол аджашханны
Джолда джолукъгьаны джолун тюзетгенча.
Къаджыкъмай, тохтаусуз кюрешиуюм бла
Эм ахырында чексиз санатны мен
Баш къатларына джетдим. Джюрекледе
Орун табдыла мен къурагъан сырла.
Махтау келди. Сёзсюз да насыблы здим:
Ишим, сыйым мийик. Шохларымы,
Санатха къуллукъ этген сырдашларымы
Джюрюшлерине да къууана эди джюрегим.
Огьай! Зарлыкъны билмегение мен! Ёмюрде да!
Пиччини кесини усталыгьы бла
Кийик парижчилени хайран этгенде да,
Не да Ифигенияны керамат тауушларын
Биринчи кере эшитгенимде да.
Ёхтем Сальери къачан эсе да
Зар болгьанды, керти адамла аны
Джыланныча джерге теблеб, ол да
Амалсыэдан джер тырнай тургъанды деб,
Ким айталыр? Ким? Бир киши да!
Энди уа кесим айтама: зарма мен.
Зарлыкъдан кюйюб барана. Ай медет,
Тюзлюк къайда? Къайдад тюзлюк? Закийлик
Джанын харам этиб ишлегеннге берилмей,
Сюймекликден джана тургьаннга да берилмей,
Аны кюсегеннге, тилегеннге да берилмей,
Бир шашханнга, бир хаулеге берилсе?..
Ай Моцарт, Моцарт!
(Моцарт киреди)

Моцарт
Ой, эслебми къойдунг! Мен а сени
Сейирсиндирирге деб тура эдим.

Сальери
Мынга къара! Мындамыса да сен,
Кёб боламыд сен былайгьа келгенли?

Моцарт
Бусагьатлада. Ашыгьыш келе тургьанлай
Талай затымы сеннге бир кёргюзтейим деб,
Бар, сора, хант юйню аллында
Къыл къобузну согьулгьанын эшитдим.
Эй, Сальери, шохум! Андан колкюлюк зат
Сен ёмюрюнгде да эшитген болмазса...
Сокъур къобузчу анда тамам къадалыб
«О сиз, кимге белгили эсе» макъамны согъа эди.
Сейирлик! Чыдаялмай аны биргеме алыб келеме,
Усталыгъын ол сенден да къызгьанмаз. Бери кир!
(Сокъур къыл къобузчу киреди)
Моцартдан бир джукъ сокъсанг бизге.
(Къарт Дон Жуандан бир ария согьады; Моцарт харх этиб, кюледи).

Сальери
Сени дагъыда кёлюнгмю барад кюлюрге?
Кёлюнг барыб да къалай кюлесе сен?

Моцарт
Ой, Сальери,
Сен кесинг да кюле болурса анга?

Сальери
Огьай! Кюлюрча тюлдю, юй акълаучу
Рафазльни Мадоннасын бояса,
Кюлюрча тюлдю, бир мискин эниклеб
Алигьерни селеке этиб сирелсе.
Къора дейме, къарт, былайдан, къора.

Моцарт
Тохтачы: ма саулугьум ючюн ичерсе (къарт кетеди),
Не эсе да сен таб тюлсе, Сальери.
Бир башха джол келирме мен сеннге.

Сальери
Ненг бар эди, не келтиргененг меннге?

Моцарт
Ой алай бош зат. Кетген кече
Джукьлаялмай къара азаб чекгенимде
Эки-юч оюм келген эди башыма.
Аланы къагьытха тюшюрюб, ма бюгюн
Сени акъылынгы да бир билейим дегенем,
Ёзге бюгюн сен мени къайгьылы тюлсе.

Сальери
Ой Моцарт, Моцарт!
Алай деген неди? Олтур. Тынгылайма
Сени сансыз къачан этгенме мен?

Моцарт
(фортепианогъа джараша)
Кёзюнге кёргюзтчю, шохум... Кимними?
Кесими огъуна — бираз джашыракь заманымы
Сюймеклик башыма чабыб,
Кёлюм джарыкь, барама ариучукъ бла
Не да лахор эте тенгим бла – таб сени бла,
Барама... Алайына къабыр кёрюнюуле,
Къап-къарангы не да анга ушаш бир зат...
Тынгылачы
(ойнайды, согъады)

Сальери
Быллай затынг бола тургьанлай шо,
Сен дагъыда хант юйню аллында тохтаб,
Сокъур къобузчугьа тынгылагъанса! Ой, Аллах!
Кеси кесинге тыйыншлы тюлсе, Моцарт, сен,
Кеси багьангы билмейсе кесинг.

Моцарт
Не, игимиди?

Сальери
Къаллай теренлик!
Къаллай ётгюрлюк, къаллай субайлыкъ!
Моцарт, сен аллахса, кесинг да билмейсе аны.
Аны мен билеме.

Моцарт
Бар ант этдир. Кертими айтаса?.. Болур, болур,
Алай а, мени аллахым ачды аны билемисе...

Сальери
«Алтын Аслан» атлы хант юйге барыб
Экибиз да бирге ауузланайыкъ сора.

Моцарт
Ашхы. Разыма. Алай а юйге джетиб,
Юй бийчеме кюн орта ушхууургъа
Сакълама деб къайтайым.
(кетеди)

Сальери
Ай марджа, кечикме. Сакълаб турлугьуму бил.
Огъай. Энди мындан ары джазыуума
Аз да къаршчы бараллыкъ тюлме:
Аны тохтатыргьа меннге буюрулгьан эсе, не этгин,
Мадар джокъду — алайсыз, джангыз мен тюл,
Музыкагъа къуллукъ этгенле бары
Къырыллыкъбыз, учхун боллукъбуз... Не хайыр,
Моцарт джашаб, мындан да бек кёлтюрюлсе?
Аны бла ол санатны да кёлтюрлюкмюдю? Огъай.
Ол ёлгенлей, ол да ызына тюшерикди.
Сора не хайыр андан? Ол, малаикча,
Бизге талай джаннет джыр келтириб,
Бизде — топракъдан джаратылгьанлада —
Къанатсыз излемлени туудуруб, къозгъаб,
Учду да кетди. Хайда, уч сора.
Не къадар дженгил кетсенг, ол къадар иги.
Ма, ёлюр от, Изорамы ахыр саугьасы.
Онсегиз джыл биргеме джюрютгенли аны.
Андан бери джашау меннге кёб кере
Ачыкъ джарача кёрюннгенди. Кёб кере да
Сагъышсыз джауум бла бир тебсиде олтургьанбыз.
Тюзю, къызбай болмасам да мен,
Джаныма джукь дженгил джетсе да,
Джашауну артыкъ багьалатмасам да,
Бир кере да бошламагьанма кесими.
Сакълаб турдум. Не бек къыйналсам да
Ёлгенден не дараджа? Умут этдим:
Ким биледи, къайдам, алкъьн джашау
Эсде болмагьан саугьаларын да берир.
Алкъын меннге, ким биледи,
Къадер кече, илхам да келир.
Энтда бир Гайденни закий затларына
Джолугъуб, къууаныр эсем а...
Къаллай той тутдум кёрюб болмагьан къонагьым бла.
Аллах айтыб, огьурсуз джаууму табар эсем а...
Таукеллик берлик ачы ачыу меннге
Ёхтем мийикликден энер эсе уа...
Ол заманда бошуна къалмазса
Сен, Изораны аламат саугьасы.
Бошуна сакъламадым. Эм ахырында
Джаууму бир табдым да. Джангы Гайден
Мени тамам хайран этди, сейирсиндирди!
Энди уа заман джетди, джетди.
Сюймекликнн сыйлы саугьасы бюгюн
Сен, шохлукъну алгъыш аягъына кёч.

ЭКИНЧИ СУРАТ

(Хант юйде энчи бёлме; фортепиано. Моцарт бла Сальери тепси джанында).

Сальери
Шохум, бюгюн нек салкъынса сен?

Моцарт
Менми? Огъай! Кёзюнге кёрюне болур.

Сальери
Сени Моцарт, бир къайгъынг болурму?
Игиди аш, чагьыр да аламат,
Сен а къаш-баш тюйюб, тынгылайса.

Моцарт
Ачыкъ айтсам,
Мени Реквиемим къайгъылы этеди.

Сальери
Ия!
Сен Реквиемми джазаса? Кёбден бери?

Моцарт
Бир юч ыйыкъ, ёзге бир къуджур иш...
Сеннге айтмагьанмамы да мен?

Сальери
Огъай.

Моцарт
Тынгыла сора:
Бир юч ыйыкъны мындан алгъа
Юйге кечигиб келдим. Ким эсе да,
Мени излеб, табмай кетгенин айтдыла.
Кече узуну сагьыш этгенлей турдум:
Ким эди экен ол?
Мени да нек излей болур эди?
Экинчи кюн да алай болду.
Ючюнчю кюн а джашчыгьым бла
Ойнай тургъанлайыма, чакъырдыла мени.
Бир къара кийген адам меннге баш уруб,
Реквием джаз деб, аманат этди да,
Ташайды. Олтуруб джазыб тебредим, алай а,
Ол къара кийген къара адамым
Андан бери келмегенди; ол затха
Къууаннган огьуна этеме, нек десенг,
Реквиемим хап-хазыр болгъанлыкъгьа
Андан айырылырым келмейди. Андан сора да...

Сальери
Не?

Моцарт
Уялгьан да этеме айтыргьа...

Сальери
Нени?

Моцарт
Меннге не кече не кюн тынгы бермейди
Ол къара адамым. Хар къуру мени ызымдан
Кёлекгеча сюргенлей айланады.
Ма бусагъатда да бизни арабызда
Ючюнчю болуб олтургьанча кёрюнед.

Сальери
Къойчу! Бу сабий къоркъуу неди?
Бош къайгъынгы чач. Бомарше айтыучан эди:
«Эй, Сальери къарнаш,
Къара сагъышла басыннганлай,
Шампанны башын ач, не да
«Фигарону юйлениуюн» къайтарыб окъу.

Моцарт
Хоу! Бомарше сени шохунг эди,
«Тарара»-ны — ол аламат затны —
Сен анга деб джазгъан эдинг.
Анда бир макъам барды... аны
Насыблы сагъатымда къуру да джырлаучанма...
Ла ла ла ла... Бомарше кимни эсе да
От ичириб ёлтюргени уа кертимиди, Сальери?

Сальери
Ийнанмайма: джюрек хауасы аны
Аллай ишге келиширча тюл эди.

Моцарт
Да ол закийди — сени, мени кибик.
Закий бла аманлыкъ а — экиси бирге келишмезликдиле.
Тюз тюлмюдю?

Сальери
Сен алай демби тураса?
(отну Моцартны аягъына ата)
 Ич, марджа.

Моцарт
Сени саулугьунг, шохум.
Гармонияны эки джашы Моцарт бла Сальерини
Таза шохлукълары ючюн
(ичеди)

Сальери
Тохта!
Тохта, тохта! Ичибми къойдунг!.. менсиз?

Моцарт
(джанджаулукьну тепсиге ата)
Мен къаннганма. Болду.
(Фортепианогъа джанлайды) Тынгылачы, Сальери
(согъады) Джылаймы тураса сен?

Сальери
Биринчи кере тёгеме джыламукъ.
Бир ауур борчумдан къутулгьан кибик,
Ачыгьан, къууаннган да этеме,
Дарман ауузлу бычакъ бир инджитген санымы
Кесиб атыб, джаныма рахатлыкь бергенча.
Моцарт, шохум, бу джыламукъла...
Эс бёлме... сокъ, ашыкъ
Макъам бла кёлюмю къандырыргьа...

Моцарт
Былай сезселе эди бары да гармонияны къудуретин!
Алай а, къой: ол заманда джашау тохтаб къалыр эди.
Киши дуния къайгъылы болмай къалыб,
Бары да эркин санатха табынырелле.
Азбыз биз, кераматлары болгьан насыблыла,
Зауукъ адамла, башыбызгъа чёб чакълы хайыр излемей,
Джангыз ариулукъгьа къуллукь этгенле.
Тюзмю айтама? Алай а бюгюн
Мен маразма. Не эсе да санларым
Къуюлуб баралла. Барайым да бир джукълайым.
Сау къал.

Сальери
Иги джолгъа
(кеси къалады)
Сен кёбге джукъдарыкъса энди, Моцарт!
Тохта, ол тюз болуб, мен закий тюл эсем а?
Закий бла аманлыкъ — экиси бирге келишмезликдиле.
Ётюрюкдю ол. Баноротти а сора? Огьесе,
Ол да дуппукъ, къарангы халкъны тауруху болуб,
Ватиканны къурагъан да мурдар болмаймы къалад да?
1830

ЭМИНАНЫ  КЁЗЮУЮНДЕ  ТОЙ-ОЮН

Орам. Джасалгьан тепси. Ашай-иче тургьан талай эркиши бла тиширыу

Джаш адам
Хурметли тамада! Биз иги билген
Адамны эсигизге салайым.
Аны чамлары, кюлкюлю хапарлары,
Тамаша кёрюннген ачы тили
Тепси джанында ушакъгъа джан салаелле,
Энди бу худжу къонагъыбыз — джукъгъан ауруу –
Эм акъыллы башлагьа джайгьан
Тубанны да терк чачаелле.
Аны айтханына харх этиб тынгылай эдик.
Андан бери эки кюн. Огъай,
Джарыкъ тоюбузда-оюнубузда
Джаксонну унутургьа болмаз. Иелерин —
Накъырдачы джарыкъ джашны сакълагьанча —
Турадыла аны бош къалгьан таянчакъ шиндиклери.
Алай а ол — сууукъ джер тюбюне тюшгенди энди.
Ёзге аны тамаша тили
Обада да тутулуб къалмагьанды. Алай болса да,
Биз, саула, кёббюз алкъын. Ол себебден
Мыдах болургьа сылтау джокъду. Аны ючюн
Сауутланы таууш этдириб, зынгырдатыб,
Ол сау болгьанча ичсек дейме.

Тамада
Арабыздан биринчи кетген Олду. Аны сыйына
Тынгылагьанлай шошлукъда ичейик.

Джаш адам
Алай болсун
(бары шошлукъда ичелле)

Тамада
Джаным, сени ауазынг,
Туугьан джырларыбызны макъамларын
Айтыб айталмазча ариу чыгьарады.
Джырлачы, Мери, созуб, таралтыб
Артда биз джарыкълыкъгъа
Ол дунияны кёрюб къайытхандан да
Бегирек берилирча.

Мери
(джырлайды)
Бир кёзюуде джашнай эди
Бизни тийребиз да.
Иги кёзден къарай эди
Бизге Тейрибиз да.
Сабий дауурдан толу эди
Мектабны ичи да.
Къалай рахат джашай эдик
Тамада, кичи да.
Энди межгит бош къалгъанды,
Мектаб этилибди.
Сабан джатханд чалынмай,
Чегет сын кибикди.
Эл да, суу къуйгъан кибик,
Алай шош турады.
Джашау джангыз къабырлада
Тохтаусуз барады.
Ёлюклени келтирелле,
Тилекле этелле.
Саула бу къыйынлыкъдан
Шашаргъа джетелле.
Къабыр орун аздан аз,
Ёлгенле уа — кёбден кёб.
Халкъ къырылад, тюб болад
Кёрмеймиди аны кёк?
Меннге да ауруу тийсе,
Ёлюм тебрер къатыла,
Ол заманда, наным, сен,
Джууукъ келме къатыма.
Джюрегинг не бек тартса да,
Тый, узатма къолунгу.
Дженнийинге бурма сен,
Олсагьатда джолунгу.
Сен узакъдан къараб тур,
Кёрюмю кёр, чыдарса.
Сора джюрек джарангы
Бир багъар джер табарса.
Ауруу кетсе уа элден
Къабырыма келирсе.
Сеннге талпый, тарала
Кетгеними билирсе.
Сени кюсей кёзлерим
Тюшдю меннге ёлюрге,
Дженни кёкде да унутмаз
Эдмондун а ёмюрде!

Тамада
Сау бол, сагъыш кючлеген Мери,
Кюуге ушагьан джырынг ючюн, сау бол.
Эшда, бурун сизни ёзенлени, къулакъланы
Быллай эмина бир джокълагьан болур:
Джаннетге ушаш туугьан джерингде
Бюгюн рахат, джарыкъ шууулдаб
Саркъгъан зем-зем сууланы джагъаларьнда
Сыйыт-къычырыкъ былайда кибик чыгъа;
Анча джигит, ариу, халал джан
Къырылгьан къара джылны мыдах ауазы
Джюрекге къатылгъан бир тюз малчы джырда
Аз-буз сакъланнганды... Огьай,
Джарыкълыкъ болгъан, баргьан джерде да
Джюрекде сакьланыб, кьайтарылыб айтылгьан сёзден
Джукь бек бёлемейди бизни бушуугьа!

Мери
Ой, ата юйюмден башха джерде
Чыкъмаса эди мени ауазым!
Къалай сюе эдиле ала Мериге тынгыларгьа;
Туугьан тыбырымда джырлай тургьаныма
Кесим да къулакъ салгьанча болама.
Ауазым да татлыракъ эди олсагъатда;
Къызлыкъны — тазалыкьны ауазы эди ол.

Луиза
Бюгюннгю эжиуге келишмейле ол джырла!
Алай а бардыла да алкъын сабий акъыллыла:
Тиширыу джыламукъдан эриб къалгъанла. Ол
Джыламукъ ургьан кёз къарамыны
Чексиз кючюне ийнаныбды. Кюлгенине да
Алай ийнанса, бир ишексиз,
Ышаргьанлай турлукь эди. Вальсингам
Къычырыкьчы шимал ариуланы махтады: ма
Энди ол ынгычхай берликди.
Кёрюб болмайма Шотланд чачланы ол сарылыкъларын!

Тамада
Тынгылачыгьыз: къулагьыма чарх таууш келеди!
(Негр джюрютген, ёлюкледен толу арба барады).
Аха! Луизаны кёлюне чабды. Мен а,
Сёзюне кёре, аны эр джюреги болгьан суна эдим.
Алайды да — ингил сезими болгъандан
Къарыусузду къаты адам,
Къайгъыла талагьан джюрекде къоркъуу джашайды!
Суу бюркчю, Мери, аны бетине. Аязыйды.

Мери
Мени бушуууму эмда бедишими Эгечи, бери меннге таянчы.

Луиза (кесине келе)
Кёзюме къоркъунчлу ибилис кёрюндю:
Саудан къара, кёзюню агъы айланыб...
Ол мени арбама мин деди. Анда уа
Ёлюкле — адам ангыламазлыкъ бир къуджур эрши тилде
Мурулдаелле... Бир айтыгьыз: Тюшюмдеми эди ол?
Арба ётдюмю?

Джаш адам
Къууан Луиза, алай а
Бизни орам бузулмазлыкъ
Ички—той—оюн къуралыучу джер эсе да,
Ёлюмден къысылыр, бугъар джер эсе да,
Билемисе, — ол къара арбагъа джол бощду,
Къайры барыргъа да эркинлиги барды:
Биз анга чырмау болмазгьа керекбиз. Вальсингам,
Эшитемисе: даулашыуну созмаз ючюн,
Эмда тиширыу оюсураула къатылмаз ючюн,
Бизге эркин, джаны болгьан бир джыр джырла.
Шотланд мыдахлыкъ бла кёллендирген тюл,
Былай къайнай тургьан алгьыш аякъланы
Туураларында туугъан къаныбызны
Къартыкъгъа сыйындырмай къоярча
Этерик бир джыр.

Тамада
Аллай билмейме, алай а сизге
Эминаны сыйына этген джырымы
Джырлайым. Мен аны сизден айырылгьанлай,
Кетген кече, ёмюрюмде биринчи кере,
Сёзлени бир-бирине джалгьарым келиб,
Джазгьанма. Тынгылагьыз сора:
Хырха тамагъым джыргьа келишеди.

Кёбле
Эминаны сыйына джыр! Тынгылайыкъчы анга!
Эминаны сыйына джыр! Ай машалла, машалла!

Тамада
(джырлайды)
Пелиуан къыш ахыр къыямача,
Башчылыкъ этиб, таукел бачамача,
Бизге кесини джыйынын —
Сууугъун, къарын келтиргенде,
Зее эте аны къыйынын
От джагъыб, тепси къуруб тюбейбиз.
Огъурсуз бийче Эмина
Кеси келеди энди бизге
Юлюшюм бай боллукъду деб.
Кече, кюн да терезебизни
Къабыр кюреги бла къагьады...
Не этейик? Эмда къалай не бла болушайыкъ?
Къошакълы къышданча, Эминадан да
Эшиклеге къылыч салыб,
Чыракъланы джандырайыкъ да,
Алгьыш аякъланы толтуруб,
Эминагъа махтау бериб,
Тойну-оюнну бардырайыкъ.
Къууанч барды сермешиуде да,
Къара чынгылны эрнинде да,
Чайкъала тургьан тенгизде да,
Хыны къарангы кючлегенде да,
Огъурсуз толкъунланы ичинде да, —
Иги билебиз энди аны,
Арабияны боранында да,
Тылпыуунда да эминаны.
Ёлюм къоркъуулу хар бир затда
Ёллюк джаннга джашыныбла
Айтыб айтылынмазлыкъ зауукълукъла
Ол ёлюмсюзлюк белгиси болур.
Насыблы олду — къатышыуда
Аланы табхан, сезалгъан.
Эмина, махтау сеннге!
Бизни къабыр къарангысы,
Аякъ алышынг да къоркъутмазла.
Сауутланы толтурабыз да
Къыз-гюл тылпыуун ичебиз,
Ол толу эсе да эминадан
(къарт бабас киреди)

Бабас
Иймансызла, акъылдан тайышханла!
Масхабсыз оюнларыгьыз, джырларыгъыз бла
Ёлюм келтирген мугур шошлукьну
Селеке этесиз. Тёгерекде сыйыт—къычырыкъ.
Къансыз бетлени араларында, къабырлада
Мен дуа этеме. Сизни уа къууанч тауушугъуз
Ёлгенлени тынгыларын алгъан бла къалмай,
Къабыр топракъларын да къалтыратады!
Ёлюкле бары асралгьан обаны
Къартланы тилеклери сакълагьанын билмесем,
Обурла къайсы эсе да бир аллахсызны
Азаб чекдириб, къап-къарангыгьа
Сюйреб барадыла дерик эдим бюгюн.

Талай ауаз
Джаханимни юсюнден айта биле эсе!
Бар, къарт! Бар кесинги джолунг бла!

Бабас
Бизни къутхара джоргьа керилгенни
Шейит къаны бла тилейме:
Къоюгьуз бу обур тоюгьузну, къоюгьуз.
Сюйген адамларыгьызны джанларына
Тюберге излей эсегиз кёкледе
Юйлеригизге барыгьыз!

Тамада
Юйлерибизни бушуу басыб турады –
Джашлыкъ сюйген а — къууанчды.

Бабас
Сенмисе бу, Вальсингам?
Ол юч ыйыкъны мындан алгьа
Тобукьланыб, анасыны ёлюгюн къучакълаб джылай,
Къычырыкъ этиб, аны къабырындан айырылыргьа унамай
Тургьан адам ол сенмисе керти?
Огъесе ол андан — сыйлы кёкледен къараб,
Тилек бла джылауну арасында,
Той тутуб айланнган джашына,
Уятсыз джырланы созгьан джашына къараб,
Джуммай-джуммай джылай болмазмы дейсе?
Ызымдан кел!

Тамада
Неге келиб къыйнайса сен мени?
Бараллыкъ тюлме,сени ызынгдан,
Барыргъа да борчлу тюлме: мени былайда тыйгьан
Къыйынлыгъым, чексиз бушууум,
Ёлюм тили бла джалагьан юйюм,
Кесими масхабсызлыгьымы ангылагъаным,
Бу шашхан джарыкълыкъны джангылыгьы да,
Бу алгьыш аякъны джарашхан оту да,
Ийнакълары (аллах, сен джазыкъсын)
Ол ёлген, алай а сейирлик джанны...
Анамы кёлекгеси мени былайдан чыгъармаз.
Ауазынгы эшитеме... Мени къутхарыргьа кюрешгенинги Ангылайма... къарт, бар.
Аллах джол берсин, алай а,
Ант джетсин сени ызынгдан барлыкъгъа!

Кёбле
Машалла, машалла! Тыйыншлы тамада!
Излегенинги табдынгмы? Ауаз бериу алайды!
Къора, къора!
 
Бабас
Матильданы таза джаны чакъырад сени!

Тамада (ёрге турады)
Ант эт меннге,
Мууал, къансыз къолларынгы кёкге тутуб –
Атын айтыб аны ёмюрлюк джукъусун бёлмезге.
Ой аны ёлюмсюз къарамындан
Бу оюнну джашырыргьа къолдан келсе!
Мени ол къачан эсе да
Таза, ётгюр, эркин адамгъа санай эди.
Мени къучагъымда джаннет насыбын сынай эди...
Къайдама мен? Тейри джарыкъны баласы!
Къадер кечени джарыгъы! Аджашхан джаным
Джетмез джерде кёреме сени энди...

Тиширыу ауаз
Ол шашханды —
Асыралгъан къатыныны юсюнден сандыракъ этеди!

Бабас
Тебре, кетдик

Тамада
Аллах ючюн, аллахны къулу эсенг,
Мени бла кюрешме.

Бабас
Аллах аманаты бол! Разы бол, джашым.
(кетеди. Той-оюн барады. Тамада терен сагъышда къалады).
1830