Em Madjal Nazmula. Ekitomluk. Birinchi tom

EmMadjalNazmula

ЛАЙПАНЛАНЫ БИЛАЛ/ BILAL LAYPANOV
(Нисан Адурхай)

САЙЛАМАЛА

ЭКИТОМЛУКЪ

1
ТОМ

Биринчи том поэтни 20-чы ёмюрде джазгъан назмуларындан къуралгъанды.
Экинчи томгъа 21-чи ёмюрде (2000-2009 джылла) джазгъан назмулары киргендиле. 

Назмула бу китабла бла дефтерледен сайланнгандыла:

«Джазгъы джабалакъ» /1960-1970/;
 «Сенсе мени насыбым» /1970-1975/;
«Эски дефтерледен» /1972-1977/;
«Бусакъла» /1975-1980 /;
«Дуния сейирлиги» /1980-1984 /;
 «Къарачайны Къадау Ташы» /1984-1985 /;
«Джуртда Джангыз Терек» /1985-1987/;
«Джан Джурт» / 1987-1989/;
«Джангы Ай бла джулдуз» /1989-1993/;
«Намаз замаН» /1993 -1994/ ;
«Къазакъ Бёрю» /1994-1997/;
«Ас-Алан халкъым, ас-салам» /1997-1998/;
«Адам бла Хауа» /1997-1998/;
«Дуния намыс эмда Ахырат азаб» /1998-2002/.



















КИТАБНЫ АЧХАН НАЗМУ

Къолу уллу – асыу,
Аягъы уллу – джарсыу,
Джюреги уллу уа?!

ЭСКИ ДЕФТЕРЛЕДЕН (1972-1977)

ДЖЕР БЛА ТАУ

Тау не къадар уллу, мийик болса да,
Аз да кесин уллу кёрмей, тынгылайды.
Аны алай мийик эталгьан джер
Джокъ этерге боллугъун ол ангылайды.

Джер тюлмюдю тауну кёлтюрюб тургьан,
Мийик кёкге тиретген да тёппесин?
Уллу, мийик да халкъны кючю бла болгъан
Халкъдан ёрге чырт да салмасын кесин.

ТАШ БЛА ТЕРЕК

Къая ташда ёсген терек эсем да,
Ташдан онглу болмагьанымы билеме.
Таш юсюнде джашау этдим десем да,
Таш кетгенлей кетерими кёреме.

ЁЗДЕН РУХ

Сабийлигимде да излелле
Чыбыкъныча бюгерге.
Къуршоуларын да юзюб,
Дагъыда сюелдим ёрге.

Энтда излейле бюгерге,
Къолларындан а келмез:
Чыбыкълыкъда бюгюлмеген,
Къазыкълыкъда бюгюлмез.

АРИУ КЪЫЗ

Ариу къыз орамны барады,
Ызы джюрекде къалады.
Барады джарыкъ ышара,
Адамлыгъыбызгъа ышана.

Ариу къыз, насыблы, барады
Терекле анга шыбырдай,
Джюрекни ичин барады,
Марал санлары къалтырай.

Cay орам анга къарайды,
Ариулукъ деген алайды.
Акъ чагъадыла терекле,
Умутла кибик джюрекде.

Ариу къыз орамны барады,
Ариу сёз андан тууады,
Орам да ариу болады,
Ариу къыз орамны барады.

КЪАРАЧАЙДА

Тутушадыла таулу джашчыкъла...
Аллах сакъласын джыгъылгъандан.
Айыбды кесин хорлатхан таулада, —
Къарышхандыла къолчукъла андан.

Бюгюн огъуна кёзлеринде
Ётгюрлюк — къаманы джитиси кибик...
Барама. Къууанч джюрегимде,
Тау элими къыйырындан кириб.

Къартла рахат этедиле ушакъ —
Биз быладан къайда онглу эдик да дерле.
Мангылайлары къая ранлагьа ушаб,
Кёбню кёрген, кёбню сынагьан деуле.

Барама. Джолну эки джанында
Чалман эше, хуна эте таулула.
Салам алейкум, ишигиз къолай болсун,
Джашау этгенле таш юсюнде, ауулда!

Ёзеннге ёхтем къараб къаяла...
Ёзен суу да, кюмюш бычакъча, алай.
О бекликни, пелиуан кючню сеземе,
Хар къуру да мен тау джоллада атлай.

Ташла — таулучукъла. Къаяла — таулула.
Аланы бирликлерин келсе билиринг,
Бир ташны къобар. Таш ташны къозгъар...
Алай тутадыла таулула бир-бирин.

Аллах сакъласын къая оюлгъандан,
Таш тёнгерегенден да сакъласын Аллах.
Таулада уллу сёлешир умут этме,
Ансы, сени сакълар минг палах!

Эркин атлаб барама элимде...
Къучагъымы бютеу ёзеннге джайыб.
Тюбегенле бла джарыкъ саламлаша,
Джаланбут джашчыкълагьа да эте айыб.

Ёлсем, къалсам да, мында болайым,
Не болсам да, болайым таулада.
Мени джаратды, ёсдюрдю былайы —
Халкъым бла болайым хар заманда!

КЁРЕМИСЕ...
И.К.

Кёремисе Кюнню тийиб келгенин,
Сюймеклик кибик ышарыб.
Къуру да меннге кюлсюнле кёзлеринг,
Уууртчукъларынг да меннге къызарыб.

Чыммакъ къарны къубултуб турады
Джашил наратны бутагьы.
Къуру да сеннге джумушакъ ачылыбды
Сюйген джюрекни къучагьы.

Кёремисе Айны тола баргъанын,
Джулдузла джана джюрекде.
Ой, эринлеринг, сени эринлеринг —
Таулада бишген джилекле...

Къалай бек термилеме сеннге,
Айтмасам да тышымдан уллу.
Сансыз этсенг — джарлы джюрегим,
Иесиз къалгъан парийча, улур.

Кюн тиеди алгъа башлагъа,
Артдан а — ёзен ташлагъа.
Мен баш тюл эсем да, тилейме,
Ышарма къалгъан джашлагъа.

Кёремисе, джаш бусакъ терекни
Этгендиле джаралы.
Хар къуру да къоркъама сеннге,
Эй, сенден эсе мен джарлы!

Ким болса да къарар да табсыз...
Джаны болгъанны — аджалы.
Ким билед тамбла къалай болурун,
Соза турмайыкъ болджалны.

Тауушлу тау суу — барады сёзюм,
Джюрекден-джюрекге эниб.
Чолпан кёзлю, толгъан Ай бетли
Сейир насыбымса мени.

ЭКИ  ДЖЮРЕК

Эй, ол къызчыкъ къобузну
Алай таб, таукел сокъду,
Дынг тохтатды хауада
Къызгьан къоргьашын окъну.

Къаракъаш назик къызчыкъ
Этилмезликни этди —
Къысыр ташны бюгече
Буз джюрегин эритди.

Къобузну джарыкъ тартхан
Къызчыкъны эки къолу,
Кесген кибик кёрюндю
Къайгъыны келлик джолун.

Къызчыкъ бюгече тартхан —
Рахатлыкъны тартыуу.
Сюймекликни, къууанчны,
Ариулукъну тартыуу...

Джулдузла тебседиле
Чексиз кёкню кенгинде,
Умутларыма къошулуб
Бюгече джюрегимде.

Къобуз тюл эд бюгече
Алай сейир согьулгъан.
Ол джюрегим эд мени —
Сюйгеними къолунда.

КЪАЛАЙ ИГИДИ СЕНИ КЪАТЫНГДА...
И.М.

Къалай игиди сени къатынгда
Сёлеше, ойнай, кюле да тургъан,
Джукъ да сёлешмей, ариу бетинге,
Кёк кёзлеринге къараб олтургъан.

Къалай игиди сени къатынгда:
Джашил бусакъгьа къарагъан кибик,
Джаш кырдыкга тюшюб сыртынгдан
Таза тау суугьа тынгылагъан кибик.

Къалай  игиди сени  къатынгда:
Кюн тюбюнде джангурчукъ джаугъанча,
Бир ариу сезим тууа джюрекде,
Акъ маралгьа бузоучукъ туугъанча.

Къалай игиди сени къатынгда:
Кюн джарыгъын тынч джайгъан кибик,
Заман да тохтаб мени къатымда,
Сеннге къараб тынчайгъан кибик.

Къалай игиди сени къатынгда:
Къайгъы да, къартлыкъ да, ёлюм да джокъ.
Ариула, ариулукъ бек кеб дунияда, —
Ой сенден бек сюйгеним да джокъ!...

«СЕНСЕ МЕНИ НАСЫБЫМ» КИТАБДАН
(1970-1975 джылла)

АДАМ КЪАТЫНДА ЁЛМЕЙДИ АДАМ   

Къыйынмыды санга?
Кёлню аман этме.
Адам къатында ёлмейди адам.
Ананг, эгечинг, тенгинг эсе да,
Билмей эсенг да, болур къайгьыргьан.

Мени ангылагьан джокъду да, деме,
Ангылагьан да болур, ангыламагьан да чыгьар.
Кеси кесинги джокъгьа да тергеме,
Сеннге керекли, сен керекли да бар.

Къыйынмыды санга?
Кёлюнгю аз этме.
Гитче, уллу джокъду. Барды адам!
Сен, дуниягьа, джашаугьа келген,
Керекли болуб келгенсе, ийнан!

ДЖЮРЕК 

Джюрек сезгеннге, джюрек тёзгеннге
Дунияда не зат  тенг болалыр?!
Джюрекни орнуна таш болса да,
Ол да, чыдамай, эки джарылыр.

Джюрекге тийиб туруучу затла
Терк баргьан суула болсала,-
Сейирсинмезем, къысыр къаяла
Тюблеринден оюлсала.

Джюрекни ариу сезимлерине
Гюлледен къайсыд  джеталлыкъ?
Джюрек сезгеннге,  джюрек тёзгеннге
Джукъ  джокъду тенглик эталлыкъ!

НАСЫБЫМ

Нарат чегет шууулдай тургьанча,
Таза тау суу боркъулдай баргьанча,
Мийикде байракъ къалтырай тургьанча,
Ой Ана тилим, Къарачай тилим!

Эски Минги Тау агьара тургьанча,
Акълыгьы уа — ма бюгюн туугьанча,
Ол бизге къарт, джаш  да болгъанча,
Эй Ана тилим, Къарачай тилим!

Чегет шууулдар. Джулдуз джылтырар.
Таулу дауурдан тогьайыб турур тар.
Сюймеклик кёзлеуде джууунурла сёзле,
Къарачай къылыкъ турур юсюбюзде.

Туугьандыла, тууадыла, тууарла сабийле
Къыш, джаз, джай, къач.
Мен ахыр къарачайлы тюлме джер юсюнде,
Ма олду – насыб, ма олду — къууанч.

Таш  ы чхыныргъа болур къаядан.
Алай а, кетсе да, къалыр джеринде.
Ана тилимден кетмесин бир сёз,
Мен кетсем да, джашасын сизде.

АДАМЛАЙ  КЪАЛЛЫКЪМА
 
Джангылгьанма ненча кере,
Энтда джангылама.
Ташлы джолда кетиб бара,
Энтда абынама.

Абына эсем, бир джерде
Турмай абынама.
Хаман джыгъыл, хаман тур,—
Хаман аллынама.

Джылан чырт  абына болмаз,
Сюркелиб барад да.
Юлгю алгьан азмыд дейсе
Ол джаннга къараб да!

Сюркелмейин, бюкленмейин,
Джарыкъда барлыкъма.
Абынсам да, джангылсам да,
Адамлай къаллыкъма.

Мен, кесимча, сокъмакъ ура,
Алай абынама.
Джыгъылсам да, сынгсымайын,
Дайым аллынама.

ДЖАШАУДА ЫЗЫБЫЗ

Ызы къалады арбаны,
Джюгюне, джюкленнгенине кёре.
Иги билебиз биз аны,
Бизден да игирек а — ёгюзле.

Элтген джюгюбюзню ауурлугьун
Кесибиз кимден да иги биле,
Джашауда къоябыз ызыбызны,
Джюгюбюзге, джюрюгенибизге кёре.

ДЖУГЪУТУР

«Мен, къарт джугьутур, джатама арыб,
Тау  суу  а, алгъынча, барады.
Кьартлыкъ мюйюзлеримден алыб,
Бойнуму къынгыр  бурады.

Къарайма дуниягьа къая рандан:
Дуния — джашил, андагъыла — тири.
Джазыкъ болмаз алай къарагъандан,
Кюндюзгю кюн да дорбуннга кириб.

Джугъутурланы мюйюз тауушлары
От чакъдырадыла къарт джюрегимде.
Сангсытадыла узакъ ауушланы,
Джашлыгъым къарайды къая эрнинден:

...Ма мен гитчечик. Ариу  джаланыб...
Сюелеме, бутларым къалтырай.
Туякъчыкьларым джумушакъ, анама таяныб,
Биринчи атламларымы этеме алай.

Бираздан а ташдан-ташха секире
Айланама, мийикде шын тура...
Анча сайын анамы джюреги
Ёхтемликден, къоркъуудан да тола.

Ма энди уа эм ачы  сурат:
Кюрт юзюлдю да, басды анамы.
Энтда акъ къарладан къараб турад
Аны кюч берген ётгюр  къарамы.

Джугьутурлагьа башчы болуб
Айланнганым да — кёз  аллымда.
Не къыйын болса да болум, —
Сюрюуню, джыйынны  аллында...».

Уучуну огьундан, бёрюню азауундан
Къутула-къутула келген джугьутур,
Къартлыкъ тюшюрдю сени къабыргьангдан:
Къайда амал  ёлюмден къутулур!

"...Мен джатама, аякъларымы созуб,
Къартлыкъ тубаны къалкъыб кёзлеримде.
Ай медет а, джашауум озуб,
Кёлеккеси къалды къаяла ичинде.

Алгьын мени эринлерим джетгенлей,
Ууакъ къалтыраучу джулдузла кёзлеуде,
Энди, джашлыкъча, узакьгьа учуб кетиб,
Къарайдыла кече арасы кёкден.

Джулдузла бла, таб таула бла тенглещдирсенг,
Иги ангылайса джашауну къысхалыгьын.
Ол кюн эд, бюгюн эд деб да билалмайма,
Къартлыкъны былай джууукъ къысылгьанын.

Эшитеме: меннге, меничалагьа,
Акъ тубанча, кюртлени юзюлгенлерин.
Джаш джугьутурланы уа мюйюзлери от чагьад,
Билдире джашауну  юзюлмезлигин.

Мен, къарт джугьутур, джатама арыб...
Дуния сизлеге къалады.
Туугъан джерим да, ёлген джерим да
Меннге бек джумушакъ къаяды.
Джашау  къаям – Акъ-Къара къаям
Кешенем болуб къалады.

КЪАЧХЫ ЧАПРАКЪЛА

Джазгьыда ариу чакъгъан чапракъла,
Джашил байракъчыкълагъа ушагъан чапракъла,
Кюле, ышара джашагъан чапракъла 
Сормай-ормай, къач келди сизге да.

Къачхы хауа къалдырды кёлюгюзню,
Къартлыкъ бояу  саргьалтды юсюгюзню,
Кёкден джерге къарата бетигизни,
Сормай-ормай, къач келди сизге да.

Кетере тюненеги къууатыгъызны,
Ала сизден джашил чапракъ атыгъызны,
Ай тюбюнде шош шыбырдауугьузну,
Сормай-ормай, къач келди сизге да.

Кёлеккегизде тюбешиб сюйгенле да,
Айтхан болурла ийнакъ сёзле да.
Аланы зар кёзден сакълагьан чапракъла,
Сормай-ормай, къач келди сизге да.

Джайгьы джауум джетиб къалгьанда,
Сизни ышыгьыгьызгьа чабдыла кимле да.
Тамчы иймей тургьан чапракъла,
Сормай-ормай, къач келди сизге да.

Сормай-ормай къач келди сизге да –
Заман алджатмай этди адетин.
Ай медет а, энди джаз келсе да,
Берелмез сизге джашил хурметин.

Джашау бутакъдан акъгъан чапракъла,
Къачхы джел сюрюб баргъан чапракъла,
Сууда кетиб баргъан чапракъла...

Чапракъла тюл, мени кюнлерим,
Мени джашауум болурмусуз сиз?

КЪАРТЛА

Джаш ёлгенден эсе, къартыракь
Ауушса, адамла азыракъ
Ачыгьан кибик туралла.
Къартла уа — акъыллы къартла,
Аздан-аз бола баралла.

Къоркъама: кёб джашагьанла,
Ол ашхыла ёлелле деб.
Джашауну бек ангылагьанла
Джашаудан кетелле деб.

Къоркъама, нечик къоркъама,
Ауруйдула деб ала.
Кёбню кёбге юреталлыкъ,
Эл багьасы  акъсакъалла.

Аладан бек юренейик,
Кёбюрек тынгылайыкъ алагьа.
Аз сёзлеринде кёб айтхан
Акъыл тёбеси нартлагьа.

КЪУРМАНЛЫКЪ

Къой джатады джашил къырдышда,
Бойну къыбыла таба айланыб,
Аякълары къаты байланыб,
Кёзлери тынгысыз сагьышда.

Кюн бетде — къой мангырагьан таууш.
Ёзенде — суу  шууулдагьан таууш,
Кырдык тылпыу бурнуна ура,—
Джашау  алай татлымы  эди туура!

Къатында уа бир гитче джашчыкъ,—
Туч къумгъанчыгьы — суудан толу...
Аны джаны чыкъгьан сагьатда
Суучукъ ичирген да ол болду.

Уллула уа, дженглерин чюйюрюб,
Къойну бойнун тартхан уллула,
Аны джаны къайгьылы тюл,
Аны эти къайгъылы болдула.

Уллула къарадыла аны этине,
Джашчыкъ а — огьурлу кёзлерине,
Хансчыкъ къатхан зыбыр эрнине,
Этилген иш бютюн эрши кёрюне.

Чыгьа  келген кюн батыб кетди
Къойну уллу, джууаш кёзлеринде...
Мен ол кюн болгьан болурма поэт,
Къой кёз, бычакъ да тюшюб джюрегиме.

ДЖАШАУ БЛА ЁЛЮМ

Элияны келгенин кёктюн,
Тийгенин да терек юсюне,
Сыбыртхы учуча кёрдюм,
Кёзюме чулгьаныб тийген.

Элия урду терекни,
Урду эсе уа — кюйдюрдю.
Къылыч тюшюрдю билекни,
Джюрегиме тюшдю бир кюлтюм.

Алай кёрдюм ёлюмню джетгенин...
Алай а, кёрдюм терекни джетегин.
Анга да келлик эсе да ёлюм кёкден,
Ол да, атасыча, къарарыкъды кёкге.

Ёлюмню кёрдюм келлигин алай,
Терекни кюйдюрген элиялай.
Алай а, тохтагьанлыкъгьа Адамны джюреги,
Тохтамай кёреме аны джюрюгени.

Джюрек урады башха джюрекде,
Терек джашайды джашил джетекде.
Не кючлю болса да джаннган элия,—
Андан кючлюдю джашил дуния!

БИЛЕМЕ...

Къозучукъ,  джукълаб, тюшюнде
Анасын тюртюб эмгени,
Билеме, эсинге тюшгенде,
Шатык болурла сёзлеринг.

Билеме: дунияда эм кючлю ауаз —
Джангы туугьанны ауазы.
Джашау тереги ёмюрде аумаз,
Кёлюнг къоркъуудан аязыр.

Билеме: джюрекни бек къууандыргьан —
Къарамы сюйген кёзлени.
Таза сууугьу кёлню къандыргьан
Сууу  къурумаз кёзлеуню.

Билеме: хорлар эрча джюрюген,
Таукеллеге — баш къаты кёкню.
Джюзаякъла тюл, джулдузла джюзген
Тау кёллеге ушасын кёлюнг.

Билеме: татлыды  джашил бусакъны
Толгьан Ай бла ушагьы.
Игиликге джашлай джайгьан къучагъын
Сени бусакъгьа ушатдым.

Билеме: айтханым тюлдю джангы,
Алай а — нарт сёзледен алабыз къарыу.
Къызарады  кюн батхан джаны,—
Бюгюнюбюзден  да  тамблабыз  ариу.

САКЪЛА

Джол созулад узакъгьа,
Эки джаны — бусакъла,
Башыбыз а — чыракьла,
Сен мени джолда сакьла.

Сен сакъла мени, сакьла,
Къоркъма да джолгьа атла:
Сеннге киши айтмагьан
Мен айтырма бир затла...

Бизге алгьыш этерле
Эм къарт джанла — джулдузла,
Бизге къараб тебсерле
Джулдузла — эм джаш джанла.

Джулдузланы обурлукъларын,
Джашлыкъларын да алыб,
Джолну алгьа барырбыз,
Джулдузла кибик джаныб.

Джулдузларына баралла,
Ёрге тартыб бусакъла —
Мен сеннге бара турама,
Сен сакъла мени, сакъла.

«БУСАКЪЛА» КИТАБДАН
(1975-1980 джылла)

ТАНГ
 
Танг — алтын тауукь — чёплейди
Кечеги джулдузланы.
Кеси уа джарый барады,
Къызарта-агьарта тауланы.

Кюн баш токъмагьын къаратады,
Джукъудан бети къызарыб.
Кёзлери кёзлени къаматады,
Атлайбыз кюннге ышаныб

Ишге, окъургьа, солургьа,
Бир-бирибизге тюберге.
Биз булут чабдырмазбыз анга, —
Джангы кюн келгенди Джерге.

МИЙИКЛИК

Къаяны тюбюнден къарасам ёрге,
Дертли болама ары ёрлерге.
Тубан басса да, этсе да шылпы,
Къалай насыблыды анда шхылды.

Къотур шхылды къысыр къаяда
Орнун табалгьан чакълы, орнуму
Табалмай къалдым бу шашхан дунияда, —
Деген кюнлерим да болду.

Алай а, мен — къая, джюрек — шхылды,
Джашау — тубан, заман а — шылпы
Тюлдюле. Мийиклик ма андан
Джулдуз кёзлери бла къая башындан

Къарайды меннге, кёз къысады меннге.
Къыйынды меннге, къан къызады менде.
Джюрегимде бир "ит" тохтаусуз улуйду,
Бирчалыкъдан тынчлыгъым къуруйду.

Алаймы ишленнгенди адам джюреги,
Анданмы сюйгенди атны джюрюгюн,
Сёзню къысхасын, джолну узунун,
Къанатлы умутун — кёкню джулдузун?!

«Былай сагьышлы нексе?»-, деб, сорма,
Джууаб табалмам анга тыйыншлы.
Тынчлыкъ джокъду дунияда сора,
Мени джюрегимде къайдан болсун тынчлыкъ.                .

Бара баргьанда, бютеу дуния
Рахат болса да, сют уюгьанлай,
Къая тюбюндеги къая башына
Турлукъ болур талпыб къарагьанлай.

Мийиклик — джангылыкъ, джюрекни джандырыб
Тынгысыз этеди да, этеди рахат.
Сезимим, сёзюм да мени джангырыб,
Къаядан таугьа турама къараб.

САРКЪДЫЛА ДЖЮРЕГИМЕ
 
Эки къыз эки джанымдан
Узатдыла эки гоппан:
Биринде къайнай эди от,
Биринде — къарачай айран!

Мен ариу къызны къолундан
Отну ичерге разы болдум.
Ичдим эсе уа — ичим кюйдю,
Джандым, джангылдым, джазыкъ болдум.

Ма ол заманда къычырдым:
"Аллах ючюн, бери бир айлан,
Мени сау къалдырлыкъ, "хуп" дерча,
Бер бир айран, бер бир айран".

Гоппанны тутдунг джууукъ,
Къарамагьанлай кёзюме.
Кёзлерингден эки джыламукъ
Саркъдыла джюрегиме...

ДЖАНЫМ ТЫНЧАЙЫР АНДА

Мен къаядан кетгенден сора,
Кишиге кюзгю болмаз кёзлерим.
Бирле къадалыб мени терслерле,
Бирле уа — кеслерин.

Мен кетгенде, къар эриб кеттенча,
Къоюб сизге джашилликни,
Джыламагьыз, мен мыдах этгенча, —
Сюеме кишиликни!

Ёлмедим ичиб, эсириб,
Ёлдюм — ёрлей Кёкге.
Излеген излесе, эсгериб,
Къарасын мийикге.

Бийнёгерникинден башха тюрлюдю
Мен чыкъгъан мийик.
Мени ючюн бузмагьанды
Кюушеннгенин да кийик.

Джашау ючюн, тынчлыкь ючюн
Ёрлейдиле джашла.
Адам ючюн, ариулукъ ючюн,
Ёледиле джашлай.

Джангыз тилерим: асырасагьыз,
Асырагьыз къаяда, ранда –
Ёрлеучю джеримде арсарсыз, —
Джаным тынчайыр анда.

Мени къатымда кюушенирле
Джугьутурла, кийикле.
Мени эсге тюшюрюрле
Къарагьанла мийикге.

КЕЛИР  МУЗЫКА, КЕЛИР!

Джашил музыка, тёгюл, —
Джарасын унутсун терек.
Джюрекни джулдузгьа кёлтюр, —
Шош ышарсын тёгерек.

Сыйла, музыка, сыйла, —
Кёзге кёргюзт кёзлени.
Кийик да уртлайд сайлаб
Ай джуууннган кёзлеуню.

Къайна, музыка, къайна, —
Тынчлыкъ джокъ джерде, кёкде:
Ит да улуйду, майна,
Буу ёкюрген джюрекде.

Керил, музыка, керил —
Артда не, алда да не,
Не кёрдюк, не кёрмедик...
Келир музыка, келир.

ДЖАЗДЫМ
Б. К.

Сен меннге алыб келген къалам бла
Джазалмай тургьан назмуму джаздым.
Анда — къышны чыммакъ сууугьу да,
Джашил чапырагьы да джазны.

Анда сени кём-кёк кёзлеринг,
Акъыл сёзлеринг да джумушакъ байланыб.
Анда чал ургьан умутларынг,
Джашил умутларынга таяныб.

Анда — хар джюрек излеминг сени,
Джулдуз джарыгъыча джулдузгъа джетген.
Анда — къыйын кюнлеринг да сени,
Юзюлген кюртча басыб инджитген.

Сен меннге алыб келген къалам бла
Джазалмай тургьан назмуму джаздым.
Анда — джашауну къара къышы да,
Тиширыу огьуру да джазны.

Сен келтирген назму китаблагьа,
Тау башлагьача, алай къууандым.
Алай къууаннган болур Меккягьа
Баргьан дин ахлусу, окъуй къуранын.

Сен келтирген къаламны тюрсюню
Къамагьа ушайды, таулу къамагьа.
Сёз сауутду, таб андан да кючлю,
Таб эсгертдинг аны да манга.

Сёлешсенг да эслеб, джазсанг да эслеб...
Эслилеге тынгылай кёб назму джаздым.
Къышны чиллеси къамада турсун,
Мени сёзюмде уа — джылыуу джазны.

Къууанчынга къууанч къошулсун,
Суула къошула, болгьанча тенгиз.
Ким да махтайды эсли хоншусун,
Ким джашайды дунияда тенгсиз?!

Сен унутмагьанса нартла аманатын:
Къолдан келгенча кёлню кёлтюрдюнг.
Ол а тюлмюдю дуния аламаты, —
Мыдахлыкъ сынама, джаным, ёмюрде.

БИЛЕМИСИЗ СИЗ?

Билемисиз сиз, сюймеклик къутуртхан
Къалай ургьанын джюрекни?
Кёргенмисиз сиз джулдузгъа учхан
Джап-джашил бусакъ терекни?

Кёргенмисиз сиз къушну къаяда
Къаяны кёлтюрюб тургьанын?
Ётгюр тауушу къатлана таулада,
Къуш биледи къайда туугьанын.

Не тау башындагъыгьа бир къара –
Кюч джокъду аны джогьултур:
Бютеу дунияны бойнуна
Алыргьа хазырд джугьутур.

Къанатлы кибик кёкге учургьан,
Бериб джугьутур ёхтемлик,
Ёмюрде къалмазса сюнгю учунда
Дуния джарыгьы сюймеклик.

Адам улугьа джакъгьан отумда
Алгьа да кесим къызама.
Бютеу Джерни акъырын кёлтюрюб,
Мен джюрегиме къысама.

КЮЛЮУЧЮНГЧА КЮЛ

Къалай къутсузду бюгюн кюн,
Джауум да джауады къаллай...
Кёлюнг кюннге ушаб къалмай,
Сен а кюлюучюнгча кюл.

Олсагьат тубан таяр:
Ёзен — тургьаны кибик,
Суу да — баргъаны кибик...
Кюн да къучагьын джаяр.

БАШЛАНДЫ

Сен ышардынг. Кёлюмю кёгюнде
Танг джулдузу, умут джулдузу джанды.
Сепкилчиклеринг да сени бетингде
Меннге, кёкню джулдузларыча, джангы.

Сен ышардынг. Бар къайгъыларым
Къанатланыб таудан аудула.
Кюн къучакълады акь къайынланы,
Сансыз ташланы да чауулда.

Сен ышардынг. Тишле агьара...
Таза тау суу, кёрюннген ташы.
Ма ариулукь, тазалыкъ — къара,
Кючлегенди дунияны башын.

Сен ышардынг. Мен да ышардым,
Кюн таякъ джетген къаялай.
Джашаугъа сабийча ышандым,
Адамла да къууатлыдыла къалай.

Сен ышардынг. Толу эринлеринг
Джумушакъ "къабдыла" джюрегимден.
Баям болду сеннге эригеним
Хар сёзюмден, джюрюгенимден.

Сен ышардынг да джолгьа ашырдынг.
Ол джол а энди, хаман кьайтарыб,
Сеннге келтириб турлукъду мени,
Тохтаб къалгьынчы джюрек къартайыб.

НАМЫСНЫ ОТУНДА

Нечик кёрюб болмайма бирде кесими.
Этген ишими, айтхан сёзюмю.
Ачыуланнгандан, не уялгъандан
Къаты къысама эки кёзюмю.

Заман тизиб ангыны тишине
Кёзюме тюйреген мени кюнлерим.
Чыр-чыр эте намысны отунда,
Кюе да, бише да тургьан джюрегим.

ЭКИ САГЪЫШ

1
Турлукъду хар зат, тургьаны кибик:
Ёлюм джашауну джауу болгьанлай,
Бир тубан басыб, бир да кюн тийиб,
Кюнюбюз кете джауум джаугьанлай.

Элия чартлай кёкде, джюрекде,
Бир-бирибизни джарсыта, джарсый,
Къыйынлыкъ кетгенден сора джекден,
Биз аны, ызындан къараб, джаный.

Сюйгенлерибиз саулукъда адам болалмай,
Аладан замансыз заманда айырыла,
Ала кетгенден сора уа, татыу къалмай,
Олтурсакъ да Минги Тауну айрысына.

...Бюгече кёлюм — къуруй тургьан кёл, —
Булгьанады, юзмезде чабакъча.
Ёмюр тынчлыкъны кечеси, сау кел,
Не этерикме дунияда джашаб да...

2
Бир зат да турмаз тургьаны кибик,
Тюрленнген тюрленир иги джанына.
Не барды Джашаудан, Адамдан мийик?!
Ол экиси бир-биринден джангыра.

Абыннганнга къол берирбиз, айтмай джукъ,
Дженгилликни бошламазбыз джюгенин.
Къыйынлыкъны къоймазбыз джекден джууукъ.
Элия кюйдюрюр къара джюрегин.

Мубареклерибизге кюреширбиз болургъа тыйыншлы,               
Кёзден кетселе да, кетмезле кёлден.
Ала къойгьан иги сёз, халал иш, кишилик, ашхылыкъ –
Сизге да ол затла къалырла бизден.

...Бюгече кёлюм — таза, толгьан кёл,
Толгьан Ай, дууадакъ да джюзе тургьан кёл,
Джулдузла, чабакъла да ойнай тургьан кёл,
Сезимле, сёзле да кьайнай тургьан кёл.

Къанатлы тау суу терк секирген кёл,
Джашил джагьасында буу ёкюрген кёл,
Къызны джюрегича, къалтырай тургьан кёл,
Эрни кёзлерича, джылтырай тургьан кёл.

Файгьамбар джуууннган сют кёлча, бир кёл,
Джашауча, джырча, кём-кёк кёкча, бир кёл.
Тынчлыгьынгы бузайым деб тюшген зар ташны,
Къычырыкъ-сыйыт этмей, джутуб къойгьан кёл.

Джумушакъ сыртха тюшюб сыртындан,
Кёкге кёлю ачыкъ тургьан кёл,
Шыбырдайды: ётю, бети да болгьан,
Акъылы, тюз иннети болгьан —
Джашаугьа келсенг, аллай адам кел!

Ёссенг да, аллай адам ёс,
Ёлсенг да — эрча джашаб.
Сен ташлы джолну ётгенден сора,
Ол джол къалырча, Къой Джолгьа ушаб.

АУАЗЫНГ...
П. М. А.

Джаным кириб турады
Телефон чыбыкълагьа.
Шош ауазынга къоннган
Гагайбаш чыпчыкълагьа

Аш чачыучу къолум бла
Таш атарым келеди.
Мен сюйген, мени сюйген
Къатымдача кюледи.

Сени ауаз эшмелеринг,
Джанкъылычдан эшилген,
Джюрегиме джети тюрлю
Кёрюннген, эшитилген.

Джан тамырымча чыбыкъ...
Андан ауазынг чыгьыб
Къарады меннге кесгин.
Ауазынгы ызындан
Келиб къалсангед кесинг!

ТАНГ АЛАСЫ

Танг аласы Анг таласын
Кючлегенд.
Тарпан джюрек Кёк джашната,
Кишнегенд.

Тау аязны къол аязы
Кёзлеуню
Башын сылаб туудургъанды
Сёзлени.

Къанатлыны джукъусуну
Джугьусу
Чёкдюргенди кечени да
Букъусун.

Тынгы табхан мени кёлюм, сют кёлча,
Таза, азат, ёлюмсюз да болгьанды.
Бир сеннге туру боллукъ таша кёлде
Джангыз сени джууунурунг къалгьанды.

Сезимлени зыгьыр-зыгьыр ойната,
Сюймекликни къара сууу ургьанды.
Джети къатлы джюрегимде сюзюлюб,
Бу чыкъ тамчы сени ючюн туугьанды.

ДЖЮЗ АТЛЫ

Джашауну кёб аман ныхытында
Кёб тёгюлсе да шейит къаныгьыз,
Джангыз бир кере бир ётсюз сёзню
Эшитмегенди сизден джауугъуз...

Джюз атлы болгьанларында:
"Джаугьа джаулукъ этерча болдукъ", —
Деб къууаннган къарачайлыла,
Къарайма сизге джюрегим толуб.

Таула тубандан кёрюне келгенча,
Кёрюне келесиз кетген кюнледен.
Ёхтемленнген, джюрексиннген да этеме бирча,
Сагъыш этсем сизни юсюгюзден...

БИЙНЁГЕРНИКИЧА БОЛМАСА ДА АХЫРЫМ...

Кийикни ата тебрегенимде,
Кесими кёрдюм кёзлеринде.
Ёлюмню бурнун энгишге бурдум,—
Къатымда кёзлеуге къараб олтурдум.

Анда уа — кёк, булутла, кесим,
Шкокну быргьысы — кёрюндюк кесгин.
Дагъыда къарадым ёрге, мийикге,
Ёзеннге сюйюнюб тургъан кийикге.

Джангыдан алдым аны ышаннга:
Ол а рахатды — кюннге ышаннган.
Биягьынлай кёрмез ючюн кесими,
Атдым, къаты къысыб эки кёзюмю.

Кийик джыгьылды, къаядан тентиреб.
Чауул ычхынды юсюме гюрюлдеб.
Кёзлеуню бир джанында — мен ургьан кийик,
Бир джанында кесим — минг таш тийиб.

Кёзлерими къысдым — сокъурлукъгъа кёче,
Алай болду кюндюзгю кюн — кече.
Къара кече — кёрюнмей Ай, джулдуз,
Джашауну кёзлеую терк болду мутхуз.

Дагьыда кёрдюм: къычыра, къарыла,
Юрюлюб юсюме къондула къаргъала.
«Ай медет а!..»,- силкиндим да уяндым:
Арбазда уа кюн джарытыб дунияны.

Тюшюмден къоркъгъаныма уялдым.
Биягъынлай кийик уугъа атландым.
Ёзге бу тюш мени уучулукъдан айырды,
Адамлыкъгъа, назмучулукъгъа да къайтарды.

Ол кийикни унуталмай кёзлерин,
Джыялмагъанлай барама эсими.
Ненча кийик ёлтюрген эсем дунияда –
Анча кере ёлтюргенме кесими.

ДЖАШАУНУ ЁКЮЛЮМЕ

Адамгьа сакъатлыкъ берген затланы
Барысыны да джауума мен.
Тюзлюкню — терсликге, джашауну — ёлюмге
Къурумазлыкъ дауума мен.

Джерге зарауатлыкъ берген затланы
Барысыны да джауума мен.
Кюйген джерни, мууал чапыракъны
Адамлагьа дауума мен.

Бёрюге тиймей, кийикге тийген
Ташха-окъгъа да къаршчыма мен.
Кюртден, балтадан да джашил агъачны
Сакъларгъа антлы агьашчыма мен.

Адамны сыйын бек кёргеним ючюн,
Айырылыб ётлюме мен.
Ариулукъну, ашхылыкъны
Келечиси, ёкюлюме мен.

МЕН НАЗМУЛА ДЖАЗГЪАН САГЪАТДА

Мен назмула джазгьан сагьатда —
Кёз аллымда ныгьышда къартла.
Джети къат кёкню, джерни кёрген къарт кёзле.
Джети кере сыналыб айтылгьан нарт сёзле.

Мен назмуларымы джазгьан сагьатда,
Тиширыу келе эди орамны атлаб.
Аналыкъ сезимден балийча чагьыб,
Челеклеринде суу сабийча къалкъыб.

Мен назмуларымы джазгьан сагьатла —
Анала тилек этген ашхы сагьатла.
Терекле чагьа, тилекле тола,
Адам хар къыйынлыкъдан, чырмаудан къутула.

Джашил бусакъла джулдузларына джетиб,
Джаш къызчыкъла сюйгенлерине кетиб.
Адамланы кёллери бир-бирине ачыкъ,
Джангы затланы алимле игиликге ачыб.

Мен назмуларымы джазгьан сагьатда,
Саппа-сау бола эдиле сакъатла.
Анала тюбей урланнган сабийлерине,
Ала сау-эсен къайтыб юйлерине.

Тенгиз чайкъалгьанда батхан да къайыгьы,
Хапарын айта Джуртха, элге къайтыб.
Уруш кюйдюрген терек джангыдан чагъа,
Джангыз терслик, къыйынлыкъ ёмюрге тюб бола.

Назму джазгьан сагьатда къолум,
Адам кёлтюрмей эди адамгьа къолун,
Узатхан болмаса болушлукъгъа,
Баш уруб тюзлюкге, тенгликге, шохлукъгьа.

Мен назмуланы окъугьан сагьатда,
Адамла бола эдиле игирек, мийигирек.
Къартчыгьалагьа тие эдиле садакъла,
Адамлагьа уа кюн таякьла кёбден-кёб.

Мен назмулагьа тынгылагъан сагьатда,
Кете эдиле кёлден къайгьы тубанла.
Шыбырдай эдиле джулдузлагьа бусакъла:
Насыблыбыз деб бу джерде туугьанла.

Джюрегим назмулагьа юлешиннген сагьатда,
Орун джокъ эди джерде бузгьа, элиягьа.
Назмула джюрегиме тюшген сагьатда,
Мен джангыдан келгенча бола дуниягьа.

20-чы ЁМЮР: ТЮШ бла ТЮН

Джулдуз джарыгьына, джау джибгеча,
Илиниб чыкъдым кёкге.
Баш ёчню алгьан джигитлеча,
Къарадым тёгерекге.

Къарадым сеннге, туугьан Джерим,
Иги болсун дей къадарынг.
Айбат чепкенинг — джулдузлу кёк,
Сейирлик Къой Джол — кямарынг.

Джокъ сюймеклигими учу...
Ариу туусам да джулдузда,
Келир эдим сеннге учуб,
Джалан аякълай, джолсузлай.

Чексиз Аламны ичинде
Кёрюндюнг меннге джангызча.
Кём-кёк кёзлю, сен болмасанг,
Къалгьанла бары джансызча.

Дагьыда кёрюндюнг меннге,
Сют уюгъанча, бир рахат.
Ёмюр-ёмюрде юсюнгде
Чырт бармагьанча къазауат.

Адам улусу биригиб,
Сени къайгьынгы этгенча...
Тюшюмде кёлюм бир иги,
Таулада джайгьы эртденча.

Танг аласында уа къулагъыма
Келди таууш, джюзгенча окъ.
Джерде, алай эсе — джюрегимде,
Къайгьы — кёб, тынчлыкъ а — джокъ.

Уруш къуугьундан, хахайдан
Джулдузла бек илгендиле.
Артха къарай да къалтырай,
Кёк тубаннга кёмюлдюле.

Аймюш къойларыны ызындан
Кёлге кириб кетгенча,
Ай да джулдузланы ызындан
Кёкге кирди да кетди.

Сора мен, ауур солуй,
Береме дуниягьа соруу:
Адам улуну болмай арты,
Боллукъ тюлмюдю къайгъыны арты?

Сабийлигими уруш алды,
Джашлыгьымы уруш алды.
Энди, къартайгъанымда да,
Тынчлыкъ-тынгы болмай къалды.

Мен бир къарт, къорарма мен,
Бешикдегиге къоркъама мен.
Къачаннга дери къайгьы кючлеб,
Тынчлыкъ, джаралы атча, кишнеб

Турлукъду, къачаннга дери,
Къаргъамагъан эсе бизни Тейри...
Огъай, биздеди не да, бизде,
Ахырзаман да – кесибизде...

...Тёгюлгенди, тёгюледи къан,
Термилгенди, термиледи джан.
Алай болса да, кюн келир,
Къайгъы хорланыр, ёлюр.

Ийнанама мен анга:
Къайгъысын хорлар адам.
Бир-биринден, джашаудан да,
Къууана джашар адам.

ЧОМАЧАЛАГЬА УЗАЛМА

Юреннген атла Орайданы
Тауушундан къутуруб къалгьанча,
Бирде джюрегим урады алай,
Джашау къуру той-оюн болгьанча.

Юреннген ёгюзле Эрирейни
Тауушундан ауур солугьанча,
Кёбюне джюрегим урады алай,
Джашауум — боюнсхада баргьанча.

Алай а, боюнсха не ауур эсе да,
Чомачалагьа узалма, къадар.
Ауур джюгюмю тартала эсем,
Тыялмайын балчыкъ да, къар да.

Онг бер, джюгюмю джолда
Къоймай, арбазгьа джыяр кибик.
Ой, орайдагьа юреннген атла
Энтда джюрегимде кёб чабар кибик!

ТАУЛУЛА

Кеслерин уллу кёрмейин,
Сыйларын мийик джюрютгенле,
«Оюм — керти джигитликге,
Джибге къытчасчады» дегенле,

Юй тюб къыйын кюн да къазгьанла,
Юйсюз къала да келгенле,
Тюзню малы тюзде къалса да,
Бёрю ашамазын билгенле,

Шашмай, эрча тюбегенле
Къыйын эм зауукъ кюнлеге:
"Кеме да минер къайыкъгьа,
Къайыкъ миннгенча кемеге".

Тюшюндюргенди къарт джашны,
Дауу-сюйюр къозгьалгьанда.
Хунагьа джарашмагьан ташны
Сыйы чыкъмагьанды таулада.

Ачылгъан эт джабылса да,
Кёрген кёзню унутмазын,
Таулу ангылаб джарашдыргьанды
Эм алгьа юйюн, арбазын.

Джуртуна уа болгьанды бек,
Эт бла тери болгьанча.
Тауну къары да кёрюннгенди
Таулу джюрекге балхамча.

Таулуну кёб затын ойгьанды
Джазыуну тишлилиги.
Алай а, джоялмай къойгьанды
Адамлыгьын, кишилигин.

Кишини къоркъутмай, ишни къоркъутхан
Адамладыла таулула.
Ёлюмден эсе, намысдан къоркъгьан
Адамладыла таулула!

СЕЙИР ЭТЕРЧА

Къалалмасам да эсигизде,
Джулдузгьа джетген бусакъча,
Тюйрелмезме кёзюгюзге,
Къуу болгьан терек бутакъча.

Ёлюрге къалай тюшерин
Билмейме: юйде, эшикде,
Алай а мен ол кюн ёллюкме, —
Джазыкъсыннганыгьызны эшитсем.

Дауум джокъду туугьаныма
Кимледен, къачан эм къайда.
Адам адамла бла болгьаныма
Шукур, хар кюнде, хар къайда.

Ариу, дорбунда тууса да,
Дуниядан кетген кюнюнде
Адамла адамны чыгьарырла
Аны ишлеген юйюнден.

Аны ючюн болады керек
Джашаргьа, ёлюрге да эрча.
Адамны къудуретине
Адамла сейир этерча.   
                               
КИШИЛИК ДЖАШАР

Джол къуру да сыйдам болуб бармаз.
Аны ючюннге кишилиги болгьан,
Шум болуб, абызыраб кьалмаз.
Арт сагьышын этеди алгьа баргьан.
Сыйын, байракьча, мийикде элтеди.
Ызын, баразача, къояды джерде,
Насыблы халкъын насыблы этеди.

Къайда да халкъын тамам бек сюйген
Ашхы ишле бла айтылады кескин.
Рахат кюн терлеб сабан сюрген
Ачы кюн джуртдан аямаз кесин.
Чекни бузгьан терслигин сынар...
Адамлыкъ джашар мийик джерибизде,
Игид да дейсе, кишилик джашар!

БУРУННГУ КЪАРАЧАЙ ЮЙНЮ
ОДЖАГЪЫНДАН КЪАРАБ
ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУ

Юйюгюзню башына тюшген чыкъда
Къызгъан эринлерими сууутама.
Тютюнюн джута, къарасам оджакъдан,
Къайда болгьанымы унутама.

Отну джилтинлери кёрюнедиле меннге,
Джылыныб, кёкге къайтхан джулдузлача.
Дагьыда ала кёрюнелле меннге
Джюрегимде сен джандыргъан умутлача.

Гёрох бауму, джамчымы этесе,
Тири къымылдай субай санларынг.
Джаным, бир айт, не сагьыш этесе,
Кимге ишлейле ишни къолларынг?!

Джашау былай нек тюрлюдюмю дейсе,
Кёзюнгмю къарагьанды тойда ол джашха?!
Илинмек аджалдан ёлгеннгеми джарсыйса,
Огьесе бир къайгьынгмы барды башха?

Джашау тамбла къаллай боллукъдуму,- дейсе,
Къызла да не кийиб чыгьарла эрге?
Билмейме. Билгеним:
Къайсы ёмюрню джашына да сыйды,
Сенича къызны табалса нёгерге.

Акъыл. Болум. Ариулукъ. Намыс, —
Бу тёртюсюнден эшилиб тураса.
Юйню оджагьындан джулдузла бла меннге,
Аллахны аллындача, алай туураса.

Керти эсе нартны сюймеклигинден
Сосуркъа ташдан джаратылгъаны,
Сизни юйюгюзню башы кырдыкда
Сёзсюз да "къарнаш" тууарыкъды анга.

Чыкъ джибитген джашил кырдыкга,
Оджакъ джылытхан джарыкъ джулдузгьа
Ушарыкъды Сосуркъаны гитчеси,
Асырарыкъ, ёсдюрлюк да аны — кесинг.

...Бурундан къалгьан бу юйге къарасам,
 Джыларым, джырларым да келеди мени.
Артха къайтыб юсюмден басханча
Бушууу, къууанчы да ётген ёмюрлени.

ДЖАШНАЙ ДА ТОХТАЙДЫ...

Назмуну алай джазаргьа изледим, —
Джюрек намысха къулланыб.
Кюнню, кюлню да кёрген кёзлеринг
Кюлюрча, кёлюнг кьууаныб.

Алай джазаргьа изледим назмуну, —
Кёк бла Джер этгенча ушакъ.
Мени сёзюм — джылы джауумгьа,
Сени джюрегинг а — джерге ушаб.

Назмуну сюйдюм алай джазаргьа,—
Чал урмазлыкъ ана тилимде —
Аны окъугьан, къараб джашаугьа:
«Аз болсакъ да, тас болмазбыз»,- дер.

Сёзню тюзюн айтыргьа джюклендим,
Затны кёрюрча ызын ызламай.
Таулугьа башха тилде сёлешмем,
Ана тилибизге ырысламай.

Таулу сёзледен эшилген назму,
Тюшюнмегеннге кёлтюрюл, къамчича.
Ана тилимде эшитилген назму,
Мийиксе манга, ананы къачыча.

Хар тиллини кесини тили
Болады анга джулдуз да, Ай да.
Ана тилин сюймеген — тели,
Узун сёзню къысхасы алайды.

Къызгьа да къызгьан джюрегими
Мен ачарма ана тилимде.
Къушха да учхан джюрегими
Ангылатырма ана тилимде.

Джангыз — тутхучсуз, къарыусуз зат,
Келишмез мени ана тилиме.
Не эсе да кёлюм, болалмай рахат,
Джашнай да тохтайды таула тюбюнде...

САГЪЫШЛА

1
Кемени бир чёбнюча элтген
Тенгиз да багьалыды манга.
Алай а, балагьымы тюбю бла ётген
Суучукъ артыкъ багьалыды манга.

Анам исси сабан тюзледен
Къайтхынчы, мен суучукь ташыб,
Челекни толтурсам, аны кьууаннганы:
«Эркиши болгьанд,- деб,- джашым».

Суу ичиб келген ёгюзню эрнинден
Тамгьан суучукъ тенглиге термиле,
Аз адаммы ёлдю узакъда элинден
Уруш, къыйынлыкъ джетген кюнледе.

Анала сабийлени ач кёзлерин
Кёргенликге, къабдырлыкъ табалмай,
Алдау-чылдау этерге кюреше,
Къалай да къалгьан болурла шашмай?!

Андан уллу джокъду къыйынлыкъ —
Къыйынлыкъ сен сюйгенни бууса.
Сен а, болушургьа къолунгдан келмей,
Джаякъ тишлеринги сындыра турсанг...

Джазыу — шайтан джел, къара букъуну
Хойнух бургьанда босагьада,
Суу тамчыны, гырджын бурхуну,
Адамлыкъны да олсагьатда

Толу билдик толу багьасын.
Къыйынлыкъны тюшюндюрген дерси
Уллу эсе да, адам босагьасын
Джокъламасын ол энди ёмюрде.

2
Гырджын умур джерге тёнгереб
Аджашханында: "джюрюген басмасын" деб,
Алайгьа ташладан тёбе
Къалагьан — айтылыр кёбге.

Мырдыгьа батхан бичен арбаны
Тарталмагьан къарт ёгюзлени
Тюйгенлеринде, кёлтюрмей аны,
Барыб арбаны кёлтюргенни,

Ана къарнашым болгьаны ючюн да тюл,
Пелиуан кючю болгьаны ючюн да тюл,
Андан ёлюб кетгени ючюн да тюл,-
Халал джюреги, адам джюреги
Болгьаны ючюн сагьынама мен.
Ана къарнашына ушайд деселе,
Аны ючюн къууанама мен.

Ач тенгине азыгьын бериб,
Анга атылгьан окъну кесине алгьан,
Тишлерин чакъдыргьанлыкъгъа бёрю,
Эркишилей, адамлай къалгьан —

Ёмюрде малны ачытхан болмаз,
Кёрген болур мюрзёуню сыйын.
Терек бир кюннге терек болуб къалмаз,
Джангыз кюннге Адам болгьан къыйынд.

3
Балагьымы тюбю бла ётген
Суучукъ, айхай, багьалыды манга.
Алай а, кемени чёбнюча элтген
Тенгиз да алай багьалыды манга.

"Садакъачы да ач джыл къысханын"—
Нарт сёзден билмейбиз къуру...
Иги джашаудан къутургьанны
Арбазындан берекет къурур.

Джокълукъда тели да ангылайды кёбню,
Бар кюн билейик затны багьасын.
Сёзню тазалыгьы, чууакълыгьы кёкню
Игидиле нечик,— игилик джашасын!

Джашаугъа, мюрзёуге, бир-бирибизге
Сакъланайыкъ да уллукёллюлюкден,
Сакълайыкъ насыбны джерибизде,
Болмай къыйынлыкъ тюшюндюрюучюледен.

АДАМ ДЖЮРЕГИНДЕ

Къызны учунуб кюлюую да,
Джазны келгенича, мени джюрегимде.
Учхан джулдузну кюйюую, кюую да,
Къыйынлыкъ ызыча, мени джюрегимде.

Кёкге баргьан бусакъланы да
Тамырлары мени джюрегимде.
Сыннган, кюйген бутакъланы да
Джашил умутлары — мени джюрегимде.

Къаяны тешиб чынгагьан сууну да
Къууанч тауушу мени джюрегимде.
Чегетни джырыб чабхан бууну да
Сюймеклик кючю мени джюрегимде.

Хансха ташны тешдирген сюймеклик да,
Джашаугъа сюймеклик — мени джюрегимде.
Ёлюм ол ташча юсюме тюшсе да,
Аллай сюймеклик турур кёзлеримде.

Джаз терлеген джерни тылпыуу да,
Сени талпыуунг да мени джюрегимде.
Къыйналгьанны сёзсюз сорууу да,
Тёзюмлюлюгю да — мени джюрегимде.

Джазны джанкъозу, Кёкню джулдузу да,
Джашауну джайы, къышы да – джюрюгеннге.
Бютеу Алам, Адам улусу да
Джумдурукъ чакълы джюрегимде.

ТАНГ АЛАСЫНДА...

Чыпчыкъла джырлайла танг аласында,
Акъ чакъгъан тереклеге къонуб.
Мен сени кёреме джукъу арасында –
Джырча тёгюлген чачынгда къолум.

Джашил бусакъланы тёппелеринде
Танг къалкъыйды шош къанат къагьа.
Тангны джарытхан эринлерингден
Кёлюм мени, шо, къалай къанар.

Табигьат тынгылайды джумушакъ аязгьа,
Чыкъ джибитген санларын бошлаб.
Мен назму къалай джазмазем къызгьа,
Къызла къызаргъан дунияда джашаб.

Умутларым — бет тюрсюнюнгча танг аласында,
Ариулукъдан, джылыудан да толу.
Кёреме сени джукъу арасында,
Акъ чепкенли келинчик болуб.

ПОЭТНИ ДЖЮРЕГИ

"Поэтле джалан аякъ джюрюйдюле бычакъны ауузунда,
ачы къаната кеслерини джалан джанларын". В. Высоцкий.

Ашала-ашала джюрегим джар болгьанды,
Оюлургьа къалмагьанды кёб.
Биринчи китабым а – чыкъгьанды, чыкъгьанды,
Аякъ тюбюмде сынмайды чёб.

Поэтни джюрегин ашаргьа табсала,
Бирлеге къозу эт да тюлдю керек.
Таб антсыздыла тохтасала,
Аякъ юсюнде ёледи терек.

Поэтни джюрегин ашагьанлагьа
Джерча юзюледи поэт джюреги.
Къакъгъан адетди джашагьанлагьа
Къуу терекни тюл, кёгет терекни.

Кёгет терекге таш атханла,
Сиз тюлсюз дунияны джашатханла.
Ангылагьыз, сюйсегиз, чибинлегиз,
Сиз фахмуну къабхан сокъур чибинлесиз.

Чыкъгьанды биринчи китабым, чыкъгьанды—               
Аякъ тюбюмде сынмайды чёб.
Джюрегим кюрешде чыныкъгьанды,
Булутсузду, умутумча, кёк.

Энтда кёб китабым чыгъар...
Ёлсем, ала артха къалырла.
Назмуларымы билгенле, сюйгенле —
Къабырыма да ала салырла.

Къоркъа да болмаз эди поэт ёлюмден,
Поэзияны байракъча элтгенди ол.
Терекни бутагьы зырма битгенден
Сыныб кетгенча, кетгенди ол.

Джаш поэт назмусун окъур,
Ол болур меннге дуа, иясын.
Мени бар да, джокъ да этген —
Адам дуниясы.

КЪЫЙНАГЪАН, КЪЫЙНАЛГЪАН ДА ЭТДИМ

Сёзюм бла, кёзюм бла, эссизлигим бла
Мен сеннге тюшюрген джараны,
Артда джюрегим асыры эригенден,
Тилим бла келди джаларым.

Бирде — эки тау суу — къошулдукъ бирге,
Болдукъ болгьанча эт бла тери.
Тейри эшиги ачылгьанча бизге,
Алай насыблы болдукъ, Тейри.

Бирде уа, бизни арабызгьа
Минги Тау тюшюб къалгьанча,
Бир-бирибизден кёлюбюз къалыб,
Башха тенгизлеге баргъанча.

Дагьыда къайсыбыз болса да,
Къолун узатса эркелетиб,
Биз, терк къошула, эритиб,
Бош сёзлени, буз тауланы да,

Кете арабыздан тиклик,
Кийик сезимлерим кете...
Сен бердинг меннге мийиклик,
Къатылыкъ, джумушакълыкъ да эте.

Къыйынды бусакъча сюелген,
Элия урса да, сюе кёкню.
Мен сени, асыры сюйгенден,
Къыйнагьан, къыйналгьан да этдим.

КЯЗИМНИ САГЪЫНА...

Учуб кетсе насыб къушунг,
Юйюнг-кёлюнг болад къуу-шуу,
Джюрегинги басад бушуу,
Къыйынд къыйынлыкъ бла бууушуу.

Ёзге, Кязим, "Иги Сёзюнг"
Айтылыр да, джарыр кёзюм,
Къайытырла чыдам, тёзюм,
Сынар, джумушар ауур кёзюу.

Тургьанда да ачыу кьайнаб,
Къара танымагьан ата-бабам
Назмуларынгы, Кязим, андан
Айтхандыла азбар, баям.

Сени сёзюнг дефтерледе
Тюл, адам джюрекледе.
Тюшюндюре, кёллендире
Къыйын, зауукъ кюнлеринде.

Къыйынлыкъ тенгизи басханда,
Халкъгъа джюрегин къайыкъ этген,
Шорбат чыпчыкъгъа да къайгьы этген
Къышхы кюнде, асхакъ Кязим.

Асхакълыгьынг — Гомерни сокъурлугьу.
Кёб эди, Кязим, сорлугьум
Алгъындан, башлаб аллындан,
Ай медет, къайда акъылман?

Бюгюн да тынгысыз дунияда,
Бирле билмегенде уяла,
Сауутха, кючге базгьанда,
Тюзлюкге уру къазгьанда,

Къайтарабыз, Кязим, сени:
"Фыргьауунлагьа ийнанмагьыз",
"Иги сёзню бычакъ кесмез",
"Ауар ташха таянмагьыз".

ЧУУАКЪ ЭРТДЕН

Чууакъ эртден. Джап-джашил кырдык.
Тие келген кюн. Бешик арбазда.
Таула аталача ёхтемлениб.
Тау суу назму окъуйду азбарлай.

Джерни бурулгьаны — бешик тебреннгенине кёре,
Джырны туугьаны да, тийгени да Кюнню.
Сют челекде кёмюкленнгенча,
Кёмюкленеди насыбдан кёлюнг.

Джашауну Кюню чыгьады ёрге —
Тиширыу бешикге къабланнган кёзюу.
Шатыклыкъ келеди бютеу Джерге,
Къалай къууанмаз адамны кёзю.

Ариу, джылы кюн. Джерни юсюнде
Рахат тебренеди адам бешиги.
Адам джюреги меннге ачылады,
Ачылгьанча Тейри эшиги.

БАРДЫЛА...

Бардыла аллай адамла –
Къачан ёллюклерин билгенле,
Дагьыда джашаугьа ышарыб,
Сабийча тауушлу кюлгенле.

Бардыла аллай адамла:
Къайда ёллюклерин билгенле,
Дагъыда тартыб алайгьа,
Таукелден таукел келгенле.

Топуракълары тартыб да тюл,
Джазыулары болуб алай,
Кишиликлери, намыслары
Айтханны этедиле ала.

Дагьыда ол къауум адам
Эс табдыралла къалгьанлагьа.
Эрле дейбиз биз андан
Кючлю хауалы адамлагьа.

Джашаргьа, ёлюрге да не ючюн
Кереклисин билгенлеге.
Къылычларын суууруб,
Шыбыланы кесгенлеге.

МИЙИК ДЖЕРЛЕГЕ...

Бу бош сёзледен, ууакъ излемледен —
Арлакъгьа, ары, мийикге, таулагьа.
Къууанч къычырыкъ чыгьыб джюрегингден
Джалан аякъ чабарча джашил талада.

Бир кесекге бола эсе да, ары —
Адам аягьы басмагьан джерге,
Къайгьылы да, кюртледен къоркъуб,
Джукъ айтыргъа базмагьан джерге.

Бир кесекге эсе да, ары кетиб,
Джаларгьа кёлюнгде бар джарангы.
Насыбны доммайындан умут этиб,
Бууларындан да къуру къалгьанынгы.

Бир кесекге бола эсе да, ары —
Намысынга тынгыларгьа деу эрча.
Сау дунияны къууанчын, джарсыуун кёрюб,
Кесингикиге кесинг айыб этерча.

Бир кесекге бола эсе да, ары —
Кёлюнгю кёгюн тазалаучу джеллеге.
Адам улусу бютеу адам улугьа
Сагьыш, алгьыш этген мийик джерлеге!

КЪЫЗЫЛ КЪАЛА

Кюнбетни ташлары ушайла нечик
Шыпан къойлагьа, джайылыб тургьан.
Къаялары да — къонгур ёгюзлеге,
"Пуф" деб джатыб, кюушене тургьан.

Былайда къарт-джаш да таныйды мени,
Хансха-ташха да къууанады джюрек.
Кесими Сосуркъача кёреме мында,
Балакъ тюбюм бла ёталмаса да джюджек.

Терсими, тюзюмю да кёргюзтген кюзгю,
Тау элим турады мени къучакълай.
Къара ханслай джагъылады аппаны сёзю,
Амманы сёзю да — ит тил чапыракълай.

Эсимдеди: къаягьа ёрлей, джыгъылыб,
Мен аягъымы сындыргьанымда,
Аппа сылаб, къара ханс джагьыб
Байлагьан эди, сора къатымда

Эски джырланы джырлай эди ол:
«Джукъласанг, илгенмезге амал джокъ,
Илгенсенг а — сыланнгандан хайыр джокъ»,-
Дей, сыннганымы тюз къайнатхан эди ол.

Джюреги ачыгьаннга, кёлю сыннганнга
Мени назмум да джараса алай,
Андан уллу насыб керек тюл эди манга,
Не этсенг да эт, джоралаб алай.

...Хар зат да турады мени эсимде,
 Гошаях къала къаяда тургьанча.
Къарайма къууанч берген элиме,
Бола, дуниягъа джангыдан туугьанча.

Маллагъа суу иче турургьа тегене
Джарашдыргьан чакълы бир затха —
Не бла джарадынг туугьан элинге?—
Деб, меннге тюбеб соргьан къартха,

Не джууаб къайтаралайым мен?
Бери келишмейле ууакъ сылтаула...
Мында туурады ишинг, иннетинг,
Къаяла тургьанча кёзге туура.

Хоу, мени айтырча этгеним джокъ,
Мени ишимден заман хапар айтыр.
Кёлде сюймеклигим туугьан элиме
Эртде-кеч болса да туура къайтыр.

Булут болгьан суу джауум болуб
Къайтхан кибик туугьан джерине. ...
Къызгьан бетими турама тутуб,
Кесмезни салкъын ургьан джелине.

СЮЕМЕ АНДАН

Кесимича кёреме кимни да:
Сюймейме тарын кийимни да,
Юйню да сюймейме тарын,
Къурушханча алада санларым.

Тар кийимни келед созарым,
Тар юйню тюбюнден оярым,
Тар джолну кенгертирим,
Тар джашауну эркин этерим.

Андан сюеме мен чексиз кёкню,
Чексиз оюмну да сюеме андан.
Алай а зар, тар джюреклени
Не бла уятсын, уялтсын Адам!?

Тар юйюнден тюл, зар хоншусундан,
Аман адамдан кёбдю тарыкъгьан.
Къаллай тарлыкъдан да къутулурбуз биз,
Къутулалсакъ джюрек тарлыкъдан.

ХАР ДЖАННЫ АНАСЫ

Къалай огьурсузду къаблан,
Алай а, баласына къарагьан сагьатда,
Кёзлерин да джумаракъ этиб,
Таш да эрир аны къарамында.

Къойдан огьурлу да не болур,
Илешген адам улусуна.
Ёзге "таркъ" деб аягьын уруб,
Ол да къоркъады къозусуна.

Аллай сезимсиз джашау болмазын
Акъылым турса да ангылаб,
Кёргеним сайын сейирсиннгенден
Сейирсине барама анга.

Керексизге шкок улутханны
Апсаты да тургьанды къаргьаб.
Хар джанны — анасы, аны унутханны
Анасындан ичген сютю — харам!

БЕГИРЕК  АНГЫЛАЙМА

Джангызлыкъны къышхы сууугьу
Къазакъ бёрюню улууундан
Джилигиме дери ётдю мени.
Огъай, ол ачымаз мени къолумдан.

Иги этеме деб да айталмам,
Ёзге бу джазыкъ къазакъ бёрюге
Бу чууакъ кече шкок аталмам...
Мени да улуйду джюрегим бирде.

Ол а тарыгьады къаргьа чёмелеб,
Бу джашау джашау тюлдю деб, джулдузлагьа.
Шум болуб тынгылайды анга тёгерек,
Бёрю улугьан къышны хатхусундан чыгьа.

Быллай кече бегирек ангылайма
Къалай кереклисин адамгьа адам.
Къатымдагьылагьа джитирек къарайма,
Кёбюрек да тынгылайма андан.

Къазакъ бёрю, сеннге болушалмам,
Сени алай джаратханды къадар.
Алай а къатымдагьыны кёлю-джюреги
Толмазча этерге керекме къардан.

Ёзге кишиге джукъмай ашхылыгьым,
Излемей къойсам алай этерге,
Мени бармыд да сенден башхалыгьым,
Адамма деб джашарча джерде.

ТЮШ

Бир бош затны юсюнден орам тюйюшде
Къакъгъан, къагьылгъан да этиб,
Мен джата эдим терек тюбюнде,
Бычакъ меннге этерин этиб.

Кёзюме кёрюне эди анамы бети,
Бирде сени джилтин кёзлеринг.
Бирде къаным бла джерге тёгюлгенча,
Айтылмай къалгъан назму сёзлерим.

Келе эди къулакъгъа ауаз
Къайдан эсе да тубандан, алдан.
"Джурту ючюн тюл, халкъы ючюн тюл,
Ой, нечик бош джоюлду адам!

Кесини оту ёчюлсе эди,
Башханыкъын джандырыр ючюн.
Бу бир керек кюн ёлсе эди,
Бизде джигитлик джангырыр ючюн.

Айтыр сёзю да, этер иши да,
Сюймеклиги да къалдыла джарты.
Ахыр кюнден къутулмаз киши да,
Ёзге былай кетген а — джарлы!..».

Къаным а бара эди зырылдаб джарадан,
Джашил кырдыкда уюргьа ашыкъгьанча.
Къарай эдим аны ызындан
Атымдан, антымдан да къуру къалгьанча...

СЕННГЕ

Къызчыкъ, сеннге джазама назму
Кечени ауурлугъу кетген сагьатда.
Дуниялыкъда ариу джашайыкъ ансы,
Бирибиз да келмез, кетсе, ахратдан.

Огьай, ахратдан да келирме туруб,
Сюймеклик сезимден бир къанар ючюн.
Къаным, саным да ойнаб, къутуруб,
Энтда ариулугьунга бир къарар ючюн.

Огьай, джашаудан кетмезме кери,
Асыры насыблыдан ёлюб къалмасам.
Сени да джукъгьа иймезме, Тейри,
"Тейри" кесине урлаб алмаса...

Къызчыкъ, сен мени кийик джюрегиме
Мийик сезимле бергенинг ючюн,
Джашауну магьанасын джерден джулдузгьа
Сюймеклик кергич бла кергенинг ючюн,

Гоппан толу насыбны меннге
Алай намыслы узатханынг ючюн,
Адам джюрегин гюллери ачыла
Тургъан гоккагьа ушатханынг ючюн,

Кишиге ийилмеучю ёхтем башымы
Бюгеме сени аллынгда.
Сен джашайса, насыблы эте,
Джерде, джюрекде, назмумда.

ДЖАЗ ОНГ ДЖАНЫМДА ЛЮУЮЛДЕЙ КЕЛЕДИ

Джашлыкъ келгенча артха къайытыб,
Бюгюн кёб ышарама азгьа да: 
Чепкенинги озгьун къайырыб,
Бутларынг бла ёрге чабхан аязгьа да;

Джелге чамлана, этеклеринги
Уятлы тюзете келиуюнге да.
Унутханма не этеригими,
Харх этеме мен бюгюн неге да.

Къууанама мен бюгюн неге да,
Сейирсинеме мен бюгюн ненге да.
Джюрюшюнге да, сюегинге да,
Башханы сюймей, мени сюйгенинге да.

Бютюн разыма мен бюгюн неге да,
Джазгьы хауагьа, кёкге да, джерге да.
Акъылымы ангылаб, къызаргьанынга да,
Назмума тынгылаб, ышаргьанынга да.

Келесе атлаб биргеме сен,—
Мен а айтама бир кёб ётюрюк:
"Кече арасында Кюнню излесенг,
Келирме сеннге Кюнню кёлтюрюб".

Ол ётюрюк да тюлдю. Бусагьатчыкъда
Нени да эталлыкъма. Аллах кёреди.
Къутас чачы да сыртына тёгюлюб,
Джаз онг джанымда люуюлдей келеди.

АДАМ ОЗДУ ТЕЙРИСИН

Он киши болса да он бармагьынг
Джюрегинги мыдахлыкъ кючлер.
Эсгерсенг заманны кетиб баргъанын,
Кёрюнюб, кёрюнмей да кёзге.

Къайытмаздан кетиб баргьан зат
Джюрегинги ичи бла ёте,
Ойлашдыра, тюшюндюре баргьан зат
Бизни джерге, кёкге да джууукъ эте.

Бирле кибик, тохта демейме сеннге,—
Нарт джюрюшюнг чырт болмасын сериуюн.
Сен тохтасанг — дынг тохтады джашау да,—
Ма алайды къарткъуртхача сезиуюм.

Чалман къазыкъгьа ким да атар аркъанны,
Эмиликни джетчи чарсха чабышыб,
Нарт улусу заман деген тарпанны
Барад дерча джалкъасына джабышыб.

Къуру да алай, джангыз да алай джашаргьа,
Болгьан кибик сен заманны териси.
Хар кюнде айтылырча Аппаны чамы:
"Тейри-адамы, адам озду Тейрисин".

ИГИ ДЖОЛГЪА БАР

Сен кетгенден сора сёлешеме сеннге,
Адам табалмаз сёзлени табыб,
Джюрек кёкюрекде чабхандан-чабыб,
Сен кетгенден сора сёлешеме сеннге.

Сен кетгенден сора айтама сеннге
Сени сюйгенден ёлюб баргьанымы,
Суратынгы да урлаб алгьанымы
Сен кетгенден сора айтама сеннге.

Сен кетгенден сора айтама сеннге,
Тишле къысхан эринле къанай,
Адамла ичинде джангызма къалай,—
Сен кетгенден сора ангылайма аны.

Сен кетгенден сора сеннге гокканы
Узатханнга не айтырса сен?
Аллах къыйынлы джаратханды аны,—
Ангылаймыса сен, тынгылаймыса сен?

Сен кетгенден сора сёлешеме сеннге,
Сёзлерим — джюрекден узалгьан къолла,
Джулдуз джарыгьыча джетерле джолда,
Тыйгьан а этмезле. Иги джолгьа бар!

КЕТЕСЕ

Кетесе. Къалама,
Ызынгдан къараб.
Аякъ ызынг —
Чыммакъ къарда.

Бараса. Кёз къарамынг
Къарны эрите.
Билдирмезге кюрешсенг да,
Къайгьы эте.

Джюрегими кюйгенинден
Къар къарала,
Кимден да бек сюйгениме
Турама къараб.

Тилими уа тюз учунда —
Айтыр сёзюм.
Эки итча улуйдула
Эки кёзюм.

Къарайдыла чыракъ кетиб.
Бош умутла...
Ташайыр да... ташаяды... ма ташайды
Акъ букъуда.

Сени ызынгы, джатхан къарда,
Джатхан къарда
Джабарламы-джабалырламы
Джаугьан къарла?!

О къадар!
Насыбны меннге къызгьан,
Чамлан, къаргьа.
Алай а, юзюлмесинле
Ол гитче ызла
Уллу къарда.

СУЛИКО

Джазны къанат къагьыуу да —
Сулико.
Умутну балий чагьыуу да —
Сулико.
Къарда нызыча кёрюннген да —
Сулико.
Кём-кём кёкча чексизлик да —
Сулико.
Къадар кечени эриую да —
Сулико.
Джюрекни ахыр тебиую да —
Сулико.
Тангны назик аязы да —
Сулико.
Ёмюрлени ауазы да —
Сулико.
Меннге джерча джууукъ да —
Сулико.
Меннге кёкча узакъ да —
Сулико.

САУ КЕЛ!

Ма энтда джайгъы эртден
Джарыды джюрегимде,
Келген кибик джарыгьы
Сени кёк кёзлерингден.

Чууакъ, кёк тазалыкъгьа
Узалдыла къолларым.
Джашил чапыракъла болуб
Кёлюмю да къыллары.

Кюн къызартды башланы,
Насыб байрагьы мийик,
Сен къызыл джаулугьунгу
Меннге булгьагьан кибик.

Чыкъда кюн джылтырады,
Кёзлеримде уа — къууанч.
Болмагьанча, болмазлыкъча
Джашауумда чырт къоранч.

Кёлюм шошлукъдан тола,
Алмала тола сютден,
Къызчыкъ кибик къызара,
Сау кел, сен, джайгъы эртден!

УМУТ

Ачыуну къатхан джибин
Сабырлыкъ къытчасха бегитеме.
Джашауну арба джюгюн
Мен сыртымда джюрютеме.

Джыр этеме – болушады.
Джыр. Джыл. Джол. Джюр.
Ушашдыла бошунамы?

Къайдагьы къайгьы да — джуукъду,
Тынчлыкъ а — терекде къанатлы.
Умут а — къара кече да
Чачын къууанчха таратды,
Тохтай тургьан джюрекден да
Джулдуз башчыгьын къаратды.

Умут — джашауну баласы.

АЙ КЪАРАЙДЫ...

Ай къарайды булутну къыйырындан,
Мийик джагьадан къыз суугьа къарагьанча.
Буюгьуб къалмай джолну къыйынындан,
Бар, суу тенгизге ашыгьыш баргьанча.

Джагьадан а, ким таш атар сеннге,
Ким гоккаланы джыйыб атар.
Таш батар. Гюлле барырла сенде,
Адамлыкъ аманлыкъдан баш болгьанлай джашар.

ЭЛИЯНЫ ДЖАНЫНА ТИЙИБ

Бирле къарайдыла джаугьан джангургъа
Терезеледен, юйлеге кириб.
Бирле уа сан этмей баралла джолда,
Элияны джанына тийиб.

КЪУЛАКЪ БОЛУБ ТУРДУ

Кёпюрню къулагьын суу алгъанында,
Бирле къычырдыла: "Ой, аман болду!"
Биреу а, барыб сыртын тиреди да,
Ётерик ётгюнчю къулакъ болуб турду.

БОЛА КЕЛГЕНИ...

Бир таш болады джаныу чалкъыгьа,
Бир таш а аны ауузун марайды.
Аны ючюн а иш ишленмей къалмаз —
Джашауда бола келгени алайды.

КЁРГЕНМЕ
 
1
Уллу къайгьыдан эсе, ууакъ чурумла
Бек кемиредиле джюрекни:
Къурт къурутханын кёргенме
Элиягьа чыдагьан терекни.

2
Тыш душмандан эсе, ич джаула
Абзыратадыла кёлню-джюрекни:
Къурт къурутханын кёргенме,
Шыбылагъа чыдагъан терекни.

3
Кесинден чюй этиб,
Джарадыла агъачны.
Халкъ амантишлерин къурутмаса,
Амантишлери къуруталла халкъны.

ЧАЛКЪЫДА

Магьана — гебенди,
Рифма уа — гырмык.
Назму — кёк биченди,
Поэзия уа — кырдык.

ДЖЮРЕК

Джюрек — джюджек, ёмюрю
Дуниягъа чыгьаргьа излеб,
Уруб, къутуруб, кёкюрекни
Тешалмай, ёлюб кетген.

ДЖУУАБ

Аджашхан турна джыйынны
Къычырыгьы тубанлы кече
Чыгъа баргьан ит улуугьа
Тюбейди эне келиб.
Бири излейди джерден болушлукъ,
Бири уа — кёкден.
Экисине да джууаб — къачхы шылпы.

АТАНГА ГОЛИЯ

Къайгьы, атанга голия,
Эталлыгьынгы аяма.
Тик къабыргьада турсам да,
Сен оялмазлыкъ къаяма.

Заман, аман кёзюнге...
Сен да кюрешдинг аямай,
Къарт а эталмадынг мени,
Къыяматха дери къаяма.

Къайгьы, атынга голия,
Эталлыгьынгы аяма.
Оюлгьан тёрем болса да,
Юсюнге оюллукъ къаяма!

МУХАДЖИР АДАМНЫ САГЪЫШЛАРЫНДАН

Умутдан чабырла кие,
Джаз джалан аякъ чабдым.
Тёппемде джулдуз джау чыракълай джана,
Аны джукълатмай заман къобанындан ётдюм.

Къачхы джелле сюрген джазгьы насыбым,
Сени ол дуниядан бери къайтардым.
Ёлмесенг да, къарт-дамы болмазса?! —
Кёзлерим джана тургьанлай, къартайдым.

Джаз бетли, джай санлы къууанчым,
Къачхы чапракъла тёшек болдула бизге.
Чексизликге джайылса да къулачым,
Кеч тюбедик. Къышхы къар да кебинчады бизге.

Къар тюбюнде сеземе джанкъозланы —
Къарт кюнюмде къозгьалгъан сабий кюнлерим.
Джыйын джанлы талагьан джангызланы
Джазгьы джабалакъ джазады кёллерин.

Акь умутдан тигилген чепкеним
Джылтыргъанды, хазырлары толуб джарсыудан, бушуудан.
Бёркюм да энди къара булутдан...
Алай а, дагьыда не эсе да бир зат
Тюнгюлтмейди, тюнгюлтмейди джашаудан.

«ДЖУУУКЪ БОЛ»,- ДЕМЕ

"Джууукъ бол",— дейди меннге джангызлыкъ,
Чакъыра юйсюз юйюне.
"Сау бол,— сенден назму тууар,
Адам а — огьай!.."

Сени джауунг да джангыз болсун!
Джулдуз да керек тюлдю меннге,
Кесим джангыз боллукъ эсем анда.

Эм аман джаханим —
Джангыз адам джашагьан джандет!

Джангызлыкъ — ёлюмню гулоч таягьы,
Сеннге таяннган — аманына таянды.

Аллах джангыз эсе, анга да сукъланмайма,-
Адамла бла, адамча джашаргъа излейме.

Джууукъ бол, деме меннге, джангызлыкъ,
Джууукъ бол деме!..

ЁЗЕН СУУЧУКЪ

Тилим джетмей кёлюмдегин айтыргьа,
Сёзлерими кёзлеримде асханма.
Ай джарыгьы тёгюлгенди да таргьа,
Ёзен суучукъ джагьаларын басханды.

Къолларымы джюрегим бла тыйыб,
Джюрегими къолларым бла джабханма.
Айтырымы сеннге айталмай къалыб,
Амалсыздан къая ташны къабханма.

Къаяланы джырыб келген ёзен суу,
Толгьан Айгьа тюбеб — тохтаб къалгьанды.
Кёлтюрюле, Айгьа уа джеталмай,
Кеси кесинде тунчугьурча болгьанды.

КИМ ЮЧЮН ДЖАНАДЫ ДА?!

Кечени къара бармакълары
Акъ имбашларынгда сени —
Олду шашдыргьан мени.

Тангны акъ бармакълары
Къара чачынгда сени —
Къартаймаз ачыуум мени.

Мени уа къол аязымда —
Сюймеклик аязында —
Джулдузла джилтинлей, джюрегим
Ким ючюн джанады да?!

КЪАЧХЫ ШЫЛПЫГЬА — ДЖАЗГЪЫ ШЫБЫЛА

Аман джора этгенлеге
Барды мени чексиз дертим!
Мени туудугьум мени назмуму
Мен джазгьан тилде окъуялмазмы керти?..

Къачхы шылпыгьа — джазгьы шыбыла
Болурум келди.
Да болдум. Да урдум. Джюрегим  джарыла,
Джандым да ёлдюм...

Къарт болмады джаш, кьач болмады  джаз,
Къаргьаны да эталмадым къуш.
Ой, энди мени джарлы джаныма, джаралы джаныма
Кёкде, джерде да табылмаз къонуш.

Алай а, башларын кёкге ёхтем тиреб,
Тюзге, тенгизге да тенглегеча къарагьан болмаса,
Джерими таулары, кёлюмю таулары
Не тюз, не тенгиз болмазла, огъай!

Джашау терегинден чапракъча агъарма,
Не, джазгьы къарча, кетерме эриб.
Ёлюм ёлюм да тюлдю, ёлала эсенг,
Ана тилинги ёлюмсюзлюгюне бегиб.

НЕ ДЕБ СЁЛЕШЕБИЗ?!

Мен — бу джерни ташы эсем,
Сен — бу джерден ташый эсенг,
Мен — бу джерни сууу эсем,
Сен — бу джерден суууй эсенг,
Мен — туугьан джуртну оту эсем,
Сен — тойгьан джуртунга отун эсенг,
Мени тилим — джаным эсе,
Сени джанынг — джалынг эсе,
Кёлюнг къара джалын эсе,
Не зат юлешебиз сора,
Не деб сёлешебиз сора?!

КЁЗ КЁРЕ

Кёз кёре, къач келе турады:
Кюн да – мутхуз, джел да къутсуз урады.
Хайыр болмай "кёб джашагьыз" тилекден,
Чапыракъла агъадыла терекден.

Чапыракъланы чапырама кёллерин,
Чакъырама озуб кетген кюнлерин.
Кетген кюнню къайтарыргъа мадар джокъ,—
Чапыракъланы джоппу джыйыб салдым от.

Кёзлеримде, сёзлеримде да — тютюн...
"Джашау, джашау"деб, джюрексиндим бютюн.

Кёз кёре, къач келе турады...
Мутхуз кюнню къутсуз джели урады.

ГЯХИНИКНИ КЁРЮБ
 
Джазгьа чыкъгъан малны къууанчы –
«Джаз – аны тылпыуундан» дерча.
Къыш узуну къыш бла турушуб,
Энди хорлам къууанчын этгенча.

Джетген джерине мюйюзлерин чанчыб,
Тобукъланыб, гюрюлдеб, топракъны чачыб,
Кюннге, кюнбетге кёзлери джаныб:
Сау-эсен джазгьа чыкъгьанды джаны.

Къышдан къутулгьаннга уа джокъча чырт ёлюм...
Чабады джазгьы хауагьа къууаныб,
Ёлюмню тюл, гяхиникни кёрюб,
Тамбла къууанчха кесиллик ууанык...

ДЖЫР ФАЙГЪАМБАР

Тюз сёзю ючюн къынгыр къарадыла.
Такъмады ибилисни саугьасын.
Тартмады махтау не сый,
Къыл къобузу къалды ызындан сынгсый.
Сынгсымагьанлай джашады дунияда.
Сынмагьанлай кеталды дуниядан.
Джалгьан сёлешмеди джалгьанды деб дуния,
Джалгъа тутмады берилген фахмусун.
Аллахсыз къояргьа кюрешмеди дин ахлусун.
Бир кишиге болмады дерти,
Сюйсенг – назму эт, сюйсенг – дууа эт,
Адамлагьа джарай эсе керти...
Кеси уа халаллыкъгьа джырла джырлай кетди,
Адамгьа, адамлыкъгьа джашау тилей кетди,
Джыр файгьамбар!..

УМУТУМ

Умутум, джети къат кёкге учхан
Джулдуз къанатлы умутум, кюйдю да,
Учхан джулдузча, келиб, джерге тийди.
Джаным саулай меннге кёр къазды.
Кеси да, мени сынымча,
Къатыб, таш болгьан джырымча.
Кюйген умутум — таш къанатлы...

МЕНИ ОРНУМ...

Бычакъны чанчама джерге,
Кёкюрекни бурама джелге.
Чархымда чарсха барады къаным,
Бошла деб къыджырайды джаным.

Джау а келеди къабыргьаны,
Къатлары бла къабырланы,
Къабырлада уа — ата-бабала,
Таууш келеди ала табадан:
"Къызбай эсенг, бизден тюлсе, къач!"

Джер тебренеди:
"Бычакъны меннге чанчма да, джаугьа чанч!”
Джел сызгьырады:
"Кёкюрекни меннге бурма да, джаугъа бур!".
Таш джарылады:
"Мени бла ура эсенг да, джауну бир ур".

«Кёл къоркъакъ да къол батыр»,—
Деб, кёкюрек кесича айтыр.
Бетими кюйдюре бурулады къаным,
Урушха деб, джаныйды джаным.

"Джандар да джангызед",—атлайма алгъа,
Кишилик оту кёзледе джана...
...Тютюнлей секиреди джарамдан къаным,
Турна таууш эте, айырылады джаным.

Джауну аллын кесе, уюйду къаным,
Джуртсуз къалгьан джауну улуйду джаны.
Мени орнум — нарт къабырлада.
Кырдык кёгереди тик къабыргьада!

ТАУЛУМУСА?

1

"Таулумуса?"—деб, сордула манга,
Джууаб этгинчи кёб сагьыш этдим.
Кёзюме кёрюнюб таулу къартла,
Эсиме тюшюб мийик тау элим.

"Таулу" деген — кишилик, батырлыкъ,
Халаллыкъ, адамлыкъ дегенча алай.
Таукеллик тауну, умутну батдырлыкъ
Тебрениу болмаз, болалмаз, огьай.

"Таулу" деген сёзде Къала Къаяны
Азатлыкъ джели сермешде туугъан.
Акълыгьы, мийиклиги Кавказ тауланы,
Джулдузлагьа узалыб тургьан.

"Таулу" деген сёз, бюгюлмеу дегенча,
Къыйынлыкъгьа, ташча, чыдау.
Къууанчха, бушуугьа да тюберге эрча,
Таб джауунг да табалмазча дау.

Атха, бычакъгьа, тутушха
Таулудан уста болуб ким чыкъды?
Тойдача таукел, урушда,
Таулу нечик кёблени джыкъды.

Алай а, сауутха ненча узалса да,
Джуртун, сыйын сакълай айланды.
Кимден да сюйдю рахат ичерге
Къарачай къайнагьан айранын.

Малларындан маджалын къанатыб,
Шохун, къонагьын сюйдю сыйларгьа.
Ёзге къыйынлыкъны къара къанаты
Ёч эди, ёч таулуну сыларгьа.

Чалкъы чалды, дюрюню башына,
Аягьына бирер къарауул салыб.
Ёзге ким кёрдю къыйынлы таулуну,
Аны ючюн чамы-накъырдасы къалыб?

Халкъымы тарихи
Джыйырма бир пудлукъ бал бёчке тюл,
Дууутчу Къочхар къучагьында элтген.
Назму джазгьан аны ючюн къыйынды,
Назму – тер, къан ийис этген.

Замансыз джашаудан кетген таулула,
Джашарсыз сиз назмума кириб.
Не назмум къалыр Сабанлыкъда,
Тулпар Алийни сын ташы кибик.

2
«Сиз элге байрым кюн кетдигиз.
Къошну меннге аманат этдигиз.
Бираздан а — ала чабдыла,
Чабдыла эселе — не табдыла?

Кёнчекликге джайылгъан батырла,
Бусагъат къалтырарла сизде балтырла.
Къолда болуб къара къамам,
Кёблюгюгюзге къарамам.

Не болгьанды таулу джер сизге?
Ким болгьанды таулу эр сизге?
Хайда, сюрюгюз мени джесирге,
А, марджа...

Насыбсызлагьа джетди къаллай хал,
Джети элге барыр джети сал.
Джети джерде джети ит улур,
Сыйыт-къычырыкъ дженгиб кёб турур.

Джети джанны алгьан джанымы
Алыгьыз, тёгюгюз энди къанымы,
Алыгьыз энди, хайда, учамы,
Ёлюуюм болмаз, сиз айтханча, учуз...».

"Огьай,— дедиле,— къоймазбыз ёлтюрюб.
Сатарбыз сени, тенгизден ётдюрюб.
Сени юлюшюнг — сынджырны базыгьы,
Сен болурса къулну джазыгьы.

Огьай,—дедиле,—кёл кенгдирдиле".
Тарта-соза Тау артына эндирдиле.
Джетдириб джангыдын къашына-кёзюне,
Эл къыйырында къойдула бирине.

3
«...Бууунланы кесгенди джиб,
Аягьым — айры агьачда.
Да къыйынды энди къачхан
Джесирлик аркъанын юзюб.

Ол а этеди намаз,
Иннет этиб Аллах ючюн.
Ой джетсе эди кючюм...
Терсликни Аллах да унамаз,
Таулу да унамаз терсликни!

Армау а — армау болдум:
Ангыламайма, аманлыкъчыгьа
Аллах неге керек болду?
Огьесе,
Аманлыкъ этиб бошаса,
Аллахха айланыб баш урса,
Тазаланнганчамы кёреди ол?!

... Ол къулакъ къакъгъынчы, къолларымы
Ычхындыралсам, хорларымы
Билгенча, къымылдайма мен,
Ачыудан хырылдайма мен.

Ол намаз къылыб бошаргьа,
Мен да къолларымы бошларгьа
Джетдирген эдим, алай
Сезди да, этиб хахай,

Юсюме атды мыллыгын.
Къан джюрюмеген бармакъла,
Къуллукъ этелмедиле манга, —
Чыкъды ачы къычырыгьым.

Ёзге билеклерим бла къысыб,
Джаны бар мени джанымча,
Джетелген джеримден къабыб,
Тебредим, туура джанлыча.

Алай эте богьурдагьын
Юздюм да, къара къаны
Къуюла, боркъулдады:
Билдим джауну хорланнганын.

Алдым сауутун-сабасын:
...Ой энди Аллах сакъласын
Джаугьа джесирге тюшгенден,
Игиди сермешде ёлген...».

4
Данакъайла, Уллубашла
Урлагьан сабийлени
Джазыуларын этмей башха,
Кесимики кибик кёре,
Ачыйма. Сабийи урланнган
Къыйынлы ананы кёзлери —
Кёз аллымда. Джюрегимде
Ташны эритген сёзлери:

"Джылама, бала,
Джылама, джаным,
Бир тохта энди.
Тохтамай эсенг,
Ма, Данакъай, Уллубаш,
Ал да кет",—
Деб, терезеден
Узатды джашчыгъын.

Эй, мени Аллахым!
Кюнню бир сагьаты алгьыш,
Бир сагьаты къаргъыш.
Эки тюклю къол
Сермеди да...

— Ой балам...
Ой балам...
Аманнга аууз ачдым,
Эшигим джабылды.
О балам...»

Терезеден узатылгьан
Ананы эки къолу,
Ёзенни толтургьан,
Ашхамны джаралы эте,
Ачы къычырыгьы:
Ой балам...

5
О халкъым!
Излемейин киши хакъын,
Тау ышыгьына къысылыб.
Тишлеринги къаты къысыб
Джашай келген, таулу халкъым,

Сейирсинеме артха къараб:
Эмеген тишлеча ёмюрле.
Аз халкъгъамы буюрулду
Бюгюннге джетмей кёмюлюрге!

Уллу халкъла, айтылгьан халкъла
Къалгьан а — къуру атлары.
Сен да аладанмы онглу эдинг,—
Шууулдайдыла къулакъларым,

Алай а сакъландынг. Къадарынг
Кеб къыйынлыкъгьа тюбетди,
Тюбетди, алай а тюб этмеди,—
Тилинг-адетинг сакъланды.

Сакъланнган а — тынчмед сеннге.
"Тауну сайла да тюзню ал",—
Дерча болмаса бир амал.
Ёзге сен эрча атладынг:
Тюзде терсликге тёзгенден
Игид деб тауда чёб юзген.

Джашасакъ да таш башында,
Эркинбиз да башыбызгъа.
Ол а — эм уллу насыб,
Азат адам тюлдю джазыкъ!

Сакъланнган а тюл эди тынч.
Болгьанда тутарча джюз къылыч,
Халкъ этген эди, дейле, байрам,
Эрликни юлгюсю, баям.

Азлыкъданмы, амалсызлыкъданмы,
Огьесе адамлыкъданмы,
Таякъны тюбю бла ётдюрюб,
Антлы къарнашла этиб,

Къоша да тургьанса бир кёзюуде –
Алай аз эди санынг, аз.
Азгьа уа ким да болуб баз,
Келе эди. Тюз кёзюнден

Таулу садакъ кирсе сора,
Алай ангылай эди халны.
Чыгъыш Ханла, Баты Ханла,
Темирле да, Къурчла да
Кетдиле, Халкъым къалды.

Сакъланнган тынч болмаса да,
Кёрмез эдинг аман тюшле,
Чыкъмасала сени арангдан
Ара-арада амантишле.

Ёзге аллайла адам саннга
Къошулмагъанла ичибизде.
Бизге юлгю, махтау болгьан
Татаркъанла, Ачемезле,
Умарла, Къара-Муссала,
Джандарла эм Джатдайла
Халкъ эсинде къалыб-къалгъан.
Аланы сагьыныб, сагъайта,
Кечмеклик тилейме аладан.

Къыйын кюнледе Къарачайны
Халкълыгьын, сыйын сакълагьанла,
Аны отун, тыбыр отун.
Джакъгьанла, джакълагьанла!

Уялгьан огьуна этеме
Бирде сизни аллыгьызда
Магьанасын билмей къалсам
Джюрюген сёзню халкъыбызда.

Сиз сакълагьан ана тилни
Унутсам, меннге от садакъла
Тийсинле, аманлыкъчыны
Бир тюрлюсюне олсагьатда.

Къара танымагьан ата-бабам,
Кече джулдузлагьа къараб,
Сыртда джол тюзеталгьанды,
Джыл да къайтаралгьанды таб.

Мен а ол джулдузланы
Ана тилимде атларын
Кёбюн табыб да айталмам,
Кёкде таныб да айталмам,
Джыйырма джылдан а атладым.

6
Джити тюл эсем да, не джитиди дерча,
Туура алай а тюлме да сант,
Сюеме, деб джети ант этерча,
"Сюеме" — кесиди эм сыйлы ант.

Аскерчи джангыз бир кере къаргьанады
Эм сыйлы затланы атлары бла.
Сора аны бегите барады,
Джашаууну хар бир атламы бла.

Ахыр тылпыуу бла да бегитеди аны —
Ол — керти сюймекликни кёлтюргюч белгиси.
Мен къаргьаннган сыйлы затланы —
 Ана тилим — эм биринчиси!

Ана тилин тас этген халкъ,
Кеси да дуниядан болгьанчады талкъ.
Ёзге аллай къоркъуу джокъду бизге —
Ол зат тура эсе эсибизде.

7
Бюгюн тилегим да мени,
Ахыр кюн тилегим да мени,
Сюймеклигим, ёхтемлигим да мени,
Къарачайым, джоюлмай джаша!

Туугьан джеринде джылагьан, кюлген да,
Джурту ючюн джашагъан, ёлген да
Субай бусакъгьа, деу эменнге да
Ол насыбды, эм уллу насыб.

Къаллай къыйын заманла болдула,
Алай а адамла адамлай къалдыла.
Сакълаялдыла тиллерин, бетлерин,
Сакълаялмасала да бирде кеслерин.

Юйден узакъда, къышхы сууукъ кюн
Тау сёз эди анача джылытхан таулуну.
Бюгюн а джайгьыда, туугьан юйюбюзде,
Биз къалай сууурбуз ана тилибизге?!

Огьай, огьай, алыб арагьа,
Ёзен тубанча, басмаз аккыллыкъ!
Ана тилибиз турур агьара,
Халкъым деген — халкъча акъыллы.

Тау башында джулдузла — джарыкъ,
Тау тюбюнде — эл ичи джарыкъ.
Къайсынны китабы — "Юйюнге игилик",
Огьай, джыламазбыз тилибиз ёлюб.

Къарча келсе къабырдан туруб,
Таулучукъ салам берир ёрге туруб.
Мен келсем да минг джылдан бери,
Тау тилде чакъырырла юйге ичкери.

Къыйын джыллагьа чыдагьан халкъым,
Рахат кюнледе джоюлмаз, огьай!
Башха халкълача, кесин эсгериб,
Джашар, джашнар Малкъар-Къарачай!!!

ДУНИЯ СЕЙИРЛИГИ КИТАБДАН
(1980-1984)

МЕН — ДЖАШАУНУ ДЖАНЫНДАМА

Кийик адамны къыйын болгьанды джашауу
Дейдиле. Меникимиди да тынч?
Кёрюне да болур – аланыкъы кюрешни аяты болуб,
Бизники болгьанча тыныч.

Алай а, мен да джулдузгьа тюл, ташха абынама, 
Джашар ючюн керекме тырнакъларгьа.
Кийик адамла джаныуарла бла кюрюшген эселе,
Мен а керекме кесими амандан (адамдан!) сакъларгьа.

Къайсы ёмюрдю да кийик, къыйын?
Адам кийикликден айырылыргьа кюрешген ёмюрмю,
Адамдан адамгьа, кийикге да къоркъуу тюшген ёмюрмю,
Ахырзаман сауутдан джашауну къорууларгьа тюшген ёмюрмю?

Абыннган ташына табыннган кийик адам,
Сени аллынгда айыблыма мен.
Кёкден джулдузча, тамбладан къарагьан Мийик адам,
Сени аллынгда уялама мен.

Бизни ёмюр —
Джерден джулдузгьа тартылгьан кёпюр,
Люуюлдей эсенг да, юзюлме, кёлтюр
Къайгьыла ауурлугьун.

Къайгьыла кетерле...
Сенсе сыйрат кёпюр:
Игиле ётерле,
Джашау этерле.

...Кюннге, отха да джылынама.
Кёкге, джерге да табынама.
Мен — джашауну джанындама.

КЪАЙСЫДЫ ДА ДЕУ?

«Чыкъмагъан джаны,
Чыныкъмагьан саны»,-
Дедиле. Ёзге аны ючюн
Аны джюгюн алмады киши,
Кеси этди кесини ишин.

Къайсыды да деу:
Уллу сууму, гитче сууму?
Тенгизге рахат, базыб джетгенми,
Ахырат азабын сынаб джетгенми,
Къайсыды да деу?

ХИРОСИМА ТЮШ ТЮЛДЮ

Къалапеледе атылгьан садакъ
Тохтатмайды кесини учууун,
Ахырзаманнга джетеди учу.

Тулпар тирейди анга кёкюрегин,
Ол а тешиб аны джюрегин
Барады, сызгьырыб ачы.
Къутулмазса къачыб.

Джуртунгу ташлаб аумазса таудан,
Джалыныб да къалмазса джаудан.
Садакъ — Къара Кюнню къара таягьы.

Мен а барама сыртны,
Сыртыма кёлтюрюб джулдузлу кёкню,
Къучакъгьа джыйыб гюллерин джерни,
Тылпыуум кебдире чыкъны.

Алайына – тиеди садакъ:
Гюлле буруладыла кюлге,
Джулдузла батадыла кёлге,
Ахырзаман келеди джерге.

...Уянама къара тер басыб.
Къарайма кёз алмай Айгьа.
Тюшден къоркъгьан тюлмюдю джазыкъ?
Хиросима тюш тюлдю, айхай!...

ДЖАЗЫУ ДЖАРСЫУ БЕРСЕ ДА

Джазыу джарсыу берсе да,
Эрни эталмаз гырмык.
Къан тёгюлген джерге да,
Джашил чыгьады кырдык.

Чексиз джулдузлу кёк, сен,
Сыйыналдынг джюрекге.
Джаным санымдан кетсе,
Кетер джулдузлу кёкге.

Санланы тарлыгьындан
Бу кёкню кенглигине,
Термиле да болур джан...
Ол кюнню келлигине
Мен а болалмам разы...

Къышхы чепкенин джыртыб
Тыкъ ёшюнлери джазны
Чыкъгьандыла, къалтырай.
Насыблыма о къалай,
Джашил дуниягьа къарай.

Алай,
Элия чартлаб урду да,
Къаяны къаны къачды.
Менде адам джюреги
Ол затха турду къаршчы.

Аны бла къалса уа...
Къаядан таш юзюлюб,
Тар джолда джаш атлыны
Къойду джашауун юзюб.

Ачы къычырыкъ этиб,
Къолундан элияны
От къамчисин сыдырдым,
Къутхаралдым дунияны...

Ой къууанчым, къууанчым
Кёзбау кибик кёрюндюнг:
Адам ол къамчи бла
Башха адамгьа керилди.

Ма ол заманда болду
Башым керти да хайран:
- Ким къутхаралыр джерни,
Адамны да къайгьыдан?

- Джангыз да адам кеси,
Аны оюму, эси...

Джазыу джарсыу берсе да,
Эрни эталмаз гырмык.
Элия чартлай кёкде,
Ёседи джерде кырдык.

КЪЫЙЫН БОЛСА ДА АРИУДУ

Джюрегими къычырыгьын кёкюрегим къайтарады,
Къабыргъаларым къайтарадыла.
Ичлеринден кюйюучюле,
Ай медет, алгьа къартаядыла.

Ачыр зат а азмыды адамгьа...

Ачыр кёзюуюнде ачымай,
Ачымаз кёзюуюнде ачыгъаннга,
Адамлыкъ гюллери ачылмай,
Дунияда джашаб баргьаннга
Не этгин, бир айт, ачымай,
Не да гюнахсыз ачыса,
Ачырыкъ адам ачымай.

Ачыр зат азмыды дунияда...
Ёзге къууаныр зат кёбдю андан.
Къыйын болса да ариуду,
Ёр джол адам улу баргьан.

БУРУНДАН АЙТЫУ НЕ ДА ШАРКЪ ТАУРУХ

Фыргъауун ёзенни башын джабдырыб:
«Мен — Тейри, кёк ишлетдим»,- дегенди.
Сора дюнгюрдетиб, от чакъдырыб:
«Табыныгьыз, элияма»,- дегенди.

Тамада къауумну, эсли къауумну,
Аны фыргьауунлугьун билген къауумну
Тутханды да къурутханды.
Къара халкъны санамай чёбге,
Кеси ишлетген алдауукъ кёкден
Ауаз бериб къоркъутуб тургьанды.

Алай а бир кюн керти элия
Урду да, фыргъауун тёнгереб тюшдю.
Энтда шагьат болду дуния:
Эл ашагьан эмегенден эл Тейриси кючлю!

ДЖАШЧЫКЪНЫ КЪУУАНЧЫ

Табигъатны джайгьы чепкенинден
Кюз берекети билиннген кибик,
Тыкъ кюлтеледе акъ сют билине,
Джандет Боракъны белинде кибик,

Джашчыкъ келеди эшекде
"Чу, хомух", — дей да, кёл эте.
Бал чибинни артмакъларыча
Джер бал ийис эте, кюлтеле.

Эл кёрюннгенлей а хамхотдан,
Эшек созуб, джарыкъ окъур да,
Кёнделен джолну джёбелер
Джюгю дженгилирекча болур да.

Ёзенден а джашауну ауазын —
Адам ауазын келтире аяз:
«Бузоу анасын эмди да кетди,-
Чыгьар ингичге тиширыу ауаз.

- А марджа, акъыртын сюр къойланы,
- Бугьаны мюйюзюне илинирсе, эсле».
Не къой мангырагьан уятыр къаяланы,
Не аджир къаяланы кишнете кишнер.

Ол ауазлагъа къымылдай келирле,
Кюлтеледен аз-буз кёрюне эшек къулакъла.
...Не эсе да къысха-къысха барама
Сабийлигиме, элимеча къонакъгьа.

Поэзияны къаллай атына минсем да,
Ёзенден Гъаршха джайылыб къулачым,
Джайны эшекге кюлтелеб келген
Джашчыкъны къууанчына джетмез къууанчым.

КЪАРАЧАЙ

Биринчи кере кёргенча къарайма,
Айырыла тебрегенча къарайма алай,
Ёхтем, ётгюр, ариу бетинге
Кёб къыйынлыкъ кёрген Къарачай.

Не этерикди — келген кетерикди,
Кёмюллюкдю чексиз къарангыгьа.
Андан болур бирде кёрюннгени
Мыдахлыкъ, тансыкълыкъ да сауну къарамында.

...Барама тар ёзенни ичин,
Къычырыб джырларым, джыларым келе.
Къаяланы джыйрыкъ бетлерин
Ба этиб, сыларым келе.

Мен, мында, мийик къая ранлада
Ёлюклеге тюртюлюб къалдым.
Къаялагъа сынлагъача къарагъанымда,
Сын болдум, тюрлене къаным.

Озгъан джангурла да джибитедиле мени,
Поэтни сакълар джамчы къайда аладан.
Къыйынлыкъладан сакълагъан бир джамчы билсем,
Джерге терк джаярем аны тауладан.

Артыкълыкъ, къатылыкъ кеб кёре келген,
Алай а, билмеген терсликге бюгюле,
Халкъым, нечик къууанама мен
Берекетден толу бюгюнюнге.

Къууанчым ёзенни башы бла барады,
Джайыла башха ёзенлеге.
Таулача уллу къууанч барды
Джуртум, халкъым дей билгенлеге.

Багъыр улуну абдез къумгъанындан
Абдез алыб, алай киреме
Поэзияны намазлыгъына.
Сора адам дуниясын кёреме,
Ийнанама обурлугьуна.

Сора джашил дунияны кёреме,
Ёлюмсюзлюгюне базама аны.
Къайгъыны, къарныча, бир джары кюрейме,
Джазама назмуланы.

Сора джюрекден чачыла башлайды
Сагьышны басыннганы.
Джуртсузла джуртларын табарла,
Насыбсызла — насыбларын.

Къыйынлыкъ къатланмаз, къайытмаз,
Къууанч къатланыр, къайытыр.
Аман айтханны эл айтмаз,
Иги киши айтханча болур.

БУ ТИЛДЕ СЁЛЕШГЕНДИЛЕ

Бу тилде сёлешгендиле: Къарча,
Адурхай, Трам, Науруз, Будиян...
Мен да бу тилде джазама назму —
Къарачай сауду, кёреди дуния.

Суусуз да къалдыкъ джай чилледе,
Джалан къалыргъа да тюшдю сууукъда.
Алай а биз халкъбыз, бизге ёлюм джокъ
Ана тилибиз саулукъда.

Бир уллу стадионнга сыйыныб къалырча
Азбыз, ёзге айтсынчы базгьан,
Бизни халкъ кёрген къыйынлыкъланы
Чегалырча бармыды базман.

Къарагъанладан тюл, къагьышханладан
Бола келдик кёбюне да биз.
Нарт улусу болгьанды чанчхан
Эмегенни кёзюне да миз.

Аз эсек да кёб тёгюлдю къаныбыз.
Дагъыда джазыуубузгьа болалмайбыз ие.
Джашайбыз, къыйынлыкъ — юйюбюзню оя,
Биз да аны джангыдан сюей.

Терсликни джаныуар ауузун да байларгъа керекди,
Алгъан бла къоймай кёзюн.
Ол затха себеб болур эсе уа
Бёрю ауузун байлаучу сёзюм.

ТЫНЧЛЫКЪ КЕРЕКДИ

Бай болгьанды джашау.
Кийимлерибизде джокъду джамау.
Кийимге джамау салыргьа да боллукъду...

Сыннган кёлюме уа — джарау къайда,
Джарылгьан джюрегиме — джамау къайда?
Хоу, джюрегим эки джарылгьанды,
Аны джарылгьанына кетедиле
                сагьышларым...

Кёпюр керекди. Огъай,
Тынчлыкъ керекди,
Бир-бирин ангылау керекди.

Поэзия —мени Аллахым.
Ийнанама санга,
Таянама санга,
Чыгьарбыз тангнга.
Шукур Аллахха!

АДАМ ТУРНА ТЮЛДЮ

Адам турна тюлдю,
Джайны ызындан айланырча.
Ёзге анга да керекди джылыу,
Адамгьа, адамлыкъгьа ийнанырча.

Шорбат чыпчыкъ да тюлдю адам,
Анга керекди дунияны кёрюрге.
Адамдан сора билмейди бир джан
Тюшеригин бир кюн ёлюрге.

Къыйынлыкъ — къыйынлыкъны келлигин билгенимдеди,
Келгенни кетерин, кетгенни келмезин билгенимдеди.
Бек багъалатханынг бюгюн биргенгеди,
Тамбла уа? Анга кёре башха къайгьы неди?
 
Къыйынлыкъ — къыйынлыкъны келлигин билгенимдеди,
Къыйынлыкъ — анга мадар билмегенимдеди.
Къыйынлыкъ — эки дунияны бирине бегиялмагьандады,
Къыйынлыкъ — кетгенни белги иялмагьанындады.

Къыйынды, ачыды адамны къадары.
Къайытмайды киши баргьан болмаса ары.
Джангыз сагъаябыз аланы тюшде кёрюб,
Турабыз кесибиз да алагьа сынла кибик.

КЮНЮБЮЗ БОЛМАЗ КЪАРАНГЫ

Ата-бабам, джолгъа атланса,
Кесин урушхача бегитиб чыкъгъанды.
Не джау киргенде, не кюз биченде
Къылыч ура алай чыныкъгьанды.

Къарачайлыла!
Тойларыбыз зынгырдатыучу къаяланы
Къаныбыз къызарта, азмы ёлгенбиз.
Къанлы джауу болсакъ да къайгъыланы,
Тынчлыкъ а кёрмей джашай келгенбиз.

Алай а, не къыйынлыкъла кёре келсек да,
Бир кишиге салмагьанбыз бой.
Таула сын болурча кишилик этелгенбиз,
Джулдузланы тебсетирча — той.

Бизни кюнюбюз болмаз къарангы,
Джауну джюреги болгьанлыкъгьа къара.
Саула къой эсенг, таб сын ташла
Сюеледиле джулдузлагьа къараб.

СЮРГЮНДЕ КЪАРАЧАЙ ДЖАШЧЫКЪ БЛА
АНАСЫНЫ УШАКЪЛАРЫНДАН
(Сойкъырымны-сюргюнню къуру ал эки джылында (1943-1944) огъуна, акъыл-балыкъ болмагъан 22 минг къарачай сабий къырылгъанды).

- Ання ач болгъанма...
- Эркишиге ач болгъанма деген айыбды.
- Анам, мен уллу болгьанма да?
- Хоу, балам.
- Бек уллу болсам Къарачайгьа кетербиз да?
- Хоу, балам.
- Анам, Минги Тау къаллайды?
- Тюени сыртына ушайды, балам.
- Биз аны къачан кёрлюкбюз?
- Кёрлюкбюз дегенлей турсакъ, балам.
- Анам, бу къашыкъчыкъланы не этерикбиз?
- Кавказгьа барсакъ бал ашарыкъбыз, балам.
- Бал анда, къашыкъла мында...
  Алай нек болгьанды, анам?
- - Анам, гитчечикле ёлмейдиле да,
  Мен ёллюк тюлме да?
- Хоу, балам...
- Анам, атам а нек къайытмайды?
- - Биз а къайтырыкъбызмы?
- (Ёлмесек, Аллах, сен джазыкъсын)
  Къайытырыкъбыз, балам, къайытырыкъбыз.
- Къачан?
- Сен уллу болсанг...
- Ання, ач болгьанма.

АДАМ КЮЧЛЮДЮ

Нечик къарыусуз адамчыкъма мен,
Азгьа да кёб къыйнагъан кесими.
Кёбге да аз къууана билген,
Ач ачыугьа талатыб джюрегими.

Алай а, билмем алдай а:
Умутну ашы да кёбдю,
Булутну башы да — кёкдю,
Джерни джашнары алдады.

Бир Муссагьа бир фыргьауун
Табыла келсе да дунияда,
Болмаз джашауну къаргьауум —
Адам кючлюдю элиядан.

ДЖЮРЕК БЛА КЪАМА

Онг джанымдан сол джаным аууруракъды,
Сол джанымда — джюрек, дунияны къайгьысындан толу.
Онг джанымдан сол джаным дженгилирекди,
Сол джанымда джюрек – къанатлы, умутлу, ийманлы.

Тюзсе, къаманы да келгендиле джюрюте
Сол джанларында. Алай а,
Джюрек  аны башындан къараб тургъанды.

БИДЖИЛАНЫ АСХАТНЫ ЭСГЕРЕ

Эртденли сызгъырады боран,
Чыгьыб къагъышырча болгьанма.
Къардан, кюртден толгъанды болгьан,
Мен да къалмазма булгьанмай.

Ёзге, боран, сугьул кюркенге,
Ансы тутсам отха къыздырырма.
Не кесинг къалагьан кюртлеге
Бузчакъмакъ башынгы бысдырырма.

Охо да, боранла, боранла,
Сен къышны улуучу итисе.
Сезесе да иенги ёллюгюн,
Алгьадан джылауун этесе.

Къышны уа джел ауруу басханды,
Кючю джокъ андан аязыр.
...Тарайдыла тырнау да, басха да
Джазны джашилчач аязын.

СЮРГЮНДЕН  КЪАЙЫТХАННЫ СЁЗЮНДЕН

Адамгъа Аллаххача къарамам ёмюрде,
Аллахдан да азмы къалды кёлюбюз.
Джуртха джашаргьа къой эсенг, ёлюрге,
Къайыталмай къалды узакъда кёбюбюз.

Меннге керти да ачыкъ болгъан бир зат:
Бизге ташадыла къадарны джоллары.
Джети джукълаб эсиме келмез эди,
Къарт анам джуртсуз къалыб джылары.

Не таулучукъ сорур деб меннге:
Нек туугьанса деб сен алай анда?
Мени уа тюк чакълы гюнахым джокъ анда...

Болдула керти да сынау заманла,
Къыйын кюнле кёблени джутдула.
Иш а анда тюлдю. Иш — сени туугьанынг,
Ана тилингде сёлеше тургьанынг,
Джашагъанынг Къарчаны джуртунда.

Ол — тюзлюкню хорланмазлыгьы...
Таулада джазгьы хауа, джазгьы.

БЁРЮ

Терслик этилгенди, къалай унутсун адам,
Къан къызгьанды, къалай сууутсун адам.
Къара къамагъа чабаса да болмайды,
Къара ташны къабаса да болмайды.

Ачыуум джити болгьанды къылычдан,
Къычырыкъ этиб тёнгерейме къырдышда.
Джюрексиниб ауама ары-бери...
Къарасам, чегетден чыгьыб бёрю

Азауларын агьарта келеди меннге,
Санагъанды ажымсыз да кесине тенгнге.
Алдауукъдан айырайым кертини,
Энди сенден бир алайым дертими.

"Харам тенгле этген аман джора ючюн,
Тюз болгьанлай тюшген хар джарам ючюн" -
Бычакъны урама сабына дери,
Урама да бурама ары-бери.

Тишлерим бла къабама богъурдагьындан,
Эсиреме къанны боркъулдагьанындан,
Дуккуллайма, кёл кенгдиреме,
Ахырында бёрюню башын
Темир быкъыгъа илиндиреме.

Ой бошуна, бошуна той тутдум:
"Таш бла ургьанны аш бла ур", — унутдум.
Бёрю баш айтады ызымдан кескин:
«Къайда терсликни къуруталдынг эсе,
Мени орнума бёрю болдунг да кесинг..."

ПОЭЗИЯ ЁЛМЕЗ

Акъ сёз, джашайса хайырынг джугъа,
Бизге таянчакъ, къанат да бола.
Тураса, кёзлеча, кёзлеуча ачыкъ.
Къабланама сеннге джюрегим ачыб,
Джюрегими да ачыб:
Кёреме кесими алгъындан кескин,
Файгьамбар тюл эсем да, мен да тюл мискин.
Гитче эсе да фахмум,
Гулоч таякъгъа таянмаз назмум.

Мени поэзиям — Хакъ бла адам.
Иги джора этеме андан:
Дуниягьа ахырзаман келмез.
Поэт ёлюр, поэзия ёлмез!

ТАРТ ЧАЛКЪЫНЫ

«Тарт чалкъыны, тарт,- деди къарт,-
Кес хансны аягъындан.
Топракъда чиририк санланы
Не хайыр аягъандан».

Чам этгенде алай чам этди,
Мен кюлдюм бургъунчу къарным.
Гырмык ургьанда уа алай урду,
Гебенден тартыб чыгьаралмай къалдым.

Кырдыкны джашиллиги чабхан эди кёкге,
Къартны берекети — биченликге.
Мен ол къартча чалкъычы болалмам,
Къайнагьан айранны ичгенликге.

Дуниягьа белгили болмасын аты,
Ол эсине да келмейди аны.
Мангылайларындан терлерин атыб,
Ишлегенледе кёбдю адамлыкъ.

Бегимеклик да уллуду алада
Джашаугьа, ишге, игиликге.
Биз кетсек да башхала ишлерле деб,
Артадыла ташын биченликни.

Джашау деген гюллю, сейир джерни
Арта аман хансын, ташларын,
Бу дунияда халал джашарым келди,
Ол таулуча, къарт таулуча джашарым.

КЮН ДЖАШАСАМ ДА

Кюн джашасам да, адамча джашаб,
Кетерге излейме аны.
Кёлюм-джюрегим джазгьы кёкча джашнаб,
Кёкню-Джерни къучакълаб ангым.

Кюн джашасам да, таб бёрю ауузун
Байлаб, ачмай кетмесин сёзюм.
Ата-бабам этмегендиле алай,
Алманы ала орнатхан терекден юздюм.

Тамбла кюн ариу боллугьун билдире,
Къызарады кюн батхан джаны.
Келлик кюнлени ариулугъу ючюн
Джерни азмы къызартды адам къаны.

Кюн джашасам да, адамча джашаб,
Кетерге излейме аны.
Сизни арагъызда турурча джашнаб,
Назмулагьа бурулгьан джаным.

БЕРИДЕН АРЫ

«Бериден ары джууукъ
Болдукъ» деселе адамла,
Тынгылайма айталмай джукъ —
Менден тамада ала.

Алай а, билеме иги:
Суу кёмюкчады ол белги.
Ёлюм къарамайды джылгьа
Да, ким кетер, къайдам, алгьа –
Къартмы, джашмы? Белгисизди,
Ёлюм дегенинг бетсизди.
Ансы кьарты ючюн джашы
Таукел салмазмы эди башын.

Аллай мадар джокъду, айхай,
Бизге къалгьан бушуу, хахай.
Ёлюмню къатыды джоругьу,
Анга къарт-джаш да джолугъур

Бетден-бетге, кёзден-кёзге.
Уруш тюзю — къуру экигизге.
Сени джанлы — тюз ишлеринг,
Ёлюм джанлы — кир ишлеринг.

Ким хорлар — къыйынды билген,
Артха къайытмайды ёлген.
Аты иги бла къалгьан
Болур ёлюмню хорлагьан.

ИСЛАМ УЛУ (1844-1964)
АЙТХАН ХАПАРЛАДАН

ДЕЙДИЛЕ

Къошчула къазан асхандыла, дейди,
Этме дегенни басхандыла, дейди,
Умут бла этди ёз тутдургьан, дейди,
Бораннга, сууукъгьа чыдатхан, дейди.

Этни къаны къачханлай джыртарыкъдыла, дейди,
Эжиуню басыб джырларыкъдыла, дейди, бурундан,
Татаркъан къызылбеклени къалай туурагъанындан.

Кёллери рахат эди кеслерине базгьандан,
Эт да алкъын тюшмеген эди къазандан,
Бири да хазырламагьан эди бычагъын,
Гыбытны да бошланмагьан эди бучхагьы,
Хапарны да башланмагъан эди аллы,
Алайына – юслерин басды къанлы.

Барысын байлагьандыла, дейди,
Шапагьа эм къартны сайлагьандыла, дейди.
Бизни сакълай болур эдигиз, дейдиле,
Къарт таулуну хыликке этедиле.

Къарт тизгенди аш саламгьа этлени,
Сыйлайды кёнчекликге келгенлени.
Ала уа этин сыдырыб, сюеклерин
Къарт таулугьа бередиле, кемирсин,
Джазыкъ кеси халаллыгьыбыздан семирсин.

Къарт таулу уа биледи этерин,
Кёзю-къашы бла кёллендиред нёгерлерин,
Къонакъланы ой сыйлаудан сыйлайды,
Алларына этме дегенни къалайды.

Къарынларын ачлыкъ къысханла джортууулда,
Джаякълары къызыу-къызыу къымылдаб,
Ауурланадыла этден: эт — этге деб,
Шорпа уа — бетге деб. Эй, шорпа уа къайда?
Къазан шорпаны къарт аудургьанды алайда.
Гыбытны да бошлаб, къойгьанды айрансыз,
«Ай, къырды,- деб, чабхандыла,- иймансыз».
Джангыз бири сюркеле барыб,
Тёгюлген джеринден бираз шорпа уртлагьанды.
Кёнчекликге келгенледен джангыз ол сау къалгьанды.
Харамгыбытланы халал къарачай эт  джаргьанды,
Эллерине ма ол хапар баргьанды.

ГЁДЖЕБ

Бир гёджеб Къарачайгьа салыб келгенди дейдиле,
Тутушну таулула къачан да бек сюйгендиле дейдиле.
Алай а бу джол хорламдан умут юзгендиле,
Къонакъны пелиуан кючюн сезгендиле.

Киши чыгъалмайды анга базыб,
Чыкъгъан да тёнгерейди джерни къазыб.
Бедишлик болургьа тебрегенбиз дейдиле,
Гёджебге артмакъ боллукъну излейдиле.

"Ой сыйлы къонакъ, ашыкъма да ауузлан,
Табыллыкъды сени тутар бир улан".
Тынгысыз болуб атлайдыла ары-бери,
Тулпар Алий болса эди бёрк кийгенледен бири.

Сора айтады кёб сёлешмеучю бир къарт:
«Бёрк кийгенледе Къара-Шауайча джокъ эсе нарт,
Джаулукъ къысханлада танг кюшчюгю болгьан бард.
Хоу, гитче келиниме айтама.

Ол бир кере инейк сауа тургьанлай,
Ийнек сермеб челегин тёкдюрген эди.
Ай алайына, келиним кёлтюрюб,
Ийнекни чалмандан быргьаб ийген эди.

Энди аны хо этдиралсагьыз,
Ол башыбызны бедишден алыр эди."

"Эй, ол Сатанай бюгюн бизге джараса,
Биз анга баш ургьанлай турур эдик", —
Деб ашыгьыш кетдиле келечиле...

Ма келеди эркишича кийиниб,
Ай къалыр да тиширыу болгъаны билиниб.

Къонакъ келгеннге ёрге турургьа излейди,
Ол а: "Аллах ючюн тебме, къонакъ", — дейди,
Олтуртады тобукъларындан басыб,
Кеси уа кетеди ызына айланыб.

Къычырадыла: тутуша бар, кетме деб,
Эй, марджа, аллай хомухлук этме деб.
Къонакъ гёджеб а: "барма къоюгьуз, - дейди,-
Ол меннге этерни этгенди дейди.

Джетер джетмез тобукъларымдан бошады дейди,               
Тутушсакъ а къояр эди ёлтюрюб".
... Джыйылгъан джамагъат сыйлы къонакъны
 Барады дейле сылаучугьа кёлтюрюб.

ЭКИ КЪАРТ

Хар кимни башха тюню-тюшю:
Дайым мени кёз аллымда
Эки къарт дуппур башында
Къабыргъаларындан кырдыкга тюшюб.

Юслеринде къочхар тонлары
Джылытадыла, болсала да эски.
Ары-бери силке къолларын,
Даулаша, сёлешедиле экиси.

Нарт заманлагьа къочхар тонлагьача,
Чырмалыб турадыла къартла.
Тон тюбюнден къарагьан туудукъчукъ
Аланы ишлерин, сёзлерин да къатлар.

Озгьан заманнга ким къараялыр
Сансыз этмей, этмей къаугьа.
Аргъы кюнбетни къаялары
Къарагъан кибик ёзен суугьа.

Баргъан заманнга ким къараялыр
Акьылман кёзден.
Замансыз шкок атылады
Керексиз айтылгьан сёзге.

Къартла билмеген не зат болур?
Барын да биледиле къартла.
Къойла кырдыкны отлай келиб
Тохтаучандыла, алагьа къараб.

Сора ёмюрлени тузлу терлерин
Джалайдыла тонланы юсюнден.
Джашчыкъ а, къымылдаб тонну тюбюнден
Чыгьады да, илгендиреди аланы.

Тонну этегин джашчыкъны юсюне
Атады да къарт, къалкъыугьа киреди.
Туудугьу — сабийлиги артха къайтханча —
Джюрегине рахатлыкъ келеди.

КЪАР ХУРТДАГЫ

Къар хуртдагы къабыргьада —
Огьурсуз къышны къалгъан-булгъаны
Кебиннге чырмалыб тургьанча...
Боранлы къышдан къалгьан олду энди.
Джазыкъсыннган огьуна этдим.
Къар хуртдагы къабыргьада...

БИЛЕМЕ

Билеме: ёллюкме джашлай,
Кёрюб болмасам да ёлюмню.
Джюреклери тынчла, джууашла
Джашаучандыла узакъ ёмюрню.

Джюз джыл джашагьан билмейме поэт,
Аны ючюн болмазма кёлсюз.
Къалюбалада джашагьан нартны да
Нарт сёзю — ёлюмсюз.

СЁЗ — КЪАНАТЛЫ

Къанатлылагьа бералмайма тилими,
Сёлешдириб, алагъа тынгыларча.
Ала да бералмайдыла къанатларын,
Ала кибик мен да бир учарча.
Сёз а — къанатлы...

НЕК?

- Къалай аридула джулдузла...
- Ышаннга салыргьа табдыла бек.
- Не дейсе!? Мен кетеме.
- Нек?
- Джюрек къарады сенде.

ДЖАН УРГЪАН КИБИК

Бу кёкмюдю, огъесе джаныммыды
Умут джулдузлагьа керилиб тургъан.
Бу булутмуду, бушуууммуду,
Учхан джулдузгьа джаназыгъа баргьан?

Бурху джюрегим да нек урады былай,
Бютеу Аламгъа джан ургьан кибик?
Кеси да тюнене бла тамбланы байлаб,
Бюгюнню сыйраты болгьан кибик?

БОРАН

Боран джылыныргьа излеб,
Боранлай эсе уа.
Кесин юйге, адамгьа
Андан ура эсе уа.
Аны киши да билмей
Тура эсе уа...

Ангылайма, билселе да,
Джылы къоюнларында
Бузну эритирге
Азла сюерле,
Азла базарла.

ДЖЕР КЕСИНЕ ЧАКЪЫРАДЫ

Керек тюлдю джугъунг,
Келгенди джукъум,
Джер кесине чакъырады.
Учхан джулдузум —
Джанлы сюрген къозу,
Къаны саркъа, макъырады.

Тауусулгьан болджал...
Саргьалгьан болджар...
Аджал.

ЁЛЮМСЮЗЛЮК НЕДИ ДА

Джыла,
Кёзню терезесин, кёлню эшигин этиб.
Джырла,
Джюрекни къысыр къая этиб.
Джылла чачыладыла къаядан кетиб.

Ётюрюк. Заманды бизни элтген кёлтюрюб,
Кесибизбиз чачылгъан да джылладан кетиб.

Елюмсюзлюк неди да? Къайда башланады ол?
Кёлсюзлюк бошалгьан джерде башланады ол.

ТОХТАМАЗ ДЖЮРЕК

Тейри берди атны джюрюгюн,
Аны сакълар онг бермеди ансы.
Талагъы тургьан джюрегим
Хырылдайды, аууб къырдышха:
Билеклерим — сыннган арышла,
Сагьышларым — аугьан арбаны
Бурула тургьан чархлары...

Терк юзерме арыш бауланы,
Хамыт бауну аладан да терк.
Кюлдюрмезме къанлы джауланы,
Алагьа ачыугъа тохтамаз джюрек.

ШАХАР ОРАМДА

Джол чыракъны джашил кёзюне
Сыпас эте, ётеме джолну.
Арабала, джаныуарлача,
Юсюнге чынгаргьа турадыла хазыр.

Аланы къурушдургьан
Джол чыракъны къызыл кёзю.
Акъыл джыйдыргъан да —
Къолан таякъчыкъ.

Теблеб кетерге хазыр тургьан
Джаныуарланы къанджал сыртларында
Кёл кенгдириб чабарым келе,
Ётеме джолну...

КЁЗЮМ КЮЛЕ ТУРСА ДА

Кёзюм кюле турса да,
Турады кёлюм кюе.
Оту джанаргьа у намай,
Тютюнден толгъан юйге
Ушайма. Насыб отум
Джанмай къалды аз-кёб да.
Терс тюлдюле Джер, Кёк да.
Не этгин,
Къыйынды адам джолу.

КЁЗЛЕРИ ДЖАЗГЪЫ ЭРТДЕННИ

Деу элтгенни элталмасам да,
Элтирме биреу элтгенни.
Илячин сёзлерим болурла
Кёзлери джазгьы эртденни.

Джазыу джыгъалмай къалса да,
Мени да джылла джыгьарла.
Джап-джашил джазгьы кырдыкла
Кёз орунларымдан чыгъарла...

АСКЕРДЕ

Аугьунчуннга барыргьа керекди
Аз да болмай кёлде экилик.
Ёзге буйрукъну толтургъунчуннга
Ауаргъа да джокъду эркинлик.

НЕ КЪАЛЫР

Кырдыкны бурайыкъ да, ол юзюлмесе,
Биз бичен ишге кирейик.
Назмуну кёчюрейик да башха тилге,
Андан не къалыр, кёрейик.

ДЖУЛДУЗ ТАШХА УШАДЫ СЁЗЮМ

Къаяны ташы ёзенде тохтар,
Поэтни сёзю — башха джюрекде.
Джаннган джюрегимден тютюнлей юзюлген
Сёзюм бирде ушады ташха:
Кюйюб, кёкден тюшген джулдуз ташха.

"ХАРС" ДЕБ...

"Тарс" деб, къара джюреги атылгъанында,
"Харс" деб, джангызгъа барды азатланнган джаны.

КЪАРАНГЫ БУТУН СЫНДЫРДЫ

Къарангы бутун сындырды да
Ёзенни терк кючлейме деб, —
Кийикни терк тутама деб,
Къаядан секириб, бутун сындыргьан
Бёрюге ушаб къалды.

Танг аласында къарангы
Ауур асхай кетиб баргьанда,
Кёлеккеси да —
Ит къабхан тюлкюню къуйругьу кибик,
Элде хоразла кёл кенгдире,
Бир-бири ауузундан алыб,
Ызындан созуб къычыра эдиле...

КЪАЙДАСЫЗ, ЧАЛКЪЫЧЫ ЭРЛЕ!

Тыбырда къалгъан къызлача,
Чалынмай къалгъан джерле,
Къаудан къычырыкъ этелле:
Къайдасыз чалкъычы эрле?

АТ ЧАБСА, ИТ ЧАБАР

Ташлы джолда от чакъдыра,
Фахмуну аты чабды.
Тишлерин уруб чакъдыра,
Зарлыкъны ити да ызындан.

Фахмуну дюлдюрю учду да,
Кёкде Къой Джолда кишнеди.
Зарлыкъ ити, кёкге къараб,
Улуй къалды, эрши улуй...

ПОЭЗИЯНЫ ДЖАНГЫЛЫГЪЫ

Поэтни джангызлыгьын
Джангыз башха поэт билир.
Поэзияны джангылыгьы,
Айхай, джангызлыкъда келир.

КЁЛЮМ ТЕНГИЗГЕ БУРУЛГЪАН КЁЗЮУ

Къыз келеди чыгьа тенгизден,
Тенгиз келеди аны ашыра.
Аллына ёте да бетине къарай,
Бутларына, белине чырмала.
Ийнакъланнган къыз кюле-ышара...

Къыз тенгизде джюзгенлигине
Тенгиз аны азсынады.
Ызын ба эте юзмезде,
Ызындан къараб ахсынады...

Тенгизни чексиз термилиуюне
Адамдан толу джагьа да — шагьат.
Кёлюм тенгизге бурулгьан кёзюу —
Сен къол силке ташайгъан сагьат.

ТЮБЕТ БИЗНИ

Эмегенни джангыз кёзюча,
Джол чыракъны къызыл джаннган кёзюн,
Уруб чыгьарырча бола,
Амалсыздан дагьыда тёздюм.

"Арбаланы Тейрилери — светофор,
Къаршчы барсанг къалырса гимигиб",
Чамны къой да, сюр арбангы
Излей эсенг бюгюн меннге игилик.

Кечигеме, кёлюм бола учхун.
Айтхан багьанга аллай бир къошуб
Берирме. Кетгинчи учуб
Мени анга бир джетдир ансы.

"Терк болушлукъну" арбасыча бар.
Халым таб тюлдю.
Джетдираллыкъ тюл эсенг да, "кёрейик",- де.
Аллындан тюнгюлтме.

Кюн мутхуз болса, учакъ учмазча,
Кёлюм джарыкъ боллукъ эди мени,
Кёрлюк эдим сени.
Кюн а — чууакъды.

Ай медет...
Не да эт,
Тюбет бизни.

АНГЫЛАДЫМ ИГИ

Сени сюйгенден къалама да ёлюБ...
Улугъан итни да ангыладым игИ...
Лагьым да джокъ бу затха, аллындан биЛ.
Инсан сюймекликсиз джашаялмаймыды дуниядА?
Керти ол затсыз джарымаймыды джоЛ?!
Ой, джюрегими болмай эсе,  назмуму къойнунга аЛ.
Ол мен бек термилген акъ къойнунга акъ сёзюмю саЛ.
От тюшген джюрек – алайды хаЛ.
Ой, джюрегими тартыб алыб сугьалсам эди къаргьа... . Сау къаЛ.

ДЖАЗ БАШЫ

Мазаллы таш келе эди тайыб.
Бугьа сиреле эди мынгайыб.
Таш а келе эди джерни терен къазыб,
Бугъа уа сиреле эди кючюне базыб.

Сора ташха салды башын, салды,
Ай медет, истем болалмад да къалды.
Таш болса эди кесича бир бугьа,
Тебремез эди былай бойну бурула.

Бугъада боюн, борбай да бар,
Алай а, джууукъдан-джууукъ болады джар:
Туракълайды, джууаклары сыдыра джерни.
Тюз эрнинде мийик джарны джангы кюч кирди.

Бугьадан эсе къалды ушаб къысыр къаягьа,
Суу къаяны джуугьан кибик, юсюн тер джууа.
Ол чыдады, чыдамады джазгьы джар башы:
Кетди бугьа къобхан суугьа къоюб джер башын...
Пелиуанны эсиртдинг да, эссиз этдинг... эх, джаз башы.

КЁКНЮ ЧАЧЫ

Кёкню чачы — кече
Джерни юсюне тёгюлгенди.
Мен а къалгъанма кечге,
Ёмюрде да джеталмазма энди.

Чачынгы чачыб ойнамам,
Сени чачынг тёгюлмез юсюме.
Тенгизге ашыгьыб, джеталмай къалгьан
Суугьа, сын таш — ызы.

Джюрегим учхан джулдузча кюе,
Таш болгъанды джетгинчи сеннге.
Сын таш болгъанды
Сюймеклик кёгюнде кюйгеннге.

КЪАЗАНЛА

Джюрегимде къайнагьан къазанланы
Кимле ышырадыла отун,
Кимле къууанч бла бушууну булгьайдыла анда,
Кимле аладыла кёмюгюн,
Кимле ышарадыла озгъун.
 
Бир къазанда къайнайдыла къууанч бла бушуу,
Араларына четенчик салыныб турса да.
Къазанны башына бир къууанч, бир бушуу къалкъый...

Поэтни джюрегинде къазанла бош болсала,
Аланы тюблерине къаладыла чёгюб
Бушуу, мыдахлыкъ, къара къайгьыла —
Алай ауурдула, къарадыла ала.

Поэтни сёзю дунияны джылыта,
Джюреги толады къурумдан.
...Бир кюн а поэт кетеди дуниядан
Дунияны дуния бла бир къыйынлыгьын алыб.

БУЛУТ

Ичин тёге сёлешеди булут,
Джер бёлмей тынгылайды анга.
Ол булутха болады асыу.
Зуккочук эте, шошаяды кёк.
Кюн тиеди.
Ичин тёкген къара булут
Дженгиллениб, джарыб,
Акъ булутлагьа къошула болур.

ДЖАШЫРТЫН КЪАБХАН ИТ

Мах, мах деб чакъырдым ёлюмню,
Бир кюн джашаудан эригиб,
Ол а — джашарым келгенде келди,
Ой ёлюм — джашыртын къабхан ит!

КЪАЛАЙДЫ ЭКЕН?

Таза тау суу.
Джашил джагьа.
Игиди кюн.
Джагьагьа атылгъан чабакъгьа уа
Къалайды экен?

ДЖАУ,  ДЖАНГУР

Джайгьы чилле кюйдюрюб бетин
Джерни ушатханды къартха.
Умут булут, огьур джауум бол да,
Джашлыкъны бир къайтарчы артха.

Бол, джангур, джылы да, джангы да,
Къартайгьаннга къайтар кийик саулугьун.
Джукъланнган сезимлени джангыдан джандыр да,
Джайгьа бир къысдыр джазгьы джаулугъун.

Джау, джангур, сюймекликча джау,
Термилген джерни бир сугьар.
Джангыз кечеге кырдык чыгьар
Минг шукур дей сеннге, минг махтау.

Джау, джангур, сау кечени джау,
Элия да кёкде ташсынмаз.
Эртден бла джай бир ариу кёрюннюкдю
Джазгьы джаулукъчугъу бла башында.

АЛАМГЪА СЫЙЫНМАЗ БУШУУУ

"Ана тилинги ёле баргьаны —
Ахырзаманны келе тургъаны",-
Деген эди бир индейли къарт...
Джюрегим мени, сын таш кибик къат:
Ол къарт — халкъыны ахыр адамы,
Аламгьа сыйынмаз бушууу аны.

Анасы ёлген чыдайды,
Ана тили ёлген а?
Адамы ёлген чыдайды,
Халкъы ёлген а?

КИМ ЮЧЮН?

Кечени къара бармакълары
Акъ имбашларынгда сени –
Олду шашдыргьан мени.

Тангны акъ бармакълары
Къара чачынгда сени —
Къартаймаз ачыуум мени.

Мени уа къол аязымда —
Сюймеклик аязында,
Джулдузла джилтинлей джюрегим,
Ким ючюн джанады да?!

ЧАБАКЪ

Таза тау сууда ёрге чынгаб
Чабакъ къарайды джашил джагъагьа.
«Аз иги тюлдю анда джашау»,-
Деб келеди аны кёлюне.

Алай а бир кюн чабакъчы
Аны тутуб силдеди джагъагьа.
Джашил джагъа къара кёрюндю,
Ызына чынгады джаны чыгьа.

Къабары тауусулмагьан насыблы,
Джуртун табды, сууну табды.
Алай а кёбле къалдыла узакъда
Ётюрюкню къармагьын къабыб.

ИННЕТ

Джайны кёбюрек джыйсам джюрекге,
Къышха орун азыракъ къалыр...

ЭШМЕЛЕРИНГИ КЕСДИНГ...

Эки эшменге ушатыб
Экитизгинлерими эшдим.
Сен – эшмелеринги кесдинг...
Назму тизгинлерим къалдыла
Эшмелеринге сын ташла кибик...

ОНГ ДЖАНЫМДАН СОЛ ДЖАНЫМА КЁЧСЕНГ

- Къызны бир къууандыргьан джаш да джаханимли болмаз,-
Дейме мен.
- Гюнахсыз къызны джанына тийген а - джаханимден чыкъмаз,- 
Дейсе сен.

- Сени таныгьанлы бир джандетде,
Бир джаханимдеча турама туура.
Алай а, онг джанымдан сол джаныма кёчсенг,
Кёб зат тюрленир деб этеме умут.

- Мен да алай деб турама,- дейсе.
Экибизбизми тюрлюрекле,
Огьесе сюйгенле бары да былаймыдыла экен?

КЪАУДАН

Гебеннге урулгъан бичен
Къарайды ичинден ахсыныб:
Ол ёсген, чалыннган джерге
Келеди чыгъыб алысын.

Къачхы алысын – джазгьы кырдык  болмаз.
Ёзге ол да татымлыды бек.
Аны биледи къой эм ийнек,
Бичен да биледи аны.

Игид да дейсе, биченнге эс бурмай,
Алысыннга джайылгьандыла малла.
Алай а хар затны кёзюую,
Биченни багъасын къыш кесер.

Биченнге, алысыннга да
Бурну бла сызгьырады къаудан:
Айтыб айталмазча къыйынды
Ёсюб, бишиб, чалынмай къалгьан.

КЪАРА КЮННЮ АКЪЛЫГЪЫ

Мен, ол, сен —
Адам инсанла.
Мен ёлсем,
Артха къалгьанла

Асырарла мени
Келген адетдеча.
Ол затха да
Къууанама ненча.

Асырар адамым,
Асыралыр джерим —
Къара кюнню
Акълыгъыды ол.

Бушуу кюнню
Къууанчыды ол.
Къайгьысыз бол, джюрек,
Къайгьысыз бол.

Биз таукел къарайбыз
Эм ачы кюннге.
Бек уллу насыбды
Ол да, билгеннге.

ЕСЕНИННГЕ

Джанына кеси болду Азраил,
Кёб соруу-сууал этди кесине.
Саулугьунда терлеб ишлеген
Поэзиясы болду анга кешене.

Поэтни джаны табмайды тынгы,
Тынгысызлыкъны кесинден туугьанча.
Хар назмусу кёрюнеди меннге,
Аны къабыры къычыра тургьанча.

Къычыра тургьанча аны къабыры,
Не кеси кесген ол къан тамыры.
...Поэт кеси да – адам улуну                Къычыра тургьан джалан тамыры.

БИЗ ТАУЛА ТЮЛБЮЗ...

Биз таула къой, тюлбюз къаяла.
Алай а, башыбыз бла
Кетмейдиле ётюб къайгьыла.
Башыбызны да иймейбиз энгишге,
Тюлбюз деб таула, къаяла.
Джюреклеклерибиз —
Къая эрнинде нарат терекле...

КЪАРАЧАЙЛЫ ДА ВИНЧИ КЪАЙДА?

Ол кюндюз адамла бла булджуйду.
Кече уа, кече,
Джангызлыкъны чыгъын иче,
Джюреги къазакъ бёрюча улуйду.

Ол кесине разы тюлдю,
Адамлагьа да тюлдю разы.
Къайытмаздан болурму кетген
Деулени джазы?!

Къарачайлы да Винчи къайда?
Тынгылайды тау, тынгылайды къая...
Нарт къабырла да турадыла тынгылаб,
Сакълаб сенден, менден да джууаб.

КЕТДИ КЪАЯДАН КИЙИК

Кетди къаядан кийик,
Къая уа — бир аман мийик.
Джюрегим барады кюйюб.
Бёрю сюрмеди аны ызындан,
Садакъ атылмады анга джаядан,
Ол абыныб кетди къаядан.

Мен да кёргенме талай джер-суу...
Къайда, къалай келсе да ёлюм,
Бергенлей турлукъ кёреме  джарсыу.

Алай а,
Бек сюйген къаясындан,
Бек базгьан къаясындан
Ычхыннган кийик — джарлы.

Андан эсе, таб джанлы
Джыртха эди. Ол заманда
Аны къанын
Кимден аллыгьымы биллик эдим.

Кийиги джоюлгьан къая,
Оюлургьа аз къалгьан къая.
Тауушсуз къычырыкъда къарышхан
Ранларынг — джюрек джараларымча...

ДЖАНЫМЫ ДЖАНЫ

Джети къат джерим,
Джети къат кёгюм,
Джетегейим,
Джети джулдуздан къуралгьан сёзюм —
Къарачай.

Джюрегими джети къатында
Джети къанатлы умутум —
Къарачай.

Дунияны джети сейирлиги бирге къошулгъанча,
Джер бла Кёкню байлагьан джанкъылыч да
Джети тюрлю бояудан къуралгьанча,
Бирге къошулгьан бу джети хариф:
Къарачай.

Ыйыгъымы джети кюню,
Сагьышым, алгьышым да мени,
Джети джаханимим, джандетим да мени
Ой, Къарачай.

Мен кетерме болджалым джетиб,
Назмулагьа бурулгъан джанымы сеннге саугьа этиб,
Джангыз сен джаша.
Ол заманда мен да джашарыкъма,
Джанымы джаны Къарачай.

АСЫРЫ СЮЙГЕНДЕН

Буз отха кёмюлюрге излейди
Джюрегим асыры кюйгенден.
Кесимден бошаргъа тебрегенме
Мен сени асыры сюйгенден.

Джулдуз учуб кюйгенинде,
Джерге джетгени — таш болду.
Кябагъа салыннганында уа,
Ол къара таш да баш болду.

Джулдуз умутум джарыталмады,
Джангырталмады дунияны.
Кюйген джюрегим назмумда —
Къара ташыча Кябаны.

ЫШАРА ЭДИНГ БАШХАГЬА

Сюймеклик кёзлеую — кёзлеринг.
Кюймеклик кёзлеую — сёзлерим.
Ышарыуунгу татыуун — джилексиндим.
Джюрексиндим сора неге?

...Ышара эдинг башхагьа.

КЁРГЕНМИСИЗ?

Бир къанатлы къанатлы кёргенмисиз...
Хай-хаймы?
Джангыз джагъалы суу кёргенмисиз,
Огъаймы?
Джангызлыкъ кемире тургьан джюрегиме
Къарагъыз сора...

ДЖАНГЫДАН ДЖАША

"Джангыдан башласам джашаб,
Башхаракъ тюрлю джашарыкъ эдим".
Аллай мадарынг барды:
Джашынгда... къызынгда... туудугъунгда...
Ишингде...сёзюнгде... назмунгда...
Башхаракъ тюрлю джаша.

ЭКИ ДЖЮРЕКЛИ АДАМЛА

Мени эки джюрегим барды:
Бири джюрек болуучу,
Бири да акъыл болуучу джерде.
...Поэтле — эки джюрекли адамладыла.

УУЛУСА, ДЖАУУМ, АЛАЙ А...

Уулу уа, джауум, уулуса,
Алай а, къалай улурса,
Ууунгдан да дарман эте
Билгеними эшитсенг.

КЪЫЛЫЧ

Кюз биченликге ургъандыла къылыч,
Келген джаугьа кёлтюргендиле къылыч,
Терезеге, эшикге да салгьандыла къылыч.
 
Ариу сюеклиге айтхандыла: къылыч,
Ётгюр уланнга айтхандыла: къылыч,
Сабийге сюйюб атагьандыла: Къылыч.
 
Джазгьы кюнде сууурулгьан да — джанкъылыч,
Бир юй болгьанлагъа да дегендиле: къынын табды къылыч.
Мен билмеген болур дагьыда талай "къылыч"...
Ата-бабаланы джашаулары болмагъанды тынч.

КЪАЛАЙ БОЛАЙЫКЪ АЗАТ

Дуния — джашау бла ёлюмден согьулгьан бир зат:
Къайгьыладан къалай болайыкъ азат.

СЮЕМЕ

Сакъалымы сюеме артыкъ
Ёлгенимден сора да бир кесек ёсери ючюн...

БИРИНЧИ СЕЗИМЛЕ

Аязны къол аязы
Бутларынгы тюкчюклерин
Терс джанына сылады.
Мен а кёз къарамым бла
Аланы ызына тюзетдим.
Бетиме къарагъанынгда уа,
Уялгьандан, бир айыблы иш этгенча,
Джерге кириб кете эдим.

ШОШМА

Шошма. Ол себебден башыма бошма.
Шошма. Алай а, манкъуртлагьа къошма.
Шошма. Юзюллюк кюртню шошлугьу бла.
Шошма. Джазгьы кёкню шошлугъу бла.
Шошма. Соруу-сууал баргьан къабырча.
Шошма. Ташны теше тургьан кырдыкча.
Шошма. Быргъыдан чыгъарыкъ окъча.
Шошма. Атарыкъ тангны шошлугъу бла.
Шошма. Айтыллыкъ Сёзню шошлугъу бла.
Шошма. Дауурну-къайгъыны аллына тургъаным ючюн.
Шошма. Джюрегим Хакъ бла болгъаны ючюн.
Шошма. Аллахны аллында тургъаным ючюн.
Шошма. Андан белги, изин сакълаб тургъаным ючюн.

МУССАГЪА

Мусса бек фахмулу эди,
Ёлюм анга къарарыкъ болса.
Шыбыланы юйю къуруйму эди,
Фахмуну джауларын урса.

Не болса да игиге болады:
Къара кючле джаудула анга.
Ёмюрю элиядан бугъуб,
Джибимеген джауумлада,
Аны ангылаяллыкъ да болмаз.

Элия элге джетерин,
Башханы сакъат этерин
Сюймей эсенг а?
Халкъ къайгьысы джюрегинги ашай,
Кесинг ючюн а билмей эсенг а джашай,
Билмей эсенг а?

Кёлюнг Адамгьа, Аламгьа да ачыкъ.
Джюрегинг джерде болгьаннга ачыб,
"Ёмюрню дауун" айтала эсе уа?

...Да кетди. Гюнахы къурусун.
 Аз джашаса да баш болалгьан,
Саулай халкъына джаш болалгьан
Мусса, Батчаланы Хаджи-Кишини джашы.

Поэтлик хадж къылыныр анга,
Ёмюрлюк джыр айтылыр анга.
...Елюмсюз эталмаса да бу дунияны,
Мусса биргесине алыб кеталды
Бир кесегин хатерсиз элияны.
1982 джыл, июлну 14

«ДЖАНГЫ АЙ бла ДЖУЛДУЗ» дефтерден
(1989-1993)

ХАЛКЪЫМДЫ МЕННГЕ ФАЙГЪАМБАР

Баш бошлукъ меннге — эм уллу насыб,
Кишини болмам къазанчысы.
Халкъымды меннге файгъамбар,
Мен а — аны азанчысы.
10.08.1989 дж., Баталпашинск ш.

КЁК бла КЁЛ

1
Чууакъды кёк.
Джангыз бир булутчукъ,
Сизни юйню башында, мийикде,
Къызара, агъарады.

2
Джанкъылыч толкъунлу кёл рахатды.
Хурла кёлча, рахатды кёл.
Кечеледе уа, аны эки джырыб, андан
Алтын мюйюзлю къочхар чыгьыучусун билемисе?
Къайдадыла сени къой сюрюулеринг?

3
Рахатды кёл.
Алай а бир-бирде андан
Кёк кюкюреген,
Аджир кишнеген,
Буу ёкюрген,
Бёрю улугьан
Тауушла чыгьадыла.

КЪОБАН  бла  ХУДЕС СУУ

1.
Бир джюрекде чайкъалгьан
Кёк умутларыбыз бла
Джер къайгьыларыбызны суратын —

Теберди бла Худес суу
Бирге къошулгьан джерни
Кёргенигиз болгьанмыд?

Дагъыда къаллай бирни
Кёк суу бла ол Джер суу
Бир бетли болуб къалалмай
Барадыла танылыб.

Биз дуниядан кетгинчи
Джюрегибиздедиле ала —
Къобан бла Худес суу.
Биз дуниядан кетсек да
Дунияда къаллыкъдыла
Къобан бла Худес суу.

2
Джети къат джерден чыкъдым,
Джети къат кёкден тюшдюнг.
Къошулдукъ, къошулгъан кибик,
Къобан бла Худес суу.

Бий, бийче болдукъ – бир болдукъ,
Тёнгек бла джан кибик.
...Артда кирди арагьа
Ишеклик, джылан кибик.

Къайырылдыкъ. Айырылдыкъ.
Кёмюлдюм джети къат джерге,
Кёмюлдюнг джети къат кёкге —
Тёнгек да джокъ, джан да джокъ,
Теберди, Худес да джокъ.

БЕГИМЕКЛИК
 
1
Шыйых болгъанынгы биле эсенг,
Фыргъауун дегенликлерине къулакълама.
Абдез тау суудан ала эсенг,
Намаз да таугьа айланыб къыл:
Джашауунгдан айырылсанг да,
Айырылмазса ийманынгдан.

2
Экибиз да тау суудан алгьанбыз абдез:
Мен суу туугьан таугьа айланыб къылама намаз.
Сен суу ашыкъгъан тенгизге айланыб этесе намаз.
Тейри уа башыбыздан къараб турады.

ЭРКИНЛИК БАШЛАНАДЫ ЭР-ДЕН

Эркинликмиди туудургъан эрлени,
Эрлемидиле болдургьан эркинликни?
Алай, алай да болур, ёзге,
"Эркинлик" деген сёз башланады "Эр"-ден.

СУУ бла ТАЛ

1
Кетиб баргьан сууну ауазы
Джарыкъча чыкъгъанлыкъгъа,
Мыдахлыгъы,
Тал болуб,
Сыйыт этеди джагьада.

2
Тал терек чачы тозураб,
Джыламсыраб, сюеледи джагьада —
Назик къолла къайдан тыйсынла —
Сюйгени кетеди, кетеди, кетеди.

Кетеди суу, айырылады,
Терек а къалады джагьада.
Аны джашил кёз джашлары
Тенгизге дери барырла сууда.

Ёзге суу не къадар саркъса да,
Айырылалмаз джагьада талдан.
Суу башха джары кетиб барса да,
Анга тал не бек ачыса да,
«Суу ёлмесин» деб, алгьыш этер.

Суу къуруса уа – тал да къуруду
Анга бушуу эте, къыйнала.
Кесибизни кёргенча болама,
Суу бла талгъа къарасам дунияда.

КЪАР

Тюу машалла, ариулукъгъа!—
Дуния джашар.
Тау башлагъа джулдузладан
Джауады къар.

Джулдузладан джауады къар,
Джулдузладан.
Кёлюм мени, сют кёл кибик,
Болгьанды акъ.

Джюрегиме, джериме да
Балхамды къар.
Кюн айтса да: "Эрингме, къар",
Эриме, къар.

Ким айтса да, эриме къар.
Эриме, къар.
Шо, джауаргьа, шош джауаргьа
Эринме, къар.

Кёкден тюшген мёлек кибик
Сейирди къар.
Бу ариулукъгьа, тазалыкъгъа
Назмум да къор.

Мен бек сюйген бир джаннга да
Ушайса, къар.
Меннге джылы кёрюнюрсе
Болсам да къарт.

Ахыр кюн да кёзлерими
Кючден ача,
Шыбырдарма: сау къал, джаным,
Къар... Къар-а-чай.

БУЗДЖЮРЕК

Кече къоркъмай айтама:
Кюн джокъду.

КЁПЮРНЮ КЪУЛАКЪЛАРЫ

Кёрдюм джашау деген
Джанкъылыч кёпюрню къулакъларын:
Джылай тургъан тиширыу бла
Джырлай тургъан тиширыуну кёрдюм.

СУУ бла ДЖАШАУ

Суу джагъаларын талай кетгенча,
Джюрегинги талай кетеди джашау.

БАЙЛАБ ТУРУР

Джаны чыкъгъынчы джанкъылыч
Кёк бла Джерни байлаб турур.

ТАЛ ТЕРЕКЧА ТАЛГЪАНДЫ ДЖЮРЕК

Суу джагъаларын талагьан кибик,
Дунияны талайды, тарайды къайгъы.
Ахырзаман сагъыш къобандан
Тал терекча талгьанды джюрек.

Саз топракьдан, юзмезден, ташладан
Кёрюнмей къалгьанча терек,
Сёз топракъдан, юзмезден, ташладан
Толгьанды джюрек, толгьанды джюрек.

Ырхыча баргьан къайгьыладан,
Тал терекча, талгьанды джюрек.
Тозурагьанды, тамырлары ачылгьанды,
Чал терек болгьанды джюрек.

Ёзге умутун тас этмегени себебли,
Тебеди, урады, джашайды джюрек.
Кюреше, сермеше тургьанлай,
Ёлсе да алай ёллюкдю джюрек.

БИЛСЕ ЭДИ

Меннге баш уралла деб тура эди намазлыкъ.
Аллахха баш ургьанларын билсе эди ол...

ИЙНАНА БОЛУРМУ?

Кийикни атды.
Джетди да бойнун тартды.
Этин ашады. Терисин а —
Намазлыкъ этди. Керти
Аллахха ийнана болурму ол?

КЪАРАКЁТЛАНЫ ИССАНЫ ЭСГЕРЕ

Къазакъ бёрюча, джангызлыкъгьа юрендим.
Кёб закийге къатын болгъан,
Барысындан къызлай къалгьан
Поэзиягъа юйлендим.
02.08. 1989 дж.

КЕТДИ ДЖАШАУ, КЕТДИ

Бир ариу къызны
Кийими къолунгда къалыб,
Кеси сыбдырылыб кетгенча,
Кетеди джашау,
Кетеди джашау,
Кетеди.

Къараб къаласа аны ызындан...
Акь маралгьа ушаш ол джалан тиширыуну
Кём-кёк сууну джашил джагъасы бла
Кете баргьаны, узая баргьаны;
Аны туу санларында
Аллай бир ауурлукъ эмда дженгиллик.

Ол сыйдам, ариу санланы
Сыларгьа тюшген эди насыб
Бир кече. Эртден бла уа,
Тыялгьанмы этерик эдинг,
Турду да кетди.

Сеннге къалгьаны
Не чач тюйреуючю, не къол джаулугьу
Дегенча, бир унутхан заты,
Эсге тюшюрюуле,
Эмда
Юйюнге, джюрегинге сыйынмаз
Бир мыдахлыкъ.

...Сени аллынга къараб,
Бюсюреусюз
Къучакъ джая эдим тюнене.

Энди уа —
Джаным чыгъаргьа джете,
Къолларымы узатыргьа да болалмай,
Ызынгдан къараб турама.

Нечик ариу, нечик татлы
Тиширыу эди джашау...

Сени былай терк кетеринги билсем,
Сени былай этеринги билсем,
Не кюн, не кече
Бермез эдим тынгы,
Билмез эдим тынгы.
Ай медет, кетди джашау...
Кетди.

КЪАЙНАМА

Джюрек, джюрек,
Сен мени да, кесинги да
Къыйнама.
Кюнча джаныб, джарытмай эсенг,
Къайнама.

Сюе эсенг, сюймеклигинг
Джарасын.
Ол сау этсин
Джерни, кёкню, адамны да
Джарасын.

Кеси аллынга кюе эсенг,
Кюйме, къой.
Джауунг кёрсе, табалар да,
Тутар той.

Не да болсун,
Бош къазанча къайнама.
Керексизге кесинги да, башханы да
Къыйнама.

Джюрек, джюрек...

КЪУУАНЫР ЭСЕ УА КЪАРАЧАЙЛЫ

Аламла иеси къараса бери
Кёрюр эди: джелимауузла тутуб Кюнюн, Айын,
Бир тюз малчысындан инаралына дери
Джюреги джарылыб ёлгенин къарачайлы.

Джюреги джарылыб ёледи къарачайлы...
Джуртун табханында да тюзлюгюн табмай,
Джерине, тилине эркинлиги болмай,
Джюреги джарылыб ёледи къарачайлы.

Ишде, сермешде да джигитлик кёргюзюб,
Аны ючюн а сыйын, къыйынын да табмай,
Бюгюн-бюгече да ат-бет аталыб,
Джюреги джарылыб ёледи къарачайлы.

Хакъы тас болгьанына турса да тёзюб,
Халкълыгьы тас бола баргьанын кёрюб,
Тёзалмайды. Тёзмей да болмайды.
Джюреги джарылыб ёледи къарачайлы.

...Алай а башха заманла келдиле:
Джелимауузладан къутулуб Кюню, Айы,
Бурун кибик къраллыгьын табыб,
Халкълыгъын сакълаялыр эсе уа къарачайлы.
05.09.1989

ЭРКИНЛИКГЕ ЭЛТИР ЮЧЮН ДЖОЛ
 
Элия урургъа ёчдю былайын,
Алай а, эркинлик кёбдю былайда.
Элиягъа чыдар кюч да болайым,
Чыдаялмай, дюккюч болуб да къалайым,
Ёзге терсликге, терсге тартмам орайда —
Джаным кёкге джууукъду мийикде, былайда.

Чыбыкълагьа джыйылгьан элия,
Быргъылагьа къуюлгьан къобан,
Фыргъауун мени да сизге къошаргьа изледи,
Къабха, масхабха джыяргъа изледи,
Алай а, мен кютю болургьа унамам.

Ибилис мени къылларгъа, къулларгьа,
Аллахха, адамгьа къаршчы ууларгьа
Умут этди – алдаб да, къыйнаб да.
Мен уруб аны бир кёзюн алдым.
Кёрдюм дунияда бузлаб да, къайнаб да —
Муратыма уа джетелмей къалдым,
Сыйрат кёпюрден да ётелмей къалдым.

Эркин элия, ур, кюйдюр мени,
Къул сезимим, къул сёзюм бар эсе,
Джюрегим ит эсе, зар эсе,
Эркин элия, ур мени, кюйдюр.

Эркин элия, тюш джюрегиме,
Кёз джилтиним, сёз джилтиним бол.
Азат кючюнгю нёгерликге алама
Эркинликге элтир ючюн джол.

СЕНИ КЁРГЕН КЪУУАНЧЫМА НЕ ДЖЕТЕР?

Аллах барды. Энтда тюбетди бизни,
Къайгьыладан къалгьанчама артылыб.
Къышны ичи бла гяхиник джол тартылыб,
Джаз келгенча, алай кёрюндюнг кёзге.

Шукур этдим джашауума, къадаргьа —
Умутумда болгьан къызгьа джолукъдум.
Излей эсем сени бла джашаргъа
Бузамамы таулу адетни, джорукъну?!

Ётюрюкден айырырбыз кертини,
Тилибиз да, Тейрибиз да бизни — бир.
Ба этеме кёзлеринги, бетинги,
Тюшюмеча, юйюме да таукел кир.

Ахырзаман джууукълашхан дунияда
Сени кёрген къууанчыма не джетер?
Ёксюз къалгьан къуш балача уяда,
Сенсиз къалса, ёхтем джюрек не этер?

Джашилбайракъ, джангы айлы, джулдузлу
Джаз да, сен да бир-биригизге ушайсыз.
Минги Тауну джарыгьына къошулуб,
Джюрегимде джашарыкъсыз, джашайсыз.

Бу дуниядан кетген тёрем болса да,
Тауусулуб джерде сууум, къабыным,
Сиз джарытхан джюрегим чыракъ болуб,
Турлукъ болур, нюр джаннганлай къабырым.

ДЖАНГЫ АЙ БЛА ДЖУЛДУЗ

Бисмилляхиррахманиррахим!

Джангы Ай бла Джулдуз!
Къойма мени джолсуз,
Къойма бизни джолсуз,
Джангы Ай бла Джулдуз.

Джуртда Терек — Джангыз.
Джерде Адам — джангыз.
Къойма бизни джангыз,
Джангы Ай бла джулдуз.

Гюнахлагъа батыб
Тура эсек да биз,
Къойма бизни атыб,
Джангы Ай бла Джулдуз.

Къойма дуниясыз,
Къойма ахратсыз.
Тау башындан да къара,
Сын ташымдан да къара.

Къадау ташы джанны,
Джандет ашы джанны —
Сенденбиз умутлу —
Джангы Ай бла Джулдуз!

Сизни нюрюгюзден
Кюрен тартханд кёлюм...
Джулдуз сёзюм халкъгъа
Джангы Ай бла кёрюн!

СЕНИ АМАЛТЫН...

Сени амалтын сау бир тукьум, бир эл да,
Ариудан да ариу кёрюндюле кёзге.
Лайпан джюрекге, сен тюз багъа берел да,
Поэзияма, кесиме да бол кюзгю.
Аллах десек — биз джюрекге къарайбыз,
Гъарш десек а — биз къарайбыз кёклеге.
Алай а мен, къуру джулдуз кёзлеге
Разыма къараб турургъа ёмюрюм..
Лисан джангур, байсан джангур — сёзлерим,
Айгъа огьуна урдурур эдиле гяхиник.
Не медет, тилим тутулуб турады,
Ырхы кибик басханды да сюймеклик.

Бу бош сёздю, бош излемди дегеннге,
Уллу Аллах кеси тёрелик этер.
Не да болсун, сюймекликге кюлгеннге,
Ийнандырырча, сюймеклик ауруу тиер.
Адамны Адам этген, баш этген
Мен билеме ол сезимди — джашнасын!
Игиликге, мийикликге тюз элтген,
Не да болсун, ким да болсун — джашасын!
Насыб — Сени бу дунияда кёргеним,
Илячинча, мурат, къанат кергени.

Къалай ариуду бюгюн кюн, алай а,
Ышаныргъа боллукъмуду джазгъы кюннге?
Заманны зыраф иймей оноу этерми эдик?
Ышан. Ийнан. Джазыуубузну джазайыкъ кесибиз.

Разы эсенг...джазы эсенг да шахарны,
Алыб кетер эдим Юч Кёк Эн-нген элге.
Бир-бирибизни ангыларбыз деб этеме умут.
Иги сагъыш эт — насыбха алгъыш эт.
Я рабби, болурму экен джазыу? Болур.
Тангны атдырама иги джора эте.
Ханым, пайтон хазырды, хазыр эсенг, мин.
Айтылыннган акъ сёзге амин де, амин.

ТАУКЕЛЛИК КЕРЕКДИ

1
Эки джанымда эки къара суу:
Экиси да ариу, экиси да таза.
Къайсында сууутайым къызгъан джюрегими,
Къайсындан ичейим тобукъланыб, къабланыб?

...Экисинден бирин сайлаялмагьандан
 Суу къатында суусабдан ёлеме.

2
Суу къатында суусабдан ёлеме.
11.03 1990 дж.

КЕСИМИ УНУТХАНМА

Сен атыб келген тангнга ушайса,
Мен батыб баргьан кюннге...
Мен кесими унутханма
Сагъыш этгенден сеннге.

ДЖАРЫКЪДАН ТОЛУ ЭДИ..

Къара, къарангы кече
Кюрешсе да тырнакълаб,
Джарлы джерге танг атды —
Чал танг.
Дагьыда
Эртден дертден тюл, нюрден,
Джарыкъдан толу эди...

БАРААТ КЕЧЕНИ НАЗМУЛАРЫ
(Джюз намазны орнуна — джюз назму)

Бараат кече,
Сууаб-гюнах дефтерле ауушуннган кече,
Назму дефтерлериме къарадым мен.
Джюрекден айтылмагъан тизгинлерим ючюн
Тоба этдим,
Кечмеклик тиледим.

Шериатда уят джокъ,
Адабиятда да алай.
Джюрегими ачыкъ эте,
Джюз назму джазыб чыкъдым тангнга.
Тынгыла,
Бараат кече,
Ай толгьан кече
Джазылгьан джазыулагъа —
Назмулагьа.
мартны 11, 1990 дж.

УЯН

1
Уян, чачылгьынчы уянг.
Алай а, кеч болгьан эсе,
Уянмай къалгьанынг, баям,
Иги огьуна болур. Джукъла.

2
Къабланкёллю болалмаз къоян.
Алай а, уян:
Демлеш, сермеш, кюреш.   
Тот этме къамангы учун.
Учалмай эсенг да, учун:
Силкине турсанг къанат битер.
Къаянг-уянг
Ата-бабадан сеннге джетгенича,
Сау-саламат туудугьунга джетер.
Уян.

ГЫЛЫН КЪУШ

Къарангыда джарыкь кёред кёзлерим.

КЮЛДЕ БИТГЕН ГЮЛ

Ёлюм ташада салыб бетджан,
Юсюме джаудурады къайгьыланы.
Къууанчха джаратылгьан бир джан,
Къыйналама тюб эталмай аланы.

Алай а бир-бирде, булутдан чыкъгъанча Кюн,
Къууанч да джокълаучанды мени ышарыб.
Кюл болгьан сезимлени чиригинде гюл
Аман хансха кесдирмей кесин, дуниягьа ышаныб,
Бир ненчанчы кере чыгьа, чагьа болур?!
Бир ненчанчы кере да къуу болуб, агьа болур?!

ДЖАШАРЫКЪМЫДЫ КЪАРАЧАЙ?!

Къара кюн да къара Кюннге,
Къара Айгьа: ийнам кетмез,
Ийман кетмез – Къарачайгьа
Къаргьыш джетмез. Тилек да эт,
Алгьыш да эт. Аман къыш да
Юшюталмагьанды иги сёзню.
Къара къыш да къаралталмагъанды
Минги Тауну. Кишилигибиз
Къаматханды келген джауну.
Тюзлюгюбюз
Хорларыкъды джалгьан дауну.

Иги, аман, бай, джарлы эсе да,
Ариу, эрши, сау, джаралы эсе да,
Мындан сора Къарачай атлы джурт джокъду,
Къобанны тауушундан ариу макъам, джыр джокъду.
Ол фикирди, ол зикирди, кераматды, аманатды —
Бу джер бизге дунияды, ахыратды.

Ата джуртха беклигибизни сынаргъа сюе,
Джазыу бизге къыйынлыкъланы тургъанды ие.
Ёзге къыйынлыкъладан къутулаллыкъ тюлбюз,
Ёмюрде да эркин солуяллыкъ тюлбюз,
Туугьан джерибизге болмасакъ ие.

Бир къауум хоншу джут эсе, зар эсе да,
Джолубуз ныхыт эсе, тар эсе да,
Нартладан, аланладан бизде бир джукъ бар эсе,
Къурарыкъбыз Къарачай деген къралны!

Орта Азияда халкъыбызны къырылгьан джарымы,
Ёлюмден къутулуб, ызына къайытхан джарымына,
Андан, къабырладан, турады къычыра,
Къарачай къраллыгьын табханмыды ызына?

Тутмакъда, азабда къыйналыб ёлгенле,
Джаназысыз, кебинсиз кёрге киргенле,
"Аллах», «Къарачай" ахыр сёзлери болгьанла,
 Джууаб сакълаб турадыла бизден.

Къраллыгьын табханмыды Къарачай?!
Джерине, тилине эркинмиди Къарачай?!
Джашаймыды, джашарыкъмыды Къарачай?!
Сентябрны 14, 1990 дж.

КЪАЙЫТЫР

Игилик эт. Ол къайытмай къалмаз:
Адамдан къайтмаса да, Аллахдан къайытыр.

НАЗМУЛАГЪА КЪАРАЙ

Ёлюб туугьандан эсе,
Туумай къалгъан игиди.

КЁЛДЕ

Джюзеди кёлде къанкъаз —
Кавказ.

ФАЙГЪАМБАРЛА бла ПОЭТЛЕ.

Акъ Сёзле Аллахдан келедиле —
Файгьамбарла билгендиле аны,
Аны поэтле да биледиле.

МЫДАХЛЫКЪ НЕДЕНДИ?

Адам умутунда да джетелмезлик затла бардыла –
Мыдахлыкъ анданды.
Алай а, джетеллик затыбызгьа да
Джетелмей къалгьаныбыз тюлмюдю
Бютюн къыйнагьан?!

КИМ КЪАЛДЫ?

Батчаланы Дауут афенди да кетди эсе дуниядан,
Эски афендиледен, керти афендиледен
Къарачайда киши къалмады сора.

СОРУУ

Заманынгы ашырмайын бошуна,
Къайытырменг къарт атангы къошуна?

"Й" АЧАР: АКЪ.

Телиден туура хапар
Не да:
Гитче бармакъ да асыуду.
Бешикдеги да айтсын, тюзюн айтсын ансы.
Узун сёзню къысхасы
Не да
Къысханы узун хапары:

Муслиман халкъны атын Къурандача,
Онгдан солгьа окъургъа да боллукъду.
"Къарачай" деген сураны магьанасын
Ахыр файгьамбар — Къысха "И"—ачар;
"Й" ачар: акъ (= Къарачай).

АШЫКЪМАЙ АШЫГЪЫРГЬА

Файгьамбарла да кетгендиле дуниядан —
Не этериксе, джорукъ алайды.
Ёзге «джашма, джашау алдады» деген,
Джангылады, кесин алдайды.

"Умут — тау башда, аджал — имбашда",
"Къалгьан ишге къар джауад" — кёребиз.
Кёргенликге уа, керти ишге джетмей,
Ууакъ къайгъылада ёлебиз.

Къыйынлыкъ – болджал салгъандан чыгьады,
Кече-кюн демей ишлерге керекди бизге.
Тюз айтасыз, ашыкъгъан суу тенгизге джетмез,
Ёзге ашыкъмагьан суу да — джетмез тенгизге.

ХАЛЫМ

Бир сабан сюрген ёгюзча ишлейме,
Бир урушха кирген аджирча кишнейме.
Тик ёрге тартхан атча терлегенме,
Кюйюб къалыргьа тебрегенме.

АНГ-ТАНГ

Къарангы.
Къор болмаз анга ангы.
Къарангы.
Къор болмаз санга ангы:
Анг — танг.

ДЖОЛОУЧУЛУКЪДА ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУЛА

БАРАДЫ КЕМЕ

Къара тенгизни акъ кёмюк этдириб,
Мени да джюз тюрлю сагьышха кёме,
Барады кеме. Кече къарангысында.

Акъджал толкъунла агьарыб, джылтыраб,
Бюклениб, къатланыб,
Мыллык атыб джетелле къайдан эсе да.
Ала джанлары болгьан затлагьа ушайла,
Джыйын джанлыгъа ушайдыла ала.

Кечени, тенгизни да джырыб,
Кеме уа барады.
Суу — джау, шох эсе да,
Кемеге ансыз джашау джокъду.

Къадарны кючюне, тенгизине баш урама.
Адамны кесине, кемесине да сейирсинеме.

Джер – Аламда, тенгиз – Джерде,
Кеме – тенгизде, биз да — кемеде
Кетиб барабыз.
Къайры?
Мартны 28, 1992 джыл, Къара тенгиз

ЁЛЮМ БЛА КЮРЕШГЕНДИ АДАМ

Адам джаратылгьан кюнюнден бери
Ёлюмсюз болургьа термилгенди.
Джазыула, суратла керкгенди къаялада,
Ташладан къалала, пирамидала ишлегенди.

Къадар хар джаннга насыбны,
Бушууну да аямай чомарт юлешгенди.
Ёмюрлюк джашауну уа бермегенд кишиге,
Ёлюмсюзленирге Адам кеси кюрешгенди.

Джашаб турурундан тюнгюлгенинде да,
«Бир да къуруса да ызым къалсын,- дегенди,
Джашым, къызым къалсын,- дегенди
Бу къыйын, сейир, ариу да дунияда».

Алай а бютеу дуниягъа ахырзаман
Келирге боллугьун ангылагьанында уа,
"Ол дуния, керти дуния барды" деб,
Кёлюн басар зат табханды дагьыда.

Минг-минг джылны мындан алдача,
Бюгюн да ёлюмсюзлюкге термиледи адам.
Джерден джулдузгьа дери узалыб,
Ёлюмге къаршчы кюрешеди Адам.

Къайдада,
Къачан да
Ёлюмге къаршчы кюрешгенди Адам.
...Ёлюмге къаршчы кюрешгенди — Адам!
Акрополь.

ТЕНГИЗДЕ КЕМЕ

Унух файгъамбарны кемесиндеча барабыз,
Кече-кюн болгьаны айырылмай.
Бир-бирибизге къайырылмай,
Кемечиге билек-дагьан болабыз.

Тенгиз былай чайкъалгьан сагъатда
Бирикмесек — кёмюллюкбюз, ангылайбыз.
Ол себебден Аллахха шукур эте,
Кемечиге, бир-бирибизге да тынгылайбыз.

Эрши къан алыб, къаралгьанды тенгиз,
Толкъунла шын туруб, алай келелле.
Быллай къыямада Аллахсыз, тенгсиз
Къалгъанла, ажымсыз, ажымлы да ёлелле.

Бир кёзюуде суу эки джарылыб,
Тенгизни тюбю кёрюннгенча болады,
Дагъыда элияны кёзю джумулуб,
Дуния къарангыгьа батылады.

"Сен мадар этсенг, мен къадар этерме"—,
Дегенди Аллаху тагьала бизге.
Бюгюн ол сёзле — эсибизде,
Кюрешебиз, къарыуубуз джетерми?

Кёк тенгизге тюшгенча кёрюнеди,
Огьесе тенгизми тёгюлгенди кёкге?
Шыбыла толкъунланы арасында чартлайды,
Джюз минг тонналыкъ кеме ушайды чёбге.

Ахырзаман келгеннге ушайды,
Боллукъмуду сынау андан уллу?
Умут джилтини уа джюрекде джашнайды,
Чырмауладан къутулурму адам улу?

Джер кемеси Алам тенгизде
Батмай, чачылмай барыб турурму?
Биз билген, билмеген дуниялада да
Адам дуниясындан насыблы, къыйынлы да болурму?
Акъ тенгиз. 08. 04. 1992 дж.

ДЖАЗЫКЪСЫНМАЙ НЕ ЭТЕЙИК АДАМНЫ

Туугъан кюнюбюзден ахыр кюнюбюзге дери
Барыбыз да джолоучубуз, джолдабыз.
Барыбыз да къолундабыз Аллахны,
Джалбарабыз джиберме деб палахны.

Джашау джиби кимни къайда юзюлюр?
Тенгиздеми, хауадамы, джердеми?
Тутмакъдамы, батмакъдамы, тёрдеми?
Эшикдеми, тёшекдеми,- ким айтыр?

Биз билмейбиз хазна бир зат боллукъдан,
Билмегенибиз иги огъуна болур.
Ансы билсек турур эдик титиреб,
Джыгъылыр эк замансызлай, тентиреб.

Адам билсе къайда, къалай ёллюгюн —
Нечик ачы кёрюнюред къадары.
Къутулургъа айхай джокъду мадары —
Кёрге кирмез кёргюнчюннге кёрюрюн.

Ол себебден — боллукъ бизге джабыкъды.
Кёк — чууакъды, кёлюбюз а — джарыкъды.
Кёкге булут, кёлге мыдахлыкъ келир:
Ёлмеген да, ёлген адамны кёрюр.

Ёлмеген да, ёлюмню кёрюб, кючсюнюр,
Ёлмеген да ёллюгюне тюшюнюр.
Суугьа тюшген, не этерикди, таш къармар:
Ол дуния барды дер да кёл басар.

Дуния – джарыкъ, кёр а — эрши, къарангы:
Джазыкъсынмай не этейик адамны.
15. 04. 92 дж. Марсель

КЪРАЛ БОЛУР КЪАРАЧАЙ

Къалапеледе ургьанбыз бу джуртлагьа къазыКъ,
Адамча, Эрча джашагьанбыз таш башында да – тауладА.
Рахат кюн да болгьанбыз джурт сакъларгьа хазыР,
Алан къралыбыз да белгили эди дуниядА.
Чыртда эсде джокъ эди келир деб къаЧ.
Ай медет, Асхакъ Темирден сора да къырды  эминА...
Иншаллах, къраллыгьын ызына алыр КъарачаЙ.

Къачан да бизни джолубуз — ачыКъ,
Ат басханны джер биледи къайда дА.
Рысхыбызгьа, джуртубузгьа джутланнган а – ачыР,
Адамлыгьы болгьанны чакъырабыз тойгъа дА.
Чомартлыгьыбыз, халаллыгъыбыз – кесибизге да къууанЧ.
Ашхыладан болсакъ, атыб къоймаз Аллах дА,
Иншаллах, джангыдан кърал болур КъарачаЙ.

Къара, эки джагъасы Къарачай болгьаны ючюн бу назмучуКъ
Ашыгьыш барады тау сууча, болуб таза да, терк дА.
Республика болур Къарачай, Джумхуриет болуР,
Аны ючюн кюрешмеген эркиши тюлдю, киймесин бёрк дА.
Чынг деу тауладан бири — Минги Тау — беред бизге кюЧ:
Ата-бабала да сагъайыб сакълайлА,
Инша Аллах, бурунча кърал болур КъарачаЙ!
Марсель, 16. 04. 1992 дж.

КЪАРАЧАЙ  ЭЛИБЛЕ

Къ
Къаядан къала къарайды,
Къама къарайды къынындан —
Къайгьы, къарала, къорайды,
Къоркъуб къачады къатымдан.

А
Аланла алай айтханла:
Адам — Аламны Адамы.
Ала, аланлача, адамлача,
Айыргъандыла араны.

Р
Разылыкъ, рахмат Расулгьа,
Расулгъа рахмат, разылыкъ.
Рысхы рысхыды. Рахатлыкъ –
Раубазыгъа, резикге, раннга да.

А
Айтылгьан айбат Архыз—
Аланияны арасыды,
Ариулукъну анасыды,
Алдады айныры аны.

Ч
Чегерибизни чекгенбиз,
Чыкъгъанбыз чынгылладан.
Чыдагьанбыз, чыныкъгъанбыз,
Чиркимезча чынлыладан.

А
Ассыла асылалла
Атлары аман бла айтыла.
Аланла — асылла уа,
Алгьынладача — атлыла.

Й
Итлерибиз излейдиле
Иннетибизни илерге.
Иншаллах, илетмезбиз,
Илинирбиз Илкерге.
Апрелни 18, 1992 джыл

САНГА БАШ УРАМА, КАВКАЗ!

Чайкъалады тенгиз, чайкъалады,
Кеме къарышалмайд джелге.
Кёлюбюз тюрлюле булгьанады,
Тансыкъ да болгьанбыз джерге.

Къарангыд тёгерек, къарангыды,
Бир джукъ тюртюлсе уа кёзге...
Узакъда кемени джарыгьы —
Ол да асыуду кёлге.

Узайыб тауладан, къралдан
Бир ай тенгизде баргьанлы.
Бир айт, джуртунгдан, ахлунгдан
Не болур дунияда багьалы.

Аллахны, адамны эсгере,
Билгенимча къылама намаз.
Минги Тау кёзюме кёрюне,
Сеннге баш урама, Кавказ.
Апрелни 19, 1992 джыл, Акь тенгиз

ФАКЪЫРА

"Джокъду мени барыр джерим,
Джокъду мени къалыр джерим",-
Деди.

Сордум анга:
«Джокъмуд сени Ата джуртунг,
Джокъмуд сени Ана тилинг,
Аллахынгдамы джокъду сени?!».

"КЪАРАЧАЙЛЫМАМЫ?"- ДЕБ, СОРСУН КЕСИНЕ

Къулагьыбызгьа азан таууш келе,
Тюркиеден узая барабыз.
Ненча къралгьа элтди бизни кеме —
Къарачайлыла хар къайда да барбыз.

Къарачайлылагьа игилик излесек,
Бютеу дуниягьа тилейбиз тилек.
Алан-Къарачай джурт деселе уа —
Минги Таугьа бурулады джюрек.

Арабда, Тюркде, Америкада —
Къайда джашаса да къарачайлы,
Кавказын, Минги Тауун эсгереди —
Анда чыкъгъанды аны Кюню, Айы.

Неапольну Гарибальди орамында
Тишлеб, нартюхлени тутдургьанларында къолубузгъа,
Стамбулда уа сусабыбызны айран бла кесгеникде,
Туугъан джерибизни тылпыуу урду бурнубузгьа.

Минги Тауну тёппесине чыгьыб,
Джер джюзюнде къарачайлылагьа къычырама азан:
Къайсы джерлеге чанчсагьыз да чыбыкъ,
Къайсы джуртлада ассагьыз да къазан,

Къарачай а — бирди. Джурт — бирди. Аллаху акбар!
Къалгъан халкълача джашарбыз биз да джерни юсюнде.
Тил-тин-дин бар, туз-дам бар, акъ бар,
Джангыз "къарачайлымамы", деб, сорсун хар ким кесине.
1992 джыл март-апрель

ТАТАРКЪАННЫ КЪЫЛЫЧЫНДА ДЖАЗЫУ

Къыйын кюн таулугьа къолунгу берсенг,
Сеннге керек кюн таулу джанын да берир.
Алай а, таулуну уруб бёркюн тюшюрсенг —
Таулу уруб башынгы тюшюрюр.

КЪАРАЧАЙ КЁЛ

120 миллионов кюри радиоактивности — в два с половиной раза больше, чем было выброшено в ок¬ружающую среду при аварии на ЧАЭС — плещется сегодня под открытым небом в озере Карачай. Собственно, какое это озеро, Карачай... Это от¬крытое хранилище жидких среднеактивных отхо¬дов — "продуктов" деятельности печально знаменитого предприятия "Маяк"
("МН" № 43, 25. 10. 1992г.)

Азатлыкъгъа кёлю бла термилген
Къарачай кёлюбюзден бошаб огъуна къойгьандыла:
Анга — ол тазалыкъгьа — ёлюр от къуйгъандыла
120 миллион кюри бла тергелген.

Ол уу къуйгъанланы бабалары болурмелле
Кетген ёмюрледе бизге эминаны джайгьан да?
Ызы бла Хасаука урушда къырыб,
Къалгьан хуртдагыбызны тарбыууннга тыйгьан да?

Артдаракъда кёчюрген да, джойгьан да
Ол юзюкден фыргъауунла тюлмелле?
Бюгюн бизни къраллыкъсыз къойгьан да
Ол къауумдан Амантишле тюлмюлле?

...Да бошай бошадыла Къарачай кёлден —
Къаллай бир джылны кир къуюб турдула:
Ата джурт, Ана тил деб эсгергенлени
Басдыла, асдыла, ГУЛАГлагъа урдула.

Бошадыла Къарачай кёлден —
Ичкичиликни-хаулеликни джайдыла, орнатдыла.
Къралгьа джау — адамбыз, халкъбыз деб баш кёлтюрген,
Аланы кече-кюн бла къурутдула, къоратдыла.

"...Рахатлыкъ, эркинлик, джер да — сизге",—
Дегенлери ючюн большевиклени баш этдик.
Фыргьауунланы сёзлерине ийнаныб,
Башчыларын халкъыбызгьа джаш этдик.

Зулмугъа тёшек боллукъларын билмей,
Советлеге сайладыкъ — власт этиб.
Ала уа, кюч-къарыу алгъанларында,
Бизни къул этерге кюрешдиле къаст этиб.

Джерибизни, мюлкюбюзню, тилибизни, динибизни да
Сыйырыб алыб, къуру джуртха къаратыб къойдула.
Алай а артда Джуртубузну да сыйырыб,
Къабырларыбызгьа дери чачдыла, ойдула.

Тонгузну аласы-къарасы джокъ дегенлей,
Орус патчахы, коммунист патчахы да бизге бир.
Бу империя да – акъ, къызыл эсе да –
Къалгьан империялача кёбер, чёгер, ёлюр.

Алай а энди Къарачай кёлге не оноу?
Алай а энди Къарачай халкъгьа не оноу?
Ол ызына аязыб, тирилиб кетерми,
Джашау этерми ариуланыб, джангырыб?!
1992 джыл, ноябрны 2

ЭКИ КЪАРАМ

Даулаша келдик да,
Тирелдик бузгьа:
Сен — ташха абынаса,
Мен а — джулдузгьа.

Харам санынг тартады
Сени топуракъгьа.
Мени халал джаным а —
Кёкге, чуууакъгьа.

"Бошалад,- дейсе,- джашау
Ёлюм бла джерде."
Джанны ёлюмсюз болгьанын
Сезсенгед бирде...

Бу дуниягъа джутланнгандан
Къаласа ёлюб.
Мен а башха дунияланы
Турама кёрюб.

Мен а таша затланы да
Турама сезиб.
Сеннге къалай джетдирейим
Аллахны сёзюн?

Хаух дунияны джукъусу,
Букъусу басыб,
Сени сангырау этсе да,
Сёлешдим базыб.

Сёлешгенлигиме уа —
Тирелдик бузгьа:
Сен сын ташха къарайса,
Мен — Ай бла джулдузгьа.

ЭКИ ДЖОЛ АЙЫРЫЛГЪАН ДЖЕРДЕ

- Юсюмде джылы кийимим джокъ,
Тагьайларым, ыргъагъым, хыджим да джокъ,
Илиниб, ауушдан ётерча.
Тёрт джаным тауду.

- Тёрт санынг сауду.
Этерсе мадар. Бар.
Къар, джар сени тыймазла:
Кёлюнг таймаса,
Аякъларынг таймазла.

- Джангызма.
- Джандар да джангыз эд...
- Сауут-сабам джокъду.
- Сауут деген нед? Бар эселе бет бла ёт.

- Джан бирди.
- Ата джуртунг, халкъынг да бирди.
Барыбызны джаратхан
Аллаху тагьала да бирди.

Кесингден кёлюнг чыкъгьандан эсе,
Тёнгегингден джанынг чыкъсын.
Топуракъда чиририк санланы
Аяма.
Эртде-кеч болса да чыгъарыкъ джанны,
Къызгъанма.
Къызбайлыкъ этиб,
Джууукъну-тенгни уялтма.

Хасаукачы Умарча сермешиб ёлген —
Ол эркишиге насыбды, сыйды.
Керек кюн джигитлик этген —
Ачемезге, Татаркъаннга тенгди.

Ата джуртун, халкъын сакълай,
Аталаны, эгечлени, сабийлени джакълай,
Джашагъан, ёлген неден да башды.

- Тёрт джаным джауду.
- Тёрт санынг сауду.
Тау да сеники, джол да сеники,
Джау да сеники.

Туудукълары эсенг
Аланланы-асланы,
Къоярса бу къарыусуз
Дыгаласланы.

Хорларса кёлсюзлюкню,
Белгисизликни.
Белгиси болурса
Ёлюмсюзлюкню.
Алгъа.

«Къарачайны Къадау Ташы», «Джуртда Джангыз Терек»,
«Джан Джурт», «Намаз замаН»  дефтерледен алыннган назмула

ХАЛКЪЫБЫЗНЫ МИЛЛЕТ ОРАЙДАСЫ

КЪАРАЧАЙ*

Бештау джаны, Архыз, Махар, Теберди... –
Mийик джуртну бизге Тейрибиз берди,
Минги Тауну Сеннге тыйыншлы кёрдю,   
Тейри адамы, Тейри халкьы Къарачай!

Не залимни аллында да бюгюлмей,
Къара кюн да зркинликден тюнгюлмей,
Таш башында джашау эте келгенсе,
Ой тюрк халкъы, Кавказ халкъы Кьарачай!

Ненча кере Кюню, Айы тутулгьан,
Анча кере джелмаууздан кьутулгьан,
Темирлеге, Кьурчлагьа да къатылгьан
Деу халисин кёргюзтгенди Кьарачай!

Юзмегенсе нартюх, арпа урлугъун,
Джигитликни, адамлыкьны кьорлугьун,
Бурун кибик кьрал кьурадынг, кьурдунг
Ой нарт халкьы, алан халкьы Къарачай!

Барды сени Аллахынг да, тилинг да,
Ёсюб келген сарыджилик тёлюнг да,
Къатылмазла Сеннге кьартлыкь, ёлюм да,
Ёмюрлеге джашарыкьса Кьарачай!

*Белгиленнген тизгинле, эжиу халда, къайтарылыб айтылынадыла

КЕСИМЕ

Файгьамбар ашсыз-суусуз таугьа кетиб,
Аллахха джол излегенди ташада.
Татаркъан чабырларын джарлы джашчыкьгъа бериб,
Кеси джалан аякь баргьанды ташлада.

Бай джашай келмегенсе ёмюрде да.
Энди кёбмю кьалгьанды ёлюрге да.
Джюрек, ётгюрлюкден, ёхтемликден тол:
Назмучуса – кьыйын кьадарынга тыйыншлы бол.

Назмучуса. Топракъны кьалынындан эм маджалындан
Акьсюек этиб джаратханды Тейри сени.
Чёб чакьлы бир джукъ тилеме кишиден,
Сыйлы башынгы сыйсыз этме чырт да.

Къуранда да барды "Назмучула" деб суура.
Зарланма. Сукьланма. Дуния малгьа алданма.
Неден да алгъа халкьны халкълыгъын, адамны адамлыгьын
Кёргюзтген зат – тилиди, сёзюдю.

Эм уллу байлыкъны – сёз байлыкьны иесисе сен.
Агьачны бийи бусакь болгьанча,
Сен да – сёзню бийисе, сёзюнг да бий сёз болсун.
Бий а – бай, джарлы болса да – бийди.

Поэтге ёзен кьой, дуния да тарды.
Ёзге, ташын джалаб, сууун ичиб турсанг да,
Туугъан джуртунг, таубаш джуртунг барды.

Эркин эселе гырджын бла суу,
Къалгьан бошду, джалгьан сагъышланы кери кьуу.
Башынгы ёхтем тутханлай джаша –
Файгьамбаргьа, Татаркъаннга да уша.

«КЪАРАЧАЙНЫ КЪАДАУ ТАШЫ» ДЕФТЕРДЕН

ТАНГ

Танг, кече къарангысын сыкъ.
Тансыкъ
Болгъанма сюзмеге. Сиз меннге
Джукъ айтмагьыз. Узайтмагьыз
Чабыб баргьан такъыйкъаланы.
Джан, джан. Кече-кюн да джан.
Къарангысы сыгъылгъан кече –
 Танг.

ЭС БЕР

Акъ къочхар къалюубаладан,
Къара къочхар ахырзамандан
Атылыб келиб
Бизни ёмюрде тюбешедиле.
Джер тебрендире аякъ алышлары,
Кёк кюкюрете мюйюз тауушлары
Салышадыла, сермешедиле.

Адам акъ къочхарны мюйюзюнден туталса,
Къочхар, силдеб, аны джулдуз дуниягьа чыгьарыр.
Сермеб къара къочхарны мюйюзюнден тутса уа,
Ол аны къара джерни тюбюне ашырыр.

Джер тюбюнден чыкъгьан а Сосуркъагьа,
Нарт Сосуркъагьа да бек ауур тийгенди.
Этинги ашатыб, къанынгы ичирсенг да,
Ол дуниядан къайтарлыкъ къуш табылмаз.

Акъ къочхар бла къара къочхар
Аламладан, заманладан да ётюб,
Гяхиникни къара балчыкъ эте,
Демлешедиле, сермешедиле.

Адам Тейри эшигин ачалгьан сагьатда,
Кесини эшигин къалай джабар?

Къадар!
Адамны Адам болгьанын унутдурма –
Джангылыб да, джангылтыб да
Къара къочхарны мюйюзюнден тутдурма.

АДАМ бла КЁК

Тёнгегинден къаны, мангылайындан тери
Баргьан сагьатда да, Адам,
Анга эшигин ачарыкъча Тейри,
Кёкге къарады.

Бешик болургьа джаратылгьан агьач да,
Сал агьач болургъа ёсген терек да,
Сын таш да
Къарайдыла кёкге.

Кёрдеги да, тёрдеги да,
Кырдыгы, тереги да,
Бола келгенича,
Къарарыкъдыла энтда ары.

Адам тёнгегин джерден айыралмай,
Къанатлылагьа сукъланнган сагьатда да,
«Ёлгенимден сора джаным кетер ары»,-
Деб, кёлюн басаргьа кюрешгенди.

Ёллюк джанла ёлюмсюз кёкге,
Чексиз кёкге термилгендиле,
Тейри адамы болургьа сюйгендиле.

Джети адамны джашауун джашасанг да,
Кёкню джети къатына джетелмезсе.
Эй, ауалы-ахыры, учу-къыйыры болмагъан Кёк..

Булут келир да кетер.
Шыбыла чартлар да тохтар.
Джулдуз учар да кюер.
Ёлюмсюз, чексиз чууакълыкъ а –
Тургьаныча турур.

Къалюубаладан бери адамла сеннге
Умут бла, ёлюмсюзлюгюнгден
Юлюш сакълагьанча, къарадыла:
Ариу кюнюнге къууандыла,
Къурманлыкъла этдиле.
Кюн къысса не элиянг урса,
Гюнахлы болгъанбыз деб,
Кеслерин терслеб тоба этдиле.

Танглары къыйын атыб,
Къыйын батса да кюнлери –
Сенден къалмады кёллери.

Алай а энди...
Адам кёкге чыкъгьанды.
Ай медет,
Къайгьысын къоя чыкъса эди...

Адам Тейри болургьа излесе,
Кёкге Къызыл Фук болуб ёрлесе,
Андан къан джаудуруб тебресе,
Ёрюзмек не этерге керекди?

Къоркъуулу заман. Сагьышлы Алам.
Адамлыгъын кёргюзтюр Адам.

КИЙИК – КЪАНЫ ТЁГЮЛЮР ДЖЕРГЕ...

Джугъутур къарт болгьанында,
Мюйюзлери да ауурлукъ этди.
Мыдах болуб, башын кёлтюрмей,
Ранда кюн турду, кече да турду.

Сора къалкъыб, кёрдю тюшюнде
Джаш заманы къалгьан кюнлени.
Уучуну шкогу джерлениб тургъанда да,
Кесине базыб джюрюучю джерлени.

Кийик асыры къызыу баргъандан,
Окъ джеталмай къалса ызындан,
Хайран болуб къалыучу уучу,
Шкок бла кийикге кёзюу къараучу уучу.

Дагыда кёрдю джугьутур тюшюнде,
Джыртхыч джаныуарны тишинден
Бир секиргени бла къутулуучусун.

Ой кырдыгы татымлы джерле,
Ташын тузча джаларча джерле,
Сюймегенингден джалларча джерле,
Сюймекликден джанарча джерле,

Сууундан суууй, къанарча джерле,
Къартлыкъда да къутурурча джерле,
Ёлюмден да къутулурча джерле.

…Ауур башын акъырын кёлтюрдю,
Къангич санларын сюеди ёрге.
Къачан эсе да анда бир иги эди деб,
Кетди къаны тёгюлюр джерге.

АЙРЫМКАН

Тенгизни арасында айрымкан,
Къыйынмы эди сеннге суудан айырылгьан?
Къыйынмыды тенгизге къайырылгъан?
Тенгизни арасында айрымкан.

ЗАМАН

Заман джоргьалаб кёзден ташайды.
Ызындан сюрюб джетгенми этериксе,
Аркъан атыб тутханмы этериксе.
Юсюнде барыргьа керек эди аны,
Териси болургъа керек эди аны,
Тейриси болургьа керек эди аны.
Заман джоргьалаб кёзден ташайды.

БУРУШ  КЪУРУЛУШ,  КЪУРУШ
(Тилбуруч)

Къурургьа тебресек да джашау,
Къуру буруш къурулуш уруш, – къуруш, кьуру,
Былайын былай чанчакълаб...
Къутулсакъ да уруш бычакъдан,
Джерни къарны ичине къуруб,
Къурургьа тебрегенди джашау.

ТАЛ  ТЕРЕК

Къурулуш баргьан джерде
Джерни темир чанчакълаб,
Сыйыт этед тал терек
Тамырларын къучакълаб.

Тёгерегинде аны
Къуру къурулуш тенгиз.
Ол а - джашил айрымкан,
Умут джоппучукъ кибик,
Джашил кирпичик кибик,
Башы-аягьы кёрюнмей,
Къачар къарыуу да джокъ,
Джашаудан а тюнгюлмей,
Джашил къычырыкъ этед
Туугьан джерин къучакълаб.
Къурулуш а барады
Тёгерекни чанчакълаб.

Джаралы, джарлы джерни,
Чыкъмагьан джаны кибик,
Джанауалда джап-джашил,
Нюр джанады тал терек.

Кесинден да бек Джерни
Джылауун этеди ол.
Гошаях бийчеге ушаш,
Тал терек.

МЕН ТАРИХЧИМЕ-НАЗМУЧУМА

- Тамбла
  танг бла
туруб,
Уруб, тенгизден-теркден ётюб,
Тюб, тас болгьанланы табарма.
- Барма. Къайтаралмазса аланы.
Ёлгенлеге джан салмазса,
Кесинг да, бала, сау къалмазса.

- Сау къал, сау къал. Тыйма мени,
Джокъду бир да тюгеннгеним,
Джокъду бир да тюрленнгеним,
Джокъду бир да тюрленнигим -
Чачарыкъма тюрмелени.
Тыйма мени.

Пудлукъ киритле басыб тургьан
Тарихибизни эшиклерин,
Тот безгили эшиклерин
Джызылдатыб ачарыкъма.
Гюнахсызланы кёлеккелерин,
Къан джугьу кёлеклерин,
Резиклеча умутларын
Кёз туурагьа чыгьарлыкъма.
Чыдарыкъма.

Мен терсликни, артыкълыкъны
Джалгьан дау айтыучу тилинден
Къара багьанагьа байларыкъма…

Мен тарихчиме-назмучума.
Джюрек, гюллеге учунма – биз
Бычакъны ауузунда барлыкъбыз.

ЁЛЮМНЮ ТЕРИСИН КЪАБЛАБ...

Ёлюмню терисин сыдырыб алалсам,
Юсюме къаблаб,
Джюреклерин джау баса тебрегенлеге
Къонакъгьа джюрюй турлукъ эдим.

МАЙМУЛЛА БЛА ДАУЛАШМА

Маймуллагьа «адамма» деб кёрчю,
«Адам болсанг сен да бизнича
Тёрде, терекде турлукъ эдинг»,- деб,
Джюз тамакъдан къычырырла.

АЛАНЛА, БИЗ КИМБИЗ?

Таугьа тауду десенг,
Къайдан билдинг дегенле бардыла.
Аюню кесин кёре тургьанлай,
Ызын ызларгьа кюрешедиле.

Аланла,
Сейирден да озуб, къуджур тюлмюдю
Аланла болгьаныбызгьа кимлени эсе да
Ийнандырыргьа, тюшюндюрюрге керек болгьаны?

ЭКИ ДУНИЯ

Кёзлерим тышына ачыладыла,
Сёзлерим а – ичине.

КЮННЮ ЫЗЫНДАН...

Башыма акьыл кирир заманда
Джюрегиме сюймеклик кирди.
Кюнню ызындан
Джугъутур кьаядан секирди.

ДЖАЗ

Джашил къанатлары байракълача...
Кёккёз къанатлы кьонар джер излейди.
Терезе тюбюнде нарат терекчик,
Къыш да кёгерген нарат терекчик,
Ол биз орнатхан нарат терекчик
Аны кёзюне илинмезми?

УМУТДЖАЛ АТЛАРЫМ...

Биринчи – джашагьан джерими кёрсюнле кёзлеринг,
Экинчи – джазгьан затларымы:
Къуйрукълары, кетген ёмюрлени чибинледен къоруй,
Ёмюрлюкге атылыб баргьан умутджал атларымы.

Чилле деб, балдраджюз деб, къыш нелени
Боранлайды. Заман къуму басхан тюзледен
Къазауатчы атны кишнегенине
Сагьайыб, кишнейдиле шумер, гунн, скиф, болгар,
хазар, къыпчакъ, алан, къарачай –
Тюрк агъачлы таджал аджирле.

Сууладан, къумладан, къарладан чыгьадыла
Сауут-сабалары зынгырдай атлы аскерле.
Кёб затха тюшюнюб, сокъураныб, джюрексиниб,
Ызларына - суугьа, къумгьа, къаргъа кёмюледиле
Атлы аскерле, атсыз аскерле. Башсыз аскерле.

- Биз чириб, джер болгьунчу огьуна,
Джер тюб болургьа тебрегенди,- деб,
Сюекле жыгьырдайдыла.
Аланы юслеринде уа - кырдыкла, чегетле,
Кырдыкла, чегетле шууулдайдыла.

Къазауат баргъан джерде,
Аскерчиле джер азыгьы болгьан джерде
Бычакъла, садакъла, муджурала ёсмей,
Кырдык ёсгени да сейирди.

Бычакъла, садакъла, муджурала ёсмей эселе сора,
Бюгюн джашаугьа кьоркъуу къайдан тюшеди?

…Аджир бёрюню сюрюб баргьанча,
Ёлюмню сюрюб баргьан атларым,
Талакълары туруб джыгъылсала да,
Кишнеулери ёмюрледен ётген атларым.

Сизни кишнеулеригизге ушаш сёзле да бар.
Сизни кишенлеригизге ушаш сёзле да бар.
Кишнеуню кишенлеялмаз киши.

Ой мени акъджал, умутджал атларым,
Арт аякълары тобукъларына дери
Тюзде къумгьа батыб тургьанлай,
Ал аякьларын бюгюб таулада суу ичген
Джулдуз къашхалы таджал атларым.

Джер джашнай джерге саркъгъан терлеринден,
Кишнеулеринден Кёк джашнай,
Къуугьуннга, сюйюмчюге да терк джетдириучю,
Адамча акъыллы атларым.

Ат чабса ит чабар дегенлей,
Кишнегенигизде назмум чабды.

Башларыгьызны чалман къазыкълагьа чанчылыб
Кёрсем да, кёреме
Зарандан сакълагьаныгьызны.
Алай а, сиз саусуз, саусуз билеме...
Къуру джигит аскерчилени сыйларына тюл,
Тулпар атланы да сыйларына
Къараладыла ол мазаллы тёбеле...

Алай а, сиз саусуз. Джер тюбюнде кишнеуюгюзден
Чыгьадыла, чагьадыла терекле, чегетле;
Тайчыкьла кишнеселе уа – гяхиник чыгьады;
Байталларыгъыз кишнеселе – гюлле чагьадыла.

Сизни аягъыгъыз басмагъан джер джокъ –
Туякъларыгъыз ёмюрлени къырдышын къобара,
Кишнейсиз. Сиз саусуз, саусуз. Сизге джокъ аджал -
Акъджал умутджал тулпар атларым.

КЪАРТ

«Бирем-бирем саркъдыгьыз шахаргьа.
Мени да тентиретдигиз,
Къоймадыгьыз элде джашаргьа.

Энди уа не?
Борсукъ тешиклегеча,
Кърал фатарлагьа кириб...

Джарашмайды меннге къошугьуз.
Саумуд-шаумуд, кимди хоншугъуз –
Билгенигиз джокъ.

Эртден-ингир эшик хауаны
Сюе эдим.
Къаяланы, къабыргьада малланы
Кёре эдим.

Межгитге бара эдим
Намазгьа.
Тюрт-мюрт эте эдим
Арбазда.

Эски тонларыбызны
Тюбюбюзге атыб,
Дуппур башьнда
Кырдыкга джатыб
Къраллагьа оноу эте эдик,
Кралагьа "хрр-ейт" дей эдик.

Гюнахы кьурусун, Шогьайыб зауаллы,
Кёрсе, «не этесе дер?»- эди.
Эки мазаллы кюлтени арасында
"Чу" деб, бачханы къаты бла ётер эди.
Алай эте къачха биченин
Арбазына ташыб къоюучан эди.

Таубийни унутуб турама,
Халисни да эскердим кючден.
Ауруучу болгьан хапары бар эди,
Саулугьу бла къаламыды ичген.

Сау болур, Аллах айтса,
Элде эм къарт Аслан эди.
Он башлы юйдегисин
Азияда асрагьан эди.

Ой, хоншулагьа келин келгенде
Эшеги бла байракъ алгьан
Джашчыкъны аты къалай эди?
Алла хакъына, унутханма.

Келемет къызы, сен да кюнбетге
Асры эртде ётдюнг, Оллахий.
Бир унутхан затым болса да,
Ким эсиме тюшюрсюн энди.

Ол Ханапий деген Харамгыбыт а,
Биягьынлай турамыды экен?
Мал джазыучула келген сагьатда
Кесини малчыкъларын джашырыб,
Бизге джукъ айтмай бир къойгьан эди.

Къаракъыз а къаргъагъанын
Къоймай тура болурму энтда?

Арабин, джангы мектеб а ишлей болурламы?
Ансы ол эски мекямда
Къанга бузлаб, мел джазмайды деб,
Тарыгьыучу эдиле сабийле.
Он джылны балчыкъны джырыб
Къайдан къайры джюрюдюле школгьа.
Охо да, энди къутулгъандыла.

Джаз келгенди.
Месилерим, галошларым бла
Орамгъа чыкъсам,
Юйдегиле онгсунмайдыла.
Орамгьа чыгьыб да не этерикме?
Кесиме ушагьан джан-джаныуар джокъ.
Джер да бетон тюбюнде ынгычхайды,
Зауаллы кеси сабан болургьа термиле болур.

Элде уа бусагьатда аз иги тюлдю:
Халкъ сабан сюре,
Малла мушулдаб отлай.

Бирси кече кючлю джаугьан эди.
Биягьы кёпюрню суу алгьан эсе,
Адамла бластдан болушлукъ сакъламай,
Джагьагьа джыйылгьан болурла.

Олсагьатда ол мен айтхан джерде ишленсе,
Суу не къобса да алалмаз эди.
Маллагъа да суу тегенеле
Джарашдырыргьа керек болур.
Бираздан а чалкъы джетер.
Элге къайытсам
Джерчигими кесиме бермезлеми экен?

- Кетеме,- деди къарт.
Я Аллах сен сау тангнга чыгьар.
Танг къаралдысы бла кетеме.

Эртден бла ишге чачылырла...
Оноуну артха къоймайым,- деди.
Мен кетеме деб шыбырдады.
Кетеме деб ауазын кёлтюртдю.
Кетеме деб аямай къычырды да,
Кючсюнюб ауур ахсынды.
Юйдегиси юсюне басынды.

- Бирем-бирем саркъдыгьыз шахаргьа.
Мени да тентиретдигиз,                Къоймадыгьыз ёлюрге элде.                Энди уа не?
Тёрт джанымда тёрт къабыргъа,
Киргенчама тар къабыргьа.
Эшикде да не этейим,
Юйде да не этейим.
Кечем да сагъыш, кюнюм да сагьыш.

Кетеме мен,
Элде юйюме элтмесегиз,
Ёллюкме мен.
Ёлсем а къайда асрарсыз?
Къалай асрарсыз?

Келин, кийимлерими джарашдыр.
Джаш, ачхангы-бочхангы къурашдыр.
Юйюмю ызына сатыб алыгьыз,
Мени элтиб ичине салыгьыз.

Былай боллугьун сезген эдим.
Этген къоркъууума тюбедим.
Боллукъду тёзгеним».

Экинчи кюн къартны элинде
Къучакъламагьан, тансыкъламагьан джокъ эди.
Ол мухаджирликден не къазауатдан
Къайытханнга тенг болгьан эди.

Къаракъыз огьуна алгъыш этди:
Артыбызда къалгьын, къабырыбызгъа салгьын.
Къарт аны къаргьышха санады,
Кёбюсю уа алгьышха тергедиле.

Къарт элине къайытды.
Джашларындан да къайсысы болса да,                Сюйсе, сюймесе да,                Элге къайтырыкъды энди.

КЪАЛАЙ ДЖЫРТАСЫЗ ГЮЛЛЕНИ?

Сабий туугьан тыбыргьа да
Ариулукъну этмем къурман,
Батыр джатхан къабыргьа да
Гюллени алыб бармам.

Ариулукъну орнатыргьа,
Ариулукъну ёсдюрюрге,
Хар бир палахдан сакъларгьа,
Ол джашар ючюн ёлюрге!

Не бек сюе эсем да сени,
Сеннге да бермем гюллени.

Бир ариулукъгьа башха ариулукъну
Къурман этерге боламыды?
Джазны чачын джыртханча
Къалай джыртасыз гюллени.

ХАР НЕНИ ДА ДЖЕТИ КЪАТЫ...

Хар нени да джети къаты…
Кёкню да, джерни да, джюрекни да.
Хар къатны халы бирер тюрлю:
Кими от, кими буз, кими джарыкъ, кими къарангы...
Ала да кёзюу-кёзюую бла тюрленедиле.

Не аман адамны да джюрегини
Бир да къуруса да бир къаты
Джарыкъ, иги болмай мадары джокъду.

Джюрекни тинтиб, ол къатны табаргьа
Керекди. Игилик джангыз анда чагъаргьа
Боллукъду. Алай бла адамны тюрлендирирге
Онг барды. Ол а – поэзияны да ишиди.

ЭНТДА ТЮШДЮНГ ЭСИМЕ...

Сен энтда тюшдюнг эсиме,
Энтда тынгым-тынчлыгьым къуруду.
Къытмир да ашын аягъы бла тюртюб,
Кёкге къараб созуб улуду.

Гылын къуш къычырды къайда эсе да
Джетинчи къатында джюрегими.
Башын къаядан атхан суу айтыр
Сени къалай сюйгеними.

Ташны тешиб чыкъгьан ханс айтыр
Бу ичги сёзюмю багьасын.
Джангыз джагьалы суу Къобан болалмаз
Табхынчы экинчи джагъасын.

Не деу къанатлы да учалмаз
Бир къанаты джокъ эсе аны.
Чексиз мийиклик – Тиширыу –
Эркишини къанаты.

...Сен энтда тюшдюнг эсиме
Къайда энди чыдарча болум?
Джюрегими алыб къолума
Къаргьа, сууукъгьа чыгьарча болдум.

Джанкъоз да чыгъады алай
Себеб излегенча къардан.
Гокганы да джюреги джарылса,
Гюллери къарайла андан.

Джерге чанчылгьан сансыз чыбыкъла да
Шууулдайдыла терекле болуб.
Сен джерде, джюрекде болуб
Къалай уюр джашауну къаны?

Сен энтда тюшдюнг эсиме...
Сютча уюб тургьан кёлюмю
Ургьуч бла ургьанча этдинг.

ШАХАРНЫ БАШЫНДА АЙ

Онгда да ала,
Солда да ала,
Къайры къарасанг да ала –
Адамла.

Юйле, арбала, адамла.
Арбала, юйле, адамла.
Адамла, юйле, арабала.
Шахар...

Бюгече уа терезеден къараб,
Кёкде толгьан Айны эследим да,
Анамы кёргенча болдум.
Дуниягьа джангыдан келгенча болдум.

Мазаллы Ай шахарны башында
Ким болгъанымы тюшюрдю эсге.

Адамла да эригедиле бир-биринден,
Джулдузла да эригедиле бир-биринден.
Адам джулдузгьа, джулдуз адамгьа
Къараучандыла ол заманда.

Адамгьа адамдан, хауадан,
Гырджындан, суудан, сёзден
Къайсы багьалы болур?
Бегирек къайсы керек болур?

Бары да бирча багьалы,
Бары бир-бири бла байламлы.
Джашау ючюн, джашар ючюн
Аланы барын сакъларгьа керекди.

..Толгъан  Ай шахарны башындан къараб
Бу затланы салды эсиме.

КЪАЙДАСА, АНГЫЛЫ АДАМ?

Бу мазаллы шахарда кимни эсе да
Тилеги-къаргьышы къабыл болуб,
Танг алагьа тереклени
Чапракълары тюменлеге бурулуб
Чыкьдыла. Бу сейирликни кёргенле
Алгьа алгьасагьан огьуна этдиле,
Ызы бла уа...

Чапракъланы сыдырыб,
Бутакъланы сындырыб,
Бир-бири бла джыртышыб
Тебредиле. Терезеден къараб
Бу ишни кёргенимде
Ыйлыкъгьандан кёзлерими къысдым.
Hоmо sapiens, къайдаса сен?

АМИН

Джагьада
Къум тюбюнде къалгъандан эсе,
Тенгизде
Толкъун тюбюнде къалсын къайыгъым.
Амин.

КЮСЕЙМЕ

Джюрегим бир бек кюйген сагьатда
Гитче сагьатымда дуппур башында
Джалан аякъларымы кюйдюрюучю чыкъны
Бир бек кюсейме.

ИГИДИ КЪАЛАЙ...

Сёлешсенг да,
Ёлюмсюз болургьа джарайса ана тилинге.
Джашасанг да,
Джашаргьа болушаса джуртунга, халкъынга.
Ёлсенг да,
Топракъ болуб къошуласа туугьан джеринге.
Игиди къалай.

ДЖАШАУ ЮЗЮЛМЕЗ

Бир бушууу, къайгьысы, джарсыуу
Болмагьан ким барды бу дунияда?
Ёзге бютеу адам улугъа тюшген кьоркъуу
Тёппе тюклеринги ёрге тургьузады.

Дагьыда адам "хайт" дерге кюрешеди,
Кёкге, джерге да умутлу къарай.
"Бачха толу болсун" деб, урунады,
Мал кютеди "кёб болсун" деб.

Алай а къоркъуу кетмейди кёлден:
Ашынг-сууунг, солугьан хауанг да
Ёлюр от болуб бошасала –
Ишингден, кюрешингден, бютеу джашауунгдан да
Не хайыр, не магьана?

Шо, минг-минг джылны адам улусу
Къан да, тер да тёгюб, неге,
Неге кюреше эди эм ахырында
Кеси кесинден бошарыкъ болуб?

Туудукълагъа тиллерин, джуртларын
Ёлюмсюзлюкню къойгьанча къоюб,
Кетгендиле ата-бабала. Биз а,
Биз не къоярыкъбыз туудукълагьа?
Туудукъларыбыз да боллукъмудула, къайдам...
Ахырзаман кёлекгеси 
Юсюбюзге тюшгенди бюгюн.

Алай болса да, ёрге къарамагьан
Кёрлюк тюлдю кёкню, джулдузну да.
"Хайт дерге». Бу эки сёз
Ёлюмсюзлюкге эки атлам.

Шыбыласы барды деб,
Кёкге къарамазгьа боллукъмуду?
Адам улуну мингджыллыкъ джолу
Бизни къолубуздан юзюлмез,
Бизни тёлюде тохтамаз, огьай!

БИРИНЧИ КЪАРАЧАЙ ПАШАНЫ-ГЕНЕРАЛНЫ
МАГОМЕТЛАНЫ СОЛТАННЫ СЁЗЮ

Туугьан джерими бир уууч топрагьын
Дууа орнуна джюрютдюм кёкюрегимде.
Андан сыйлы медал, орден да джокъ
Дедим, урушла отуна киргенимде,
Андан багьалы зат джокъду дедим
Джуртсуз къалгьанланы кёргенимде.

Джуртума, халкъыма тюз болургьа кюрешдим...
Къазауат ёртени не терслик тютюню
Джабалмадыла менден анамы тюрсюнюн.
Къыйналгьан, ачыгьан кёзюуюмде ол,
"Балам" деб келиб къатыма сюелди.

Ол уууч топракъ, анамы тюрсюню
«Хайт» де деб, элден джазылгъан  къагьытла,
Кёб къыйынлыкъны бойнун бурургьа
Эс да, кюч да бердиле меннге.

Оноуландан тогьузу джыгьылгьан джерде
Алгьа барыргьа борбайым джетди эсе,
Аны ючюн да разылыгъым
Туугьан атама-анама, джуртума.

Не джашырыу, мен да къоркъдум
Ёлюрге, сакъат болуб къалыргьа да.
Алай а, барындан да бек къоркъгъаным –
Къарачайгьа тамгьа тюшюреме деб.

Джигитни махтауу къралгьа, дуниягьа,
Хомухну бедиши юйюне, элине.
Артыкъ да батыр болургьа кюрешдим
Сакъ болгьандан миллетиме.

Ич джау бла тыш джау, эки тирмен ташча,
Ун этерге излеселе да бизни,
Баш тюзлюкге ийнаннганлай турдукъ:
Бошламадыкъ кесибизни,
Ташламадыкъ эсибизни.

Суусаб узатхан таулу тиширыу,
Махтаугьа тюл, сеннге терилдим.
Кёлюм не иги болгьан кюнледе да
Тау башлагьа, Хурзукга термилдим.

Джылы, чыны бла да эм тамадагьа –
Тауланы генералиссимусу – Минги Таугъа
Сый бериб, аскерчича ётдюм.
Ана тилими мен да бир сёзю,
Ата джуртуму мен да бир ташы,
Къолдан келгенча къуллукъ этдим.

Чыртда мени ишегим джокъду
Джашарына халкъыбыз, тилибиз.
Аны ючюн этдик къазауат,
Аны ючюн къырылды кёбюбюз.

Къазыкьлыкъ эталмагьан чыбыкълыкъ этсин,
Алай эшиледи чалман.
Алай сакъланыр таулуну бачхасы –
Къазыкьлыкъ эталмагьан чыбыкълыкъ этсин.

Алай сакъланыр дуния тынчлыгьы,
Джашау сабаны алай сакъланыр.
Къайда болсакъ да унутмайыкъ
Къайдан чыкъгьаныбызны, ким болгьаныбызны,
Унутмайыкъ адам болгьаныбызны –
Адам улусу алай сакъланыр.

КЪАНАТЛЫ

Мен къанатлыча джашайма,
Кишиге зарлыгьым, тарлыгъым джокъ.
Аллах берген ашны ашайма –
Бир кюнюм ач, бир кюнюм токъ.

Къанат тауушуму эшитир-эшитмез
Терек къол булгьайды: "Къонагьым келеди",
Мени уа кюн къызартхан булутну
Акъ имбашына къонарым келеди.

Алай а андан – кёкден, мийикден –
Къыйынлы джер кёзге артыкъ да туурады.
Къайгьыны от тили тёрт джанына созула,
Тынчлыкъны джанын тамагъындан сууурады.

Алай а, не къыйын болса да болум,
Адам тырнакълайды, къарайды ёрге.
Аллай кёзюуде кёкню джыламугъу да
Кюн таякъ бла саркъады джерге.

Къанатлыгьа кёк боз кёрюнеди,
Джерни ауур хауасы чабханды кёкге.
Ол сюе, сюймей эсе да къонады
Букъу басхан мууал терекге.

Аны кёк тенгли кёлю джарырча,
Кюн тенгли къууанч къайда дунияда.
Терекни тышына чыкъгьан джаныча
Кёрюнеди терекде къанатлы.

...Мен къанатлыча джашайма.
Эркин тюлме джашаргьа алай.
Мен къанатсызча джашайма
Алай джашагьан андан да аман.

Къанатлыча джашагьан бла
Къанатсыз, кёлсюз джашагьан –
Ала тюлмюдюле
Дунияны артха ийиб баргьанла?

Джашаргьа уа керекди алай –
Къайгьы улуса да джюрекде,
Джерге атхан нартюх бюртюклеринг
Джулдузла болуб чагъарыкъча кёкде.
Айхай джашаялсанг а...

Джашаугьа ийнаныуну, ёлюмсюзлюкню
Къудрети джюрегингден чыгьыб,
Баш къуса кёзлерингден,
Саула кюч ала сёзлерингден
Кетерге да алай керекди.
Айхай кеталсанг а...

КЪЫСХА "И"-ЙИНГМЕ СЕНИ
 
Къарачай!
Мен къысха "и"-йингме сени.

Алай а, бёркюмю ёрге атыб,
Къууанама,
Гитче бармакъ да асыу дегенлей,
Мен да бир джугъунга джарагъаныма,
Мен да сеннге керек болгьаныма.

Болмасам да сени башынг –
«Къ» харифинг – Къарчанг – Къадау Ташынг,
Болмасам да сени
"Ара"- лыгьынг, аралыгьынг, ара багьананг,
Къысхакъыл, къысха "и" болсам да,
Узун этерге излейме джашауунгу, тарихинги.

Сени къурагъан харифлени
Ызларындан барама джарым чалкъычыча.
Сен саулукъда меннге ёлюм джокъ,
Дюрюден чыкъмам джаным чыкъгъынчы.

Сени башынг огьай,
Аягьынг болгьаным да,
Башыма сыйды.
Алай а, аякъсыз
Тёнгек, баш да неди?
Алай а аласыз
Аякъ а неди?

Къарачай!
Мен сени сафынгда ёлюмсюзме.
Сенсиз – терекден юзюлген чапракъ –
Магьанасызма, джансызма, ёксюзме.

Къарачай! Биз
Бир-бирибизни къурайбыз.
Сёзню къурайбыз.
Тилни къурайбыз.
Халкъны къурайбыз. Алай джашайбыз.

Ансы, биз – джети хариф –
Джети сынаудан ёталмай,
Джети джол айырылгьан джерде
Биригиб оноу эталмай,
Гитче уллугъа тынгыламай,
Уллу гитчеге тынгыламай,
Бир-бирибизге къайырылыб,
Айры болуб, айырылыб,
Чачылсакъ – Къарачай чачылды.
Джулдузла да, кёк да турурла,
Джети джулдуз а джокъ – Джетегейли джокъ.
Кёк къалай джарлы кёрюнюр.

Къарачай!
Мен сени къысха "и"-йинг болгьанча,
Сен кесинг да адам улуну
Къысха "и"-йи эсенг да, ким биледи.
Адам улу кеси да – къадарны къысха "и"-йи,
Къадар кеси да Ёмюрлюкню къысха "и"-йи...

Къарачай!
Сен заманладан, аламладан да ётюб,
Аякъларынг, къанатларынг да сынаргьа джетиб,
Балчыкъны, къарны, къарангыны да джырыб,
Кюн джарыкъгьа кюн джарыкъча баргъан
Дюлдюр эсенг,
Чубур тюйюлген къуйругъунгма сени.

Башха затха фахмум, къарыуум джетмей,
Сени чибинден къорургьа джарай эсем да къуру –
Ол да насыбды.

Къарачай юйню
Тюб ташы, къабыргъасы да тюл,
Терезеси, эшиги, чардагъы да тюл,-
Оджагъыма мен.
Юй – джылыудан, мен а – къурумдан
Тола барабыз.

Юйде от  этилгени,
Къазан къайнагъаны,
Оджакъдан тютюн чыкъгъаны –
Халкъым джашагъаны
Къууанчды меннге.

Мен – оджакъ,
Къурумдан, джалындан тола эсем да,
Джанымдан тоя эсем да, –
Бир исси, бир суукъ бола эсем да,
Кюн аманнга ачыкъ тура эсем да,
Ичим от, тышым буз бола эсе да, –
Къадарыма разыма.

Къарачай юйню оджагъыма мен.
Керти да «татлыды, берекетлиди Джуртну тютюню да».
Юйню джылыудан тола баргъанын сеземе да,
Кесими къурумдан тола баргъаныма да къыйналмайма.

Юй-Эл-Халкъ джылыныр, джашар ючюн,
Меннге кюерге, къаралыргъа керек эсе,
Разы болуб кюеме, къаралама.
Алай турама юй башында, кёз туурада –
Оджакъча да тюл, бир байракъ кибик...

Къарачай!
Мен къысха "и"-йингме сени.
Алай а, къайры да ий,
Сен саулукъ да
Менден мийик "и",
Менден узун "и",
Менден толу, менден бойлу, менден уллу «бий»
Болмагьанды. Джокъду. Боллукъ да тюлдю.

Сенден джаратылгьанма. Сени бла джаратылгъанма
Сени бла джашайма.
Сени ючюн ёллюкме. Сени бла ёллюкме.
Сенсиз а – къачан да ёлюкме.
Хоу, ауалдан ахыргъа дери сени блама мен.

Къарачай!
Къысха "и"-йингме,
Къысха илигингме сени.
Бу Ай тилибиз а, ана тилибиз а –
Сары джилигингди сени.

МЕНМЕ ДЕДИМ...

Кёк джашнады, кюкюреди –
«Ол менме»,- дедим.
Терек саудан титиреди,
«Ол  – менме»,- дедим.

ЁМЮРЛЕНИ АУАЗЫ

Джуртда Джангыз Терекни
Тюркде, Арабда – джетеги,
Алай туугьан джерибиз –
Минги Тауну этеги.

Бар да къара, эл сана:
Бештау джаны, Нарсана,
Теркден Лабагьа дери –
Ата-бабала джери...

Джерибиз неден да бай:
Архыз, Махар эм Доммай –
Алкъын ариу сакъланнган,
Саулай дуния сукъланнган...

...Джерлерибизни сыйырыб,
Бизни таугьа тыйдыла.
Артда андан да айырыб,
Кюнсюз-джуртсуз къойдула.

Бюгюн а не... джуртда да
Джуртсузлача джашайбыз.
Эссиз болуб абызыраб,
Манкъуртлагьа ушайбыз.

Къарча ишлеген къалала
Тебрегенле оюлуб,
Миллетибиз тюб болад
Джылдан джылгьа джоюлуб.

Бизни джокъду кишиге
Артыкъ джер-суу дауубуз,
Аны эсде тутсунла
Шохубуз эм джауубуз.

Кёбле ёлюб кетдиле,
Кёбле чекдиле азаб,
Болур ючюн халкъыбыз
Башына эркин, азат.

Ма бизлени халкъ этген –
Джуртубуз эм тилибиз.
Ала ючюн а сермешир
Хар бир джетген тёлюбюз.

Къаллай бир тёзюб турдукъ,
Тёш бла бошалмад тёзюу.
Бёрк кийгенле къобугъуз,
Бизге джетгенди кёзюу.

Тургьандан эсе былай,
Тил тутулуб, гирешиб,
Ёлгенибиз ашхыды
Эрле кибик сермешиб.

Къул болуб тобукъланыб,
Джашагьаныбыз боллукъду.
"Адам эсенг – азат бол",
Ол Аллахдан буйрукъду.

"Миллет эсенг – эркин бол",
Аллах айтады алай.
Бир кишиге бойсунмаз
Мындан ары Къарачай.

Биз бюгюн да кечиксек,
Тамбла джокъду, билейик.
Тёшекде ёлгенден эсе,
Эрча эшикде ёлейик.

Бойнубузда – дууала,
Белибизде – къамала,
Бизге " джигит болугьуз"
Дейле ата-бабала.

Амантишлеге берейик
Барыбыз да ирият.
Тохтамайыкъ, болгьунчу
Къарачай – Джумхуриет!
Тохтамайыкъ болгъунчу
Къарачай Джумхуриет!

КЪАРЫЛГЪАЧ  УЯ

1. Къач

Юйюмю шорбатында
Къарылгьач юйюрден къалгьан уяда
Мыдахлыкъ гурт чыгьарады.

2. Джаз

Юйюмю къабыргьасында
Къайталмай къалгьан къарылгьач юйюрню уясындан
Толмай къалгьан муратымы кекелчиги къарайды.
Огьесе, ол,
Озгъан джылла-джелле-эсге тюшюрюуле
Къозгъагъан тюк-джаммыды, саламмыды?

АХЫР КЮН

Джулдузладан тутаргьа кюреше,
Ауады тамыры кесилген терек.

ТОБУКЪЛАНЫУ

Тилекчи къарадынг –
Кёзлеринг тобукъландыла.
Ауазынг джалынчакъ чыкъды –
Сёзлеринг тобукъландыла.
Дагъыда бир адамны аллында
Тобукъланмагъанма дейсе.

ЮЧ  ДЖОЛ

1.
Кесин эки тюрлю сакъларгьа боллукъду:
Джыйырылыб, къатыб, таш болуб, не да
Къайырылыб, ёсюб, баш болуб.

2
Кесин эки тюрлю сакъларгъа боллукъду:
Чыганлылача не да чууутлулача.

3
Ючюнчю джол да барды –
Бизге буюрулгъан акъ джол:
Ол да – Хакъ джол.

МАРДА

Тенгни, шохну да сансыз этме,
Алай а, таб джууукъну да
Асыры джууукъ къойма.
Китаб тюл, джашау юретеди алай.
Хар ненича,
Сууукълукъну, джууукълукъну да
Мардасы барды, чеги.

НЕНЧА АДАМ...

Кюнле, Айла да тутула,
Джелимауузладан да къутула
Келгендиле. Алайды. Алай а,
Къутулалмай да ненча адам
Ёлген болур...
Джелимауузну тутарча
Кеслери эгерле болалмай эселе да,
Къара кюн эгерлени уятханла,
Сау болсунла.

ЭРИРЕЙ БЛА ОРАЙДА

Эркиши таукел узалса да ишге,
Бедишге, иши асхады,
Айтылынмай къалгьаны ючюн
Эрирей, Долай, Апсаты.

Долайны джырлай ишледим
Келгени кибик алгъындан.
Аны ючюннге назмуму
Майы кёб болду агьындан.

Къараб-къарагьынчы айырыб
Сёзню сабахын-саламын,
Ишими къолайлы этди
Эрирейни да саламы.

Апсатыны джырын джырладым:
Кийик сёзле кютю болдула,
Тебленнген сёзле мийик болдула –
Аны хайыргьа джораладым.

Кёкге, джерге да къарадым,
Бабаларын эскерген эллилей.
Къартджурт, Хурзук, Учкулан дегенча –
Апсаты, Долай, Эрирей.

Ёзге юсюбюзню, кёлюбюзню да
Иги этген Ийнайды, Ийнай.
Тиширыуну джанын къыйнай,
Джашагьаннга эр дерге болмаз.

Ийнай. Ийнар. Белляу. Туз-дам.
Тилек. Алгьыш. Кюу. Сарын.
Ийнан: Ийнай-Сатанай –
Джашау-ариулукъ. Табын.

Узакъ джулдузда джаша,
Нартюх огьуна ор Айда,
Алай а тынгы бермез
Джерде туугьан Орайда.

Ёмюрде да ёлмезле
Долай, Ийнай, Эрирей.
Бу джырланы джырласа
Таш джюрек да эрир, эй!

АПСАТЫ

Мийиклеча агьарадыла сёзле.
Алагьа къарай да, къамай,
Сокъур болуб къаладыла кёзле…
Ой Апсаты!

Кийиклеча барадыла сёзле
Ёрледен-ёмюрледен чынгаб.
Джангыз бири аджашмазча, ёлмезча
Мен алагьа сюрюучю болургьа излейме.

Таб эм къарыусузун, рахынын да
Заманла бёрюсюне азыкъ этмем,
Аланы джангыз бирин джазыкъ этмем,
Къараб, багъыб, джылтыратыб турурма.

Мен сёзню Бийнёгер кийикнича марамам.
Ата джуртуму къадау ташлары – нарт сёзле,
Джуртда Джангыз Терекни – Ана тилими –
Кёз джашлары, кёк чапракълары – ийнарла,
Белляула, кюуле, алгьышла, джырла, таурухла...
Сизге уллукёллю болгьандан къадар сакъласын.

Сизни къурутсам, сизни унутсам –
Кесим унутулдум, кесим къурудум,
Бийнёгерникилей кесилиб джолум.

Сюрюуча джайылгьандыла сёзле.
Алагьа Аймушча къараргьа излейме,
Кёзюуюнде алтын къочхарны къоша –
Джангы магьана бла ичлендире аланы,
Тукъумларын тас этген къой,
Кючлюден кючлю, ариу болурча ала.

Джыйын джанлыдан, Магулча къарнашладан да
Сакъларгьа излейме аланы.
Ёзге аланы кёлге кетген тёрелери болса,
Ызларындан мен да кетерикме
Къаламымы, дефтерими да алыб.

Ёзге Апсаты кийиклегеча, мен да сёзлеге
Сёз Тейриси болургьа излейме, Тейри.
Сёзлеге джайлыкъ, мекям да – дефтерле, къагъытла,
Бу къалам а – къойчу таягъым мени.

Огъай, сёзню орну джюрекдеди, джюрекде,
Аны джолу джюрекденди джюрекге.
Сёз Тейриси ёз терисин къаблатыб,
Джюрегин, мыйысын да ашатыб
Джолгьа алай ашырады сёзлени,
Къадар алай къурагьанды бизлени.
Алай эсе, ишлей тургьанлай ёлюрге,
Алай эсе, ёле тургьанлай да джашаргьа!

УНУТУРМА

Хар такъыйкъада эсге тюшюре да,
Шашаргъа джете,
Сакъат, урушда къалгьан санын унутханча,
Унутурма Сени.

СЫН ТАШДА ДЖАЗЫУ

Мен 100 джылда кетдим дуниядан...
Аны ючден бирин джукълаб ашырдым,
Ючден бирин да магьанасыз затлада,
Ууакъ къайгъылада ётдюрдюм.
Алай бла мени джашагьан ёмюрюм 33 джыл.
Кёбюрек джашаргьа уа боллукъ эдим...

АМАН КЪЫШ

Къар. Ай. Джырла.
Къарачайлыла.
Къарт. Айт. Джыла.
Къарачайлыла.

Даула. Джаула. Джолла.
Тюзле. Терсле. Дерсле.
Ачлыкъ, джаланнгачлыкъ.
Ёлюкле, ёлюкле, ёлюкле.

Къач – тауладан къыяма юзген
Мазаллы саргьылдым чапракъ,
Джел сюрюб гыйы бузлагъа,
Къум тюзлеге да урду сени.
Алай а,
Джазгьы хауа айланнганлай
Туугъан терегинге орналдынг келиб.

Арада уа – ууатылгьан ташлача, джылла,
Кёз джашлача, джылла.
Адамны джанын талагьан джылла,
Джюрек къанын джалагьан джылла.

Къач бла джазны арасы 13 ыйыкъ –
13 джыл узунлугьу болгьан аман къыш.

Къарт, айт. Джыла.
Къарачайлыла.
Къар. Ай. Джырла.
Къарачайлыла.

Таула. Саула. Джылла.

КЪАБЛАН  ЭСЕ  КЁЛ...

Сёз, чапракъдан къой, ташдан да ётер –
Къаблан эсе, кёл.
Къагъытха, байракъгъача,
Къаблан да ёл.

Бу къагьыт тюлдю, чапракъды,
Тейри терекни чапрагьы.
Анга джанынгы салмасанг
Ол тилленмез.

Тил терекни сёз чапракълары
Шууулдаб турур ючюннге,
Мангылай теринг бла, джюрек къанынг бла
Сугъарыргьа керекди аны.

"Чегетни сакълагьыз",- деб, джазылыр
Деген умутда
Терек къагьытха бурулгьан болур...
"Алай джазарыкъ болсаламы
Кесе эдиле мени...",-
Деген эсе да, ким биледи.

Тейри джаратхан терекни
Джанын адам алды.
Алай а ол кесини джанын
Ала тургъанын артда ангыларыкъды.

Къагьытда къуру тюзю джазыллыгьына,
Терсликге-артыкълыкъгьа къаршчы сёз айтыллыгьына,
Бир терекни кючю бла сау чегет сакъланныгьына
Хакъ кёлю бла ийнаналса эди терек,
Ёлюмге таукел тюбер эди...
Тёзер эди
Джангыз аягьын мычхы бла тартханларына да...

Алай а,
Терисин сыдырыб, кьанын сыгьыб,
Тёрт санын ууакъ-ууакъ туураб,
Дефтерле, китабла этиб,
Алада да ётюрюкню джазсала,
Къалай тёзсюн анга терек-джюрек.

Кёкден келген джарыкъча,
Джерден чыкъгьан мюрзеуча
Багьалыды сёз.
Къоркъгьандан ётюрюк айтыб,
Итликден, зарлыкъдан, не да
Махтаугьа, байлыкъгьа къызыннгандан
Терс айтыб, кимге болса да бетсиниб,
Сёзню бети бла ойнамайыкъ.

...Ата-бабаларыбызны сын ташларын
Джаула къабырладан келтириб,
Юйлерине басхычла этиб,
Арбазларын тёшеб,
Джангы Ай бла джулдузну
Кир аякълары бла теблегенлери...

Къартланы, сабийлени, тиширыуланы
Тутмакъ этиб, ишлетирге деб
Джюк вагонлагьа хайуанланыча уруб
(Хайуанланы да джыймайдыла алай)
Тунчукъгьан тунчугьа, ёлген ёле,
Узакъ тюзлеге алыб баргъанлары...

Джауланы эгетлери
Анда-мында къалгьанланы тутуб,
Башларын кесиб,
Ачха, саугъа алгьанлары...

Ёлгенлени асыраргъа адам табылмай,
Ёлюклени чырмаргъа кебин табылмай,
Адам башланы итле кемире
Айланнган заманла...

Фашизмни тюрсюню башха болса да,
Къылыгъы къайда да бирди.
Ол джангырмаз ючюн,
Аны айгьакълагьанлай турургьа керекди.

Не ачы болса да – сёзню тюзю,
Тюз адамны сёзю керекди.
Ийнаныу, Ышаныу, Джашау
Джангыз алай бла сакъланныкъды.

Сёз, чапракъдан къой, ташдан да ётер,
Къаблан эсе, кёл.
Къагьытха, байракъгьача,
Къаблан да ёл.

АДЕТИ АЛАЙДЫ

Джау джуртубузгъа джутлукъ этгенинде
Ана тилибиз бизге джуртлукъ да этди.
«Джарлыны ийнеги ёгюзлюк этер»,
Дегенча ангылашынмасын ансы.

Ёгюз дегенде уа, бизни ёгюзюбюзню
Тили Минги Тауну бузун джалагьанда
Къуйругьу Бештауда чибин къоругьанды.

"Джуртну ариулугьу башына азаб",
"Халкъны ишлей билгени башына джау"
Деген айтыулада да болур тюзлюк,
Алай болса да, чыдадыкъ, тёздюк.

Къайдадыла ол ёшюн ургьанла –
Халкъны джояргьа оноу къургьанла?
Къайдадыла, къайдадыла ала?
Аман джары къалдыла ала.
Халкъ а буруннгу джуртунда джашайды,
Тюзлюкню иши, адети алайды.

КЪОРКЪУУЛУДУ

Ненча джазыу, ненча белги,
Ненча билдириу:
Барма – джаннга къоргьуулуду.
Ёрлеме – джашаугьа къоркъуулуду.
Тийме, басма, ачма, чачма,
Джазма, сёлешме... –
Джаннга, джашаугьа къоркъуулуду.

Чексиз Аламны
Къайда эсе да узагьында
Джашагьан кёк инсанла,
Ангылы инсанла
Джерге салгьан белги, джазыу:
Джашаргьа къоркъуулуду –
Анда адамла джашайдыла.

"ХАЙТ" ДЕРГЕ

Санын бармакъ бла санарча гитче халкъды деб,
Джазыу башыбызны сыламагьанд.
Не къыйынлыкъ къалды бу дунияда
Бизни халкъыбыз сынамагьан?!

Гитче эсе да, кёрген къыйынлыкълары уллу,
Аз эсе да, кёб палахдан ётдю.
Адамсыз къалгьан ёзенледе улуб,
Иесини джылауун ити этди.

Бир кишиге хыянаты болмай,
Ташха, терекге табына джашагьан халкъ,
Аздан къалды талкъ болуб кетерге...
Сау бол, Къарча, кишилигинг ючюн.
Биз бюгюн да туугьан джерибизде
Джашай эсек халкъ болуб, эл болуб,
Сени, сеничаланы кючлеринденди.

Къыйынлыкъ а боран болуб, джел болуб,
Терекни аудурса да, ташны къобаралмады,
Къарачайны Къадау Ташы турады.
Минги Тау да кёзюбюзге туурады.
Аны буз сюммеклерин эме,
Къарашауайла да ёседиле, ёсе.

Бизге къарыусуз болургьа джарарыкъ тюлдю,
Къарыусуз болсакъ – отубуз джукъланды.
Быллай халкъны джашы болуб,
Къарыусуз болгьандан эсе,
Ёлюб бу къара джерге кирген кёб да иги.

Халкъыбыз "хайт" дей келгенди,
"Хайт" дерге керекди бизге да.
"Хайт" деди инкъыйлабчы Умар,
"Хайт" деди назмучу Къайсын,
"Хайт" деди Солтан инарал,
Джигит Харун да аны осият этди.

Къыйынлыкъланы бюкген халкъны джашлары,
Артыкълыкъгьа бойсунмагъан халкъны джашлары,
Ёрге ёхтем тутханлай башларын
Джашагьан, ёлген да этерле.
Алагъа къартла да
Нартлагьача джыр, алгъыш этерле.

БИЛ

Къойчу таягьымы сизни арбазда чанчыб кетсем,
Ол тамыр ийиб, терек боллугьун бил.
Башха арбазда къуу таякъ кёрсенг а,
Башында да онгнган чырпа бёркю бла –
Ол «къаранчха»  мен болгьанымы бил.

БАЗЫБ  АЙТЫР  ЭДИМ...

Мен къышны къарын-бузун эритирме,
Къышны къарын-бузун эритирме,
Къарын-бузун эритирме,
Эритирме.
Джолгьа,
Сен келлик джолгъа,
Сен ышара келлик джолгъа,
Сен сюйюмлю ышара келлик джолгъа,
Сен джазча сюйюмлю ышара келлик джолгъа,
Джулдузла, гюлле, джанкъылычла болуб,
Тёгюлюрме.

Аякъ тюбюнгден джулдузла уча,
Эки джанынгда гюлле чайкъала,
Джанкъылыч белинге чырмала,
Келирсе.
Джерни,
Нюр джаннган Джерни,
Джашил нюр джаннган Джерни
Тёппесинде
Ариулукъну белгисича,
Ариулукъну-Сюймекликни белгисича,
Джашауну-Ариулукъну-Сюймекликни белгисича,
Сюелирсе.
Къол булгъай,
Адамлагьа, Аламлагъа къол булгъай,
Белгили, белгисиз дуниялагъа да къол булгъай,
Сирелирсе.

Чачынг тёгюлюр бу Джерни юсюне,
Джыламугьунг саркъар бу Джерни юсюне,
Адам джюрегине ушаш
Бу къыйынлы Джерни юсюне.

Сени хар чырмаудан сакълар ючюн,
Хар чырмаудан сакълар ючюн,
Сакълар ючюн,
Бу Джерни,
Адам джюрегине ушаш бу къыйынлы Джерни
Сакъларгъа кереклисин билеме.
Бу Джерни аны ючюн ийнакълайма,
Сени ючюн тансыкълайма, къучакълайма.

Бу Джерни хар не тюрлю палахдан, къыйынлыкъдан
Артыб, тазалаб бошасам,
Кёлюм рахат болуб, базыб айтыр эдим:
Сюеме сени, джулдуз кёзлю кёгюрчюнюм.

ОЛ ТЮЛМЮ ЭДИ ?

Джазны къанат тюбюнден тюшгенча,
Джюуюлдейди шорбат чыпчыкъ.
 
...Къышны бир къыяма кюнюнде,
Ауузунда да гырджын бурхусу бла,
Орамда бузлаб тургьан а ол тюлмю эди?

УЯ  ЭТЕДИ

Къулагьына мычхы таууш келе,
Къанатлы терекде уя этеди.

КЪАНАТЛЫЛА БЛА ТИШИРЫУЛА

Чыпчыкъланы джарыкъ джюуюлдегенлери,
Къызланы къууанчлы кюлгенлери...

Кюз артында узая, ташая баргьан турнала,
Ахсыныб, аланы ызларындан къарагьан тиширыула…

Джазны
Тиширыула бла къанатлыладан алгьа сезген
Бир джан болмаз.
Къачны да...

КЪАРА СУУ

"Къурч санлада бегиген ол темир джан
Терк чыкъмайды быллай тулпар санладан..."
Умарны джаныча чыгьады къара суу,
Айырылалмай тёнгегинден-къаядан,
Ёмюрлени айырылалмай къаядан.

Кеси да ёрге, кёкге кетген къой,
Кёкледен, мийикледен келеди эниб,
Туугьан джерине джюреги эриб,-
Ёзенни ёлюмсюз джаны къара суу.

Пелиуан къаяны джарылгьан джюрегинден
Къанча урады къара суу, къара суу.
Джаралы къаяны деу ёшюнюнден
Къанны джууалмай саркъады къара суу.

Къара къыйынлыкъ къызартхан къаяны
Къызгьан санына себебди къара суу.
Элни кюл этген терсликни отун
Джукълаталмай къалыб, джылайды къара суу.

Оюлгъан, къаралгьан юй тюб хуналагьа
Агьазча киреди, чыгьады къара суу.
Элни сюрген джауну ызындан
Татаркъанча барады къара суу.

ИШ КЪУТХАРЛЫКЪДЫ БИЗНИ

Ата-бабаны кюйген сабанын
Туудугъу, суу тартыб, сугъарыр.
Ата-бабаны къутхаргьан иш
Мени да, сени да къутхарыр.

Иш къутхарлыкъды бизни
Тарлыкъдан, зарлыкъдан, терсликден да.
Джалгьан даудан, итликден да
Иш къутхарлыкъды бизни.

Къутхара келгенича халкьны
Таш башында, узакъ тюзледе да.
Табылынмай къалса да хакъы,
Ол къыйынлыкъгъа иш бла тёзелгенди.

Тенгиз джюрекде чайкъалса,
Хайыр джокъ кемеден, къайыкъдан.
Иш къутхарлыкъды бизни
Джюрекни кемирген къайгъыдан.

Иш чыгьарлыкъды бетин
Хар бирибизни, халкъыбызны да.
Иш сакъларыкъды бизни
Атыбызны, хатыбызны да.

Ууакъ къайгьыланы букъусу
Юсюнге, кёлюнге да чёксе,
Мийик затланы кёргюзтмей,
Кюнюнгю мутхуз, аман этсе,

Ишге кёмюлюрге керекди,
Бир таза суугьа кёмюлгенча.
Ол заманда дуния кёрюнюр
Толгьан Ай булутдан кёрюннгенча.

"Алма биш, ауузума тюш",-
Деучюле къысханлыкъгьа тиш,
Иш къутхарлыкъды бизни –
адамны Адам этген иш.

Унутуллукъдула дауур да, сёз да,
Кесибиз да кетерикбиз атдан.
Къартлыкъ джашыбыз, сын ташыбыз да –
Этген ишибиз къаллыкъды артда.

Таза, мамыр кёк бла – Тейрибиз бла
Биргеди дуниягьа саламыбыз.
Джерибизни терибиз бла
Сугьарыб ёсдюрген сабаныбыз

Баш урады джерге да, кёкге да.
Ол берекетли ашыды тюзню.
Не къыйынлыкъдан, палахдан да
Халал иш къутхарлыкъды бизни.

ХЫЗЫР-ИЛИЯС

Меннге бир бек керекли кюн
Базыб тургьанларым капеклерин къызгъандыла.
Садакъа джыя келген бир факъыра уа
Меннге джангыз сомун узатды.

Сому неме джарарыкъ эди,
Алай а, ол мени джаныма джарады.
Сомун он тюмен этиб къайтарырма.
Ол асыры халалдан джарлы болгьан болур.
Меннге уллу разылыкъ бла узатхан сомун
Джанына тиерге къоркъгьандан алдым.

...Ол Хызыр-Илияс болгьанын энди ангылайма.

БАЛЫКЪНЫ ХАПАРЫ

Къобан чабакъланы арасына
Балыкъ балачыкъ къайдан да келди, къайдан да чыкъды,
Огьесе бурун тенгизден къалыб кетиб,
Энди уянамы турады? Алай да болур,
Не ючюн десенг,
Ызына айланыб насыбы тутхунчу
Ол къатыб, таш къабха кириб сакъланнганды;
Не уа,
Къобанда балыкъ джаратылыргьа нек болмайды?

Бу таулагьа
Чабакъладан да балыкъла бек джарашырыкъдыла.
Балыкъла болсала,
Къобан да тенгиз болур да кетер.
Огьесе, балыкъла джаратылыр ючюн
Алгьа тенгиз джаратылыргьамы керекди?

Ким биледи къалай кереклисин,
Ёзге, къобан чабакъланы да илгендире,
Балыкъ балачыкъ ёсе тебреди.
"Хайт" деген балыкъ болду,
Акъыл-балыкъ болду.
Суугъа сыйынмай, бир къабыргьасы,
Бир сырты кёрюне тебреди.
Сууда джанкъылычланы къургъан, къурагъан да
Балыкъ болгьаны белгили болду.

Бирле анга джанкъылыч анасы дедиле,
Бирле уа сарыубекди деб, тиш къысдыла.
Ол мазаллы санларын къайры джашырлыкъ эди?
Къарыулулугьу-къарыусузлугъу да ачыкъ болду.

Ол кёзге кёрюнмей,
Чабакъланы бирича айланса,
Балыкъ болгьаны эсленмей да къалыр эди.
Не келсин,
Пелиуанлыкъ сорулуб берилмейди.

Джагьадан таш, агъач атханла,
Тобдан атаргьа керекди дегенле да болдула.
Алайсыз да суу, хауа джетмей
Къыйналгьан балыкъ, ачыуланыб,
Минги Тауну айрысына чынгаб
 Дуниягьа кёлкъалды къараб,
«Адамчыкъла, чабакъчыкъла
Кёб джашагьыз, бир «ох»,- дегиз дей,
Джан берири келди.
Дагьыда эсине не келди эсе да,
Тенгиз таба атды мыллыгын.

...Схуртукланы къара бугьача,
Къарала бара эди балыкъ.
Таш, агъач джетмей къалгьанында да
Ызындан сёз джете эди:
"Балыгъын /сууун/ къойгьан балыкъ,
Джагьасын ойгъан балыкъ,
Къобанны къобаргъан балыкъ,
Джуртун ташлагьан балыкъ".

Балыкъ а бюгюн да айланады
Тенгизледе, океанлада.
Къобанны сууун тенгизде излеб,
Табыб, балсытыб ичеди,
Таулу, айранны ичгенча.

...Алай а бир кюн кёлю булгьана,
Ол кесин таула таба атар.
"Энтда бир балыкъ башын
Джагъагъа атыб ёлдю",- деб, билдирирле.
Алай бошалыр балыкъны тауруху.

АДЖИР НАЗМУ – ЭМИЛИК НАЗМУ

Чабар атча кишнейди назму –
Башын да созаракъ этиб,
Тёрт тизгинин тёрт туякъ этиб
Тёртгюллейди, джоргъалайды, секиреди.

Ол аякъларын къалай алады, къалай салады –
Кимни не иши барды анда?
Джалы эшилибмиди, къуйругьу тюйюлюбмюдю –
Сизге не башхасы барды аны?

- Ол аягъы бла джерни нек къазады?
- Кетген заманланы тинтгенлигиди...
- Ол кесине асыры бек базады...
- Къоркъма, джашау андан джигитлени да...

Кетген заманладан къуугьуннга бери
"Болушлукъ" деб чаба эсе уа назму?
Тер кёмюк этген юсю аны
Гюл ийис этерин ким айтды сизге?

Не да,
Джыллыкъ джолну къой, кюнлюк джолну да
Ол бир джюрюш бла къалай келиб турур?
Кеси да бир джолну къалай келиб турур?
Джол кёб, джолну юзюлгени да кёб.
Джол кеси да тюл шойду кеб.

Ненча джюрек бар эсе – анча джол,
Джолну анча ёрю-эниши...

Кесибиз да кёб джолну ойгьанбыз... къойгьанбыз,
Сюйюб-сюймей да
Кёб джерлеге тюшгенбиз, кёчгенбиз.
Кесибиз да тюрленнгенбиз, аман тюрленнгенбиз.
Къуугъуннга келген да къыйналыб табар, таныр
Ахлусун, элин.

Сора талагьы турургьа джетиб
Бурундан атылыб келген аджир,
Тебсей келмезлиги хакъды,
Аякъларын да ариу, омакъ ала.

Ол эм къысха джолну, не да,
Кеси джол сала келирге боллукъду,
Кърау уруб тюгюне-джалына,
Туякълары да бузлагьан джерни эрите.

Келлик замандан къууанч хапар алыб
"Сюйюмчю" деб келе эсе уа назму?
Ол заманда аны джюрюшю, чабыуу,
Кишнеую да башха тюрлю боллукъду.

Кертиди, джегилиучю, минилиучю атла да бардыла.
Хар бирини къуллугьу башха.

Алай а, мангылайында
Поэзия къашхасы болгьан аджир,
Арба джолгъа сыйынныкъ, джарашырыкъ тюлдю,
Джерни, джюгенни, ауузлукъну унарыкъ тюлдю.

Фахмусуз къауум аны ангылаб тохтар орнуна,
Эмиликге аркъан атаргьа кюрешеди,
Ауузлукъ салыргьа умут этеди.
Бек уллу муратлары уа – аны бичиб,
Фахму урлугьун алалсала,
Алай тюл эсе уа, тюбю бла къуруталсала...

Фахмудан къаратонланы
Аталары-балалары да – зарлыкъды.
Бичилген атла аджирни
Кёрюб болмайдыла дейле.

Аджирни кёлю, джюреги
Эркинлик бла Поэзия болгьанын,
Алада уа Джашауну урлугьу
Къайнай-бише тургъанын
Билмегенча этедиле джазыкъла...
Бек да биледиле, итликлери озады ансы.

Аджир а барады. Аны барыууну
Бир мардасы, чеги, джоругьу джокъду.
Заман да,
Аджирге тургьан байталча,
Барады аны аллында.

МЕН  ДЖАРАТХАН  КЪЫЗ

Дунияда болмагьан къызны сыфатын
Тюнюмде-тюшюмде да къурайма.
Электричка тохтагъаны сайын,
Ол мен сакълагьан кирликча, къарайма.

Мен сакълагьан кёрюнмейди, огьай...
Тохта, мен аны тышындан сакълагъанлыкъгъа
Ол къатымда олтуруб тура эсе уа...
Не уа,
Башха вагонда бара эсе уа? Огьесе,
Ол чыгьыб баргъан тиширыу ол болурму?

Тиширыу къудурети чомарт тёгюлген
Къалай табдыла аны санлары...
Ёзге мен тургъунчу эшикле джабыладыла...
Олму эди, ол тюлмю эди, къайдам?

...Хар ариу къызны къарайма кёзюне.
"Ол тюлдю". Къарамымы джанлатама.
Бир адамны да тынгыламайма сёзюне...
Мен дунияда болмагьан къызны джаратама.

Ол телефон бла сёлешир деб сакълайма,
Джазар деб да умутлума къагьыт.
Сабийчикча кесими алдайма:
"Кириб келсе эди эшигими къагьыб."

Сакълай-сакълай тюнгюлеме сора...
Ёмюрде чырт джан-джаныуар басмагьан
Топракъны табыб, илеб, къадардан тилеб,
Башлайма бек къыйын ишни.

Ёзге къалайындан башларгьа билмей,
Арсар болама.
Бутларын ишлеб тебрерге разыма.
Кёзле салыб къараргъа да термилеме.

Алай болса да,
Башын этиб тебрейме алгьа,
Сылайма, сыйпайма, сынаб къарайма:
Муратымдача болгьанына къууанама.

Бетине кёчеме. Кюнден толу
Эки кёз салама. Ишиме кёл салама.
Къыйылгъан эки къара къаш тартама.
Киши билмеген орайданы тартама.

Кёгюрчюн мурулдагьанча чыгьа сёзлерим,
Ба этеме аны кёзлерин.
Къашларын тилим бла джалайма,
Кёлюм толгъандан джырлайма, джылайма.
Бир гитче сюйюмлю бурунчукъ ишлейме,
«Бурнунгу ёрге тутсанг, ёлтюрлюксе»,- дейме.

Эки ай джаягьын, сакъал тюбюн,
Къулакъларын къолларым бла къурай,
Эринлерин эринлерим бла ишлейме.

Хы, излегенимча кёзю-къашы,
Башы…Тохта, чачы уа къайда?
Къаббаш тиширыудан эрши зат болурму?
Ма энди бир джукъгъа ушады.
Тил, тишле салыргьа унутханма.
Тилими ёлчелеб, аны тилин
Кесими тилимден къысхаракъ этеме.
Тишлерин а – деменгили, къысыкъ –
Чыммакъ пил сюекден салама.

Энди неси да орнуна келди деб,
Къууана тебрегенлей,
Мыйы салмагъаным
"Шаркъ" деб эсиме тюшеди.

Кёбле айтыучулай, этиучюлей,
Тиширыуну мыйысыз къойгъанма.
Бир башхагьа этсем
Алай къоярыкъ эсем да,
Кесиме джоралагьан тиширыууму
Чырайына кёре акъылы болургьа керекди.

Не этерик эдим,
Башын чачыб джангыдан ишледим.

Тиширыууму башын кесиме къысыб,
Къулагьына да назмула айта,
Къалкъыб къалдым.
Уяннганлай а,
Бийче къызны бойнуча бир боюн ишледим,
Имбашла, къамишлеча къолла, билекле салдым.
Джанкъылычны, суу агъашча,  имбашына атыб,
Къой Джолда суугьа барлыгъын
Кёзюме кёргюзтдюм да насыблы болдум.

8


Алай эте келиб,
Аякъ бармакъларына дери ишлеб чыкъдым.
Джюрегин, башха затларын да
Унутмай салдым.

Джыламугьум, терим барыб,
Ёлюб, къатыб,
Ма мен кесим джаратхан тиширыу
Джатады къып-къымжа болуб аллымда.

Эки къанат да битдирлик эдим
Учуб кетер деб къоркъама ансы.
Нюрден джаратырыкъ эдим,
Меннге турсунуруна экили болмасам.

Бычакъгьа къын бычакъны кеси бла этгенча,
Кесиме бичиб этгенме несин да:
.......................................................-
Небиз да келишеди бир-бирине.

Джангыз джан салырым къалгъанды энди –
Къадар мен джаратхан затха
Джашау-джан юфгюрмези хакъды.

Алай а билеме,
Тейриден да тилек этиб,
Кесим джаратхан тиширыуну
Танга дери къучакълаб чыкъсам,
Джанымы тюз джарымы
Анга кёчерикди. Айтханымча этдим.

Биринчи Кюн таякъла анга тийгенлей,
Ол орундан турду.
Ууакъ-ууакъ атлай барыб,
Кюзгюге къарады да:

"Бу алмасды менмеми", - деди.
- Огьай, сен мёлексе.
Ол ауазыма бери къарады да,
"Джийиргеншли, ауузунгу джаб",- деди.
Кёзлерим къарангы этдиле...

Юсюне не къаблады эсе да,
Къолуна не алды эсе да,
Эшиклени "занг" деб этгенин эшитдим.

Джашаууму джарымын,
Джарыкъ умутларымы барын,
Къадар къыйынымы джокъ этиб кетди.

Эшикле джабылдыла.
Эшигим джабылды.

АДАМ БЛА ТЕРЕК

Адамла аман сууутхандыла,
Эрши огьуна кёрюнедиле кёзюме.
Энди кимге да кёлюмю ачыб бармам,
Энди кимни да джууукъ къоймам кесиме.

Адамлыкъ, Къарнашлыкъ, Шохлукъ
Къанатларын джайгъандыла кенгнге.
Сора, къаяны эрнинде къазакъ нарат,
Мыдах къараб, къол нек булгьайды меннге?

Бир деб бир джагъы, болушлугьу болмай,
Кеси кесине таяныб ёсген нарат,
Джаным тёнгегимден айырылгьаны болса,
Сеннге къонуб солур, болур рахат.

Мен бюгюн къаягьа илиниб баргьанда да
Джибни учун, джанымы къыйырын бегитгенме сеннге.
Чегетни ауур хауасын, сёзюн кёлтюралмай,
Абрек чыкъгъанча кёрюнесе кёзюме.

Къая эрнинде ёсген джангыз терек,
Тамырларынг джюрегимдедиле мени...
Адамла мени сууутхан кибик,
Терекле сууутхандыла сени.

Биз джерден танг ёрге айырылгьанбыз,
Къонакъ болургьа джетишгенбиз Тейриге.
Биз ёлсек да джангызлыкъдан ёллюкбюз,
Биз ёлсек да джангызлыкъда ёллюкбюз
Мен Адамгъа, сен Терекге термиле.

ХАЛКЪЫМ, АНА ТИЛИМ, ТУУГЪАН ДЖЕРИМ

Болумсуз, къарыусуз кёрюндюм кесиме,
Акъылсыз, фахмусуз кёрюндюм.
Не башыма, не башхагъа хайырым джокъ –
Барады кетиб ёмюрюм.

Туугьан джерими ташларын
Джулдузлагъа тенг этди кёлюм.
Кюнбетде къой джолну Къой Джолча кёрдюм,
Алай а, аны ючюннге
Дуния мени джуртума, элиме
Мени кёзюм бла къарамазы хакъды.
Меннге, мингнге къанын-джанын да, тилин да бериб,
Халкъым – ёсе, ёлюмсюз бола баргъан халкъды.

Меннге не ючюн берилгенди бу джан
Халкъ ючюн аны берлик тюл эсем?
Меннге не ючюн берилгенди бу джурт,
Джурт ючюн отха кирлик тюл эсем?
Меннге не ючюн берилгенди ана тил,
Аны сакъларыкъ, джакъларыкъ тюл эсем?
Адам болуб нек туугьанма сора,
Адам ючюн сермеширик тюл эсем тюл эсем?
Не ючюн келгенме джашаугьа
Джашауну ёлюмден къутхарлыкъ тюл эсем?
Алай а, аллай кючню ким берир меннге?
- Халкъым, Ана тилим, Туугъан джерим.

ЭМ НАСЫБЛЫ АДАММА ДУНИЯДА

Бусагьатда аллай музыка джокъду
Мени джаныма джарарча.

Аягъы кесилген музыка,
Тамагьы бууулгьан музыка,
Къанаты юзюлген музыка
Джаным кесиди.

Огьай,
Бусагьатда кёлюм
Бир къанатлары кюйюб тютюнлей,
Бир къанатлары да, сыныб сюйреле,
Айланнган турналадан толуду –
Аланы къычырыкъларыды бу тизгинле,
Ансы, мени бир хатам джокъду,
Мен эм насыблы адамма дунияда.

ДЖАРЫКЪ. МУЗЫКА. КЪАН.

Джарыкъ да сол джанынгдан тиерге керекди,
Музыка да сол джанынгдан чыгьаргьа керекди –
Джюрек табадан.
Джюрек табадан уруб келген къанча...

КЕЛ

Мени юсюмден кенгден сора
Турма сен. Сенден сора
Ким ангыларыкъды мени?
Ким? Тутулгьанды Кюн.
Тутулгьанды Ай. Тул къалгьанды джай.
Тебренеди джер.
Кюкюрейди кёк. Нек?

Бир къанатын бушуу басыб,
Бир къанатын букъу басыб
Джыгьылады джыр.
Тунчугъады джыр. Келе кир.
Джырны дууадакъ бойнун
Джерден айыр да къойнунга къыс.

Кёл бер –
Бузджюрек да джырджюрек болур.
Кел бери. Кел.
Джукълайды эл.
Джукълайды джел. Кел.
Джер тебренеди джюрекде,
Кёк кюкюрейди джюрекде.
Бешик да къуру. Эшик да къуру.
Кел.

ДЖАН БЛА ТЁНГЕК

Санымы къыялмазсыз кёбге.
Джанымы къуялмазсыз кебге.
Кёкге
кёлтюрюлюб баргьанлай,
Ташайырма кёзден. Мен – Тейри адамы.

Джаным санымы сау джыртыб,
Кетер чексизликге. Олду насыб.
Тёнгегими ауур топракъ басыб,
Джерге терен кёме баргьанда да,
Джюрегим кёкге акъ кёлекке атар.
Ол –
Айталмай къалгьан сёзюм мени.
Ой,
Айтылмай къалгьан сёзюм мени...

ДЖЮРЕКНИ ТЕНГЛИГИНДЕН КЪАРАСАНГ

Тиширыудан ариу не болур дунияда
Джюрекни кёзю бла къарагьанда,
Аны ауазындан ариу макъам да къайда
Джюрегинг бла тынгылагьанда.

Тенгизни тенглигинден къарагьанда
Джерде тауладан мийик зат болмаз.
Джюрекни тенглигинден къарагьанда
Тиширыудан ариу джан болмаз.

Тауну мийиклигинден, тенгизни теренлигинден,
Тюзню кенглигинден, кёкню чексизлигинден –
Джюрекни тенглигинден къарасанг,
Къайсы ёмюрде да тиширыу –
Мона Лиза, Лейла, Хорасан...

Огьай, тиширыудан ариу джан джокъ дунияда
Джюрекни тенглигинден къарасанг.
Джайгьы танг аласындан уяннганча къанатлы уяда
Кёлюнгде назмукъанат сезим уяныр.

Джюрекни тенглигинден къарасам дуниягьа
Тиширыуду мийиклик, ариулукъ, тазалыкъ.
Тау, эригенча, Кёк ачылгьанында,
Алай эрийди эр джюрек аны аллында.

Тиширыуну къудрети джарытхан дуния,
Джандет болур, эшта, сени атынг.
Эр учунмазлыкъ, чыгьалмазлыкъ ёр джокъ
Тиширыу болуб аны къанаты.

ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛНЫ ЭСКЕРЕ

Хаман кёкге таралыб, термилиб
Джаным тёнгекде инджилди да,
Бир дарман-себеб излеб окъудум
Къуранны, Тауратны, Инджилни да.

Джанымы тауушсуз улууундан
Джюз тюрлю болду, булгъанды кёлюм:
Кеси джаратхан дуниягьа къараб
Джылай тургьан Тейрини кёрдюм.

БИЛМЕЙМЕ, КЪАЧАН...

Билмейме, къачан кёрюрме сени:
Къар да джауады джайгьа да къарамай.
Гюл а чакъгьанды кюннге да къарамай –
Къачан болса да кёрюрме сени.

Билмейме къачан джетерме сеннге.
Суу чынгаса да тешиб къаяны,
Аллах-адам да тыялла аны,
Билмейме къачан джетер тенгизге.

Билмейме, айт, шо ненгден таныйым,
Кёбдю ариу дуния башында,
Кёб алданнганма алтынды деб джез,
Алкъын тюнгюлмей излейме дагьыда.

Билмейме, къачан табарма сени,
Къачан, къалай? Эй, антсызды билген.
Быллай ишге гюнахды кюлген –
Джан джартысын излейд къыйынлы.

Билмейме, къайры чабады джюрек –
Заман къобаны бургъан тирмен таш.
Акъ не къара болуучанды унунг,
Бир кюн джарылыб къаллыкъ тирмен таш.

Билмейме, къачан тюберме сеннге –
Къарды, сууукъду, джайда кибик тюл.
Барын истемей къызара эсе гюл –
Табмай, тюбемей къалырма къалай?

БАТЫБ БАРГЪАН КЮН

Къар-буз эрисе, ачылгъанча
Джерни джарылгьанлары,
Алай ачылдыла, ышаргьанынгда,
Джюрек джараларым.

Къалмадыкъ
Бир-бирибизни къыйнар ючюн.
Сыннган кёлюм энтда бир сынды
Тюз къайнар ючюн.

Джашауну татлылыгьы бла къысхалыгьын
Кёрдюм кёзлерингде.
Сокъур кёзден чыкъгъан джаш –
Бу сёзлерим.

Ариулукъдан къанмадым...
Инджитед бютюн,
Кёзлеринден къан тама,
Батыб баргьан Кюн...

АНДАН БОЛУР

Бир кюннге чыгьыб къалмайды адамны джаны.
Къаллай бир къыйналгьанын, ачыгъанын аны
Айтыб чыгьаргьа къолдан да келмез.
Тартыла, созула, джукъара келиб
Алай юзюледи джан тамыр.

Тынч джашагьанланы джанлары къыйын,
Къыйын джашагьанланы джанлары тынч
Чыкъгьанлары андан болур.

СУУ

Бир джерде
Ташны тешиб чыкъгьан къара суу,
Арлакъда бир бош джер джарылгьаннга
Къуюлуб, джутулуб, думп болуб
Баргъанын кёрдюм да,
Ёллюк джанланы джылауларын этдим.

КЪЫЙЫНЛЫ ХАЛКЪЛАНЫ ПОЭТЛЕРИ

Зулму-зорлукъ джойгъан халкъыны
Джылауун, бушууун этерге,
Поэтни джокъ эди эркинлиги:
"Джыларгьа да джокъду эркинлик".

"Не уллу болса да кьоранчы,
Джуртун табхан халкъны къууанчы…"
Джырларгьа къоймай эдиле поэтни –
"Джырларгьа да джокъду эркинлик".

Болмагъанында, кёлюндегин
Бир башха тилде басмалады да,
Терен ахсынды:
"Ана тилге да джокъду эркинлик".

Джерини ариулугьуна, байлыгъына джутланыб,
Халкъны джуртундан сюргенлеринде,
Поэт Кёкге къарады:
"Туугъан джерге да джокъду эркинлик".

Къалапеледен бери джашаугьа къарады да,
Амалсыздан кёлюн басды:
"Тюз адамгьа джашагьан къыйынды,
Тюз сёзге джокъду эркинлик".

Сора, Кёкден, узакъдан-джууукъдан,
Тюзлюк Аллахындан ауаз келди:
"Сен мадар этсенг мен къадар этерме.
Кюреш".

ДЖАШАУ

Ариуланы кёрюр ючюн да къалмадыкъ,
Сюймекликден ёлюр ючюн да къалмадыкъ,
Шо дагьыда бир тоймадыкъ, къанмадыкъ.

ЭКИ ТИЗГИНЛИ БИР НАЗМУ

Ушайсыз да ушайсыз,
Айтыргьа амалыбыз джокъду ансы.

ТОЗУРАГЬАН АРИУЛУКЪ

Кёк, сыныб, къошун-къошун болуб,
Балчыкъ кёллеге тюшюб турады.

КЮЧ  КЪАЙДАН ТАБАДЫЛА

...Шайтанла бла джашаб,
Бир-бирле къайдан табадыла кюч,
Сагъыныргъа атын  Аллахны?

ТАШ БАСХАН КЫРДЫК

Къара джюреклиле да
Бу акъ дунияда джашайла.
Къара иннетлерине тым этиб,
Бизни тынгыбызны ашайла.

Ёзге къара джюрекде да
Акъ дуния джашай болур.
Не келсин, ол таш басхан
Кырдыкга ушай болур.

СЁЛЕШЕЙИК КЪАРАЧАЙЧА

Кёзлерибиз джарыр ючюн Кюнча, Айча,
Сёзлерибиз джарар ючюн Кюнча, Айча
Сёлешейик къарачайча.

Элиблеча сыйлы эллерибизде,
Джандетлеча ариу джерлерибизде
Къарачай тилни берекети турсун...

...Башха джуртда башха халкъ бла
Джашаргьа тюшсе, ол халкъны
Тилин-адетин да билирме.
Мени джуртумда, мени джеримде
Джашаб тургьанла, джашаргъа келгенле да
Разы болуб, сюйюб юренирле
Мени тилиме, адетиме –
Иннетлери тюз эсе аланы.

Къарачай,
Халкълыгьынгы тас этмеген эсенг сен,
Къраллыгьынг бар эсе сени,
Чын къралгъа чын тил къуллукъ этгенча,
Ингилизге ингилиз тил къуллукъ этгенча,
Къарачай тил сеннге алай къуллукъ этер.

ЭЛИБЛЕ-ХАРИФЛЕ

1
Хар сёзню барды джаны,
Таб ёлюм деген сёзню да.
Мен ёллюгюмю сездим да,
Тансыкъладым Алифни, Я-ны.

Хар харифни къучакъладым,
Хар элиб – бирер файгьамбар.
Элиб дунияны джаратхан
Дунияны джаратханнга тенг тюлмюд?

Элибле бла айтдым кёлюмю,
Джукъ джашырмадым аладан.
Кесим дуниядан кетсем да
Джаным къаллыкъды алада.

Адамла сизге ушасакъ,
Барыбыз бирча фахмулу,
Барыбыз бирча керекли,
Бирча сыйлы да болурек.

Джюз тюрлю амал табарек
Насыб джашауну къураргьа,
Элибле бирге къошулуб
Къурагьан кибик сёзлени.

Биринчи, экинчи санамай
Элибле алай туралла.
Сёз къайсы элибден да башланыргьа
Боллугьун биледиле ала.

Элибле, сыйлы элибле
Сюеген джерингден тебмезле.
Аланы сюеген кетсе да,
Ала чачылыб кетмезле.

Аланы сюеген Ибилис эсе,
Ала шайтан къуллугьун этерле.
Аланы сюеген Аллах эсе,
Ала файгьамбар къуллугьун этерле.

Джерни, кёкню да аулагьан
Гюнахсыз джанла – харифле.
Халкъымы, сюйгеними да
Атларын къурагъан элибле.

Сиз кёкден тюшгенсиз деб,
Сизни асры бек сюйгенден
Айтхандыла буруннгула.
Кёкге чыгьаргьан сизсиз деб
Айтабыз биз да бюгюннгюле.

Хар элиб бирер файгьамбар,
Хар бир сёз – бирер Аллахды.
Тилге къатылгъан генезирге
Джетер къыйынлыкъ, палах да.

2
Элибле бары да термиле болурла
"Сюймеклик" сёзню къураргьа.
Элибле бары да термиле болурла
Сюймеклик сезимни къорургьа.

Сёзле бары да термиле болурла
"Джазыу" китабны къураргьа.
Сёзле бары да термиле болурла
Сюймекликни кёзден сакъларгъа,
Сюймекликни сёзден къорургьа,
Хар бир палахдан къорургьа.

3
Харифле, сизни бек джазыкъсынама,
Ким не сюйсе аны къурайды сизден.
Ненча адам ачыйды сёзден.
Адамла, сиз да харифле эсегиз,
Къадарны, къралны къолунда...

Огьай. Хариб адамла, хариф адамла да болурла,
Ёзге адамла харифле болгъан кюн,
Тутулур эди Кюн. Эркин адам къалмаз эди.

Адамла харифле эселе, аллай харифледиле
Кеслери сюйгенча къуралгьан,
Кеслери сюйгенча тизилген,
Сюймеселе айырылгьан.

Сюйгенлерича джашагьан,
Къул халиден хапарсыз,
Бий харифледиле адамла!

О  БИЙ  БУСАКЪ!

Кёлеккеси
Мыдахлыкъча къабланнган,
Кеси кёкге
Умут кибик созулгьан,

Бу сакъ бусакъ
Бусгак-бусгак болурун,
Билемиди
Балта аны томуруб?

Биле эсе уа,
Ол артыкъ да къыйынлы.
Бусакъ – джерни джан тамыры –
Къыйылды.

Мычхы тишли
Къоймайд анга къарауун,
Файгьамбаргъа ышаргьанча
Фыргьауун.

О бий бусакъ,
Балта къоллу къул сени
Къадарынга бийлик этед
Не ючюн?

Нек берилгенд
Анга аллай эркинлик?
Ким бергенди
Анга аллай эркинлик?

О бий бусакъ,
Сабий бусакъ, джаш бусакъ,
Ёле туруб да,
Аны ёлтюргенден баш бусакъ.

Джангыз джерге, джангыз кёкге
Баш ургьан,
О кёк бусакъ, Тейри бусакъ,
Кюн бусакъ.

СЕЗ

Дунияны, джашауну ариулугъундан
Баргьанча кёрюнсе да сёз,-
Ол сени юсюнгденди,
Джаным, аны сез.

Джазгьы тылпыу айланыб джерге,
Кюнбетге гяхиник урса,
Сабийчик джукъусундан уяныб,
"Ання" дей, кёзчюклерин ууса,

Мен сени юсюнгден этеме сагьыш...
Джазгьы-джайгьы умут къобан
Джагьаларын – къышны, къачны – басыб,
Сени таба барады ашыгъыш.

- Ашыкъгьан суу тенгизге джетмез.
- Джетерге, джетмезге да болур.
Алай а тенгизге керек эсе суу,
Тенгиз да алгьа силкинир.

...Суу секиртмелеча тёгюледи чачынг,                Кюн секиртмелеча къарайдыла кёзлеринг,                Назму секиртмелеча къайнайдыла сёзлерим...                Дунияны, джашауну юсюнден барады сёз.

НЕК ДЖАРАТЫЛДЫМ ДА СОРА ДУНИЯГЪА?

Ёллюк джанма. Билеме ёллюгюмю.
Не тилек, не дуа этиб асырасала да,
Къуртладыла бийлерик ёлюгюмю,
Джийиргеншли къуртла кемирликдилё тёнгегими.

Алай гюнахлымыды адамны саны,
Къуртлагьа къалырча ахыры аны?
Ёллюк болуб, чиририк болуб,
Къуртла-къамыжакъла кемирлик болуб,

Нек джаратылдым да сора дуниягьа,
Ахрат азабын нек сынадым да джашаб дунияда,
Нек къыйынлашдым ахырым алай бошаллыкъ болуб?!
Джандет зауугьун да нек татдым сора,
Андан алай терк айырыллыкъ болуб?!

Джаныма да тюлме разы
Тёнгегими къоюб, кёкге атланныкъ эсе ол,
"Мен къутулдум" деб, къанатланныкъ эсе ол,
Джаралы тенгин душманнга къоюб,
Башын къутхаргьан сатлыкъ тюлмюдю ол?

Кимден, неден болгьанма да баш,
Къуртха-къамыжакъгьа бола эсем аш.
Сагьыныб табигьатны джоругьун, буйругьун,
Джазыу бир да булгьамасын къуйругьун.

Ёлсем дохтурла, алимле тинтсинле,
Тёнгегими ууакъ-ууакъ титсинле,
Джанымы да тыяла эселе, тыйсынла,
Миялагьа, таб, чалдышха джыйсынла.

Кюрешсинле, не да этсинле, этсинле,
Ауруу-талау болмаз кибик этсинле,
Къартлыкъ-ёлюм келмез кибик этсинле,
Адам деген сейир къудурет, Тейри кюч
Джашаб, джашнаб турур кибик этсинле.

ДЖЮРЕГИНГ

Бурундан келген нечик тюздюле сёзле:
Джюрекни терезелеридиле кёзле.
Эки кюнча кёрюне эселе кёзлеринг
Чексиз кёкден чырт кем болмаз джюрегинг.

ДЖАЗЫКЪСЫНДЫМ

Сени ызынгдан
Макъа да юч кере чынгады.
Джазыкъсындым макъаны.
Джюрегими да джазыкъсындым.

ЁМЮРЮМ  РАЗЫМА СЕННГЕ

Кюн джылытса, таш да сууумай,
Иги кесекни турад зауукъда.
Кюн юсюнден тайгъанлыкъгъа,
Кюннге кёлкъалды бола болмаз ол.

Кюн кюн узуну джылытханы ючюн да
Шукур дей болур кече узуну таш.
Бир кюн таш джюрегими
Кюн болуб эритгенинг ючюн
Ёмюрюм разыма, борчлума санга.

ЭКИ ТЮРЛЮ КЪАРАМ

1. Тюн

Эслейбиз кече учхан джулдузну.
Кюндюз учхан джулдузла уа,
Сансыз-санаусуз эселе да ала,
Кюедиле кёрюнмей кёзге.

Джулдузну дараджасына джетмеген джанла уа?
Кёк тахтада, кёз туурада турмагьанла уа?
Кюндюз, кече кюе эселе да,
Кюн узуну, кече узуну кюе эселе да,
Ким эслейди, ким эслейди аланы?
Ким джарсыйды аланы къадарларына?
Аланы къадарларына ким этед сагьыш?

Къара, къызыл, акъ эсе да, бир джулдузну-адамны
Юсюнден айтылгьан-джазылгьан чакълы бир,
Кёчюрюлюб-тюшюрюлюб, къырылыб кетген,
Не думп болургьа джетген
Халкъланы-тиллени юслеринден
Айтылмагьаны, къайгьы этилмегени къуджурду.

Хар адамны, хар халкъны джокълай, джакълай,
Ала джашар ючюн джашагьан, ёлген –
Джангыз олду эсде-тарихде къалыргьа тыйыншлы.
Джангыз олду Адам.

2. Тюш

Сен къоркъмайса халкъынга, тилинге –
Сени халкъынг болады миллиард.
Къыямат кюннге дери джерни юсюнде
Халкъым джашар деб, базынмакълыгъынг бард.

Башха халкъ джутар деб, къоркъмайса халкъынга,
Дининг, адетинг да турады.
Сени тилинге-дингинге кёчерге излегеннге да,
Сюйюб эскертесе кесинги сакъла деб.

Сен уллу халкъса, бек уллу халкъ.
Кюч не хыйла бла гитче халкъланы
Тиллерин, динлерин, адетлерин, тарихлерин
Унутдуруб, кесинге къошарыкъ тюлсе.

Сен алайсыз да, аласыз да кёбсе, пелиуанса,
Аллай учуз, гюнахлы ишледен керисе.
Ала къраллыкъларын, халкълыкъларын тас этмезча,
Болушуб, къайгьырыб тургьан Тейрисе.

Хар халкъны джуртунда кърал тили –
Ана тилиди деб бегитесе.
Халкъла, тилле – бары да бирча сыйлы, уллу.
Автоном тийреге огьуна барса келечинг, адамынг,
Башха къралгьа баргьанча барады,
Аны тилине, адетине бойсунуб.
Ол айырылыб кърал болама десе да эркинди.
Аны ючюн айтады сеннге адам улу
Уллу халкъ, пелиуан халкъ, акъылман халкъ деб.

Сен кьоркъмайса халкъынга-тилинге.
Сени къатынгда мен да къоркъмайма халкъыма-тилиме.
Санлары минг, миллиард болгьан халкьла да –
Гитче, уллу да джашарыкъбыз. Андан уллу
Насыб къайда! Ой-орайда!
Хей, тюн къайда, тюш къайда...
Тюш файгьамбар тюшлеринги хайыргьа джораласын!

САНЛА

1. Бир. Биреулен. Джангыз джан.
Сюеледи сын ташча.

2. Экини да сюймейме мен –
Баштёбенди асры,
Джалкъасын да асры къайырад.

3. Юч да алгьа къарагьан сан тюлдю,
Къыйыкъ кишиге ушайды.

4. Тёрт да кеси кесине дагъан
Болургьа кюрешиб турады.

5. Беш да санланы арасыма, ортасыма,
Ёзге баш багьама деб, кесин багьалатад.

6. Алты да, гурийча, кесин кёбдюрюб,
Мени аягьым 9-ну башына тенгди дейди.

7. Джети – санланы бийи,
Джетиден къуралгьанды хар зат.

8. Эки тамчы бир-бирине чабышдыла,
Эки джюрек, эки дуния, эки тогьай, эки джюзюк
Сегиз (8) болуб, бир-бирине чалышдыла.

9. Мен 6-ны аягъы зат да тюлме, - дейди тогьуз,
Акъылым кёбден къазанбашма мен.

10. Бир, джангызлыкъдан къаура болгьан бир (1),
Кесине бир тёгерек нёгер табыб,
Энди атым онду (10) деб, гёджебсинед.

АЛАН БЛА ОЮНЧАКЪЛАРЫ

Алан деген уланны
Игид джашауу, халы.
Кёбдю рысхысы, малы,
Къайгьысы да аз тюлдю.

Майна, аты кишнейди,
Хазыр болуб чабаргьа.
Чарсха угулгъанланы
Барын джетиб озаргьа.

Узункъулакъ эшеги
Созуб-созуб окъуйду,
Тауда, тарда джюрюрге
Къадыр кибик гыртчыды.

Къадыр таджал болса да,
Къылыгъы бет джояды.
Аджирча кишней келиб,
Эшекча окъуб къояды.

Ёзге Аланны къадыры
Тау джолланы къыдырыр,
Ауур джюкню элтсе да,
Къабхан, чочугьан этмез.

Эшеги да къала ишлеб,
Къуйругъу бла оймаз.
Джангыз, тоюб турса да,
Окъугъанын а къоймаз.

"Эшек билген арба джол",-
Деб бош кюлелле анга.
Кеси харам болса да,
Къыйыны уа халалды.

Отун, бичен келтирир,
Джашны, къартны кёлтюрюр.
Тауда эшекге эскертме
Салынса да боллукъ эд.

Къадырны, атны, эшекни
Сыртына атыб кетерча,
Аланны пили да бард
Дуния сейир этерча.

Ол бурну бла кёлтюрюб
Базыкъ томурауланы,
Чегетден алыб келед,
Алан мекям ишлерча.

Пили, аты, къадыры,
Эшеги да Аланны
Бир масхабда джюрюйле,
Айтханын этиб аны.

Ненча кийик, джаныуар
Турадыла Аланда.
Ала кютю болгьанла
 Илешгенле адамгьа.

Къаблан, аслан, аю да,
Джылан, тау къуш, тюлкю да,
Ит, сюлеусюн, бёрю да
Къайырылмай бири да,

Шохайлача джашайла,
Халал ишлеб, ашайла.
Бир бирикген къралгьа,
Джамагьатха ушайла.

Дженгиллик этген болса,
Хар ким аны уялтад.
Эртден бла барын да
Гугурукгу уятад.

Алан аскерчи кибик,
Эрлей къаблаб кийимин,
Джугьутурун, кийигин,
Ийнеклерин, къойларын
Барын тышына иед.
Ингирге дери отлаб,
Ала тойсала сюед.

Къалгъанланы да бошлайд –
Ала да джюрюсюнле.
Туугъан сыйлы джерлерин
Сыйласынла, кёрсюнле.

Кёз байлана, барысы
Келликдиле къайытыб.
Тебрерикдиле сора
Сейир хапарла айтыб.

Алан барын тансыкълар,
Барына аурур джаны.
Бёрюге къойну сорур,
Кишдикге уа – чычханны,

Тюлкюге – гугурукну,
Бал четенни – аюге.
Игид, бары сау-эсен
Джыйылгьандыла юйге.

Ма ол халда бир-бирин
Хар ингирде джокъларла.
"Ингирги таурухха" тынглаб,
Сора татлы джукъларла.

АДАМНЫ КЪАДАРЫ

Къыйынды дуниядан айырылгъан,
Туугъан джерден айырылгъан къыйынды.
Айырылыуну джылауун
Сууча этген не болур джерде?

Ол туугьанлай кетиб тебрейди...
Ташла, терекле да къаладыла,
Джагъала да къаладыла,
Ол а кетеди, кетеди, кетеди...

Суу, сен булут болуб къайытсанг да,
Къайытырса бир кюн туугьан тауунга.
Меннге уа аллай насыб да джокъ,
Мен кетсем къайтмам ёмюрде.
Ауанам огъуна кёрюнмез.

Мен – кете баргьан къыйынлы джанладан бири,
Кетиб баргьан суудан ичиб къанаргьа излейме.
Джашаргъа излейме, ёлмей, аурумай, къартаймай –
Тюрлендирирге излейме къадарын адамны.
Огъесе, болмазлыкъ затмыды ол?

АТЫЛТЫРГЪА БОЛЛУКЪМУДУ КЮННЮ, АЙНЫ?

Къарчаны келилерин оюб,
Ишленнген джол
Къайры элтир Къарачайны?!
Аламгьа джол салама деб,
Атылтыргъа боллукъмуду Кюнню, Айны?

Кёрчю атылтыб Кюнню, Айны –
Сора, кёрюрсе, кюл болмаса кюнюнг, айынг,
Сора кёрюрсе кёр болмаса
Къышынг, джайынг.

Къарачайны къайры элтир
Къарчаны келилерин оюб
Джол ишлеген?

Джуртуна, халкъына сансызны,
Ата-бабаладан хапарсызны,
Тил-тарих дей билмегенни,
Билирге да излемегенни
Ким, не деб ийген болур джол ишлеге?

Телибизден тилибизни,
Джерибизни, эсибизни
Сакълар ючюн не зат этдик
Не сен, не мен?

Къарачайны Къадау Ташын
Атылтдыла деб хапар келсе,
Энди анга да сейирсинмем.

БУ ХАЛГЪА КЪАЛАЙ ДЖЕТДИК БИЗ?

Ана тилин билген да махдаугъа тергелген
Къаллай бедишлик заманнга джетдик.
Мисирде, Кърымда да джуртуна термилген
Къарчаны джазыкъсынама мен.

Юч джыйырма атлы болгьанларында
Халкъ болдукъ, джаугъа джаулукъ этерча болдукъ,
Деб къууаннган къарачайлыла,
Ой, нечик джазыкъсынама сизни.

Къарачайны джигити Татаркъан,
Хасауканы джигити Умар,
Совет Союзну джигити Харун –
Багъатыр улула, батыр уланла –
Барыгьызгьа ауруйду джаным.

Барыгъызгьа ауруйду джаным
Тукъум атала, тукъум башчыла.
Халкъ, тил ючюн къазауат этгенле,
Тилек этгенле, салауат этгенле.

Ана тил керекди, керек тюлдю деб,
Къызарышыб даулашхан туудукълада,
Ана тилни билеме не билмейме деб,
Башларына сый тартхан туудукълада

Сизни къаныгьыздан джукъ бармыды экен?
Сизни къаныгьыздан джукъ бармыды экен?
Сизни къаныгьыздан джукъ бармыды экен?
Бар эсе, бу халгьа къалай джетдик биз?!

СЕНИ ДЖАРАТАМА МЕН
Л.Ф.

Ана тилими сыфатыча,
Ата джуртуму къууатыча,
Туугьан джерими берекетича,
Халкъымы намысы, бетича,
Ариулугьу, ёлюмсюзлюгюча –

Джайгьы кюнлени биринде
Меннге кёрюндю поэзия
Кямары бла белинде.

Къадер кечени джарыгьыча,
Нюр джарыгьыча, ТЕРЕЗЕДЕН,
Кёзлериме кёзлеринден,
Сёзлериме сёзлеринден
Бир Тейри джарыкъ тёгюлдю.

Къайгьылы, къыйынлы дунияда
Чыгьанакъла ичинде гюл кибик,
Поэзия меннге кёрюндю,-
Джылыуу, джарыгьы Кюн кибик.

Мен сени кёрдюм поэзия,
Кёргенлей билдим хорларынгы.
Ийнек да саугъан, дырын да джыйгъан,
Къалам да тутхан къолларынгы
Кёкюрегиме къысарым келди.

Джулдузгъа, алмагъа да узалгьан,
Бери узатчы къолларынгы.
Джулдузгьа, алмагъа да ушагьан
Джюрегим къурманды алагьа.

Аламгьа сыйынмагьан джюрегим
Эки ууучунга сыйыныр.
Поэзия, мен ант этеме,
Тюшюрмем сыйынгы, сыйымы:

Айтыб кёлде болмагьанны,
Айтыб элде болмагьанны,
Кёкде, джерде болмагъанны
Сени аллынгда ассы болмам.

Джалгьан сёзню джардан атама,
Керти Поэзияны джаратама.

Бурун бла бюгюнню байлаб,
Эски кямарны бетин чыгьаргьан,
Эски сёзлеге джан салгьан,
Тамблагьа джол салгьан,
Джюрекден джюрекге джол салгьан,
Къызара тургьан поэзия,
Сени джаратама мен!

ТЕРЕЗЕДЕН ТИЕДИ КЮН
Л.Ф.

Терезеден къараб кёргенлей,
"Буруннгу таулу къыз эсенсе", - дедим.
Къызара ышаргьанынгда,
"Мен сакълагьан сенсе", - дедим.

Артыкъ сюеме терезени
Кюн джарыкъны ийгени ючюн,
Сени да биринчи кере
Терезеден къараб кёргеним ючюн.

...Сен ышаргьанча тиеди Кюн
Терезеден кёзлериме.
Джаза тургьан сёзлериме да
Терезеден тиеди Кюн.

Кюн джылыуун а, джюрек къой эсенг,
Таш да сакълайды.
Кюнню сюйгенден, ол джылытхан
Ташны да къучакълайла.

Сени кючюнг бла джазылгьанны да
Окъурла алай.
Кюнню кючю бла дунияны
Джарытады Ай.

...Джюрегинг Кюн джарыкъдан
Толгьан эсе,
Назму тизгинлеринг да, кюн таякълача
Болгьан эселе,

Сора,
Сеннге да келгенди ол,
Сора,
Сеннге да тийгенди ол,
Кюн – Сюймеклик.
 
АЙ

1
Былай мыдах некди Айны джарыгьы?
...Балаларын джокълай, сакълай,
Ауруу ауур этген кирпиклерин ачыб,
Бюгече бегирек къыйналгьан ана
Айгьа кёбюрекми къарагьан болур?..

2
Ол дуниядан тийгенча тиеди Ай,
Ёлюб джаратылгьаннга ушайды ол.
Бир джансызлыкъ барды аны къарамында –
Къабыр шошлукъгъа бёлеген джангызлыкъ.

...Кёргенча болама, тирилиб,
Айда сабан сюре тургьан ёлюклени.

3
"Кюеме, сюеме. Тынгы-тынчлыкъ джокъду.
Къайгьыла, сагьышла. Джюрек джарылады..."
Ол бары бошду – ол бары аламатды,
Ма мени кёлюм – шошду, олду къыйынлыкъ.
...Кюн таякълагьа къарышханлыкъгьа къолларым,
Айгьа ушай тебрегенди джюрегим.

4
Ёлюкню бетине ушайды Ай.
Ай джарыкъ юсюне тёгюлсе
Джер огьуна титирей болур...

Ай ахыр кюннге сагьыш этдиреди.
Ёлген джанла бары къарайдыла Айдан.
Ит джаныуар да улуйду Айгъа къараб.
Айгьа ушай баргьан Джерде джашаб,
Адам а неге таянсын, ышансын?

...Кёкге, джерге, джюрекге, ёмюрге да
Ай джарыгъы тёгюлгенди,
Ай джарыгъы.

КИМНИ АРБАСЫНА МИНСЕНГ...

"Кимни арбасына минсенг,
Аны джырын джырла".
Джерди мени арбам,
Аны джырын джырлайма.

Кёкдю мени Тейрим,
Анга урама баш.
Тёнгек – джерге, джан – Кёкге
Боллукъдула аш.

"Кимни арбасына минсенг,
Аны джырын джырла".
Джер арбада барама
Кёкню джырын джырлаб.

Къартха не да джашха
Орун керек болса,
Не да джаныма саным
Тарлыкъ эте тебресе,

Арба юсюнден кетерме –
Бойсунурма къадаргьа.
Джангы Ай бла Джулдуз а
Сын ташымдан къарарла.

ДУМП  БОЛГЪАН ДУНИЯЛА

Кюкюрейди джюрегим,
Кёзлерим – элияла.
Кёзден кетгенликге,
Кёлден кетмейле
Думп болгьан дунияла.

...Ма бу тауну этегинде
Джашай эди халкъ.
Зулмуну ёртенинде
Кюйдю, болду талкъ.

Къанатлы да къайытды
Джаз болгьанлай, ызына.
Суу да туугьан таууна
Булут болуб къайытды.

Къанатлыгьа, суугьа да
Халкъ сукъланды, термилди.
Баш бошукъгьа термилди
Бугъоуланнган ёхтем халкъ.

...Кюкюрейди джюрегим,
Кёзлерим элияла –
Джюрегимде джашайла
Ол думп болгьан дунияла.

ПОЭТЛЕ

Джашау бу тюйюуден тюйсе,
Джюрек бу кюйюуден кюйсе,
Не къалыр адамдан?
Не ючюн тюеди джашау,
Не ючюн кюеди джюрек,
Не ючюн?

Джуртда Джангыз Терекни кесгенча
(Поэт а – къуру да Джангыз Терекди)
Кесселе да поэтни,
Къарчаны Ташы къалгъанча
Къалыр поэтни сёзю.

Хоу,
Поэт – халкъыны Къадау Ташыды,
Джангыз Терегиди Джуртуну.
Адамланы бары ючюн тюеди аны джашау.
Адамланы бары ючюн кюеди аны джюреги.

Былай джазылады сыйлы Къуранны
"Поэтле" деген суурасында (26,70):
"Ма айтды ол атасына эмда халкъгьа:
Кимге табынасыз сиз?"

Ма ол соруу къыйнайды поэтни.
Ма ол соруу ючюн къыйнайдыла поэтни.

«ДЖАН ДЖУРТ» ДЕФТЕРДЕН

КЪАРАЧАЙ ТИЛИМ

Джарлы тилим, бай тилим,
Джулдуз тилим, Ай тилим,
Адурхай, Будиян тилим,
Трам тилим, Науруз тилим,
Тар тилим, дуния тилим,
Къарча тилим, Боташ тилим,
Тау тилим, таш тилим,
Нарт тилим, джаш тилим,
Кюн тилим, гюл тилим,
Тюрк тилим, алан тилим,
Аллах берген адам тилим,
Къарачай тилим, Ана тилим.

АНА ТИЛ БИРДИ

Кёблеге кёбген кёмюк
Тюлме. Ташча чыдарма.
Таш джюрегими тешиб,
Кырдык сёзюм чыгъармы?

Мен тёрге тюшген ёлюк
Тюлме. Тасча чыдарма.
Джерими къарыча эриб,
Кырдыгыча чыгьарма.

Мен кёкден тюшген элиб
Тюлме. Билме, чыдарма.
Алай а, къалдым эриб...
Сюймекликге чек бармыд?

Аякъ тюбде къалсам да,
Джерча, джолча къалырма.
Ана тилсиз къалсам а –
Джуртда да къалдым джуртсуз.

Шо, къайсы тилге барыб,
Сёз садакъа тилерме?
Факъырагьача къарасала
Асыры ауур тиерми?

Огьесе, ана тилин
Джойгъан мурдар бизге да,
Не игилик кёргюзтюр?
Анга азды тюрме да,

Деб бетиме тюкюрюб,
Къозгьалыб алайына,
Къызгьан тиш бла кюйдюрюб,
Бу дугьур мангылайыма

Ана тилин сойгьан деб,
Джийиргене джазарламы?
Саулай да адам улу
Кёрюр джерде асарламы?

...Джаныма тёре эсимди,
Сёзюме берген кескинлик.
Джуртда Джангыз Терек кесилмей,
Кесилсе эди кесиллик...

Халкъ терегин томуруб,
Ишлеген джангы юйюнгю
Шыбыла кюйдюргенде
Тюшюннгенмединг джукъгъа?

...Тюзюн айтыргьа къоркъуб,
Тили тутулуб тургьан,
Тилсиз болуб туумазмы,
Огьай, ма сенден туугьан?

Тюзюн кёрюрге къоркъуб,
Кёрмегенча этиб тургьан,
Сокъур болуб туумазмы,
Огьай, ма сенден туугьан?

Тюзюн эшитирге къоркъуб
Эшитмегенча этиб тургьан,
Сангырау болуб туумазмы,
Огьай, ма сенден туугьан?

Тюзюн биле тургьанлай
Джалгьан сёлеше тургьан,
Эки бетли болмазмы,
Огьай, ма сенден туугьан?

...Туугьан халкъынгы джауу –
Бал-джау боллукъса кимге?
Кесинги туугьан джашынг
Къол кёлтюрюр кесинге...

Кёлтюралмай джылымы
Бойнума дери джерге
Кирсем да,
Джерим бетли джырымы
Байракъча тутуб ёрге,
Ёлюрме:

Динибиз – хакъды.
Ана тил бирди.
Ата джурт бирди.
Аланы сакъласакъ.
Бизге ёлюм джокъду.

ДЖЮРЕКСИНЕМЕ, ЁХТЕМЛЕНЕМЕ

Джюрексинеме, ай медет, бирде:
Аз джашайбыз джандетча джерде,
Аз кёребиз джер-суу да, джер-суу да,
Кёб сынайбыз бушуу да, джарсыу да.

Ёхтемленнген огъуна этеме бирде:
Биз эрлеча джашайбыз джерде,
Болджалны къысхалыгъын онгсунмай,
Итликге, терсликге, зулмугъа бойсунмай,
Адамла Адамлача джашайбыз джерде.

АНДАНДЫ

Джылым келе келгенликге
Джюрегим сабийлей къалгьаны,-
Анданды деб турама меннге,
Джашагьан къыйын болгьаны.

СЕЙИР ТЮШЛЕ

Къайдагьымы унутуб,
Сейир тюшле кёргенме.
Ай джарыгьын уютуб,
Айран этиб ичгенме.

Кюнден – нартюх гырджындан,
Кюлюн да кёкге чачыб,
Ауузум кюе ашадым
Ол Ай айраннга чанчыб.

Джериме тансыкъ болуб,
Керамат тюш кёргенме.
Джуртда Джангыз Терекге
Баш урургьа келгенме.

Халкъыма тансыкъ болуб
Къучакълай Ташын, Тауун,
Бетден бетге кёргенме
Къарча бла къауумун.

Мыдах эди бетлери,
Кёзлери сагьышдан толуб.
Халкъ талкъ болмаз дей элле
Тилибиз эсен болуб.

Айрылыкъ кирмей турса
Сёз болуб, мен-сен болуб,
Халкъ талкъ болмаз дей элле
Бириге билген болуб.

ДЖАЗНЫ ЭТЕГИ

Май айны отуз бири...
Ай аны о тюз бери
Къайтарсам а къайтарсам,
Къартайсам да къартаймам.

Мен кёрдюм джазны, кёрдюм,
Аны татыуун билдим.
Джети къат джерге тюшюб,
Джети къат кёкге миндим.

Гюнахсыз акъ булутну
Башыма мен сарх этдим.
Меккягъа тюл, ма сеннге
Бурулдум да, "харх" этдим.

Ай кёкден айыб этди,
Джай къучакъ джайыб джетди.
Тесукъа эте къалдым,
Сюйген къызым – джаз – кетди.

Умут этдим тыяргьа,
Тар юйюме джыяргьа.
Джабышдым этегине,
Этегин юзюб кетди.

Джазны этеги къолумда –
Ой къууанчым, джарсыуум.
Ол – юйюмю байрагьы,
Тёрде тёрем. Джазыуум.

Этегин алай тутхан
Кесин тутарем къалай...
Джаз билсе эди аны
Келир эди къайытыб.

ТОЛМАЙ КЪАЛГЪАН УМУТУМ

Кетдинг мени унутуб...
Огьай, меннге къалайды.
Толмай къалгьан умутум
Толгьан Айгьа къарайды.

Джаным къолуна алыб
Къара чачынгы учун,
Джанымы къолума алыб,
Учхунча алай учдум.

Джетдим, джетдим угулуб:
Кёрюннгенингча тюшде,
Мёлекчикча къубулуб,
Тура эдинг мюйюшде.

Ау джаулугьунг башынгда...
Къарамадынг, сакъладым.
Чыммакъ акъ болуб къалды
Къундуз бетли сакъалым.

Сени бек сюйген джаным
Санымдан абрек кетди.
Къаным чынгаб ызындан
Къызыл къычырыкъ этди.

Сизден, умут бусгакла,
Тигиб, мен къара кийдим.
Элия ургъан бусакъкъа
Къараб, джулдузча кюйдюм.

Кетдинг мени унутуб,
Огьай, меннге къалайды.
Толмай къалгьан умутум
Толгьан Айдан къарайды.

САКЪЛАЙМА
М.Т.

Сакълайма, тюнгюлсем да.
Хар аякъ тауушха тынгылайма,
Кеси кесими алдайма.
Кишини сакълатмам, ёлсем да.
Энди къууаннган да эталмам,
Джалан аякълай келсенг да.

КЁЛСЮЗ НАЗМУ

Байрым кюн да, байрам кюн да джокъду бизге,
Эркин тюлбюз тилибизге, динибизге,
Эркин тюлбюз джерибизге, кесибизге.
Халкълыгъыбыз къуруй баргьаннга ушайбыз,
Джуртубузда да… джуртсузлача джашайбыз.

НЕ ДА  ДЖАШАУДАН...

Не да джашаудан башланады...
Ёлюм да, -
Дедим да,
Аз къалдым акъылдан шашаргьа.

ДЖ, АША У-НУ

 
Бу ючгюлню эки джаны - гюл.
Ючюнчю джаны - кюл.
Бу ючгюлню эки джаны - джашау.
Ючюнчюсю уа - узун-къысха беш у (ууууу) -
Улуу.

Бу ючгюлде бир Дж – джарыкъ, джашиллик, джашлыкъ.
Джаз. Джай. Джюрек. Джан.
Джыр да, джылау да - Дж-дан,
Джандет, джаханим да - Дж-дан,
Джанла джаратылгьан джер да - Дж-дан,
Джангылыу, джангырыу да - Дж-дан,
Джаухар, джанкъылыч да - Дж-дан,
Джулдуз да, джазыу да - Дж-дан,
Джашау, джаназы да - Дж-дан,
Санланы бийи - джети да - Дж-дан,
Джокъ да, джукъ да, Джурт да - Дж-дан,
Башланады не да Джашаудан - Дж-дан.

Бу ючгюлде алты Ай – алты А:
Алиф-Алам, Аллах-Адам, Акъыл-Ангы.

Бу ючгюлде юч Ш:
Шыбырдау да, шууулдау да,
шылпыла да, шыбыла да, шошлукъ да.

Бу ючгюлде уу джыланлача беш у:
Уяныу, уялыу, ууалыу, ууадых, ууахты.

Ючгюлню ючюнчю джаны – бешбашлы эмеген – беш у.
Эки мюйюшю, эки мюйюзю уудан толу у.
Аны ангылагьан кюнюнгден башланады
Бу у-бла, улуу бла, бушуу бла бууушуу.

Бу ючгюлден тышына чыгьаргьа,
Ёчюлген отну джангыдан джагьаргъа
Буюрулмагьанды. Джолгьа
Чыкъгьан барады Дж-дан У-гьа.
Мюйюшде уа джылан... уугъа
Чыгьыб сакълайды. Айры тилине, мияла кёзлерине
Бирле къараялмай джыгьыладыла.
Ол а - мархаматлыгьы джокъ -
Сюркеле келиб джутады аланы.
Бирле ичлеринден къалтырай эселе да,
Тышларындан билдирмей барыб, урушадыла,
У-ну ууундан къыйылгьынчы.

Джашау! Джаш-ау.
Сени Ш белгинге джетгенлей,
Джаш джашлай ёлюб кетгенле,
Джаным ачыйды сизге.

Мен а - алгьа, экинчи А-гьа
Джетгинчи барыб, У бла сермеширикме.
«Дж», «У» ашарча, къарыусуз тюлдю.

Не медет, алай а,
Дж - башы, У - къуйругьу
Болгъан тюрлю сейирликди ДжашаУ.

Биз аны къуйругьундан - У-дан - айырсакъ
Джаша деген магъана къалады.
Дж-дан - башындан айырсакъ а,
Ашау деген тууар сезим чыгьады.

Тюлме да ийнамы ёчюлген,
Чыгьаргъа излемезча темир ючгюлден.
Дж бла У-ну байласа да къадар,
Айырыргъа Адам табмазмы мадар?

Къарт да, сабий да бола джылдан джылгъа,
Дж-дан У-гьа тюл, Дж-дан Дж-гьа – барыргъа:
Джылланы къабындан, бугьа бауданча чыгьыб,
Гюрюлдерча, У-ну узунуна джыгьыб...

Ким эсем да, кем эсем да, кемсиз сюйдюм
Джашауну.
Бюгюн, тамбла да къаным-джаным бла айтхан:
«Дж», аша «У»-ну,
«Дж», аша «У»-ну.
Дж, джаша!!!

СЕН

Тилбуручум да,
Тинбуручум да,
Санбуручум да,
Джанбуручум да –
Сен.

СУУ

Суу суууду туугьан тауундан,
Башын къаядан огъуна атды.
"Кенг дуниягьа, - деб,- зар къауумдан" –
Тенгизни сарыубек тамагъына саркъды.

Ырхыз салыргьа келген чабакъла
Айтдыла аджашхан джарлыны хапарын.
... Ол тауусулуб, булут болуб къайытды да,
Джылай-джылай къабланды таулагьа.

ДЖЕР  ДА, КЁК  ДА ДЖОКЪДУ СЕННГЕ

Къуруй эсенг сен зарлыкъдан,
Къуру эсенг халаллыкъдан,
Къуйругьу эсенг элияны,
Башын марагьан дунияны,
Башы эсенг сюркелгенни,
Аягьындан ала сюелгенни,
Сора,
Джер да, кёк да джокъду сеннге...
Джулдуз тутаргьа къурукъ алдынг –
Эки дуниядан да къуру къалдынг...
Джер да, Кёк да джокъду сеннге.

КИМДИ, НЕДИ ТЕРЕЗЕДЕН КЁРЮННГЕН?

Шорбат чыпчыкъмыды тереземе къоннган,
Кёгюрчюн сыфатха кирген мёлекмиди?
Гырджын бурхула бермей анга,
Илгиздик этерге керекмиди?

Ол Аллахны сыйлы саламы огъай,
Шорбат чыпчыкъ огьуна болсун.
Къабыргьада къакъ къабыргьагьа къарайд:
Ачды хариб, ашасын, тойсун.

Меннге юйсюз къалыргьа тюшсе,
Юйюм джаугьа тюл, джаныуарлагьа къалсын,
Шорбатына чыпчыкъ юйюр орналсын.

Адам къартайса да, джашау къартаймаз.
Тюзлюк мени ызына къайтарса,
Алагьа келиширме, алагьа илеширме...
Саулукъда гырджынымдан ёзденлик этиб,
Осуятымда – санымы-джанымы юлеширме.

Шорбат чыпчыкъмыды тереземден къарагьан,
Кёгюрчюн сыфатха кирген мёлекмиди?
Огьесе, джарлы ана намазлыкъда
Аджашхан джашына этген тилекмиди?!

КЪАРАЧАЙЛЫНЫ САГЪЫШЛАРЫНДАН

Тюшюмде ана тилим тутулуб кёрдюм да,
Тюнюмде да тилим тутулуб, сёлешалмай турдум.

Аю бла бал ашаргьа базгьан
Эрни сыныб, сынсыб кёргенде,
Кюню, Айы бла бирге
Джюрегим тутулгьанды,
Мутхуз джарыгъы да
Кёзлеримден сёзлериме саркъа...

Джюрегим тутулгьанды мени...
Джелимауузла къоялла ашаб...
Эгерлени ким уятсын?
Багьыр тазла – тюбсюз,
Кюмюш къонгураула – тилсиз.
Ким уятсын эгерлени?!

АНА КЁЛЮ БАЛАДА...

Узакъ тау элде кёк ачы чартлаб,
Къалтыратханда болгьанны:
"Ашхаду ан ля иляhа илля Аллаh
Уа ашхаду анна Мухаммадан гъабдуху уа расулюх,
Аллах, сен сакъла баламы",-
Деб, ана джашына къоркъду,
Узакъ шахарда кюн ууата айланнган джашына.

АТ ЧАБСА...

Фахмуну аты чабханда,
Зарлыкъны итлери чабдыла.
Сюркелген джанла – джыланла
Сюелгеним ючюн къабдыла.

Бир адамны да келмейди кёрюрюм:
Бюгюн келгенди ёлюрюм
Джугъутурча ташагъа кириб,
Баууруму ташлагьа бериб.

Сагьышла талагьан джанымы,
Къайгьыла тонагьан мыйымы,
Сыныб, къайнамай къалгъан кёлюмю,
Сынсый тургьан джюрегими
Джабсара...

КУКАЛАНАДЫ

Джазгъа джаягьын салыб
Джаш къызчыкъ кукаланады.
Тилим тутулуб къалыб,
Джюрегим назмуланады.

ШАХАРДА ТЕРЕКЛЕ

Терекле юйледен мийик
Болургьа керекдиле деб тургьанма.
Шахарда алай болмагъанын кёрюб,
Хайран огьуна болгьанма.

Къалалача сюелген юйлени
Араларында терекле – джесирлеча.
Араба дауурдан, ауур хауадан
Кёрюнедиле эсиргенча.

Да ала эсге тюшюре болурла
Ата-бабаларыны заманларын.
Ол насыблы кёзюуде былайын
Шындык чегетле кючлеб тургьанларын.

Да ала эсге тюшюре болурла...
Кёз джашлача тюшюре болурла
Чапракъларын олсагьатда.
Шахарда терекле...

ЭС БУРМАЙСА

Улуй тургьан кёзлериме
Эс бурмайса, джаным, сен.
Джана тургьан джюрегиме
Нек джаумайса, джангур, сен.

ДЖЫРЛАЙДЫ ДЖАННИ МОРАНДИ
М. Т.

Джанымы джаный боран да,
Тюнгюлюб залгьа атлайма.
Джырлайды Джанни Моранди
Анга мен сенсиз тынгылайма.

Джырлайды урумлу закий.
Мен – кёлю къалгъан сабий,
Харс ургьаным да бек шош:
Сени орнунг турады бош.

Джанымы джаный боран да,
Белгисизликге атлайма.
Джырлайды Джанни Моранди
Мен а кесиме тынгылайма.

ТЕРЕЗЕ БЛА КИРИБ...

Мен джазгъа эшик ачаргьа кюреше,
Акгыллыкъгъа салгьанма кирит.
Къач а – терезе бла кириб,
Меннге факъырагьача къарайды.

ЭСГЕР

Дуниягъа этген сагьышларынг
Боладыла толу бир аскер.
Ай насыбсыз, башынгы алдама,
Элде кьалгьан анангы  эсгер.

Намазлыкъда шеждеге барса,
Ёрге кьыйналыб тургьанын эсгер.
Уллу Аллахха да сени ючюннге
Ол баш уруучу болгьанын эсгер.

Дуния къайгьысы джанынгы сууура эсе,
Дуниягьа игид да этесе сагьыш.
Алай а дуния бир уллу суура эсе,
Аны ангылатхан  анады бизге.

Назму китабым болургьа болур
Сууаб-гюнах джазылгьан дефтер.
Сен алкъын дунияда джашай эсенг,
Джашауну анасын – анангы эсгер.

КЪАН  БЛА  ДЖАН...

Къан бла Джан.
Джандым.
Джан бла Къан.
Къандым.

БОЛМАЗМА КЪУЛ

Бёрюкёз ата бла
Кюнкёз анадан
Джаратылгьан ул –
Болмазма къул.

Къадар, къаллай сынау да ий,
Къууанчыма, джарсыуума –
Джазыуума кесимме бий!

Келиб джерге тиерик болсам да,
Таша кючге ёшюн тирерик болсам да,
Ёрлерме ёрге, кёкге минерме.
Мен – Эрме.

Тилими тартыб алсала да,
Орнуна башха салсала да,
Сёлеширме Ана тилимде.
Джети кесек этселе да,
Хар кесегим бирер хариф болуб
Къарачай сёзню къурай сюелир.

Дуния къарачай тилде сёлешмез.
Къарачай сёлешсе да ана тилинде
Озуб джетерикди, мени насыблы этерикди.
Алай а, бу мазаллы-гитче джерде
Бир тил, бир тилли къалса,
Къарачай тил да къаллыкъды,
Къаллыкъды ма бу назмум да.

СЮЙМЕКЛИК

Сюймекликге тёшек болса ёлче,
Сюймеклик болады бечел.
Сюймеклик – джазгъы джашил кырдык,
Киши аны эталмаз бичен.

САФИЯТ
Ёртенланы Азретни поэмасыны бийчесине

Ол суугьа кетди...
Джагьада
Мизтамагьын сууукъдан джашырыб,
Сыйыт-къычырыкъ къыппа чырмалыб джатады.

Ол башын суугьа атды.
Суу аны джанын алды да,
Къалгьанын джашил джагьагъа къайтарды...

Ол гюнахсыз, таза джан
Къутуруб, бокъланыб келген къобанны
Таза да, шош да этди...

Саулугьунда аны къоймадыла
Таш джагъада да джашаргьа.
Энди уа, ёлюгюн
Джашил джагьада асраб,
Эскертме да салгьандыла, - дейле.

КЪАЯНЫ ЭРНИНДЕ

Ёлюмню къара булуту
Келиб юсюн басханында да,
Джанны джашаргъа умуту
Кёкча джашнагьанлай турду.

СУУУКЪ  КЁРЮНМЕЗ

Джаз. Джазыуунгу джаз.
Джай. Къучагьынгы джай.
Къач. Сюйгенинге къач.
Къыш сууукъ кёрюнмез.

КЪАЧ

Заман
Адамланы къоллары бла
Чапракъланы тёбе этиб,
От салгьанды.

Джалан терекле,
Бетлеринден къанлары къачыб,
Тютюнлей джаннган, чапракъ отха къарай,
Сын болгьандыла,
Къартла кетген кюнлерине къараб,
Шум болгьанча.

Кюе тургьан къызыл-сары чапракъланы
Джашил джанлары, джашил умутлары
Барадыла кёкге – чексизликге – кетиб.

Къачны ызындан джаз келликча,
Сабийле отну юсю бла
Ары-бери чынгаб ойнагьанлыкъгъа,
Табигьатны мыдахлыкъ кючлеб турады.

СУКЪЛАНЫУ

Эшик терезеге сукъланады –
Терезеден къарайды Алам.
Терезе эшикге сукъланады –
Эшик бла джюрюйдю Адам.

СЕРМЕШИУ

Джашау –
Ол ёлюм бла сермешиудю.
Таша да, туру да. Къуру да.

...Аны джан сюекге салыб силдейме.
Тобукъ бла кёлтюрюб да атама.
Тышындан, ичинден да чалама.

Ол джагъамдан алса,
Мен аягъындан ала,
Ол окъ болса, мен таш бола,
Бир-бирде андан баш бола,
Келгенликге, кюн чыгьар,
Ол мени табсыз джыгъар.

Ёлюм бир кере джыгьады.
Джан джанауалда чыгьады.
Ёлюм джыкъгъанча бизлени,
Ким джыгьалыр ёлюмню?

ДЖЕР БЛА КЁК

Джер къалай кючлю тартады кесине...

Джаныбыз кёкге тартыб турмаса,
Биз эртде кирир эдик къара джерге.

Джулдузладан тутуб атламасакъ,
Абыныр эдик, джыгъылыр эдик,
Алай а,
Джер болмай къалса,
Къайда джюрюр эдик,
Къалай джюрюр эдик? 

АНГА ТАБЫНДЫМ

Аламны джансыз бетинде
Джашауну адам кёзлери
Къум тюзледе – къуюлача...

Джашауну тамгъасыды ёлюм –
Эрши, къоркъуулу тамгьасы,
Кетмезлик къара тамгъасы.
Къырыргъа, кюйдюрюрге уа – онг джокъ.

Алай а, ёлюмню къара бетинде да
Джашауну джарыкъ тамгьасын
Бушуу, къоранч кюнледе да
Табалдым да, анга табындым.

БИРЛЕ…

Къраллыкъларын, халкълыкъларын табар ючюн,
Бирле къазауат этелле.
Бирле уа… семиз къабар ючюн,
Ибилисни къалайларын тагъар ючюн,
Джуртларын сатыб кетелле.

ЭСИМДЕН КЕТМЕЙСЕ

Нёгерсиз къалгьан кючюк
Кюрешеди арбазда къансыб...
Мен сеннге болгьанма тансыкъ.

Ат кишнейди джашил талада,
Джангызлыкъды аны талагьан.
Темиркъазакъ джулдузгьа къараб,
Улуйду къазакъ бёрю.

Бёрю улугьан,
Ит сынсыгъан,
Ат кишнеген –
Джюрегимде...
Ой нечик тансыкъ болгьанма сеннге.

ТАМЫР ИЙСИН

Бир джашил бутакъны джерге басдырдым:
Ол да бир тамыр ийсин, тамыр болуб бир кёрсюн.
Ол заманда ангылар тамырны къадарын, ансы
Кюн джарыкъны, дунияны кёрген,
Кимни кючю бла баш болгъанын
Унутургъа ёч болады.
Джашил дунияны тутуругъу уа –
Дунияны айнытхан эмда сакълагъан кюч –
Кёзден ташадады. Биз да кёбюсюне –
Ол таша къудуретге тюл –
Туура затлагъа салабыз махтау.
Кёклени, Джерни, алада болгъанны барын
Джаратхан Кюч къалады ташада.
Мен ма ол Кючге этеме шукур.
Ол кёргюзтген джолда бара –
Анга ушаргъа, джууукълашыргъа излейме.
Мен – Тейри адамы,
Излейме ушаргъа Тейриме.

ДЖАНГУР

Тереклени бюге джели,
Бюгечели, джауад джангур.
Тамчылары джамчыланы
Тешер кибик, алай ауур.

Элия да,
Кёкню юсюнден Илиада
Джаза келиб, джаннган кибик;
Джазгъаныны сууу саркъыб,
Джулдузлары къалгьан кибик;
Джазгъаныны сууу огьуна
Сууджилик назмуланы
Тюблери бла алгьан кибик;
Кюе тургьан джарлы джерге,
Джаралы джерге джан ургьан кибик.
Бюгечели джауад джангур...

МА АЛАЙ БЛА БУРУЛМАЗ...

Эркинлик, сени эрингме.
Къанатым болургьа эринме.

Къадар, мен сени джашынгма,
Къадер кеченги джашырма.

Заман, мен сени кёзюнгме,
Кишиге сокъур кёрюнме.

Джашауну экинчи джаны – ёлюм,
Сора андан нек къалады кёлюм?

Джулдуз кесин башсынса,
Джарыгьы кёкню ташсыныр.

Джуртда Джангыз Терекни тамырын
Джаннет терекден эсе сайларма.
Джан тамырымы, джыр тамырымы да
Мен ол тамыргьа байларма.

Ма ол заманда кёрюнюр
Парий кючю кючюкню.
Къанджалбашладан онглу болгьаны
Буруннгу джербаш юйчюкню.

Ма ол заманда ачылыр
Таша магьаналары сёзлени,
Бир къауумну да – кёзлери,
Бирлени уа – ауузлары.

Ма алай бла бурулмаз
Къарачайны Къадау Ташы
Къарачай халкъны сын ташына.

БИЗ – СЕНБИЗ

Къарачайны Къадау Ташы,
Джангыз Тереги Джуртуму –
Ана тилибиз, Кюн-Ай тилибиз –
Халкъымы эси, байрагьы.

"Кесин сакълагьанны сакълайды Аллах да"…
Ана тилин сакълаялгьанны
Ана тили ёмюрлеге сакълар.

Халкъны джеринден айыр,
Къаргьа, къумгьа да булгьа,
Къара къулгъа да сана,
Кау-куу этиб да сына –
Санына
Къоранч, джара тюшгенликге,
Тили сау эсе – халкъ сауду.
Халкъны джаны – ана тилинде...
Тили ёлмей джаны чыкъмаз.

Джуртсуз къалыргьа тюшгенде,
Ана тил – Ата джуртлукъ да этер.
Алай а джуртунда джашагьанлыкъгъа,
Тилин унутду эсе,- халкъ ёлдю.

Джуртундан кёчюрюлген халкъ
Къайытыргьа да болур ызына.
Ана тилсиз къалгьан а ушайды
Къуругьан сууну ызына.

Нарт Ёрюзмекни ёмюрлюк джукьусун
Бёлелле бу сагьышларым:
«Къызыл Фукламы бардыла энтда,
Огьесе, эмегенле?
Къайдан, кимледен чыгъады
Ана тилибизге къоркьуу?»

Ёрюзмек, не джашырыу энди:
Излесек – боллукъбуз
Не джаны бла да ёсерге, айныргьа.
Терслик туудукъларынгдады, тюзюн айтыргьа.

Уруш бизге, кес бизни:
Кереклисича, тыйыншлысыча
Туталмайбыз кесибизни.

Алай а,
Ангылагьандан ангылай барабыз:
Ана тил, джукъ да джокъду сенсиз,
Джокъ да джукъду сени бла.
Сен – бирсе. Биз – сенбиз.

ДЖАНЫМ, АЛДА

«Кёк джашнайд»,- деб,
Джаным, алда:
Элияма
Джанауалда.

Мен "кел", - дедим,
Сен чарладынг.
Чууакъ кече
Кёк чартлады.

Сюйген джюрек
Джарылгьанда,
Таша джарыкъ
Джайылгьанда,

«Кёк джашнайд»,- деб,
Джаным, алда.
Элияма
Джанауалда.

КЪЫЙЫН ДЖЮРЕКЛИЛЕДЕН БИРИ

Къыйын джюреклиледен бири,
Чабама ары бла бери:
Джашау – къыйын-зауукъ дуниясын бериб,
Кёк да – чууакълыгьын, элиясын.
Джер да не затын бермей къойса да,
Топракъ юлюшюмю уа – берир.

Кесими джюрегим джана тургьанлай,
Бёркюмю къолума алыб чабама
От тюшгеннге, отха тюшгеннге...

Башханы къутхара, ёлеме.
Алай а, билеме:
Мен ёлеме къутхара кесими...

Мен ёлеме башханы къутхара отдан.
Мен ёлеме кесими къутхара Отдан.
Этим кюйгенди,
Бетим а – къалгъанды сау:
Ёлюм бла бошалмайды джашау.

КЪУРУГЪАН КЪУЮ

Къуругъан къуюгьа буюгъа къарадым:
Гыбы аула кючлеб аны ичин,
Бууаз гыбыла бир-бирлерин буза, бууа,
Джийиргеншли къуртла-къамыжакъла
Бир тешикден бирсисине кире...

Къуругьан къуюгьа буюгьа къарадым –
Къарадым къара, зар джюрегинге.
Къуругьан къуюгьа суу къуя,
Суу – тот-от-уу болуб баргьанын кёрдюм.
Андан ичгенни ичи кюйдю да,
Джангылгъаныма джарылыб ёлдюм.

Къуругьан къуюгьа буюгьа къарадым:
Къуругьунчуннга къаллай эди ол?
Къарадым сени зар джюрегинге:
Къачан да аллаймы эди ол?

Кёзлериме къурум къуюлады
Сизге къарасам къуругьан къуюла.

ИЗЛЕЙ КЁРЕ ЭДИМ...

Чыммакъ къалын къаргьа къараб
Джашил кырдыкны тансыкъладым.
Джашил кырдыкны табханымда уа,
Таза къаргьа болдум тансыкъ.
...Башлары къар,
Къабыргьалары – кырдык болгьан
Тауларымы излей кёре эдим.

УШАЙБЫЗ

Къысыла да айырыла –
Тынчды, къыйынды бизге.
Биз кирпиклеге ушайбыз,
Сюймеклигибиз а – кёзге.

ФАХМУКЪАУЛА

Биз – белкъаула,
Сиз – тилкъаула,
Ала – джалкъаула,
Барыбыз да фахмукъаула.

ОРУН БАРМЫДЫ?

Джангы, бир сёз къошмады ана тилине,
Джангыз бир сабий бермеди туугъан халкъына,
Сынгар бир къазыкъ урмады туугъан джеринде...
Къабыр орун бармыды анга Ата джуртунда?

БИР ТАМЧЫСЫМА

Мен бизни поэзияны тюнгюч уланы
Не къартлыкъ джашы тюлме. Анга къууанама.
Ауалы-ахыры болмагьан поэзиябызны
Байсан джангуруну бир тамчысыма.
Алай а, билмейме,
Кырдыкны, мюрзеуню, огъесе чыгьанакънымы
Чыгьарына боллукъма себеб?
Иги джорала уа этеме.

ГЯХИНИККЁЗ ДЖЫР

...Сахнадан алай джырлады,
Таудан ёзеннге къараб, джырлагъанча,
Къарча да, анга,
Къадау Ташына таяныб, тынгылагьанча.

Ауазы –
Джуртда Джангыз Терек шууулдагьанча,
Джюз къара суу къошула тургьанча.

Ауазы
Кёкден энди да,
Нарат тереклени ызындан тизиб,
Ызына чыкъды.
Джыры
Туугьан джерине джангурча сингди да,
Ана тили джашил джашнады.

Джюреги кёкча джашнады
Гяхиниккёз джыры тууар ючюн.

КЁЛЮНЕ КЕЛЕМИ БОЛУР?

Адамны Адам этген къадар,
Аны сакъларгьа табмазмы мадар?!
Огьесе, акъыл-балыкъ болду джашым,
Сакълаяллыкъ болур палахдан башын,-
Деб кёлюне келеми болур?

КЮН – КЪАЛКЪАНЫМ

Джулдуз бюртюкле тюше тургьан
Бу акъ къагъыт – къара топракълы сабаным.
Къырдышны къобара баргъан
Джети ауузлу джити къаладжюк а – къаламым.

Не кючлю джаудан да къамамам –
Ана тилим мени къамам.
Ёлгенимден сора да туугьан джерим – кюбем.
Ала саулукьда къыйынлыкъ кёрмем.

Билсем да, джашаргьа бир кюн къалгьанын,
Къара кючлеге хорлатмазма: Кюн – къалкъаным.
Къой Джол – джолум. Джулдузум а –
Къарачайны Къадау Ташы.

Бирлеге ол – кюйген джулдуз,
Меннге уа –
Чырай тёкген ариу джеримде
Нюр тёге тургьан тарих джулдузу.

Халкъымы тарихин ачыкълай,
Артха къайытсам, алгьа барама.
Кёкге барыр ючюн джерге киреме,
Джерни кёрюр ючюн кёкге илинеме.
Аламны ангылар ючюн, атомну тинтеме,
Адамны ангылар ючюн барын да тинтеме.

Мен – къадарны ангысы-эси...
Кеси кесими кюл этмез ючюн,
Ангыларгъа излейме кеси кесими.

АРА-ЭНЧИ БАЧХАБЫЗ

Поэзия – ара-энчи бачхабыз:
Сюйсенг нартюх ёсдюр,
Сюйсенг арпа, будай,
Сюйсенг гардош, харбуз,
Сюйсенг кёгет терек,
Сюйсенг тюрлю-тюрлю гюлле.
Не сюйсенг да ёсдюр,
Сюйсенг чачыб, сюйсенг джоппу.
Къалай сюйсенг да, не сюйсенг да ёсдюр.
Джангыз
Тели хансны ёсдюрме ансы,
Аман хансха кесдирме ансы.
Поэзия – ара-энчи бачхабыз.

АЛЛАЙДЫ

Кёзю-къашы болмагьанча,
Ышармайын сёлешеди,
Къоркъутургьа кюрешеди.
Къыш аллайды.

Умутчады. Джаз аллайды.
Кёлюмю уа джазалмайды,
Джазыууму джазалмайды,
Джаз аллайды.

Джайны къызыл уууртлары,
Джашны, къызны умутлары…
Эс бир джерге джыйылмайды.
Джай аллайды.

Къачны кьачын эталмайма,
Къарыусузлугъуму кечалмайма,
Къач келеди, къачалмайма.
Къач аллайды.

ТЕБЕРДИ

Теберди…
Джер тау тюрсюн ала, кесин Кёкге теберди.
Кёк,
Эриб, кёгериб, суу болуб саркъды.
Къууанч
Тау башлада къар болуб агъарды.
Адам
Ёзенден таугьа, таудан ёзеннге къараб, ышарды.

Бу чууакъ кёкден,
Бу ала-джашил-кёк суудан,
Бу чыммакъ къардан,
Бу таза кюнден,
Бу ташлы-агьачлы джерден,
Нарат ийисли дарман хауадан,
Таб, сют тылпыуча, бу ёзен тубандан,
Умутлача, акъ булутладан
Джаратылгьанына тюшюндю Адам.
Теберди...

ЁРЕ ТУРУКЪ

Сезим кетди – сёзюм кетди,
Энди мен – ёре турукъ.
Джашил чегетни ичинде
Къарала, ёле турлукъ.

КЮН ТАЯКЪГЪА ТАЯНАДЫ ДЖЮРЕГИМ

Нюр джаухардан джасандырсам да, Джаухарат, сени,
Джетмез эди, ант этеме, кёлюме мени.
Меннге Кёк – Сен джашагьан джер.
Къууанчым кёб – Сен барса дунияда,
Сен бирсе дунияда.

Джангыз, Кюн таякъ тийген бек къаяда гюлден,
Дуния термилген чууакъ кёкден, нюрден
Джаратылгьан джан –
Джер къызы, Тейри къызы – Джаухарат.

Джандетден къысталгъан Хауа да,
Гюнахдан тыярыкъ суура да,
Зарандан сакъларыкъ дууа да –
Джаухарат.

Сюймеклик сезими ючюн
Тиширыугьа бурулгьан мёлек.
Ариулугъу, тазалыгьы ючюн
Мёлек болургъа тыйыншлы тиширыу.

Къыйынды сеннге Кёкде, Джерде да –
Тиширыулугъун тас этмеген мёлек,
Мёлеклигин тас этмеген Тиширыу!

Джаухарат, сюеме сени.
Къаяла, джулдузла да
Къайтарадыла: сюеме сени

Сен саулукъда
Гулош таякъгъа таянмам ёмюрде да.
Атынгы айтсам –
Кюн таякъгъа таянады джюрегим.

АНА ТИЛИМЧА КЕРЕКСЕ

Кёлюмю Кёклюгюн да,
Джуртуму беклигин да,
Ана тилими ёлюмсюзлюгюн да
Кёреме сенден.
Ёлюрме, ёлмезсе дей сен.

Ана тилими сюйгенча,
Сюеме сени,
Ана тилими билгенча,
Билирге излейме сени.

Ана тилимча керексе меннге,
Джуртда Джангыз Терексе меннге,
Джур балача кёрюнесе меннге,
Джурт-Анача да кёрюнесе меннге.

Джюрегимде –
Сюймекликни Къадау Ташында – чакъгъан,
Сюймекликни джашил терегисе.
 
Кёлюнгю къандырыб къара суу ичгенча,
Дунияда эм зауукъ сёзню айтханча,
Атынгы айтхан да насыбды къалай.

ДАРМАН-ДАРЫ КЪАЙДАН ТАБАЙЫМ

Сеннге къарагъан хар эркиши кёз
Окъ болуб тиеди мени джюрегиме.
Башхалагьа да меннгеча ышараса
Сени кемсиз сюйгенлигиме.

Бир хатагьа къалыргъа башлагьанма,
Тынгым-тынчлыгьым бошагьанды къуруб.
Джюрегим кеси кесин талайды,
Эки кёзюм да эки итча улуб.

Къабханнга тюшген кийик джаныуар
Аягъын кемириб, юзюб къутулады.
Меннге аллай мадар да джокъ,
Къарамынг-ауазынг биргеме турады.

Кюнюм, Айым – сенсе да мени,
Тутуласа деб къайгьыда джашайма.
Бирде сени сюйгенден ёлюб,
Нюр джаннган къабыргъа ушайма.

Кюнюм, Айым болгъан бла къалмай,
Мени кёлтюрлюк Джер болсанг сюеме.
Ариулугьунгдан кёлюм бир къанмай,
Кеси сынамагьан билмезча, кюеме.

Сеннге къарагьан хар эркиши кёз
Окъ болуб тиеди мени джюрегиме.
Дарман-дары къайдан табайым
Бу джаралы сюймеклигиме.

КЪАРЧА

Ана тилими тузун джаладым
Туугьан джерими сууун ичер ючюн.
...Къадау ташха къабланыб джыладым:
Джашадым, ёлдюм ма бу джер ючюн.

Джюрегими кесим кесдим, таладым
Дуния малгьа алданмасын деб.
Сезимлериме къатылыб турдум
Джуртха сюймеклик алда болсун деб.

Халкъымы кёбюсю къырылыб,
Атасыз-анасыз, джуртсуз къалгьанымда да,
Ёксюзме, эссизме, насыбсызма дерге
Ана тилибизге ырысладым.

Ана тилимде табдым халкъымы
Къанын-джанын, ёлгенин-сауун да,
Ана тилимде табдым джуртуму
Агьачын-ташын, доммайын-бууун да.

Ол – къыбылада да къыблама болду
Тарихибизни кёргюзтюб тургьан,
Ол къыямада да къыблама болду
Къутулур джолубузну кёргюзтюб тургьан.

От тёбеси болуб да къалды
Ишлеген юйюбюз, джыйгьан байлыгьыбыз.
Тенгизде батмады, тюзде къалмады
Ана тилибиз – байрагьыбыз.

Ана тилибиз сакълады бизни,
Биз да кюрешдик сакъларгъа аны.
Кимлеге болса да къошулуб къалмай,
Аны сыйладыкъ. Аны ючюн сайладыкъ
Джуртубузну – мийик тауланы.

Талай кере тюшдю бизге джуртсуз къалыргъа,
Анча кере хорлам бла къайытдыкъ.   
Ана тилибиз саулукъда          
Ёлмезлигибизни ангыладыкъ.

Ана тилими тузун джаладым
Ата Джуртуму сууун ичер ючюн.
...Къадау Ташха къабланыб джыладым –
Туугъаным, ёлгеним да ма бу джер ючюн.

«Намаз замаН» ДЕФТЕРДЕН
назму (1970-1993) джабалакъ

ТИЛЕК

Я Аллах!
Сени уллулугъунг бла,
Сыйлылыгъынг бла тилейме:
Кёб къыйынлыкъ кёрген миллетибизге –
Динине-тилине-джуртуна-тарихине-адетине – джазыууна
Эркин болурча,
Аллай кюч, аллай онг бер.

Я Аллах, сенден тилейме:
Гюнахлары болмагъанлай,
Зорлукъдан джоюлгъанларыбызны
Джандетлени тёрюне ётдюр.
Бу дунияда джашагъанларыбызгъа да –
Ийман бла джашарча,
Ийман бла кетерча
Насыб бер!

Аталарыбызгъа-аналарыбызгъа,
Эгечлерибизге, къарнашларыбызгъа,
Аладан туугъанланы барына да
Иги кёзден къара, я Аллах!

Тюзню тюзлюгюн,
Терсни терслигин,
Мадар бар эсе,
Бу дунияда огъуна  джетдир.

Гяуурну зорундан,
Кесибизникилени итликлеринден,
Джинни, шайтанны заранындан
Эки дунияны азабындан,
Биз билген, билмеген къыйынлыкъладан да
Я Аллах, сен къутхар, сен сакъла!

КЪАЙЫН ЧЕГЕТ

Сен, кеч мени,
Къайын чегет.
Келгеними
Къайгъым дженгиб,

Адамладан
Бираз суууб,
Сени аладан
Джууукъсунуб.

Джюрексинсем да,
Къайын чегет,
Мен терсеймем
Къайгъым дженгиб.

Сени акълыгъынг,
Джарыкълыгьынг
Кёлге кёчер,-
Къайгъым сёнгер.

Ачыууму сенде къоюб
Чыгъарма мен,
Адамлагьа биягъынлай
Къарарма мен:

Ышаныу бла,
Ышарыу бла,
Джумшакъ,
Халал.
Къайын чегет,
Айлы чегет
Сау къал, сау къал.

ЁЛЮМНЮ ДА СЮЕМЕ МЕН

Ёлюмню да сюеме мен,
Кёзюуюнде келе эсе ол,
Анга къарышхан адамны да,
Эркишича ёле эсе ол.

Ёлюм да къадарны иши,
Къыйналсакъ да ангылашынады.
Сорулмай къуралгъан джанынг,
Сорулмай да алынады.

Туумасакъ, ёлген да этмезек,
Адетди келгеннге кетген.
Алай биз къонакъ тюл, къонакъбайбыз,
Джашаугьа эшик керген.

СУЛИКО

Сулико — сюймеклик байрагьы.
Хар иги затны дунияда
Сени атынг бла байладым.

Сулико – сюймеклик байрагъы.
Бир кишиге бойсунмадынг сен,
Тюшген сеннге джесирге тюшдю.

Сыйынгы ёрге кёлтюрдюле,
Сени ючюн кёбле ёлдюле.
Сулико — сюймеклик байрагъы.

Адамлыкъ, ариулукъ белгиси,
Джигитлик, кертилик белгиси,
Сюймеклик байрагъы — Сулико.

Сулико — сюймеклик байрагъы.
Ол байракъгъа кертичилей
Джашаргъа, ёлюрге да тюшсюн.

Сулико — сюймеклик байрагъы.
Сени атынг бла дунияда
Джашауну атын байладым.
Сулико — джашауну байрагьы.

Сулико — сюймеклик байрагъы.
Сеннге къартлыкъ, ёлюм да джокъ.
Джашлыкъ, ариулукъ — байлыгъынг.

ЁЛГЮНЧЮ, ЁЛГЕНИМДЕН СОРА ДА

— Поэт юйдемиди?
— Огъай.
— Энди аны къайда табаргьа боллукъду?
— Энди? Джангыз да назмуларында.

ТАУЛУЛА ОРУСЧА СЁЛЕШЕДИЛЕ

МЕН КЪАЛАЙ АНГЫЛАЙМА ДА...

«Зачем акъ къойну терисин
Джолну тёбен джанына быргьагьан.
Эй адам Тейриси
Эртде къаргъагъанладан
Болурса, налат»,- деб, таулу
Мыртазакъгъа къутурду.
Анасы: «Джашым, орусча къыджырай эсенг,
Мен къалай ангылайма да?» — деб сорду.

БИР СЁЗ

Мен да бир сёз биле эдим, деб,
Таулу бёркюн алыб чабды.
Ызындан джетди да саудюгерчини
Имбашындан къакъды:

«Ышымым бетли мука — къошха,- деди
Кёлегим бетли мука — юйге»,- деди.
Сора ангылаталмай къыйналды да,
Къыйнадынг, юйюнге хычынла джауарыкъ, — деди.

БАЗАРДА

Къарачай арбала джырылдай,
Къарачайлыла сагъышлы джырлай,
Нарсана базаргъа келгендиле дейди.
Аланы анда рахат олтуруб,
Бузлагъан эт бла ауузланнганларын
Оруслула кёргендиле дейди.
Ай къырылдыла дегендиле дейди,
Къайгъыларын этгендиле дейди.

Къарачайлыла гыбыт айранны
Ары бла бери айландырыб
Бучхагъын бошлагьандыла дейди,
Алгъыш бла бошагьандыла дейди.

«Хы, дарманларын ичдиле эселе,
Джукъ да болмаз, къалырла сау—эсен»,-
Дегендиле оруслула дейди,
Нарсанада алай болгъанды дейди.

КЪАРГЪАНЫ ЭКИ ТИЛЕГИ

«Кечеси чууакъ болсун,
Кюндюзю булут болсун,
Джарлы къаргъагьа аш тюшсюн».

Къаргьаны тилеги толду:
Кечеси чууакъ болду.
Кюндюзю булут болду –
Мал къыргьан сууукъ болду.

Малчыла чамландыла:
Къаргьаны уруб чалмандан
Агьыздыла да тутдула,
Тюгюн къоймай джулкъдула,
Къычыр энди деб ийдиле.

Къаргьаны ауазы тюрленди:
«Кечеси булут болсун,
Кюндюзю чууакъ болсун,
Джарлы къаргьагьа тюк урсун».
 
СЫН ТАШДА ДЖАЗЫУ

Джулдузлагьа аш болгъанды джанынг.

ДЖАНГЫРЫУ

Бизни поэзияны эски къабындан
Билеу джыланча чыгьама алай.
Къыйынды къалай.
Билиб турсам да не этеригими
Алгъышлагъан азды джангы терими.
Аягъан а андан да аз.

Алай болса да,
Мен бизни поэзияны эски къабындан
Билеу джыланча джылтырай чыгьама.
Джумшакъ кырдыкда да джыйырыла барама.
Шош аяздан да къалтырай. Къыйынды къалай.
Къутулгьанлыгьыма эски Тейримден,
Чёб да — кёбдю джангы териме.
Алай а, тёземе,
Алай а, сеземе
Сезалмай тургьан дуниямы,
Джангыдан туугьан дуниямы.

Джалан аякъларымы ийнакълайды джер.
Джалан этими къучакълайды кёк.
Джашауну — терими хар элиси бла сеземе,
Кюнден джоппу-джоппу кюн таякъла юземе,
Кёб къыйын соруугьа табалама джууаб,
Киши да сёлешмез мени табалаб.

Джыл сайын, (огъай, кюн сайын!) ауушдурурма терими,
Берч болгьан эски, сокъур, сангырау терими.
Джап-джангыдан сезер ючюн джерими,
Сезер ючюн джап-джангыргъан джерими,
Къарар ючюн анга джангы кёзле бла,
Джырлар ючюн аны джангы сёзле бла.

Поэзия менден, мен андан джангыра,
Биз къалырбыз ёмюрлюкге джангылай.

МОСКВАДАН  КЪАРАБ

1
Ара шахарны къыйыр сюреми.
Мазаллы юй.16-чы къат.
Джел сызгъырады.
Тауладача.
Ол джелден сора
Джуртну эсге тюшюрген
Бир тукъум бир зат джокъду.
Терезелени кенгнге ачыб,
Ол джелни юйге
Ичкери чакъырама

2
Кёрдюм мында мер-мер ташларыбызны,
Нарат тереклерибизни кёрдюм.
Ара шахарны джасай эдиле ала.
Халкъымы, джуртуму, кесими да джазыкъсындым:
Къарачай шахар эсиме тюшдю.

3
Миллетни бети — ара шахарыды.
Халкъны онгун, эркинлигин, халкълыгъын
Ара шахарын кёргенлей билирге боллукъду.

Къайда эсе да къыйырда-бучхакъда
Бир тозурагъан орус элден
Башхалыгьы бармыды Къарачай шахарны?!

Биз халкъбыз, тюлбюз дегенлеге да,
Айырылайыкъ, къалайыкъ дегенлеге да,
Не этейик дегенлеге да
Джууаб береди Къарачай шахар.

Алай а, «Къарачай шахар» деб шахар джокъду,
Барды город Карачаевск.
«Къарачай» деб, республика джокъду,
Барды Карачаево-Черкесия.
Къарачай деб а, миллет бармыды?

ХАЛКЪ  АЛКЪЫН СЁЗЮН АЙТЫР

Кетдиле алхамчыла,
Кетдиле балхамчыла.
Ким къалды Усталадан?
Ким къалды Устазладан?

...Джыйын джанлыдан къалгъан
Сюрюуге ушайды халкъ:
Джарымы — чачыу-къучуу,
Башха джарымы уа — талкъ.

Аякъ юсде джан къоймай
Огъурсуз ырхы элтди.
Бюгюлгенни, ийилгенни
Ол къул-къарауаш этди.

Тобукъланнганны, джатханны
Ол бирча этди сыйдам:
Къалмад хазна хапарлы
Буруннгу адетден, сыйдан.

Кир къабха джыяр ючюн,
Бир къабха джыяр ючюн,
Джер джюзюню миллетин,
Джаяргъа кюрешдиле
Ибилисни  иннетин.

Халкъны эсин алдыла,
Башсыз этдиле халкъны.
Сюрюу этиб бошалла
Чалдышха уруб аны.

Ангы къобан бокъланды,
Миллет сезим джукъланды.
Да, джашау, ёлюм да — хакъ...
Зулму кетди, къалды халкъ,

Бетинден къачыб къаны,
Къыйылыб саны, джаны.
Ой сынды къаблан кёлю...
Къалмад таб къазакъ бёрю.

Алай а, джашай барсакъ,
Дайым кюрешиб турсакъ,
Ёсюб джетер джаш тёлю,
Кёлтюрюлюр халкъ кёлю.

Чыгъарла балхамчыла,
Чыгьарла алхамчыла,
Суу эски ызына къайтыр,
Халкъ алгъын Сёзюн айтыр. ...

Халкъ,  алкъын, Сёзюн айтыр!

МИЛЛЕТ АНГЫБЫЗ БОЛСА...

- Юйюм джокъду.
- Халкъынгы уа бармыды юйю?

Эки джыйырма джылдан атлагъанында да,
- Эки джыйырма джылдан атлагъанымда да
Юйюм-кюнюм джокъ деб,- къыйналды.

Мингджыллыкъладан атлаб келген
Халкъым а нек тюлдю юйлю-кюнлю, -
Деб сормады.

- Хоншуму мекямы къалача,
Мени уа тыгъырыгъым да джокъду, — деди.

Хоншу халкъ кеси бир къралча,
Биз а — къулча-къарауашча некбиз? —
Демеди.

Юйюм джокъду деб къыйналды:
Мен анга да бек къыйналдым,
Алай а андан да бек къыйналдым
Миллет ангысы болмагьанына,
Сормагьанына:

- Халкъымы уа бармыды юйю,
Юйю-къраллыгъы бармыды?
Юйю-къраллыгъы джокъ эсе уа,
Ишлеген юйюнг да сеникимид?
Ырысхынг-мюлкюнг да сеникимид?
Таб, сабийинг да сеникимид?
Ол ёссе къайсы къралгъа,
Къайсы миллетге къуллукъ этер?

Алкъын барды:
Динибиз да,
Тилибиз да,
Джуртубуз да.

Къраллыгъыбыз да боллукъду бизни.
Джангыз, ангыбыз —
Миллет ангыбыз болса...

ТОХТА,  ПОЭТ,  КЪАРА

Тохта, поэт, къара:
Мындан ары былай джазаргъа,
Джазгъанынгча джазаргъа
Боллукъ тюлдю.

«Эшек билген арба джол» .
Поэзияда арба джол джокъду,
Поэт да эшек тюлдю.

Башханы ызы бла къой,
Кесини ызы бла барыргъа да
Поэтни эркинлиги джокъду,
Эшек болмай, Поэт эсе ол.

Поэзияны джаны — джангылыкъды,
Бети — ариулукъду,
Иннети — игиликди.

Поэт хар назмусу бла,
Хар назму тизгини бла,
Хар сёзю бла,
Сёзюню хар бёлюмю бла,
Бёлюмню хар харифи бла,
Дуниягъа джангыдан тууады,
Джангыдан джашайды,
Джангыдан атлайды.

Джангы джюрюб тебреген сабийди Поэзия.
Кёзлери джангы ачылгьан кючюкдю Поэтни джюреги.
Дуния сейирди.
Дуния къоркъуулуду.
Ол ариу, сейир,
Эки такъыйкъасы бир-бирине ушамагьан
Дунияны кёлеккесиди назму.

Батарын, къалырын да билмей,
Толкъунлада ташая-кёрюне баргьанны
Ахыр умутуду Поэзия.

Сууну бир джагъасындан кириб,
Бирси джагъасындан чыгъыб баргьан Адамны
Бойнунда дууасыды Поэзия.

ЭКИ МАКЪА БИР ДЖАЛПАКЪГЪА СЫЙЫНМАЗ

Бир къаманы эки къыны да болур,
Эки къама бир къыннга уа сыйынмаз.

ДЖАРАТМАДЫ...

Мен дунияны, къошмай-къоратмай,
Болгъаныча, назмума джыйдым.
Дуния аны джаратмады —
Назмуму орунсуз этди.

СЁЗСЮЗ НАЗМУ

« - … , . !?! . , … - »

БИР ЭРКИШИ ТАБЫЛМАДЫ...

«Ичигизде бир эркиши бар эсе,
Келиб къатыма сюелирге,
Будённаны аскерин
Аман ныхытдан иймей тыяйым», —
Деди Ол.
Бир эркиши табылмады.

ЁРГЕ ТУР

Къарачай!
Узунунга созулуб тургьанынг боллукъду.
Ёрге тур, кёлтюргюч белгича,
Башынгы кёлтюр!
Ма былай:

Къ
А
Р
А
Ч
А
Й!

Буруннгу тюрк тилде аскер башчыгьа
Къарча, Къарача дегенлерин да унутма!

ТЫНГЫЛАБ КЪОЙМА

Артда къабырынг къычырмаз ючюн,
Дуниялыкъда терсликге тынгылаб къойма.

КЪЫЗНЫ ИЗЛЕМИ

Къызны къыркъ джаны барды.
Къыркъ джанына да джарарыкъ эрни
Излейди къыз.
Излейди, аллай эр табылмайды.
Джангыз бир джанына джарарыкъ табылады.
Къызны къалгъан отуз тогъуз джаны
Сыйыт-къычырыкъ эте джашайла.

ДУНИЯ КЁЗЮУДЮ

Ёлгюнчю мен ашайма.
Ёлсем мени ашайла.

ДЖЮЗ

Джюз, биле эсенг джюзе.
Джюз — тохсан тогьуздан сора сан.
Джюз — китабны бир кесеги.
Джюз – джер башы.
Джюз – дуния, алам.
Джюз – адамны бети.
100 : тенгиз = джашау.
Джашау – тенгиз. Джюз.
Джюз тенгиз джашау тенгиз джюз.

ТЕЙРИ

Халкъынг   сау   эсе,
Джуртунг, тилинг бар эсе —
Насыб джокъ дерге ырысла, уял.
Эр бетге келишмеген сёзлени айтыб,
Аллахны, Адамны аллында да болма ассы.

Кимден, неден   къалсанг да къуру,
Ата джуртунг, Ана тилинг бар эсе,
Къарачайынг — Тейри халкъынг — сау эсе,
Кёлюнг бёгеклей, ёхтемлей турсун,
Джюрегинг да Къарашауайныкъыча урсун!

Халкъынга тиш билегенле бла –
Амантишле бла, эмегенле бла –
Сермешген да бек уллу насыбды!
Тейри кюч берсин, онг берсин  ансы.

СЮЙМЕГЕН ЗАТЫМ

Чыракъны джукълатхандан
Сюймеген затым джокъду.

АЙ АНАСЫНА УА...

«Ай анасына уа ...
Джангыдан джашаргъа амал болса эди»,- деб,
Ахсынадыла кёбле.

Къаламчыланы аллай насыблары барды:
Хар джангы джазгьан затларында
Джангыдан джашаргъа...

КЁКГЕ  КЪАРА

Эшитилмейди
Чыпчыкъ джырлагъан, чегет шууулдагьан таууш.
Табигъатны тили тутулуб турады —
Джуртда Джангыз Терекни да кесдиле баям.
Тишлеринги къаты къыс да,
Къадау Ташха таян.
Джюрегинги улугъанын тый да,
Кёкге къара.
Джерде джашау къалмады эсе,
Кёкден келир себеб. 
Тейри адамыса Сен,
Тейри адамы.

ШАГЪАТЛЫКЪ

Сюйдюм, кюйдюм, назму джаздым,
Джазыу а — «амин» демеди.
Джашагьаныма шагъатлыкъгъа
Ол тизгинле къалдыла...

АДАМ  бла ДУНИЯ

1
Терекни
Тамыры кесилиб тургъанын билмей,
Джашил бутакъларында къанатлы
Къадалыб уя ишлейди.

2
Биле эсе да не этсин —
Боллукъну кёрюрбюз дегенден башха,
Сайлар мадары джокъду.
Саудан ёлюб да къалай къалсын!

Бир себеб чыгъар эсе уа,
Деген умут бла джашайды.
Бирде джылайды, бирде джырлайды,
Бир — джерге, бир кёкге къарайды.
Бир кюннге, бир кечеге тынгылайды.
Къоркъады
Уясына, уясы болгьан терекге,
Терек тургъан джерге,
Джер бурулгьан кёкге.

Къоркъады, алай а,
Джашагъан борчду да, джашайды.

ДЖАЗГЪЫ ДЖАБАЛАКЪЛА – НАЗМУ ДЖАБАЛАКЪЛА

1
Назму — тылпыууду, талпыууду джазны,
Тилни — гяхинигиди. Игиди:
Джауады джазгъы джабалакъ,
Джауады назму джабалакъ.
Тейри эшиги ачылгъанды.

2
Элияма, наратма —
Аллахданды джазыу.
Къарт болсам да, мен нартма,
Джазама назму.

3
Кёк кюкюрейд, гюрюлдейд, —
Джер бугъагьа турады.
Бузлаб тургъан таулагъа
Гяхиник тер урады.

4
Терекни башы тамырына:
Сенден башма, — дейд.
Гыдай эчки да суугьа къараб:
Алкъын джашма дейд.

5
Ата — Джурт.
Ана — Тил.
Экисинден къуралады джан.
Экисинден къуралады адам.
Экисинден къуралады халкъ

Алай а,
Болмаса ангы-эс,
Ата, Джурт да,
Ана, Тил да,
Джан, адам, халкъ да,
Бары да — тас.

ЭЛИЯ

Элия, Эл ие сенмисе?
Тийреге, Тейриге тенгмисе?
Булут гыбытны сууун къантарыб джерге,
Джерни джумшатыб, эритиб,
Джангыртхан Кёк ауаз сенмисе?

Кёк ауаз, бек ауаз, терк ауаз,
Джаз ауаз, джаш ауаз, баш ауаз,
Къор ауаз, къорлукъ ауаз да сен эсенг,
Эр ауаз, эркин ауаз, эркинлик ауаз да сен эсенг,
Сора,

Элия, элимсе, кёлюмсе мени,
Сезимим, сёзюмсе мени,
Акъ башлыгъым, къара джамчымса мени,
Джетиден эшилген Къарча къамчимсе мени.
Арпа сабаным, эчки сюрюуюмсе мени,
Ат белинде нарт джюрюуюмсе мени,
Джер джюзюнде джашаууумса мени,
Ёле туруб да, джашнауумса мени.
Кёкден тюшген байлыгьымса сен,
Кёкге тутхан байрагьымса сен.

Сюймеген-кюймеген Адам болалмаз,
Учмагьан-учунмагъан къарангыны джыралмаз,
Чартламаз, джашнамаз, элия болалмаз,
Кёкге, Тейриге джууукъ болалмаз,
Кёзге кёрюнмез, кёлге да тюшмез,
Кёк булутну бучхагьын да тешмез,
Аны ичкисин балсытыб да ичмез,
Санын да кермез, сусабын да кесмез.

Эрлени джаныса, Элия, сен.
Эркинликча, джангыса сен.
Элияча джашасын назму тизген.
Элиягъа ушасын назму тизгин.

ДЖАЗГЪЫ АЗАНЧЫ

Эл, эл – Элия,
Элли эл – Элия,
Хар бир эл — Элия,
Хар эли — Элия.

Эл ие — Элия,
Кёк ие — Элия.
Джазгьы азанчы — Элия.

Элия кёзлю таулу,
Элия сёзлю таулу,
Тау кёлю — Элия,
Джашасын Элия!

Джерге келме, Элия.
Кёкден энме, Элия.

АЗАНЫНГ ючюн сау бол.
Ауазынг ючюн сау бол.
Гюрюлдейсе сен Кёкден:
Таулу халкъы азат бол,
Тейри адамы азат бол!

ЭКИ ДЖАНЫНА ДА КЕСГЕН КЪЫЛЫЧ

Мийик кёк кийиМ
Таза Ай а азаТ
Намаз иги замаН
Аллах иги халлА
Дебет мыйым тебеД
Къуллукъ эте ангА
Ангы — ынгА
Намаз керек замаН
Заман керек намаЗ
Намаз иги  замаН
Аллах иги халлА
Къач чаКъ
Къышы ышыКъ
Къош ити джоКъ
Агьач юйю чагьА
Ара къабакъ шоШ
Къар аКъ
Ара къарА
Ити калаК
Къалакъ тоТ
Къазакъ улУ
УлУ
Кёк уллУ
АшА
Ачлыкъ  къылчА
ЭтЕ
Ауа-сауА
УлУ
Кёк уллУ
Ай а къазаКъ
УлУ.

БИЗДЕН А НЕ КЪАЛЫР ТУУДУКЪЛАГЪА?

Аналадан Ана тил къалды,
Аталадан Ата джурт къалды,
Ариу табигьат, кийик саулукъ къалды,
Къан-джан тазалыкъ къалды,
Адет-намыс, адамлыкъ къалды,
Баш бошлукъ, эркинлик къалды,
Бирлик къалды, къраллыкъ къалды.
Бизден а не къалыр туудукълагьа?

СЕН ЭНТДА ДЖАШНАРСА...

Анала кетселе да Ана тил къалады,
Атала кетселе да къалады Ата джурт!
Дуния кёзюудю. Бизники тёзюудю.
Сен энтда джашнарса Таулу халкь, Алан джурт!

КЪАЗАКЪ БЁРЮ,  БЁРЮ ТОН ДА БОЛДУМ

Орта Азияны бачхасында туудум,
Къычырыгъым уятды Евразияны.
Поэзияны къазакъ бёрюсю болдум,
Бёрю тону да болдум Поэзияны.

Къарачайлы  эркиши болгъаны ючюн,
Джанлыдан да эрши кёрдюле.
Джандет джуртун къолгьа джыяр ючюн,
Джесирлеб, тюзлеге сюрдюле.

Кау-куу этиб чачдыла анда,
Артда бирге джыйылыры къалмазча.
Къарачай деб не тил, не миллет
Джер джюзюнде ёмюрде болмазча.

Бойнубуздан тагъылгъан ит болгьандан эсе,
Бёрю болургъа разы болдукъ,
Къул-къарауаш болуб джашагьандан эсе,
Ёлю болургъа разы болдукъ.

Не айтырыкъ эселе да ахратда,
Джашаугъа, заманнга кёре тюрлендик.
Дуния ит болуб чабхан сагьатда,
Биз да бёрю болуб чабаргъа тюзелдик.

Тас болмай къайытдыкъ ызыбызгьа —
Кавказыбызгъа  къучакъны джая.
Минги Тау этегинде бёрю улугьаны
Джауларыбызны энтда санларын  къыяд.

Бизге энтда джанлыгъача къарайла,
Бир кишиге болмасакъ да хыянат.
Бойсунургъа унамагьан миллетбиз —
Къарачай халкъ уллу Аллахха аманат!

Бюгюнюбюзню, тамблабызны да эсгере,
Эсгере кёбюбюз къалгъан Азиябызны,
Поэзиябызны къазакъ бёрюсю болдум,
Бёрю тону да болдум Поэзиябызны.

ИШ ТЫНДЫРМАЙ ЁЛМЕЙИК

Уллу ишле этерге
Къоймайды бизни джашау.
Ууакъ-тюек къайгъыда
Кетиб барады заман.

Ким Къарачай шахарны
Излей эди джасаргъа,
Ким халкъыны юсюнден
Тарих китаб джазаргьа.

Бирини да мураты
Толмагьанлай барады.
«Секир токъмакъ, ур токъмакъ» —
Къайгьы кючлеб турады.

Къарын къайгьы, юс къайгъы,
Джер къайгъы, да юй къайгъы
Аягьынгдан алады.
Ненча фахму ичинден
Кюйюб кёсеу болады.

Бу болумда бармазла
Санат къууанчла, тойла.
Ёмюрде да чыкъмазла
Ол Пушкинле, Толстойла.

Хей, бу къыйын, терс джашау
Кёб фахмуну тюб этди.
Хакъ-Халкъ Джырчы — Сымайыл да
Ол затха джарсый кетди.

Аны да аямад джашау,
Бизлени къой, Аны да.
Ол а — башхасы джокъ —
Поэзиябызны джаныды.

Алай а, бизге къалай
Джашаргъа кереклисин,
Чыдаргъа, кюреширге,
Джазаргьа кереклисин

Осият этиб кетдиле
Кязим, Сымайыл, Къайсын.
Ол закийледен-файгьамбарладан
Таш бла тюйюлмеген къайсыд?

Алай а, таш бла ургъанны да,
Аш бла урдула ала.
Джуртха джанлары къурман,
Халкъ деб, турдула ала.

Тилибиз, сыйыбыз ючюн,
Тин къазауат этдиле.
Миллетибиз дегенлей,
Ол дуниягъа кетдиле.

Кюрешдиле бизни ючюн,
Джанларын къурман этиб.
Биз сыйлайыкъ аланы
Сёзлерин Къуран этиб.

Не къазауат, не сюргюн
Бюгалмады аланы.
Биз тыйыншлы болайыкъ
Шыйыхларына тауланы.

Арбаз къынгырд демейик,
Къалам джазмайд демейик.
Уялайыкъ аладан —
Иш тындырмай ёлмейик.

Джер бла Кёкню арасында,
Халкъ бла Хакъны арасында
Биз келечи болалсакъ,
Халкъыбызны  Джазыуун,
Аллах айтыб, джазалсакъ,

Тыйыншлы бола да кетербиз
«Джаз —
Джазыу —
Джазыучу» деген атха.
Сакъ болайыкъ къуру да,
Халкъны Халкъ этген затха.

Дин, тил, джурт, тарих, адет –
Бу бешисини бирлигид
Халкъ, кърал деб къуратхан —
Ол кимге да белгилид.

«Хасауканы» джазгьанны
Юзюгюнден болайыкъ.
Къарыусуз сылтауланы
Къахмелеге къояйыкъ.

Нартладан, аланладан
Джукь бар эсе джюрекде,
Тюк алырбыз джунчумай,
Учхан къушдан ма кёкде.

Аны бла джазарбыз,
Дауларбыз хакъыбызны.
«Хайт» десек, Аллах берир
Муратын халкъыбызны.

СЮЙГЕНИНГЧА АНГЫЛА

Чарх «харх» этиб тёнгереди.

СЕЗИМИМЕ-ОЮМУМА

Сёз белляугъа бёлейим,
Китаб болуб кёрейим,
Халкъгъа джараб кёрейим,
Сенден алгьа ёлейим.

ФАРЫЗ ДА, СЮННЕТ ДА...

Аллах бирди,
Файгъамбар хакъды,
Дуния хаухду —
Ишек джокъду.

Киши да къаллыкъ тюлдю бу дунияда,
Бу дуниядан файгьамбарла да кетгендиле.
Аллахны келечилери – ала —
Адам ючюн къазауат этгендиле.

Адам улуну къутхарыргъа кюреше,
Кеслери кёб къыйынлыкъ, азаб кёргендиле.
Джанларын-къанларын бизлеге юлеше,
Файгьамбарла алай джашагьандыла, ёлгендиле.

Бизге да алай джашаргъа керек —
Бир-бирибизни кёлтюре, джакълай.
Бир-бирибизге болгъанлай билек,
Амандан кесибизни, хоншубузну да сакълай.

Кюрешейик алай джашаргъа.
Иннетибизни – ишибизни
Аллах-адам да джаратыр кибик.
Бу дунияда къысха ёмюрюбюз
Ол дуниябызны да джарытыр кибик.

«КЪАЗАКЪ БЁРЮ»  ДЕФТЕРДЕН
(1993-1994)

БАШХАЛЫКЪ

1
Поэзиябызны
Мен — ёз джашы,
Сен — кёз джашы...
Башхалыгьыбыз олду.

2
Мен къобузда къылны кёрдюм,
Сен къобузда гылны кёрдюнг —
Башхалыкъ олду.

3
Ол а, къобузда
Къылны, гылны да тюл, —
Кёкню кёрдю,
Кюн таякъны кёрдю.

Айтыр сёзюн
Аллах ауузуна салды —
Насыб берди, къанат берди.

Ахырында,
Ол Поэзия ючюн
Джанын берди.

Поэзияны
Ёз джашы да тюл,
Кёз джашы да тюл,
Джаны болуб къалды.

Башхалыкъ андады.

КЪЫЛ   КЪОБУЗНУ   ГЫЛ   КЪОБУЗ ЭТГЕННГЕ

Къыл къобузунгу гыл къобуз этдинг сен...
Сокъурансанг да,
Ёлтюрген заманынгы артха къайтаралмазса,
Сатылгъан, джоюлгъан фахмунгу
Энди бетин чыгьаралмазса,

Джыйгъан байлыгьынгы уа —
Джыргъа, назмугъа, макъамгъа буралмазса:
Къаядан тюл, джашаудан тюл,
Поэзиядан, Поэзиядан кетдинг сен.

Хоу,
Къыл къобузну гыл къобуз этиб къойдунг сен.
Фахму кьудретинги, ёзден бетинги джойдунг сен.
Къыл къобузну къул къобуз этдинг сен,
Иймандан чыкъдынг— Поэзиядан кетдинг сен.

Ай медет а...
Джети къат кёкден кетдинг —
Аллах берген фахму бла
Ибилисге къуллукъ этдинг.

Хей,
Кюн къобузну кюл этген джарлы,
Джандетин джаханим этген джарлы!
Кимден да бек кесинг кюе болурса...
Джазгьанымы джылай джаздым, окъурса.

ДЖЫРЛАЙДЫ   ЗУРИЯТ  БОТАШ

адамчыкъладан, Адамладан да суууб,
Таш болуб бошагъан эди джюрегим, таш.
Алай а, джырлагьанында Зурият Боташ,
Джаз, узалсам джетерча, кёрюндю джууукъ.

Кюн тутулгъан ачылгьанча болду,
Тауусулгъан Ай, джарыб, ызына толду.
Джулдуз Кёкден тюшерча болуб, къарады —
Зурият Боташ Джерде алай джырлады.

Джер джылыу, кёк тылпыу да бирге,
Нюр макъам, кюн ауаз да бирге.
Ёмюрде эшитмегенме аллай ауаз —
Гюл бачханы сылаб ётдю аяз.

Джанкъылычладан согьулгъан ауаз —
Ма Зурият Боташны сураты.
— Аллах, бер дедим,— аны муратын,
Халкъгъа керек фахмуну ая.

— Бу къайсы халкъданды, къайсы джуртданды деб,
Сейир болдула тынгылагъанла да.
— Къарачай джуртдан къарачай къызды деб,
Ёхтемлендим Нью-Иоркда, Стамбулда да.

Кёб къарачайлы Зуриятха тынгылаб,
— Биз да халкъбыз, адамбыз, — делле.
Ма аны ючюн сау бол, Зурият,
Деуле эталмагъанны этесе, деуле.

СЁЗНЮ ДАРАДЖАСЫ

Айтылгьынчы — сёз мени къулумду.
Айтханымдан сора — мен аны къулума.
Алгъа — сёз ызымдан келеди,
Артда сёз аллымда барады.
Назму алай къуралады.

Сёз — менден онглуду.
Сёз — менден тамадады.
Мен сёзню сыйлайма,
Сайлайма,
Алай а, ангылайма:
Сёзде барды Ёз.
Сёз — Ёз.
Сёзю-Ёзю болгъанды Шайыр.
Сёзю-Ёзю болгъанды Адам.

КЪЫТМИР  улу   БОЙНАКЪ

Къытмир улу Бойнакъ — тулпар туугьан басхан парий,
Кёб къазакъ бёрюню джетиб, тюбге басхан парий,
Джыйын джанлы бла да джангыз кеси талашыргъа базгъан парий,
Минги парий – Къытмир улу джигит Бойнакъ.

Ит джыл туууб, кюнден-кечеге ёсдюнг,
Тонгуз джыл кёб кьабанны-амантишни кесдинг.
Чычхан джыл чычхан огьуна иймединг стауатха,
Ёгюз джыл уста болдунг, хазыр болдунг къазауатха.

Къаблан джыл тенглик этдинг къабланлагъа.
Къоян джыл сен джакъ болдунг къоянлагьа.
Сарыубек джыл Кюнню, Айны джелимаууздан къутхардынг,
Джылан джыл а — уу джыланланы бирин къоймай джылатдынг.

Ат джыл, эчки джыл малла тюзде да къалдыла,
Сен саулукъда ала кюушеннгенлерин бузмай турдула.
Маймул джыл, хораз джыл да гёзетчилигинги къоймадынг,
Джуртха джау джибермединг, ёзден бетинги джоймадынг.

Ит джыл келди чархча тёгерек айланыб,
Къарачайда, Малкъарда атынг айтылды сыйланыб.

...Сени ёлтюрдюле асры къайыр болгъанынг ючюн,
Джуртунга, миллетинге хайыр болгъанынг ючюн,
Халалны харамдан, акъны къарадан айыргъаньнг ючюн,
Джанынг – Кёкден, къанынг – ёзден болгъаны ючюн,
Ёзденликни-Эркинликни джакълагъанынг ючюн.
Ёлтюрдюле ханнга, патчахха чабханынг ючюн,
Ала салгъан амантишлени къабханынг ючюн.

Ёлдю Бойнакъ — ёзден атадан-анадан тулпар туууб,
Минги Тауну бузларын эмиб ёсген парий,
Кёб сатлыкъны-амантишни богьурдакъларын кесген парий.

Энди бош итле кёл кенгдирелле къош итге —
Аны акъылсызгъа, оюмсузгъа тергейле.
«Стауатны сайламай, бизнича базукну сайласа,
Бюгюн да джашаб турлукъ эди, — дейле, —

Ол болгъанны джау этиб кетди бизге,
Аны дертин энди бизден аллыкъла.
Кючлюлени чурукъларын джалайыкъ,
Къытмир улу Бойнакъны аманлайыкъ –
Ол заманда биз сау-эсен къаллыкъбыз,
Таб, чын, саугъа, къуллукъ да аллыкъбыз.

Сюйген джерлерине элтиб бизни такъсынла, —
Джурт да, джукъ да керек тюлдю бизге.
Джангыз аллыбызгьа бирер сюек атсынла, —
Аны кемирейик да, къуйругъубузну булгъайыкъ.
Джёбелейик, къансыйыкъ — гаджилеге ушайыкъ,
Алай бла башыбызны сакълайыкъ.

Итча чабханыбызны, юргенибизни да кьояйыкъ —
Бойнакъны юзюгюнденди деб, аман атха чыкъмайыкъ.
Кючлюлени тиллерин, адетлерин алайыкъ —
Парийча тели, шашхан болмайыкъ».

Джуртларындан, халкъларындан эсе,
Ана тиллеринден, азатлыкъдан эсе,
Была сынджырны, сюекни сайладыла,
Къул джашауну, къул халини сыйладыла.

Не адетди артыкълыкъгъа бойсуннган, тёзген?
Къалмагьанмыд бу джуртлада бий, ёзден?
Бизнича тюлмюлле ингилиз, чууут, орус-орман?
Ким ючюн, не ючюн этди Бойнакъ джанын къурман?!

ЭКИ СУРАТ

Суу-сурат заманынгы эсге тюшюре,
Сын-суратынга къараб турама.

ОЛ КЪУТАС  ЧАЧЫНГ  ЭСИМЕ  ТЮШСЕ...

Алай насыблы эдик ол чакъда биз —
Кюнча джарыта эди Ай да.
«Энтда эки балам бир-бирин табдыла»,— деб,
Къууана болур эди Къарачай да.

Насыбыбызны билмедик сакълай —
Тенгден тутулдула Кюн, Ай да.
Бюгюн меннге не айта болур,
Бизден алданнган Къарачай да.

Акъылманлыкъ эталмай кесим
Насыбымы джибердим къолдан.
Болмазед уллу терслигим-терсим —
Болгъанны кёрейим джазыудан,
Болгъанны кюрейим джазыугъа.

Алай а, ол къутас чачынг эсиме тюшсе,
Бармакъларым огьуна сынсыйла.
Къазакъ бёрюле бары джыйылыб,
Мени джюрегимде улуйла.

ЫРДЖЫ

Джашау —
Джаханим бла джандетни айыргьан ырджы.
Ол ырджыда къозгьалгьан къумурсха тёбе —
Адам улу.

АЛАНИЯБЫЗ ДЖАНГЫДАН КЪУРАЛЫР

Не къалды бизге аталадан,
Ол тулпарладан — атлыладан?
— Ана тил, Ата джурт джетди бизге аладан —
Тюрк тилли, сары шинли, алакёз аланладан.

Асхакъ Темир къырса да, тыйса да таргьа,
Зорлукъ бизни юлешсе да Къарачайгъа, Малкъаргъа,
«Ой Алан» деб, сёлешебиз бир-бирибизге биз,
Аланла болгьаныбызны билебиз биз.

Ахырзаманнга дерими турлукъду былай —
Минги Таууна керилиб Малкъар-Къарачай?
Къараб, башхала кючлеген тюзлерине,
Башха заманла кёрюне кёзюне?

Огьай, таулучукъла ёсюб джетерле,
Ала халкъларын азат этерле.
Терслик тая, таркъая хорланыр,
Аланиябыз джангыдан къуралыр!

ТИЛЕК

Халкъым меннге:
«Джашагъаны, ёлгени да Эрча», —
Дерча,
Алай бир кюч, онг бер меннге, Аллах!

САЛАМ АЛЕЙКУМ, АЛАНИЯ –
КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАР

Амантишлеге къаным къызыбды,
Къолум къолума этеди орча...
Бизни бюгюннгю болумубузну кёрсе,
Аз бек джюрексинмез эди Къарча.

Ол кёб ёмюрню мындан алгьа
Айтды: «Халкъбыз, хорланмазбыз, — деб.
Тойгъан джуртдан — туугъан джурт иги,
Дуния малгьа алданмазбыз»,- деб.

Атыб къуллугъун, байлыгьын да,
Кёзбау насыбны кюйдюрюб, оюб,
Джыйыны бла Джуртха къайытды
Мисирин, Къырымын да къоюб.

«Алан къралыбыз чачылгъандан сора,
Тюзлерибизге — башхала ие.
Алай а, таяныргъа тауларыбыз бар», -
Деди Къарча къашларын тюе.

Сауут-сабасын тешмегенлей,
Кече-кюн да алай джашады.
Ат юсюнден тюшмегенлей,
Ёмюрюн да алай бошады.

Ол юретгенча джашадыла
Ачемез, Татаркъан, Къара-Мусса да.
Сансыз этиб къоймадыла ала,
Къызылбекле, тамлыла кенгтин озсала да.

Ол юретгенча джашадыла
Хасаукачы Умар, Къайтукъ улу Джатдай да.
Кёк джашнагьанча кёрюне турду,
Кёлюбюзню, элибизини джарыта турду,
Чабхан джауну уа элияча урду,
Тау этегинде джигитлик джашнай да.

Алай бла ёмюрле узагъына,
Тюшмей кёлсюзлюк тузагьына
Тулпар юзюк джашай келди.
Чыгъыш ханы, Баты  ханы да,
Асхакъ Темири, орус патчахы да
Кетдиле. Къурч-Сталин да ёлдю.

Халкъыбыз а — сауду. Шукур Аллахха!
Ёлет, эмина да къыра бизни,
Империализм, коммунизм да къыра бизни,
Джыйырма биринчи ёмюрге джетдик.

Джандетли болсунла нарт ата-бабала —
Джурт, тил джетди бизге аладан.
Бизден а не къалыр туудукълагъа, —
Энди ёмюрде джашарыкълагьа?!

Джазгьы джабалакъгъа ушаш джауады къар.
Эски джолну, джангы джолну да джабады къар.
Джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Салам алейкум, Алания — Къарачай-Малкьар!

ХУНА

Сюйюбмю болгъанла дейсе,
Ташла да хуна.
Аланы келишген джанларын
Табханды уста.

Ала бир-бирин тутарча
Табханды лагьым.
Ёмюрле къатылмазча
Ишлегенд къала.

Мен ол таш устагъа
Урама баш.
Алай а анга бойсунмагьан
Ташлагьа къарайма.

Ала излемейле сыныб, джонулуб,
Сыфатларын тас этиб,
Энчиликлерин тас этиб,
Тюб болуб къалыргьа.

Излемейле кимге болса да
Юй тюб болургъа.
Ма аны ючюндюле ала
Къаты да , тюрлю да.

Хунагьа джарашмагъан ташладан
Хуна ишлерим келеди.
Аллай хуна киши ишлеялмагьанд,
Аны да билеме.

Мен а ишлерикме.
Не ючюн десенг —
Аланы ангылайма.
Мен кесим да хунагьа джарашмагъан
Ташлагьа ушайма.

Аллай ташладан ишлерикме
Мен хуна назму.
Аллай сёзледен тизерикме
Мен назму хуна.

Хар бир ташны, хар бир сёзню
Чыгьарча бети.
Амма, ол сыйдам болмаз —
Алайд адети.

Ангыламагьан — сёкмесин,
Башхады джюрек:
Джюрегими сыфаты —
Таш бла Терек.

НАЗМУЛАГЪА ТАМЫЗЫКЪЛА

1
Муратым:
Къазакъ бёрюледен джыяргъа джыйын джанлы,
Хунагьа джарашмагьан ташладан ишлерге хуна.

2
Джангыз Терекни кесгенча кесселе да мени,
Сёзюм Къадау Таш къалгьанча къалыр.

3
Тёнгегибизни къобарсала да
Джаркъа-джаркъа,
Къызбайла да батыр болдукъ,
Къоркъа-къоркъа.

4
Бюгюн эталлыгъын тамблагъа къойгъан —
Суудан тутуб къаядан салыннганчад,
Джашлыгъын, саулугъун бошуна джоюб,
Артда аланы табмай ахсыннганчад.

«Тамбла этерме, таблыкъ бла этерме...»
Неге алдайма кеси кесими?
Тамблам болурму, таблыкъ да тюшерми
Къалгъан ишге къар джаумаз кибик?

Бусагьатда уа саума, ач-джаланнгач тюлме,
Башыма бошма — джулдузма, Кюнме.
Ата джуртумда ана тилимде
Кёлюмдегин айтыргъа эркинме.

Хар къуру да берилиб турмайды быллай насыб,
Хар кимге да берилиб бармайды быллай насыб,
Хар къайда да берилиб турмайды быллай насыб
Бу джарлы, джаралы, къыйынлы дунияда.

Дуния — хаухду деб, къарай билейик,
Ёлгеннге, туугьаннга да.
Этерибизни бюгюн этейик,
Тамбла — тубандады.

5
Джерден чыкъкъан кюн таякъла – бусакъла,
Джерден тийген ай джарыкъ — къайын чегет.

6
Сууну да эки джагьасы
Бир-бирин сюймей элле.
Эки джагьасына орча этгенча,
Барады къобан суу.

7
Джюрек джараланы таблары — харифле.

8
Сени кёргенли:
Джаным — санат,
Саным — къанат.

Кёз джарыгьым,
Сёз джарыгъым да
СЕН.

ТАШ БЛА ТЕРЕК

Ёхтем бол,
Ёзден халкъны туудугьу,
Башынгы ёрге тутуб джюрю,
Къарчалай.
Сени къанынгдады баш насыб — эркинлик,
Ол эркинлик, мийиклик, ёмюрлюк да —
Къарачай!

Сен ант этиб,
Таякъ тюбюнден ётюб,
Артда, джолда, къошулмагъанса юзюкге.
Бир адамгъа, бир джорукъгъа баш урма,
Бойсун джангыз бир Аллахха — Тюзлюкге.

Кёкден тюшген ол джулдуз таш —
Къарачайны Къадау Ташы.
Сыйлы кёргенд сени Къарча —
Тейри халкъны тюнгюч джашы.

Кёкге баргъан Джангыз Терек —
Джуртда айтылгъан уллу тилек.
Ана тилек, сыйлы тилек,
Сабий кёб бер, Джангыз Терек!

Сабий туусун, ёссюн, болсун
Къадау Ташча деменгили,
Терек кибик да ёсюмлю.
Джер бла Кёкню байлаб турсун.

Бизге керек, бизге керек,
Къадау Таш бла Джангыз Терек!

Тыбыр таш да, сын таш да —
Къарачайда Къадау Ташдан.
Агьач бешик да, сал агьач да —
Джуртда Джангыз Терекден.

Таш бла Терек –
Джан бла Тёнгек.
Джер да джууукъ,
Кёк да джууукъ.

Кёк бла  Джер
Джаратды Сени —
Тейри Адамы,
Хорланмазса Сен!
Меккя, Медина да –
Туугъан джуртунг,
Аны сакълай,
Сакъланырса сен!

Аллах айтса,
Сакъланырса Сен!

АЙЫБ  ЭТМЕГИЗ, БИР   КЪУЧАКЪЛАЙЫМ

Назмум кишнеб, бойнун къынгыр буруб,
Энди бир да «Ра...», «Фа...» деб, чабмаз.
Сизнича къызланы суубаш Поэт энди
Къараб кёрюрге да табмаз.

Кетди Ра..., Фа... да кетди —
Къанатларым джокъ энди мени.
Энди учар, джырлар кёлюм къалмад —
Джазым да кетди, джайым да кетди.

Заман чархын ызына бурургъа
Мадар болмазмы? Ра..., айтчы.
Айтчы, Фа... . Тынгыласагьыз да,
Багъалысыз менге ол Кюнча, Айча.

Ол кюнледеча багъалысыз меннге
Ра ... — Кюнюм, Фа... — Айым.
Сиз олсагьатда джазгъан къагьытланы
Айыб этмегиз, бир къучакълайым.

КИМБИЗ?  КЪАЙДАНБЫЗ? БАРАБЫЗ   КЪАЙРЫ?

Адам деген неди? Адам улу неди?
Айт, гюнах неди? айт, неди сууаб?
Джурт, халкъ деген — неди? Хакъ деген неди?
Бу соруулагъа ким берсин джууаб?

Биз кимбиз? къайданбыз? барабыз къайры?
Тууабыз, джашайбыз, ёлебиз — кетебиз.
Кемириб турма да , тохтачы къайгъы,
Алда джарыкъ кёрмей, дыгалас этебиз.

Биз кёрген: джашауну ахыры — ёлюмдю.
Ёлюмден сора уа бармыд тирилиу, джашау?
Кёрген, билген бар эсе, айтсын, тюшюндюрсюн...
Аллахны келечилерими? Алагьа — махдау.

Сыйлы китаблада джазылгьан керти эсе, тюз эсе,
Файгьамбарла айтхан тюз эсе, керти эсе,
Джюреклерибизни буруб Кябагъа,
Нек тюшюнюб къалмайбыз, кьайытыб тобагьа.

Кесибиз кёрюрге кераматыбыз джетмейд,
Кёргенлеге ийнаныргъа ангыбыз джетмейд,
Илму бла тинтерге фахмубуз джетмейд,
Диннге таяныргьа ийманыбыз джетмейд.

Биз кимбиз? Къайданбыз? Барабыз къайры?
Джаратхан бизни не деб джаратды?
Джашауубузну магъанасы недеди, неди?
Биз кимбиз? Къайданбыз? Барабыз къайры?

МЕН НАМАЗ КЪЫЛАМА

Къолгъа къалам алырдан алгьа,
Сеннге салам иерден алгьа,
Абдез алама.
Алай а,
Сеннге мёлеккеча къараб,
Кёкгеча къараб,
Ассы болама.

Ёзге кёлюмю джашырыб къоялмам,
Джюрекден айтылгьан сёзлериме кюлме —
Аллахны эм сыйлы мёлегине да,
Джандетде хур къызланы бирине да,
Мен сени ауушдураллыкъ тюлме.

Сюймеклик къуруй барад дегенлени,
Кюн да суууй барад дегенлени
Гюнахлары кеслерини болсун!
Сууумазлыкъ Кюн – мени джюрегимди,
Кюн таякъла — сёзлеримдиле:
Дуния джылыудан, джарыкъдан да толсун!

Къолгъа къалам алырдан алгьа,
Сеннге къагъыт джазардан алгьа,
Сеннге назму джазардан алгьа, —
Абдез алама.
Кёкге кёлтюрюлюб баргьан сагьатда да,
Джерге эниб келген сагьатда да,
Мен сени кёргенча болама.

Аллахны эм джумушакъ, эм ариу, эм иги сёзю
Тиширыу болгьан болур деб турама.
Джаным, сен болгьан болурса деб турама.
Сюймеклик да бар, кюймеклик да бар,
Аллаху акбар! Мен намаз къылама.

БИЯГЪЫ   СЕЗИМЛЕНИ КЪУРШОУУНДА

«Терезеден тиед Кюн,
Терезеден тиед Ай», —
Деб джазаем назмула,
Насыблыем ой къалай.

Ол Кюнюме-Айыма
Кёк болалмады кёлюм.
Сора нек къалад кёлюм —
Къыз кетди деб башхагъа.

Мен джазымы-джайымы
Къысалмадым кесиме.
«Бир абыннган — минг сюрюнюр»
Ол да келмед эсиме.

Анам — кёрде, къыз — эрде...
Джазыу сынады къалай.
«Мен сени блама. « Хайт» де,
Чыда», — деди Къарачай.

Мен келсем да сал болуб,
Къарачай, сен сау болуб,
Ёллюк тюлме, билеме,
Ёксюз тюлме, билеме.

Сени ючюн джашамагьан —
Ол не насыб кёрлюкдю?!
Сени ючюн ёлмеген а —
Ким, не ючюн ёллюкдю?!

Сенден тиед бизге Кюн,
Сенден тиед бизге Ай,
Мени Тёрем, Тейрим да —
Къурейш халкъым — Къарачай!

КЪАРТАЙМАЙДЫ ЭРКИШИНИ ДЖЮРЕГИ

Къартаймайды эркишини джюреги,
Джюз джылда да — тиширыудад кёзлери,
Джашнай турады, джашлай турады кёлю.
Ахыр кюн да бёрюлей къалад бёрю.

Чайналгьан сёз джансыз болад, берч болад,
Къачхы къаудан а къабыныргъа ёч болад.
Таркъаймайды сюймекликни кёзлеую,
Къартаймайды эркишини джюреги.

Башыбыз турса да чал болуб,
Ариу тиширыула сау болуб,
Джокъду бизге къартлыкъ, тынгы.
Тиширыуду эрни тангы.

Кюню-кечеси да — тиширыуду,
Тосу, бийчеси да — тиширыуду.
Ол сау болуб — сезим шынкъарт джукъланмаз,
Эр джюреги не къартаймаз, не къанмаз.

ДЖАРЛЫ ЭГИЗЛЕ...

Къагьыт этдиле Терекни дуккуллаб.
Къагьытха тюшюрдюм Джюрекни назмулаб.
Мен умут этгенча джукъ тюрленмеди терк.
Ой джарлы эгизле – Джюрек бла Терек!

БИЯГЪЫ КЪЫЗ ЧЫКЪДЫ АЛЛЫМА

Къар. Сууукъ. Кесим да — джангыз,
Алай а бир от тюшдю къаныма —
Къар тюбюнден чыкъгъанча джанкъоз,
Бир джаланбут къыз чыкъды аллыма.

Дуния тонлагъа чырмалыб,
Таб тон тюбюнде къалтырай,
Бу къыз а къарады ышарыб,
Къара кёзлери джылтырай,

Сора зауукълу, тауушлу кюлдю —
Акъ дуниягьа, гюл урлукъ себгенча.
Аны ызындан чабарым келди....
Джылла ётдюле андан бери ненча.

Къар. Сууукъ. Биягьы мен — джангыз.
Алай а ёрген тюшдю къаныма —
Къар тюбюнден къарагъанча джанкъоз,
Биягьы къыз чыкъды аллыма.

МЕНИ ДЖЮРЕГИМ УЛЛУДУ ДУНИЯДАН

Мени джюрегим уллуду дуниядан,
Чексиз Сюймекликни кесиди ол.
Кёк бла Джулдузла — аны сураты,
Джети къат сезимни, сёзню Иесиди ол.

Аны ангыларыкъ, анга тыйыншлы
Къыз болурундан юзгенме умут.
Кеси кесини джылауун эте,
Ашхы джауду да, тас болду булут.

Сенде болгьан санланы кёрюб,
Сенде болмагьан да халланы бериб,
Умут этдим табдым деб, Сени,
Дуния насыбым тутду деб, мени.

Болмады. Тюрленмеди джукъ, 
Ётгенлигиме тенгизден-теркден.
Назму тизгиним да — башхасы джокъ —
Окъ тийген къанатлы кёкде.

Халек болса, болмаса да аууш,
Джюрек дегенинг ёмюрден бери —
Ай джарыгъында тай кишнеген таууш,
Не къуругьан кёлде улугьан бёрю.

«ЁЛДЮМ»,- деб, АЙТМАЗЕМ МЕН

Къарачай къралны байрагьын
Олимп оюнлада болса да,
Бир такъыйкъагъа болса да,
Гимн согьула, кёлтюртсем,
Андан сора, ёлсем да,
Ёлдюм деб, айтмазем мен.

ТЕРЕК

1
Кёгетлерин къаргъа-къузгъун ашайды,
Бутакъларын кемирелле эчкиле.
Ол а — Эрча — ынгычхамай джашайды,
Тура эсе да, джашау оту ёчюле.

Аякъ юсде ёлед, Эрча, Терек да —
Джау аллында бюгюлмейин, букъмайын.
Ол Терекден бизге бир джукъ джукъмайын
Къалса, сора бизге «Адам» дерге керекмед?

Мени кёзюме кёрюнеди: бу Терек
Бир тулпар ёлюкню джилигинден ёсгенча.
Титирейди олсагьатдача джюрек —
Терекни тюл, къама аны, энтда аны кесгенча.

Джауу да кёб, дауу да кёб, джагъы — джокъ,
Ачыкъ джерде джангыз ёсген Терекни.
Мен къарайма къыйынлыгъа айтмай джукъ:
Ол суратыд менде болгьан Джюрекни.

АДАМ УЛУ КЪАРАЙДЫ ЁРГЕ

Мийиклик, Тазалыкъ, Эркинлик белгиси
Тауланы башыды Минги Тау,
Джанкъылычны къыныды ёзен суу,
Рух къудретни кьайнагьыды ёзден халкъ.

Минги Тауну джурт да, байракъ да этиб,
Тейри бизни ётдюргенди тёрге.
«Къарачай-Малкъар» деб, айтылгьанлай,
Адам улу къарайды ёрге.

КЪУУАНЧ КЕЛТИРЕДИ МЕННГЕ

Табигьатны бишген кёзюую,
Алтын кямарын тешген кезюую,
Джер тёшекге тюшген кёзюую —
Къач — къууанч келтиреди меннге.

Тиширыугъа ушатама аны,
Кюн тылпыу этеди саны,
Кюз джашыныб турад къойнунда,
Къач къууанч келтиреди меннге.

Гендже тайгьа ушай эди джаз,
Джеттен къызгъа ушай эди джай,
Къайнай тургьан Тишируду къач а,
Къач къууанч келтиреди меннге.

Турна джыйын тынгымы буза,
Башым бла, джюрегим бла да ётдю.
Арбазда уа къайнайды боза —
Къачхы тойланы заманы джетди.

Табигьатны бишген кёзюую,
Алтын кямарын тешген кёзюую,
Къучагъыма тюшген кёзюую —
Къач къууанч келтиреди меннге.

КЮЧЮК ХАНЫМ

Кючюк Ханны гендже къызы Кючюк Ханым,
Сени кёргенли нюрден толгьанд бёрю къаным,
Сени кёргенли отха тюшгенд темир джаным.
Ол эрийди гюрбеджиде темир кибик.
Тюрленнгенме джау да, шох да таныр кибик.

Мени кёлюм — горда бычакъ, къама кибик...
Тюлед бир да сынар кибик, къамар кибик.
Келе келди ол Хакъ ючюн къылыч болуб, къама болуб,
Энди сени — субайбелни — бууаргъа излейд кямар болуб.

Къурч къылычны алтын кямаргъа сукъланнганы,
Эр джюрекде джулдуз учуб, джукъланнганы.
Къурч къылычны кямар болургъа, кямар бла болургъа излегени,
Къазауатчы атны кече арада кёк джашната кишнегени.

Кючюк Ханым, ариу Ханым, джулдуз Ханым,
Кюн-гюл ханым, баппа ханым, гокка ханым,
Бу дунияны тутуругьу, къудурети Кючюк Ханым,
Сени кёргенли джумшаб къалгъанд темир джаным .

Энди не оноу экибизге Кючюк Ханым?!

ХАЛКЪЫБЫЗ ДЖАШАР

Ёрюзмекча нартлары болгъан Халкъ,
Сатанайча бийчелери болгьан Халкъ,
Къарашауайча тулпарлары болгьан Халкъ,
Бу дуниядан ёмюрде да болмаз талкъ.

Абдуллахча шыйыхлары болгьан Халкъ,
Умарча уланлары болгьан Халкъ,
Хасаукача джырлары болгьан Халкъ,
Ёмюрде да бир кишите къул болмаз.

Тамыры шумерледен, скифледен, сарматладан келген Халкъ,
Гунладан, булгарладан, хазарладан, аланладан келген Халкъ,
Алан- Ас деб, — Къарачай-Малкъар деб, айтылгьан Халкъ,
Бу дуниядан ёмюрде да тас болмаз.

САГЬЫШ ЭТСЕНГ...

Эркишини Заманы — Тиширыуду.
Тиширыуну Аламы — Эркишиди.
Алам бла Заманны байлагьан джанкьылыч –
Сабий.

ТАУЛА бла ТЕНГИЗ

Таулада турдум тенгизни сакълаб,
Тансыкълыкъ ёлтюрдю мени.
Эм ахырында Сюймеклик сюрюб,
Кёк тенгизге келтирди мени.

Тенгиз, мен сеннге башымы атдым,
Акъджал толкъунунга керилиб джатдым,
Бир ауукъгъа дери зауукъгьа батдым,
Акъ, Къара дерге эсиме да келмед.

Акъ, Къара да демедим сени атынга,
Сейир болдум Аллах берген сыфатынга.
Чабакъ болуб къойнунга кирдим,
Кёб ташангы, тахсангы кёрдюм.

Акъджал толкъунла мени кёлтюрюб
Тенгизни теренине элтген сагъатда да,
Акъбаш таулагьа бурулуб башым,
Нек къарагьанымы энди ангылайма.

Ауушдурдум Джуртуму тенгизге...
Тейри не ючюн къаргъады мени?
Къарт болгъанымда уа сюйген тенгизим,
Уруб, джагъагъа быргъады мени.

«Сеннге алай керегед», — дедим кесиме,
Тюшюнюрча, кёб зат тюшдю эсиме.
Энди, джеталсам, джолум таулагъад,
Мени унутхан да болур элим, джамагъат.

Замансыз тургъанды талагъым мени,
Ит джашау талагъанды мени.
Джаным, къазакъ бёрюча, улуйду —
Топрагъым тартады таулагъа мени...

ДЖАШАРЫМЫ   ДЖАШАДЫМ

Мен джашарымы джашадым,
Джазарымы уа — джазмадым.
Тейринг — «кимди?»— дегенлеринде:
«Эркинлик», — дерге базмадым.

Хасаукачы Умарча
Къазауат этиб, ёлмедим.
Таулучукъланы, Къайтукъча,
Кёллендире да билмедим.

Алийланы Умарча,
Къарачай кърал къурмадым.
Байрамукьланы Джатдайча,
Джауларыбызны къырмадым.

Меннге ала кибик болургъа
Акъылым, ётюм джетмеди.
Бир къауум джигит таулуча
Чечен урушха да кетмедим.

Аны ючюн болур, Оллахий,
Джюрегим талаб, къоймайды.
Кесингден кёлюнг бир чыкъса,
Джашаудан татыу къалмайды.

Бугъуб къалтырай тургьандан
Сермешде ёлген игиди.
Бизге байракъ — Минги Тауду,
Эркинлик бизге — Тейриди.

Байрон, Петефи, джанларым,
Кечикгеними кечигиз.
Сизни джолугьузгъа кёчеме,
Мени ангыларыкъсыз экигиз,
Сакълай да болурсуз экигиз.

ДЖАЗЫУЛУ КЪАЯДА НАРТ ТОЙ

Бек батыр болургъа керекди меннге
Батырбекладан ол къызны къачырыр ючюн.
Джазыулу Къаяны башына чыгьыб,
«Сенсе джазыуум» деб, къычырыр ючюн.

Джазыулу Къая — джазыула джазылгъан Джер
Болуб къалыр эсе уа, башланыб бизден.
Эски Шахардан Къарачай Шахаргъа
Кетейик десем, «хо» дермисе Сен?

Кёкде акь булутла Кюнден къызаргъанча,
Сенден къызардыла кёлде умутла.
Булутла — не? Аланы джел сюрдю да кетди,
Сени уа мен ёмюрде унутмам.

Сен ариулугьунг бла, тебсеуюнг бла болдунг
Ол кюн Нарт Тойну Бийчеси, Ханымы.
Таш джюрегими эритдинг да къойдунг,
Чыгъарыб берирча болдум джанымы.

Джукъ айтыргъа базмайын къалдым,
Бир тюшча, мёлекча къалдынг эсимде.
Экинчи кере мен Сени кёрдюм
Эскишехерни хастанесинде.

Ой хеким къызчыкъ, ой таулу къызчыкъ,
Джюрекни бир бакъ джарасын.
Биз, юзюлмезча кючлю байлайыкь,
Кавказ бла Тюркню арасын.
29 .07. 1996 Тюркие, Джазыулу Къая  эл.

КЪЫЗ  ДЖУРТХА КЪАРАБ  ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУ

Анкараны ёгретмен эвинден
Сабанчы ишлетген къыз джуртха къараб,
Сейирсинеме юйню мийиклигине, джарыкълыгьына да.

Акътамакъла, Айджаякъла джашагъан
Ол къыз юртдан, кёз къыса, тёгюледи джарыкъ.
Сау болсун Сабанчы, сууаблыкъгьа деб,
Джер мёлеклеге быллай джандет ишлетгени ючюн.

Къыз юртну джарыгъы Кюн, Ай джарыгъындан да
Джумшакъ кёрюнеди.
Къыз джуртну барыб оджагъындан
Къарарынг, тюшеринг да келеди.

Алай а, быллай сагьышла бла
Бу сыйлы кече гюнахлы болмайыкъ.
Азан да намазгьа чакъыра башлады:
Аллаху акбар!

Сау къал къыз юрту.
Къанатлы сагьышларым сау къалыгъыз.
Алгъыш бирди.
Бир таб заманда эсен кёрюшейик.
Ноябрны 25, 1996дж.

СЮЙМЕКЛИКГЕ – ХАРС !

Ол кёк мийикликге
Джетмез тютюн, чарс.
Харс – Сюймекликге,
Сюйгенлеге – харс!

Чыммакъ къарда барады
Чынгай, тебсей, барс.
Ёзенден чыгъады:
Сюйгенлеге – харс!

Къууанч, бушуу – кёзюудю,
Келген, кетген – тёреди,
Басар бизни да ханс.
Саула уа —  насыблылла,
Сюйгенлеге — харс!

Ёмюрледен келеди,
Тутмай тютюн, чарс,
Ёмюрлеге барлыкъды,
Бизден сизге къаллыкъды:
Сюйгенлеге  —  харс!

Аллах айтса болмаз
Сабий туугьан — аз.
Халкъым джашар, ёсер:
Сюйгенлеге —  харс!

КЪРАЛЛЫКЪ   КЕРЕКДИ

Суугъа – ыз, джагъа керекча,
Мюрзеуге гюрбе керекча,
Сюрюуге стауат, ие керекча,
Чибиннге четен, бий керекча
Адамгъа адам, юй керекча,

Миллетге да, ол миллет эсе,
Аллахдан сора, башчы керекди,
Ата джурт, ана тил керекди,
Байракъ керекди, гимн керекди,-
Айтыргъа, къраллыкъ керекди.

Кесине, джерине да ие болур ючюн,
Адетине, тилине да эркин болур ючюн,
Тас болмай, халкъча джашар ючюн,
Къраллыкъ керекди, кърал болургъа керекди.

БУ ДУНИЯДАН КЪАЧАН КЪАНАР КЁЛЮБЮЗ?!

1
Амалсыздан джюрек тырнаб, сарнарча,
Ненча затха термилесе, саначы,
Кёкге, Джерге, Тиширыугъа къарачы,
Бу дуниядан къачан къанар кёлюбюз?!

Бу тауланы суратларын салгъынчы,
Бу сууланы макъамларын алгьынчы,
Заман кетед. Мурат узакъ алгьынча,
Бу дуниядан къачан къанар кёлюбюз?!

Тюзню-терсни, базман этиб, сюзгюнчю,
Хакъны, халкъны, джуртну, тилни сезгинчи,
Къул джорукъну, бугъоуланы юзгюнчю,
Аллах, Аллах, Сен джиберме ёлюмню.

Къуш заманны къанатындан тюк алыб,
Ёмюрлюкден бир китабха кюч алыб,
Сууаб-гюнах дефтерлеге тенг боллукъ,
Джукъ джазгъынчы, Аллах, ийме ёлюмню.

Бу джашаудан тансыгъымы алалсам,
Ариулукъдан, сюймекликден къаналсам,
Адам улуну, «чек, кърал» деб, юлешинмей кёралсам,
Сора ёлсем да , мен ёлдюм деб айтмазем.

«Чек, кърал» деб, турлукъ эселе уа былай,
Къайгъы, къоркъуу адам джюрегин талай,
Бир болалмай, таб, Малкъар бла Къарачай,
Сора алкъын эртдед рахат болургъа.

Амалсыздан джюрек тырнаб, сарнарча,
Ненча затха термилесе, саначы,
Джерге, Кёкге, тёгерекге къарачы,
Бу дуниядан къачан къанар кёлюбюз?!

2.
Бу сууланы макъамларын алгьынчы,
Къаллай бир суу саркъыб кетди тенгизге.
Чегетлени суратларын салгъынчы,
Чапракълары акъдыла   юсюбюзге.

Мен ол къызны таукел болуб алгьынчы,
Къачыб кетди. Кёлюм къуруб, аз болду.
Джан джулдузум кесим къараб тургъанлай,
Учду, кюйдю, къарангыда тас болду.

Сууча кетди меннге берилген заман,
Джаш кюнлерим кетдиле таугъа, тюзге.
Энди мени учхан джулдузум, Айым
Сын ташымдан къарарыкъдыла сизге.

КЁЛ бла ЧЁЛ

Кёл къуруса — чёл.
Гюл къуруса — кюл.
Кёлю, чёлю да,
Гюлю, кюлю да болгьан
Дунияма кёчел.
Гюнахларымы кечел.

Чёлюнг болур кёлюм.
Кюлюнг болур гюлюм.
кюнюнг болур Кюнюм.
Алайсыз:
Кёгюм — джулдузсуз, Айсыз.

Алайсыз:
Кюн – кече.
Гюл — кюл.
Кёл — чёл.

Тынгыла. Ангыла.
Гюнахларымы кечел.
Сезимлерим, сёзлерим да
Болгъунчу бечел,
Мен къурагъан ючюнчю дуниягъа –
Сюймекликден, кюймекликден да толу дуниягъа –
Бизни насыблы, ёлюмсюз да этерик дуниягъа
Кёчел.
02. 02. 1995

ТАМЫЗЫКЪЛА не да НАЗМУ УРЛУКЪЛА

1
Джюрекдегин айтыб ангылатхандан эсе,
Кырдыкга ташны тешген тынчыракъ болур.

2
Мен сени эсге тюшюрдюм
Джерни этегинде-бучхагъында:
Джолукъдум да
Сепкилбет къайын терекге
Деу эменни къучагъында.

3
Сабий анасыны аллына чабханча,
Джазны аллына чабарым келеди.

4
Чырай тёкген назмуму
Сеннге къараб джазгьанма.

5
— Аю тырнакъдан таягъым,
Сора нек таяд аягъым?
— Излей эсенг таймазын аягьынг,
Кюн таякъдан болсун таягьынг.

6
Къач.
Къарылгъач уя юйню шорбатында.
Мыдах болмай не этгин.

7
Кече танг арый башлагъанды,
Танг да джарый башлагъанды.
Джукъла, сюеме Сени.

8
Къазакъ бёрюге – джюрегиме – тынгыладым.
Бу дуниядан ол дуниягьа къарадым.
Чыдаялмай, Аллах эшит, улудум:
Джангызлыкъмыд ёмюрлюкге къадарым?


ДЖЕРНИ ЮСЮНДЕН КЁКНЮ ЮЧ ОЮМУ

1
Къоркъуулуду:
Адамла джашайдыла анда.

2
Адам ушата барады Джерни къабыргъа,
Кесин да — къабыры къычыргъан ёлюкге.

3.
Джер – адам улуну къабыры.
Къабыры къычыргъан адам улу
Джашагьанды анда.

КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАР  КЪРАЛ эмда АНЫ  БАЙРАГЪЫ

Тынчлыкъ джокъду. Кече-кюн да ёреме,
Сени тюнюмде-тюшюмде да кёреме,
Сеннге джашаууму, джанымы да береме,
Къарачай даулет, Къарачай кърал.

Сен – джюрекдесе, неми да унутама,
Башымы, байракъны да ёрге тутама,
Тауча кёрюне, джашына да тураса,
Тау джумхуриети – Алан къралым.

Кёрюннген тауну уа – узакълыгьы джокъ.
Бу джолда бизни тыялмаз бир джукъ.
Узакъдан узакъ, джууукъдан джууукъ,
Къарачай-Малкъар эркин къралым.

Тонгуз сюрюуге къошулмаз ючюн,
Къазакъ бёрюге ушагьан халкъым,
Итча бойнундан тагъылмаз ючюн,
Таш башында джашагьан халкъым.

Итле сюекни сайлагъан сагъатда,
Сен эркинликни сайлаб кетгенсе.
"Къул болмасакъ – кърал болурбуз" деб,
Ант этгенлей, джашау этгенсе.

Къул бла ёзденни арасын айыргьан
Заман келди. Байракъны кёлтюр.
Биягъы джаумуд джалкъасын къайыргьан?
Башхасы джокъду – джау эсе, ёлтюр.

Бурун Алан кърал болуб тургьаныбызча,
Бюгюн Къарачай бла Малкъарны бир кърал эт да,
Къарачай-Малкъар халкъны байрагьы
Кърал байракъ болуб, чайкъалсын энтда.

...Къарачай-Малкъар къралны кёреме.
Аны къушкъанат кърал байрагъы да
Европаны тёппесинде чайкъалады –
Аллахдан сора биринчи саламны алагъа береме,
Ол Кюнню келтирир ючюн сермешеме, ёлеме.

АЛЛАХ   АМАНАТЫ   БОЛ, КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАР

Ыстанбул шахарда азан таууш
Харам джукъудан уятды мени.
Къарт, джаш да намазгьа уюду –
Муслиман миллет уялтды мени.

Тюркню рухун ангылар ючюн,
Кел, мында межгитлени кёр.
Азан таууш алай келеди,
Кёкледен тёгюлгенча нюр.

Тюрк тенгизге къошулмаса тау суу,
Къуруб къаллыгьын ангыладым.
"Аллах-Аллах, тиним-диним" деб,
Дуниягьа джангыдан къарадым.

Тюркде болсанг да, Кавказда турсанг да,
Кеси юйюнгдесе, юркме сен.
Тюрк дунияны мийиклигисе,
Кавказ тауладан тюрксе сен.

Тюркню киндиги – Ыстанбул эсе,
Тюркню башы – Къарачай-Малкъар.
Минги Тауну тёппесинден азан къычырылса,
Анга Европа къой, бютеу дуния тынгылар.

Мен – тюркме, таулума, аланма –
Алхамдулилля, муслиманма.
Джашаргьа кереклисин ангылагьанма
Аллахны джоругьу бла, Къуран бла.

Алай а Аллах бизни джаратханды
Къауумла этиб, тил-джурт да бериб.
Ма аны ючюн мен къазауат этерикме,
Аланы джанымдан да сыйлы, багъалы да кёрюб.

Диним, тилим, халкъым, джуртум,
Сизни сакълаялсам – манга ёлюм джокъ,
Къарачай-Малкъар – тилегим, джырым –
Эсен бол. Андан башха излемейме джукъ.

Ёз башыма тилемейме джукъ.
Аллахха аманат бол, Къарачай-Малкъар.

КЪАЧ   ЭСЕМ ДА,   КЪАЧМА!

1
Сары ашха кесим джангыз къобдум.
Танг джулдузум кёз къысды да, къол силкди да ташайды:
Джан джулдузум джукъланнган кибик кьоркъдум,
Алай болса да, бойсундум къадериме, ышандым.

Сен бир кюнню, огъай бир айны тутдунг ораза,
Мен а – айлыкъ, джыллыкъ ораза да тюл,
Ёмюрлюк ораза тутуб турдум,
Сени – ашхам джулдузуму – сакълаб турдум.

Джылла, суулача, саркъдыла, кетдиле...
Суусаб кесиб, кюе, ёле турсам да,
Аууз ачмай, гюнахлы ишге, харам ашха къатышмай,
Сеннге тюбегинчи ораза тутуб турдум.

Ахырында тюбедим Сеннге. Къачма.
Джаз тюл эсем да, къач эсем да, къачма.
Къач – табигьатны бишген кёзюуюдю, бил.
Поэзияны бишген алмасындан къабыб кёр.

2
Ариу къызлагъа къарагьан эсем да,
Сени сыфатынгы излеб къарагъанма.
Алагьа ариу сёз айтхан, айталгъан эсем да,
Барын Сеннге джоралаб айтханма.

Къызла, джылла да кете, Сени уа табалмай,
Къазакъ бёрюча, айлана тургьанма.
Табылмасанг да, башхагъа табынмай,
Сезимлерими сёзлеге бургьанма.

Алай а энди Сеннге тюртюлдюм –
Сын болуб къалдым, бир джукъ айталмай.
Бир такъыйкъагьа минг ёлдюм, тирилдим,
Сыйрат кёпюрден къыйналдым ёталмай.

Къалай ангылатайым Сеннге джюрегими –
20 джыл Сени излеб джюрюгеними,
Энди тас этсем – саудан ёллюгюмю...
Бирге джыйдым таукеллигими:

Не "хо" дейсе да, боласа къанатым,
Не "огьай" дейсе да, чынгылдан кетед атым.
Не десенг да, Сеннге игиси болсун!
Сен барса – ол насыбды! Муратынг толсун!

ОДА ГОРЯНКЕ
К.З.

Влюбился с первого взгляда. С тех пор
Девушек других не замечаю.
Ты – Первая Красавица Гор,
Я – Последний Поэт Карачая.

Ангелов божественный хор
Поет, нас привечая:
Славься, Красавица Гор,
Славься, Поэт Карачая.

Весенний многоголосый хор
Ликует, нас встречая.
Ты – Первая Красавица Гор,
Я – Первый Поэт Карачая!

Ты станешь бессмертной в моих стихах,
А Поэзия – бессмертной – Тебя воспевая.
Ты – Первая Женщина во всех мирах,
Я – раненый тур в горах Карачая.
Я – волк одинокий в лесах Карачая.

А честно,
Я просто влюбленный в Тебя человек.
Навек.
Я самый влюбленный –
Я самый великий:
Пропал во мне недочеловек – серый, безликий.

Хорошо быть влюбленным поэтом.
Плохо быть одиноким поэтом.
(Хотя поэт – всегда одинок),
Но хватит об этом.
Я ЛЮБЛЮ ТЕБЯ!!!

Ты не из тех бескрылых озорниц,
Ты – дух вершин и вершина духа.
Под гром весны, под всполохи зарниц
Доносится до моего слуха:

Вы созданы Всевышним друг для друга.
Пусть донесется и до твоего слуха:
Вы созданы Всевышним друг для друга.

Мы созданы Всевышним друг для друга
Не только для слияния душ и тел –
Но явить миру лик своего народа
И красоту его и помыслов и дел.

И пусть никто не смеет встать меж нами,
Свыше нам дана СУДЬБА ИНАЯ.
Так будем же достойны мы ЕЁ –
Всю суету и низость отметая.

ИЙНАНМАЙ ЭСЕНГ – СЫНА

Джюрегими Сеннге ача билялсам,
Кёлюмдегини джюзден бирин айталсам,
Сен да,
Сюймеклигими джюзден бирин сезалсанг,
Сора,

Кёрюр эдим, мен харибден кёз алсанг,
Джалан аякъ, меннге чабмай тёзалсанг.

Буралмайын, айхай Сени эсинги,
Кече-кюн да мен терслейме кесими.
Тилим джетмейд сезимими сёзлерге,
Кючюм джетмейд, джукъ билдирмей тёзерге.

Сеннге къоркъа, тынгым-тынчлыгьым къуруйд,
Къазакъ бёрю джулдузгъа къараб улуйд.
Къазакъ джюрек чабад, джортад кёкрекде,
Кёк кюкюрейд, джер тебренед джюрекде.

Эшта, меннге
Танг атарыкъ, Кюн да тиерик болмаз.
Алай Сени
Мен сюйгенча сюерик адам болмаз.

Мен сюйгенча сюерге джокъду амал,
Сюймекликден кюйюб барады Билал.
Сенсе меннге алтын тауукъ, джумарукъ,
Менме Сеннге джаннет джашау къурарыкъ.

Ийнанмаймыса? Ийнанмай эсенг, – сына.
Бу назмуму келечиге сана.
Онг джанымдан сол джаныма кёч.
Джашау этейик, болгьунчуннга кеч.
Джангыла эсем а, – Аллах кечер,
Сен да кеч.

СЮЙГЕНЛЕГЕ – ХАРС

Ол кёк мийикликге
Джетмез тютюн, чарс.
Харс – Сюймекликге,
Сюйгенлеге – харс.

Зарлыкъ кюйдюргенле,
Атылсынла – "тарс".
Харс – Сюймекликге,
Сюйгенлеге – харс.

Къууанч, бушуу кёзюудю,
Басар бизни да ханс.
Саула уа – насыблылла,
Сюйгенлеге – харс.

Чыммакъ къарда барады,
Чынгай, тебсей, барс.
Ёзенден чыгъады:
Сюйгенлеге – харс!

Ёмюрледен келеди,
Тутмай тютюн, чарс.
Ёмюрлеге барлыкъды,
Бизден да къаллыкъды,
Сизден да къаллыкъды: 
Сюйгенлеге – харс!

Аллах айтса болмаз,
Сабий туугъан – аз.
Халкъым джашар, ёсер:
Сюйгенлеге – харс.

КЕРЕКМИДИ?

Джазгьы джерча, тебрер эсек а, джангыра,
Къачмайыкъ да, бир джибийик  джангурда.
Джауум бизни башдан аякъ джибитсин,
Къатхан джюрекни бир джумшатсын, эритсин.

Тохтайыкъ да, къарайыкъ тёгерекге.
Бир ушайыкъ эки аякълы  терекге.
Тереклени къадерин да сынайыкъ,
Кёк бла Джерни бир-бирине байлайыкъ.

Табигьатда бола болмаз джангылыч,
Элияны джюреги да – джанкъылыч.
Фахму керек аны англаргьа, кёрюрге,
Джаннган джаннга тынгы-тынчлыкъ берирге.

Биз экибиз – элия бла джанкъылыч,
Къызчыкъ, кечир, айта эсем джангылыч.
Къызчыкъ, къызчыкъ, сен болсангед къанатым,
Буракъ кибик, учуб джюрюред атым.

Мен джазарем къаллай джырла, назмула –
Джер да, кёк да, кёл да бирден джашнай тургьанча,
Бу дуниягьа Сюймеклик Сезим, Сёз да бизден туугьанча...
Къызчыкъ, къызчыкъ, Сен болсангед къанатым...

...Джана, кюе джукъланады Элия,
Къарангыгьа батылады дуния,
Джанкъылыч, да умур болуб, къуюлад,
Джазыу болмай, умут къалам оюлад...

...Кюйген сезим тебрер эсе уа джангыра,
Бир джибийим бу уруб джаугъан джангурда.
Джангыз,
Бу джылай тургьан кёкмюдю, джюрекмиди?
Бу тукьум къыйынлашыу, энтда меннге керекмиди?
Хауасыз джашау а Адамгьа керекмиди?
Керекмиди? Керекмиди? Керекмиди?!

ТУРАН КЁГЮНДЕН КЪЫЧЫРАЛЛА ТУРНАЛА

Туран кёгюнден къычыралла турнала,
Джуртугъузгьа джетиб келед аскер деб.
Шын-шын туруб, кишнейдиле тарпанла,
Кавказ тюркю, ким болгъанынгы эскер деб.

Алан улула – Къарча, Малкъар – бирле бир,
Минги Таугъа дагьан болуб, джанында.
Тамгьабызда Сен да барса, Бёрю, бил,
Барса – халкъыбызны джилигинде, къанында.

Алан халкъы, Кавказ тюркю – бары бир,
Ай бла джулдуз – Кавказияны башында.
Улугьанынгы эшитебиз, бёрю, бил,
Джуртубузну тарихинден, ташындан.

Бизни уятыр дыгаласда джукъудан,
Сен улуйса узакъладан, джууукъдан,
Кече-кюн джокъ, къуугъун этиб, чабаса,
"Ырхы басхан, от ёзекни табаса":

"Уяныгьыз, кенгдегин да джокълагьыз,
Халкъыбызны, джуртубузну сакълагьыз.
Халкъ дер кибик, небиз къалгьанд, къарагьыз,
Уяныгьыз, тюб болгьунчу, а марджа.

Джауну ууу джюреклеге джетгенди,
Байракъ, оноу – бары къолдан кетгенди,
Бу чакъда да уянмасагъыз энди,
Кесигизден бошатханнга санагъыз!".

...Туран кёгюнден къычыралла турнала,
Ёзенледен бёрю улугъан чыгъады.
Шын-шын туруб, кишнейдиле тарпанла,
Миллетни уа... джукъу басыб турады.

ТАМЧЫ ДА ТЕШЕД ТАШНЫ

Тама-тама,
Тамчы тешеди ташны.
Джылай-джылай,
Къыз да хорлайды джашны.

Тиширыуну джыламугъу
Эр джюрекни тешеди...
"Тамчы да тешед ташны",
Нарт сёз эсге тюшеди.

ШЫБЫЛА

Тейрини чёмелтаягъы – шыбыла.

КЁЛТЮРГЮЧ БЕЛГИ СОРУУ БЕЛГИГЕ БУРУЛАДЫ

Хар нени да билеме деб, турады джашлыкъ,
Ол, кёлтюргюч белгича, джашнайды.
Кёб затха джууаб табалмай, бюгюледи къартлыкъ.
Къартлыкъ – соруу белгиге ушайды.

Джашны да бюгерикди заман,
Ёлюм тюзетирикди артда.
Нечик къыйын къадарлыды Адам –
Адамланы кёреме отда.

Адам къолла от тилле болуб,
Болушлукъ излегенча узалалла.
Тамблабыз къурумдан, джалындан толуд,
Адамла, къуругъан мырдылача, джаналла.

Адам улу – от тюшген чегет,
Зар, иймансыз джюрекле кюелле,
Аманла бла бирге игиле да ёлелле,
Адам ахрат азабын чегед.

"Не ючюн?!" – Адам кёклеге дау салады.
Кёлтюргюч белги соруу белгиге бурулады.

ДЖАШЫНЫУ

Джангурдан джашынама деб,
Тенгизде къайыкъны башы тюбюне этиб,
Тюбюне киргенни кёргенмисиз?
Сени къуршалаб тургьан сюймеклигимден,
Кесинги сезимлерингден да
Сен алай джашыныргьа кюрешесе...

СЕН КИМГЕ, НЕГЕ ТАБЫНАСА, ХАЛКЪЫМ?!

Джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Къарачай а къайдан чыкъгъанын билмейди алкъын.
Ол бедишликге, тумакълыкъгъа къара,
Алимлеринг къайдалла, халкъым?!

Джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Къарачай а къраллыгьын къайтаралмайды алкъын.
Ол хомухлукъкъа, къарыусузлукъгъа къара,
Джигитлеринг къайдалла, халкъым?!

Джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Къарачай а джолун кёралмайды алкъын.
Да не болуб къалгьант да Сеннге,
Акъылманларынг къайдалла, халкъым?!

Ахырзаман джууукълашады,
Муслиманлыкъ а, бизден кериди алкъын.
Иги адетлерибиз да седирегенле,
Имамларынг къайдалла, халкъым?!

Джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Къарачай а, башына бош болалмайды алкъын.
Меннге не зат этерге керекди
Сен уяныр, сакъланыр ючюн, халкъым?!

Эм къанлы джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Къарачай а, кесин эсгералмайды алкъын.
Къыйын къадары да бир джукъгъа юретмейд...
Сен кимге, неге табынаса, халкъым?!

ПОЭТНИ    ИЗЛЕГЕНЛЕГЕ

Аны
Назмуларында излегиз.
Алада табылмай эсе уа –
Сора ол поэт тюлдю.
Ёлген не да ёллюк  джанланы
Араларындады ол.

КЪАНАТЛЫ

Къанатлы.
Бир къанаты – акъ,
Бир къанаты – къара.

Къара къанаты джерге,
Акъ къанаты кёкге тартыб,
Кёк бла Джерни арасында
Керилиб тургьан къанатлы.

Тум къара къанатынга бу ауур ташланы
Ким, къачан, къалай, нек байлагьанды экен?

Къыйырларын элияла чачакъ эте тургьанлай,
Джулдуз джарыкълы ол чыммакъ акъ къанатынг да,
Созулуб,
Джети къат кёкге къалай джеталгьан болур?

Сени эки къанатынгдан
Эки тюк алыб,
Кёзлерингден акъгъан джыламукъгъа,
Джараларынгдан саркъгъан къаннга,
Джюрегингден тёгюлген джарыкъгъа
Тийириб,
Адам улуну къыйын къадарын,
Сеийр къадарын
Къагъытха тюшюрюб кюрешеме.
30. 08. 1990 дж.

САЛАМ АЛЕЙКУМ, ЁЛГЕНЛЕ

Мени кёлюмде
Къаллай китабла джазылгьанларын,
Къаллай джырла джырланнганларын,
Къаллай макъамла согьулгьанларын,
Къаллай байракъла чайкъалгьанларын,
Къаллай тойла баргьанларын,
Къаллай къызла тебсегенлерин,
Къаллай къанатлыла учханларын
Ким биледи?

Мени кёлюмде
Намыс бла Нафысны арасында,
Иги бла Аманны арасында,
Тюз бла Терсни арасында,
Акъ бла Къараны арасында,
Сууаб бла Гюнахны арасында,
Адам бла Джаныуарны арасында,
Аллах бла Ибилисни арасында
Къаллай кюреш, къаллай къазауат баргьанын
Ким биледи?

Мени кёлюмде
Къаллай таула агьаргьанларын,
Къаллай къобанла саркъгьанларын,
Къаллай чегетле шууулдагьанларын,
Къаллай тенгизле чайкъалгьанларын,
Къаллай джерле тебреннгенлерин,
Къаллай кёкле кюкюрегенлерин,
Къаллай джулдузла джаннганларын,
Къаллай Кюнле, Айла да тутулгьанларын,
Ким биледи?

Излеген да билялмаз энди.
Ала бары мени биргеме
Ёмюрлюкге тас болдула.
Тас болдула. Сау къалыгъыз.
Ахырзаман келгинчи,
Ёлгенле да тирилгинчи,
Кёлдеги-джюрекдеги да кёрюннгюнчю,
Таша-туру да билиннгинчи,
Бары базманнга салыннгынчы,
Хайда, къууана беригиз!
Алай а,
Ол Келлик Кюнню
Тюбелек унутуб а къоймагьыз,
Бетни-намысны джоймагьыз.
Сау джазыкъла, сау къалыгъыз,
Салам алейкум, ёлгенле!
23. 10. 1995 дж.

АМАНАТ БОЛ, ХАЛКЪЫМ, АЛЛАХНЫ КЕСИНЕ

Джерни мийиклигидиле таула,
Аны тазалыгьы-акълыгъы-дыла таула,
Тауладалла эм таза суула,
Тауладалла эм ариу къызла.

Мен таулагъа айланыб къылама намаз,
Сен – Джердесе, Кёкдесе, Джюрекдесе Кавказ.
Мен Сенде туумагьаныма да джарсыйма Кавказ,
Мен Сенде турмагъаныма да ачыйма Кавказ

Джанады, кюеди бу БАШ бла ДЖЮРЕК!
Уллу КЪАРАЧАЙ! ой ол ТАШ бла ТЕРЕК –
Сизсиз таулугьа биринчи сура – Алхам,
Сизде тюшеригед меннге кёкледен ИЛХАМ.

...Чабакъла огьуна тенгизден чыгьыб,
Сууну ёрге келелле атаргьа ырхыз.
Мен да артха, Джуртха къайытмай къалмам,
Кёз туурамдалла Теберди, Архыз.

Кетмез тансыгьым – Къарачай, Къобан,
Къайда болсам да, джаным сизге къурман.
Толкъун уруб атханча чабакъны джагьагьа,
Джазыу быргьады мени да Джуртдан узакъгъа.

Джюреклерибизни тансыкълыкъ, сюймеклик тарай,
Ата Джуртубуз – Кавказиягьа кёзюбюз къарай,
Кюнден кюннге тауусула, азая барабыз,
Къайытыр умутдан да узая барабыз.

Мында туууб ёсген тёлюле,
Турмазла бизнича ары термиле,
Къарачай алагьа бизле айтхан джомакъ,
Аралары айтыб айталмазча узакъ.

Ёкюнмейик, неге да – Аллахны къадары,
Мадары болгьан Джуртха къайытыр,
"Къарачай" дей ёлгенледен да бир хапар айтыр.

Биз билгенча тура болмаз Къарачай да,
Алай а, алгьынладача тие болур Кюн, Ай да,
Таула да алгьынча, агьарыб, сюеле болурла,
Суула да ышарыб, шоркъулдаб, эне болурла.

Къарачайлы къарачай тилде сёлеше болур,
Къарачай киши да юй ишлеб кюреше болур,
Къарачай къатын да джюн ишлеб кюреше болур.
Сабийле да биягьынлай окъууда болурла,
Анала да алагьа къоркъууда болурла.

Кёб зат тура болур алкъын алгьынча,
Ой бу эсгериуле – джанынгы суууруб алгьанча.
Алай болса да этейик къолдан келгенни,
Къайда да сыйы болмагьанды саудан ёлгенни.

Таула, таулула, Къарачай, Кавказ,
Огьай, бу мийиклик кишиге бойсунмаз.
Тартханлай а турур дунияны кесине,
Аманат бол , Халкъым, Аллахны кесине.
1995 джыл, ноябрны 15

1985 джыл. ПЕТЕФИНИ    ОКЪУЙ...

Сёзюм къоргьашынды мени,
Шандор Петефи къарнашымды мени.
Дауубуз да бирди бизни,
Джауубуз да бирди бизни.
Джазгьанларыбыз ушагьанча,
Джазыуларыбыз да ушай келед.

1995 джыл. ПЕТЕФИНИ  ДЖАНГЫДАН   ОКЪУЙ...

Сёзюм – къоргъашынды мени,
Джандар Петефи къарнашымды мени.
Маджар къарнашымды Шандор Петефи,
Маджал сырдашымды Джандар Петефи.

Халкъыны эркинлиги ючюн сермешген, ёлген,
Поэтге башха джол болмагьанын билген
Джандар Петефи, Шандор Петефи.

Дауубуз да бирди бизни,
Джауубуз да бирди бизни.
Джазгъанларыбыз ушагьанча,
Джазыуларыбыз да ушай барад...

1983 джыл ЧАБАКЪ ТУТХАНЛАГЪА КЪАРАЙ

Къара ол джигитге,
Кюледи юзмезден.
Чабакь а къатында
Ёледи юзмезде.

Ёлюм джетсе, аны да,
Алдад титирери.
Ышаргъаны тохтаб,
Сууча барыр тери.

Кюледи, ёлтюреди,
Сёзге да – тёзмезден.
Саудан ёлген джаны
Къарайды юзмезден.

"МИНГИ ТАУ" дергини-журналны башчысы
БЕГИЙ улу АБДУЛЛАХХА

Кюнден-кюннге бу затха барама бегий:
Малкъарда сау болуб Абдуллах Бегий,
Ёзден сёз таулада джыгьыллыкъ тюлдю,
Дуния аллында бетибиз къызарлыкъ тюлдю.

Бий Поэзияны къанаты, ауазы –
Абдуллах, мен ёлсем, Сен къылдыр джаназы.
Халкъын, Джуртун сюйгеннге азаб тюлдю ахрат,
Ай марджа, бетими Минги Таугьа кьаратыб асрат.

"Минги Тау" дергини да, сал  джасдыкъ орнуна,
Сени бла ёхтемлене болур, таб, Къарча огьуна.
Къатыбызгьа да, къулла тюл, бёрюле келсинле,
"Эркинликден баш зат джокъ дунияда",- десинле.

Сен – бизни адабиятны Хасаукачысы, Умары,
Сен къул сезимни, къул сёзню тюлсе унарыкъ.
Кязим хаджи, Джырчы Сымайыл,
закий Къайсын, хакъикъатчы Дуда улу –
Бюгюн Сеннге, бары Сеннге таяналла, ышаналла Бегий улу.

"Биз бурхубуз, букъубуз"-, деген къуллагъа,
"Огьай, халкьбыз, адамбыз",- деб, джууаб бересе.
"Бир Аллахдан башха джукъгъа табыннган,
Муслиман да, эр да тюлд"-, деб, джууаб бересе.

Сейир этиб турама сени кюрешинге,
Сен – Къарачай-Малкъар къралны джюрек уруууса, отуса.
Алай а, бир къауумла келиб сенден от алгъан кьой,
Ол отну джукълатыргъа дыгалас этелле.

Ёзге ол от, Сен саулукъда джукъланмаз,
От джилтинле джюреклеге тюшелле.
Таулучукъла "хайт" деб, ёсюб джетелле –
Къарачай-Малкъар – кърал болмай къалмаз.

Нартладан, ас-аланладан джетген байракъны,
Джангыз кесинг ёрге тутуб тураса.
Амантишлеге, манкъуртлагъа, къуллагьа чамланыб,
"Ёзденлик-эркинлик-кишилик!",- деб, тураса.

Сен чыгъаргьан ол "МИНГИ ТАУ" дергини,
Магьанасын толу билген кесингсе,
Ол тас болгъан къазакъ бёрю, дертинги
Сатлыкъладан ала айланад, билемисе?

Терс иннетле тамырындан кесилмей,
Ол тюрк бёрю Минги Таугьа къайытмаз.
Бегий улу, биягьынлай кесингсе,
Сен сау болсанг, мен ёлсем да къайгъырмаз...

АЛЛАХ АЙТСА, ДЖУКЪ ДА БОЛМАЗ ХАЛКЪЫМА

Ара шахарда алгьанма юй,
Мында джашаргъа ургьанма чюй.
Тансыкъдан ёлмез ючюн а элиме, Кавказгъа,
Бир мазаллы къая Ташны орнатханма арбазгъа,
Бир нарат Терекни да орнатханма къатына,
Къарачай деб атагъанма атына.
Къор болайым
Ата Джуртда джашаб тургьан халкъыма.

Менича, сенича, чачылыб кетмей,
Бизничаланы сёзлерин да этмей,
Дагъыда хапар сора, къайгъыбызны кёре,
Динин, тилин, адетин сакълаб тургьан,
Къор болайым Ата Джуртда халкъыма.

...Къойчу, джюрек, къуугьун этиб турма да,
Бёрюча улуб, итча чабыб турма да,-
Уллу Аллахны къолундады хар не да –
Бир кесекге бир къой мени къалкъыма.
Аллах айтса джукъ да болмаз Халкъыма.

ЗАМАН БЁРЮСЮНЕ АШ БОЛМА

Хар назмум бла мен туусам да джангыдан,
Мени малларыма да барды къоркъуу джанлыдан.
Излей эсе Поэзияда орун алыб джашаргьа,
Назму назмугьа мадар джокъду ушаргьа.

Энчи болсун турусу, асрасы, юстюню да,
Ич хауасы, тыш къарамы-тюрсюню да,
Аякь алышы – чабханы-джортханы, джюрюшю да,
Алагьа кёре болур ёмюрлюкден-ёлюмсюзлюкден юлюшю да.
 
Бир-бирине ушагьан эки назмудан – бириси,
Бири бирини болгьаны себебли кёлеккеси,
Заман Кюню чыгьа келиб, тюз башындан тийгенлей,
Ол кёлекке къысхартыла, думп болады дуниядан.

Заман бёрюсюне аш болады, тас болады ол,
Аны эскерсин назму джазгьан, къалам тутхан кьол.

АХЫР КЮННГЕ САГЪЫШ ЭТЕ

Аллах, джалбарыб тилейме Сенден,
Сакъла бизни палахдан, ёлюмден.
Алай а, тауусулуб, берген болджалынг,
Келе тура эсе, ийген аджалынг,

Ол меннге бир къургъакъ джылы кюн джетсин.
Тынгысыз боранлы къыйынлы джаным
Бу шашхан, къатышхан, къайгьылы дуниядан
Бир шош рахат аламат кюн кетсин.

Къабыр къазгъан да къыйналмай къазарча,
Сал агьачны тутхан да, ауурсунмай тутарча,
Кетгеннге, къалгьаннга да тынчыракъ болурча,
Бир огьурлу кюн огьур бла келсин меннге ёлюм.

ТЕРМИЛЕЛЛЕ

Урудагъыла
Джулдузланы
Кюндюз да кёре,
Термилелле.

ХАЛКЪ САНЫ АЗДАН ХОРЛАНМАЙДЫ...

Кёк джабагьы арытады,
Сагал-сагал булутла.
Мен арыйма сагьыш эте,
Болмазлыкъгъа, боллукъгьа.

Ёзденмиди байракъ этген
Бойсунууну, тёзюуню?
Джюрек эсге тюшюреди,
Кюн тутулгъан кёзюуню.

"Эркинлик" деб, бир тау миллет,
Джанын салгьанд базманнга.
Башха халкъ а тумакълыкъдан,
Хомухлукъдан, къызбайлыкъдан
Олтан болгъанд душманнга.

Бети, ётю джетмегенин,
Эси-ангысы джетмегенин,
Джуудурургьа кюрешед.
"Биз бурху халкъ, аз халкъ" деб,
Баш алыргьа кюрешед.

Халкъ саны аздан хорланмайды,
Ийманы аздан хорланад –
Аллахны орнуна Ибилисге,
Гяуурлагьа табына.

Аланы адетлерин
Адет этед кесине.
Таб, аланы атларын
Атайд сабийлерине.

Гяуурлача ичкиге,
Хаулеликге юренед.
Ала бла ашаргьа,
Джашаргъа да тюзелед.

Къуйрукъ булгьай джалайды,
Залимни чурукъларын.
Кесине джорукъ этед,
Аланы джорукъларын.

Алай бла тюрлениб,
Тили, адети тас болуб,
Джашайд, башха миллетге
Къул эм къарауаш болуб.

Эм ахырында уа ол
Миллетлигин джашырад.
"Башха миллетденме" деб,
Кукаланад, ышарад.

Тас болады дуниядан
Сыйсызлыкъны сыйлагъан,
Эркинликни орнуна,
Къул джашауну сайлагьан.

Халкъ халкъ болмай, сюрюу болса,
Сюрюлед эм зорланад.
Халкъ саны аздан хорланмайды,
Ийманы аздан хорланад.

ФАТИХА

Бир уллу палахдан, къыйынлыкъдан сау къалгъанча,
Бир къыйын ауруу юсюмден арытыла тургъанча,
Бу дуниягъа мен джангыдан туугьанча,
Джер тюбюнден джер башына чыкъгъанча,
Бу халгьа къара.

Чыммакъ къар джабыбды кюнбетлени, ёзенни,
Къарны юсю уа – къызыл гюлледен толу.
Бу тазалыкъны, ариулукъну бизге берген,
Нечик чомартды уллу Аллахны къолу.

Нарат чегет кёкге тартад, кёгериб,
Къобан болуб, саркъыб келед кёк, эриб.
Кеси кесин джер да ёрге тебериб,
Джууаш болгьанд джууукълашыб Аллахха.

Бий Аллахны бир мёлеги бусагьат,
Эки къанаты Минги Тауну эки башын сылай,
Адам улугьа Аллахны саламын айтыб,
Тебрерикча, дуния тамашад алай.

Бу къудуретге, берекетге, тазалыкъгьа,
Джашауум да, джаншауум да келишмейд.
Къайгьы тёбе – Адам кеси келишмейд,
Бу уллулукъгьа, рахатлыкъгьа, акълыкъгьа.

Бу Шошлукъну, бу Тынчлыкъны бузгьан джан –
Адам бери къайдан, не ючюн тюшгенди?
Къой сагьышны, къой назмуну, кюрешни,
Къаргьа джат да, кёкге къара... Фатиха!

СЮЙМЕКЛИК БЕР!

Къол аязынга сыйыныб къаллыкъ джюрегимде
Кёкге, джерге сыйынмагьан бир сюймеклик.
Кёлюмю ангылаб меннге тыйыншлы болур ючюн,
Аллах, бу къызгьа да меники тенгли бер сюймеклик.

КИМДИ АЙТАЛЛЫКЪ АНЫ?

Джалан аякъ баргъанма
Бычакъны аууузунда.
Джанымы базманнга салыб,
Алай табханма насыбны.

Къан да, тер да, джыламукъ да,
Сугьаргьандыла аны.
Джарадан, табдан толуду
Ариу бети дунияны.

Адам джюреги джарылыб,
Андан чыкъгьанчады дуния.
Джаным да, чыгьыб, кёкден
Къарагьанчады бери.

Ёлген, тирилген да эте,
Эркелетеме джашауну.
Магьанасын а табалмайма,
Кимди айталлыкъ аны?!

«ХАЛКЪМА», «АДАММА» ДЕБ, ТУРМАСАНГ

Алма терегинден узакъ кетмейди,
Мен да Къарачай терекден алмама.
Сен да чууут, алман болаллыкъ тюлсе,
Кеси кесинги алдама.

Ала миллетлерине къуллукъ этгенча,
Къуллукъ эт сен да халкъынга.
Аладан тёш-чёгюч, хыршы да ал,
Джарарыкъ эселе чалкъынга.

Орус гылдыуай таб эсе,
Чалкъы сабынгдан къоратма.
Алай а, сакъла халкъынгы,
Тарих, джер байлыгьын тонатма.

Кёбден кёб ёлед, аздан аз ёлед,
Джалыныб джаудан къалмазса.
"Халкъма", "адамма" деб, турмасанг,
Не халкъ, не адам болмазса.

БИР АЛЛАХ КЕСИДИ МЕНИ НЁГЕРИМ

Мен излей эдим аллай къызны,
Сёзюме, кесиме да болурча къанат.
Джулдузла мийиклигине биз бирден чыгьарча,
Бизден къууанырча адабият бла санат.

Халкъыбыз къууанырча бизден,
Мен излей эдим аллай къызны.
Сени кёрюб умутлу болсам да,
Ангылай тебрегенме джангылгьанымы.

Сени джокъду анда терслигинг,
Мени да джокъду анда гюнахым.
Биягьы кесим джангызлай къалама,
Къыз тюл, джулдуз джарыта джолуму.

Сен кёкню бир къаты, мен – башха къаты,
Баш къаты болаллыгьек бирге болсакъ.
Ай медет, кёк бир болгъанлыкъгьа, бир болалмайбыз биз,
Сюеди, кюеди, къыйналады джюрек.

Кесими къатыма кёчюреме деб сени,
Кёб кюрешдим – Къадар унамад.
Биягьы кесим джангызлай къалама,
Бир Аллах кесиди мени нёгерим.

СЕНИ КЁРГЕН БОЛУРЛАМЫ АЛА ДА?

Кюн таякъгьа къонуб джырлайд къарылгьач,
Тау кёгюрчюн мурулдайды къаяда.
Сени кёрген болурламы ала да?
Мен ангылайма къууанчларын аланы.

КЮЧЮК ХАННЫ КЪЫЗЫНА

Марал санлы къызчыкъны
Аяз ийнакълаб ётдю.
Тёп-тёгерек бурулуб,
Къууанч тыбырлы кетди.

Мен аязгъа сукъландым,
Кёб къарадым ызындан:
Ариу болмаз дунияда
Кючюк Ханны къызындан.

Джерде ариу бармыды?
Ол кимди да, джокъ эсе?
Келе тургьан джазмыды,
Мёлекмиди огьесе?

Тангмы атды агьарыб,
Кюнмю тийди къызарыб,
Огьесе бийче къызмы
Келе турад ышарыб?

Терек бачха чакъкъанча –
Берекети, сюйюмю.
Бир огъурлу сыйлы кюн
Ол джарытыр юйюмю.

Юйюме киргинчи уа,
Толуб мени муратым,
Юй тёрюнден къарайды
Джер джулдузну сураты.
22. 01. 1996 джыл

О ЗАРИ, ОЗАРИ МОЮ ДУШУ

1.
О Зари, озари мою душу,
Изгони из неё этот мрак, эту стужу.
Ты молитва моя и мечта – семикрылая, смелая,
Ты – мой день и моя ночь – белая, белая, белая.

Светловолосая, мягкая, нежная –
Вся такая земная и небесная.
Без Тебя я горю в снег и стужу...
Свет зари, о Зари,
И спаси, и храни мою грешную душу.

2.
Я молчу, умираю, волнуюсь,
Никого я не вижу, не слышу:
Из зари появилась Зари
И, как в море, вошла в мою душу.

Сердце мое, как дитя не ори,
Не случайны в тебе этот свет и огонь.
Положу я тебя на ладони зари –
Пусть божественный свет и грешный огонь
Сойдутся и сольются навеки.
И Зари земная-не-земная ладонь
Вдохновит, окрылит и успокоит тебя.

3
И ночи, и сны, и стихи мои – такие белые,
А светлые волосы твои сейчас такие темные,
А глаза твои такие томные,
Такие томные, бездонные,
А душа моя такая бездомная,
И вся ты такая естественная, не жеманная,
А потому, еще более желанная,
О Зари!..

4
Звездопад твоих грез,
Водопад твоих волос,
Солнцепад твоих глаз,
Семицветье твоего голоса,
Полнолуние твоего тела,
Веснопение твоей души,
Стихолет моих чувств,
Листопад моих лет,
О нет!
Ты – мое летосчисление.
О Зари!..

СЕН ФАЙГЬАМБАР ТУУГЬАН КЮН ТУУГЬАНСА

Таулада къарны тазалыгьы,
Дунияны шошлугьу, акълыгьы,
Кёкню мийиклиги, чууакълыгьы –
Сен быллай кюн, быллай джерде туугьанса.

Къара джерге къар джауа Кёкден,
Тёгерек джарый джарыкъдан, нюрден,
Сен Исса файгьамбар туугьан кюн туугьанса
Бир сыйлы анадан, Мариям кибик.

Къар тюбюнден къарагъанча джанкъоз,
Бу къышхы кюнню хауасы – джазгьы.
Мени кёлюмде джюзеди къанкъаз,
Сеннге ушайды аны сыфаты.

Мени джылы таза кёлюмден
Ол акъ дууадакъ учуб а кетмез.
Сен мени бла болуб, менде болуб,
Кёлюм бузлагьан къой, сууугьан да этмез.

Ёмюрлюк кёлню ёлюмсюз джаны –
Сен дууадагъым-къанкъазым.
Энди ангыладым, къушкъанат джюрек
Сенден тоймазын-къанмазын.

Бютеу адам улу ючюн келгенди Исса,
Сен а – сюймеклик, ариулукъ ючюн.
Мен да келмегенме дуниягъа
Сыбыртхы ючюн, ауузлукъ ючюн.

Джюрегим Сеннге шын туруб кишнейди,
Бу тот ауузлукъну чайнатма,
Башымы къазан къайнатма,
Мени къаядан чынгатма.

Кёкде бирлешген эки къушну да,
Кёлеккеси юсюбюзге тюшгенди.
Кийиклеге да къара къая ранда –
Табигьат бизде да бишгенди.

Джерден кёкге да учайыкъ,
Кёкден джерге да тюшейик.
Биз, отлукъ ташла, бир-бирибизден,
Джана, джангыра билейик.

Сёзле къошула джыр болур –
Тил алай къанатланыр.
Сезимле, джюрекле къошула,
Джашау да алай сакъланыр.

Сен файгьамбар туугьан кюн туугьанса...
Исса дунияны къутхара келгенди,
Сен а  джангыз бир адамны къутхар –
Сени бек сюйген адамны.

Ким ючюнмю?
Кесинг ючюн, аны ючюн, халкъынг ючюн,
Бюгюнюбюз, Тамблабыз ючюн –
Башхасы джокъду – къутхар.

КЕСИНГЕ БИР КЪЫС УЯЛА

Фахмуча берилгенди Сеннге ариулукъ,
Фахмуча берилгенди меннге Сюймеклик.
Джерде болмагъан ариулугьунгу кёрюрге, багьалатыргъа,
Аллай фахму да берилгенди меннге.

Фахмуча берилгенди Сеннге ариулукъ,
Бюгюн Сенсе дуниягьа дарман.
Адамлыкъ, джигитлик уянады бизде,
Ышарыб, мийикден къарасанг.

Къышхы чилле да сынады,
Сыннган кёл да къайнайды.
Дуниягьа къара, сына да,
Кесингча ариу къайдады?

Кийиминге да кёчгенд сюйюмюнг,
Ол алай джарашад юсюнге.
Не ариу эсе да кийиминг,
Сау джырт,- дейме,- къараб кёзюнге.

Назмума да кёчгенд сюйюмюнг,
Джан салыб къойгъанд сёзлеге.
Сени ариулугьунгу хапары
Джайылгъанд таулагьа, тюзлеге.

Кёлеккенгден да Кюн тийген кибик,
Толгъан Айла уа – къойнунгда.
Ой сен ариуну мен сюйген кибик,
Сюяллыкъ джокъду дунияда.

Мёлек болгъанынгы сеземе,
Джанымы къоймам бермейин.
Огъай, бериб да къоялмам,
Къанатларынгы кёрмейин.

Кёрсем да бериб къоялмам,
Джууукъда бираз сынамай.
Къалтырай тургъан къанатларынгы
Бир уппа этиб, сыламай.

Алай джаныма къоркъмайма,
Сен меннге керексе, керексе.
Сен джан алыучу Азраил тюл,
Джан къутхарыучу мёлексе.

Джаным алайсыз да Сендеди,
Аны ызына къайтарма.
Мен сени асры сюйгенден
Бир къуджур затла айтама.

Джанымы чыгьарыб береме,
Кесинге бир къыс, уяла.
Ой Сен ариуну мен сюйген кибик,
Сюяллыкъ джокъду дунияда.

АЙ ТОЛГЬАН КЕЧЕ КЪАЧЫРЛЫКЪМА СЕНИ

Сюймеклик азан къычырлыкъма Тейри,
Сен сюймеклик бла джашайса.
Ай толгьан кече къачырлыкъма Сени,
Сен толгьан Айгьа ушайса.

Сени тенглешдиргенле кёбдюле
Субай нарат бла бусакъ бла.
Джелмаууз джан-джанын ашасын,
Эгер назмуларым сакъдыла.

Эй толгьан Айны чилле джаулугъу
Тайгьант да, Джерге тюшгенди.
Ол чилле джаулукъ – ол джумшакъ джарыкъ
Кече къарангысын тешгенди.
Ол чилле джарыкъ джайылгьанлай а,
Кече да къарасын тешгенди.

Кюндюзге – Кюн деб, кечеге – Ай деб,
Аллахды этген оноуну.
Кюндюз Кюнча, кече Айча,
Джарытырыкъса отоуну.

Сюймеклик азаным эрши кёрюнмез,
Сен сюймеклик бла джашайса.
Ай толгьан кече къачырлыкъма Сени,
Сен толгьан Айгьа ушайса.

ПОЭТ БАШХА БОЮН БОЛ

Сёз – сезимни кийими,
Аны бети, сюйюмю.
Асры толгьандан кёлюм,
Тутулуб къалса тилим,
Сен кёзлериме къара:
Кёб зат айтырла ала.

Къой, сёзюме тынгылама,
Кёзюме да къарама.
Ой кимге сюйсенг да бар,
Ёхтемлик менде да бард.

Кёлсюз этген джигитни,
Тилсиз этген поэтни,
Сен – Кёкден тюшген мёлек,
Мен – ташда ёсген терек.

Нек къондунг да терекге,
Нек кирдинг да джюрекге?
Санайым джангылычха,
Уч да къон джанкъылычха.

Чыкъ да бир кет кёлюмден...
Аллах, сакъла ёлюмден.
Ол джюрекден кетмесин,
Анга чыкъ да джетмесин.

Кетме кёзден, кёлден да,
Менме сюйген, ёлген да.
Къууанчым бол, тоюм бол,
Поэт башха боюн бол.

КЪЫЗЧЫКЪ, МЕННГЕ КЪАЧ

Чалдышха джыйгьынчы зорлукъну къолу,
Эй марджа, поэт, кюл, ышар, солу.
Джагьангдан тюшгюнчю келе келиб къач,
Ай марджа, къызчыкъ, къач меннге, къач.

Сен туугьанчаса намысдан, сыйдан,
Санынг а сени – дарийден да сыйдам.
Дууадакъ бойну – сени бойнунг,
Эки толгьан Ай – сени къойнунг.
Тал чыбыкъгьа ушайды белинг,
Къолунг – къамишге. Чайкъалад кёлюм.

Къартлыкъ бизни бюккюнчю джерге,
Ызы бла ёлюм сукъкъунчу кёрге,
Джашауну татыуун алыб къалайыкъ,
Сюймеклик тартыуун согьуб къояйыкъ.

Сакъламайыкъ. Сакълайбыз нени?
Менден бек сюйген боллукъ тюлдю сени.
Чыртда ишегинг болмасын анга,
Къалгьан ишге къар джауад, англа.

Ант этеме Заман бла, Алам бла,
Ант этеме Джазыу бла, Къалам бла,
Китабланы Китабы Къуран бла,
Менден бек сюйген боллукъ тюлдю Сени.

Баргьан суугъа джалгъан суу дегенча,
Сёз этерге кюрешгенле кёб.
Неге да чыдаб турлукъма эменча,
Аллах берген насыбымса деб.

Чолпан джулдуз кёкде джаннганча,
Сен алай джанаса мени кёлюмде.
Насыб джулдуз бир кере джанады,
Ол зат да турсун, джаным, эсингде.

Мадар джокъду кетген заман къайытыргьа,
Тилим джетмейд кёлюмдегин айтыргьа.
Джюрек отум сау дуниягьа джетерчад,
Бир Сени уа бек насыблы этерчад.

Келмей сокъураннгандан эсе, къызчыкъ, келиб сокъуран.
Тоба, тоба, Аллах, кечир. Шо Къуран
Сурасы бла, аяты бла, сёзю бла
Экибизге бир джолну кёргюзтмеймид?!

...Джылы джерге, иги джерге учду къарылгъач.
Кючюк къызчыкъ, сеннге уа, мындады къууанч.
Кючюк къызы, Сеннге уа, мендеди къууанч.

КИТАБ АЧЫБ КЪАРАДЫМ

Сени бетинг – толгьан Ай,
Кёзлеринг а – тийген Кюн.
Ийнанмагьанча болдум
Къараб Сени кёрген кюн.

Сабийле чабхан кибик,
Балийле чакъкъан кибик,
Кёзюме алай кёрюндю
Насыбым тутхан кибик.

Сенича ариу болмаса,
Джашау къалыр джукъланыб.
Къызла Сеннге къарайла
Зарланыб эм сукъланыб.

Джашла къарайла Сеннге
Сюйгенлерин унутуб.
Ёзге менден къалгьанла
Болмасынла умутлу.

Менича кемсиз этген
Джокъду аладан бири да.
Бу джаннган джюрегиме
Болчу тери, Тейри да.

Эртде болсун, кеч болсун,
Сени къачырмай къоймам.
Минг джыл турсакъ да бирге
Ариулугьунгдан тоймам.

Китаб ачыб къарадым
Байрым кече, танг бла:
Боллукъ тюлдю джазыуунг
Менден башха бир джан бла.

Тебсей келиб назмума,
Джюрегиме да кирдинг.
Къайгьыларымы чачыб,
Къууанч, зауукъ да бердинг.

Энди юйюме, тартынмай,
Кириринг къалгъанд джангыз.
Сенден меннге тартылгъан
Ёмюргеди джанкъылыч.

«АС-АЛАН ХАЛКЪЫМ,  АС-САЛАМ!» дефтерден

БОЛЛУКЪНУ СЕЗИУ

1
Тенгизге айрымканча,
Къадаргъа къайырылдым.
Джанымдан айырылгьанча,
Тынчлыкъдан айырылдым.

2
Тенгизге айрымканча,
Къралгьа къайырылдым.
Къулладан да, къуллукъдан да,
Харам джаудан – тынчлыкъдан да,
Баш бола, айырылдым.

3
Тенгиз айрымканны талайд –
Мени джашауум да алайд.
Алай а, къум тюлме мен,
Къул тюлме мен.

Мен башымы кёлтюргенме:
Эм ачы джаууму –
Ичимдеги къара къулну –
Аямайын ёлтюргенме.

4
Къул сюрюуден айырылгъанма.
Айрымканма.
Кесими джазыуума
Бийме, Ханма.

5
Айрымканла кёб тюлбюз биз.
Къалгъанлагьа кеб тюлбюз биз –
Хар кимни джолу башха.
Алай а, ала бизге къарай,
Башларын кёлтюре да ёрге къарай,
ёле тургъанла да ёрге тура,
ёрге тургъанла уа кърал къурай,
Джетер эсек а муратлагъа.

ТАНГ

Джанкъозла къозлайды джан.
Сабий кекеллиди кёл.
Бизлеге атады танг.
Бизлеге Ата-ды Танг.
Тейрини атыды Танг.
Халкъымы аты да – Танг.
Кече къарангысы ёл.
Тарих джарыгъы сау кел.
Кёб сакълады сени эл.
Энди иги болур кёл:
Сау тангнга чыгъады эл.

БУ НЕДИ?

Джыйынындан аджашыб, юзюлюб,
Аны ызындан джетиб къошулалмай,
Къыбыласын тюзеталмай,
Къанатларын да харсча къагъалмай,
Къачхы хауадан къутулалмай къалгьан
Чексиз кёкде зауаллы турнаны,
Джангыз турнаны тауушу болурму?

Огьесе, БУ,
Кёкден, Джерден да тюл,
Джангызлыкъны
Джюрекден келген, джюрекде болгьан
Турна тауушу болурму?

Джюрек джангызлыкъны турна тауушу.
Джангызлыкъны турна тауушу...
Тауушсуз къычырыгьы
Джангызлыкъны...

Огьесе,
Кёк, Джер, Терек, Турна, Адам –
Бютеу Табигьат
Ахырзаманны, ёлюмню аллында
Джангызлыкъларын сезиб,
Титирей болурламы?

БАРМЫД ЭСКЕРЛИК МЕНИ?!

Къара къыш къарала келди,
Акъ къуш агъара ёлдю.
Бузлата келди къышым,
Таш болуб тюшдю къушум.

Къышым келди – къушум ёлдю.
Кёк да джокъ, къанат да джокъ,
Сюймеклик, санат да джокъ.

Дуния саулагьа къалды.
Мен а... биргеме алдым...
Нени?..
Бармыд эскерлик мени?!

КЕСИБИЗ ДА БИР БОЛСАКЪ

Джандан джаннга джанад нюр:
Дин да, тил да бизде – бир.
Бирд джуртубуз, халкъыбыз,
Муратыбыз, антыбыз.

Кесибиз да бир болсакъ,
Алгьышдача юй болсакъ,
Ёсдюралсакъ улланы,
Джакълар кибик халкъларын,
Онглу ишле этерча,
Бизни озуб кетерча –
Насыб деген ол тюлмюд?
Джашау деген ол тюлмюд?

Къой бу бош чурумланы,
Ууакъ къайгьыланы къой.
Кёк да, Джер да сакълайла
Боламыд деб бизде той,
Барамыд деб бизде той.

Кел, дунияны джыяйыкъ да,
Бир этейик къууанч, той.
Думп этейик джарсыуну,
Бир этейик джазыуну.

ДЖЫР БЛА ДЖЫЛАУ

Къаядан кетген джурну
Юсюнден шо ол джырны
Бир джырла.
Джургьа кюйгенча этейик да,
Тамблабызны
Джылауун бир этейик.

АКЪ КЪАНАТЛЫ КЪАДАРЫБЫЗ КЪАРАЧАЙ

Къумладан къарлагьа дери,
Шумер къаладан Къарча къалагъа дери,
Къалюбаладан ахырзаманнга дери –
Къарачай.

Джёгетейле да – Джетегейле дегенча,
Теберди да – Тейри берди дегенча,
Къарачай да – Къар, Ай, Кюн, Ай дегенча.
Джер да, Кёк да – барысы да – Къарачай.

Биз саулукъда Кёкге узатыб джюрютген,
Биз ёлгенде сын таш болуб сюелген,
Джаннга – тёнгек, Халкъкъа – Джурт деб, берилген,
Акъ къанатлы къадарыбыз Къарачай.

Башлыгьынг – акъ, джамчынг – къара некди экен?
Джашау, ёлюм – бары кёзюуд, не этгин,
Умут акъды, ёлюм къарад, не этгин,
Эй акъ башлыкъ, къара джамчы Къарачай!
Акъ башлыгъым, къара джамчым – Къарачай!

КЪУРЧ бла ЮЧ АЙ

КЪ Р Ч – Къурч,
ааа й – АЙ.
Къурч, Ай – Къарачай.
Къурч бла юч АЙ –
КъАРАЧАЙ.

КЪАРАНГЫДА ДЖАРЫКЪ

Къап-къарангы кече
Джауады чыммакъ къар...
Эсиме тюшгенсе сен.
Чыммакъ къар.
Къап-къарангы кече.
Къайдаса сен?

ДАУЛАШЫУ

- Джырлай барады суучукъ,-
Деди бир джарыкъ ауаз.
- Джылай барады суучукъ,-
Деди бир мыдах ауаз,

- Насыблы, тенгизине
Башын атыб барады.
- Насыбсыз, Джуртундан
Айырыла турады.

- Ол тенгизде унутур,
Хар къайгьысын, джарсыуун.
- Ол тенгизде тас этер
Атын, бетин, татыуун.

- Ол тюрлениу – джашауду.
- Ол тюрлениу – ёлюмдю.

Сууну уа джаны кёкден
Булут болуб къарайды.
Бауурланыб кетген суу
Къанатланыб къайытад.
Кёктюн къайытад артха.

Къатлана, кёгеред тенгиз.
Боранлай, агьарады тау.
Кетиб барады суучукъ...

УЛЛУ АМАН КЪЫШ

Уллу Аман Къыш кючлейди Джерни.
Джауады къар.
Болгъанны, боллукъну да
Джабады къар.
Джокъ къутулуу.
Бу къадаргъа джокъду мадар.
Фатиха-ны окъуйду боран.
Джауады къар
Джауады къар.

СЕНИ БЛА
МИНГ-МИНГ ДЖЫЛНЫ ДЖАШАРГЪА ИЗЛЕЙМЕ

Нарат терекле тик къабыргьа бла
Баш энгишге чабыб тюшюб,
Ёзенде кёлге тирелиб тохтайла.
Кёлеккелери бла суугьа къабланыб,
Суу ичиб, бет-къол джуууб,
Дагьыда ызларына тизилиб чыгьалла.

Бир къауумлары уа кёлден кетелмей,
Кёлню тёгерегине тёгерек айланыб,
Тёгерек тебсеуню тебсейдиле.
Кёлде уа алтын, кюмюш чабакъла
Кюн, Ай джарыгъын артха къайтара,
Экеу-экеу джюзелле, джюзелле.

Кёкде бир болгьан эки къанатлыны
Ауаналары кёлде къалтырайды,
Огьесе кёлде эки дууадакъгъа
Кёкде некях этилеми болур?

Бу къара сууну, бу къара кёлню
Тюз джагьасында, не тюз арасында
Кюн таякълагьа Ай джарыгъын эшиб,
Кече къарангысындан ишленнген оджагъындан
Джулдузла да къыйналмай тюшерча,
Бир къала ишлеб, Сени бла анда
Мннг-минг джылны джашаргъа излейме.

Къара чачынг
Къара кёлге толкъунланыб чачыла,
Таша джулдузла, Кюн, толгьан Ай
Кийим тюбюнгден ачыла,
Кёл къалтырай, чайкъала, чайпала,
Сени бла минг-минг джылны джашаргъа излейме.

Кел джылтырай, къалтырай, ышара,
Сени бла минг-минг джылны джашаргъа излейме.

ЁЛЛЮКБЮЗ ДА МА АНЫ ЮЧЮН

Сыфатынгы къурай, элейме, илейме,
Сезимге, сёзге, кийимге да бёлейме,
Уллу Аллахдан кёб насыб тилейме.

Сыфатынгы сала, сени сынайма, сылайма,
Джазыуунга биргенге джылайма,
Сеннге Аллах къарагьанча къарайма.

Аллах джаратхан нюр джанынг ариуду.
Мен суратлагъан тёрт санынг ариуду.
Кёз джашларынг нек келелле сора?
Кёз джашларым нек келелле сора?

- Дуния хаухду да ма аны ючюн,
Ёллюкбюз да ма аны ючюн.

НЕК ТУЗЛУДУ?

- Тенгизни сууу нек тузлуду экен?
- Тенгизде джашагьанланы джыламукъларындан.

МЕНИ КЁЛЮМЮ АНГЛАР ЮЧЮН

Башын къаядан атады суу
Сюйген тенгизине джетер ючюн.
Ташны тешиб чыгъалады кырдык
Кюн тюбюнде джашау этер ючюн.

От тенгиз – Кюн – кече-кюн да джанад,
Дунияны джылытыр, джарытыр ючюн.
Суугъа, кырдыкга, Кюннге да къара
Мени кёлюмю англар ючюн.

АЛЛАХ САКЪЛА

Кийик атханды башын къаядан –
Англарча болгъанбыз аны да.
Аллах сакъла палахдан, къайгьыдан
Кийикле джашагьан дунияны да.

БЁРЮМЮСЕ, ТЮЛМЮСЕ?

Заман аман къатылгьанды меннге,
Тауруххамы ушайды тюнюм, тюшгеми?
Бирле сюек ючюн талашхан сагьатда
Меннге бёрю болургъа тюшгенди.

Ибилис атхан сюек ючюн
Ит джыйын бир-бирин кеседи.
Къадау Ташча деу кёкрегимде
Джангыз Терекча бир сезим ёседи.

Джокъду муну арысы-бериси –
Бол халкъынгы барысы-бёрюсю.
Баш ур Джуртда Ташха, Терекге,
Къарыусузлукъну къойма джюрекге.

Сермеш джуртда таш, терек ючюн,
Итле талашсынла аш, сюек ючюн.
Алай а кёлде, теренде бир соруу къайнайды,
Джюрекни тешеди, юзеди, къыйнайды.

Бёрю халкъгъа итле къайдан чыкъдыла?
Бёрю халкъда орун къалай табдыла?
Ол, итлеге ашата эсе кесин,
Бёрю халкъ деб, махдайбыз аны несин?

Бёрю халкъ тюл, къой сюрюудю сора ол.
Алай эсе азабхады, къасабхады анга джол.
Амантишлеге бола эсе ол тишлик,
Ол тюлмюдю барыбызгъа бедишлик?

Аны ангылаб, тирилелсе тирилед,
Алайсыз – ашалад, бошалад, ёлед.
Бёрюме деб, джыялмай эсе эсин,
Ит юзюкге кесдиред, чачдырад кесин.

Халкъ джюреги, сен Кюнмюсе, кюлмюсе?
Айтчы, Халкъым, бёрюмюсе, тюлмюсе?

АЛАЙ А...УМУТ...ЁЛМЕЗ

Кюн тиймеген наратлада,
Къарайма да, чайыр джокъ.
Къызны кюнча джарытмасанг,
Сюймекликден хайыр джокъ.

Къатды сезим, акъды сёзюм
Энд чагьармы терегим?!
Кюн да болду, кюл да болду,
Сюе, кюе, джюрегим.

Насыб къайда? Джашау къайда?
Нед  дунияда ёмюрлюк?
Шын да турду, сын да болду,
Джюрек деген эмилик.

Дюлдюр тарпан атланы да
Джашау арбагьа джекди.
Заман да ауузлукъ салыб,
Джолдан чыкъмазча этди.

Джашау дегенинг – ауур,
Заман джюгени – къысха.
Къайгьы юсюнгю басыб,
Къалай да баргьын чарсха?!

Тот заман ауузлугъун
Ачыудан кемире, чайнай,
Джылтыратдыкъ, джукъартдыкъ,
Джюрек да къыйнай, къайнай.

Джазыу кёзюн сюзмесе,
Джюрек джюгенин юзмез.
Насыб келмей да къалыр,
Алай а.. .умут....ёлмез.

БИР ТЕРЕК ОРНАТДЫМ

1
Китаб чапракълада терек чапракъланы кёреме –
Джашау ёлюмсюздю, билеме.
Алай а,
Философия джапсаралмайды кёлюмю –
Кесилген агъачдан не къалгъанын кёреме.
Дуния хаухду. Артха джол джокъ. Ёлеме.

2
Ариулукъну, ариу хауаны да анасын –
Кюннге, дуниягьа къууаннган джашил терекни –
Кесдиле да, джансыз къагъыт этдиле.
Ненча китаб чыкъды – иймансыз, джараусуз.

3
Олмуду тюзлюк? Былай ачы некди терекни къадары?
Эки кере ёлтюрдюле аны:
Бир кере, кесиб, джанын алыб,
Экинчи кере да аны ариу, субай санындан
Хылымылы, осал, кир, джаханим китабла этиб.
Не ючюн былай ачыды терекни къадары?

4
Бизге солургьа хауа берген терекни,
Бизге салкъынлыкъ, тазалыкъ да берген терекни,
Некди къадары былай ачы?

5
Минг осал китабдан бир терек ашхы.
Назмуларымы джыртыб, кюйдюрюб,
Джуртда Джангыз Терекден кечмеклик тилей,
Насыб да тилей,
Джуртха къайытыб бир терек орнатдым.
Ол чегет болуб да кетер, Аллах айтса.

1970 ДЖЫЛ. 
КЪЫЗЫЛ-КЪАЛА ЭЛДЕ БИР ДЖАЙГЪЫ КЮН

Дуппур башында къанджалбаш юй
Тар ёзеннге къараб сюеледи.

Чёртлеуюк кёкенле кюнбетде,
Джанлыдан къачхан эчкилеча,
Къаялагьа илине баралла.
Суу бойнунда шыпан къойла,
Бири къачса, къалгьанла ызындан къууа,
Бир-бирини къарын тюбюне башларын сугьа,
Джоппу-джоппу болуб, иссилейле.

Элде уллу адам кёрюнмейди:
Кесмезде, Джырыкъланы сыртда да
Бичен ишле къызыудадыла.

Бир гитче къызчыкъ,
Суу агьачны тюбюнде ийиле,
Къара суудан суу алыб келеди.
Бир гитче джашчыкъ да, джалан аякъ,
Чибинлеген бузоуну ызындан сюрюб барады.
Эки тиширыу да орамда сирелиб,
Суу челеклерин да джерге салмагьанлай,
Сёзню сёз бла къыздырыб,
Дуния ушакъкъа сингнгендиле.

Дуппур башында да эки джюзджыллыкъ къарт
Кюн иссиде да сууукъсурагъанча,
Эски тонлагьа чырмалыб джаталла.
Уллу джолда нал таууш эте,
Джортуб ётген атлыны ызындан,
Ёмюрлерини ызындан къарагьанча, къараб,
«Эй, джашау»,- дей, шум боладыла.

Шошлукъну ара-арада бузады
Акъ джолда арба таууш,
Не мал ёкюрген, не эшек окъугьан,
Не да сабийин чакъыргьан тиширыу ауаз.

Кюн къыздырады. Иссилейдиле
Малла, къаяла да,
Терекле, джолла да.
Ёзен суу да, терлеб, кёмюк этиб,
Къуйругьун силке чабыб баргьан
Тайчыкъкъа ушайды.

«Уф» деген аяз джокъду.
Джюн юзюкча, кёкде булутчукъ да,
Къайры барыргьа билмей,
Абызырагьанды.
Джууукълашханды джайгъы бийче – чилле.

ТЕШИН, ТИШИРЫУ

От бла Тиширыу.
Бири болмагьан джерде
Бири да болмайды.
От бла Тиширыу.

Тиширыуну кетерин сюймей эсенг,
Отунгу джукълатма.
Отунгу джанарын сюе эсенг,
Тиширыуну сууутма.

Аланы бирин да сууутма –
Ала бирдиле.

Отха чебген кийдирсенг –
Тиширыу деген олду.
Тиширыуну тешиндирсенг –
От деген да олду.

Тиширыу отну аллында.
Экиси да къымжа.
От джукъланды.
Тиширыу да кийинди.

Тиширыу кетди.
От да джукъланды.
Къалгъан – кюл.
Кюл.

Аны къызыуунда
Нартюх къабырчакъланыргьа да болур,
Эт а, бишмез.
Аны къызыууна
Гардошну кёмерге да болурса,
Кесинги уа – огьай.

Сен бир-эки отун атхан отха,
Тиширыу артха къайытыб,
Чебкенин сыдырыб алыб,
Джел къакъдырса,
Кюлню къызыуу,
Къызара, джилтинлей келиб,
Джаныб да кетеред.

Суууб бошамагьанды кюл.
Суууб бошамагьанды кёл.
Умут джылтырай турады.

Ичи да от, тышы да от –
Тиши от – Тиширыу.
О Тиширыу!

Тиширыу тили – от.
От тили – тиширыу.
Тиширыуну саны, джаны да – от.
Джанады от.
Джырла, тиширыу.
Тебсе, тиширыу!

Тюнюм – Тиширыу,
Тюшюм – Тиширыу.
Тюшюн, Тиширыу.
Тешин , Тиширыу.

Аккыллыгьынгы,
Кийимлеринги да
Ат отха.
Отну джанма къой:
Юй джылынсын.
Кёл джылынсын.

Тешин, Тиширыу.

ОГЪАЙ, ХОРЛАНМАЗБЫЗ БИЗ

Булут огьуна,
Къаягьа илиниб,
Джелге кесин сюрдюрмезге кюрешеди.
Булут огьуна.

Чёб огьуна,
Юсюнден басхан ташны тешиб чыгъыб,
Аны эздим деб тургьан ташны тешиб чыгъыб,
Джоюлмай, джашау этерге кюрешеди.
Чёб огьуна.

Тамырларын къая тюбюне ийиб,
Таш башында джашау этген терек а?

Ата Джуртха тамыр ийген,
Ана тилден къарыу алгъан,
Иймандан толу джюрек а?
Аллаху акбар!

Тилибиз бла айтыб,
Хакъ кёлюбюз бла,
Джюрегибиз бла бегитебиз:
Ла илаха иллаллах
Мухаммадун – Расулуллах!
Огьай, хорланмазбыз биз.
14-08-1997 джыл.  Москва

КИМДИ КЪУТХАРЛЫКЪ БИЗНИ

Къарачайды меннге алхам.
Къарачайды меннге илхам.
Къарачайды меннге балхам.
Джюрекни джаргьан да – Карачайды.

Къарачайды мени джаратхан,
Джашатхан, ёлтюрген да Къарачайды.
Тамырым, къабырым – Къарачайды.
Ауалым, ахырым – Къарачайды.

Алайды. Алай а, Хикмет айтханлай –
Сен кюрешмесенг Ата джурт ючюн,
Ол кюрешмесе Ана тил ючюн,
Мен кюрешмесем Халкъыбыз ючюн,
Кимди къутхарлыкъ бизни?

ДЖАНЫМ, СЕНИ ЧОК СЕВИЙОРУМ

Таулагьа, тенгизге да джууукъ
Бир джерде сайладым юй орун.
Джашарбыз деб этеме умут –
Джаным, сени чок севийорум.

Менден башха бир инсан сеннге
Сюймеклик мектуб иймесин.
Суратынга огъуна, сорама:
Насылсын? Ийимисин?

Кюн бизни тауладан чыгъыб,
Сизни тенгизге батады.
Кюн бла Тенгиз, Ай бла Джулдуз –
Бизге насыб танг атады.

Биз ит тутмайбыз. Ит орнуна
Бёрю сакълайды арбазны.
Эки башлы къая таш а
Эсге тюшюред Кавказны.

Кёз туурада таула агьаралла.
Тенгиз чайкъалад, кёгере.
Акъ башлыкъ бла чилле джаулукъгьа
Ушайла къушла кёкледе.

Таулагьа, тенгизге да джууукъ,
Бир джерде алдым юй орун.
Джашарбыз деб этеме умут –
Джаным, сени чок севийорум.

ДЖАША

Ичи тышындан фарклы,
Иши сёзюнден фарклы –
Несине ийнанасыз Шаркъны?!

Шаркъ – оу эсе, шау да – Баты,
Джаханимде айтылырча аты.
Бузулгъан, чириген, намыссыз дуния.

Кёб алдандым Арабха, Тюркге.
Бёрюча улудум къараб кёкге:
Кёргюзт бизге, Аллах, тюз джолну.
Москвада, Парижде, Нью-Йоркда джашадым.
Таяныр зат джокъ. Шашханнга ушадым.

Къайда да джаша, къайры да бар
адам сюрюуде аз Адам бар.
Кёбюсю – къайгьылы эм зар.
Кёбюсю – хайуан, джаныуар.

Хайыр этеме деб тюл, юйюме, башыма –
Джуртдан сууудум да, кетдим тышына.
Терек тамырындан сууургьа боламыд?
Къобан Таууна кёлкъалды боламыд?

Ананга къайырылма, Халкъынгдан айырылма.
Насыб излей, тышына джайылма.
Кетсенг да, къайытырча бол.
Таулума деб, айтырча бол!

Къалам бла бол, чалкъы бла бол,
Не болсанг да халкъынг бла бол.

Тышында турсанг да,
Халкъынг ючюн кюреш,
Фахмунгу, байлыгъынгы да анга юлеш.

Баты сюймеклиги, Шаркъ таурухлары, -
Бизге келишмейле аланы рухлары.
Барын кёрдюм. Кюйдюм. Тюзюча айтдым.
Суу, эски ызынача, Джуртха къайытдым.

Джуртундан, Халкъындан багьалы неди инсаннга?
«Къор болайым, туугъан Джерим, мен санга!».

БАШЮЙЮК

Башюйюк башында джулдузла
Артыкъ да джарыкъ джаналла.
Къаншай Дилберча ханымла
Быллай джерледе тууалла.

Къыз бу элден алгьанд дейдиле
Миллиетчи Дуда Махмут да.
Элин, адамын кёргенли бери
Мен да джашайма умут бла.

Асыл халкъ деб, Тюрк патчах
Бу элни кеси къургьанды.
Джумхурбашканла да былайын
Джокълай, къонакълай тургьанла.

Аскер башчы Айтек генерал,
Аны туугъаны да – былайда.
Селим Итез да, Уфук Таукъул да,
Мында тартханла орайда.

Башюйюк элни баш этген
Аны къызлары, джашлары.
Минг тогьуз джюз джетиде орналгъан
Элни алдады джашнары.

Кавказияда бир тюз адамем,
Тюркге келгенли мен – бейме.
Къарачай элине, Башюйюк элине
Аллах аманаты бол дейме.

Баш юй элине, Башюйюк элине
Мен башарылар тилейме.
Сени къоруй келгенди Аллах,
Аллахха аманат бол дейме.

КЪАРАЧАЙ ДЕГЕН САГЪАТДА

Къарачай деген сагьатда
Къама чыгьады къынындан,
Къаблан чынгайды къаядан
Къарачай деген сагьатда.

Къарачай деген сагьатда
Тюзлюк къанатын джаяды,
Терсликни аягьы таяды
Къарачай деген сагьатда.

Къарачай деген сагьатда
Тау мийигирек болады,
Адам да игирек болады
Къарачай деген сагьатда.

Къарачай деген сагьатда
Насыб бери бурулгъанча,
Намыс да бизден туугъанча
Къарачай деген сагьатда.

Къарачай деген сагьатда
Джурт алгьынчады – кёрюрсюз,
Аны тансыкълай ёлюрсюз
Къарачай деген сагьатда.

Ай, Къарачай деген сагьатда
Мен умут этген халкъ къайда?!
Не тюшед эсге, не тюшмейди
Къарачай деген сагьатда.

Къарачай джуртдагъы къарачай халкъмыды?
«Хоу», «огьай» десем да – алдайма.
Къарачай деген сагьатда
Мен джукъ айталмай тынглайма.

ХАР НЕ ОРНУН ТАБАД

Джерге тартад тёнгек,
Топракъланады сан.
Джанад, учад джулдуз,
Джулдузланады джан.

Хар не орнун табад,
Эки болад инсан.
Тёнгек джерге батад,
Кёкге кетеди джан.

ДЖЮРЕГИНГЧАДЫ ДУНИЯ

Дуния тарды, кенгди –
Джюрегинге тенгди.
Джюрегинг тенглиди дуния.

АДАМ бла ХАУА
(1997-1998 джыллада Тюркде джазылгьан назмуладан)

СЁЗГЕ  ДЖАН САЛА...

Сёзге джан
Джангыз да кесинги джанынгдан
Юлешиб салыргъа боллукъду.
Башха джол джокъду.

ЫШАН ДЖАНГЫЗ АЛЛАХХА, КЕСИНГЕ

Джулдузла да кече эсленелле.
Джарыкъ да къарангыда иги кёрюнеди,
Къара кюн сыналады адамлыкъ да, Адам да.
Алай а, башхалагьа базыб, джарлы болма.

Хар къуру да ышан Аллахха, кесинге.
Ышан джангыз Аллахха, кесинге.
Бек къыйын кюнюнгде, ахыр кюнюнгде
Бнр кишиден да болушлукъ болмай,
Ёлюм бла бетден бетге къаллыкъса.

Ол себебден хар къуру да
Ышан джангыз Аллахха, кесинге.
Ол заманда кишиден кёлюнг къалмаз.
Ол заманда кёлюнг чыкъмаз кишиден.

ТЫШ ДУНИЯСЫ ИЧ ДУНИЯСЫНА УШАР

Дунияда ийманлы, иймансыз да джашар.
Алай а,
Маймулдан джаратылдым деген,
Маймулгьа ушар.
Аллах джаратды деген,
Аллахына ушар.
Хар ким ийманына, иннетине ушар.
Тыш дуниясы ич дуниясына ушар.

АДАМ бла ХАУА

1
Адамгъа хауа керекди,
Адамгьа Хауа керекди,
Ариу хауа, таза хауа,
Ариу Хауа, таза Хауа.

Джашар ючюн.
Адам болур ючюн.
Шайыр болур ючюн.

Хауа уа –
Джазгьы да болур, джайгьы да болур,
Къачхы да болур, къышхы да болур.
Джылы да болур, сууукъ да болур.

Хауагьа кёре сюйюнебиз биз.
Хауагьа кёре кийинебиз биз.

Хауасына кёреди Адам
Хауасына кёреди Халкъ.
Хауасына кёреди Джурт.
Хауасына кёреди Дуния.
Хауасына кёреди джандет.
Хауасына кёреди джашау.
Заман да. Къалюбала, ахырзаман да.

Адам бла хауа. Адам бла Хауа.
Дунияда, ахратда да,
Къачан да, къайда да адам бла хауа,
Адам бла Хауа.

Хар кюн да,
Хар ким да,
Хар не да –
Экисини арасында!

2

Тиширыу – къобузду
Эркишини къолунда.
Ариу тартыу чыгьаралмай эсенг,
Ол сени къобузунг тюлдю.
Тиширыугъа тюл,
Кесинге чамлан.

3
Тиширыу
Джая къобуз, къыл къобуз да тюл,
Эркишини иегисинден джаратылгъан
Иеги къобузду.

Хар иеги къобузну
Бир эркишиси барды.

Иеги къобуз,
Эркишисин табалмаса,
Къолдан къолгьа кёче,
Ашалады, сынады, ууалады,
Сыйсыз болады.

Хей, иелерин табалмай къалгьан
Насыбсыз иеги къобузла...

4
Эркишиди Адам.

Тиширыу – Хауады:
Джазгьы, джайгьы, къачхы, къышхы,
Джюз аты, сыфаты болгьан;
Тюрлене тургьан;

Джылы, сууукъ, исси,
Мылы, къургъакъ,
Ауур, дженгил;

Джаннет хауа, дуния хауа;
Джер хауа, джюрек хауа;
Тау хауа, тенгиз хауа;
Чегет хауа, нарат хауа,
Ич хауа, тыш хауа;
Джарашхан, джарашмагьан;

Хауа джетмей тебресе
Ангылайды адам
Хауа къалай керек болгьанын.

Хауасын сакъламаса, таза тутмаса,
Биринчи да кеси тунчугьады эркиши.
Хауа адамсыз джашаяллыкъды,
Хауасыз джашаялмайды Адам.

Хауа кеси да
Джылы, джарыкъ,
Ариу, таза болса, –
Адамгьа къартлыкъ, ёлюм да джокъ.

Ариу хауады бизни джашатхан.
Ол себебден
Араны бузмазгьа,
Хауаны бузмазгьа,
Тазалай тутаргьа
Борчлубуз биз.

Адам болалмагьан –
Терек болсун,
Хауаны тазалай турурча.
Хауасыз джашау джокъду.

Аны ючюн джаратханды
Аллах Хауаны!
Къынгыр иегиден джаратханын
Аман этгенди ансы.

Огьай!
Аллах Тиширыуну
Иш этиб джаратханды
Эркишини кьынгыр иегисинден.

Аны –
Джумшакъ сёзю бла,
Джылы къолу бла,
Сылаб, сыйпаб,
Эркиши тюзете билсе,
Ол сынаудан ётелсе,

Сора, ала
Сюйгенле болуб,
Юй-юйдеги къураб,
Джашау эталлыкъдыла,
Чырмауладан ёталлыкъдыла.

Былай болур Джаратханны оноуу.

ТИШИРЫУ – МУЗЫКАДЫ

Къууандыра,
Джанландыра,
Джазландыра,
Джулдузландыра билсенг,

Тюшюндюре,
Тешиндире,
Кийиндире да билсенг,

Къулакъларына
Сёзлеринг
Сыргьала болуб,
Уппала болуб,
Тагъылсала,
Тиеклеринде да
Бармакъларынг
Ол сакълагьанча
Ойнасала,

Сора –
Эм уятлы,
Эм уятсыз;
Эм гюнахлы,
Эм гюнахсыз;
Эм алаша,
Эм мийик;
Эм джууаш,.
Эм кийик;
Эм бош,
Эм сейирлик,

Джерден
Кёкге чыгьаргъан,
Учургьан,
Учундургьан,
Гюл хауалы,
Нюр къанатлы музыканы-тартыуну
Кеси
эмда
Аты, сыфаты –Тиширыуду.

Джайгъы чууакъ кёкча,
Урлукъ атыллыкъ джерча,
Кесине тартхан
Бир татлы джылы таза
Тиши Музыкагьа айтадыла
Тиширыу деб.

Музыкада Тиширыуну кёралгьаннга,
Тиширыуда музыканы сезалгьаннга,
Музыканы Тиширыугьа буралгьаннга,
Тиширыуну да музыкагьа буралгьаннга,
Тиширыуну согъалгъаннга,
Джангыз да анга
Айтадыла
Тиширыуну баш иеси,
Сюйгени деб.

Тиширыу – музыкады.
Музыкагъа тынгыламагъан,
Музыканы ангыламагьан
Согьалгъан да этмез.
Измир. Джума кюн. Къасым айны 21, 1997 джыл.

АЛЛАХ БЛА ДУНИЯСЫ

ТЕНГИЗ:
- Мен уллума,
Тенгизме,-деди.

ТАУ СУУ:
- Уллулукъ мендеди,
Мен темизме,- деди.

АДАМ:
- Акьыл кимде болса,
Уллулукъ анда.
Уллу менме,- деди.

- Керти акъыллы акъыллыма демез,
Керти уллу уллума демез.
Ма менича тынгылаб турур,-
Деди Кёк.

АЛЛАХ,
Джаратхан дуниясына къараб,
Ышарды.

КЕЧЕ ДЖОЛДА

Кёз байланнганды. Къарангыды.
Узакъда джылтырайла чыракъла,
Мийикде джулдузла къалтырайла.
Тенгиз чайкъалады ол джанында,
Бу джанында шууулдайды чегет.
Тюрлю-тюрлю тауушла келелле къулагьыма.

Джангылмаз ючюн,
Джолдан аджашмаз ючюн,
Къайсы джанына,
Къайсы тауушха барсын адам?

Джарлы анамы ауазын эшитеме:
- «Азан таууш чыкъгьан джанына бар.
Азан тауушха бар.
Джолда къалма. Къарангыда къалма.
Азан тауушха бар».

Мен а,
Анамы ауазы чыкъгьан джанына
Бурулама. Барама.
Тохтайма межгитге тюртюлюб.

КИШИ ДА БИЛМЕСИН

Джулдуз кёкде,
Дууадакъ кёлде,
Балыкъ тенгизде,
Сен а –
Мени кёкрегимде.

Сор
Кёкге,
Кёлге,
Тенгизге,
Джюрегиме
«Къайсыгъызгьа игиди?» деб.

Кёк чууакъланыб,
Джулдузун ачар.
Кёл толкъунланыб,
Дууадакъны кёлтюрюр.
Тенгиз чайкъалыб,
Балыгъын ийнакълар.
Мен а бурулуб,
Сени джашырырма.

Бизге къалай иги болгьаны
Киши да кёрмесин,
Киши да билмесин.

ЭРКИНЛИК бла БИЗ

1.1990-ЧЫ ДЖЫЛЛАНЫ ЭСГЕРЕ

Джукъ джазар ючюн излей эдинг бошлукъну –
Ма бошлукъ.
Сагьыш этер ючюн излей эдинг шошлукъну –
Ма шошлукъ.

Алгьыш да джокъ, къаргъыш да джокъ –
Хайда, джаз.
Темир джабыу, чалдыш да джокъ –
Хайда, джаз.

Буруу джокъду, тыйгьыч джокъду –
Ач кёзню.
Ол джюрекни ашаб тургьан,
Ол джюрекде джашаб тургьан,
Айт, Сёзню.

«Ол «Эркинлик» деген Тиширыугьа ычхынсам,
Не этерге кереклисин а билеем.. »
Биле эсенг – къымжа Ханым – аллынгда,
Оджагьынгдан кеси тюшюб келгенди.

Айт бир джукъ, эт бир джукъ, ай марджа!
Эркишиден тюнгюлюб кетген тиширыу
Ызына къайытырмы? Къайытмаз.
Кетеди. Кетди. Неле деди кеси да:

- «Асры эртде келиб къалдым мен сизге.
Эркишилик алкъын сизде къайнамагъанд, къатмагьанд.
Не да ол сизде урлугъу бла къуругьанд.
Алай эсе, кечигиб келдим сизге.

Тюзюн айтсам, сиз Эркиши болсагьыз,
Излерсиз, сермеширсиз, табарсыз мени.
Кюрешде табылмагъан Эркинликни
Сыйы да джокъду. Кете барайым.
Мени ючюн ёлюрге хазырла,
Ёле тургъанла да бардыла.
Ол мубареклеге кечиксем гюнах болур...».

Минг джылда бир кере болад быллай насыб.
Къызара, Эркинлик кеси салыб келгенинде,
Аны алмай, башхалагьа ийиб къойгъан,
Кертиси бла да къаллай халкъбыз, джамагьатбыз биз?

Энди не джылау аны ызындан къараб?
Не тюб болуб кетербиз, не заман келир.
Керек тюлдю бизге кеси келген тиширыу –
Не тюз иннетли, не намыслы, не ариу эсе да ол.

Адам болсакъ, Эркиши болсакъ,
Халкъ болсакъ, Хакъ бла болсакъ,
Эркинликни джерден, кёкден да билирбиз ала.
Адам болалмасакъ а, Халкъ болалмасакъ а,
Сора,
Эркинлик да, джукъ да керек тюлдю бизге.

2.ТЕНГИЗЧА ЧАЙКЪАЛАДЫ КАВКАЗ

Ай, джулдуз да кёрюнмейле кёкде,
Къайры эсе да болгьандыла тас.
Къайнайла булутла, тубанла кёлде,
Тенгизлей чайкъалады Кавказ.

Думп этгенле Ай бла джулдузну,
Суратлары огьуна джокъ къабыргьада.
«Киши да думп эталмаз Ай бла джулдузну»,-
Къычыралла сын ташла къабырлада.

«Киши да думп эталмаз Ай бла джулдузну»-
Ай, бошуна шууулдамайла байракъла.
«Киши да кютю эталмаз Кавказ бла джанлыны» –
Бёрю улууну къайтаралла таула, къаяла.

Боз къуртла чечен, юнгюш, къарачай, малкъар
Эркинлик ючюн хазырдыла сермеширге.
Алай а, импер итле кириб арагьа
Къоймайдыла Кавказны бирлеширге.

Джулдузла, Ай да кёрюндюле кескин –
Ала Кёкден, кёлден ёмюрде да болмазла тас.
Тышындан къуюлгъан чёбден, кирден тазалай кесин,
Тенгизча чайкъалады Кавказ.

ЭКИ АРАДА

Бери келсем ары тансыкъ болама,
Ары барсам, бери тансыкъ болама.
Эки арада мен шашаргьа джетгенме,
Джашаууму джолоучулукъ этгенме.

САКЪЛАУ

1
Ёлюрге кеч болгъанды.
Джашаргьа эртдеди алкъын.

2
- Салам алейкум, не этесе?
- Да не этейим?
Ёлюрге кеч болгьанды,
Джашаргьа эртдеди алкъын.
Сакълайма.

ХАР КИМНИ ФИКИРИ КЕСИНЕ КЁРЕ

Гюнахсыз адам джокъду.
Керти аллай адам болса,
Бизнича, абына-сюрюне турмай,
Ол учуб джюрюр эди.
Учуб джюрюгенни уа
Биз да кёрлюк эдик.
ДЖАШАУ  ТИЛЕЙМЕ  СИЗЛЕГЕ

1.НАРАТЛА

Нарат терекле да кесибизге ушайла –
Таза хауаны, къургъакъ джерни, кюнбетни сайлайла.
Джашау къыйын эсе да, бюгюлмейин, тырнакълаб,
Тау этеклеринде, тик къабыргъалада джашайла.

Нарат тереклерибиз да кесибизге ушайла.
Огъесе, бизми ушай болурбуз алагьа?!
Ушамагьан да ушаргьа излей болур.
Керти эркишилеге ушайдыла наратла,
Бир бетде турадыла къыш, джай да.

Тауда, тикде къыйынды деб джашагьан,
Къуюлуб тюшмейдиле ёзеннге.
Тау джуртубузну керти джашлары-ватандашлары,
Кёб къыйынлыкъ, палах кёргенсиз сиз да.

Сизсиз кёсе кишиге ушар эди джуртубуз,
Сизсиз анга хауа берген, джан берген.
Хар бир терек – Джангыз Терекди Джуртда,
Хар бир таш да – Къадау Ташны къарнашы.

Сюелеме Таш бла Терекни къучакълаб,
Экисинден да кёб зат барды бизледе.
Таула, къаяла, чегетле, суула, адамла,
Тилейме эсенлик, ёмюрлюк да сизлеге.

2. КЪАЯЛА

Къабырла болгъан кюнбетде къаяла,
Ёлгенле огъуна кюч ала болурла сизден.
Тик къабыргьада сюелесиз оюлмай, джоюлмай,
Бетигиз ранладан-табладан толу.

Ёзенден, юйлени терезелеринден кёрюнесиз сиз,
Сабийле ёселле сизни туурагьызда.
Таула, къаяла юрете бекликге,
Къараталла ёрге, тарталла ёрге.

Сиз оюлмазсыз деб бек ышаннгандан
Тюз тюбюгюз бла салгьанбыз джолну.
Къаяла, нёбет этген нартлача,
Турадыла деменгили, къудретли.

Къаялагьа ушайдыла адамларыбыз да,
Таза тау суугьа ушайды иннетибиз.
Къаяла болгъан кюнбетделле къабырларыбыз да,
Иншаллах, Джуртунда дини, тили, адети бла,
Минг-минг джылланы джашар миллетибиз.

УШАЙДЫЛА

1
Сёзюм байракъгьа ушайды,
Байракъ а – алхамгьа.
Джашау джарагъа ушайды,
Ёлюм а – балхамгьа.

2
Сёзюм байракъгъа ушайды,
Байракъ а – алхамгьа.
Джашау кюрешге ушайды,
Кюреш а – хорламгьа.

3
Келиннге, кебиннге да ушайды къар.

АЧЫ КЪАДЕРИБИЗНИ АЛЛЫНДА

Биз кетгенден сора келлик
Эмда ёмюрлюкге къаллыкъ
Чексиз ШОШЛУКЪ
Ахырзаман келген чакъда
Адам улуну
КЪЫЧЫРЫГЪЫНА тенгди.

Джерге, Кёкге сыйынмагьан
Ол Джангызлыкъны, Шошлукъну
Тауушсуз къычырыгьы
Мени джашаргьа, ёлюрге да къоймай,
Не азабда тутханын
Айтхан, ангылатхан да къыйынды.

Сынташла къымылдагъан сагьатда,
Къабырладагъыла сёлешген сагьатда
Дуния дауур тынаргьа керекди.
Бизлеге тынгларгъа керекди,
Ол келе тургьан
Къыйын, ачы КЪАДЕРИБИЗни
Алгъадан сезерге, ангыларгъа да керекди.

Я Аллах,
Сен болуш, сакъла эм къутхар!
Я Рабби,
Сен кюч да бер, тёзюм да бер!

Я Аллах!
Ол КЪЫЧЫРЫКЪДАН,
ШОШЛУКЪДАН,
ДЖАНГЫЗЛЫКЪДАН къутхар.

ТЕНГИЗДЕ ДА БОЛМА ТАС

Суучукъну аты – Сыркыуду.
Аны иши – саркъыуду.
Къошулур ючюн булакъгьа
Ол энеди къулакьгъа.

Къулакъ булакъ бла бирге
Ол энеди ёзеннге.
Къошулады Къобаннга,
Энди къоркъуу джокъ анга.

Джолу ачыкъ эмда кенг,
Кесин этмез бизге тенг.
Къайдан болсун тенг бизге,
Ол барады тенгизге.

Толкъун ызындан толкъун,
Бу деу мизамны эсгер,-
Бёлек болуб, саф болуб,
Атлаб баргьанча аскер.

Аны тыяр кюч джокъду –
Таудан энди алан-ас.
Иги джолгьа бар, Къобан,
Тенгизде да болма тас.

Сени ташынгы джалаб,
Сууунгу ичиб турсакъ да,
Биз бай, джарлы болсакъ да,
Бюгюн кёлюбюз игид.

Барды Джуртубуз бизни,
Барды Халкъыбыз бизни.
Халкъыбызда бард ийман –
Барды тамблабыз бизни!

ДУНИЯ ДЖАНГЫДАН ДЖАРАТЫЛАДЫ

Къарлы тауладан келеди ауаз.
Тауладан энеди ауаз.
Энеди-келеди ауаз.
АЙ АУАЗ.

Бир кишиге кёргюзтмей,
Кесини малаик къанатларында
Акъ аяз алыб келеди аны,
АКЪ АЯЗ.

Джашил талада
Кюн таякъгьа
Тюбейди АЙ АУАЗ.
Ачылалла киритле,
Юзюлелле кюртле –
Дуния джангыдан джаратылады.

ИГИ АДАМЛАГЪ А ТЮБЕДИМ

Бюгюн игиди кёлюм.
Джокъду ауруу не ёлюм.
Кёк да – чууакъ, кюн да – джылы,
Кючюме кюч къошады джылым.

Ёргеден ёрге элтеди джолум,
Билеме боллукъду джолум –
Челеклеринде чайпала Кюн,
Суу алыб келген къызгьа джолукъдум.
Кюнлю сууундан ичдим,
Къанатла битгенча болдум.

Дагьыда арлакъда кёрдюм,
Кюнтурушда олтуруб, амманы.
Атдан тюшюб, салам бердим,
Ёрге тургьанын эследим да аны.

Атны адежге тартыб кетдим.
«Эл ичинде ат юсюнде баргьан
Ишленмеклиги болмагьан улан,
Адетден, адебден хапарсыз»,- деб,
Кеси кесиме айыб этдим.

Джолоучу къартны ызындан джетдим.
Атха миндирдим, ол унамаздан, мен да къоймаздан.
«Ашыгьыш ишинг болур, бар»,- деб, кюрешди.
Хурмет этгеним ючюн кёб алгьыш этди.

Осал адамла алындырдыла мени,
Иги адамла адамландырдыла.
Бюгюн «джол болсун» дегенлеге тюбедим,
Ала игиликге ийнандырдыла.

Кесими да игилик этерим келди,
Джууукъдагъылагъа, узакъдагъылагьа да.
Къалгьан ёмюрюме джетерча бир ийнандым
Бюгюн адамлыкъгьа, адамлагъа да.

Бюгюн игиди кёлюм –
Иги адамлагьа тюбедим.
Огъур, берекет джукъду аладан –
Кесим да игирекча болдум.

НЕ ЭТЕРМЕ МЕН ?

Мен Сенсиз ораза тутарма.
Мен Сени бла ачарма аууз.
Джети къат Кёкге да учарбыз,
Сен болсанг къанатым.

Алай а джюрегинг кёкге тартмай Сени,
Джер хауаны, джер хауалыны сайласанг,
Джазыуунгу аны бла байласанг,
Не айтырма, не этерме мен?!


АХЫРЗАМАН КЁРЮНЮУЛЕ

1
Къуругъан сууну ызына къараб,
Ахыр кюнюме сагъыш этеме.

2
Къуругъан кёлню тюбю чёлде
Ёлген балыкъла
Мен бошуна ийген кюнлеге ушайла.

3
Кёл къуруй туруб, ол балыкълагьа
Джетген къыйынлыкъны кёзге кёргюземе.

4
Биз насыбдан умут юзсек,
Кёлюбюз, сына, къуруй,
Сезимлерибиз, ёлюб къалалмай,
Ол чабакълача, къыйынлашалла.

5
Ай медет Аллах!
Ол къуругьан кёл – тауусулгьан джашау.
Ол балыкъла – адамла.
Мен ахырзаманнга къараб турама.

КЁК ДА БАШЛАНАДЫ КЪАРАЧАЙДАН

Мени сёзюме, ишиме, джашауума,
Ёлюуюме
Не джети къат Джер, не джети къат Кёк,
Не джети джаханим, не джети джандет
Ёлче тюлдюле, тёре да тюлдюле.

Манга бир ёлче, бир тёре барды.
Ол да:
Джети харифден къуралгьан бир сура,
Джети къанатлы малаик – Къарачай!
Мубарек халкъым, мубарек джуртум – КЪАРАЧАЙ.

Ол – Джерни тёппесиди, мийиклигиди,
Кавказ таулалла аны омраулары.
Джерни ёрге ёхтем кёлтюрюлген башыды Къарачай.
Кёк да башланады Къарачайдан.

ДЖАШАУ(УМ)

1.МАМЫР  ЗАМАНДА

Къарангы кечени къара толкъунларында,
Кёрюне, ташая, ташая, кёрюне,
Кёрюне ташая, ташая кёрюне,
Узая, азая, Узайгьа узая,
Ёлюмге, ёлюмсюзлюкге
Кетиб баргьан чыммакъ къанатлы.

2.КЪАЙГЪЫ КЮЧЛЕГЕНДЕ

Джазгьы тылпыу эте,
Шийир таууш эте,
Кюйген ийис эте,
Къанатлары чачакъ-чачакъ бола,
Къарангыны джырыб,
Ётдю акъ къанатлы.

3. АХЫР ДЖИГИТЛИК

Къарангыны джарыта,
Учуб кюйдю джулдуз

АХЫРЗАМАННГА ДЖУУУКЪЛАША

Хорлагъан хорланды.
Хорланнган хорлады.
Джангыдан къатышды, бёлюндю дуния.
Тёгюлген къанындан
Къуралгьан Къан тенгизде
Джюзеди адам улу.
Къыйынлыкъ деген ол тюлмюдю?

ТИШИРЫУ

Чыммакъ толгьан эки Ай.
Бишиб тургьан эки джилек.
Сюйюнюб ачылгьан бал эринле.
Кесине джерча тартхан,
Кесине джулдузча тартхан.

Бизни кёкге учургьан да,
Бизни джерге тюшюрген да,
Бизни джандетден къыстатхан да,
Джандетни орнун тутхан да.

Тюбюбюзде Джер да,
Башыбызда Кёк да –
Тиширыу.

ДОКТОР МУСТАФА ДОММАЙЧЫ

Болдум назмучу, миллетчи,
Болдум джулдузчу, Айчы.
Унутдум къайгьыны, джарсыуну –
Измирде окъудум  джазыуну:
Доктор МУСТАФА ДОММАЙЧЫ.

Доммайчыны туудугьу бла тюл,
Биз тарих бла тюбешдик.
Доммайчы сёлешген тилде –
Къарачай тилде сёлешдик.

Джуртха къайытханлай, Доммайчыны
Къабырына ашыгъырыкъма.
«Туудугьунгу кёрдюм Тюркде» деб,
Мен бир тюз аскерчи аскер башчыгьа
Хапарны тюзюн айтырыкъма.

Ол, къурч ауазы къалтырай, сорур:
Тюркге нек кёчгенле?- деб,
Джуртларын къоюб нек кетгенле?- деб,
Темир джаны тынгысыз болур.

Дагьыда сорур:
Ана тиллерин билемилле?- деб,
Ата джуртларын джокълаймылла?- деб,
Бир-бирлерин джакълаймылла?- деб,
Къарачайчылыкъны сакълаймылла?- деб.

Дагьыда:
Къарачай джашаймыды, джашарыкъмыды?- дер,
Анга кимден, неден къоркъуу барды?- дер.

Сора бизден бек къаты сорур:
Тили, тини да джашнар ючюн,
Къарачай джашар ючюн,
Насыблы, зауукълу джашар ючюн,
Не этгенсиз сиз? Не этесиз сиз?

Деу Доммайчыны бу соруууна,
Ата-бабаланы бу сорууларына
Биз къаллай джууаб бере билейик,
Сыйлы къарнашым МУСТАФА ДОММАЙЧЫ?!

Ала бердиле бизге бу тилни, Джуртну да,
Аладан кёчдю бизге адет да, тёре да..
Бизден а не къалыр туудукълагьа,
Не къалыр? Эшитемисе,
Доммайчыны туудугьу Доммайчы?!

Бизге уяныргьа джетгенди заман.
Къарачайгъа джаныбыз къурман.
Халкъ хастады, джетгенди заран.
Керекди оноу, керекди дарман.
Не айтырса, доктор Мустафа Доммайчы?

Да сау къал доктор Мустафа Доммайчы.
Мында да, Джуртда да,
Бу дунияда, ол дунияда да
Бет джарыкълы кёрюшюрге Аллах буюрсун.
Хошча къал, доктор МУСТАФА ДОММАЙЧЫ.

СЫЙРАТ КЁПЮР

Итилде джангы кёпюрню
Къарачай бла сынадыла.
Бизни бюгюн не тамбла
Ёллюклеге санадыла.

Джазыу бизге бу дунияда
Аллай сыйрат кёпюр къурду.
Зауаллы Къарачай ол кёпюрде
Бир кюн бла кече турду.

Бир тюрк суу бир тюрк халкъны джутса,
Аз бек къууанмаз эдиле джаула.
Кёпюр чыдады, оюлмады –
Къарачай кетмеди суугьа.

Ёлгеннге, ёлтюрюлгеннге
Санадыла халкъыбызны.
Къурутургьа кюрешдиле
Хар бир джерден атыбызны.

Джарлы хайыуанлагьа да
Кърал къыйынлыкъ салды:
«Къарачай атла», «Къарачай къойла»
Дерге амал болмай къалды.

Халкъ ол заманда болады джокъ
«Быллай халкъ быллай джуртда
Баред» деб, шагъатлыкъ этген
Тарихде да къалмаса джукъ.

Бир мазаллы кърал бир бурху халкъны
Алай къурутургьа изледи,
Аны кеси къой, ызы да
Сакъланмазча джерде, эсде.

Бу империяны кючю джетсе,   
Къарачай тауланы атылтыб,
Кюл этиб, джер бла тенг этиб,
Орнуна башха зат къурар эди!..

Алай кёрюб болмаед бизни.
Тобукъланмай, баш урмай, бой бермей,
Бу ёхтем сюелген Кавказ таула
Ёлген, сюрюлген таулуланы
Бойсунмазлыкъ ёлюмсюз РУХЛАРЫЧА
Кёрюнеелле гяуур къралны кёзюне.

Ол сюргюнде, сойкъырымда, Туркестанда
Ёлгенлеге кебин табылмай,
Дууа этдирирге къартла табылмай,
Къабыр къазаргьа эркиши табылмай,
Къарачай думп бола тургьанда,

Дагъыда кёл этгенле барелле:
«Сыйрат кёпюрден ётген шойбуз да.
Энди саудан къырылыб къалмазбыз.
Биз къырылсакъ да, стампулчула,
Аладан туугьанла анда, Тюркде,
Аллахха шукур, саудула.
Къарачай къауум тас болмаз.
Биз тас болмазбыз дуниядан».

Тюркде джашагьан къарачайлыла!
Эшитемисиз бу ауазланы, сёзлени.
Къарачай эм къыйын кюнюнде,
«Биз кетсек да ала бардыла,
Къарачай алагьа аманат» деб,
Сизге ышаныб тургьанды.

Энди сиз тюрк болуб кетсегиз,
Ёлгенлени мыдах этсегиз,
Аманатха хыянатча болсагьыз,
Не айтырыкъсыз алагьа,
Не айтырыкъсыз Аллахха?

Къарачай этиб джаратханды Аллах бизни,
Биз къарачайлылай къалыргъа керекбиз.
Биз алай болумсуз, къарыусуз тюлбюз,
Башхаланы ичинде эриб кетерча,
Башхалагьа къуллукъ этерча.

Барды Джуртубуз. Барды Халкъыбыз.
Аллахыбыз барды бизни.
Алагьа къуллукъ этейик.
Аллахха шукур,
Болгьанбыз, барбыз, боллукъбуз.
Иншаллах!

МЕН КЪАРАЧАЙЛЫМА

Кюндюз Кюнюм,
Кече Айым –
Халкъым, Джуртум –
Къарачайым.
05. 03. 1998

ДЖАШАУУМУ ЭКИГЕ БЁЛГЕН ЧЕК
(09 - 12 зуль-хиджжа)

Джашаууму, джазгьанымы да
Экиге бёлюрге боллукъду:
Хаджгьа дери (30.03.1998)
Эмда хадждан сора (12.04.1998).

Хадждан къайытхан кюнюм –
Апрелни 12 – Туугьан кюнюмдю.
Хаджи болгьан кюнюм бла,
Туугьан кюнюм да
Бир кюн болгьанлары сейирди.

Нисан айда – апрелде –
Кебиннге, чырмалыб,
Аллахны аллына келиб,
Файгъамбарыбыз алейхиссаламны
Нюр тауун, Джуртун кёрюб,
Аллахны бирлигин,
Мухаммад да аны келечиси болгъанын
Ауузум бла айтыб,
Джюрегим бла бегитиб,
Джюрегим джумшаб, тюшюнюб,
Бютеу гюнахларымдан артылыб,
Ичими, тышымы да харамдан тазалаб,
Мен дуниягъа джангыдан туудум,
Ёмюрлюк дуниягъа туудум.

Нисан ай манга артыкъ да багьалы:
Мен дуниягъа экинчи кере келдим.
Нюр Таудан къараб,
Минги Тауну кёрдюм.

Мындан ары къалай джашарыгъымы,
Не бла кюреширигими,
Ким бла кюреширигими да билдим.

Нисан ай манга артыкъ да багьалы.

УУЧУ БЛА БЁРЮ

Кече – къышхы, чууакъ.
Джортуб барад джанлы.
Не бек болса да сакъ,
Уучу ургьанд аны.

Джангы къаргьа джатыб,
Джалайды джарасын.
"Ай, балам",- узакъдан
Къарайды анасы.

Ана ауазы келед
Къулагъына аны.
Ёрге къараб, кёред
Мыдах бетин Айны.

Ата-ана да джокъ,
Джыйын джанлы да джокъ.
Къазакъ бёрю улуйду,
Табсыз тийгенди окъ.

Бёрю ауузу – къан,
Бёрю ызы да – къан.
Ашыгьыргъа керекди,
Атыб келеди танг.

Джетиб келеди джау,
Къан ыз бла – итле.
Алай а, алда – тау,
Чегет да. Тур ёрге.

Къан дерт – тургьузады,
Булутдады Ай.
Бёрю артха къайытады,
Аны ызы – тогъай.

Ол тёгерек бурулады,
Ызчы итлени кесе.
Ахырында къалады
Уучу бла кеси.

АХЫРЗАМАННГА ДЖУУУКЪЛАША

1.
Сауладан тюнгюлюб бошаб,
Ёлгенлени кёреме тюшюмде.

2
Саула ёлгенлеге сукъланалла,
Ёлгенле уа – саулагьа.

3
Саула ёлгенледен къоркъалла,
Ёлгенле уа – сауладан.

НЮР ТАУДАН МИНГИ ТАУГЪА САЛАМ

Ма Нюр Тау – Джабаль ан-нур!
Къайда да тур –
Джюрегинги къыбылагьа бур!

Хира дорбун –
Файгьамбарыбыз алейхиссалам
Былайда эшитиб тургьанды Аллахны Сёзюн.

Бу мийик Тауну башына чыгъыб,
Хира дорбунну аллында
Намаз къылдыкъ, Тилек этдик.

Эсиме тюшдюле Кавказ таула:
Минги, Кязим, Сымайыл, Къайсын.
Ташла-джашла да тюшдюле эсиме –
Огьай, хорланмазбыз биз!

Файгьамбар да таулу эд,
Мен да таулулай къалама.
Аны азанчысы болгьанлай къалама.

Кёреме
Нюр Таудан Минги Таугьа
Тартылгьан джанкъылычны: Аллаху акбар!
Джюрекле иймандан толалла –
Тюзлюк хорлар: Аллаху акбар!

ТЮРК ДУНИЯСЫ ЭРКИН БОЛУР, ИНШАЛЛАХ!

Ёмюрде джукъланмаз, мутхуз да болмаз
Тюркню мийик джулдузу, джарыкъ Айы.
Ас-салам алейкум, боз къуртла къууанчы –
Эрджиес зафер къурултайы.

Тюрк сюеди кенгликни, мийикликни,
Кёкге къараб улуйду бёрю да.
Белгилей бекликни, бирликни,
Боз къуртла джыйылгъанбыз бери да.

Эрджиес тауну тюбю ёзенде
Хар сёз душманнга атылгьан бир окъду.
Бери джыйылгьанла бёрюле-ёзденле,
Итлеге, къуллагъа мында орун джокъду.

Маршла согъулалла, байракъла чайкъала.
Сабийчикле огьуна – бёрючюклеча.
Сезиледи Тюркню, Тюркешни руху –
Къартла да сюелелле аскерлеча.

Къазакъ бёрюледен джыйын джанлы къуралыр,
Тюрк дуниясы биригир да, къууаныр.
Тюрк башына боз къурт келир, Иншаллах,
Тюрк дуниясы эркин болур, Иншаллах.
августну 1-2, 1998 джыл

ШАЙЫРНЫ СЁЗЮНЕ БАГЪА

Аны шийир хазнасына
Былай деселе керек:
Къарачайны Къадау Ташы
не да
Джуртда джангыз Терек.

БУСАКЪ КИБИК, НАРАТ КИБИК АДАМ БОЛ

Ай джарлы терек!
Бир аман адам келеди
Мычхысы бла, балтасы бла къолунда.

Ай зауаллы терек!
Къачаргьа аягьынг джокъ,
Тутаргьа къолунг джокъ,
Къабаргьа тишинг джокъ,
Дау айтыргъа тилинг джокъ,
Джакъларгъа джагьынг джокъ.

Ол сени кесерге тебрегенди.
Сенде уялары болгьан къанатлыла
Кыскыныкда учалла ары-бери,
Къычырыкъ эте, тёгерекге айланалла.
Не этсинле, харибле, ала да –
Балаларына джууукълашханды ёлюм.

Къыйынлы терек!
Кёлеккенг огъуна джокъ боллукъду бусагьат.
Шууулдайла, шыбырдайла, къалтырайла чапракъларынг.
Сеземисе, ёлюмню? Огьесе,
Сен – джашау кибик мазаллы,
Ёлюмню башындан къараб,
Аны шылаплыгьына сейирсинеми тураса?!

Эй шохум! Ёлюм да,
Кесине ушаш джапсызлагьа тиймейди.
Сюркелгенлени тюл, сюелгенлени,
Эм игилени, эм уллуланы, эм ариуланы,
Эм джигитлени, эм джитилени, акъылманланы,
Кёкге узалгьанланы,
Эркинлик деб тургьанланы,
Бийлени, ёзденлени къурутады ол да.

Ёлюм зарды. Къаратонду кеси да.
Къурутхан болмаса, джукъ туудурмайды ол.
Кесича аманланы артха къояды,
Эм игилени къурутады ол.

Эй шохум! Ол зар, къаратон гяуурну
Сындыраса, сансыз, бюсюреусюз этиб.
Сен анга тюбейсе нечик тыйыншлы –
Джылагъанынг, ынгычхагьанынг да джокъ.

Джашадынг бир кишиге болмай заранынг,
Хайырынг тие къанатлыгьа, джаныуаргьа, адамгъа да.
Сейирсинеме сени джашауунга,
Ахыр кюн сенде болгъан чыдамгьа да.

Ёмюрюнг аякъ юсюнде ётдю,
Аякъ юсюнде тюбейсе ёлюмге да.
Сен бизге солургъа хауа бериб турдунг,
Энди юретесе ёлюрге да.

Бешикде джатхан бир улан сабийге
Алгьыш эт деб, манга гоппанны тутдурсала,
"Бусакъ кибик, нарат кибик бир адам
Бол"-, деб, анга алгьыш алай этерме.

Мен кесим да, Аллах алай буюрса,
Не да тилегиме "амин" дегени болса,
Джашаууму тереклеча этерме,
Дуниядан да ала кибик кетерме.

УЗУН СЁЗНЮ КЪЫСХАСЫ

Таякъгьа юреннген ит болгьандан эсе,
Шкокга юреннген бёрю бол.
Халкъым деген, Джуртум деген
Боз къуртладан бири бол!

«ДУНИЯ НАМЫС эмда АХРАТ АЗАБ» китабдан

АС-АЛАН
Къарачай-Малкъар халкъыбызны миллет орайдасы-гимни

Беш тау эли – къошулгъан джер нюр бла къар –
Басхан, Чегем, Холам, Бызынгы, Малкъар;
Бештау джаны, Архыз, Махар, Теберди...      
Джер джаннетин уллу Аллах бизге берди,
Минги Тауну Сеннге тыйыншлы кёрдю,
Ой Къарачай-Малкъар халкъы – Ас-Алан!

Тейри адамы, Тейри халкъы, ас-салам!
Къара таныгъан  билим  халкъы, орайда!

Не залимни аллында да бюгюлмей,
Къара кюн да эркинликден тюнгюлмей,
Таш башында джашау эте келгенсе,
Ётгюр миллет, ёхтем миллет Ас-Алан!

Ётгюр миллет,  ёхтем миллет, ас-салам!
Къаблан кёллю  джигит  миллет, орайда!

Ненча кере Кюню, Айы тутулгъан,
Анча кере джелмаууздан къутулгъан,
Темирлеге, къурчлагъа да къатылгъан,
Ой тюрк халкъы, акъ барс  халкъы, Ас-Алан!

Тюрк-муслиман Кавказ халкъы, ас-салам!
Тюрк-муслиман Кавказ халкъы, орайда!

Юзмегенсе эчки, арпа урлугъун,
Джигитликни, адамлыкъны къорлугъун,
Бурун кибик кърал къурадынг-къурдунг,
Ой нарт халкъы, алан халкъы, Ас-Алан!

Ой нарт халкъы, алан халкъы, ас-салам!
Ой нарт халкъы, алан халкъы, орайда!

Барды сени иманынг да, дининг да,
Ёсюб келген сарыджилик тёлюнг да,
Къатылмазла Санга къартлыкъ, ёлюм да,
Ёмюрлеге джашарыкъса Ас-Алан!
Шан Къарачай-Малкъар халкъы – Ас-Алан!
Шам Къарачай-Малкъар джурту – Ас-Алан!

Бюгюнюнге, тамбланга да ас-салам!
Бюгюнюнге, тамбланга да орайда!

АРИУЛУКЪ – СЮЙМЕКЛИК – ДЖАШАУ

Кюнле кибик кёзлеринг,
Гюлле кибик сёзлеринг.
Джазгъы кёкча джашналла
Сен джарытхан кюзлерим.

Къач орнуна келди джаз,
Келди къобуз, келди саз:
Джюрек барды джангызгъа,
Ушаб къалды джанкъозгъа.

Кетдиле къайгъы, палах.
Чомартлыкъ этди Аллах,
Ансы Сенича къызгъа
Тыйыншлы боллукъ къайда?!

Бош затлагъа этдим бет –
Къуруб кетсин сиясет.
Алтын игид къалайдан,
Сенсе мени орайдам.

Сенсе джашауну джаны,
Энди англадым аны.
Сюймеклик бла Ариулукъ
Ким этер сизге джаулукъ?!

Сизсиз юй, кърал да джокъ,
Назму, джыр, ийнар да джокъ,
Халкъ да, Тил да, Джурт да джокъ.
Сизсиз къууанч, насыб да.

Кюнле кибик кёзлеринг,
Гюлле кибик сёзлеринг.
Джангыдан кёгердиле
Сен джарытхан кюзлерим.

ДЖАРЫМ МОЛЛА БЛА ДЖАРЫМ АЛИМ

Джарым молла дин бузады,
Джарым алим – илмуну.
Къулларылла экиси да
Байлыкъ бла зулмуну.

СЮЙГЕНИНГ БЛА ТЕНГЛЕШДИРСЕНГ

Таула, суула, чегетле,
Джаныуарла, кийикле –
Ненча тюрлю ариулукъ
Алашада, мийикде.

Дуниялада Джерден сора
Мен кёрмедим башхасын.
Кёк бла бирге, Джер бла бирге
Джер адамы джашасын.

Бу Аламда Джерден башха
Джандет джокъду дедиле.
Бу Аламда Джерден ариу
Джулдуз джокъду дедиле.

Джандет кибик джерибизде
Ариулукъла къошдула.
Ариу къыз бла тенглешдирсенг
Барысы да бошдула.
Сюйгенинг бла тенглешдирсенг
Барысы да бошдула.

КЁЛТЮРЕМЕ ГОППАННЫ

Джер къызланы бири ючюн
Мен кёкледен эннгенме.
Мен къычыргъан азан тюлдю,
Сюймекликди, илгенме.

Азанчыем, энди уа,
Сюймекликчи болгъанма.
Сеннге уча, учуна,
Шайыр болуб къалгъанма.

Кёрюнесе сен меннге
Мёлеклени бирича.
Айта турама назму
Айгъа улугъан бёрюча.

Джер къызланы бири ючюн,
Адам болгъан бёрю ючюн,
Сюймекликни нюрю ючюн
Кёлтюреме гоппанны.

ШОРБАТ ЧЫПЧЫКЪ

Джазгъа джаны сау чыкъгъанды,
Джюуюлдейди шорбат чыпчыкъ.
Къыш сууукъда чыныкъгъанды,
Ай аперим, шорбат чыпчыкъ.

Ай аперим, шорбат чыпчыкъ,
Бой бермединг сууукъ джелге.
Къыяма къышха Джуртну къоюб,
Сен къачмадынг джылы джерге.

Къышха кесинги хорлатмадынг,
Насыб юсюнгден кетмесин.
Ай марджа, сакъ бол кесинге,
Джазгъыда аджал джетмесин.

Къартджыгъа, кишдик да – джау,
Туталсала – аямазла.
"Къуш кёллю бурху джан,"- деб,
Санга менича къарамазла.

Сен а, керти да, джигитсе,
Къышха къуш кибик чыдадынг.
Гитчени уллулугъун кёрюб,
Санга, алгъыш эте, къарадым.

2000-чи ДЖЫЛ. ЭРЕСЕЙДЕ.

Джокъду ышаргъан, кюлген.
Кёбдю ауругъан, ёлген,
Къыйналгъан эм инджилген.

Бютюн зор болду къадар.
Бий болду гуду, мурдар.
Къалмады байлыкъ, иннет.
Факъыра болду миллет.

Уллу кърал чачылды,
Чек дегенинг ачылды.
Къара кюч болду къайыр.
Джорукъдан да джокъ хайыр.

Къалмады намыс-уят.
Маллада кибик хаят.
Долларды – сура, аят.

Аллах, адам деген – аз.
Айырылмай къыз не джаш
Нафысха уралла баш.
Адетлерин аталла,
Намысларын саталла –
Бары къул эм къарауаш.

Ачха, байлыкъ – кёзбауду,
Барысы да – сынауду.
Тынч-къыйын болса да джол,
Адамлай къал, Адам бол.

Кёз-къулакъ бол ахлунга,
Тукъумунга, халкъынга.
Файгъамбарлагъа уша,
Аллах айтханча джаша.

Кюн аманнга алданма,
Иймансызгъа ийнанма.
Гюнахладан тазалан.
Керти Кюннге хазырлан.

АЛЛАХ КЪОРУСУН, САКЪЛАСЫН

Бу мийик юйню баш къатында
Къая рандача джашайма.
Кийикни сюре, раннга бекленнген
Джарлы Бийнёгерге ушайма.

Ауругъан Халкъыма бир дарман излей,
Бек узакълагъа кетгенме.
"Ауругъанны юсюнде сау ёлед",
Мен да ёлюрге джетгенме.

Кийик тас болду, джашлыкъ да кетди,
Кёзбау дунияла къуруйла.
Кёкге къараучу бёрюкёз сёзлерим
Энди джерге къараб улуйла.

Бу мен ёрлеб, илиниб чыкъгъан,
Айт, къаямыды, таумуду?
Гитче къайгъыланы да хорлаялмагъан
Уллу Къарачай саумуду?!

Мен джарсымайма, кюймейме
Къуру къалдым деб, кийикден.
Мени титиретген халкъ джарсыууду,
Ачыкъ кёрюнюб, мийикден.

Халкъымы-Джуртуму болгъаныча кёрдюм –
Кёрдюм турусун, ташасын.
Тамбласын да кёрдюм – титиредим:
Аллах къорусун, джашатсын.

КЕЧЕ КЮН ТИЙГЕН КИБИК

Мен Сени алай кёрдюм –
Кече Кюн тийген кибик.
Ким кимни сюйген болур,
Мен Сени сюйген кибик?!

Тебрене тургъан Джер да,
Сени ючюн къалыр тохтаб.
Менича къууаныр Сеннге
Кёк да, кюкюреб, джашнаб.

Къайгъы, палах, ёлюм да
Этелле бизге зарлыкъ.
Сени ариулугъунгду
Бу дунияны къутхарлыкъ.

Сени нюр джарыгъынгда
Къара кючлеге орун джокъ,
Къара ишлеге орун джокъ,
Къара иннетге да орун джокъ.

Мен Сени алай кёрдюм –
Кече Кюн тийген кибик.
Ким кимни сюйген болур,
Мен Сени сюйген кибик?!

НЕ КЪЫСХАДЫ ЁМЮРЮ АДАМНЫ

Эрийди бузлаб тургъан джер,
Къышхы джукъусундан уяна.
Сюйюмчюге чабханча, урады джел,
Джанкъозчукъ да чыгъад, уяла.

Табигъатха киреди джан –
Ол тирилед,
                тилленед,
                учунад.
Джылыу, джарыкъ келеди Кёкден,
Кёкге силкинед табигъат.

Ёллюк джанланы бирлери мен да,
Къыш ёлгенлеге этеме дууа.
Кесим да ёлюб тирилгенча бола,
Джазгъа чыкъгъанлагъа береме салам.

Джашаудан багъалы не болур  дунияда,
Андан толу юлюш алырча насыб да болса.
Джазгъы хауа бизлени да кючлейди...
Ай медет,
               не къысхады ёмюрю адамны!

ДЖАЗГЪЫ ДЖАБАЛАКЪ

Заманы джетеди басханы-кюрекни.
Джаз келеди. Эрийле къарла.
Джанкъозбут къызла къозгъай джюрекни,
Кёк джашнагъанча, тууалла джырла.

Малла кюнбетге къараб ёкюрелле,
Кёб турмай гяхиник урлукъду джерге.
Улакъла ташдан-ташха секирелле,
Эчки ызындан илинелле ёрге.

Аджир кишнейди. Гюрюлдейди бугъа,
Башын, бойнун ышый, джаргамлагъа.
Гугурук да буруудан къычырады созуб,
Тауукъла къаты бла кетмезча озуб.

Алагъа эришгенча, ит да арбазда
Кесин сынджыргъа уруб, чабады.
Кёб къыйынлыкъ кёрген Кавказда
Джазгъы джабалакъ джауады.

СЕН САУЛУКЪДА  МАНГА ЁЛЮМ ДЖОКЪДУ

Сен барса дунияда – кёлюм токъду,
Сен сау болуб, манга ёлюм джокъду.
Сеннге, Сен болгъан дуниягъа этеме алгъыш.
Эсимдесе, не бек кючлесе да сагъыш.

Не бек джарашады нарат терек ташха.
Не тюрлю оюмла келелле башха.
Не бек джарашады джарыкъ джулдуз кёкге.
Алай джарашаса Сен да джюрекге.

Сен барса дунияда – кёлюм токъду.
Сау-эсен бол, сау-эсен джаша,
Андан башха мен айтырыкъ джокъду.

Джазыуларыбыз бизни башха.
Аллахны оноуун тюрлендирмез джукъ да.
Насыб бла, къууанч бла сау-эсен джаша!
Сен саулукъда манга ёлюм джокъду.

АЛАМЛАНЫ ТЕБДИРЕДИ ДЖЮРЕК

Джулдузгъа тыйыншлыды Кёк,
Кёкге тыйыншлыды джулдуз.
Аны ангылайды джюрек.
Ангыламагъаным ма буду джангыз:

Сеннге, базыб, къарайма къалай?
Кёкдедиле джулдузла, Ай,
Сен а – Джердесе. Ма олду сейир.
Анга джууаб бералмаз шийир.

Мен джаратылгъанма топракъдан, джерден.
Сен эсенг – кёкден, джарыкъдан, нюрден.
Аны шайырла айталла бирден.
Алай а, Сени башхагъа бермем:
Джулдуз джарыгъычады кюймеклигим да.
Мени Сеннге тенг этген – Сюймеклигимди.

…Къадер кечени кёрдюм Сеннге къарадым да.

Барды мени атым, къанатым да;
Барды мени дуниям, ахратым да –
Сюйгеним барды мени,
Сюймеклигим барды мени.

Аламланы тебдиреди джюрек.
Кёкден Джерге тюшгенди мёлек.
Джюрекге тюшгенди мёлек.
Къошулгъанла Джер бла Кёк.

НАЗМУ ТЕРЕК

Неди бу – кёкенмиди, терекмиди?
Бу Аллахха не Адамгъа керекмиди?
Мен ёсдюрген, айт, кишиге керекмиди?
Ой аланла, бу сизге керекмиди?

Тамырлары джайылалла, кирелле джерге,
Бутакълары, къанатлача, тарталла ёрге.

Бутакълана, къанатлана, учуна,
Кёкге учуб кетерча да кёрюнеди;
Тамырлана, тыбырлана, ауурлана,
Джерден тебмей къалырча да кёрюнеди.

Бу Кёкден тюшюб,
Джерге кирибми барады?
Бу Джерден чыгъыб,
Кёкге кетибми барады?

Огъесе, Кёк бла Джерни
Байлабмы турады?
Ата бла Ананы къолларындан тутуб,
Байлаб тургъанча сабий...

Бу мен ёсдюрген – кёкенмиди, Терекмиди?
Бу Кёкге не да Джерге керекмиди?
Кёкдегилеге, джердегилеге керекмиди?
Бу мени къоймагъан акъылмыды, джюрекмиди?

Эй аланла, сизге Тил, Ана Тил керекмиди?
Ата Джурт, адет-намыс керекмиди?
Сиз Халкъ болуб,
Талкъ болмай джашаргъа излеймисиз?
Уллу Аллахдан ол затны тилеймисиз?

Ким ючюн, не ючюн ёсдюреме терекни
Къаргъагъа-къузгъуннга аш боллукъ эсе  кёгети.
Аны шууулдагъанына джокъ эсе тынгыларыкъ,
Аны къоркъууун, тилин джокъ эсе  ангыларыкъ,
Аны аманат этерге да табылмай эсе адам,
Аны андан да аламат этерге джокъ эсе амал,

Сора,
Аллахха, адамгъа, хоншугъа, къралгъа да
Салмайыкъ дау –
Динибизге, Тилибизге,
Джуртубузгъа, Халкъыбызгъа – Кесибизге
Кесибизбиз джау.

Къыйынлыкъ кесибиздеди.
Тилсиз Халкъ тюб болгъаны –
Эсибиздеди.
Алай а,
Тюшюнмейбиз, тюшюнелмейбиз.

Къазакъ терек къарайды чегетге.
Чегет башха тилде шууулдайды.
Чыпчыкъ да башха тилде джюуюлдейди.

Тынгылагъан, ангылагъан да джокъ терекни.
Терекни къуу боллугъу анданды.
Джюрекни да джарыллыгъы анданды.

СЮЙГЕНЛЕЙ КЪАЛАМА СЕНИ

Мен сени асры сюйгенден,
Артда сенден, не да кесимден
Кёлюм чыгъар деб, асры къоркъгъандан,
Сеннге узакъдан, тёбенден,
Кёкде джулдузгъача къараб,
Джууукълашмай къалыргъа болгъанма разы.

Мен Аллахха этеме шукур
Бизни бир этмей къойгъаны ючюн да.
Ансы сен мени юй бийчем болгъандан сора да,
Дуния сеннге былай къараргъа къалса,
Мен акъылдан шашаргъа боллугъем...

Ким биледи,
Сени алмай къойгъандан эсе,
Алыб кюйген иги эсе да...
Этмей сокъураннгандан
Этиб сокъураннган иги эсе да,
Ким биледи.

Алай болса да, къаласа сен
Кёзюмде, кёлюмде, эсимде
Табигъатны эмда Тиширыу дунияны
Эм уллу ариулугъуча, сейирлигича.

Да сакълан мен кёргенча алай.
Кукалан,
къошакълан,
джанкъозлан,
Сабийлен,
балийлен,
джазгъылан.
Чакъ, джашна, сау-эсен джаша.

Башха тилегим джокъду.
Башха джюрегим да джокъду –
Сюйгенлей къалама Сени.

ДЖАНГЫЗ КЕСИМЕД ДЕРТИМ

Учханым ючюн джертин,
Джангыз кесимед дертим.

Къуру Халкъым ючюннге,
Къуру Джуртум ючюннге,
Битселе да къанатла
Киши айыб этмезед.

Къуру Сени кючюнгден,
Къуру Сени ючюннге,
Битселе да къанатла
Бир джан айыб этмезед.

Учханым ючюн джертин,
Джангыз кесимед дертим.

АКЪ КЪАРАНГЫ БЛА КЪАРАНГЫ ДЖАРЫКЪ

Джарыкъны джутханды къарангы.
Алай а ол джарыкъ
Алгъанды аны тынчлыгъын.
Кечеге къанатла битгенди.
Акъ къанатла.
Учуб барады кече...
Къайры?!

Кюн джарыкъданмы къачады ол,
Тангнгамы ашыгъады, огъесе?!
Не этейик, дунияда
Тынчлыкъ-тынгы джокъ эсе.

Танг джарый тебресе,
Кече да тебрейди ёле.
Къарангыны джутады джарыкъ.

Джарыкъны ичи къарангыды.
Къарангыны ичи уа – джарыкъ.

Акъ къарангы
Эмда
Къарангы джарыкъ.

Акъ къарангы – джюрек.
Къарангы джарыкъ да – ол.
Акъ кече да – ол.
Къара кюн да – ол.

Нюр къанатла тыйыншлылла
Джюрекге.
Тартханлай тургъаны ючюн
Хаман Кёкге.

Джюрекге къанатла битгенди,
Акъ къанатла.
Учуб барады ол.
Къайры?

КЪАРЧА (тамгъасын салыргъа)

Къаф таулагъа къайытмай бизге джашау джоКъ.
Ата Джуртда болаллыкъбыз Миллет да, кърал дА.
Разы болгъан, джолгъа чыгъаргъа бол хазыР.
Чынты Эрге Халкъ, Джурт ючюн сермешиудю  къууанЧ.
Ата Джурт, Ана Тил, Эркинлик сакълайла алдА.

АДУРХАЙ (тамгъасы)

Аллах берген джурт сакълайды алдА.
Дау кёбдю, джау кёбдю, ышаныу – АллаххаД.
Урушха хазырбыз. Ай бла Джулдуз джарыталла  джолнУ.
Разыбыз тебрерге. Джангыз бизге, Къарча, белги беР.
Хазырбыз кетерге. Бу джуртла бары бизге хауХ.
Алан Джуртубуз – Ата Джуртубуз сакълайды алдА.
Йа Аллах, кюч бер чырмауланы хорларлаЙ.

БУДИЯН (тамгъасы)

Бир-эки бёрю джортууул бла таулагъа къаллыкъбыз джетиБ.
Уллу Аллахдан тилейик тюзет деб, джолнУ.
Да сора Джуртха къайытыргъа насыб болаД.
Иннет – сёзге, сёз да – ишге кёчедИ.
Я Рабби, джангыданмы къуралады дуниЯ?!
Нарат тылпыу келеди тауладаН.

НАУРУЗ (тамгъасы)

Насыб – ол унутмауду, сакълауду Джуртун, ХалкъыН.
Ала ючюн кириудю отха, урушхА.
Ургъан джел чачады булутнУ.
Разылыкъ Аллахдан, Халкъдан табылыР.
Учуб, учунуб джетербиз, къучакъларбыз ДжуртнУ.
Заман болгъанды, сакълайды бизни КавкаЗ.

ТРАМ (тамгъасы)

Тейри бизни блады. Джолдан тыймаз бир заТ.
Разыма кетерге. Эр не ёлюр, не джуртун азатлаР.
Аллах кеси чыгъарады бизни джолгъА.
Минги Таугъа – Ата Джуртха – салаМ.

КЪАРЧА (тамгъасы)

Къарнашларым, иннетибиз Минги Тауча аКъ.
Аллах онг береди Джуртха къайытыргъА.
Рахатлыкъ-тынчлыкъ кёлге Джуртда келиР.
Чынг сууукъ къыш да Джуртда келтирир къууанЧ.
Аллах айтса, джангыдан къурарбыз,
                джашагъан да этербиз Алан къралдА.

ШОРБАТ ЧЫПЧЫКЪЛАГЪА СЕЙИРСИНЕМЕ

Шорбат чыпчыкълагъа сейирсинеме.

Къалгъан къанатлылача была да,
Джылы джерлеге нек кете болмазла?

Къарыуларымы джетмейди,
Огъесе, джуртларын бегирекми сюелле?

ШИЙИР ОТХА ТАМЫЗЫКЪЛА

1
Мен джырдым Заман ичин,
Мен джырдым Алам ичин,
Уллу АЛЛАХНЫ аты бла
Сермешдим Адам ючюн.

2
Джан къайгъы болса адам,
Къалмайд татыу джашаудан.
Хар зат кёзбау, гинасуу,
Бир джукъдан да джокъ асыу.

3
Дауур болса, дау болса,
Дуния манга джау болса –
Къулагъыма кирмезед,
Джарлы анам сау болса.

4
Джылны бир кёзюую – джай,
Бир кёзюую – къыш.
Кюнню бир сагъаты алгъыш,
Бир сагъаты – къаргъыш.

5
Шайыр сёзлери бла салады таш.

6
Озгъан джашаууму кёзюме тюйреб,
Талайды эсим.
Кёб къыйынлыкъда, палахда, гюнахда
Мен терсме кесим.

7
Тынч тюл эсе да джашагъан,
Джан джашаудан тоймайды.
Хакъ джолунда баргъанны
Аллах атыб къоймайды.

8
Къара кийген тиширыуду
Кече.
Къара джаулукъ къысхан
Тиширыуду кече.
Къара джаулукълу тиширыуду
Кече.

9
Бу мазаллы джюрегимден сора,
Бу чексиз сюймеклигимден сора,
Мени сеннге берир затым джокъду.

10
Мен Къуранны кёчюралмай азаб чекдим,
Хар бир сёзюн ангы бла сюздюм, чекдим.
Къарачай тил араб тилден тюлдю джарлы,
Кесибизбиз этиб тургъан аны джарлы.
Къарачай тилде барды беклик, терклик – тюрклюк.
Аллах джаратхан ол да бир Сёз, бир сейирлик.
Барды анда бир къудурет, бир ёмюрлюк.

11
Джашау, ёлюм да – кёзюу,
Джашау, ёлюм да – хакъ.
Улуса да, ит болмаз,
Бёрю эсе, Халкъ.

12
Сют уюгъанча уюйду къарангы.
Ол къара айранны ким иче болур?!
Къара кючлемилле къарангыны къорлугъу,
Огъесе, къара кючленими къорлугъуду къарангы?!

13
Кюн чууакъды, сууукъду.
Къышхы чилле джууукъду.

14
Мен ажымсыз билген зат:
Мен бу ёмюрде ёллюкме.
Ёлгенимден сора юч кюнден,
Юч айдан, юч джылдан болса да,
Сизге тирилиб келликме.

15
Я Рабби,
Кечеги къарангыда
Нек кюсетесе меннге джарыкъны?!
Нек излетесе быллай бир аны?!
Нек термилтесе кесинг берген джанны?!
Кесинг юфгюрген шойса да аны?!

Джан ачыса, къыйналса, термилсе
Аллах да этеди бушуу,
Болушургъа уа ашыкъмайды:
Не этгенин Ол биледи Кеси.

Биз кёлтюралмаз ауурлукъну салмайды Ол.
Берген джанын да болджалсыз алмайды Ол.
Заман да, онг да береди
Джол сайларгъа, анда барыргъа да.

16
Кеси кесиме этеме джаулукъ:
Кетеди джашау, кетеди саулукъ,
Сууукъ болалла Аллах да, адам да,
Джууукъ болалла джин да, шайтан да.

17
Болмаса да менде тартыныу, къоркъуу,
Ичги сёзюмдю бу, ичингден окъу.
Шериятда уят джокъду дейле,
Адабиятда да алайды дейме.

18
Къоркъгъанлай, къалтырай джашадым,
Аман хапар келед деб, келед деб.
Ол ауругъан ёлед деб, ёлед деб,
Кесим да ёлгеннге ушадым.

ОКЪУУ ДЖЫЛНЫ ТЁРТ ЧАГЪЫ
(джетишмеген ушаш сёзлени кесигиз салыгъыз)

Школдабыз-окъулдабыз,
Окъуу келтиред къууанч.
Окъуу джылны тёрт чагъы:
Биринчиси неди? - …

Къач да къачад сууукъдан,
Уясына киред къуш.
Акъ къары бла, бораны бла
Къачны ызындан келед …

Биз кёб затха юрендик –
Хаман окъу, хаман джаз.
Заман а тохтамайды –
Къышны ызындан келед …

Кёз къакъгъынчы джаз да кетед,
Ахыр айыд джазны май.
Солургъа заман джетед –
Джазны ызындан келед …

ЧУУУТЛУЛАГЪА КЪАРАБ ДЖАЗЫЛГЪАН ШИЙИР

1
Джуртун тас этиб,
Джуртун табхан.
Халкъын тас этиб,
Халкъын табхан.
Юйдегисин тас этиб,
Юйдегисин табхан.
Эркинлигин тас этиб,
Эркинлигин табхан.
Насыбын тас этиб,
Джангыдан табхан.

Ой не кёб джарсыу,
Не кёб къууанч
Барды дунияда.

2
Джукъланнган отун
Джангыдан джандыргъан.
Къуругъан къралын
Джангыдан къургъан.
Ёлген тилин
Ызына тирилтген.
Чачылгъан элин
Ызына джыйгъан.
Джангыдан Халкъ, Джурт болгъан,
Миллет болгъан, Кърал болгъан –
Ол
Къаллай насыбды,
Къаллай къууанчды.

Алай болур ючюн а,
2 кюн тюл,
2 ай тюл,
2 джыл, 2 ёмюр да тюл,
2 минг джылны кюрешиб тургъан
Къаллай джигитликди,
Эслиликди,
Акъылманлыкъды.

3
Эртде-кеч болса да,
Биз да боллукъбуз кърал.

Ислам динибизге,
Тюрк тилибизге,
Тау джерибизге
Боллукъбуз ие.

Биз
Къраллыгъыбызны тас этгенли,
2 минг джыл тюл,
2ОО джыл болады.

Биз тилибизни тас этмегенбиз.
Адетлерибизни тас этмегенбиз.
Динибиз, ийманыбыз барды.
Джуртубузда джашайбыз.
Тарих эсибиз сауду.
Кесибиз да саубуз.

Алай эсе,
Эртде-кеч болса да,
Къралыбызны къурарыкъбыз биз да,
Башхала къурагъан кибик.

КЪЫЧЫРЫКЪГЪА ДЖУУАБ ДЖОКЪ

1
Ёлюк къычырды кёзлери бла,
Къагъыт къычырды сёзлери бла.
Ахыр кере
Джюрек къанны бурду къычырыб,
Ахыр кере
Къан тёгерек айланды къычырыб.
Джан джанауалда джанды.
Джашау-шау-ау-у (учхун).

2
Къагъытдан къычырады терек,
Аны эшитеди джюрек.
Джерден къычыралла Джулдуз, Кёк,
Аланы да эшитеди джюрек.
Къабырдан къычырады адам,
Аны да эшитеме, ийнан.

Эшитгеними айтыр орнуна,
Болушлукъ этер орнуна,
Къычыра тургъан къагъытны ауузун,
Къычыра тургъан джерни ауузун,
Къычыра тургъан къабырны ауузун
Сёзле бла кюрешеме джабыб.

3
Тёнгекден, Кёкледен да къычырады джан.
Берген джанын алады Аллах.
Нек берген эди аллыкъ болуб?
Огъесе, хаухму берген эди?
Ызына уа къайтарлыкъмыды?

Ёлгенден сора билликбиз аны.
Сакълайыкъ. Кёб къалмагъанды.
Хар такъыйкъа ёлюмге джууукълашдырады.
Огъесе, ёлюмсюзлюкгеми?!

БОЛМАЗЛЫКЪ ЗАТЛА

1
Ата бла чыгъыб джангыдан
Бир чалкъы чалыред сыртда.

2
Ананы аллына, сабийчик болуб,
Джангыдан бир чабаред элде.

3
Ызына айланыб, джаш болуб,
Бир къыз къачырыред...

4
Тенгинг ёлген урушха кириб,
Аны ёлюмден къутхарыр амал
Бар эсе, джангыдан бир кёрюр эди.

5
Дунияны, джашауну, адам улуну
Джаратыла тургъанын бир кёрюр эди.

6
Ахырзаманны да бир кёрюр эди.

7
Ахратны кёрюб, артха къайытыб,
Джерде бир хапар айтыр эди.

ЭНДИ АНГЫЛАГЪАНМА

Кюн
Бизни ючюн тюл,
Кеси ючюн джанады.

Кюн
Къарангыдан къоркъгъандан джаннганды.
Кесин къарангыгъа джутдурмаз ючюн,
Джаныу бла сакълаб турады башын.

Къарангы Кёкде От айрымканды ол.
Джаныу аны джашаууду.
Бизни да джашауубузду Ол.

КЕБ ЭМДА КЕБДЕГИ

Чыбыкъдагъы да шыбылады.
Быргъыда баргъан да – къобанды.
Джесир да, тутмакъ да – адамдыла.
Чалдышда къанатлы да – къушду.

Бир кюн бир
Чыбыкъдан ычхыныр шыбыла,
Быргъыдан къутулур къобан,
Бош болурла джесир да, тутмакъ да,
Чалдышдан чыгъар къанатлы да,-
Джан тёнгекден чыгъар.

Адам кюрешеди хар затны
Кебге къуяргъа, къабха джыяргъа.

«Адамны джаны тёнгекде болгъанча,
Хар нени да тышы болургъа керекди».
Былай сагъыш этеди адам...

Алай а,

Кеблеге ёлюм келсе,
Кебдегилеге эркин джашау
Ол заманда башланады...

Кимни, нени болса да,
Кебге джыярдан алгъа,
Билирге бек тыйыншлы зат:
Излеймилле ала аны?

УЧУУДУ ЭНДИ КЪАДАРЫМ

Къанат барды,
Кёк да барды,
"Уч" деб тургъан
Кёл да барды,
Къараб тургъан
Эл да барды.

Ёрге тарта, учундура,
Джюрек отуму ышыра,
Бир джулдуз да
Ышарады:
Ышанады
Ол да меннге.

Кёк буйругьу да,
Джюрек истеми да,
Эл излеми да
Бирлешгенле.

Учмазгъа джокъду мадарым.
Энди учууду къадарым.

ДЖАУ

Джюрегин джау басханны
Джерин да басады джау.
Джау да – джау,
Душман да – джау.

Назмум,
Джазгъы джангурча джау.
Ангылар эселе уа,
Тюшюнюр эселе уа...

Халкъгъа, Джуртха къайгъырыу,
Миллет сезим,
Гяхиникча чыгъар эсе уа...

АКЪКЪАНАТ САНАТ

Адамланы
Джулдузлагъа джууукь эте,
Къушкъанат санат
Тартады ёрге.

адамны Адам этерге
Кюрешеди ол.
Джюрекни тазалагъан тилде
Сёлешеди ол.

Ариулукъну-мийикликни-
              халаллыкъны-игиликни-
                сабырлыкъны-джигитликни-
                тазалыкъны-сюймекликни
Эмда
Аланы къаршчыларын
Бизге ачады ол.

Мыйыбызны, джюрегибизни,
Хар не тукъум излемибизни
Сууаб-гюнах базманнга
Салады ол.

Ары къараб, кёребиз да,
Чегебиз кесибиз
Халал-харам ишлерибизни,
Тюшлерибизни да.

Харкюннгю букъудан, къайгъыдан,
Учузлукъдан, мутхузлукъдан
Къутулургъа болушады ол –
Акъкъанат санат.

ДЖЮРЕГИ АУРУГЪАН МИЛЛЕТЧИ

Джюрегим да джауларыма къошулуб,
Мени бла кюрешеди энди.

ДЖОКЪДУ ТЫНЧЛЫКЪ ТЕРЕКГЕ,  ДЖЮРЕКГЕ ДА

Къарайма къаяда терекге:
Айырылгъанды джерден, чегетден.
Излегенди чыгъаргъа кёкге –
Не умут эте эсе да Кёкден.

Огъесе, чегетни джарсыуун,
Кесиле тургъан чегетни джарсыуун,
Къуруй тургъан чегетни джарсыуун
Айтыргъамы излегенди Кёкге?

Шыбыла чартлайды тюз къатында,
Джелле, боранла кюйдюрелле бетин.
Къыш чилле, джай чилле да къадалады анга –
Мен терекни ангылайма дертин:
 
Кёкдегиле тарталла ёрге,
Энгишге тарталла Джердегиле.
Кёк бла Джерни арасында
Турады ол ангылаталмай сёзюн.
Мийик къадарына берилиб турады,
Исса файгъамбарча керилиб турады.

«Къыйналгьанла сенден сора да барла»,-
Деб, джюрегими сыларгъа кюрешеме.

…Кесим да къутулургъа, дунияны да къутхарыргъа
Излей, Аллах бла сёлешеме.
«Джерде къалыргъа джокъду мадарынг,
Кёкге тарта эсе къадарынг».

…Къаяда джелле тарагъан терек,
Дунияда къайгъыла талагьан джюрек.
Бирча джууукъбуз Кёкге да, джерге да.
Джокъду тынчлыкь джюрекге, терекге да.

АДАМ

Чексиз къарангыда
Джангыз кеси
Джанады Кюн.

НАСЫБЫ ТУТХАН ШАЙЫР

Тауда, мийикде бир дорбун болса,
Тёнгегинг сыйынырча бир орун болса,
Къагъыт болса, къалам болса,
Кёкден да илхам, салам болса,
Айтыр сёзюнгю Аллах ауузунга салса,
Тынгыларча, ангыларча Халкъынг да болса,
Насыбы тутхан шайырса сора...
…Ёлгенден сора тынчайырса сора,
Ары дери уа кюреш, къаджыкъма,
Аманатны толтур, къыйналсанг да, тарыкъма.
Сенсе къутхарлыкь элинги, халкъынгы,
Намысын, тилин сакъларыкь да аны.
Айт,
     сагъайт,
                тюшюндюр,
                кёллендир ахлунгу -
Аны ючюн бергенди Аллах фахмуну.

Аллахны аты бла сакъла адамны,
Джинден, шайтандан къоруула аны.
Башханы къутхаргьан къутхарады кесин да,
Аллахны разылыгъын табсын ишинг да, сёзюнг да.

РАМАДАН АЙНЫ ШИЙИРЛЕРИ

Эркин болуб динибизге,
Бош болуб тилибизге,
Ие болуб джерибизге
Джашар кюнню, Аллах, сен бер.

Ийманыбыз толу болуб,
Къуран, шериат джорукь болуб,
Кёллерибиз джарыкь болуб,
Джашар кюнню, Аллах, сен бер.

Джахилликни кёрге кёмюб,
Илму, билим тёрге ётюб,
Адам улу къууанч этиб,
Джашар кюнню, Аллах, сен бер.

Тауубузда — джашил байракь,
Джерибизде — джашил байлыкь,
Джаннет джуртда джашар насыб,
Я Аллахым, сен бер бизге.

Тыйыншлы эт адам атха,
Биз чыдарбыз къалгъан затха,
Джокъду Тейри Сенден башха,
Ла илаха илляллах.

Дуния намыс, ахрат азаб,
Ол экисинден къоркъгъан инсан,-
Олду керти батыр инсан,
Олду керти джигит инсан.

Бу дуния да — Аллахданды,
Ол дуния да — Аллахданды:
Бири ючюн атма бирин.
Экисин да алсын кёлюнг.

Аллах берген затны сакъла,
Ол кёргюзтген джолда атла,
Таза болсун ичинг-тышынг,
Халал болсун сууунг-ашынг.
 
Сенден джетмей къайгьы, заран,
Табигьатха, адамгъа да,
Юлюшлю бол, насыблы бол
Бу дунияда, ахратда да.

Табыб Аллах разылыгъын,
Табыб миллет разылыгъын,
Ийман джолда, Хакъ джолда
Барыб турургъа кюреш.

Эркин болуб динибизге,
Бош болуб тилибизге,
Ие болуб джерибизге
Джашар кюнню, Аллах, сен бер.

БИР ХАЛКЪНЫ АХЫР АДАМЫ

Бир халкъны ахыр адамыды бу.
Андан сора бу тилде сёлешген
Дунияда джангыз бир адам джокъду.

Атасы-анасы, эгечи-къарнашы,
Тукъуму-ахлусу,
Джууугъу-узагъы –
Халкъы, бютеу халкъы –
Ёлгенле бары.

Аны джырларына, кюулерине
Ким тынгласын,
                ким кюйсюн,
                ким къууансын?!
Бу адамны джокъду
Не Джурту,
                не Халкъы,
                не Ана тили:
Джукъланнган джулдузну джарыгъыды
Бу адам.

Кетген ёмюрледе
Ата джуртун кючлеген эди джау;

Джау тюбюнде къалгъандан эсе,
Гяуур болгъандан эсе,
Гяуургъа бойсуннгандан эсе,
Ёлюмню сайлагъанды аны халкъы.

Сау къалгъанла
Муслиман топракъгьа кёчюб кетгенле;
Къуш тюгюнлей чачылгъанла –
Эригенле, тас болгьанла.

Адам улу къараб тургъанлай,
Бир халкь тюб болгъанды.
Адам улугъа аны ючюн да
Этилликди соруу-сууал.

Тюб болгъан халкъны ахыр адамы
«Ла илаха илляллах»,- дей,
«Аллаху акбар»,— дей,
Аллахны аллына кетиб барады.

Не ючюн тюб болду бу халкь?
Алай нек болду аны джазыуу?!
Недеди, кимдеди терслик?

Сендеди, мендеди терслик.
                Хоншуладады терслик.
                Адам улудады терслик –
Джакъламадыкь, къутхармадыкь аны.
Джаныуардан-джаудан сакъламадыкь аны.
Биздеди терслик.

Кёзюбюзню сокъур этдик,
Къулагъыбызны сангырау этдик
Къыйынлыкь джетгеннге
Болушмаз ючюн...

Адамлыгъыбыз къайда?!
Муслиманлыгъыбыз къайда?!
Аллай къыйынлыкь
Джетмезми бизге да?

Ол заманда
Сокъуранырбыз, тюшюнюрбюз,
Алай а, кеч болур, кеч...

ДУНИЯНЫ ЭТЕМЕ ДЖЫЛАУУН

Чапракълары ийнар айта, шыбырдай,
Джазгъы аязда, джайгъы джелде шууулдай,
Бутакъларында къанатлыла уя эте, джыр джырлай,
Ким кёгетин, ким кёлекгесин махтай,
Къаллай заманы бар эди терекни...
Энди уа джарсытады джюрекни:

Сюеледи юсю-башы джалан болуб,
Бети-къуту тюрлениб, аман болуб.
Юсюн басыб тургъан къанатлыла къайда?
Джап-джашил чапракълары къайда?

Чыпчыкь уясы да чачыла, тозурай,
Къаргъа тауушдан джыйырыла, къалтырай,
Къутсуз джелге чыдаргъа кюрешеди.

Терекден юзюлген чапракъгъа къараб,
Терекни тауушсуз сыйытына тынгылаб,
Ахыр кюн, ахырзаман да хакъ болгъанын ангылаб,
Ачы къадаргъа мадар джогъун да ангылаб,

Адамны, адам улуну да этеме джылауун.
Бютеу табигьатны этеме джылауун,
Кесими да...

АЛЛАХНЫ КЪУЛУДУ ШАЙЫР

Шайырны шийирди ханымы,
Дуния мал бла тергелмейди къалымы.
Шайыр джюреги бла, джашауу бла тёлейди аны –
Кетсе да, шийирде къалады джаны.
Шийирге кёчюб къалады джаны.

Шайырны къадары сейирди:
Ёз дуниясы, сёз дуниясы да бирди.
Сёзю джыгъылмаз ючюн джыгъылады кеси.
Ариулукь-Игилик-Тюзлюк-Эркинлик –
Ма аны кёлю-джюреги, ангысы-эси.

Алагъа элтеди шайырны шийири,
Алагьа къурманды джашауу, ёмюрю.
Асыл сезимле туудура джюрекде
Аллахха джууукъ болады шайыр.

Аллахха къуллукь этеди шайыр.
Аллахны къулуду шайыр.
Аллахны джырчысыды шайыр.

КЪАБЫР ТЁБЕНИ КЫРДЫГЫ

1
Къышдан бир атлам кетдик деб,
Джазгъа бир атлам этдик деб,
Турабыз.
Кертиси уа –
Дагъыда бир атламгъа
Къышха джууукълашабыз.

2
Джангы туугъанны джылауунда,
Къычырыгъында
Ахыр кюнню тауушу да барды.

3
Дуниягъа келдик деб турабыз,
Дуниядан кетиб башлагъаныбызны билмей...

4
Келиуде джашыныбды кетиу,
Тюбешиуде — айырылыу.

КЪАРНЫ СЮЙГЕН КЪЫЗЧЫКЪГЪА

Къарны сюйген къызчыкъгъа
Джабалакь назмучукъла,
Келечи назмучукъла –
Сау джетсинле – иеме.
Къарны мен да сюеме.

Сау бол Нюртане ханым,
Алгъышынг, сёзюнг ючюн.
Мен бек сюйген акъ къарны
Сен да сюйгенинг ючюн.

Сен къаргъа тансыкь болгьанса,
Мен а – джылыугъа, джазгъа...
Джуртну кёрсенг, къууанырса,
Кел, кетейик Кавказгъа.

Минги Тауча тау джокъду,
«Ариулукь бла бай болгъан,
Башы къыш болуб, бели джаз болуб,
Этеклеринде джай болгьан».

Бизге Меккя, Медина да –
Къарачайды, Малкъарды.
Анда барды къар да, нюр да,
Сюймеклик, насыб да барды.

Сен къаргъа тансыкь болгъанса,
Мен а – джылыугъа, джазгъа...
Джуртну кёрсенг, къууанырса,
Кел, кетейик Кавказгъа.

КЁКДЕ ДЖУЛДУЗЛАГЪА,
ДЖЕРДЕ КЪЫЗЛАГЪА...

1
Шайырны ёмюрю — биркюнлюкдю;
Сабий джюреги джыларыкъды, кюллюкдю.
Алай а,
Кёкде джулдузлагъа, джерде къызлагъа
Айтхан сёзю — ёмюрлюкдю.

2
Кёкде джулдузлагьа,
                джерде къызлагъа
Къараб,
         сейирсинмеген,
                къууанмагьан,
Ол, ёлюб джаратылгьанладанды сора;
Алагъа джууукь болургъа излемеген
Къабырлагъа джууукъду сора.

АХЫРЗАМАН КЪОРКЪУУУН ЭТЕ

Къара джарыкъдан, акъ къарангыдан да
Къоркъама мен.

Акъ кийген къара булутладан,
Къара кийген акъ булутладан да
Къоркъама мен.

Джети къат Кёкден,
Джети къат Джерден,
Джети къат Джашаудан,
Джети къат Ёлюмден
Ётеме мен.

Джети къат Кёк,
Джети къат Джер,
Джети къат Дуния,
Джети къат Джашау,
Джети къат Ёлюм
Ётелле джюрегимден.

Ауалны, Ахырны эмда
Экисини арасында ётген джашауну
Кёрюб, титирейме мен.
Къутулургъа излейме мен...
Неден, кимден, къалай?

ЮЧ СЁЗ

Сюргюнледен, хаписледен келген
Юч сёзню мен да билеме:
Къоркъма, ийнанма, тилеме.

Аллахны, адамны да джауу джорукъдан
Къоркъма, джукь да тилеме. Ийнанма анга.
Ол кючню ангылайды джангыз,
Ол кючге тынгылайды джангыз –
Джокъду аны бла сёлешиу, келишиу да.
Хакь джол – ёлгюнчю аны бла кюрешиудю.

Дагъыда
Къалюбаладан, файгъамбарладан келген
Юч нюр сёзню биле,
Айтама: ийнан, къоркь, тиле.
Аллахха ийнан,
Аллахдан къоркь,
Аллахдан тиле.

Джаратхан да,
Джашатхан да,
Ёлтюрген да,
Тирилтген да –
Олду.

Анга ийнан. Андан къоркь. Андан тиле.
Ол айтханны эт.
Андан башха Аллах джокъду.

Аламланы, Заманланы,
Кёклени, Джерни,
Къалюбаланы, ахырзаманны,
Туру, таша дунияланы,-
Хар нени да
Джаратхан — Олду,
Иеси — Олду,
Тёреси — Олду.
Джангыз
Анга бойсун,
Баш ур,
Айтханын эт.
Къалгъан — джалгъанды.

ШОШЛУКЪ

Учуб кетерге хап-хазыр болуб,
Акъ къанатларын
Терк къагъа да, джыя,
Шошлукь,
Къайгъы терегинде,
Къанатлы бутакъдача,
Турады.

Джангыз
Ол – ШОШЛУКЪ –
Къайгъы терегине нек къоннган болур?
Къайгъыдан къоркъмагъанын билдирир ючюнмю?
Къайгъыгъа базман болур ючюнмю?
Ким биледи.

Алай а,
Къайгъы терегинде,
Бизге да кёз джетдире,
Тёгерекге сакъ къарай,
Агъарады шошлукь.

ОЛДУ КЪУТХАРЛЫКЪ БИЗНИ

1
Кёзге кёрюнмеген шошлукь терегинде
Ёселле, джетелле, бишелле
Къайгъыны къып-къызыл кёгетлери.
(ай тохта, алданма, узалма алагъа).

2
Къайгъыны, дауурну, къоркъууну ичинде,
Къан джугъу чапракъла титирете,
Ёселле, бишелле, джетелле
Шошлукъну-рахатлыкъны чыммакь кёгетлери.
(ай тохта, аланы юзерге эртдеди алкъын).

3
Къайсына тартады ёзюнг,
Къайсына къарайды кёзюнг –
Сайлау кесингдеди.
(дженгиллик этме, сабыр бол, сабыр бол) –
Адам улуну тарихи эсингдеди.

4
Къайгъыны ичиндеди шошлукь.
Шошлукъну ичиндеди къайгьы.
Аланы бирликлериди джашау.
Татлы-ачы кёгетди джашау.

5
Джюрексинме, англа да аны.
Хар нени да — кёзюую, мардасы.
Хорланмазлыкъла джашау да, ёлюм да.
Бир-бирин дженгаллыкь тюлдюле ала.

Биз джаратмагъанбыз аланы экисин да.
Бизде тюлдю аланы оноулары.
Бизге джетгени Къуранда айтылады.
Олду къутхарлыкь бизни.

 «ХАКЪ ШАЙЫРЫ БОЛ!»

1
Кязим хаджи бла Джырчы Сымайыл
Узакъдан узакь, джууукъдан джууукь.
Ол шыйыхла, кераматлыла
Кёргюзелле барыбызгъа джол:
«Акъны къарадан айырырча бол.
Халкъ шайыры тюл, Хакъ шайыры бол».

2
Аллах айтса, акъны къарадан
Айырырма мен.
Халкь шайыры тюл,
Хакъ шайырыма мен.

3
Шайыр ёлюр...
Заман келир – тирилир;
Керти багъа
Анга артда берилир.

ТАМЫРСЫЗ ДУНИЯДА ДЖАШАУ ЭТЕБИЗ

Сюелелле юйле къаялача,
Сюелелле юйле къайгьылача;
Адамла да — къанатлылача,
Къанатла уа джокь учаргъа.

Къумурсха тёбеге ушайды шахар:
Джер тюбюне киребиз, чыгъабыз,
Бирер чёбню тартыб айланабыз,
Солургъа да табалмай мадар.

Къой сюрюуле, малла, джылкъыла
Джайылгьан, джюрюген джерледе,
Агъачла, кырдыкла, сабанла
Чакъгъан, джашнагъан джерледе,

Джыйын джанлыча, кёзлерин джандырыб,
Арба джыйынла хырылдаб баралла...
Къансыз, джансыз акъбет адамла
Джол джанларында сюелиб туралла.

Джашау терекни тамырын кесиб,
Бутакъларына илиниб турабыз;
Джерден айырылдыкь деб турабыз,
Ахырзаманны келе тургъанын сезмей.

Къабырлада сын ташла кибик,
Сюелелле мийик юйле шахарда.
Тамырсыз дунияда джашау этебиз:
Къобуз сокъгъан, харс ургъан да –
Ёлюм.

ТЕРЕКГЕ 

Бу акъ къагъыт алгъаракълада
Кёз къууандыргъан субай джашил терек эди –
Бизге солургъа хауа берген,
Къанатлыла къонаргьа сюйген...

Ол алкъын джашаргъа керек эди,
Алай а, джазыудан къутулмазса:
Ай медет, кесдиле аны... ёзге,
Ол, ёлгенден сора да джарайды бизге –
Къагъыт болуб джатады аллыбызда.
Энди, къанатлыла тюл,
Къанатлы сёзле къоналла анга
Къаргъала кибик не да кёгюрчюнле кибик.

Неди джашау? Ёлюм а неди?
Кимге, неге этебиз къуллукъ?
Джан салгъан, джан алгъан кимди?
Джашауубуз, ёлюуюбюз да керекди кимге?
Кимге эсе да биз да терекчамы кёрюнебиз?

Терекча джашагъан, ёлген да — насыб:
Джашауу – бир кишиге болмай зараны,
Хайуаннга, чыпчыкъгъа, адамгьа да тие хайыры;
Ёлюую-кетиую да – аякь юсде, эрча.

Ёлгенден сора да джарайды бизге
Терезе, эшик да болуб,
Юй да, бешик да болуб;
Ахыр кюн — сал агъач болуб,
Къабырда — къабыр къанга болуб.

Хоу, бешикден сал агъачха дери,
Гоббандан къабыр къангагьа дери –
Бизни блады ол.

Акъ къагъытха джукь джазардан алгъа
Бу затла бары тюшдюле эсиме.
Чыпчыкъла къонуучу джашил терек –
Сёз-фикир уясы акъ къагьытды энди.

…Шохум, бу назмуму дууа кибик кёр.
Санга сукъланнганымы да бил.
Сени бла ёхтемленнгеними да бил.

Ёлсем, къабырымда бир терек орнатырсыз –
Асыл джаннга аш болсун тёнгегим-джюрегим.
Ол, менден ёсюб,
Мен джеталмагъан кёклеге джетер деб,
Этеме умут.
 
ТЫЙЫНШЛЫ БОЛАЙЫКЪ

1
Ёлюмню, аурууну, аманны юсюнден
Кёб сёлешме, кёб сагъыш этме,
Аланы атларын кёб сагъынма:

Аты айтылгъан зат джууаб берирге,
Джууукълашыргъа, джууукь келирге,
Джууукь болургъа ёч болады.

2
Къара иннетни, къара кючлени
Джюрекге джиберме.
Къурум оджакъны толтургъанча,
Толтуралла джюрекни ала.
Джарыкъгъа, Игиликге орун къоймай
Джюрекни къаралталла ала.
Адамдан бошайла ала.

3
Нюрге, Джарыкъгъа, Игиликге
Ачыкь болсун джюрек:
Иги иннетни Сёзюнг бла, ишинг бла,
Джашауунг, ёлюуюнг бла да бегитсенг –
Къабырынг огъуна нюр джанар.

Адам – къара, къарангы тёбе тюл,
Нюр джарыкь болургъа керекди.

4
Джаратхан Аллахны
Хар бир айтхан затын
Ажымсыз толтургъан адам,
Адам болаллыкъды
Эки дуниядан да боллукъду юлюшлю.

5
Керти бегимеклиги болуб,
Иманы толу болуб,
Хакь джолда баргъаннга ачады
Джаннетлерини эшиклерин Аллах.

6
Сынау дунияда да
Биз кёлтюралмазлыкь джюкню
Бермейди бизге Аллах.

Хар нени да,
Ёлчелеб, базманлаб береди.

Ол берген затлагъа –
Къууанчха, бушуугъа да,
Джашаугъа, кетиуге да –
Тыйыншлы болайыкь.

КЪАЛАЙ ДЖАШАГЪЫН ТАМБЛАНГА ИЙНАНМАЙ

Къайда эсе да кюкюрейди Кёк,
Кёлге, тенгизге джауа джангуру.
Тесукъа этеди джюрек,
Кюйген сезимле джангырыб.

Джаугъан да кёлге джауады дейле,
Манга джетген а – хауасы.
Къабыл болмай къалай къалыр
Сюйген джюрекни дууасы.

Кёк кюкюрейди, джашнайды
Кечени джарыта, уята.
Къуш да сескекли къарайды,
Тюгю, тюшю уча уядан.

Бир-бирин къучакълаб, титирейле
Суу бойнунда эмен бла тал.
Кёк джашнагъанча кишнейле
Эки джагъада аджир бла байтал.

Суу а келеди къобуб, тюрлениб,
Уллу джангурну хапары кибик.
Ташны, агъачны да барады алыб,-
Кёреме аны къадарым кибик.

Озгъан къадарым дейме анга,
Келлик къадарым дерге болалмай.
Кюкюрейле, джашнайла Кёкле да, джюрек да -
Къалай джашагъын тамбланга ийнанмай...

ДЖАЗ ЮЧ АЙДАН

Айланса да къышхы хауа,
Мен этеме ашхы джора,
Мен этеме иги джора:
Джаз — юч айдан.

Къар – бирлеге кебин кибик,
Бирлеге уа – келин кибик,
Мен а, санай, тели кибик:
Джаз – юч айдан.

Нюр джайыла Минги Таудан,
Халкъ къутулур джалгъан даудан,
Тёш ашайды тёзюб тургъан,
Джаз келирин сезиб тургъан:
Джаз – юч айдан.

Аллах, Сен бер, толу ийман,
Аллах, Сен бер, керти ийман,
Кетмез ийман, ёмюр ийман:
Джаз – юч айдан.

Кърал бизни аямасын...
Къуранд бизге – Анаяса.
Бизни блады Уллу Аллах:
Джаз — юч айдан!

КЪАНАТЛЫ бла КЁЛЕККЕ

1
Къанатлы учуб барады Кёкде,
Кёлеккесине къарай джерде.
Къууанч – кёктюн, бушуу – джертин
Баралла кетиб... Узаймай,
Экиси да ташаялла кёзден.

Къанатлы да джокь,
Кёлекке да джокь.
Не Кёкде, не Джерде
Къалмайды ыз.
Кетеди заман. Кетеди джашау...

Сёзюмю-кёлеккеми тюшюре сизге,
Къанатлыча барама кетиб.
Къанатлыча эмда Кёлеккеча.
Кетеди заман. Кетеди джашау...

Дунияда къаллыкь, къалаллыкь бармыды?
Дуния кеси да къалырмы-къалмазмы?

...Джерде Кёлеккесине да къарай,
Къанатлы учуб барады Кёкде.
Къууанч – кёктюн, мыдахлыкъ – джертин
Баралла кетиб...

2
Джашау – кёкде, Ёлюм – джерде.
Джан бла тёнгек.
Джашау – къанатлы,
Ёлюм – къанатсыз.

Кёлю сыннганны,
Къанаты сыннганны,
Къанатсызны, иймансызны
Джеталады, туталады
Ёлюм.

3
Къанатлы учуб барады Кёкде,
Кёлеккесинеча къарай меннге.

4
Къанатла болургъа унамагьан бу билеклеге,
Джерге тартыб тургъан бу тёнгекге,
Учарындан тюнгюлген къанатсыз джюрекге
Не мадар?

5
Учуб барады кёкде къанатлы.
 Къанат къагъыуу, къанат тауушу да –
«Сау къал, сау къал» дегенча.

6
Кёкде джаныма да,
Джерде тёнгегиме да,
Къанатлыгъа,
Кёлеккесине да,
Къараб, сейирсинеме.

7
Джердеги да
Кёкдеди,
Джер кеси да Кёкдеди.
Хар зат да Кёкдеди,
Кёкденди.
Барыбыз да Анданбыз.
Арыбыз.

8
Алай а,
Не хайыр оюмдан, фикирден, сёзден.
Къанатлы джан учуб ташаяды кёзден...
Къанатсыз тёнгек а къалады джерде.

Тынч тюлдю кетиу, тынч тюлдю къалыу...
Къыйынды, зорду айырылыу:
Джаннга, тёнгекге да
Бер, Аллах, сабырлыкъ, къарыу.

АДАМ бла САНАТ 

Джокъду кюн, кече, сагъат…
Дууадакъ бойнун бойнума салгъанды санат.
Акъ къанатларын джайгъанды рахат.
Толгъан Ай къойнун ачханды манга…

…ууакъ сезимле – харам, керахат.
Бир болгъанбыз адам бла санат.
Барабыз учуб, учунуб, мийикде.
Къыйынлы, насыблы да ма бизбиз Джерде.

Санат неди? Хауады, бил.
Кёкледен бизге джауады нюр.
Кёкледен нюр, къар да джауа,
Джашайбыз Джерде Адам бла Хауа.

Джашайла Джерде илхам бла санат.
Къалгъан бары – учуз, керахат.

ДЖАЗЫУ

Бир табхадалла энди
Инджил бла Къуран.
Кесиме айтама:
Джашау – джашауду:
Инджилме. Къууан.

ЭНТДА ДЖЮРЕКНИ ЮСЮНДЕН

Джюрек –
Къая эрнинде терек.

Къар ичинде гюл да,
Ташны тешген кырдык да –
Джюрек.

Джашауну тутуругъу –
Сюймекликди.
Сюймеклик уясы да –
Джюрек.
Адамланы, Заманланы да
Кесине сыйындыргъан
Джумдурукъ тенгли бир зат –
Ол да  джюрек.

Кёклени, Джерни да
Джанлы, джансыз дунияланы да
Къайгъыларын этген,
Къайгъыларын джюрютген –
Джюрек.

Тохтамай, джукъламай,
Уруб тургъан, джюрюб тургъан,
Адам ийнанмаз къыйынлыкъланы,
Тыйгъычланы да хорлагъан –
Джюрек.

Бир бурху затчыкъны,
Бир бош сёзчюкню кёлтюрмей,
Джарылыб къалгъан  –
Ол да  –  джюрек.

ШАЙЫР

Мен Ата Джуртну босагъасына
Ана тилни сёз сынджыры бла
Тагъылыб тургъан бёрюме.
Такъгъан а Аллах кесиди.
Олду Джурт, Тил берген да,
Аланы сакъла деген да.
Олду – Джаратхан, Ием, Оноучум да.
Анга бойсунама джангыз.

ТИШИРЫУ 

Тогъай тартылды джанкъылыч
Кёк бла Джерни бир эте, байлай,
Сени бла Мени бир эте, байлай…
Джаратхан – джукъну джангылыч
Джаратмагъанды, джаным, огъай.

Кюн тюбюнде себелейди джангур…

Гюлю ачылды гокканы –
Къууандым, кёрдюм да аны.
Бу нюр, берекет келеди къайдан?
Джыр да, зикир да келеллле къайдан?
Кёкденми, Джерденми, Джюрекденми?
Къайдам.

Толгъан Ай джууунады кёлде…

Сени бла сейирди джолум.
Джандетден къыстатсанг да мени,
Джандетге бургъанса Джерни.
Джандетни тутаса орнун.

Гюнахынг да сууабды Сени…

КЕТГЕН ЁМЮРДЕ КЪАЛГЪАНДЫ ДЖЮРЕГИМ

Джангы ёмюрден келеди ауаз,
Ийнар айта тургъанча сюйгеним.
Мени уа, къаны Айгъа чачыла,
Кетген ёмюрде къалгъанды джюрегим.

Адам ашагъан ёмюрде къалгъанла
Атам, анам, алача кёбле да.
Джерде болгъаннга тёзюб болалмай,
Джарылгъанла джюрекле, кёкле да.

Сауланы ызындан сюркелиб, тёнгереб,
Джангы ёмюрге атласа да тёнгегим,
Къазауат, сюргюн, терслик джойгъанла бла
Кетген ёмюрде къалгъанды джюрегим.

Шайтан, Ибилис кючлеген дунияда
Иймансызла айланалла эсириб.
Ол джийиргеншлилеге къошуллукъбуз биз да
Кеси кесибизни турмасакъ эсгериб.

Тюшюннюк тюшюнде(н) да тюшюнед,
Ким – къутулур, ким – къутулмаз палахдан.
Мен – кетген тёлюню, ёмюрню ауанасы –
Джашайма, ийман тилей, джандет тилей Аллахдан.

Кетгенледен не къадар узайсам,
Ол къадар джууукълашама алагъа.
Дуния юлюшлю адамладан тюлме,
Аллах берсин къабыр юлюш таулада.

СОРМА,
«КИМГЕ ТАРТЫЛАД» ДЕБ,
САЛАХ

Къачан чакъырыр кесине Аллах?
Билмезсе. Дайым хазыр бол.
Со;рма, «кимге тартылад» деб, салах –
Барыбызгъа да тартылады ол.

Балчыкъгъа кирген тонгузча,
Кирме харамгъа, гюнахха.
Не деб кёргюзюрсе бетинги,
Къыямат кюн Аллахха.

Сорма, «кимге тартылад» деб, салах –
Тартылады ол санга да, манга да.
Джашауунга, ахыр кюнюнге да сагъыш эт
Салах тартылгъаннга тынгла да.

БИРИНЧИ ТОМГЪА КЪОШАКЪ

«ДЖАЗГЪЫ ДЖАБАЛАКЪ»
ШКОЛ (ОКЪУЛ) ДЕФТЕРДЕН НАЗМУЛА
 (1960-1970 джылла)

АЛЛАЙ КЮЧ БОЛУРГЪА КЕРЕКДИ
 
Аллай кюч болургъа керекди
Адамны джюрегинде,
Джалан аякъ джюрютюрча
Бычакъны джитисинде.

Аллай кюч болургъа керекди –
Джауланы титиретген:
Керек кюнде от быргъыгъа
Кёкюрекни тиретген.

Аллай кючню берген меннге –
Халкъым, Джуртум эмда Сен.
Сёзюме болурма тюз –
Сиз джашагъыз сау-эсен.

ТУРНАЛА

Джыргъандыла турнала
Кёк тенгизни, хауаны.
Къатышхандыла ала
Тюзеталмай къыбланы.

Къычырадыла мыдах
Къанат къакъгъандан арыб.
Ызларындан аланы
Къараялмайма джарыб.

Биз да алача бир-бирде
(Кёб зат тюшдю эсиме)
Къыблабызны табалмай,
Кетиученбиз терсине.

КЪАРЫЛГЪАЧ

Къарылгъашчыкъ джюуюлдейди,
Ким билед, нени юсюнден?
Темир чыбыкъ люуюлдейди
Аны аякъ тюбюнде.

Назик, сыйдам боюнчугъун
Бургъанлай джан-джанына,
Къаты сюек бурунчугъун
Ышыйды сан-санына.

Къарылгъашчыкъ туруб танг бла
Кёкде джюзеди, джырлай.
Къайдан билгин, ол макъам бла
Тура эсе да джылай.

Ким билсин, шыбыла чыбыкъгъа
Къоннган эсе да учуб,
Уясын шорбат чыпчыкъгъа
Кючлетгенинден джунчуб.

Огъесе, бир таб джерде
Бир таб уя ишлерге
Айлана болур къарай,
Ариу башчыгъын силке.

Къалай алай десенг да,
Къыйынды юй ишлеген.
Табыб хоншу, ашхы джер,
Болуб джюрек излеген.

Къарылгъашчыкъ джюуюлдейди,
Ким билед, нени юсюнден?
Темир чыбыкъ люуюлдейди
Аны аякъ тюбюнде.

КЪУШ БАЛАЧЫКЪ

Къанат  кючю джеталмай,
Къарыусуз, онгсуз болуб,
Къуш балачыкь, учалмай,
Турад, гапнагьа къонуб.

Чалкъы чалгьанланы бири,
Чалкъысын атлаты бара,
"Къайдан учсун ол хариб,
Ол къарыусузлукъгьа къара", —

Деди. - Къалай да эт, онглу бол.
Онгсузгьа джашау къайда?..."
"Эй-эй, къуш баласы тюлмюд ол?"-
Деди  джыйын тамада.

Ол сёзлени эшитгенлей,
Къуш балачыкъ, тирилиб,
Ётгюр таууш этгенлей,
Учуб кетди силкиниб...

КЪАДАР
 
Гитчеле англамайла мени.
Уллула да англамайла мени.
Устазла да англамайла мени:
«Неге къыйналыб кюрешесе?
Кимге керекди сени назмуларынг?»-
Ма аланы сёзлери.

Шорбат чыпчыкъгъа сорама:
«Мени джазгъаным керекмиди сеннге?».
Назмула тюл, будай бюртюкле
Излейди ач къанатлы менден.

Итге сорама:
«Мени джазгъаным керекмиди сеннге?».
Ол а, сюек излейди менден –
Эти бла болса артыкъ да иги.

Кишдикге сорама:
«Мени джазгъаным керекмиди сеннге?».
Ол а сют сакълайды менден,
Сют башыгъа да джокъду огъайы.

Сора мен къанатлыгъа сорама:
«Къарындан башха къайгъы джокъ эсе,
Нек зауукъланаса кёкде, учуб,
Нек джюуюлдейсе терек бутакъгъа къонуб?».

Итге сорама:
«Сюегинг да бар. Табагъынг да ашдан толу.
Дагъыда юресе, улуйса, чабаса.
Не ючюн?».

«Кишдик, сен а нек омакъланаса?
Кесинги хар кимге ышыб, мурулдаб, макъырыб,
Не излейсе? Не джетмейди сеннге уа?».

Эй шохларым, къарын къайгъыдан сора да
Барды бир зат бизге тынчлыкъ бермеген,
Барыбызгъа да джетмеген барды бир зат.
Олду манга да джаздыртхан назму.
Аны не болгъанын а айталлыкъ,
Англаталлыкъ да тюлме.

Айталла: сени киши англамайды сора
Сен кимге джазаса назму?
Бир адамгъа керек тюлдю сени джазгъанынг.

Мен да айтама алагъа:
Ангыламай эсегиз, ангылаялмай эсегиз,
Мени не терслигим барды да анда?