BilalniAnaTili
Лайпанланы Билалны Ана тилибизге аталгъан назмулары.
Биринчи томундан.
ИГИ ДЖОРА
Къалам, сени юсюнг бла
Кёб джерлеге барырма.
Кёбле мени танырла,
Мен кёблени танырма.
Тас болмайын, къойгьанча,
Дефтерледе ызынгы,
Халкъда мен да къоярма,
Кёб назмуму, джырымы.
1966 джыл, Къызыл-Къала, 4-чю классны сохтасы.
СЁЗ
Сёз — къаядан ычхыннган таш.
Сёз — джаядан атылгьан садакъ.
Сёз — къындан сууурулгьан бычакъ,
Сёз — быргьыдан чыкъгьан от.
Сёз — шыбыладан чартлагьан джилтин.
Сёз — джюрекледе чачылыучу атом.
Сёз — болгьан сауутладан кючлю сауут.
Сёз — бар, боллукь сауутладан кючлю сауут.
Алай а, айтылмагъан сёз — алкъынчы менде,
Джюрекни ачытыр зат — бары да кенгде.
Сёз — джерге тюшген будай бюртюк.
Сёз — кёкде учхан акъ кёгюрчюн.
Сёз — тиширыуну Ай джюреги.
Сёз — эркишини Кюн джюреги.
Сёз — Кюн бла Айны байлагьан джанкъылыч.
Сёз — джюрекден джюрекге сыйрат кёпюр,
Иннетинге кёре барырса анда...
Сёз — тилинг да, адетинг да, бетинг да.
Айтылмагьан сёз — алкъынчы менде,
Ол къаллай бет бла чыгьар джюрекден?
Сёзден да мен кючлю — сёзню туудургъан,
Сёзню аманын, игисин айыргъан.
Алай эсе уа, терс сёз джюгенден
Ычхыныб, чыкъмаз, кишнеб джюрегимден.
Ашхылыкъны атлары кишнесинле джерде,-
Алагьа салайыкъ къуру да джер-джюген.
Сёз — мени чыммакъ къанатлы атым.
Тутхунчу, анга кёб аркъан атдым.
Тутхандан сора, айтдым анга:
Уша деб таурухда Гемудагьа.
Джууабха айтды, бойнун къынгыр буруб:
Юсюме мин, Къара-Шауайча болуб.
Поэт — Къара-Шауай, сёзю — Гемуда
Болургьа керекди, — дейдиле таулада.
Нарт сёз – байрагъым мени,
Акъ сёз – Гемудам мени.
1970 джыл, Къызыл-Къала, 8-чи класс.
НАСЫБЫМ
Нарат чегет шууулдай тургьанча,
Таза тау суу боркъулдай баргьанча,
Мийикде байракъ къалтырай тургьанча,
Ой Ана тилим, Къарачай тилим!
Эски Минги Тау агьара тургьанча,
Акълыгьы уа — ма бюгюн туугьанча,
Ол бизге къарт, джаш да болгъанча,
Эй Ана тилим, Къарачай тилим!
Чегет шууулдар. Джулдуз джылтырар.
Таулу дауурдан тогьайыб турур тар.
Сюймеклик кёзлеуде джууунурла сёзле,
Къарачай къылыкъ турур юсюбюзде.
Туугьандыла, тууадыла, тууарла сабийле
Къыш, джаз, джай, къач.
Мен ахыр къарачайлы тюлме джер юсюнде,
Ма олду – насыб, ма олду — къууанч.
Ташы чхыныргъа болур къаядан.
Алай а, кетсе да, къалыр джеринде.
Ана тилимден кетмесин бир сёз,
Мен кетсем да, джашасын сизде.
ДЖАШНАЙ ДА ТОХТАЙДЫ...
Назмуну алай джазаргьа изледим, —
Джюрек намысха къулланыб.
Кюнню, кюлню да кёрген кёзлеринг
Кюлюрча, кёлюнг кьууаныб.
Алай джазаргьа изледим назмуну, —
Кёк бла Джер этгенча ушакъ.
Мени сёзюм — джылы джауумгьа,
Сени джюрегинг а — джерге ушаб.
Назмуну сюйдюм алай джазаргьа,—
Чал урмазлыкъ ана тилимде —
Аны окъугьан, къараб джашаугьа:
«Аз болсакъ да, тас болмазбыз»,- дер.
Сёзню тюзюн айтыргьа джюклендим,
Затны кёрюрча ызын ызламай.
Таулугьа башха тилде сёлешмем,
Ана тилибизге ырысламай.
Таулу сёзледен эшилген назму,
Тюшюнмегеннге кёлтюрюл, къамчича.
Ана тилимде эшитилген назму,
Мийиксе манга, ананы къачыча.
Хар тиллини кесини тили
Болады анга джулдуз да, Ай да.
Ана тилин сюймеген — тели,
Узун сёзню къысхасы алайды.
Къызгьа да къызгьан джюрегими
Мен ачарма ана тилимде.
Къушха да учхан джюрегими
Ангылатырма ана тилимде.
Джангыз — тутхучсуз, къарыусуз зат,
Келишмез мени ана тилиме.
Не эсе да кёлюм, болалмай рахат,
Джашнай да тохтайды таула тюбюнде...
КЯЗИМНИ САГЪЫНА...
Учуб кетсе насыб къушунг,
Юйюнг-кёлюнг болад къуу-шуу,
Джюрегинги басад бушуу,
Къыйынд къыйынлыкъ бла бууушуу.
Алай а, Кязим, "Иги Сёзюнг"
Айтылыр да, джарыр кёзюм,
Къайытырла чыдам, тёзюм,
Сынар, джумушар ауур кёзюу.
Тургьанда да ачыу кьайнаб,
Къара танымагьан ата-бабам
Назмуларынгы, Кязим, андан
Айтхандыла азбар, баям.
Сени сёзюнг дефтерледе
Тюл, адам джюрекледе.
Тюшюндюре, кёллендире
Къыйын, зауукъ кюнлеринде.
Къыйынлыкъ тенгизи басханда,
Халкъгьа джюрегин къайыкъ этген,
Шорбат чыпчыкъгъа да къайгьы этген
Къышхы кюнде, асхакъ Кязим.
Асхакълыгьынг — Гомерни сокъурлугьу.
Кёб эди, Кязим, сорлугьум
Алгъындан, башлаб аллындан,
Ай медет, къайда акъылман?
Бюгюн да тынгысыз дунияда,
Бирле билмегенде уяла,
Сауутха, кючге базгьанда,
Тюзлюкге уру къазгьанда,
Къайтарабыз, Кязим, сени:
"Фыргьауунлагьа ийнанмагьыз",
"Иги сёзню бычакъ кесмез",
"Ауар ташха таянмагьыз".
1972 джыл
КЪАЧХЫ ШЫЛПЫГЬА — ДЖАЗГЪЫ ШЫБЫЛА
Аман джора этгенлеге
Барды мени чексиз дертим!
Мени туудугьум мени назмуму
Мен джазгьан тилде окъуялмазмы керти?..
Къачхы шылпыгьа — джазгьы шыбыла
Болурум келди.
Да болдум. Да урдум. Джюрегим джарыла,
Джандым да ёлдюм...
Къарт болмады джаш, кьач болмады джаз,
Къаргьаны да эталмадым къуш.
Ой, энди мени джарлы джаныма, джаралы джаныма
Кёкде, джерде да табылмаз къонуш.
Алай а, башларын кёкге ёхтем тиреб,
Тюзге, тенгизге да тенглегеча къарагьан болмаса,
Джерими таулары, кёлюмю таулары
Не тюз, не тенгиз болмазла, огъай!
Джашау терегинден чапракъча агьарма,
Не, джазгьы къарча, кетерме эриб.
ЁЛЮМ ёлюм да тюлдю, ёлала эсенг,
Ана тилинги ёлюмсюзлюгюне бегиб.
1974 джыл
КЪАРАЧАЙ
Биринчи кере кёргенча къарайма,
Айырыла тебрегенча къарайма алай,
Ёхтем, ётгюр, ариу бетинге
Кёб къыйынлыкъ кёрген Къарачай.
Не этерикди — келген кетерикди,
Кёмюллюкдю чексиз къарангыгьа.
Андан болур бирде кёрюннгени
Мыдахлыкъ, тансыкълыкъ да сауну къарамында.
...Барама тар ёзенни ичин,
Къычырыб джырларым, джыларым келе.
Къаяланы джыйрыкъ бетлерин
Ба этиб, сыларым келе.
Мен, мында, мийик къая ранлада
Ёлюклеге тюртюлюб къалдым.
Къаялагъа сынлагьача къарагъанымда,
Сын болдум, тюрлене къаным.
Озгъан джангурла да джибитедиле мени,
Поэтни сакълар джамчы къайда аладан.
Къыйынлыкъладан сакълагъан бир джамчы билсем,
Джерге терк джаярем аны тауладан.
Артыкълыкъ, къатылыкъ кеб кёре келген,
Алай а, билмеген терсликге бюгюле,
Халкъым, нечик къууанама мен
Берекетден толу бюгюнюнге.
Къууанчым ёзенни башы бла барады,
Джайыла башха ёзенлеге.
Таулача уллу къууанч барды
Джуртум, халкъым дей билгенлеге.
Багъыр улуну абдез къумгъанындан
Абдез алыб, алай киреме
Поэзияны намазлыгъына.
Сора адам дуниясын кёреме,
Ийнанама обурлугьуна.
Сора джашил дунияны кёреме,
Ёлюмсюзлюгюне базама аны.
Къайгъыны, къарныча, бир джары кюрейме,
Джазама назмуланы.
Сора джюрекден чачыла башлайды
Сагьышны басыннганы.
Джуртсузла джуртларын табарла,
Насыбсызла — насыбларын.
Къыйынлыкъ къатланмаз, къайытмаз,
Къууанч къатланыр, къайытыр.
Аман айтханны эл айтмаз,
Иги киши айтханча болур.
БУ ТИЛДЕ СЁЛЕШГЕНДИЛЕ
Бу тилде сёлешгендиле: Къарча,
Адурхай, Трам, Науруз, Будиян...
Мен да бу тилде джазама назму —
Къарачай сауду, кёреди дуния.
Суусуз да къалдыкъ джай чилледе,
Джалан къалыргъа да тюшдю сууукъда.
Алай а биз халкъбыз, бизге ёлюм джокъ
Ана тилибиз саулукъда.
Бир уллу стадионнга сыйыныб къалырча
Азбыз, ёзге айтсынчы базгьан,
Бизни халкъ кёрген къыйынлыкъланы
Чегалырча бармыды базман.
Къарагъанладан тюл, къагьышханладан
Бола келдик кёбюне да биз.
Нарт улусу болгьанды чанчхан
Эмегенни кёзюне да миз.
Аз эсек да кёб тёгюлдю къаныбыз.
Дагъыда джазыуубузгьа болалмайбыз ие.
Джашайбыз, къыйынлыкъ — юйюбюзню оя,
Биз да аны джангыдан сюей.
Терсликни джаныуар ауузун да байларгъа керекди,
Алгъан бла къоймай кёзюн.
Ол затха себеб болур эсе уа
Бёрю ауузун байлаучу сёзюм.
АНАЛАНЫ КЪАЧЫ УРУР
Къадар!
Босагъаларына дери алтын эт
Мен сюймегенлени юйлерин.
Джангыз ол затха къарамазча эт,
Мен сюйгенлени да кёзлери.
Гыл тюшюрюрге къайсы тил
Кёбюрек джарарыкъ эсе, аны
Билирге тырмашханланы
Ана тиллерин унутуб,
Аналаны къачы урур.
Билсин рысхыгьа къызгьандан
Тура айланнган талагьы:
Эриген алтындан тойгьанды
Джуртун сатханны тамагьы.
СЁЗ — КЪАНАТЛЫ
Къанатлылагьа бералмайма тилими,
Сёлешдириб, алагъа тынгыларча.
Ала да бералмайдыла къанатларын,
Ала кибик мен да бир учарча.
Сёз а — къанатлы...
НАЗМУЛАГЪА КЪАРАЙ
Ёлюб туугьандан эсе,
Туумай къалгъан игиди.
Лайпанланы Билалны Ана тилибизге аталгъан назмулары.
Экинчи томундан.
СЁЛЕШЕЙИК КЪАРАЧАЙЧА
Кёзлерибиз джарыр ючюн Кюнча, Айча,
Сёзлерибиз джарар ючюн Кюнча, Айча
Сёлешейик къарачайча.
Элиблеча сыйлы эллерибизде,
Джаннетлеча ариу джерлерибизде
Къарачай тилни берекети турсун.
Башха джуртда башха халкъ бла
Джашаргьа тюшсе, ол халкъны
Тилин-адетин да билирме.
Мени джуртумда, мени джеримде
Джашаб тургьанла, джашаргъа келгенле да
Разы болуб, сюйюб юренирле
Мени тилиме, адетиме –
Иннетлери тюз эсе аланы.
Къарачай,
Халкълыгьынгы тас этмеген эсенг сен,
Къраллыгьынг бар эсе сени,
Франциягьа француз тил къуллукъ этгенча,
Ингилизге ингилиз тил къуллукъ этгенча,
Къарачай тил сеннге алай къуллукъ этер.
1980
БУ ХАЛГЪА КЪАЛАЙ ДЖЕТДИК БИЗ?
Ана тилин билген да махдаугъа тергелген
Къаллай бедишлик заманнга джетдик.
Мисирде, Кърымда да джуртуна термилген
Къарчаны джазыкъсынама мен.
Юч джыйырма атлы болгьанларында
Халкъ болдукъ, джаугъа джаулукъ этерча болдукъ,
Деб къууаннган къарачайлыла
Ой, нечик джазыкъсынама сизни.
Къарачайны джигити Татаркъан,
Хасауканы джигити Умар,
Совет Союзну джигити Харун –
Багъатыр улула, батыр уланла –
Барыгьызгьа ауруйду джаным.
Барыгьызгьа ауруйду джаным
Тукъум атала, тукъум башчыла.
Халкъ, тил ючюн къазауат этгенле,
Тилек этгенле, салауат этгенле.
Ана тил керекди, керек тюлдю деб,
Къызарышыб даулашхан туудукълада,
Ана тилни билеме не билмейме деб,
Башларына сый тартхан туудукълада
Сизни къаныгьыздан джукъ бармыды экен?
Сизни къаныгьыздан джукъ бармыды экен?
Сизни къаныгьыздан джукъ бармыды экен?
Бар эсе, бу халгьа къалай джетдик биз?!
1981
ПОЭТЛЕ
Джашау бу тюйюуден тюйсе,
Джюрек бу кюйюуден кюйсе
Не къалыр адамдан?
Не ючюн тюеди джашау,
Не ючюн кюеди джюрек,
Не ючюн?
Джуртда Джангыз Терекни кесгенча
(Поэт а – къуру да Джангыз Терекди)
Кесселе да поэтни,
Къарчаны Ташы къалгъанча
Къалыр поэтни сёзю.
Хоу,
Поэт – халкъыны Къадау Ташыды,
Джангыз Терегиди Джуртуну.
Адамланы бары ючюн тюеди аны джашау.
Адамланы бары ючюн кюеди аны джюреги.
Былай джазылады сыйлы Къуранны
"Поэтле" деген сурасында (26,70):
"Ма айтды ол атасына эмда халкъгьа:
Кимге табынасыз сиз?"
Ма ол соруу къыйнайды поэтни.
Ма ол соруу ючюн къыйнайдыла поэтни.
1982
КЪАРАЧАЙ ТИЛИМ
Джарлы тилим, бай тилим,
Джулдуз тилим, Ай тилим,
Адурхай, Будиян тилим,
Трам тилим, Науруз тилим,
Тар тилим, дуния тилим,
Къарча тилим, Боташ тилим,
Тау тилим, таш тилим,
Нарт тилим, джаш тилим,
Кюн тилим, гюл тилим,
Тюрк тилим, алан тилим,
Аллах берген адам тилим,
Къарачай тилим, ана тилим.
1983
АНА ТИЛ БИРДИ
Кёблеге кёбген кёмюк
Тюлме. Ташча чыдарма.
Таш джюрегими тешиб
Кырдык сёзюм чыгъармы?
Мен тёрге тюшген ёлюк
Тюлме. Тасча чыдарма.
Джерими къарыча эриб,
Кырдыгыча чыгьарма.
Мен кёкден тюшген элиб
Тюлме. Билме, чыдарма.
Алай а, къалдым эриб...
Сюймекликге чек бармыд?
Аякъ тюбде къалсам да,
Джерча, джолча къалырма.
Ана тилсиз къалсам а –
Джуртда да къалдым джуртсуз.
Шо, къайсы тилге барыб,
Сёз садакъа тилерме?
Факъырагьача къарасала
Асыры ауур тиерми?
Огьесе, ана тилин
Джойгъан мурдар бизге да,
Не игилик кёргюзтюр?
Анга азды тюрме да,
Деб бетиме тюкюрюб,
Къозгьалыб алайына,
Къызгьан тиш бла кюйдюрюб,
Бу дугьур мангылайыма
Ана тилин сойгьан деб,
Джийиргене джазарламы?
Саулай да адам улу
Кёрюр джерде асарламы?
...Джаныма тёре эсимди,
Сёзюме берген кескинлик.
Джуртда Джангыз Терек кесилмей,
Кесилсе эди кесиллик...
Халкъ терегин томуруб,
Ишлеген джангы юйюнгю
Шыбыла кюйдюргенде
Тюшюннгенмединг джукъгъа?
...Тюзюн айтыргьа къоркъуб,
Тили тутулуб тургьан,
Тилсиз болуб туумазмы,
Огьай, ма сенден туугьан?
Тюзюн кёрюрге къоркъуб,
Кёрмегенча этиб тургьан,
Сокъур болуб туумазмы,
Огьай, ма сенден туугьан?
Тюзюн эшитирге къоркъуб
Эшитмегенча этиб тургьан,
Сангырау болуб туумазмы,
Огьай, ма сенден туугьан?
Тюзюн биле тургьанлай
Джалгьан сёлеше тургьан,
Эки бетли болмазмы,
Огьай, ма сенден туугьан?
...Туугьан халкъынгы джауу –
Бал-джау боллукъса кимге?
Кесинги туугьан джашынг
Къол кёлтюрюр кесинге...
Кёлтюралмай джылымы
Бойнума дери джерге
Кирсем да,
Джерим бетли джырымы
Байракъча тутуб ёрге,
Ёлюрме:
Динибиз – хакъды.
Ана тил бирди.
Ата джурт бирди.
Аланы сакъласакъ.
Бизге ёлюм джокъду.
1983
БИЗ – СЕНБИЗ
Къарачайны Къадау Ташы,
Джангыз Тереги Джуртуму –
Ана тилибиз, Кюн-Ай тилибиз –
Халкъымы эси, байрагьы.
"Кесин сакълагьанны сакълайды Аллах да"…
Ана тилин сакълаялгьанны
Ана тили ёмюрлеге сакълар.
Халкъны джеринден айыр,
Къаргьа, къумгьа да булгьа,
Къара къулгъа да сана,
Кау-куу этиб да сына.
Санына
Къоранч, джара тюшгенликге,
Тили сау эсе – халкъ сауду.
Халкъны джаны – ана тилинде...
Тили ёлмей джаны чыкъмаз.
Джуртсуз къалыргьа тюшгенде,
Ана тил – Ата джуртлукъ да этер.
Алай а джуртунда джашагьанлыкыъа,
Тилин унутду эсе,- халкъ ёлдю.
Джуртундан кёчюрюлген халкъ
Къайтыргьа да болур ызына.
Ана тилсиз къалгьан а ушайды
Къуругьан сууну ызына.
Нарт Ёрюзмекни ёмюрлюк джукьусун
Бёлелле бу сагьышларым:
«Къызыл Фукламы бардыла энтда,
Огьесе кёббашлы эмегенле?
Къайдан, кимледен чыгъады
Ана тилибизге къоркьуу?»
Ёрюзмек, не джашырыу энди:
Излесек – боллукъбуз
Не джаны бла да ёсерге, айныргьа.
Терслик туудукъларынгдады, тюзюн айтыргьа.
Уруш бизге, кес бизни:
Кереклисича, тыйыншлысыча
Туталмайбыз кесибизни.
Алай а,
Ангылагьандан ангылай барабыз:
Ана тил, джукъ да джокъду сенсиз,
Джокъ да джукъду сени бла.
Сен – бирсе. Биз – сенбиз.
1983
БИР ТАМЧЫСЫМА
Мен бизни поэзияны тюнгюч уланы
Не къартлыкъ джашы тюлме. Анга къууанама.
Ауалы-ахыры болмагьан поэзиябызны
Байсан джангуруну бир тамчысыма.
Алай а, билмейме,
Кырдыкны, мюрзеуню, огьесе чыгьанакъны
Чыгьарынамы боллукъма себеб?
Иги джорала уа этеме.
1984
АРА-ЭНЧИ БАЧХАБЫЗ
Поэзия – ара-энчи бачхабыз:
Сюйсенг нартюх ёсдюр,
Сюйсенг арпа, будай,
Сюйсенг гардош, харбуз,
Сюйсенг кёгет терек,
Сюйсенг тюрлю-тюрлю гюлле.
Не сюйсенг да ёсдюр,
Сюйсенг чачыб, сюйсенг джоппу.
Къалай сюйсенг да, не сюйсенг да ёсдюр.
Джангыз
Тели хансны ёсдюрме ансы,
Аман хансха кесдирме ансы.
Поэзия – ара-энчи бачхабыз.
1984
КЪАРЧА
Ана тилими тузун джаладым
Туугьан джерими сууун ичер ючюн.
...Къадау ташха къабланыб джыладым:
Джашадым, ёлдюм ма бу джер ючюн.
Джюрегими кесим кесдим, таладым
Дуния малгьа алданмасын деб.
Сезимлериме къатылыб турдум
Джуртха сюймеклик алда болсун деб.
Халкъымы кёбюсю къырылыб,
Атасыз-анасыз, джуртсуз къалгьанымда да,
Ёксюзме, эссизме, насыбсызма дерге
Ана тилибизге ырысладым.
Ана тилимде табдым халкъымы
Къанын-джанын, ёлгенин-сауун да,
Ана тилимде табдым джуртуму
Агьачын-ташын, доммайын-бууун да.
Ол – къыбылада да къыблама болду
Тарихибизни кёргюзтюб тургьан,
Ол къыямада да къыблама болду
Къутулур джолубузну кёргюзтюб тургьан.
От тёбеси болуб да къалды
Ишлеген юйюбюз, джыйгьан байлыгьыбыз.
Тенгизде батмады, тюзде къалмады
Ана тилибиз – байрагьыбыз.
Ана тилибиз сакълады бизни,
Биз да кюрешдик сакъларгъа аны.
Кимлеге болса да къошулуб къалмай,
Аны сыйладыкъ. Аны ючюн сайладыкъ
Джуртубузну – мийик тауланы.
Талай кере тюшдю бизге джуртсуз къалыргъа,
Анча кере хорлам бла къайытдыкъ.
Ана тилибиз саулукъда
Ёлмезлигибизни ангыладыкъ.
Ана тилими тузун джаладым
Ата Джуртуму сууун ичер ючюн.
...Къадау Ташха къабланыб джыладым –
Туугъаным, ёлгеним да ма бу джер ючюн.
1984
АТА-АНА
Ата — Джурт.
Ана — Тил.
Экисинден къуралады джан.
Экисинден къуралады адам.
Экисинден къуралады халкъ
Алай а,
Болмаса ангы-эс
Ата, Джурт да,
Ана, Тил да,
Джан, адам, халкъ да,
Бары да — тас.
1984
СЁЗЛЕ – ДЖИНЛЕ
Кёкюрек — кёк,
Джулдузла — кёзле.
Кюн — джюрек,
Джинле уа — сёзле.
1984
БИЗДЕН А НЕ КЪАЛЫР ТУУДУКЪЛАГЪА?
Аналадан Ана тил къалды,
Аталадан Ата джурт къалды.
Ариу табигьат, кийик саулукъ къалды,
Къан-джан тазалыкъ къалды,
Адет-намыс, адамлыкъ къалды,
Баш бошлукъ, эркинлик къалды,
Бирлик къалды, къраллыкъ къалды.
Бизден а не къалыр туудукълагьа?
1984
СЕН ЭНТДА ДЖАШНАРСА...
Анала кетселе да Ана тил къалады,
Атала кетселе да къалады Ата джурт!
Дуния кёзюудю. Бизники тёзюудю.
Сен энтда джашнарса Таулу халкь, Алан джурт!
1984
КЪАЗАКЪ БЁРЮ, БЁРЮ ТОН ДА БОЛДУМ
Орта Азияны бачхасында туудум,
Къычырыгъым уятды Евразияны.
Поэзияны къазакъ бёрюсю болдум,
Бёрю тону да болдум Поэзияны.
Къарачайлы эркиши болгъаны ючюн,
Джанлыдан да эрши кёрдюле.
Джандет джуртун къолгьа джыяр ючюн,
Джесирлеб тюзлеге сюрдюле.
Кау-куу этиб чачдыла анда,
Артда бирге джыйылыры къалмазча.
Къарачай деб не тил, не миллет
Джер джюзюнде ёмюрде болмазча.
Бойнубуздан тагъылгъан ит болгьандан эсе,
Бёрю болургъа разы болдукъ,
Къул-къарауаш болуб джашагьандан эсе,
Ёлю болургъа разы болдукъ.
Не айтырыкъ эселе да ахратда,
Джашаугъа, заманнга кёре тюрлендик.
Дуния ит болуб чабхан сагьатда,
Биз да бёрю болуб чабаргъа тюзелдик.
Тас болмай къайытдыкъ ызыбызгьа —
Кавказыбызгъа къучакъны джая.
Минги Тау этегинде бёрю улугьаны
Джауларыбызны энтда санларын къыяд.
Бизге энтда джанлыгъача къарайла,
Бир кишиге болмасакъ да хыянат.
Бойсунургъа унамагьан миллетбиз —
Къарачай халкъ уллу Аллахха аманат!
Бюгюнюбюзню, тамблабызны да эсгере,
Эсгере кёбюбюз къалгъан Азиябызны,
Поэзиябызны къазакъ бёрюсю болдум,
Бёрю тону да болдум Поэзиябызны.
1984
СЕЗИМИМЕ-ОЮМУМА
Сёз белляугъа бёлейим,
Китаб болуб кёрейим,
Халкъкъа джараб кёрейим,
Сенден алгьа ёлейим.
1984
Лайпанланы Билалны Ана тилибизге аталгъан назмулары.
Ючюнчю томундан.
СЁЗНЮ ДАРАДЖАСЫ
Айтылгьынчы — сёз мени къулумду.
Айтханымдан сора — мен аны къулума.
Алгъа — сёз ызымдан келеди,
Артда сёз аллымда барады.
Назму алай къуралады.
Сёз — менден онглуду.
Сёз — менден тамадады.
Мен сёзню сыйлайма,
Сайлайма,
Алай а, ангылайма:
Сёз — Аллахданды,
Сёз — Аллахды.
1985
СОРА ХАЛКЪБЫЗ, АДАМБЫЗ
Къарачайгьа эте эсек алгъыш,
Къарачайча эте эсек сагъыш,
Къарачай тилде селеше эсек,
Халкъбыз, Адамбыз деб кюреше эсек —
Сора – Халкъбыз, Адамбыз.
1986
ДУНИЯНЫ ТАМАЛЫ
Ання – Ана – Ана Тил.
Аття – Ата – Ата Джурт.
Мен. Сен. Миллет.
1990
ШАЙЫРНЫ СЁЗЮНЕ БАГЪА
Аны шийир хазнасына
Былай деселе керек:
Къарачайны Къадау Ташы
не да
Джуртда Джангыз Терек.
1990
Лайпанланы Билалны Ана тилибизге аталгъан назмулары.
4-чю томундан.
ДЖАШАСЫН МАЛКЪАР-КЪАРАЧАЙ
Мен назмуму джазама?
Огъай.
Мен джазама дуа…
Халкъыма.
Мен джазама дуа…
Джуртума,-
Къууанч бла, насыб бла, сау-эсен,
Джашасын дей, Малкъар-Къарачай.
Уллу Аллахдан тилегим
Иймандан сора буду джангыз.
Тохтаса да, арыб, джюрегим
Ол дунияда да тилегим
Бу боллукъду Аллахдан джангыз.
1992
Лайпанланы Билалны Ана тилибизге аталгъан назмулары.
5-чи томундан.
НАЗМУЛАРЫМЫ АТАМА ОТХА
Айтыр сёзюмю Аллах ауузума салмай,
Къыркъ джыл джашадым.
Ушадым…
Билмейме, кимге, неге?
Неди да ол сёз?
Ол Сёз а – Аллах.
Керахат, харам назмуларымы
Барын харам этеме энди.
Аллахны нюрю болмагъан сёзледен
Не хайыр, не магъана?
Аллах деген Сёзден башха
эмда
Аллахны Сёзюнден башха
Нюркъанат керамат сёз джокъду.
Гюнах, харам назмуларымы
Барын атама отха.
Джаханим отундан къутхарама кесими.
Аллах дейме,
Аллаху акбар дейме,
Ля иляха илляллах дейме.
Таубагъа къайытама, айтама:
Я Аллах, къарыусузлугъуму кёр:
Иман бер,
Иман бер,
Иман бер.
1995
ИТ БЛА БЁРЮНЮ АРАСЫ
Кесин сынджыргъа уруб чабады ит.
Сынджырдан ычхыныргъа излебми? Огъай.
Ол эркинлени излейди къабаргъа,
Эркинликди аны джюрегин джаргъан.
Ол джауун сынджырда тюл,
Сынджырсызлада кёреди.
Олду къыйынлыгъы.
Ансы джауун сынджырда кёрген ит,
Сынджырын юзерге кюрешген ит,
Ол ит тюлдю, бёрюдю.
1995
СЁЗ
Къургъакъ сёз, бош сёз
Къуу терекге ушайды.
Андан кишиге хайыр джокъду,
Заран келтирирге уа боллукъду.
«Терек аусун юсюнге» деб, къаргъыш да барды.
Алай а, ёрё турукъну
Отха салсанг, джылыу бериб онгдурмаса да,
От тылпыу этер.
Бош сёз а шайтан джелге ушайды.
Болгъанны къатышдырыргъа боллукъду.
Табигъатда хар нени барды магъанасы.
Магъанасыз сёз айтылмазгъа керекди,
Магъанасыз иш да этилмезге керекди.
Бош сёз бла бирге адамны кючю да кетеди,
Бош сёз бла бирге адамны сыйы да кетеди.
Сёз игиликге буруллукъ тюл эсе,
Джашау чархын бурлукъ тюл эсе,
Ауруугъа, ёлюмге, палахха буруу боллукъ тюл эсе,
Сора ол туумаса игиди,
Аууздан чыкъмаса игиди.
Сёз аууздан-тилден тюл,
Джюрекден-кёлден чыгъаргъа керекди.
Иги Сёз – Аллахды эмда Аллахдан келген Сёздю,
Хакъ джолну, керти джолну кёргюзтген Сёздю.
Бизни сёзюбюз да Аны ызындан барыргъа керекди.
Сёзню кючю магъанасынданды.
Къалгъан субайлыкъгъады.
Бош сёзден, шайтанданча, сакъланайыкъ.
Иги сёзден къатлана эсе джашау,
Бош сёзден башланады ёлюм.
1995
ДЖЮРЕК БЛА НАЗМУ
Ауругъан джюрекден тууады сау назму.
Къыйналмагъан джюрекден шийир джаратылмайды,
Джаратылса да, ёлюб джаратылады ол.
1995
АДАМ БОЛУР ЮЧЮН
Адам болур ючюн
Джюрегинги, юсюнгю да
Тохтаусуз тазалаб турургъа керексе.
Алайсыз,
Къурумдан толгъан оджакъдан,
Не да балчыкъда тонгуздан
Башхалыгъынг болмай къаллыкъды.
1995
ХАЛКЪ ДА, ДЖУРТ ДА УЛЛУ АЛЛАХХА АМАНАТ!
Мен джазгъан –
Шийир-назму тюлдю.
Бу къатышхан, шайтан дунияда да ислам джамагъат къураб,
Чайкъалгъан тенгизни ичинде да джашил айрымкан болуб,
Гяуур къралны ичинде да муслиман джумдурукъ болуб,
«Аллах-Адам» деб, «Аллаху акбар» деб, джашагъанлагъа
Тилекди, дууады бу.
Джаратхан Аллахны айтханына сыйыныб,
Гюнахдан, харамдан кеслерин тыйыб,
Къураннга, шериатха, намысха бойсунуб,
Ёмюрлюк ораза тутханлагъа
Сары ашды бу.
Хакъ кертисин излегенлеге,
Тюзлюк, Эркинлик деб, сермешгенлеге,
Сюрюу болмай, Халкъ болургъа тырмашханлагъа,
Хайыуан болмай, Адам болургъа кюрешгенлеге,
Бир орайдады бу.
Бир Аллахха, ислам диннге кертиликни,
Ата Джуртха, Ана тилге сюймекликни,
Кёкге, Джерге, табигъатха, адам улугъа сюймекликни
Къорлугъуду бу.
Мен джазгъан – шийир-назму тюлдю – джазыуду.
Аны таша Кюч мени къолум бла джазгъанды.
Ол айтханнга мен тыйыншлы болурма деб базгъанды.
Ол айтханнга мен тыйыншлы болалмадым.
Ол айтханны, къошмай-къоратмай, тюзюча джазалмадым.
Джер бал чибинча, джерден джыяргъа кюрешдим балны,
Ангыламайын илхамны, Кёкден келген халны.
Джер сёзлеге сыйындыралмадым Кёкню,
Алай болса да, аман этмегиз кёлню:
Кимге болса да, къачан болса да ачылыр керамат.
Халкъ да, Джурт да уллу Аллахха аманат!
1995
ТЫШ КЪРАЛДА
Джюрек менден, мен джюрекден бошагъанбыз,
Талагъы тургъан атха ушагъанбыз.
Хакъ бла Халкъны бир этерге кюреше,
Иманлы назмучуну борчун ол затда кёре,
Ёлгюнчю шайтан бла сермеше джашагъанбыз.
Бирлеча, джаныбыз саулай ёлмедик,
Сыйсызлагъа сый, махтау бермедик.
Алагъа къул болуб, къуллукъчу болуб,
Ала берген къуллукълагъа кирмедик.
Хоу, джаныбыз саудан ёлюб къалмадыкъ,
Имансызлагъа джалынчакъ болмадыкъ.
Ибилис-шайтан-гяуур айтханча тюл,
Аллах айтханча кюрешдик джашаргъа.
Замансызлай джарылса да джюрек,
Аллахданды умут эмда тилек:
Ол гюнахларыбызны кечер.
Джаныбыз джаннетге кёчер.
Дин къазауатда болгъанбыз шейит.
Ёлгенбиз адамны шайтандан къутхара.
Уруш этгенбиз къама бла тюл, къалам бла –
Бизни кючюбюз джетген да ол эди.
Джашадыкъ, ёлдюк Халкъ ючюн, Джурт ючюн.
Ахыр кюннге уа тюбейбиз тыш джерде, гяуур ичинде.
Алай а Халкъ, Джурт эсибиздеди-кёлюбюздеди:
Тёнгек мында къалса да, джан кетерикди ары...
Умутла тангы, сакълатыб турма, джары.
1995
ШАЙЫР
Башы – Хакъ,
Къанатлары – Джурт бла Халкъ,
Адам улуну тюшюндюре, кёллендире, ёрге тарта,
Джюрекледе иги сезимле къозгъай,
Кёк бла Джерни арасында келечи борчун тындыра,
Бир азан тауш, бир турна таууш эте,
Нюр джарыкъгъа учуб баргъан
Къанатлы.
1995
СЫЙРАТ КЁПЮРДЕ АЙТЫЛГЪАН НАЗМУ
Аллахны, адамны аллында да кёлюм – рахат.
Билелле:
Билал хаджи – иманлы шайыр – терсликни унамазлыгъын.
Ашалгъан джюрегим бла намазлыгъым
Дунияда, ахыратда да ол затха болурла шагъат.
Аллах берген иман, дин ючюн,
Аллах джаратхан адам ючюн,
Тукъумум-къауумум-халкъым ючюн,
Юйюм-хоншум-элим-Джуртум ючюн,
Джер ючюн, Кёк ючюн, хар джюрек ючюн,
Къазауат этдим кече-кюн да шайтан бла.
Аны къурутургъа кюрешдим джюрекден да, Джуртдан да.
Сакъларгъа, джакъларгъа кюрешдим диними, тилими да,
Иман бла кетгенни, келгенни, келликни да.
Тюненебиз, бюгюнюбюз, тамблабыз ючюн,
Кёкле, Джерле, Кюнле ючюн,
Юч Ай бла джети джулдуз ючюн,
Джангы Ай бла джулдуз ючюн,
Бу дуния ючюн, ол бир дуния ючюн да,
Хар бир адам ючюн, бютеу адам улу ючюн да,
Сюркелген, джюрюген, джюзген, учхан ючюн –
Табигъат ючюн, бары ючюн,
Бары да нюрлю болур ючюн –
Джашадым, сермешдим, ёлдюм.
Аллахны, адамны аллында да тазады кёлюм.
Туудум джуртдан узакъда – сюргюнде,
Эркинлик, Тюзлюк – иннетим хар кюнде.
Аны ючюн тюшдюм джангыдан сюргюннге.
Сюргюнде туудум, сюргюнде ёлеме.
Алай а, билеме:
Бир керти назмучу, тарихчи тууар,
Кертисин Кязимча, Исмайылча джазар.
Мени да эсгериб, «гюнахы къурусун» дер,
Ол заманда джаным рахатланыр, уюр…
Я Аллах, иман бла джашатханынгча,
Манга иман бла кетерге да буюр.
Халкъыма уа - мийик Джуртунда
Динине, тилине эркин болуб,
Кесине, джерине – джазыууна ие болуб,
Къууанч бла, иман бла джашар насыб бер.
Бу ахыр тилегимди, я Аллахым, кёр.
«Аджашхан джарлыны тилегиди»,- дер да,
Джарылгъан джюрекни тилегиди»,- дер да,
Аллах сёзюмю къабыл этер.
Инша Аллах,
Алгъышым, тилегим халкъыма джетер.
1995
АЛЛАХ БЛА СЁЛЕШИРГЕ ИЗЛЕСЕНГ…
Кърал бла кърал тилде,
Хоншу бла хоншу тилде
Сёлеширге боллукъса.
Алай а,
Аллах бла,
Джангыз да ана тилде –
Ол иш этиб сеннге берген тилде –
Сёлеширге керексе.
Алайсыз
Ол сени «ангыламаз».
Башха тилни келечи этсенг,
Аллах сорур:
Мен берген тилни
Сакъламай, джакъламай, къатламай,
Унутубму къойдунг, тас этибми къойдунг,
Думп этибми къойдунг?
Не айтырса ол заманда?
Эм игиси,
Эм тыйыншлысы –
Аллах бла
Аллах берген Джуртдан
Аллах берген тил бла
Сёлешсенгди. Ол заманда
Дуанг-тилегинг къабыл болургъа да болур.
Аллах да къууанады, разы болады
Ол берген динни,
Ол берген тилни,
Ол берген джуртну –
Ол берген затланы барын,
Ол аманат этген затланы барын –
Шайтандан, гяуурдан хыянат джетдирмей,
Сакълагъаннга, джакълагъаннга, къатлагъаннга.
Аллахха джолну
Аллах берген затлагъа таяна
Табарыкъса джангыз.
Аллах бергенни къурутханнга уа –
Анга уа –
Аллахха джол джокъду.
Аллахдан болушлукъ да джокъду.
Динин, тилин, джуртун, халкъын
Джоюб кюрешгеннге,
Эки дунияда да юлюш джокъду.
Бек уллу къыйынлыкъла, палахла сакълайла аны.
Ой алан, иманынг бар эсе,
Бу затлагъа иги сагъыш эт.
1995
САУ КЪАЛ, МАЛКЪАР-КЪАРАЧАЙ!
Бюгюлмейин чыдар ючюн,
Къыйынлыкъгъа, палахха,
Хар къуру да мен тиледим
Иман насыб Аллахдан.
Аллахданма, Аллаххама
Джокъду къоркъууум мени.
Назмума да къоркъуу джокъ -
Барды тамгъасы, эни.
Аллахданма, Аллаххама
Алда – джулдузу бла Ай.
Ёлюм джокъду – кёлюм токъду,
Сау къал, Малкъар-Къарачай.
1995
ТАУ ШИЙИРНИ БИЙИМЕ МЕН
Кюнсюзлени кюнюме мен,
Юйсюзлени юйюме мен.
Уллу Аллахха къуллукъ этген,
Тау шийирни бийиме мен.
Нюркъанат таза джанлагъа
Учар-къонар бир джерме мен.
Джакъсыз, умутсуз къалгъаннга да –
Кёллендирген бир джырма мен.
Тамыр Къадау Ташха ийсе да,
Кёкге тартады Терегим.
Хира дорбуннга ушайды
Джумдурукъ тенгли джюрегим.
Кёк бла Джерни арасында,
Хакъ бла Халкъны арасында,
Эки дунияны арасында
Келечиди мени сёзюм.
Ауалдан Ахыргъа дери,
Ташдан джулдузгъа дери,
Ташадан туурагъа дери,
Болгъандан боллукъгъа дери
Барын аулайды кёзюм.
Тилек, зикир да этеме,
Ийнар да, кюу да этеме,
Тюзлюкге тартама орайда,
Терсликге къаршчыма хар къайда.
Хакъ бла Халкъны тюбешдирген,
Аланы бир тилде сёлешдирген,
Аланы бирикдирген-бирлешдирген, -
Аллахны, Адамны аллында да – буду борчум.
Игиликни, Эркинликни,
Джигитликни да юйюме мен.
Уллу Аллахха къуллукъ этген,
Тау шийирни бийиме мен.
1995
НАСЫБ ДЕГЕН – ОЛДУ
Файгъамбар чакълы бир джашагъаннга,
«Аз джашады»,- деб, къыйналгъан – гюнахды.
Джашаугъа, ёлюмге да,
Хар кимге, хар неге да
Оноу этген – Аллахды.
Аллахны джолунда эсенг,
Къуран – кёлюнгде, къолунгда эсе,
Иман бла джашай эсенг, иман бла кете эсенг,
Джанынгы Хакъ Кертиге къурман эте эсенг,
Сора, джукъгъа къыйналма.
«Айтханыма тынгыламайла,
Айтханымы ангыламайла»,-
Деб да, джюрексинме, кюйме.
Файгъамбарны да болгъанды аллай кёзюулери.
Аз-кёб джашагъанда тюлдю иш.
Ол берилгенни къалай джашадынг,
Ангынг-акъылынг-эсинг,
Иннетинг-сёзюнг-ишинг,
Джюрегинг къой, тёнгегинг
Кимге, неге къуллукъ этдиле?-
Ма андады иш.
Хакъ бла Халкъны бир этер ючюн кюрешдингми?
Кесинги-юйдегинги-хоншунгу-тийренги, джууукъну-узакъны
Керти муслиман этер ючюн кюрешдингми?
Ма андады иш.
Адамча – муслиманча,
Аллах Къуранында буюргъанча,
Джашадынгмы? Къалгъанланы да
Алай джашаргъа чакъырдынгмы, кюрешдингми?
Андады иш.
Джашауну магъанасы – олду.
Адам болууну джолу да – олду.
Эки дуниядан да юлюш берлик – олду.
Насыб деген – олду.
1995
КЪАРА ТАНЫ, КЪАРА ДЖАЙ
Ой Алан, къара таныгъан Кюн, Ай Халкъындан -
Къарачай халкъындан болгъанынгы - унутма.
Тейри халкъындан болгъанынгы,
Тейри адамы болгъанынгы - унутма.
Ой Алан,
Къара билген, алгъа къарай билген,
Къаара халкъынданса – къара джай.
Аллахны аманаты, буйругъу
Халкъынга ат болуб бегигенди – Къарачай!
Буюрулгъаныча, илму халкъы, билим халкъы болалсакъ,
Бизге джууукъ боллукъду джулдузу бла Ай.
Этер ишибиз атыбызда джазылыбды:
Къарачай – къара джай, къара джай.
Ой Алан,
Кюн, Ай халкъынгы – Къарачай халкъынгы
Унутма,
Кюн, Ай тилинги – Къарачай тилинги
Унутма,
Къар, Ай джуртунгу – Къарачай джуртунгу
Унутма.
Сен къайсы халкъдан болгъанынг –
Атынгдан огъуна белгилиди.
Алан Къарачай – АЛАН КЪАРАЧАЙ –
Бу бир ышанды, белгиди.
Билим бла хорларыкъбыз шайтанны…
Къууандырырынг келе эсе тукъумунг Лайпанны,
Разы этеринг келе эсе къауумунг Адурхайны,
Палахладан къутхарыргъа излей эсенг
Халкъынг Малкъарны-Къарачайны
Сора, ажымсыз билимли бол –
Къаара таны, къаара джай.
Джангыз билим бла, илму бла
Сакъланныкъды, джашарыкъды,
Айнырыкъды Малкъар-Къарачай.
1995
Я АЛЛАХ, САКЪЛА, ДЖАКЪЛА ЭМДА КЪУТХАР
«Къыйынлыкъ кесимдеди – аны кёрмезге джокъду амал»,-
дейме мен,- шайыр эмда хаджи Лайпанланы Билал.
Бир кёзюуде – билмегенликден тюл – кесими аманлыгъымдан
Аллах харам этген затланы этгенем халал.
Чагъыргъа – джюзюмдю деб, къахмеге – мёлекди деб,
Джашлыкъда джашаб къалыргъа керекди деб,
Адет-намыс демей, сууаб-гюнах демей,
Терсейгеннге келед палах демей,
Сынджырдан ычхыннган итге ушаб, тебрегенем джашаб.
Джангыз тюлем. Меничала кёбелле халкъда -
Къоркъмагъанла намысдан, Хакъдан.
Бир кёзюуде аязыдым да, сора
Кёрдюм кесими, джаш тёлюню, халкъны:
Бир къауумубуз – шайтанлача,
Бир къауумубуз – хайыуанлача.
Бир къарала да бизге сюрюучю болуб,
Маскелери да бизге юрюучю болуб,
Бары да бизни къууучу болуб.
Сиясетчилери да бизге хыйла эте,
Хыйнычылары да бизге хыйны эте:
«Къатышдырыргъа-къурутургъа керекди
быланы динлерин-тиллерин-тарихлерин,
Думп этерге керекди быланы намысларын, адетлерин,
Алыргъа керекди быланы ангыларын-эслерин,
Къул этер ючюн, манкъурт этер ючюн кеслерин.
Быланы адам, халкъ тюрсюнлерин алыргъа керекди,
Ичкичиликни, къахмеликни джаяргъа керекди,
Быланы мал, хайыуан этерге керекди –
Минерча, джегерча, кесерча…»
Бу затланы кёрдюм да, титиреб тюшюндюм. Къайытдым
Диниме, тилиме, халкъыма, джуртума.
Болгъанны болгъаныча, тюзюча айтдым.
Ич, тыш шайтандан, кяфырдан – хар бир палахдан,
Я Аллах, сакъла, джакъла эмда къутхар бизни.
1995
АЗАН БЛА НАЗМУ
Азан бла Назму бирди.
Аланы джанлары нюрдю.
Аланы Аллахлары бирди.
Аланы къуллукълары бирди:
Ала бир Аллахха этелле къуллукъ.
Къара джин бла, шайтан бла тохтаусуз сермешелле,
Адам джюрегин уятыб, уялтыб, сагъайтыб кюрешелле,
Чакъыралла муслиманлыкъгъа-адамлыкъгъа –
Игиликге-тазалыкъгъа-халаллыкъгъа.
Аллах бергенни таза сакъларгъа, джакъларгъа, къатларгъа,
Аллах кёргюзтген Хакъ джолда барыргъа, атларгъа.
Къалгъанланы да ол Джолгъа чакъырыргъа –
Тюшюндюрюрге, кёллендирирге – иманландырыргъа.
Бу затда кёреме борчларын
Имамны, азанчыны, шайырны да.
Биринчи азанчыны иннетин, атын да джюрютген
Шайырма мен.
Аллахны аты бла чакъыра Хакъгъа,
Назмум азанча джюрюсе Халкъда –
Ол заманда тынчайырма мен.
Бирдиле назму бла азан.
Бирдиле имам бла озан.
Азан, назму да белгили этелле
Джууукълашханын Намаз замаН.
Адамны Хакъгъа къуллукъ этерге
Чакъыралла азан да, назму да.
1995
ДЖАНГЫ ДУНИЯНЫ КЪУРАЛЫУУ
Сёзлени бёлюмлеге бёлсенг,
Бёлюмлени да харифлеге чачсанг,
Аланы да магъаналарын ачсанг,
Сора,
Джангыдан, башха тюрлю джыйсанг…
Андан да игиси –
Аланы кеслери сюйгенча чачылыргъа къойсанг,
Кеслери сюйгенча джыйылыргъа къойсанг,
Кеслери сюйгенча учаргъа къойсанг,
Кеслери сюйгенча джашаргъа къойсанг,
Башларына бош этиб, азат этиб къойсанг,-
Ол заманда къуралады шийир.
Ол болады аламат, сейир.
Ол заманда битеди сёзлеге къанат –
Ачылады таша, тамаша, керамат.
Джайылады нюр.
Кёкден эннген аятла бла
Джюрекден чыкъгъан назмула
Болалла бир.
Джууукълашалла
Джети къат Кёк, джети къат Джер.
Джангы дуния къуралады.
Джангы джашау башланады.
Джаны болгъан бары
Тилленеди, нюрленеди, кёлленеди.
Джаны болмагъаннга да киреди джан.
Атады Танг. Тюрленелле халла:
Эски ызына къайытады суу.
Магъанасын табады сёз.
Магъанасын табады адам.
Хар не да ачыкъ, хар не да – джалан.
Къуйругъун къабады джылан.
Джангыдан джаннетге тюшелле
Адам бла Хауа.
Сёзле да айланалла учуб,
Къаргъалача тюл,
Къарылгъачлача, кёгюрчюнлеча да тюл,
Мёлеклеча.
Дуния да, адам да, сёз да – джангы.
Дуния да, адам да, сёз да – иги.
Кёк – чууакъ, кёл – рахат.
Табигъат – джашил.
Суула – таза…
Сыфырдан башланады хар не.
Джангыдан башланады хар зат.
1996
НАЗМУ
Тейри улу да, бёрю улуу да – Мен.
Къадау Таш да, Джангыз Терек да – Мен.
Ата джурт да, Ана тил да – Мен.
Ачыкъ сёз да, таша магъана да – Мен.
Хакъ ючюн, Халкъ ючюн сермешген да – Мен.
Джашагъан-Ёлген-Тирилген да – Мен.
Кёк бла Джерни арасында Келечи да – Мен.
Кюу да, ийнар да, тилек да, дуа да – Мен.
Гъаршда джазыу да – Мен.
Сын ташда джазыу да - Мен
Тёнгек да, джан да – Мен.
Джаханим, джаннет да – Мен.
Тутмакъ да, Тёре да – Мен.
Ауал да, ахыр да – Мен.
Джашау да, Ёлюм да – Мен.
Ахырзаманны келтирлик да – Мен.
Ахырзамандан сора къаллыкъ да – Мен.
Эски дуния да – Мен.
Джангы дуния да – Мен.
Эки дуния да – Мен.
Дуния, ахырат да – Мен.
Къыяма, Къыямат да – Мен.
Мени къурагъандан да уллума Мен.
Аны танытхан да, джашатхан да – Мен.
Кёк, Джер да – Мен.
Кёкдеги, Джердеги да – Мен.
Хар не да – Мен.
Мен. Мен. Мен.
Мен.
Мен.
1996
ШКОЛ ДЕФТЕРЛЕДЕН (1962-1972)
КЪАДАР
Гитчеле англамайла мени.
Уллула да англамайла мени.
Устазла да англамайла мени.
«Неге къыйналыб кюрешесе?
Кимге керекди сени назмуларынг?»-
Ма аланы сёзлери.
Шорбат чыпчыкъгъа сорама:
«Мени джазгъаным керекмиди сеннге?».
Назмула тюл, будай бюртюкле
Излейди ач къанатлы менден.
Итге сорама:
«Мени джазгъаным керекмиди сеннге?».
Ол а, сюек излейди менден –
Эти бла болса артыкъ да иги.
Кишдикге сорама:
«Мени джазгъаным керекмиди сеннге?».
Ол а сют сакълайды менден,
Сют башыгъа да джокъду огъайы.
Сора мен къанатлыгъа сорама:
«Къарындан башха къайгъы джокъ эсе,
Нек зауукъланаса кёкде учуб,
Нек джюуюлдейсе терек бутакъгъа къонуб?».
Итге сорама:
«Сюегинг да бар. Табагъынг да ашдан толу.
Дагъыда юресе, улуйса, чабаса.
Не ючюн?».
«Кишдик, сен а нек омакъланаса?
Кесинги хар кимге ышыб, мурулдаб, макъырыб,
Не излейсе? Не джетмейди сеннге уа?».
Эй шохларым, бизге тынчлыкъ бермеген,
Барыбызгъа да джетмеген барды бир зат.
Олду манга да джаздыртхан назму.
Аны не болгъанын а айталлыкъ, англаталлыкъ тюлме мен да.
Айталла: сени киши ангыламайды сора
Сен кимге джазаса назму?
Бир адамгъа керек тюлдю сени джазгъанынг.
Мен да айтама алагъа:
Ангыламай эсегиз, ангылаялмай эсегиз,
Мени не терслигим барды да анда?
1968
МЕН КИМГЕ ДЖАЗАМА НАЗМУ?
Мен Аллахха джазама назму.
Мен Аллахха салама махтау.
Мен Аллахха береме соруула.
Мен Аллах бла кенгешеме.
Мен Аллах бла сёлешеме.
Аллахдан сакълайма джууаб.
Джашау-Ёлюу-Тирилиу –
Бары Аллахданды.
Джолубуз Анданды, Ангады.
Мен адамгъа тюл,
Аллахха джазама назму.
Тынгылагъан, ангылагъан да Олду мени.
Тюз джолгъа тюзетген да Олду мени.
Назму джазаргъа юретген да Олду мени.
Аллахды манга Тёре.
Кюн не ючюн джанады?
Бизни ючюнмю, кеси ючюнмю, къадары алай болубму?
Адам назму не ючюн джазады?
Бизни ючюнмю, кеси ючюнмю, къадары алай болубму?
Ючюсю да болур.
Назмусу-джыры болмагъан тил - тил тюлдю.
Назмусу-джыры болмагъан халкъ – халкъ тюлдю.
Джыргъа-назмугъа тынгыламагъан,
Аланы ангыламагъан,
Алагъа сый бере билмеген – толу адам тюлдю.
Шийир басхычны джыр-назму атлауучлары бла
Ёрлеб чыкъгъаннга джети къат Кёкге –
Ачылады Китаб – ачылады джангы дуния,
джангы сезим, джангы билим, джангы джашау…
1996
ДЖАНЫ БОЛГЪАН ЗАТЛАДЫЛА СЁЗЛЕ
Сёзлеге аякъла битиб,
Джюрюб айланалла.
Сёзлеге къанатла битиб,
Учуб айланалла.
Сёзледе
Сюркелген да бар,
Сюелген да бар.
Саула да бар,
Ёлгенле да бар.
Сёзле да - адамлача:
Къауум-къауум болуб
Джюрюгенле бар;
Тийре-тийре болуб
Джашагьанла бар;
Къазакъ бёрюлеча
Улугъанла бар.
Сёзле да - джинлеча:
Агъы, къарасы да кёб.
Сёзле-мёлекле да бар –
Тазала-гюнахсызла.
Сёзледе
Узакъ ёмюрлюле бар.
Аджаллары къысха джетгенле да бар.
Сёзню да, тyугъандан сора,
Эчи джашауу барды.
Ушашла бир-барин табалла,
Шийир болалла.
Хунагъа джарашмагьан
Сёзле да кёб.
Сёзлени да къылыкълары бар:
Кими халал, кими харам.
Кими ачыкъ, кими таша.
Кими иги, кими аман.
Кими назму, кими хапар.
Кими буйрукъ, кими джууаш.
Кима эрши, кими ариу.
Сёзледе магьана кёб.
Джети къат Джер.
Джети къат Кёк.
Джети къат Сёз.
Сёзлени кючлери уллу:
Джашау да берелле,
Ёлтюрген да этелле.
Сёз тенгли джашаялмайды адам.
Аллахны Сёзю Къураннга къарайма.
Сёзюмю бёлюб азаннга тынгылайма.
Шийир хазнамдан айырылыргьа излейме.
Ахыр сёзюмю айтыргьа излейме:
Сакъ болайыкъ тилибизге бизле –
Джаны болгъан затладыла сёзле.
1996
ШАЙЫР БЛА КЪАНАТЛЫ
Къанатлы къаяда ишлейди уя,
Не да - терекде.
Ол кёкде ишлеред уя,
Уясы тохтасаед кёкде.
Кюн таякъланы Минги Таугьа чанчыб,
Не да джылы тенгизге чанчыб,
Ай джарыгьын эшиб алагьа,
Джулдуз терезелени ачыб,
Келигиз дерме къанатлылагьа.
Джазыкъла, ала да кесиме ушайдыла –
Кёкле бла, джулдузла бла джашайдыла.
Чууакъ кёкде учуб баргьан къанатлыла,
Шайыр джюрекre не джууукъдула ала!
Кёк чексизди, къанатлы уа - бир бурху.
Ёмюрю да - шайырныкъыча - къысха.
Алай а, биз учууну, учунууну билебиз,
Кёкню ангылатыргьа кюрешебиз дуниягьа.
1996
Лайпанланы Билалны Ана тилибизге аталгъан назмулары.
6-чы томундан.
КЕСИМЕ, ОКЪУУЧУМА ДА
Учузлукъгъа, сыйсызлыкъгъа бошлама джюрекни,
Сакъла, кесме, къуу этме джашилликни, терекни.
Балчыкъ кёлде да кёрюрге кюреш Кёкню,
Саякъ къызда да, къахмени тюл, мёлекни.
Хар нени да – джети къаты – игисин кёрюрге кюреш,
Джюрекни да таза къатын, нюр къатын табаргъа кюреш.
Аны бла сёлеш, аны бла кенгеш.
Джети къатлылла Джер да, Кёк да, джюрек да.
Джети къатдан бирисиди – игиси, нюрлюсю,
Джети къатдан бирисиди – аманы, кирлиси.
Къалгъанла къарайла ол эки къатны къазауатларына –
Къайсы дженгсе, анга къошулургъа хазыр бола, хазырлана…
Дунияда Игилик, Тюзлюк хорларын излей эсенг,
Джюрегингде Игилик, Тюзлюк хорларын излей эсенг –
Ол иги къатха болушургъа кюреш.
Назму китабым да –
Джети къатлы, джети къанатлы бир Сёздю,
Аны нюр къатын, акъ къанатын кёрюрге кюреш.
Аны азбарла, халкъгъа да аны бла сёлеш.
Алай бла хорланныкъды къара иннет, сыйсыз сёз – аманлыкъ.
Алай бла хорларыкъды муслиманлыкъ-адамлыкъ.
1997
КЪАЗАКЪ БЁРЮНЮ САГЪЫШЫ
1
Мен шайырма-поэтме.
Ауаз берген бизледе адетди –
Кесиме, сеннге да айтама:
аман сёлешме, аман аууз ачма,
аман джора этме.
Тёгерекде – хар неде, хар кимде –
Джашыныб тургъан къара кючле барла.
Уятма аланы, чакъырма аланы –
Акъ дуния да къара джинледен толуду.
Адамда иги иннетни, иги сезимни,
Иги сёзню къозгъау, туудуруу,
Адамда джаныуарлыкъны, хайыуанлыкъны тунчукъдуруу, къурутуу,
Адамны
Хакъ кертиге, Хакъ джолгъа тюзетиу, кёллендириу, учундуруу –
Буду шайырны, имамны, хар керти Адамны да борчу.
Шайыр – бал чибинни бир тюрлюсюдю.
Кёк бал чибин да тюл,
Джер бал чибин да тюл,
Сёз бал чибинди ол –
Ана тилни эм ариу, эм нюрлю сёз гюллеринден
Бал джыяды да, дуниягъа чачады –
Олду аны иши.
Алай а,
Шайырланы, бал чибинленича,
Бир четеннге джыяргъа излеген,
Аланы эркинликлерин алыргъа излеген,
Шекер суу бла алдаргъа излеген –
Джангылады.
Шайырны джангыз бир бийи барды – Эркинлик-Тюзлюк-Ариулукъ.
Олду аны учундургъан.
Учургъан эки къанаты да – Игилик бла Халаллыкъ.
Ол ючюсюне къуллукъ этдирген а –
Аны иманлы, бетли, ётлю эмда билимли фахмусу.
Быллай джанладыла шайырла.
2
Ана тилни сёз сынджыры бла
Ата джуртха байланыб тургъан
(Джангыз Терекге, Къадау Ташха тагъылыб тургъан)
Къазакъ Бёрюдю Поэт.
Кеси къазакъ болгъанлыгъына,
Джыйын джанлыды къайгъысы, сагъышы аны.
Анга кёб къыйынлыкъ джетдирген,
Аны хаджирет, абрек, къазакъ этген – джыйын джанлыды.
Джыйын джанлыды дагъыда сагъышы, къайгъысы аны.
Ол къоркъады джыйын джанлы тюб болад деб,
Ол къоркъады Ата джурт итлеге къалад деб.
Барындан да бек къоркъгъаны:
Джыйын джанлы ит джыйыннга бурулад деб,
Аны джашауу, ашауу, излеми да
Сынджыр, тегене, сюек болуб къалад деб,
Мийиклени, кийиклени да къоюб,
Къул джыйыннга, ит сюрюуге бурулад деб.
Аз бола баралла итле бла талашханла.
Кёб бола баралла итле бла джалгъашханла...
Отуз кюмюш ючюн сатлыкъ джолгъа джарашханла,
Тийрелеринден, Тейрилеринден да аджашханла,
Кечим джокъду сизге не дунияда, не ахыратда:
Дин, тил, халкъ, джурт ючюн къазауатда
Душманны-джауну джанына кёчгенсиз сиз,
Бёрю да тюлсюз, ит да тюлсюз сиз –
Сизни атыгъыз амантишди, сатлыкъды,
Тарихни къара багъанасында ол ат бла къаллыкъсыз.
3
Акъны къарадан, бёрюню итден айырыуду иннетим,
Бу Бёрю-Ит, Ит-Бёрю джумхуриетлени чачыуду иннетим,
Къазакъ бёрюледен джыйын къурауду иннетим,
Бир бетли, бир иннетли, бир Тейриге бойсуннган
Къазакъ бёрюледен кърал къурауду иннетим.
4
Мен, Къазакъ Бёрю, улуйма къараб Айгъа.
Мен, шайыр, назму окъуйма къараб Къарачайгъа.
Шийиримде джокъду къаргъыш, барды алгъыш, барды тилек,
Адам улугъа, бёрю улугъанча, урад джюрек.
Къазакъ бёрюча, чынгайды джюрегим Джерден Кёкге,
Чакъыра сизни Игиликге, Джигитликге, Эркинликге.
2003
НАЗМУЧУЛУКЪ НЕДИ?
Мен джазгъанны окъур ючюн
Кёз керек тюлдю;
Мен джазгъанны эшитир ючюн
Къулакъ керек тюлдю;
Не джазгъанымы билир ючюн
Тил билирге керек тюлдю;
Мен джазгъанны ангылар ючюн
Ангы да керек тюлдю;
Мен джазгъаннга ийнаныр ючюн
Не иман, не билим, не илму керек тюлдю;
Джаныуардача джыйы, адамдача сезим да керек тюлдю;
Кераматлы болургъа да керек тюлдю.
Мен джазгъан саулагъа багъышланнган зат тюлдю;
Мен джазгъан ёлгенлеге аталгъан зат да тюлдю;
Мен джазгъан башха дуниялагъа,
Башха тюрлю инсанлагъа,
Башха тюрлю джашаулагъа да джораланмайды.
Мен джазгъан адамгъа, мёлекге, джиннге да тюл,
Аллахха джораланады –
Эм узакъ, эм джууукъ Олду меннге.
Аллахданды, Аллаххады джолубуз.
Олду –
Кёклени , Джерни, заманланы, Аламланы, таша-туру дунияланы,
Алада болгъанны барын
джаратхан, джашатхан, къаушатхан, тирилтген.
Ие, Тёре да – Олду. Анданды умут.
Тилибизни таша магъаналы къанатлы сёзлерин табыб,
Бир-бирине тагъыб, мектуб этиб, ашырама
Ёлюмсюз-ёмюрлюк Аллахха.
Джууаб сакълайма Андан.
Келирми-келмезми, билмейме.
Аллахдан башхала бла мени ишим джокъду.
Ат-бет атасала да, не деселе да,
Ала бла мени ишим джокъду.
Ала тюлдюле мени окъуучуларым.
Ала тюлдюле Тёре манга.
Аллах бла мени арама киши кирмесин –
Не имам, не кърал – бир киши да.
Джазгъанымы мен адамгъа тюл,
Аллаху тагъалагъа джазама. Аны ючюн,
Мени адамла англарламы-англамазламы,
Окъурламы-окъумазламы – манга башхасы джокъду.
Мен назмуларымы
Аллахны аллында тургъанча,
Анга окъугъанча кёреме.
Мени тилими, кесими да джаратхан – Олду.
Халкъымы-Джуртуму-Тилими келечисиме –
Аны да билеме.
Эм алгъа сабийлени беш харифге
Эмда ол харифледен къуралгъан
Аллах деген чексизликге юретирге керекди,
Ызы бла да Аллахны Сёзюне – Къураннга.
Андан сора ана тилде назмулагъа.
Ол заманда сабий муслиман адам болуб ёсерикди,
«Адам не айтыр»,- деб, тюл,
«Аллах не айтыр»,- деб, сагъыш этерикди.
Мен да:
«Адам не айтыр», «кърал не айтыр»,- деб, тюл,
«Аллах не айтыр» деб, джазама джазгъан затларымы.
Мен ангылагъаннга кёре,
Назмучу болуу, назмучулукъ джолу – Олду.
2003
ЭЛЛЕРИМ
Акъ Къалам, Къызыл Къалам,
Акъ джаным, къызыл къаным.
Бу эки элден чыкъгъанды
Ата эм ана джаным.
Хурзугум, Учкуланым –
Адурхайым, Трамым –
Къадау Ташым, Терегим,
Сизсиз мени джюрегим.
Тёнгегим эмда джаным –
Хурзугум, Учкуланым;
Акъ Къалам, Къызыл Къалам.
Сизсиз мени нюр къалам.
Сизсиз меннге нюр къалам.
2003
ШИЙИРНИ КЕЛИУЮ-КЁРЮНЮУЮ
Намаз къылгъанча джазама назму.
Джангыз ол керекди кимге:
Аллаххамы, адамгъамы, кесимеми?
Ким ючюн, не ючюн джазама шийир?
Кимни, нени тюрлендираллыкъма сёзюм бла?
Кимге, неге джоралайма аны?
Джерде, Кёкде, тёгерекде кёбдю ариулукъ –
Кёк-кёк Кёк, чыммакъ таула, джашил табигъат,
Чайкъала тургъан тенгиз, шоркъулдаб келген суула,
Къозула, тайла, сабийле, къызла...
Эмда адам къолу къурагъан ариулукъла:
Юйле, шахарла, кемеле, арбала, арабала, билгесаярла,
Дагъыда была кибик кёб зат.
Алай а, джанлы, джансыз ариулукъланы ичинде
Барына да ушагъан, бирине да ушамагъан,
Хар неден да юлюш алгъан,
Таша, туру дунияладан да кюч алгъан,
Къайдан, къачан, къалай, не ючюн келгенин
Киши да билмеген,
Окъугъанны, тынгылагъанны, кёргенни сейирсиндирген,
Ариу сезимлени, таза иннетни къозгъаб джюрекде,
Нюр къанатла битдириб, учургъан-учундургъан,
Хар къуру да игиликге-тазалыкъгъа-мийикликге кёллендирген
Бир тамаша кюч барды: Назму-Шийир –
Ма ол керамат къудуретни аты.
Ол да Кёкча, Джерча, Таулача, Тенгизча бир зат...
Бар затланы бирича бир зат.
Алай а, ол аланы барындан да алады къарыу,
Барыны ариулукъларын джыяды да кесине,
Джангы ариулукъ болуб къошулады алагъа.
Алай келеди, кёрюнеди Шийир дуниягъа..
2003
ЁМЮРЛЮК НАЗМУ
Соруу-сууалча джюрюген назму,
Сыйрат кёпюрча тартылгъан назму,
Дуния, ахыратча кёрюннген назму,
Иман шахадатча айтылгъан назму,
Дуача джазылгъан назму,
Китабча ачылгъан назму,
Джихад назму, шейит назму,
Хакъ ючюн,
Халкъ ючюн,
Адам ючюн,
Ата джурт ючюн,
Ана тил ючюн
Джашагъан, сермешген, ёлген назму.
Дагъыда тирилген назму,
Аллах къабыл этген
Ёлюмсюз назму,
Ёмюрлюк назму.
2003
ДЖАШАУДА , ШИЙИРДЕ ДА
Исмайылны Минги Тауу
Кязимни Джаралы Джугъутуру
Къайсынны Джаралы Ташы
Билалны Джангыз Тереги.
2003
ТОСКА
Я умираю от тоски по Родине.
Я умираю от тоски по Родному языку.
Я умираю от тоски по Женщине.
Вот это триединая тоска
Бесконечно, постоянно, гложет, душит, убивает меня,
Но никак не может убить, добить:
В глубине сердца остается ещё
Маленькая надежда на возвращение;
Временами она тоже гаснет от сомнений:
А помнят ли тебя там?
А ждут ли тебя там?
А может, это тоска по ушедшей молодости,
По ушедшей жизни?
Ведь уже нет той Родины,
Того Родного языка и той Женщины.
Нет того Времени и того Пространства
И той материи, которая существовала в них.
Ведь это тоска началась уже там:
И на Родине тосковал по
Родине, Человеку, Народу, Языку, Женщине...
Скорей всего, это была тоска по крыльям,
Которые не выросли и наврядли теперь вырастут;
Это была тоска по несостоявшемуся полету в Небо, в Космос;
Это была тоска Человека, осознавшего неизбежность своей смерти,
По вечной, бесконечно прекрасной жизни:
Мир так прекрасен – а ты уходишь.
Белые вершины, синее небо, скалы, реки, леса, зеленая трава,
детский смех, песни птиц... –
Всю эту красоту больше не увидищь, не услышишь.
Да, это великая печаль-тоска с которой человек живет и умирает,
С которой он не хочет и не может смириться,
Но и выхода не видит. Это тоска усиливается с годами.
И от этой невыносимой тоски
Каждый спасается по-своему.
Но рано или поздно волны этой тоски
Настигают, накрывают и уносят человека...
2003
КИЙИК, ШАЙЫР ЭМДА МУРДАРЛА
Кийик къая ранда, шайыр джулдуз ранда
Джашасала да,
Бирини ашы кырдык, бирини ашы джарыкъ
Болса да,
Экисин да ышаннга салыб,
Мараб тургъан кючле бардыла:
Аланы джюреклери къарады, эршиди –
Ариулукъну, адамлыкъны джауларылла ала,
Табигъатны, адамны джауларылла ала.
Джулдузкёз сабийбет джашауну джауларылла ала.
2003
ШАЙЫР
Аны сёзю – намаз керекча,
Ол кеси уа – Джангыз Терекча,
Шийирлери – азат тёлюча,
Джюреги уа – Къазакъ Бёрюча.
2003
ФАТИХАМСА МЕНИ
Кёзюмю кёзлеуюнде,
Сёзюмю сёзлеуюнде,
Ёзюмю ёзлеуюнде,
Эсими эслеуюнде,
Эсгериуюмде;
Ызымы ызлауумда,
Кесими излеуюмде,
Кесими кеслеуюмде,
Билгишча эснеуюмде,
Кёрюуюмде –
ОЛ;
Джазымы джазлыгъында,
Джайымы джайлыгъында,
Къачымы къачлыгъында,
Къышымы къышлыгъында,
Кече-кюн, таша-туру –
Хар къуру –
Сагъышымда, алгъышымда,
Дуамда, тилегимде,
Кёгюмде, джеримде,
Кёлюмде-джюрегимде –
ОЛ:
Кёлюмю тенгизи,
Кёгюмю джулдузу,
Джанымы джангызы –
Къарачай-Малкъар.
Ата-бабам да, балам да, къалюбалам да,
Саламым да, Аламым да, Заманым да,
Ахырзаманым да –
Малкъар-Къарачай.
Сени бла
Cууум, Ташым, Тауум да – Минги,
Джашауум да – Минги,
Ёлюуюм да – Минги.
Ай Малкъар-Къарачай –
Дуамса, Фатихамса мени.
2003
ХАКЪ ПОЭТНИ БОРЧУ
Аллахны Нюрюнден – джанынг,
Аллахны Сёзюнден – сёзюнг.
Хакъ бла Халкъны арасында
Келечилик – буду ёзюнг.
Бир англамай, бир тынгламай,
Ашаса да Халкъ этинги,
Хакъ Кертини айтыб туруу –
Керти борчунг буду сени.
Сайламадынг акъ джолну,
Сайламадынг халкъ джолну,
Сен сайладынг Хакъ джолну.
«Кърал сыбызгъысы да тюл,
Халкъ джырчысы да тюл,
Сен Хакъ шайыры бол»,-
Дедиле акъылманла:
Кязим, Сымайыл, Къайсын.
Хакъ Кертиге къайыталдынг.
Халкъ дертин да айталдынг.
Халкъ Поэти, Хакъ Поэти да болалдынг.
Ибилис джорукъгъа бойсунмадынг,
Шайтан къуллукъгъа алданмадынг,
Къул болургъа унамадынг,
Бойнунгдан итча тагъылмадынг,
Имансызгъа табынмадынг,
Бир кишиге джалынмадынг.
Иннетинг, сёзюнг, ишинг бла да
Бир Аллахха къуллукъ этдинг.
Хакъ Поэтисе Лайпан улу,
Джокъду сый андан уллу.
Азанчыса, назмучуса,
Керти сёзню айтыучуса.
Сен билесе халкъ адетин –
Ол сюймейди Хакъ Поэтин.
Халкъгъа керек – ит бла тюлкю –
Дуния мал, кёзбау, кюлкю.
Алай а сени борчунг –
Джууукълашдырыуду Хакъгъа Халкъны.
Аллах салгъан борчду ол –
Ёлме, толтурмай аны.
2003
ДЖАЗЫУЧУНУ БОРЧУ
Сюрюучю таягъым – кюн таякъды, нюр таякъды,
Сюрюуюм а – харифле, джикле, сёзле, айтымла...
Ала болмагъан джер джокъду дунияда –
Кёкледе, джерде, джюрекледе да ала.
Джайылгъанла къалюбаладан ахырзаманнга дери.
Мени борчум – аланы тас этмей, сакълау.
Борчум – аланы кюн джарыкъдан, нюр джарыкъдан толтуруу.
Сёзню игисин, кертисин сайлаб, сыйлаб,
Нарт сёзле кибик джюрюрча этиу.
Алада игилик, халаллыкъ кёрюнюрча,
Аладан нюр джарыкъ тёгюлюрча,
Сёзню кючю бла адам да тюрленирча –
Игиленирча, нюрленирча –
Мен борчуму бу затда кёреме.
адамны Адам этген иги сёздю – билеме.
2003
КЯЗИМ. СЫМАЙЫЛ. КЪАЙСЫН
Къарачай-Малкъар халкъны барлыгъына, бирлигине,
Шайыр да аны къулу, келечиси эмда ёкюлю болгъанына
Хакъ кёлюм бла ийнаныб, айтама:
Кязим. Исмайыл. Къайсын.
Къарачай-Малкъар тилни барлыгъына, бирлигине,
Шайыр да аны къулу, бийи, келечиси, ёкюлю болгъанына
Хакъ кёлюм бла ийнаныб, айтама:
Кязим. Исмайыл. Къайсын.
Къарачай-Малкъар джуртну барлыгъына, бирлигине,
Шайыр да аны къулу, иеси, келечиси, ёкюлю болгъанына
Хакъ кёлюм бла ийнаныб, айтама:
Кязим. Исмайыл. Къайсын.
Керти Сёзню, Иги Сёзню, Эркин Сёзню
барлыгъына, бирлигине, ёлюмсюзлюгюне,
Шайыр да аны къулу, бийи, келечиси, ёкюлю болгъанына
Хакъ кёлюм бла ийнаныб, айтама:
Кязим. Исмайыл. Къайсын.
2003
КИММЕ МЕН?
Тюлме Гъарб поэти,
Тюлме Шаркъ поэти,
Тюлме Халкъ Поэти,
Хакъ Поэтиме мен.
2003
БИЛЕМЕ
Меннге не джетмегенин билеме:
Иман, иеги эмда акъкъанат иги сёз.
Ёмюрюм аланы излейме,
Ёмюрюм аланы тилейме,
Табалмай, къыйналады джюрегим.
Аны ючюн учалмайма кёкге,
Аны ючюн джокъду меннге тынгы-тынчлыкъ,
Аны ючюн мыдахла Ташым, Терегим.
2003
СЁЗ
Айтхан сёзюмю къулума мен,
Айтырыкъ сёзюмю – бийиме.
Кёкден эннген назму сёзню
Гюнахлы джерде юйюме.
Аллахны Сёзюне тынглайма,
Адамны сёзюне да тынглайма,
Ташха, Терекге да тынглайма,
Джерге, Кёкге да тынглайма,
Джюрегиме да тынглайма –
Англайма:
Сёзден башланнганды хар зат.
Сёз бла байламлыды хар зат.
Сёз бла бошалады хар зат.
2003
КЕРТИ НАЗМУЛА
Джангы назмула, джанлы назмула, эркин назмула.
Бойсунууну, къулланыуну билмеген,
Къулну, бийни арбасына минмеген,
Къулну, бийни арбазына кирмеген,
Аланы халилерине, сыфатларына кёчмеген
Ёзден назмула.
Зулмуну, ётюрюкню кёрюб болмагъан,
Итлени, амантишлени кёрюб болмагъан,
Имансыз джорукъну, къралны кёрюб болмагъан,
Харамны, гюнахны кёрюб болмагъан,
Къуран аятлагъа ушаш Керти назмула.
Зорлукъ этмеген, зорлукъ да этдирмеген,
Джер, джюген, ауузлукъ, кишен билмеген, бичилмеген,
Бир Аллахдан башхагъа къуллукъ этмеген,
Малаикге ушаш,
Учуб джюрюген Кёк-Джер джанла – Боракъ назмула,
Хакъ-Халкъ деген келечи, ёкюл джанла – акъ назмула.
НАЗМУ ДЖАНЫМДЫ МЕНИ
Анда къалай джашай эсем.
Мында да джашайма алай.
Джуртну Тереги, Ташы эсем,
Къарачай поэзияны Къара-Шауайы эсем,-
Къалай унутур мени Къарачай?
Халкъым-джуртум-тилим дегенлей,
Къайытырма деб умут этгенлей,
Узакъ сюргюнде джашадым, ёлдюм.
Туугъан джуртума, элиме
Къуш тюгюча, бир назмум тюшер.
Да алайды –
Къадар тёнгекни айыралады джуртдан,
Джюрекни уа – огъай.
Назмучу кеси къайыталмаса да артха,
Назмусу къайытады джуртха.
Назмум. Олду энди
Хакъ-халкъ ючюн, эркинлик-тюзлюк ючюн,
Душманла, амантишле бла да этерик къазауат.
Мен ёллюк джан – шейит болдум, кетдим.
Аскер сафда назмум къалады – анг джокъ ёлюм.
Ол къалады сизни бла.
Мен да къалама сизни бла:
Назму – джанымды мени.
2003
ЁЛГЕНЛЕНИ ДЖАНЛАРЫЛЛА СЁЗЛЕ
Сёзню да барды джаны.
Джанлары болгъан затлалла сёзле да.
Ала келелле, энелле Кёкден,
Хар не башланнганды Сёзден.
Иги сёз игилик келтиреди,
Сюймеклик сёз – сюймеклик.
Джарыкъ сёз джарыкълыкъ келтиреди,
Аман сёзге уа джокъду кечмеклик.
Сёзле айланалла учуб,
Иги иннетлилени сюелле ала да.
Иманлы джюреклеге кириб,
Солуйла, къууаналла ала да.
Адам тууады, джашайды, ёледи.
Джаны уа къалады сёзде.
Ёлген адамланы джанларылла сёзле –
Бек сакъ болайыкъ алагъа бизле.
2003
ДУУАЛА
Сеннге,
Кёз тиймесин, сёз джетмесин деб,
Адамдан, джинден заран джетмесин деб,
Дуа орнуна джазама бу назмуну.
Сен аны окъу –
Къоба туруб да, джата туруб да.
Дуа этиб, бойнунга такъ,
Азбар этиб, джюрегингде тут.
Эрине эсенг а алай этерге,
Меннге кел да къал.
Мен кесим окъуй турурма аны сеннге,
Ол заманда ол артыкъ да хайырлы болур.
Алай а, эм керекли, эм иги дуа – кесингсе сен:
Мени джаныма джарагъан дуа,
Кёзюмю къаратхан, кёлюмю кёлтюрген дуа.
Сенсе мени Аллах джазгъан дуам.
Тагъыл бойнума, джашын къойнумда –
Кишиге да кёргюзтмейим сени.
Ол заманда кёз, сёз да джетмез.
Сен мени сакълаб, мен сени сакълаб,
Джашайыкъ алай.
ДУУАДАКЪ – АКЪ ДУУА
1
Дууадакъны кёрсем,
Акъ сёзюмю-назмуму дууа этиб,
Аны ол чыммакъ, сыйдам, узун, ёхтем бойнуна
Тагъарым келеди
2
Къара сууну, Къара кёлню, Къара тенгизни,
Къара ташны, Къара джерни юсюнде
Акъ дууача кёрюнеди дууадакъ кеси да.
Табигъатны къара кюнден сакълагъан акъ дууады дууадакъ.
Дунияны къара кючледен сакълагъан акъ дууады дууадакъ.
Джерни-Кёкню акъ дууасы – дууадакъ.
Джашауну акъ дууасы – дууадакъ.
Дууадакъ – акъ дууа.
2003
ДЖАРАЛЫ ДЖУГЪУТУР. ДЖАРАЛЫ ТАШ.
ДЖАНГЫЗ ТЕРЕК.
Джаралы Джугъутур
Джаралы Ташха таяныб,
Сорады
Джангыз Терекге айланыб:
Бизни бла бошалыргъамы тебрегенди
Бир заман, бир джашау, бир дуния?
Тамблагъа не оноу?
2003
ДЖАЗЫУЧУ
1
Не уллу, не кёб магъана барды бу сёзде,
Кёк-Джер магъана барды бу сёзде –
Джаз да, Джазыу да; джаз (буйрукъ), джазыу да.
Джазыучу – джазыу – джаз...
Джаз – джазыу – джазыучу...
Не уллу джууаблылыкъ барды бу сёзде.
Бизге Аллахдан келген борч, буйрукъ:
Джаз. Джазыу. Джазыучу.
Иманы-билими-фахмусу болгъаннга
Файгъамбаргъача келеди ауаз:
Окъу! Джаз!
Окъуйма-айтама-джазама адамны-халкъны тарихин, джашауун.
Окъуйма-айтама-джазама адамны-халкъны къайгъысын-джарсыуун.
Окъуйма-айтама-джазама адамны-халкъны кёлюн, джазыуун.
Джаз. Джазыу. Джазыучу.
2
Кёргюзтеме халкъны тарихин, джашауун.
Айтама халкъны къайгъысын, джарсыуун.
Джазама халкъны кёлюн, джазыуун.
Терс джолдан, ёлюм джолдан тыяргъа кюрешеме аны.
Керти джолгъа, къутулуу джолгъа бурургъа кюрешеме аны.
Меннге борч салгъанды, буюргъанды Хакъ
адамны Адам этерге, сюрюуню да – Халкъ.
– Къалай? Не этиб? Не бла?
– Сёз бла. Сёз – джазыуду.
Сёз бла тюрленникди адамны ангысы-эси –
Гюнахдан, харамдан Адам тыярыкъды кесин.
Сёзню кючюне алай ийнанмагъан адам
Джазыучу болаллыкъ тюлдю.
Иги зат джазаллыкъ тюлдю.
Китабымы, джашаууму да ахырында
Биягъы оюмгъа къайытама –
Хакъ Кертини айтама:
Аллахданды Иги сёз.
Иги сёз – Аллахды.
2003
КЁРЮНЮУ
Бисмилляhир-рахманир-рахим
Джандетли болсун Бабаланы Ибрахим.
Джандетли болсун аны табхан ана да.
Ол акъ сёзню, Ана тилни чыгъарды бетин.
Фахмудан, закийден къуру тюлдю миллетим.
Саулугъунда кёлге келгенни айталмадым,
Нарт джортууулладан бошаб, анга къайыталмадым.
Къайсын айтханнга не къошарыкъма дедим.
Ол алкъын джазарыкъды, джашарыкъды дедим.
Кетди Къайсын, Ибрахим да кетди.
Аланы джылауларын этдим,
Къадау Ташча, къатыб, тынгылаб, чыдаб;
Джангыз Терекча титиреб, къалтыраб, шууулдаб;
Къазакъ Бёрюча Кёкге къараб улудум.
Сора, ёлюб, тирилгенча болдум.
Кёргенча, эшитгенча болдум
«Хасауканы» джазгъан шыйыхны да,
Кязимни, Сымайылны да,
Муссаны, Къайсынны да,
Ибрахимни да.
Джашаулары – джандетде – аламат.
Тау сёзню меннге этдиле аманат.
Мени да этдиле уллу Аллахха аманат.
Аланы саламларын, къамаларын, къаламларын да алдым,
Алай а не ызымдан, не джанымда Адам кёрмей къалдым.
«Аллах болсун биргенге,- дедиле,
Иги сёз болсун нёгеринг,- дедиле.
Сеннге къошуллукъ да чыгъар,
Ызынгдан келлик да чыгъар. Бар».
Хасаукачы джырда аманатын къайтарды,
Кязим бла Сымайыл тилек, алгъыш этдиле,
Къайсын бла Мусса «хайт» де, дедиле, кёл бердиле,
Баба улу уа сёзюн назму бла айтды:
«Уллу Къарачайны уллу шайыры,
Лайпанланы Билял, мен санга
Саугъа этдим бёлек джырымы,
Назмунгу, кесинги да сыйлап.
Поэзиянг – Къобан Череклей –
Келип турсун туугъан джерингден.
Чегем Тарда Ара боранны
Джели болуб учхан борагъынг,
Къайсын айтхан кибик дуньяда
Алай бийик болсун таулада –
Баргъан жолунг, жырынг да – жерде
Айта турур кибик аууш желле!».
2003
КЪАЙЫТЫУ
Тенгизге кетген суу,
Булут болуб, тубан болуб, къайытханча артха,
Мен да назму сёз болуб къайытама Джуртха.
2003
ДУНИЯНЫ КЪУТХАРЛЫКЪДЫ СЁЗ
1
Хар адам – бирер Заман,
Хар адам – бирер Алам.
Адамны
джазыуун
джазарча
Къайда аллай кюч, къалам?!
Кюрешебиз, дагъыда,
Джазыб хапар, назму да.
2
Бу акъ къагъытда
(къагъыт болур ючюн кесилген терекни –
ол джашил Терекни – орнун тутарча)
Не джазар адам?
Терек къурманлыкъ халал болурча,
Не джазар адам?
3
Окъугъан тюшюнюрча, кёлленирча, къууанырча,
Джансыз табигъат да тилленирча, джанланырча.
адам Адамланырча, халкъ Халкъланырча,
къанатсыз да Къанатланырча,
Аллах джаратхан джанла бары бизге сукъланырча,
Аллах джаратхан джуртла бары бизге сукъланырча,
Мёлекле да джерде джашаргъа излерча,
Джандетдегиле да уллу Аллахдан
«Бизни Джерге къайтар»,- деб, тилерча,
Не джазсын, не этсин, къалай этсин Адам?!
4
Джазылыр-айтылыр керекли, Китаб керекли
Тюлдю дуния.
Джерге Таурат, Инджил, Къуран келгенден сора да,
Тюрленмейди дуния.
Аллах буюргъанча –
Игини-аманны, тюзню-терсни, кертини-ётюрюкню,
Сууабны-гюнахны, халалны-харамны айырыб,
Джашамайды адам.
Аллах буюргъанча джашамайды адам.
Къыйынлыкъ аны ючюн джетеди анга.
Аллахны Сёзюне къулакъ салмагъанла
Мени сёзюмеми тынгыларыкъла?
Алай а,
Керти сёзню, Иги сёзню, Халал сёзню айтхан
Бизлеге борчду да – айтама.
5
Тама-тама турса,
Суу да тешеди ташны.
Ким биледи, айтыла турса,
Сёз да тюшер джюрекге.
Акъ бла къараны арасында
Баргъан сагъатда къазауат,
Джашау-ёлюм базманда
Чайкъала тургъанда адам,
Ким биледи, кимни сёзю
Къутхарыр, сакълар дунияны?
Кимни сёзюне Аллах «амин» дер –
Бир киши да билмейди аны.
2003
СЁЗ – АЛЛАХ
Сёзден башланнганды Адам.
(сёзюнден башланады адам).
Сёз – ёз.
Бирдиле шайыр бла озан.
Бирдиле шийир бла азан.
Ичингден айтылгъан – назму.
Тышынгдан айтылгъан – азан.
Экиси да
Хакъ джолгъа тарталла адамны.
Таза-Керти-Халал-Мийик затлагъа
Къуллукъ этерге чакъыралла аны.
Назму бла аят
Адамгъа болалла къанат.
Аят
Джети къат Кёкден, Нюрден энсе да,
Назму
Джети къат джюрекден, кёлден келсе да,
Алай кёрюнсе да –
Бирдиле ала.
Сёзню къайнагъы бирди.
Аллах бирди.
Адамны кёлюн, джазыуун джазгъаннга
Айталла «Джазыучу» деб.
Джаз – джазыу – джазыучу.
Сёз – ёз.
Сёзден башланнганды хар зат.
Сёз бла бошалады хар зат.
Сёзге джыйыллыкъды хар зат.
Сёзде – дуния эмда ахырат.
Сёз – Аллах.
2003
ШАЙЫР БЛА ШИЙИР
Шайырны къаны, джаны да – назму.
Джашауу, джазыууу да – назму.
Джюрекни туз-дамыды назму,
Поэтни джюзданыды назму.
2003
ИНКЪЫЙЛАБ ДЖЫРЧЫСЫ
Шыбыла чыбыкъда джырлайды къанатлы
КЪОДУ НАЗМУЛА
1
Сёз туудурады сёзню.
Шайыр тюл, шийир джазады кесин.
Шайырны, сокъурнуча, къолундан тутуб,
Сёз ётдюреди джолдан.
Къайры элтирин, къалай элтирин, къайда тохтарын
Билмейди ол да.
Биринчи сёз келеди-энеди Кёкден.
Къалгъан сёзлени ол табады, тартады кеси.
Сёз туудурады сёзню.
Назму къуралады алай.
Шайыргъа, шийирге да тюл,
Сёзге, ана тилге салама махтау.
Олду шайырны-шийирни
Атасы-анасы да; къаны-джаны да; аллахы-иманы да.
Олду
Дуниясы-ахыраты да, бети-иннети да, джурту-миллети да.
Адети-тёреси да, адеби-намысы да олду.
Ауалы-ахыры да, къалюбаласы-тарихи-ахырзаманы да олду.
Аны бла байламлыды
Джашауу-ёлюуу-тирилиую да, ёлюмсюзлюгю да.
Ана тили шайырны джазыуууду-къадарыды.
Джазгъан тилиди, Ана тилиди джазыучуну Аллахы.
Сёзден тууады шайыр
Сёз биринчиди. Шайыр экинчиди. Шийир ючюнчюдю.
2
Ана тилге салама махтау.
Биз – олбуз. Ол кетсе – биз да кетдик.
Ансыз – биз джокъбуз.
Тыш дуниябыз да, ич дуниябыз да,
Атыбыз да, халкъыбыз да, джуртубуз да – олду.
Олду тилегим-алгъышым. Къайгъым-сагъышым да олду.
Биз аны сакълаялсакъ, ол да сакъларыкъды бизни.
Тыйыншлы болалсакъ, ол къутхарлыкъды бизни.
«Бай-джарлы», «бий-къул», «онглу-онгсуз» деб къарамай,
Кесин барыбызгъа да тенг юлешген,
Джангыз «эшит-кёр-сёлеш-окъу-джаз-бил» деб кюрешген,
Барыбыз да бирча хайырланырча,
Ёмюрледен келген, тюгенмез-тауусулмаз
Ана тилден башха не хазнабыз-байлыгъыбыз барды?
Барыбызгъа да бирча тенг, халал, чомарт
Адам тилибиз, Ана тилибиз, Тейри тилибиз!
Сени кючюнгден айтылады бизге
Адам деб, Халкъ деб, Къарачай деб.
Сора сеннге Тейригеча къарамазгъа,
Сени сакъламазгъа, къутхармазгъа
Не эркинлигибиз барды?
Сени къутхаргъан – къутхарады кесин.
Аны ючюн не бюсюреу, не махтау бизге?
Халкъ – тилин, тили да – халкъын
Къутхара, бюгюнлеге сау-эсен джетгенле.
Бюгюн тюшгенди бек уллу къоркъуу
Ана тилге, Ата джуртха, Халкъгъа да.
Кимденми? Эм алгъа кесибизден.
Не ючюнмю? Джууаб барды анга да.
Чегетни сакъламайды агъашчы,
Миллетин къорууламайды башчы,
Халкъ да сагъайыб турмайды ёрге –
Къоркъуу тюшгени аны ючюндю бизге.
Туугъан джуртубузну-джерибизни
Кесиб, бёлюб, таша-туру сатыб турсала,
Тышындан келгенлени да юйюрсюндюрюб,
Халкъны джыйымдыкъ этиб, къатышдырыб турсала,
Къраллыгъын къайтармай, унукъдуруб турсала,
Хаулеликни, ичкичиликни джайыб турсала,
Халкъ да аны ангылаб, кесин аямаса-сакъламаса,
Тилин-джуртун-тарихин джакъламаса,
Къызын-джашын – тамбласын къорууламаса,
Къоркъуу тюшгени аны ючюндю бизге.
Бу затха сагъыш этейик барыбыз да бирге.
2003
МЕН ДЖАЗАРЫГЪЕМ КЪАЛЛАЙ НАЗМУЛА
Англамазла деб къоркъмасам адамла,
Джазарыгъем къаллай назмула.
Алай а,
Адам ючюн эсе сёзюбюз, ишибиз,
Бютеу джашауубуз, кюрешибиз,
Сора,
адам англарча, тынгларча, тюшюнюрча,
адам къанатланырча, кёлленирча, игиленирча,
адам Адамланырча, нюрленирча,
Сёзню таша магъанасын да билирча,
Алай джазаргъа болады керек –
Тынч, огъурлу, ачыкъ, кескин.
Назмучугъа аны буюрады Кёк.
Ол да Хакъ ючюн, Халкъ ючюн, Адам ючюн
Къурман этеди сёзюн, кесин.
Ёзге,
Ангыларла деб базсам адамла,
Джазарыгъем къаллай назмула.
Алай джазылгъан да барды бир талай сёзюм.
Джангыз алагъа келирми кёзюу?!
2003
АКЪ БАШЛЫГЪЫМ, КЪАРА ДЖАМЧЫМ КЪАРАЧАЙ
Акъ башлыгъым, къара джамчым Къарачай.
Акъ сагъышым, къара къайгъым да Къарачай,
Тутулгъан Тилим, Кюнюм, Айым да Къарачай,
Ачылгъан Тилим, Кюнюм, Айым да Къарачай.
Ата Джурту, Ана тили кёл эте,
Акъ башлыгъы байракълана, къанатлана, джел эте,
Ненча улан кетди урушха, къуралыб.
Ненчасы да къара джамчыгъа чырмалыб,
Къайытды.
Эй акъ башлыкъ, къара джамчы Къарачай.
Акъ башлыгъым, къара джамчым Къарачай.
Акъ умутум, къара булутум да Къарачай.
Джарыкъ кюнюм, къара кюнюм да Къарачай.
Джарылгъан джюрегим, ёлюмсюз джаным да Къарачай.
Ауалым да, ахырым да Къарачай.
Акъ башлыгъым, къара джамчым Къарачай.
КЪАЙСЫННЫ ЭСГЕРЕ
Ёлгенди Къайсын.
Джылайды Кёк.
Тутулгъанды Кюн.
Ай да болгъанды сын.
Джаралы джугъутурну да къутхара джанлыдан,
Джаралы ташха да балхам болуб джагъыла сёзю,
Джуртда Джангыз Терекге да нёгер бола сёзю,
Дуниягъа сабийча къарай кёзю,
Акъылман дуниядан кетди.
Алай а,
Назмучугъа джокъду ёлюм.
Халкъы, Ана тили сау болуб,
Джангыз бир назмучу сау болуб,
Анга джокъду ёлюм.
Пушкиннге кибик,
Къайсыннга да джокъду ёлюм.
Туугъан джуртунда асралгъанды Къайсын.
Джазгъан сёзюнде къалгъанды Къайсын.
Ана тилинде джашайды Къайсын.
Халкъы бла джашайды Къайсын.
Адамгъа, ташха, терекге, кийикге да,
Джан аурутду Ол.
Джерге, Кёкге да,
Кетгеннге, джашагъаннга, келликге да
Файгъамбарча къарады Ол.
Сынады урушну, сюргюнню да
Халкъы бла бирге.
Кёрюрюн кёрюб кёрюне кирди,
Хакъ кертиге къуллукъ эте ёлдю
Зауаллы, насыблы Къайсын.
Тау сёзню устасы Къайсын,
Кавказ тауланы шыйыхы Къайсын,
Кязим хаджи бла, джырчы Сымайыл бла бирге
Устазды эмда Тёреди бизге; Юлгюдю бизге.
Ала джакъгъан отну джукълатсакъ,
Эки дунияда да юлюш джокъду бизге,
Кечмеклик джокъду бизге.
2003
БЕТ бла АУАЗ
( лик и глас; лицо и голос; совесть и проповедь)
1
Шийирим эсе – ёмюрлюк;
Ёмюрюм эсе – эмилик;
Джашауум эсе – сейирлик.
Сора неди да къыйнагъан?
Тейри уммети – умметим,
Тюрк къауумла – миллетим,
Хакъ джолда барыу – иннетим,
Сора неди да къыйнагъан?
Болджаллы джуртум – Джер эсе,
Ёмюрлюк джуртум – Кёк эсе,
Ёлюм – эки дуниягъа чек эсе,
Сора неди да къыйнагъан?
Джерге, Кёкге къарай эсек,
Китабны ангылай эсек,
Ол айтханча джашай эсек,
Сора неди да къыйнагъан?
Тынгысыз этген неди бизни?
Чайкъаб тургъан неди кёлню?
Болмай шыйыхлыкъ-кераматлыкъ,
Кёрюнюрмю аламатлыкъ?
Чайкъала тургъан кёлде
Болурму тынчлыкъ-рахатлыкъ?
Ёзге,
Иннетинг-сёзюнг-ишинг этер
Тюз джашагъанынга шагъатлыкъ.
2
Базама
Терсими-тюзюмю Тёре тюз чегер деб,
Гюнахымы сууабым дженгер деб.
Джазама
Халкъымы кёлюн (Кёлюн!), джазыуун (Джазыуун!).
Джетгени чакълы кючюм-къарыуум
Халкъымы (кесими да!) къутхарыб кюрешеме,
Келямгъа, къаламгъа таяна сёлешеме, сермешеме.
Билеме, Аллахданды къадар.
Алай а, Ол меннге да бергенди мадар
Джазыууму кесим джазарча,
Сынау дунияда Адамча джашарча.
Аллах джаратхан къауумум-халкъым барды,
Аллах берген тилим, Джуртум барды,
Аллах ийген Китабым-диним барды,
«Берилгенни сакъла» деб,
Аны буйругъу-аманаты барды.
Хазыр дуниягъа келгенди Адам.
Берилгенди Анаяса – джашау джорукъ – Къуран:
Окъу. Бил. Джаша. Джашаудан къууан.
Насыбха, къууанчха ачыкъды джол.
Алай а,
Хар не да ачыкъ эсе алай,
Барыбызны да джарыта эсе джулдузу бла Ай,
Тынгы-тынчлыкъ нек джокъду Джерде, джюрекде?
Неди чайкъаб тургъан кёлню-джюрекни?
2003
ДЖАЗСАМ ДА НАЗМУ, КЪЫЛСАМ ДА НАМАЗ
Джырчы Сымайылны ёлтюргенледен
Игилик сакълама башынга сен.
Аны назмуларын, джырларын
Урлагъанладан, тонагъанладан –
Аладан –
Ол Аллахсыз, фахмусуз, зар къауумдан
Не сакъларгъа боллукъду?
Аны джырларын джырлатмай,
Китабларын чыгъартмай,
Кесине да ат-бет атаб,
Къралгъа эрши кёргюзтюб,
Тарбуууннга тыйыб тургъанлагъа
Не айтыргъа боллукъду?
Мусса бла да кюрешдиле ала.
Муссаны да ёлтюрдюле ала.
Ёртенланы Азретден,
Орусланы Махаметден,
Аппаланы Хасандан,
Къаракетланы Иссадан,
Биджиланы Асхатдан да
Бошагъанелле ала.
Да кимлелле ала?
Эркинликни, Тюзлюкню, Фахмуну джаулары,
Халкълыкъны, Адамлыкъны, Ёзденликни джаулары,
Аллахны, Адамны да джаулары
Кимлелле ала?
Къуллалла ала –
Ибилисни, ибилис джорукъланы къуллары.
Алалла къоркъуу салгъан
Ёзден халкъны джуртуна, намысына, тилине, тарихине, кесине да.
Ала тюб болмай – халкъ баш болмаз.
Бу зат эсимдеди – джазсам да назму, къылсам да намаз.
2004
ДИНДЕ ДЖОКЪДУ КЪУЛ-ЁЗДЕН
Айыргъанла къул-ёзден –
Ала тюлдюле бизден.
Ала сюймейле халкъны,
Ала билмейле Хакъны.
Бий болургъа излеген да,
Къул болургъа излеген да –
Тюлдюле ала Адам,
Джокъду алада иман.
Динде барды къарнашлыкъ,
Къуллукъ-къарауашлыкъ а – джокъ.
Дин айырмайд тукъум, халкъ;
Тюрсюн болсун къара, акъ –
Анга джокъду башхасы.
Джангыз кёлюнг-джюрегинг,
Бютеу чархынг-тёнгегинг,
Ашагъанынг-кийгенинг,
Джашагъан джеринг-юйюнг
Болсунла кирсиз-таза.
Зорлукъ этме, этдирме,
Иманлы бол, Адам бол,
Бир-биринге дагъан бол –
Буду динни тамалы.
Айыргъанла къул-ёзден,
Ала тюлдюле бизден.
Халкъны бёлелле ала,
Джаулукъ этелле ала.
Аллах къул не бий этиб,
Джаратмагъанды бизни.
Аллахха къаршчы баргъан –
Шайтанны ишиди ол.
Сен къул болма башхагъа –
Дуния малгъа, адамгъа,
Къралгъа не джорукъгъа.
Бий да болма башхагъа.
Ёзден бол.
Сен бир Аллахха бойсун,
Хакъ кертиге къуллукъ эт.
Айыргъанла къул, ёзден –
Ала тюлдюле бизден.
2004
СЁЗНЮ БИЙИДИ ШИЙИР
Илхам тюл, шайтан
джаздыргъан назмула,
Болугъуз кюл – мен сизни атама отха,
Мен сизни этеме харам.
Ташны бийи нарат болгъанча,
Агъачны бийи бусакъ болгъанча,
Сёзню да бийи – шийирди.
Аны неси да сейирди.
Эркинлик-Тюзлюк-Джигитлик – атасы,
Ариулукъ-Игилик-Халаллыкъ – анасы,
Ол кеси уа – Джангылыкъ.
Аны неси да – джангы.
Шийир – джангылыкъды, джарыкъды, нюрдю.
Аятны, назмуну да къайнагъы бирди –
Аллах. Аллах а – бирди.
Аят кимлеге эте эсе къуллукъ,
Шийир да алагъа этеди къуллукъ.
Къылычха, джанкъылычха да ушайды шийир.
Аны иннети, бети да – ариу.
Сёзню бийиди шийир.
Аны хар неси да – сейир.
2004
Лайпанланы Билалны Ана тилибизге аталгъан назмулары.
7-чи томундан.
ЁЗ БЛА АДАМ
1
сёзден ауур, Сёзден дженгил не болур?
сёзден къарангы, Сёзден джарыкъ не болур?
сёзден аман, Сёзден иги не болур?
адамны Адам этген – Сёз.
сюрюуню Халкъ этген – Сёз.
адамны Джукъ этген – Сёз.
Адамны джокъ этген – сёз.
Сёзден башланады Адам.
сёзден къуруйду адам.
сёзню къурутады Сёз.
Сёзден – башланады – ёзден.
Къара таныгъан кюнюнден башланады
Акъ джолу Адамны.
2005
БИРИНЧИ СЁЗГЕ КЪАЙЫТАМА
Биринчи Сёз келеди-энеди Кёкден.
Къалгъан сёз къошулады Анга джюрекден.
Джалгъан сёз да къошулады алагъа артда...
Хар не да ачыкъды Хакъ бла Халкъгъа.
ётюрюкден Керти алады дертин.
Биринчи Сёз бла ахыр Сёз – алалла керти.
Ахыр Сёз ал Сёзге къайытады –
Инсан «Аллах», «Адам» деб, айтады.
Джууукълашсакъ Джерге эм Кёкге –
Биринчи Сёз кючлейди кёлню-джюрекни.
Ахыр сёз да ал Сёзге келеди,
Адам Аллахын, Анасын эсгереди.
Кёкге къарай – Джан джуртум дей,
Джерге къарай – Сан джуртум дей,
Ана тилим, Ата джуртум дей,
Кете барама мен да дуниядан.
Биринчи Сёз келди меннге эниб Кёкден.
Къалгъан сёз къошулду Анга джюрекден.
Кюрешдим сёлешмезге, джазмазгъа да джалгъан.
Къалгъан а, къалгъан –
Мени къолумда, мени оноуумда тюлдю.
Сёзюмден, кесимден – къайсыбыз – ёлюрбюз алгъа?
Билмейме – башха кюч оноу этеди анга.
Ёлюмсюзлюк излемейме кесиме да,
Ёлюмсюзлюк тилемейме сёзюме да.
Джангыз Халкъ дертин ала билейик,
Хакъ Керти ючюн джашайыкъ, ёлейик.
Джашасын Халкъым Джуртунда дини бла,
Адеби, намысы, адети, тили бла.
Биз да ол затха себеб болалсакъ,
Къаладжюк, чалкъы, сенек болалсакъ,
Таш, Терек тюл – таш, терек болалсакъ,
Къалача, къалкъанча, къаламча керек болалсакъ,
Алгъышча, тилекча, дуача керек болалсакъ,
Къуранча тюл – бир иги, халал, акъ сёзча керек болалсакъ,
Къобанча тюл – бир таза, халал къара сууча керек болалсакъ,
Адамны, Халкъны ёлюмсюзлюгюне аз да себеб болалсакъ –
Ол насыб озуб джетерикди бизге,
Ол насыб тенгди ёлюмсюзлюкге.
Ахыр сёзюмде да Биринчи Сёзге къайытама:
«Аллах – Адам», «Хакъ-Халкъ» деб, айтама.
2005
КЪОРКЪАМА СЁЗДЕН
Къайдан келгенин билеме Аны,
Нек келгенин билеме Аны,
Мен къоркъама Сёзден –
Ол кючлюдю бизден.
2005
КИТАБ АЙТХАН
Кёзбаучуладан, сёзбаучуладан, ёзбаучуладан
Сакъланыгъыз. Кертиге, Хакъ Кертиге къулланыгъыз.
Кёзбау дуния, сёзбау дуния, ёзбау дуния
Бошаллыкъды. Суу кетерикди, таш къаллыкъды.
Суудан тутуб, къаядан салынмагъыз.
Кёзбау, сёзбау, ёзбау адамланы сагъынмагъыз.
Къарангыгъа тюл – джарыкъгъа,
Къарагъа тюл – акъгъа,
Халкъгъа да тюл – Хакъгъа,
Джангыз Анга ийнаныгъыз, ышаныгъыз, таяныгъыз.
Джангыз Анга этигиз къуллукъ.
Олду ёмюрлюк, ёлюмсюзлюк, уллулукъ.
Олду акбар. Олду акбар. Олду акбар.
Анданса. Ангаса.
Таймай, джангылмай, аджашмай,
Хакъ джолну бар.
Аллаху акбар.
2005
АЗМУЛА
(«АЗмула» деб, къысха назмулагъа не да назмуну къурагъан бурхулагъа айтама. Кесим атагъан атды. Тилибизге джарашыб, орунлашыб къалса – иги; алай болмаса, кесим къурашдыргъан кёб сёзню бирича, сёз секиртмеча, тилибизни байлыгъына сёзкертмеча-эскертмеча къалыр. – ЛАЙПАНЛАНЫ БИЛАЛ).
1
Джер – джуртуду санымы (санджурт – Джер),
Кёк – джуртуду джанымы (джанджурт – Кёк).
Барына уа барды Джурт,
Барына уа бирди Джурт –
СЁЗ.
2
Къарангы – къанаты сыннган джарыкъ –
Бауурланады джерге.
Сора, къобалмай ёрге,
Кече узуну къыйынлашады.
Къарангы – кюйюб, кюл-кёсеу болгъан джарыкъ.
3
Кече – къарангыдан ауурланнган джарыкъ,
Бауурланыб джерге, кюушенеди тангнга дери.
Анга дери
Ким сынагъан болур аллай насыбны-азабны?!
4
Анг – Танг.
5. НАЗМУ
Назму – Джер джашнагъан Кёк.
Назму – Кёк джашагъан Джер.
Назму – джаз джашагъан наз.
Къара къыш да акъ къуш – назму.
Кёк кёлге тюшюб чартлатхан тамчы – назму.
Сан Джерге тартыб,
Джан Кёкге тартыб,
Аланы кюрешлери туудургъан
Бир джанды ол.
Джулдуз къусхан кёк Аламгъа да,
Баш къусхан нартюх сабаннга да
Ушайды ол.
Кёкде, Джерде, джюрекде да джашайды ол.
Барыбызгъа да ушайды ол.
Бирибизге да ушамайды ол.
Аллахдан келген бир кераматды ол.
Кёкню баш къусханы – джулдуз.
Джерни баш къусханы – джаз.
Кёлню баш къусханы – назму.
Тилни тилиди назму.
Тилни гёзениди, ёзегиди, зыгытыды ол.
Сёзню сёзлюгюдю, кёзлюгюдю ол.
Сёзню сюзлеуюдю, сёзлеуюдю, кёзлеуюдю ол.
Нарт сёздю ол. Сабий сёздю, сабий кёздю ол.
Эскини эси, джангыны джаныды ол.
Джашауча джангыды ол.
Дунияча эски, дунияча джангыды ол.
6
Назмула къуралалла азмуладан.
Къысха назму – азму.
2005
СЁЗ бла ШИЙИР
Джарылгъан джюрекге алхамды балхам,
Шийир да – дарманды анга.
Не Къуран окъуй, не назму джаза,
Алай чыгъыучанма тангнга.
Бир джанындалла Джурт да, Кааба да.
Хакъгъа къуллукъ эте, къалам да, къама да,
Сёзню, Шийирни джаялла халкъгъа;
Къарагъа къара дейле, акъ дейле акъгъа.
Къалам да, къама да къуллукъ этиу бла Хакъгъа –
Джангыз да алай бла – джарайла халкъгъа.
Элиб деген эл бюгеди темирни,
Элиб билген эл сыйыды ёмюрню.
Ёрге тутхан Сёзню, Шийирни –
Болалады Адам да, Халкъ да.
Джюрекде тутхан Хакъ Сёзню, Акъ Сёзню
Болалады Адам да, Халкъ да.
Къыйналгъан джаннга алхамды балхам,
Шийир да – дарманды анга.
Къуран окъуй, назму джаза,
Алай чыгъыучанма тангнга.
2005
ДЖУУАБ ОРНУНА ДА СОРУУ
Эки имбашымда эки мёлек
Бири сууабымы, бири да гюнахымы
Тохтаусуз джазыб кюрешелле,
Бир-бири бла да сёлешелле –
Аланы эшитеди джюрек.
Салам бериб, айтама алагъа:
Сууабымы-гюнахымы кесим да джазама.
Джазама къыйдырмай, толусу бла, тюзюча,
Къоркъмай, уялмай, болгъаныча джазама.
Сууабым-гюнахым джазылгъан дефтерле
Адам кёлтюралмазча болгъанла бир.
Аллах берген тауусулса ёмюр,
Ала боллукъла хар неме да шагъат.
Мёлекле айтдыла: сууабынгы-гюнахынгы
Дефтерлеге тюшюрюб, хазырлайбыз Аллахха.
Сен а кимге джазаса джазгъанынгы?
Санынг, джанынг, сёзюнг да кимге этелле къуллукъ?
Джууаб орнуна мен да кеси кесиме сордум:
Кимге, неге, не ючюн джазама джазгъанымы,
Саным, джаным, сёзюм да кимге этелле къуллукъ?
2005
ШАЙЫР
Джашауну
Кесине да, башхагъа да байракъ эталгъан, байрам эталгъан
Олду шайыр.
Джашауну кесине, бютеу адам улуна да
Байракъ эталгъан, байрам эталгъан –
Шайырланы шайырыды ол,
Шайырланы шыйыхыды ол.
«Шайыр шыйых», «Шыйых шайыр» деб да,
Атайла анга, айталла анга.
2005
ДЖАША
Не ючюн джазады адам назму?
Не ючюн джырлайды терекде къанатлы?
Не ючюн джаналла кёкде джулдузла?
Не ючюн?
Джаратылгъан-туугъан-ёсген-джашагъан-ёлген;
Сюркелген, сюелген, джюрюген, джюзген, учхан,
Къайсыгъызсыз эталлыкъ джууаб:
Неди джашауну магъанасы?
Не ючюн джаратханды Аллах аламланы?
Кёклени, Джерни – алада болгъанны барын?
Джашауну-ёлюмню-тирилиуню,
Туру, таша дунияланы барын
Не ючюн джаратханды Ол?
Барыны да неди магъанасы?
- Джаратхан биледи аны. Анга сор.
Сорама, сакълайма джууаб.
Джокъду джууаб.
Бу дуния – сорууду, ол дуния – джууаб.
Адам сорууду, Аллахды джууаб.
Джууаб табалмагъан назмучу болады,
Джууаб табалгъан афенди болады.
Окъуй, джаза, сагъыш эте, ангарыла,
Не иманнга келесе, не имандан чыгъаса;
Не акъыл джыяса, не акъылдан чыгъаса.
Джаратхан не деб джаратханды бизни?
Хар неде да бармыды бир магъана?
- Джашауду джашауну магъанасы.
Кёлюнгю, юйюнгю да джаса! Джаша.
Кесинг да джаша, башхагъа да джашау бер.
Башха дуниялагъа да терезе, эшик ач.
Хар къайда да болсун джыр-той-къууанч,
Джангыз зулмугъа, ауруугъа, ёлюмге болмасын орун.
Къарангы да джарысын джарыкъдан.
Къум тюзню да кючлесин джашил чегет.
Хар къайда да джашау, сюймеклик, берекет, насыб болсун,
Кёк да, Джер да, джюрек да джазгъы сезимледен толсун –
Ма алай болсун.
Сюймеклик бла джашауду дунияны тутуругъу, багъанасы.
Адам болууну да олду магъанасы.
Кёлюнгю, юйюнгю да джаса. Джаша.
Ёлюмню тюл, джашауну байракъ эт,
Джашауну кесинге да, башхагъа да байрам эт.
Кесинг да джарыкъ бол, башханы да кёлюн кёлтюр.
Иннетинг-сёзюнг-ишинг бла да къууанч келтир.
Уч, учун – джашауну байракъ эт,
Аны кесинге, башхагъа да байрам эт.
Джашауду – джашауну магъанасы.
Аны сакълау, къатлау, иги этиу – борчубуз бизни.
Ким, къалай, не ючюн джаратханды джашауну?
Билирге излейме, алай а билмейме аны.
Махтау а салама – Джаратыучугъа, Джаратханнга.
Хар къуру да разыма Анга.
2005
ШАЙЫР БЛА ШИЙИР
1. БИРИНЧИ ШАЙЫР
Кёзю, сёзю, ауазы да – дуниягъа сейирсиниуден толуб;
Кеси да къууана, адамланы да къууандыра,
Аякъланыб, тиллениб башлагъан сабий,
Джангы джюрюб, сёлешиб башлагъан сабий –
Олду дунияда эм биринчи, эм керти, эм таза, эм тюз шайыр.
Къарайды – джангы сёзле да къурайды:
Джашау, дуния, табигъат,
Алада болгъан бары – джангы.
Сейирсиниуюне, къууанчына чек джокъду аны.
Сабий – биринчи шайыр.
2. ШИЙИР
Джангы туугъанны къычырыгъы,
Ёле тургъанны да аманаты, осуяты –
Назмуда.
Гяхиникни джашил умуту да,
Биченликни кесилген буту да
Къычыралла назмудан.
Чыммакъ акъ чакъгъан терек да,
Къара кёсеу болгъан джюрек да –
Шийирде.
Къанатлары джашау бла ёлюм болгъан
Аллай къанатлыды шийир.
3. ШАЙЫР ЭМДА ШИЙИР
Гюллени биринден бирине учуб,
Бал чибин джыяды бал.
Шайырлада да алайды хал.
Тин-рух-джан балды назму,
Кёлню-джюрекни балыды назму.
Эм ариу сезимледен, сёзледен
Джыйылады ол.
Ариу-таза-халал джюреклеге,
Ариулукъну-тазалыкъны-халаллыкъны сюйгенлеге,
Джашаудан, сюймекликден кюйгенлеге да
Ашды, дарманды ол.
Бал чибин джыяды бал,
Кесине тюл, башхалагъа.
Шайыр эсенг, сен да алай бол.
Джашаргъа, ёлюрге да хазыр бол –
Къоркъуулу ишди бал джыйгъан.
Шайыр болур ючюн, бал джыяр ючюн –
Болургъа керекле къанатларынг,
Бал гюллеге джыйынг болургъа керекди,
Фахмунг, усталыгъынг, ётюнг да болургъа керекди.
Бал чибиннге ушайды шайыр. Аны сёзю –
Табигъатха, адамгъа да хайыр.
Ол кюрешеди ариулукъну табаргъа, кёргюзтюрге,
Адам джюрегин ариулукъ бла тазаларгъа.
Кёкледе, джерде болгъан хар не тюрлю ариулукъдан
Джыйылгъан балды шийир.
Ол балдан татмагъан, ашамагъан –
Толу адам болаллыкъ тюлдю,
Толу адамгъа саналлыкъ тюлдю.
4. ШАЙЫРНЫ ЁЛЧЕСИ
Шайырны бютеу ёмюрю-джашауу-джазгъаны да –
Къысха, узун болса да, тюрлю-тюрлю болса да – бир назмуду.
Бир назмуду шайырны джазгъаны.
Бир назмуду шайырны ёмюрю.
Джылла бла, санла бла, дуния мал бла тюл –
Назмула бла тергеледи
Аны ёмюрю, джашауу, байлыгъы да.
Шайырны ёлчеси назмуду.
Назму бла ёлчеленеди шайыр.
2005
СЁЗЮН ТАС ЭТГЕН ШАЙЫР
Заманында тюшюрмей къагъытха,
Бир сёзню, бир тизгинни тас этдим.
Малын тас этген
Аллай бир къыйнала болмаз.
Джюрекден, Кёкден келген тизгин эди ол.
Сансыз этдим да ансыз къалдым.
Къыйналдым:
Андан башланныгъед назму,
Огъесе, бир джангы дуния, джашауму башланныгъед андан?
Сёзюн тас этген шайыр,
Чапракъсыз къалгъан терекге тюл,
Терексиз къалгъан чапракъгъа ушайды.
2005
ЧЫГЪАРМАЧЫЛЫКЪ. ШАЙЫР. СЁЗ.
Мен Сёзню бойсундурургъа излейме,
Сёз а – мени.
Ма ол кюрешдеди
Насыбы, къыйынлыгъы да чыгъармачылыкъны.
Ким хорлагъанына кёре
Джазылады джазыуу шийирни, шайырны да.
Адам хорласа – хорлайды ангы:
Сезим къуу болады, назму ёледи.
Сёз хорласа – хорлайды табигъат:
Назмугъа джан киреди, ол тириледи, тилленеди.
Сёз – Кёкде, Кёк да – Сёзде.
Джюрек – Сёзде, Сёз да – джюрекде.
Сёз – табигъатды.
Аны хорларгъа, андан баш болургъа
Джокъду амал.
Сёзню англагъаннга, анга тынглагъаннга
Илешеди сёз да.
Эркин сёзледен къуралады эркин назму.
Адамгъа къул боллукъ тюлдю сёз.
Кишиге къул боллукъ тюлдю сёз.
Адамды Сёзню къулу.
Сёздю сёзню атасы, анасы да.
Шайырны джаратхан, аны джазыуун джазгъан да – Сёздю.
Сан-къан-джан да,
Джюрек-ангы-эс да,
Ич-тыш дунияла да, заман да,
Табигъат да,
Ауал, ахыр да,
Дуния, ахырат да,
Джазыу, къадар да –
Бары да –
Сёзде, Сёзден, Сёз.
2005
ТАРПАН НАЗМУ
- Керекмиди меннге сиз салгъан джер-джюген?
Налларыгъыз да керекмилле меннге?
- Таш джолда тынч тюлдю джюрюген...
- Таш джолугъуз да керекмиди меннге?
- Ауузлугъунга, налларынга дери,
Алтындан, кюмюшден боллукъду бютеу керегинг.
- Мени джегер ючюн, сыртыма минер ючюн,
Алтын-кюмюш бламы излейсиз терилтирге?
Бир-биринге салыгъыз джер-джюген,
Бир-биринги сатыгъыз-алыгъыз алтыннга-кюмюшге.
Аллахыгъызны да сатхансыз отуз кюмюшге.
Сиз – дуния малгъа болгъанла къул-къарауаш –
Аркъанлагъыз, кишенлегиз бир-биринги,
Джер-джюген, ауузлукъ салыгъыз бир-биринге,
Зор бла, хыйла бла теблегиз бир-биринги,
Хайда, болугъуз бир-биринге бий-къул.
Адам,
Арпангы, зынтхынгы да кесинг аша,
Джеринги-джюгенинги да кесинге сал,
Кишенинг бла да кесинги кишенле,
Налынг бла да кесинги налла,
Аркъанынг бла да кесинги аркъанла,
Къуругъунг бла да кесинги тут,
Къамчинг бла да кесинги ур,
Алтын илкичге да кюмюш джюгенинг бла
Башынгдан кесинг тагъыл.
Мен а – тарпан эмилик аджир,
Айланырма билмегенлей джер-джюген,
Айланырма билмегенлей аркъан, кишен,
Айланырма билмегенлей къамчи, тузакъ.
Эркинликни тенг этмем бир джукъгъа.
Эркинлигими ауушдурмам бир джукъгъа.
2005
НАЗМУЧУНУ ХАПАРЧЫГЪА БУРУЛУУУ
Узун сёзню къысхасы:
Назмусуна сыйынмайды поэт.
Шийирине сыйынмайды шайыр.
Назмучу бурулады хапарчыгъа.
Къара сёз, узун сёз башланады алай.
2005
СЕЗИМ-СЁЗ АХЫРЗАМАН
Сезим къобан сыйынмай джюрекге,
Сёзлеге бурула, къуюлады тышына.
Джайылады бютеу джерге. Кёрюнеди
Сезим-сёз ахырзаман келгенча дуниягъа.
Ол сезим-сёз ахырзаманда
Тунчугъургъа башлагъанма кесим да.
Бизни, Сезимни, Сёзню да джаратхан келсин да
Къутхарсын, оноу этсин. Ансы...
Алгъын джюрекге сыйынмай эди сёз –
Ол аны ючюн чыгъа эди тышына.
Энди сёзге сыйынмайды джюрек –
Бир башха фикирле келелле башыма.
Сёз – джюрекге, джюрек – сёзге сыйынмай,
Табигъат базманы, Кёк-Джер базманы бузулуб,
Адам, джашамай Хакъ Керти бла, сыйы бла,
Кетерге башлагъанды тюб болуб, къуруб.
Аллахына тюз турмай адам, Сёзюне керти болмай адам –
Сууаб-гюнах, халал-харам, иги-аман базманын бузуб,
Джол шлейди, келирча ахырзаман.
Къатышхандан къатыша барады дуния.
Сезим-сёз ахырзаман басханды дунияны.
Керти Сёзню айтмаса дуния,
Хакъ Кертиге къайытмаса дуния,
Келмезми Китаб айтхан заман – ахырзаман?
2005
ТИЛ КЪАНАТЛЫ
Ата джуртда Халкъ терекде Тил къанатлы!
Сени джырынг эди, джырлагъанынг эди
Ата джуртну, Халкъ терекни да джашил этген.
Ата джуртну, Халкъ терекни Сен эдинг джазы, джаны.
Энди не болуб къалгъанды Сеннге?
Джаным-кёзюм, Тил къанатлы,
Нек тебрединг Халкъ терекден айырыла?
Не бла тийдик ариу, сабыр джанынга?
Не этиб илгендирдик,
Не бла къалдырдыкъ Сени кёлюнгю?
Ай кетме, Джуртну ёксюз этме!
Сени джашил джырларынгсыз
Халкъ терек къурур, къаралыр, ёре турукъ болур.
Минг-минг джылны узагъына
Не къыйынлыкъда да къоймагъанса Халкъ терекни Сен.
Халкъ терекни Джуртундан тамырлары бла къобарыб,
Къум тюзлеге атханларында да,
Сен кёл бериб, сакълаб тургъанса Аны.
Энди уа, бюгюнлюкде, Джуртда
Халкъ терекден айырыла башлагъанса,
Джан тёнгегинден айырыла башлагъанча.
Сабыр бол, мубарек шыйых Тил къанатлы –
Халкъ терекни, Ата джуртну да джаныса Сен.
Бизни тюненебиз, бюгюнюбюз, тамблабыз да Сенсе, Сен.
Ангыбыз, эсибиз, тарихибиз да Сенсе, Сен.
Атыбыз, къанатыбыз, дуниябыз-ахратыбыз да Сенсе, Сен.
Тинибиз, Тилибиз, Сёзюбюз да Сенсе, Сен.
Биз – Сенбиз.
Сенсиз – биз ёлюкбюз; ёллюкбюз, боллукъбуз джокъ.
Сени бла уа – къарныбыз ач болса да, кёлюбюз – токъ.
Джандет джуртда Тейри терекде Сёз къанатлы!
Ата джуртда Халкъ терекде Тил къанатлы!
Сени ючюн ёмюрлени узагъына
Бир кёб джигит уруш эте джан бергенди.
Бизни – сауланы – санамай эсенг да джукъгъа,
Ол шейитлени къачларын эт.
Ай къурман болайым Сеннге, Тил къанатлы, Сёз къанатлы!
Бизни душманла, амантишле табасы этиб,
Халкъ терекден айырылыб, учуб кетмезсе.
Сен аллай ассылыкъ этмезсе.
Ата джуртну, Халкъ Терекни да Сенсе джаны –
Тил къанатлы, Сёз къанатлы, унутма аны.
Биз да бир эс джыярбыз, сени ючюн этербиз къазауат.
Нарт ата-бабала Сени бизге этгенле осуят, аманат.
Тин къанатлы, Тил къанатлы, Сеннге тилегим туру-таша:
Ай марджа, бизни да ёлтюрме, кесинг да ёлме – айны, джаша.
2005
ХАРС СЮЙГЕНЛЕГЕ, СЮЙМЕКЛИКГЕ ХАРС!
Тебсейдиле ариу къызла, тулпар джашла,
Ууалалла аякъ тюбде сослан ташла,
Агъаралла ёзеннге къараб тау башла:
Харс – сюйгенлеге,
Сюймекликге харс!
Джулдузла кёз къыса къарайла Кёкден.
Атламазча болуб тургъанла да чёбден,
Джангыдан джаш болуб, тирилгенча болалла,
Тойгъа кириб тебсерча болалла:
Харс – сюйгенлеге, Сюймекликге – харс!
Чамландырмазгъа кюреше Аллахны,
Разылыгъын табыб Аллахны,
Мёлекле да эниб джети къат Кёкден,
Джер къызлагъа сукъланыб къарайла.
Сюймекликни ала да ангылайла:
Харс – сюйгенлеге, Сюймекликге – харс!
Къабырлада сын ташла огъуна
Тойгъа разы болуб тынгылайла, къарайла –
Ёлгенле да къууаналла саулада болса къууанч;
Салах тартылса – ала да джылайла,
Орайдагъа уа къошулалла сюйюб:
Харс – сюйгенлеге, Сюймекликге – харс!
Адам улуну къууанчына, тоюна
Кёкле да, Джер да, аладагъыла да –
Бары да сюйюнелле, къууаналла,
Тилек этелле, алгъыш этелле:
Харс – сюйгенлеге, Сюймекликге – харс!
2005
УМУТ ЭТЕМЕ
Адамладан чыкъса да кёлюнг, кёлюнг Джуртунгдан чыкъмаз:
Мийик акъ таулагъа къара,
Таза тау суулагъа къара,
Ташлагъа, къаялагъа, чегетлеге къара –
Кёлюнгю джазарла ала.
Бизни кесибизни джокъдан джукъ этиб,
Кёк бла Джерни чегин да бизге Джурт этиб,
Кесине джууукъ этиб,
Джаратхан, орналтхан, джашатхан Къудретге,
Джангыз да Анга салайыкъ махтау.
Джашауну, джуртну, тилни, динни да –
Барын бергенди Ол.
«Ангынг-эсинг бар, Китабынг бар –
Энди кесинг бар»,- дегенди Ол.
Ол берген затланы сакъларгъа, джакъларгъа унамай,
Ол кёргюзтген джолда барыргъа унамай,
Джардан, къаядан кете эсек,
Кеси кесибизге бола эсек джау,
Сора, кишиге салмайыкъдау.
...Хазыргъа келген насыблыма Мен.
Барды нем да, сукъланырча ким да –
Джашау да, Джурт да, Тил да, Дин да –
Бары алайына берилгенди Меннге.
Аланы сакълау, джакълау эмда айнытыу –
Джангыз ол борч салыннганды меннге.
Кесимден, башхаладан да чыкъса да кёлюм,
Адам болур ючюн керекбиз кюреширге.
Джаратхан Аллахха болайыкъ тыйыншлы,
Бу акъ мийик Минги Таугъа болайыкъ тыйыншлы,
Ислам динибизге, тюрк тилибизге, Кавказ джуртубузгъа
болайыкъ тыйыншлы.
Ала ючюн джанларын берген
Шейитлерибизге, шыйыхларыбызгъа, джигитлерибизге
болайыкъ тыйыншлы.
Кимден, неден чыкъса да, къалса да кёлюнг,
Кёлюнг чыкъмаз, къалмаз Ата джуртдан, Ана тилден.
Акъ таулагъа, джашил чегетлеге къарайма,
Тау суулагъа, нарт джырлагъа тынглайма,
Сюймеклик джырлагъа, ийнарлагъа тынглайма –
Ёлюмсюз макъамладан толады кёлюм,
Кёкге тенг болады кёлюм.
Ата джуртум ючюн, Ана тилим ючюн
Келеди мени да джашарым, ёлюрюм.
Ата джуртумда джашай, Ана тилимде джырлай,
Умут этеме ётер деб ёмюрюм.
2005
ШАЙЫР
Таукеллик, рахатлыкъ да бериб,
Кёлюмю кёлтюрген, кёлюмю джазгъан
Юч керамат –
Табигъат, назму, аят.
Аладама, аладанма, алагъама.
Джерденме, Сёзденме, Кёкденме.
Джердеме, Сёздеме, Кёкдеме.
Кетсем да къаллыкъма
Джерде, Сёзде эмда Кёкде.
2005
Лайпанланы Билалны Ана тилибизге аталгъан назмулары.
8-чи томундан.
СЁЗНЮ КЪАЙГЪЫСЫН КЁРСЕК
Къайдады ол къанатлы сёз?
Къайдады джазгъы-джайгъы сёз?
Эм ахырда айтылгъан а –
Къайгъы сёздю, къайгъы сёз.
«Рахматлы болсун» дейле,
«Джандетли болсун» дейле,
«Гюнахы къурусун» дейле...
Джараймыды къайгъы сёз?
Ёлген сёзге сау сёзле
Джыйылалла бушуугъа.
Хар бири да кесине
Къоркъуу этед ичинден.
Тил терекни бир чапрагъын
Заман джели юзгенди.
Къалгъан чапракъла шууулдайла
Джылауун эте аны.
Сёзле болалла эски,
Къартаялла, ёлелле,
Джангы къошулгъан а джокъ.
Джюрюгени аз бола,
Ауазы да шош бола,
Акъырын ёледи тил.
Бизбиз ёлтюрген аны.
Ана тилде сёлешмей,
Айнытыргъа кюрешмей,
Джангыртыргъа кюрешмей,
Бизбиз ёлтюрген аны.
Тилин ёлтюрген адам –
Кесин ёлтюреди ол:
Башха тилге кёчеди –
Амантиш сатлыкъды ол.
Тилин ёлтюрген адам –
Халкъын ёлтюреди ол,
Башха тилге, башха халкъгъа
Къуллукъ этеди ол:
Башха тилни, башха халкъны
Джуртха келтиреди ол,
Башха тилге, башха халкъгъа
Джуртун кючлетеди ол.
Ана тилин ёлтюрген –
Анасын ёлтюргенчады.
Ата джуртун тонагъан, сатхан –
Атасына аманлыкъ этгенчады.
Халкъны джаны – дининдеди,
Халкъны руху – тилиндеди.
Ким марай эсе аланы –
Олду эм уллу душман.
Неди китабым мени?
Назму джыйын десем да –
Къуугъун аскерди ол.
Сёзню къайгъысын кёрсек,
Сёзюбюз болмаз къайгъы сёз:
Къанатлы сёз къайытыр артха,
Къайытыр джазгъы сёз, джайгъы сёз.
2006
УЧУБ ДЖЮРЮГЕН
Атлы джаяугъа джол къойгъан – адетди.
Хапарчыгъа джол къойгъан – поэтди.
Джазыучулада атлы – шайырды джангыз.
Учуб джюрюген – олду джангыз.
Къалгъан джазыучула – бары джаяу.
Алагъа кереги – болушуу, аяу.
Къара бла джазыу – къара иш бла кюрешгенчады:
Тюйгенча темир, сюргенча сабан, чалгъанча чалкъы...
Акъ сёзню иши уа – башхады:
Ол – джарыкъды; къыйынды билген
Туугъанын да къалай, келгенин да къайдан.
Эки дуниядан да айта хапар,
Ючюнчю дунияны къурайды ол.
Шайыр – атлыды, сёзю – къанатлыды.
Къара тенгизде акъ толкъунду шайыр.
Тай кишнегенча, кёк джашнагъанча бир затды шийир.
Джарыкъдан толу акъ сёздю назму.
Аны ючюн сюелле адамла джырны –
Джюрек джылытхан, кёл джарытхан акъ сёзюн шайырны.
Аллахны Сёзюнденди шайырны да сёзю.
Шайыр Хакъгъа къуллукъ этеди джумулгъунчу кёзю.
Къара кюнню да акъ сёзю бла джумшатады шайыр.
Къара джюрекни да акъ къатын
Табаргъа, кёрюрге кюрешеди шайыр.
Сёз таякъла тиелле Кюн джюрегинден шайырны.
Сёз джарыкъ, акъ сёз – къаны, джаны да аны.
Учуб джюрюген джанладанды шайыр –
Фахмусу, джазыуу да Аллахданды аны.
2006
ЮЧЮНЧЮ ДУНИЯ
Джер тартады мени кесине,
Кёк тартады мени кесине...
Аланы экисин да хорлагъан кюч барды –
Сен тюшесе мени эсиме.
Джерден, Кёкден да бек тартаса сен –
Мени бютеулей тартаса сен:
Санымы, джанымы да тартаса сен –
Кёкден, Джерден да кючлюсе сен.
Джерге керек – мени тёнгегимди,
Кёкге керек – мени джанымды.
Джер тартады кесине санымы,
Кёк тартады кесине джанымы:
Бири санымы, бири да джанымы
Алыргъа деб, сакълайла ахырымы.
Сен а, бермейсе мени алагъа,
Джан, тёнгек деб, юлешмейсе экиге.
Джанымы, санымы да тартаса кесинге,
Джанымы, санымы да джыяса кесинге –
Экиге юлешиниуден сакълайса мени,
Ёлюмден, ёлюмсюзлюкден да къутхараса мени.
Кераматча ачыласа меннге.
Мен кёчеме сеннге.
Сенсе кюн, кече да меннге.
Сенсе туру, таша джашау да меннге.
Тирилтген, джангыртхан да сенсе мени..
Мен кёчеме сеннге
Дуниягъа джангыдан тууар ючюн,
Джангыдан джашар ючюн...
Кёкде, Джерде да болмагъан,
Дунияда, ахыратда да болмагъан
Бир сейир джанса сен...
Сен – Кёк, Джер да болмагъан,
Дуния, ахырат да болмагъан,
Ючюнчю дунияса меннге.
Бир башха дунияса меннге.
Мен киреме, кёчеме сеннге.
Джангы джашау къуралады алай.
Джазыу джазылады алай.
Сёз джаратылады алай.
Адам джаратылады алай.
Мен, Сен эмда Ол –
Ючгюл дуния къуралады алай.
2006
КЪАЙЫТАМА СЁЗГЕ
Акъ сёздю меннге къама да, къалкъан да.
Акъ сёздю мени юйюм да, къалам да.
Акъ сёздю меннге байракъ да, кебин да.
Акъ сёздю меннге сын таш да, къабыр да.
Сёздю меннге дуния да, ахырат да.
Сыйрат кёпюрден ётдюрлюк да – олду,
Соруу-сууал этерик да – олду.
Тил, Джурт да Акъ сёздю меннге,
Дин да, Халкъ да Акъ сёздю меннге.
Сорсала: «Къайданды, къайрыды, къайдады?» деб,
«Сёзденди, Сёзгеди, Сёздеди» дерсиз.
Мени излесегиз Акъ сёзде излерсиз.
Джаратылгъанма, туугъанма Сёзден.
Джашагъаным, джашарым да – Сёзде.
Сёз – иманды: джашасам, ёлсем да боллукъма аны бла.
Сёз ёлмесе – мен да джашарыкъма.
Меннге Сёзню бергеннге
Сёз бергенме мен:
Сёзге тюз болургъа,
Аны сакъларгъа, джакъларгъа, къатларгъа,
Ол буюргъанча джашаргъа.
Сёз – джюрекдеди, джюрек – Сёздеди.
Джаным Сёзденди, Сёзгеди, Сёздеди.
Джашил дуниягъа Акъ сёзден къарай,
Ахырзаманнга дери джашарыкъма алай.
Ахырзамандан сора да тирилликме Сёз бла.
Сёзюм – ёзюм эмда джаным.
Джашатхан, ёлтюрген, тирилтген да – Сёздю.
Башыма, Халкъыма да – мадарымды Сёз.
Къадарымды Сёз.
Аллахымды Сёз
Адам башланады Сёзден.
Сёз – Аллахды.
2006
АКЪ СЁЗ = ХАКЪ СЁЗ КЪУТХАРЛЫКЪДЫ БИЗНИ
Джюрегим болмагъаны ючюн сангырау, сокъур
Мен Аллахха этеме шукур.
Къадар бизлеге бергенди мадар
Таша дунияланы да сезерге, билирге, ангыларгъа.
Ау джаулукъну тюбюндеча келин,
Акъ сёзню ичиндеди сезим.
Сёзню меннге, мени да Сёзге
Аманат этген Кючге
Къуру да этеме сагъыш,
Къуру да этеме алгъыш.
Бизге оноу этилгенди Кёкде:
Сёз – мендеди, мен да – Сёзде.
Къара таныгъанлы мен
Акъ сёздю джарытхан
Кёлюмю, джолуму да.
Акъ Сёздю къутхаргъан
Отдан джанымы да.
Кёкден тюшген Сёз
Тартады ёрге.
Джерден чыкъгъан Сёз
Тартады джерге.
Акъ Сёз тартады Кёкге,
къара сёз тартады джерге.
Иги сёз = Керти сёз тартады ёрге,
аман сёз = ётюрюк сёз тартады кёрге.
Акъ Сёз = Хакъ Сёз (Иги Сёз = Керти Сёз) –
Ёзюм, атым, къанатым да мени,
Дуниям, ахратым да мени,
Сизге осуятым, аманатым да мени.
къара сёзню сюрген муратына джетмез:
Акъ Сёз = Хакъ Сёз къутхарлыкъды бизни.
20006
ТУУГЪАН КЮНЮМДЕ
Келдиле китабла,
Келгенча огъур чакъ.
Барды окъур зат –
Къууандым алагъа.
Китабла бла бирге
Джазгъанынг да келди:
Ёлдюм, тирилдим –
Нек тюлбюз бирге?
Джанкъозла да чыгъа,
Терекле да чагъа,
Джангыдан келгенча
Болдум дуниягъа.
«Насыбын кесген
Кеси кесини...» -
Бекден бек чыгъады
Ауазы эсими.
Джашайма кюе,
Терслей кесими,
Дууа орнуна
Тута сёзюнгю.
Къарайла къагъытдан
Сёзле-джюзюмле.
Туралла къайнай
Кёлде сезимле.
Умутджал атха
Минерча болдум.
Сен тургъан джуртха
Кетерча болдум.
Алай, арада
Чекле, чекистле...
Джол джокъду артха –
Къарадым Кёкге.
Сёзлеринг а –
Къучакълайла мени:
«Аккыллы болма,
Сакълайбыз сени.
Халкъгъа, джуртха да
Сен керексе, керек...»
Сюйгенден, кюйгенден
Джарылады джюрек.
Экиге бёлюнюрге
Джюрегим базмай,
Джазыуубузну
Къойгъанма джазмай.
Мадар излегенча
Къарайма Кёкге:
Джазыула джазылалла
Джерде тюл, Кёкде.
Ол тюздю, алай а,
Кёк айтады меннге:
«Сен этсенгед мадар,
Мен этерем къадар».
Кесине джетгенни
Этмесе хар ким,
Болушмаз анга
Хеким, не Хаким.
Кёкден келген Сёз,
Сенден келген Сёз
Кюйдюрелле мени.
Тёз, джюрек, тёз.
2006
НЕДИ АДАМ?
Келям бла Къалам –
Буду Адам.
2006
НЕДИ ПОЭТ?
Ол – шайырды. Алай эсе,
Эки джюрекли адамды ол:
Джюреги да джюрекди аны,
Мыйысы да джюрекди аны.
Дуния джаратылгъанлы алайды адет –
Джюреги бла джашайды поэт.
- Кимди, неди поэт?
- Джюрекди поэт.
2006
БУСАГЪАТДА ИШИМ
Эски назмуларымы джангырта,
Узунларын къысхарта,
Осалларын къората,
Джангы джашау берирге излейме алагъа.
Кесими озгъан джашаууму алай тюрлендирирге
Болмагъандан ары,
Назмуларым бла кюрешеме,
Джанымы алагъа юлешеме.
Эталлыкъ затымы этсем,
Сёзюм менден разы болурча этсем,
Сёзюмден да халкъ разы болурча этсем,
Джашаууму да тюрлендиргеннге
Санарыкъма мен.
2007
ШАЙЫР ДЖЮРЕК
Таб, тюшсе да джандетге,
Тынчлыкъ болмаз поэтге:
Ахратда да, дуниядача,
Алллах бла сёлешир.
Джаханимге тюшгенлени да
Къутхарыргъа кюрешир.
2007
ТИЛНИ ЮСЮНДЕН АУАЗ
«Сен ёлген тилде джазаса назму,-
Дейдиле меннге.
Джазаргъа эркинсе, алай а,
Окъуяллыкъ бармыды аны?
Огъай, окъур адам джокъду аны».
Дуния тилледе сёлешгенле,
Туз себмегиз сиз да джарагъа.
Сау, шау эсе да, ол тил – меникиди,
Ол ана тилимди, дуниямды мени.
Харс ургъан, тебсеген да кесимме,
Кесимме джазгъан, окъугъан да.
Ана тил ёле эсе – мен да ёлеме,
Мен да ёлеме аны бла бирге.
Тили ёле эсе, халкъ да ёледи,
Ана тил – джаныды халкъны.
Англагъанла аны
Чыгъадыла тил къазауатха.
Тил къазауат – дин, тин къазауатды,
Ата джурт къазауатды ол.
Миллет ангыны, тарих эсни джаулары бла
Баргъан къазауатды ол.
Ана тил джаныды халкъны.
Тил къазауат – джан къазауатды, хоу.
Ана тилде сёлеше эсем, джаза эсем, –
Сора, тил да, халкъ да саудула алкъын.
Тил ёлсе – халкъ да ёледи,
Халкъ ёлсе, ёледи тил да.
Бир-бирсиз болмайла ала.
Алай а, тилди файгъамбар, шыйых.
Тили ёлтюрмейди халкъны,
Халкъ а, ёлтюрюрге боллукъду тилин.
Тилин, алай демек – кесин
Ёлтюреди халкъ, джетмесе ангысы, эси,
Джетмесе билими, иманы.
Халкъ ана тилинде джырлагъанын къойса,
Сёлешгенин, джазгъанын къойса,
Ол заманда башланады тилни ёлюую,
Алай башланады ёлюую халкъны.
Ана тилди джаны халкъны.
Англамагъан аны,
Ёлтюреди тилин –
Ёлтюреди кесин.
Ана тилинде сёлешмеген,
Аны сакъларгъа, джакъларгъа, къатларгъа кюрешмеген,
Ол кесине, халкъына да этеди джаулукъ.
Кёб зат изленмейди сенден –
Тилинги бил, тилингде сёлеш,
Сабийлеринге да юрет аны.
Тилни сакълаудан башланады халкъны сакълау.
Тилим-халкъым ёлмез ючюн,
Къара кюн, ахыр кюн келмез ючюн,
Назму да ана тилимде джазама мен
Намаз да ана тилимде къылама мен.
Ана тилимде сёлешеме, окъуйма, джазама,
Таб, ёлген тил эсе да ол.
Ёлген эсе да, тирилир деб, базама,
Ана тилимди, джанымды ол.
Башха затха джетмей эсе да кючюнг,
Ана тилингде сёлеширгедамы джетмейди?
Динин, тилин сакълагъан халкъ – ёлмейди.
Ёлмез ючюн – Ана тилингде сёлеш.
Аны сакъларгъа, джакъларгъа, айнытыргъа кюреш.
2007
МЕНИ БЛАДЫ АЙ БЛА ДЖУЛДУЗ
Халкъ поэтле кёбдюле бизде,
Хакъ Поэт а – менме джангыз.
Джанымы, джолуму, сёзюмю, ишими да
Джарытады Джангы Ай бла Джулдуз.
Джангыз Анга этеме къуллукъ –
Хакъ Кертиге, Тюзлюкге – Хакъгъа.
Олду этген оноу, берген да буйрукъ,
Билдириб къалай джарарымы халкъгъа.
Хакъдан башха джокъду Тейрим,
Халкъдан башха джокъду къайгъым.
Халкъгъа Хакъын билдириу, танытыу,
Халкъны Хакъына буруу, къайтарыу –
Олду мени иннетим, антым.
Джашагъан къурт, къамыжакъ да джашайды,
Мен а – Адамма.
Къара таныгъан, «Хакъ» дей билген,
Акъ сёз бла къара халкъ ючюн сермешген,
Аны адамлыгъын, халкълыгъын, ёзденлигин сакъларгъа кюрешген
Тейри адамыма мен.
Зулмуну арбасына миниб,
Аны джырын джырлагъан,
Анга махтау салгъан
Амантиш джырчыла,
Халкъны алдар ючюн,
Аман тишлерин алтын къабукъ бла
Джабхан джырчыла,
Амантиш джырчыла, алтынтиш джырчыла -
«Халкъ джырчыла» кёбдюле бизде.
Ала къуллукъ этмейле Хакъгъа,
Тюз сёзню, Керти сёзню айтмайла халкъгъа,
Къарагъа къара демейле, акъ демейле акъгъа.
Къул сёздю сёзлери аланы,
Отуз кюмюшдю багъалары аланы.
Намыс-адет, сый-бет деген джокъду алада,
«Харам, гюнах» дей билген джокъду алада.
Алгъын бар эдиле керти Джырчыла –
Хакъ джырчыла, Ёзден джырчыла.
Эндигиле уа –
Душманланы, амантишлени арбаларына миниб,
Аланы джырларын джырлаучу мискинле, къулла...
Ит джыйын, джыйын джанлы да кёбдю бизде.
Энди ала къошулгъанла бир-бирине.
Ит-Бёрю, Бёрю-Ит джумхуриетле къураб,
Юре, улуй, джашайдыла бирге.
Энди мен кесим джангыз къалгъанма,
Къазакъ Бёрю дейдиле меннге.
Ит-Бёрю, Бёрю-Ит джыйынланы джауума мен,
Ит-Бёрю, Бёрю-Ит джумхуриетлени джауума мен,
Аланы иелери сарыкъулакъ Аюню да джауума мен.
Къул поэтле кёбдюле бизде.
Ёзден поэт а – менме джангыз.
Ит поэтле кёбдюле бизде,
Къазакъ бёрю уа – менме джангыз.
Халкъ поэтле кёбдюле бизде,
Хакъ поэт а – менме джангыз.
Алай а, тюзлюгюм къаллыкъ тюлдю тюзде –
Мени блады Ай бла джулдуз.
2007
ЮЙ БИЙЧЕЛЕРИМ
Учундургъан, учургъан Кёклеге
Биринчи къанатым Поэзияды мени.
Джашаугъа, джерге къайтаргъан
Экинчи къанатым да Прозады мени.
Кёб затха кюлдюрген, ышартхан
Ючюнчю юй бийчем да Комедияды мени.
Тёртюнчю къатыным а – ахыр къатыным –
Трагедияды мени.
Джашау бошалды.
Тос къатынларымдан да къалмады хайыр.
Джашау бошалды.
2007
РОМАНЫМДА ДЖАШАГЪАНЛАГЪА
Аланы джашаулары бла джашайма мен,
Мени джашауум бла джашайла ала.
Аланы мен ёлюмсюз этеме,
Мени ёлюмсюз этелле ала.
Аланы джазыуларын джаза,
Мен джазама кесими длжазыууму.
Аланы къайгъыларын, джарсыуларын айта,
Айтама кесими къайгъымы, джарсыууму.
Мен джанымы юлешеме алагъа –
Аны ючюн ушайдыла ала мени кесиме.
Тюнгюч уланым, къартлыкъ джашым да – ала,
Алагъа тилейме узакъ ёмюр, джашау.
Тамблам, бирсикюнюм да алалла мени,
Кетсем да, алада къаллыкъма мен.
Иннетими, муратымы толгъанын кёреме алада,
Аладыла керти дуниям мени.
Ала сабийлеримдиле мени:
Алагъа дунияны, дунияны да алагъа берир ючюн,
Мен кёб затдан тыйгъанма кесими –
Ала аны биллик, ангыларыкъ да болмазла.
Джанымы, джашаууму юлешгенме алагъа –
Алалла мени юйдегим, элим, халкъым.
Аллах мени джаратханча, мен да джаратханма аланы,
Алай а, энди алагъа мен Тейри, Тёре тюлме.
Ала къайытырыкъ тюлдюле энди артха, кесиме.
Ала эркин, бир кишиге бойсунмагъан ёзденледиле.
Мени оноуумдан къутулгъандыла ала,
Мен энди тюрлендираллыкъ тюлме аланы.
Аланы атлары, сыфатлары да тюрленник тюлдюле энди.
Ала ёмюрге къаллыкъдыла алай.
Мен къурагъан дунияда мен къурагъан джанла
Джашарыкъдыла кюле, джылай.
Мен кесим да кюе, кюле
Къанымдан, джанымдан джаратханма аланы.
Мен эталмагъанны этедиле ала,
Узакъ ёмюр, хакъ джашау тилейме алагъа.
2007
ШАЙЫРНЫ КЪАДАРЫ
Кёк шыбырдайды меннге назмуну:
Ол сёзлени бусагъатда джазыб къоймасам,
Ала кёллери къалыб, кетерикле кери.
Артда, не кюрешсем да, аланы табыб, къайтараллыкъ тюлме.
Бир тиширыуну да чакъыргъан ауазын эшитеме:
Бусагъатда анга эс бёлмесем,
Артда аны да табаллыкъ тюлме.
Назму да, тиширыу да ушайла бир-бирине.
Ала келген сагъатда, алагъа толусу бла берилмесенг,
Артда аланы табаллыкъ тюлсе.
...Экиси да бирден чакъыралла мени.
Не назмуну, не тиширыуну –
Экисинден бирин керекме сайларгъа.
Джашаууму къурман этерге керекме аладан бирине.
Не назму, не тиширыу.
Не тиширыу, не назму.
Тиширыусуз назму джокъду.
Тиширыу бла да джокъду назму.
Экисин да сыйла,
Алай а, бирин сайла –
Не тиширыуну, не назмуну.
Эки бийчени бирча кёллерине джетерге
Мадар джокъду, къадар джокъду.
Шайырны къыйынлыгъы ма андады.
Къайсын сайласа да,
Тенг боллукъла къууанчы бла бушууу.
Шайырны шайырлыгъы алай сыналады.
Насыбсыз насыблы джанлалла шайырла.
Назму бла тиширыу бир-бирине не бек ушасала да,
Аланы бир юйде тутаргъа мадар джокъду.
Эгечле болсала да, кюндешлелле ала.
Ма аллай къыйын сынауну, сайлауну
Бергенди шайыргъа Аллах.
Назму бла тиширыу. Шайыргъа
Аладан бири – юй бийче,
Бири да тос къатын боладыла.
Башха мадар табмай,
Ала бла алай джашайды Шайыр.
Алай а, шайыр да, тиширыу да ёмюрлюк тюлдюле.
Джангыз ёлюмсюз Сёз – назму –
Сакълайды дунияда шайырны, тиширыуну да.
Дуния джаратылгъанлы, не тюрленсе да,
Ол ючгюл тюрленмей келеди.
Шайыр. Назму. Тиширыу.
Ючюсю да бир-биринден къууаналла,
Бир-биринден къыйналалла,
Бир-бирсиз а болмайла.
Шайырны джулдузгъа да учургъан,
Отха да тюшюрген
Къанатларылла назму бла тиширыу.
Ала джайылсала – учады, Кёкге чыгъады шайыр.
Ала джыйылсала – джыгъылады, Джерге тюшеди шайыр.
Ала джайылсала – джашайды поэт.
Ала джыйылсала – ёледи поэт.
Ала бла джашайды поэт.
Ала бла ёледи поэт.
Ала ючюн джашайды поэт.
Ала ючюн ёледи поэт.
Ма былайды къадары Шайырны.
2007
ТЮРК ТИЛ
Дунияны хорлагъан Чингисханны аскерин
Хорлагъагъан, бойсундургъан кюч – тюрк тил.
Тимурну, Баязитни тиллериди тюрк тил.
Шумерлени, скифлени, гунланы тиллери да – тюрк тил.
Хазарланы, къыпчакъланы, булгарланы, аланланы тиллери да тюрк тил.
Нартланы тиллери да тюрк тил.
Къайсынны, Чингизни, Олжасны тиллери да тюрк тил.
Мени тилимди тюрк тил.
Тарих тил, дуния тил – тюрк тил.
Джер, Кёк тилиди тюрк тил.
Тейрини тилиди тюрк тил.
Тейри адамы болгъаныма,
Тюрк тилде сёлешгениме, джазгъаныма
Къууанама.
Тюрк дунияны бир уланыма,
Тюрк тилни бир сёзюме,
Тюрк хунаны бир ташыма,
Тюрк терекни бир чапрагъыма.
Хансыз джомакъ болмаз.
Тюрксюз тарих болмаз.
Дуния тюрксюз болмаз.
Таула агъаралла Тюрк деб,
Тенгизле чайкъалалла Тюрк деб,
Джер, Кёк да джашнайды Тюрк деб,
Джюрек урады Тюрк деб.
2007
ХАКЪ СЁЗ
Ана тил – балхам, Ана тил – алхам.
Ата джуртсуз, Ана тилсиз –
Тюб болады халкъ, джокъ болады адам.
Ата джуртун, Ана тилин, Халкъын сакъларгъа кюрешмеген,
Дайым ала ючюн сермешмеген –
Эркишиликден, адамлыкъдан, имандан да айырылады,
Бетсиз, ётсюз, мынафыкъ къауумгъа къошулады –
Аллахха тюл, Ибилисге къуллукъ этеди ол.
2007
ЭКИ КЪАТ АДАМДЫ ШАЙЫР
Сёз дунияды керти дуния шайыргъа.
Ол Сёзденди, Сёздеди, Сёзгеди.
Сёз – анга ауалды, ахырды эмда Тёреди.
Сёздю аны Тейриси.
Адамны къалгъанладан эм уллу башхалыъы –
Сёзюдю.
адамны Адам этген – Сёздю.
Тюз Сёзге, Иги Сёзге, Ариу Сёзге къуллукъ этген,
Анга джашауун берген, джанын берген – шайырды.
Ол себебден – эки къат Адамды шайыр.
2007
СЁЗ БЛА МЕН
Мен – назмучума.
Сёзден джаратылгъанма мен.
Менден джаратылгъан да – сёздю.
Эки дуниям да Сёздю мени –
адамны Адам этген
Керти сёз, Иги сёз, Ариу сёз, Акъ сёз.
Сёздю мени диним да, тиним да, тилим да, джуртум да,
Юйюм да, Элим да, Тейрим да,
Бешигим да, кёрюм да,тирилиуюм да.
Эртде огъуна сезгенме –
Сёзденме, Сёздеме, Сёзгеме.
Сёз джюрекдеди, джюрекденди, джюрекгеди.
Сёзме мен, назмучума мен.
2007
АКЪ СЁЗ
Алгъа джарыгъы келди,
Ызы бла тауушу.
Кёк джашнагъан, кюкюреген тюл эди ол –
Башха тюрлю эди аны джарыгъы, тауушу.
Башха дуниядан, таша дуниядан келе эди ол –
Джети къат Кёкденми, джюрекденми –
Билмейме, къайдан эди ол,
Джолу уа – джюрекге эди.
Санынгы дженгил этген,
Къанынгы таза этген,
Кёлюнгю иги этген,
Джаяуну атлы этген,
Къанатла битдирген,
Учургъан-учундургъан,
Джашаргъа кёллендирген,
Игиликге, Кертиге, Тюзлюкге тырмашдыргъан
Аллай кючю бар эди аны.
Не эди ол? –
Сёз эди ол. Акъ Сёз. Хакъ Сёз.
2007
ДЖАЗМАЙ КЪОЙГЪАН ДЖАЗЫУУМ
С. Р. Б.
Сен мени джюрегиме тынглагъаненг,
Сен мени джюрегими англагъаненг,
Назмуму-кёлюмю англагъаненг –
Да нек болмады да джазыу?
Сен да разы, Кёк да разы,
Ангы да разы, джюрек да разы,
Сора нек болмады джазыу?
Аны уа, шайыр, кесинге сор.
Мен джазгъанча назму, сен джазгъанча дарман,
Джазыуну да алай джазаргъа болуред керек.
Озуб кетген джаздача, джайдача,
Энди ёмюрде алай урурму джюрек?
Кюремейим гюнахны Кёкге –
Адам джазыуун джазады кеси.
Джангыз, тынгы-тынчлыкъ бермей джюрекге,
Быллай бир джылны нек къыйнайды эсим?
Акъ чакъгъан терекле къала джагъада,
Акъ кийген къызла къарай джагъадан,
Айырыла, узая барама аладан –
Къайыгъымы алыб барады суу.
Заман къобаны алыб барады мени,
Тохтаргъа, сабыр болургъа да бермей мадар.
Джазмай къойгъан джазыуум, тыялмай мени,
Ызымдан къарайды джагъадан.
Чыммакъ акъ чакъгъан терекни къатында
Чыммакъ акъ чакъгъан бир къыз,
Гошаях бийчеге ушаш бир къыз,
Джыламугъу къара ташны джара,
Ызымдан къараб, къол булгъай турады...
Ол – джазылмай къалгъан джазыуум мени,
Кетмезлик къайгъым, джарсыуум мени.
Неди Кёкге бизни джарсыуубуз?
Бошуна чамландырмайыкъ Кёкню.
Джазмай къойгъан джазыуубуз –
Олду кюйдюрген, ёлтюрген да бизни.
2007
КЪАНАТЛАРЫМ МЕНИ
Акъ сёз бла Къара сёзню арасында
Джашил ырджы – сыйрат кёпюр кибик.
Ол ырджыда барама, сыйрат кёпюрде кибик:
Олду мени джолум.
Бир Акъ сёзню, бир Къара сёзню къучакълай,
Барама. Эки джанымда – эки тиширыу:
Къара сёз – юй бийчем мени,
Акъ сёз да – тос къатыным.
Алалла меннге джандет, джаханим да.
Бир-бирине кюндешлик этиб,
Бир-бири бла джарашмай,
Мени да къыйнайла ала.
Алай болса да, къанатларымла ала мени.
Бир къанатым – акъ, бир къанатым – къара;
Бир къанатым Джерге тие,
Бир къанатым джулдузлагъа тие,
Учама.
Акъ сёз бла Къара сёз – къанатларым мени.
2007
АКЪ СЁЗГЕ КИРЕМЕ
Акъ сёзге таянама,
Къара ташха таяннган кибик.
Сизге да ийнанама,
Сёзге ийнаннган кибик.
Акъ сёзге киреме,
Къара суугъа кирген кибик.
Кесими джууама
Ёлюкню джуугъан кибик.
Акъ сёзге киреме,
Кебиннге кирген кибик.
Болама,
Башха дунияны кёрген кибик.
Акъ сёзге келеме
Аллахны аллына келген кибик.
Кесими кёреме
Ёлюб тирилген кибик.
Акъ сёзге киреме
Къара джерге кирген кибик.
Сора андан чыгъама
Кырдык чыкъгъан кибик.
Акъ сёзге киреме
Джандетге кирген кибик,
Сора андан чыгъама
Джандетден чыкъгъан кибик.
Акъ сёзге киреме
Бычакъ къынына кибик.
Сора андан чыгъама
Бычакъ къынындан кибик.
Акъ сёзге киреме
Отоугъа кирген кибик,
Дагъыда болама
Бир джангы къызгъа термилген кибик.
Акъ сёзге киреме
Къара кюн меннге келмез ючюн.
Акъ сёзде къалама
Ёмюрде да ёлмез ючюн.
2007
ТИЛНИ ТИЛИМЕ МЕН
1
Тилни тилиме Мен:
Телиме мен – кесими джокъду акъылым:
Тил – ауалым, джашауум эмда ахырым.
Ана тилимди джер джуртум да мени,
Кёгюм, джан джуртум да – олду.
Джазыууму джазгъан да – олду,
Мени Адам этген да – олду.
Сёздю джаратхан мени.
Сёздю джашатхан мени.
Ёлтюрген да сёздю,
Тирилтген да сёздю.
Сёздю мени Тейрим.
Мен аны келечисиме.
Тилни тилиме мен.
Ол буюргъанны айтама джангыз.
Кеси джанымдан къурамайма джукъ.
Тилни тилиме Мен.
2
Назмучума мен.
Назму учума, назму ууучума, назму уучума, назму учуучума –
Назму къанатлыма мен.
3
Сёзден башланнганды Адам.
Тил тамадады халкъдан, къралдан, джуртдан да.
Алгъа сёзню кёлеккеси тюшгенди Джерге,
Кюн, Ай джарыгъыча.
Кюн, Ай тамгъала-белгиле
Тилленнгенле артда.
Кёк тилленнгенди Джерде.
Кёк джашыныбды Сёзде.
Сёз – Тейриди.
4
Джуртсуз, къраллыкъсыз къалгъан да
Джуртун, къраллыгъын да табаргъа, къайтарыргъа боллукъду.
Тилин тас этсе уа халкъ –
Ол ёлюмдю анга.
Халкъны джаны – тилиди, сёзюдю.
Ол аны Кёгюдю, Тейрисиди.
Сёзюнден, тилинден айырылса халкъ –
Имандан чыгъады – болады талкъ.
Сёзню ызындан бара джууукълашабыз Кертиге.
Таша, туру дунияланы да, кетгенни, келликни да ачхычыды ол.
Тилин сакълаялмагъан динин да сакълаяллыкъ тюлдю.
Сёз – Аллахданды, Аллахды, Аллаххады.
Сёзюнден (Сёзден) чыкъмагъан,
Сёзюне (Сёзге) керти болгъан,
Сёзюне (Сёзге) бойсуннган, Ол айтханны этген,
Сёзюн (Сёзню) сыйлагъан, сакълагъан –
Джангыз ол халкъ –
Къутхарлыкъды, къутхараллыкъды кесин ёлюмден.
2007
АЙГИ (АЙГЪЫ)
Чуваш поэзияда да бар эди бир айгъыр –
Айги.
Кеси кетсе да, сёзю къалды –
Кюнлю, Айлы.
Аны ауазы тюл эди ауаз,
Аны ауазы тюл эди намаз –
Агъашча, сууча бир зат эди ол,
Табигъатны кеси эди ол.
Ол – шийир Кёкню марал джангуру, кёз джашы.
Ол – чуваш халкъны, джууаш халкъны сёз башы.
Ибилис къралгъа уа ол – башхасы джокъ – чёб башы.
Ол къаршчы турмагъан эди имансыз къралгъа, джорукъгъа,
Джангыз, Сёзю ушай эди къарангыда джарыкъгъа.
Дау сала эдиле анга:
Сёзюнгю къанатлары къалгъанланыкъыча нек тюлдюле къара?
Айгъыны сёзю болгъаны ючюн эркин, акъ
Сюе эди аны Борис Пастернак.
Мен да багъалатама аны,
Багъалатханча Кюнню, Айны.
Сёзю – Итил суууча, рахат.
Сёзю – Чувашстанны къышыча акъ.
Кёлю – не джазгъы, не джайгъы...
Аллай назмучу эди Айгъы.
2007
СЁЗДЖАН
1
Къарайма Джерге, Кёкге, тёгерекге:
Къайдан келди Сёз джюрекге?
Ташдан-Терекденми, тенгизден-теркденми,
Чексизден-Кёкденми –
Къайдан келди Сёз?
Гелеу кырдыкча ингил,
Къадау ташча къаты,
Нарат терекча джашил,
Тау сууча да таза болуб,
Къайдан чыкъды Сёз?
Къарангыданмы, джарыкъданмы –
Къайдан чыкъды ол?
Сёз – джанмыды, тёнгекмиди –
Неди ол?
Къарангыча ауур,
Джарыкъча дженгил –
Бир башха дуниягъа (дуниялагъа)
Эшик-тереземиди ол?
Огъесе, бизге къанатмыды ол?
Дуниямыды, ахратмыды ол?
2
Намазлыкгъа киргенча киреме Сёзге.
Сёз бла джанымы береме сизге.
Къайсы джаратылгъанды алгъа:
Сёзмю, джанмы?
Къайсы къайсыдады:
Джандамыды Сёз, Сёздемиди джан?
Къайсы къайсыданды?
Ала экиси да бирдиле меннге:
Сёзджан не да Джансёз.
Сёз – джан, джан – Сёз.
Сёз джан, Джан сёз.
3
Хар неде магъана –
Биринден чыгъады бири:
Сёзден джаратылады сёз,
Адамдан – адам.
Сёзден да джаратылады адам,
Адамдан да джаратылады сёз.
Сёз сезеди, эшитеди, кёреди, биледи ич-тыш дунияланы,
Болгъанны, боллукъну да:
Да неди да сёз?
Таууш-сес?
Къулакъ-кёз?
Алаймы? Алай да.
Къуру алай а тюл:
Сёз – ёз.
Сёзюнг – ёзюнг.
Сёзюнг джыгъылса, кесинг да джыгъыласа.
Сёзюнг джыгъылгъандан эсе, кесинг джыгъыл.
Сёз – джаны болгъан кераматды,
Сёлеше, окъуй, джаза билген ангылы джанланы барына да аманатды.
Сёз – джазыуду.
Биз да джазабыз сёзню,
Алай а, аны джазыуу бизни къолубузда тюлдю.
Бизни джазыуубузну джазады Сёз.
Къайданбыз, къайдабыз, къайрыбыз?
Сёзденбиз, сёздебиз, сёзгебиз.
Тынгылаб тургъанлай сёлешеди сёз.
Джарыкъны кёзюдю сёз.
Сёзден къарайды джарыкъ.
Сёзге махтау!
2007
ЮЙЮМ
Мен ишлеген юйню ара багъанасы –
Кюн таякъ.
Акъ къанджал бла тюл, Ай джарыкъ бла
Джабханма аны башын.
Оджакъ орнуна – нюрджакъ.
Юйюмю нюрджагъындан къарайла-тюшелле
Къызла, джулдузла эмда мёлекле.
Джангыз бир джол барды юйюме –
Къой Джол. Ол джол бла келгенлеге
Ачыкъды юйюм.
2007
АСРАРСЫЗ МЕНИ
Арбазда акъ чакъгъанды терек.
Анга къараб къууанады джюрек.
Джыл сайын акъ чагъады ол,
Джюрекге асыуду ол.
Минги Тауну туурасында
Джашил нарат бла акъ балийни арасында
Ол эки терекни, ол эки бийчени арасында
Асрарсыз мени.
2007
НАЗМУ БАСХЫЧДА
Сёзлени атлауучла этиб,
Назму басхычны сюейме.
Ёрлейме. Къайры? Кёкгеми?
Не излейме анда?
Излейме кёрюрге... кимни?
Излейме билирге... нени?
Мийикден къараб,
Ауалнымы, огъесе,
Джууукълашыб келген ахырзаманнымы,
Башха дунияланымы,
Бизден айырылгъанланымы,
Кёкню башынмы –
Нени кёрюрге излейме?
Сёзюм джетерми
Аны атлауучла этиб,
Назму басхыч этиб,
Тохтаусуз барыргъа ёрге?
Кёкден салыннган басхыч да болур.
Алай а, ол – кераматлылагъа кёрюне болур.
Ол басхыч бла Кёкледегиле эне болурла Джерге,
Джердеги шыйыхла да аны бла чыгъа болурла ёрге.
Менича, кераматы болмагъан къыйынлылагъа уа,
Джерден Кёкге къараб тургъанлагъа уа –
Кесибизге тюшеди ишлерге басхыч,
Кёкню киритин ачаргъа ачхыч.
Назму басхыч бла къанатсыз джаным
Ёрлейди ёрге,
Тенг бола къанатлы джанлагъа.
Тохтаусуз, къаджыкъмай кюрешиб турсам,
Къанат битер, Кёк да ачылыр меннге.
Назму басхычым чыгъарыр Кёкге.
Ёзге, бютеу ёмюрюмю кюрешиб,
Кёкге тюл, чынгылны эрнине келсем,
Алгъа, артха тебмезча бегинсем, джангылгъанымы билсем
(Эсиме келтирирге огъуна къоркъама),
Не бла бошалыр аны ахыры?
Бийнёгер кёрюнеди кёзюме.
2007
СЁЗ бла ШАЙЫР
Поэтлеге джокъду джылау.
Поэтлени джокъду аяу.
Ала, болсала да джаяу,
АТ-лыдыла, КЪАНАТ-лыдыла.
Болсала да джаланннгач,
Кёллери токъду аланы.
Кирир джерлери джокъдуму?
Бютеу Алам – юйдю алагъа.
Халкъ дуния малгъа табыннган сагъатда да,
Башдан-аякъ къул джамагъатда да
Бийликлерин, ёзденликлерин тас этмейле ала.
Эшек билген – арба джол.
Арба джолда шайыр кёрмезсе.
Аланы джюрютген къанатлы атла –
Пегас – Гемуда – Боракъ.
Къара кюн да акъ сёз бла
Адамгъа табдыралла эс. Алагъа
Сынау дуния да, джандет джурт да –
Сёздю.
Сёзден башланады Поэт.
Сёзде джашайды.
Сёз бла джашайды.
Сёз бла Поэт
Бир-бирин тюрлендирелле,
Бир-бири джазыуун джазалла.
Бир-биринде джашайла ала.
Алай а, Сёз биринчиди,
Шайыр – экинчи.
Шайырны керти дуниясыды Сёз.
Джанын Ана тилге, Ана тил ючюн береди ол.
Тёнгеги къайда болса да, къайда къалса да,
Джаны уа – Сёздеди.
Ана тил саулукъда
Шайырлагъа джокъду ёлюм.
Шайыргъа атылгъан окъ
Ана тилге тиеди.
Ана тилге атылгъан окъ
Шайыргъа тиеди.
Бирдиле ала, биргедиле ала.
Джангыз ёлюм айырыргъа боллукъду аланы.
Огъай, ёлюм да айыралмаз.
Ёлселе да, къалырла бирге –
Ёлюк бла кебинча.
2007
СЁЗ КЁРГЮЗТЕДИ ДЖОЛ
СЁЗде – ЁЗ.
Хар бир сёз кеси кесине (бизге да!) – багъана;
Хар бир сёзню кесинде – магъана (бир-бирде джети къат);
Сёзню кесинде – бизлеге эскертиу, эслетиу, буйрукъ да таб.
Мисал:
ТАУ – АУ (ненча магъана!) –
Эсле, тау юсюнге ауар;
Эсле, тауну аууна-бугъойларына тюшерсе-кетерсе;
Таудан ау.
ТАУ – АУ (ау – западня; ау – упасть-пропасть; ау – перевали через гору).
2007
ШАЙЫР бла ШИЙИР
Баралла къарт бла туудугъу:
Ала бирчалла. («Сабий бла къарт бирчалла» – нарт сёз).
Баралла къарт шайыр бла назмусу.
(Шайыр заманында ёлмесе, къарт да болур.
Къартлада да болур шайыр.
Алай а – къарт шайыр – боламыды?).
Огъай, къарт шайыр болмайды,
Къарт тай болмагъан кибик,
Къарт элия болмагъан кибик,
Къарт джаз болмагъан кибик,
Къарт кёк джашнау болмагъан кибик.
Джюрек джашнау – шийир – джашлыкъды.
Къартлыкъ джокъду шайыргъа, шийирге да.
Баралла шайыр бла назму –
Абына, тура, кюе, кюле.
Баралла джол болмагъан тик къабыргъада.
Къой Джолда, къой джолда да баралла ала:
Кёкдемилле, Джердемилле – къыйынды ангылагъан.
Кёкде да, Джерде да болгъанлары – хакъды.
Башдан баш бола, джашдан джаш бола,
Къалюбаладан келелле ала.
Ала къуругъан кюн –
Джашау къурурукъду дунияда:
Ахырзаман айланныкъды Джерге.
2007
ШАЙЫРНЫ МАГЪАНАСЫ
Тенгизни тенглигинден тюл,
Тауну тенглигинден да тюл,
Джулдузну тенглигинден да тюл,
Джюрекни тенглигинден къарайма хар затха да.
Кёкге, Джерге, дуниягъа, ахратха да
Джюрекни тенглигинден къарайма.
Аны ючюн айталла бизничалагъа ШАЙЫР деб.
2007
ЭКИСИ ДА БИРДИЛЕ МЕННГЕ
Къара халкъгъа Акъ сёз керекмиди?
Огъесе, къуру Хакъ сёзмю керекди?
Алай а,
Акъ сёз Хакъ сёз тюлмюдю?
Хакъ сёз да Акъ сёз тюлмюдю?
ХАКЪда барды АКЪ.
СЁЗде барды ЁЗ.
Акъ сёз – Хакъ сёз.
Хакъ сёз – Акъ сёз.
Экиси да бирдиле меннге.
2007
СЁЗ АЛЫБ БАРАДЫ БИЗНИ
Джолоучума.
Атым, джамчым, башлыгъым да,
Сауутум-сабам, азыгъым да,
Джолгъа чыгъартхан иннет да,
Джолуму кёргюзтген къыблама да,
Алдан алгъа элтген кюч да,
Джолум кеси да –
Сёздю.
Ол – Кёкден тюшген Сёз –
Кёкча джууукъду, Кёкча да узакъды.
Андан джууукъ, андан узакъ,
Андан туру, андан таша,
Андан сууаблы, андан халал
Болмаз бир зат.
Сёз алыб барады мени.
Анга тыйыншлы болалсам,
Аны бла барыб туралсам –
Чыгъарыкъма Кёкге,
Сёзню бизге ийгеннге тюберикме.
Сёз алыб барады мени.
Аллахха алыб барады мени.
Хоу, Кёкден эннген сёздю
Кёкге чыгъарлыкъ бизни.
Сёз ызындан барабыз биз.
Джюрекдеди Сёз.
Сёздеди джюрек.
Сёзню ангылагъаныбызгъа кёре,
Анга бойсуннганыбызгъа кёре
Адамбыз, Халкъбыз.
Анга кёреди джолубуз да,
Анга кёреди барыуубуз да,
Анга кёреди джазыуубуз да.
2007
ШАЙЫР БЛА СЁЗЮ
Дуния боранындан да,
Ахрат азабындан да
Къутулгъанча кёреме
Сёзню ышыгъында,
Сёзню джарыгъында.
(Ышыкъ деб джарыкъгъа айталла Тюркде).
Мен джаратханма Сёзню,
Сёз джаратханды Мени.
Кесим джыгъылсам да атдан,
Сёзюм къаллыкъды артда.
Сёздю шайырны джаны.
Къадары алайды аны.
Сёз – келечиди араларында
Гъарб бла Шаркъны,
Хакъ бла Халкъны.
Сёз келечиди
Кёкден Джерге,
Джерден Кёкге.
Шыйыхлалла, файгъамбарлалла
Эм уллу шайырла.
Сёзню ышыгъында, Сёзню джарыгъында
Табарыкъды тынгы
Адам улу бары.
Эм иги сёз
Кёкденди, джюрекденди,
Аллахданды, Аллахды, Аллаххады.
Сёз – башды неден да, кимден да.
Аны бла Хакъгъа къуллукъ этеди шайыр.
Сёзню джанындан да багъалы кёрмесе шайыр,
Сёз керамат анга ачыллыкъ тюлдю.
Сауутум-сабам, къалкъаным да сёздю.
Мени джаратхан, мен джаратхан да сёздю.
Дунияны джаратхан, джашатхан да сёздю.
Сёзге къуллукъ этгеннге айталла шайыр деб.
2007
ДЖАЗЫУЛА ДЖАЗЫЛЫБЛА СЁЗДЕ
Дин ахлусуна джарагъанча дуа,
Меннге да назму джарайды алай.
Къарайды Кёкден да, Кёкден эннген Сёзден да
Джулдуз бла Ай.
Ийнаннганланы къутхаргъанча дуа,
Мени да назму къутхарады алай.
Кёкден тюшген Сёз, джюрекден чыкъгъан Сёз
Джашаргъа, ёлюрге, тиритирге да береди кюч.
Кёкден тюшген Сёз, джюрекден чыкъгъан Сёз –
Джан къалдыргъан Сёз, джан къутхаргъан Сёз…
Джюз аты аны, джюз магъанасы –
Иги, ариу, тюз, керти, эркин, акъ, халал, сабыр, къанатлы…
Кёкден тюшген Сёз, кёлден чыкъгъан Сёз –
Джан къалдыргъан Сёз, джан къутхаргъан Сёз
Табдырады эс, тутдурады ёз.
Бизни джаратхан, джашатхан да Сёз.
Адамны тарихи, джашауу, къадары джашыныбды Сёзде,
Ауалы, ахыры да, дуниясы, ахраты да джазылыбды Сёзде.
Сёз бла адам джараталла бир-бирин,
Тюрлендирелле, джашаталла бир-бирин.
Огъай, бизни къарыуубуз джетерик тюлдю
Джаратыргъа, джашатыргъа, тюрлендирирге да Сёзню.
Сёздю джаратхан, джашатхан, тюрлендирген да бизни.
Мен назму джазама. Алай а,
Аны джаздыргъан кюч ташадады – Кёкдеди, джюрекдеди.
Аны узакълыгъы, джууукълугъу да чексизди.
Анга бойсунама, ауазын эшитеме, айтханын этеме.
Мен джазама Сёзню. Сёз джазады мени.
Кетгенни, келликни, болгъанны, боллукъну,
Тюненегизни, тамблагъызны да, кесигизни, мени да
Излегиз Сёзде.
Джазыула джазылыбла Сёзде.
Аны тюз окъурча, тюз хайырландырырча,
Керамат кюч Аллах берсин бизге.
2007
ШАЙЫРЛА
Ахрат азабларын дунияда чекген
Адамлалла шайырла.
Гюнахларын къанлары бла,
Назмулары бла джууалла ала.
Къадарлары алайды аланы:
Ала не кёб этселе да гюнах,
Хакъ ючюн ёлюмге баргъанлары ючюн
Аланы кечиученди Аллах.
Дуния, къоркъуб, тынгылагъан сагъатда,
Кертисин, Тюзюн айталла ала.
Къара кючле бла сермеше ёлгенлери ючюн,
Аланы ёлюмден къутхарады Аллах.
Аланы Джерде, Кёкде да сыйлаб,
Ёлюмсюзлюк береди алагъа.
Халкъгъа джарар кюч, ёмюрлюк да береди
Ала айтхан сёзге, назмугъа.
Алайды шайырны къадары.
Ол керти шайыр эсе,
Къара кючле бла сермешмей,
Тынч турургъа джокъду мадары.
Къалюбаладан бери алайды адет.
Хакъ ючюн ёледи поэт.
Назму сёзюне кёчеди джаны.
Аллах да гюнахларын кечеди аны.
Алай багъалатады Аллах аны.
Сёзюнде къояды шайырны джанын.
2007
Лайпанланы Билалны Ана тилибизге аталгъан назмулары.
13-чю томундан.
THE UNIVERSE OF MY VOICE
by Bilal Laypanov
ABOUT THE AUTHOR
Bilal Laypanov. Born in 1955. After graduating from the M. Gorky Literature Institute in Moscow, worked as a journalist, high-school teacher, scientist (humanities). Published many books of poetry, including Collected Poems in 10 volumes. Three volumes of Russian translations appeared in 1993 and were later put forward for a State Prize of Russian Federation.
БИЛАЛ ЛАЙПАНОВ. ПРОСТРАНСТВО МОЕГО ГОЛОСА
ОБ АВТОРЕ
БИЛАЛ ЛАЙПАНОВ РОДИЛСЯ В 1955 ГОДУ. ОКОНЧИЛ ЛИТЕРАТУРНЫЙ ИНСТИТУТ ИМЕНИ М.ГОРЬКОГО В МОСКВЕ, РАБОТАЛ ЖУРНАЛИСТОМ, ПРЕПОДАВАТЕЛЕМ ИНСТИТУТА, НАУЧНЫМ РАБОТНИКОМ. ИЗДАЛ 10 ТОМОВ СОЧИНЕНИЙ НА КАРАЧАЕВСКОМ И ТРИ ТОМА НА РУССКОМ ЯЗЫКАХ. ПОЗЖЕ КНИГА СТИХОВ «ПРОСТРАНСТВО МОЕГО МОЕГО ГОЛОСА» БЫЛA ВЫДВИНУТA СОЮЗОМ ПИСАТЕЛЕЙ РОССИИ НА СОИСКАНИЕ ГОСУДАРСТВЕННОЙ ПРЕМИИ РФ В ОБЛАСТИ ЛИТЕРАТУРЫ И ИСКУССТВА.
***
Poetry
is a lake
with the open eyes.
With my heart,
I drink
its reflections,
with my palm, I draw
my face out of its depth.
Nobody knows how large the lake is,
but, when I sing,
the fires go up
on the opposite side.
I am not a god,
to walk over waters
to get there.
But my life is enough
to measure
the universe of my voice.
And then
I will be a lake
with the open eyes...
***
Поэзия — озеро,
Открывшее глаза.
Сердцем пью из него
Отражения,
Ладонью черпаю
Свое лицо
Из глубины.
Велико ли озеро,
Не знаю,
Но, когда пою,
На другом берегу
Огни загораются.
Может, я не пророк,
Чтобы перейти его
Посуху,
Но за всю жизнь
Обойду без посоха
Пространство моего
Голоса.
А там – стану озером,
открывшим глаза...
Ways of salvation
One could escape
digging into the earth.
But one could just learn to fly.
***
The poet grows
from under the earth, like a tree.
After the death,
I will be a maple hailing the ships of the clouds,
wondering at the lightning,
enjoying the wings
cutting
the crystalline heights,
with my boughs cradling
the stars—
I will fall like the tears of dew,
sail through the wind
into the sky
with the centuries-old flight of
the human gaze,
into the infinite sky,
the everlasting sky.
***
You love
to look in the stars—
I drink the sky
from your eyes.
***
The poet's epitaph:
The stars have drunk all of his soul.
ПУТИ СПАСЕНИЯ
Можно спастись,
Зарывшись в землю,
А можно научиться летать...
***
Поэт растет из земли, словно дерево;
И после смерти
Стану тополем
Встречать корабли
Облаков,
Удивляться молниям,
Радоваться крыльям,
Рассекающим
Хрустальную высь,
Качать на ветвях
Звезды...
Осыпаться слезами росы,
Плыть сквозь ветер
В то небо,
Куда веками летел
Человеческий взгляд,—
В бесконечное небо,
В бессмертное небо...
***
Ты любишь
Смотреть в звезды...
Пью небо
Из твоих глаз.
***
Надпись на надгробии поэта:
«Звезды выпили его душу».
***
Never mind the years passing by.
Let them follow their destined way.
In the end, recollecting your life,
Love it all, with its ultimate day.
No one asked if you wanted to come.
No one cares when you are ready to part.
No eternity has ever become,
No eternally pulsating heart.
The day will burn down into the night,
Tired of the vanities of the world.
Come with it, close the door behind,
Leaving the flowers on the threshold.
The fallen beauty
The heavens gleaming in the pools of dirt...
***
Night — and his fingers black,
touching your skin so white...
Sleepless I'm lying on my back,
Passion obscures the sight.
Clenching my feelings tight –
but, after everything,
Day — and his hands of light
over your marble skin!
Flower caressed by the sun,
melt in the dark embrace—
I am your only one
Mad of that jealous chase.
Translated from Russian to English by Pavel Ivanov
***
Не считай уходящие дни -
Все свершится в положенный срок.
Ты и смерть, как сестру, полюби,
Ведь она — твоей жизни итог.
Не спросясь, ты родился на свет.
Не спросясь, тебя смерть унесет.
В этом мире бессмертия нет,
За приходом быть должен уход.
И, устав от мирской суеты,
Тихо день догорит за спиной...
На пороге оставив цветы,
Молча дверь затвори за собой.
ПАДШАЯ КРАСОТА
Обломки неба в грязных лужах...
***
Черные пальцы ночи
По белым твоим плечам...
Страсть застилает мне очи,
Спать не дает по ночам!
И утром — ревности муки,
Вновь мне покоя нет -
Кладет свои белые руки
На плечи твои рассвет!
То солнце тебя ласкает,
То обнимает тьма...
Просто любовь такая
Сводит меня с ума!
Перевел с карачаевского Аркадий Тюрин
Лайпанланы Билалны Ана тилибизге аталгъан назмулары.
18-чи томундан.
ПОЭТ (ШАЙЫР)
Аны джаратханды Сёз.
Сёзденди аны джаны.
Сёздю аны джаратхан, къаушатхан, тирилтген да.
Сёз бла джашайды ол.
Сёзде джашайды ол.
Сёзню ызындан барады ол.
Аны джолу Сёзденди, Сёзгеди.
Сёз – Тейрисиди аны.
Тейри уа – бирди.
Алай а,
Шайыр, ийманындан чыгъа,
Бир джангы Сёз къураргъа излейди,
Бир джангы Сёз айтыргъа излейди.
Сёзню Тейриси болургъа излейди шайыр.
Ма андады къыйынлыгъы аны.
Сёзню къулу тюл, бийи болургъа излейди шайыр.
Ёзге, къулдан бий болмаз,
Къумдан юй болмаз.
Оюлады шайырны къум юйю – назмусу.
Сёз хорлайды шайырны.
Ёледи шайыр.
2008
ТАША МАГЪАНАЛАНЫ ИЗЛЕЙ
«кЁЗ»де барды ЁЗ.
«сЁЗ»де барды ЁЗ.
«сЮЙ»де барды Юй.
«ЭРкинлик»де барды ЭР.
«джОЛ»да барды ОЛ.
«ЭЛиб»де барды ЭЛ.
«ДЖАНдет»де барды ДЖАН.
«НАЗму»да барды НАЗ.
«ДЖАЗыу»да барды ДЖАЗ.
«ДЖАШАУ»да кёбдю магъана.
«ЁЛЮМ»де уа бирди магъана.
2008
КЪУТХАРЫУЧУ
Ёлюмден ДЖАШАУ къутхарады бизни,
джашаудан а – ЁЛЮМ.
Таша, керамат магъанасы СЁЗНЮ –
Джаралы джаннга сенсе ёкюл.
БАШХАЛЫКЪ
Эки дунияны башхалыгъын
Излей эсенг билирге:
Анда адамны джашаргъа къоймайла,
Мында – къоймайла ёлюрге.
ДУНИЯЛА
Аллах къурагъан дунияда
Аллах джаратхан адамла бла джашайма.
Аланы къайгъылары, джарсыулары
Джюрегими кемирелле, ашайла.
Кесим къурагъан дунияда
Кесим джаратхан адамла бла джашайма.
Аланы да къайгъылары, джарсыулары
Джюрегими кемирелле, ашайла.
2008
ШАЙЫР АДАМНЫ ДЖАНЫ
1
Таб тюшсе да джандетге,
Тынчлыкъ болмаз поэтге.
2
Джаханимге къуюлгъанланы да
Къутхарыргъа – излер джол.
Джазыкъсыныр аланы да...
Не этгин – Поэтди ол.
3
Топракъдан, отдан да тюл,
Хауадан, нюрден да тюл –
Джаратылгъан джан Сёзден,
Башха тюрлюдю бизден.
4
Юлюшлюдю-юлюшсюздю,
Эки дуниядан да ол.
Тар-кенг джолу айланчды-тюздю,
СЁЗден ЁЗгеди джол.
5
СЁЗден, ЁЗден эсе да,
Шайыр адамны джаны,
Табарыкъсыз кеси къургъан
Ючюнчю дунияда аны.
2008
ШАЙЫРНЫ ДЖЮРЕГИ
1
Джазаса, джазаса –
Ангылайса артда:
Джазгъанларынг бары
Кюерикле отда.
Керек болмай къалыб,
Иннетинг да, сёзюнг да, –
Ёле, тириле, –
Кюериксе кесинг да.
Сёзюме-ишиме
Излемедим хакъ.
Халкъыма, кесиме да
Мен излеген – Хакъ.
Ёлгеннге, саугъа да,
Адамгъа, халкъгъа да
Джан джурт, эскертме да –
Сёздю – Керти сёз, Хакъ сёз.
Ма ол Сёзню
Табыб айталмай,
Халкъымы, кесими да
Ёлюмден къутхаралмай,
Къарайма Кёкге:
Анда – Ай бла джулдуз.
Къарайма Джерге:
Сында – Ай бла джулдуз.
Джюрекледе уа –
Къайда Ай бла джулдуз?
Ма аны ючюн
Кёлюбюз да – мутхуз,
Кюнюбюз да – мутхуз.
2
Сёзюнден-кюрешинден
Болмайын хайыр,
Учхан джулдузгъа
Бурулгъанды шайыр.
Кёк джулдуз джюреги
Эннгенди Джерге,
Кяба Таш, Къадау Таш
Болгъанды Джерде.
ТИЛНИ ТИРИЛТИР ЮЧЮН
Ёлген тилде джазама назму,
Назму да тюл – дууача бир зат.
Алай а, ёлгеннге окъулгъан дууа тюлдю бу –
Ёлгенни тирилтирге излейме сёзюм бла.
Огъай, сау, шау да тюлдю алкъын тилибиз,
Ёле тургъаны уа – хакъды.
Джюрюмеген зат – бары ёледи,
Джюрюмей тохтаса ёледи тил да.
Халкъ кесиди ёлтюрген тилин.
Ана тилинде джазмай, окъумай, сёлешмей,
Аны къутхарыргъа, джакъларгъа, сакъларгъа кюрешмей,
Халкъ кеси ёлтюреди тилин,
Алай демек – ёлтюреди кесин.
Тилин ёлтюре эсе Халкъ кеси –
Сора къалмагъанды аны ангысы-эси:
Кесин ёлтюре тургъанын да ангыламайды ол,
Тюзюн айтханнга да тынгыламайды ол.
Къарысузду аны ийманы, дини да –
Аны ючюн тас этеди джуртун, тилин да,
Сыйы, намысы да кетеди аны ючюн,
Зорлукъ, учузлукъ да джетеди аны ючюн.
Халкъ ийманына-динине болмаса бек,
Тилин, джуртун, къраллыгъын да тас этеди терк.
Тохтайды ёсмей ангысы, саны да,
Бузулады халиси, къаны да.
Тенг болады харибге, джарлыгъа,
Аш болады итге, джанлыгъа.
Алай башланады ёлюую халкъны,
Бармагъаны ючюн джолунда Хакъны...
...Ёлген тилде джазама назму:
Окъуй, джаза, сёлеше тебресем –
Ёлген тил да тириле тебрейди.
Тилни тирилтир ючюн, джашатыр ючюн,
Ол тилде сёлеширге, джазаргъа керекди.
Сау тилни ёлтюрюр ючюн а –
Ол тилде сёлешгенни къояргъа керекди.
Къояргъа керекди ол тилде сёлешгенни,
Тохтатыргъа керекди аны джюрюгенин.
Сау тилде дууа этиб,
Ёлген тилни тирилталллыкъ тюлсе.
Ёлген тилни тирилтир ючюн –
Ол тилде этерге керекди дууа.
Дуния мал ючюн
Тёрт дуниягъа джайылабыз,
Дуния мал ючюн
Юренебиз дуния тиллеге.
Ана тилибизни уа -
Ёлген тиллеге къошабыз,
Ата джуртубузну да
Кючлетебиз башхалагъа.
Аллахны тюл, дуния малны
Болабыз къулу.
Ахырында –
Динибизден, тилибизден, джуртубуздан да
Къалабыз къуру.
Сюйсенг айт, сюйсенг къой:
Халкъ болгъан эсе къой,
Сюрюуге бурулгъан эсе –
Аны ызына Халкъ этген – къыйынды.
Алай а,
Белгилиди Аллахны буйругъу:
Кесин Адамгъа санагъан,
Кесин муслиманнга санагъан –
Иннети, сёзю, иши бла да
Борчлуду Халкъы ючюн,
Аны дини, тили, джурту ючюн
Кюреше, сермеше джашаргъа, ёлюрге да.
Сау тилде джазама назму –
Сау тилни ёлюмден сакълар ючюн.
Ёлген тилде джазама назму –
Ёлген тилни тирилтир ючюн.
Алай а,
Халкъ кеси ёлтюре эсе кесини тилин,
Кеси кесин ёлтюре эсе халкъ –
Анга джаназы къылыргъа да керекмиди,
Тирилтирге да керекмиди аны?!
Я Аллах, чамланма манга
Бу сорууум ючюн –
Алгъадан къоркъууум ючюн.
Билесе, халкъымы джашатыр ючюн –
Разыма азаб чегерге, ёлюрге да.
Ёзге, къарыусуз болгъан кёзюуюмде
Бираз болушлукъ эте тур меннге да.
МЕН ИЙНАННГАН, ТАЯННГАН ДА – СЁЗ
Ичер сууум таркъаяды.
Къарыусуз болсанг, таш да – къаяды,
Аягъынг – тюзде да таяды.
Адам амалсыздан
Гулош таякъгъа таянады.
Бу дуниядан къалмаса хайыр,
Ол бир дуниягъа байланады.
Ёзге, кёлюмю аман этмей,
Джашаргъа кюрешеме: Поэтме.
Мен таянама Сёзге.
Ол къайдан келеди бизге –
Билмейме:
Кырдыкчамы чыгъады Джерден,
Джарыкъчамы энеди Кёкден?!
Бизлеге тутуб джол –
Къайсы дунияладан келеди ол?!
Ичер сууум таркъаяды.
Бу аман тёнгек – къартаяды.
Джаным а турады джашлай –
Джазгъы Кёкча, джерча – джашнай.
Келишмейле тёнгек бла джан.
Тёнгек тартады джерге,
Джан а тартады ёрге.
Туралла ала базманлашыб.
Тебреселе уа даулашыб,
Къалыргъа боллукъду шашыб.
Тёнгегими кёмерем джерге,
Джанымы да иерем Кёкге –
Тыйгъан затла болмасала.
Ёзге, чакъырмасанг да аджалны,
Тауусулгъанлай болджалынг –
Джетерикди ол.
Ма ол заманда – тулпар бол.
Ары дери уа – сабыр бол.
Сабыр а болгъун къалай...
Эски джарала да къанай,
Джангы джарала да тюше,
Джюрек турады кюе.
Ичер сууум таркъаяды.
Тешилгенле къурч кюбе, такъыя да.
Тюшгенди къолдан муджура да.
Къарча,
Бир эс джыйдыр, къыджыра да.
Этсем да иги къууум,
Тауусулады ичер сууум.
Къобанны джалайма ташын,
Сууун ичеме –
Тансыгъымы алалмай ёлеме.
Дуниядан кетгинчи къораб,
Къанаргъа излейме
Ата джуртха, Минги Таугъа къараб.
Не ариу чакъгъандыла балийле.
Не джарыкъ кюледиле сабийле.
Къызла да, тахсаларын айта бир-бирине,
Барадыла, дуния сейирлигича, кёрюне.
Тынчмыды айырылгъан аладан –
Тауладан, сууладан, адамладан.
Джюрегими этерге кюрешсем да къурч,
Айырылыу къалай болур тынч.
Айырылыу – кюннге, джылгъа тюл –
Ёмюрлюкге.
Артха джол джокъ –
Дуния деген, джашау деген сейирликге.
Кетеме
Къалгъанлагъа къоркъуу эте, къайгъы эте,
Халкъгъа, джуртха джашау тилей, насыб тилей.
Ахырзаманнга дери джашар эсе уа халкъым, тилим.
Келмез эсе уа анга энди палах, ёлюм.
Кюн аманны къаргъалары
Басыннгандыла Джангыз Терекге.
Алай а, аланы къаргъышлары
Къатылалмазла Къадау Джюрекге.
Къаргъалагъа тюл, Кёкде къанатлылагъа,
Джерде джаяулагъа, атлылагъа –
Алагъа къарайма мен.
Тауусулса да ичер сууум,
Этеме иги къууум:
Джашар халкъым, тилим.
Ата джуртну топрагъына къошулгъан саным,
Джуртда Джангыз Терекге ашау болур.
Бир джангы сёз болуб, Ана тилге къошулгъан джаным,
Аны джашарына, джашнарына себеб болур.
Ичер суууум таркъаяды.
Алай а, бегимеклигим Хакъгъа,
Сюймеклигим Джуртха, Халкъгъа
Кёлюмю Къадау Ташха бурады.
Ёлюмню келе тургъанын сезгенме.
Андан къоркъа, къалтырай безгенме.
Энди, хазыр болуб, сакълагъанымы билсин.
Туракъламасын да, келе келсин.
Джаным назмуларыма кёчюб бошагъанды.
Тёнгегим ёре турукъгъа ушагъанды.
Ёлюм къарайды къысылыб джууукъ:
Ол къууанырча къалмагъанды джукъ.
Ата джуртда – саным, Ана тилде – джаным.
Кёлюм: алагъа джокъду ёлюм.
Алай эсе, меннге да джокъду ёлюм.
Ичер сууум да тауусулуб къалмаз.
Айтыр сёзюм да айтылынмай къалмаз.
Шийирге, шайыргъа да джокъду ёлюм.
Джазгъы Кёкча джашнайды кёлюм.
2008
ДЖАША СОКЪУРАНМАЗЧА
«Айтмай сокъураннгандан эсе,
Айтыб сокъуран».
Айтмагъаныма сокъурандым,
Сокъурандым айтханыма да.
«Этмей сокъураннгандан эсе,
Этиб сокъуран».
Этмегениме сокъурандым,
Сокъурандым этгениме да.
«Джашамай сокъураннгандан эсе,
Джашаб сокъуран».
Джашамагъаныма сокъурандым,
Сокъурандым джашагъаныма да.
«Айтмай, этмей, джашамай
Сокъураннгандан эсе,
Айтыб, этиб, джашаб
Сокъуран».
Ким айтады муну?
Былаймы айтады Къуран?
Огъай. Джашауунгу
Сокъуранмазча къура.
Джашау сабанынг
Къалмаз ючюн къаран –
Джаша
Буюргъанча Къуран.
Ма ол заманда
Бюгюлмезсе, сынмазса.
Айтханынга, айтмагъанынга да,
Этгенинге, этмегенинге да,
Джашагъанынга, джашамагъанынга да
Кюймезсе, сокъуранмазса.
Иги, аман неди,
Халал, харам неди,
Неди гюнах, сууаб –
Аллахны Сёзюнде
Барына барды джууаб.
Артда кюймезча, къыйналмазча, сокъуранмазча
Болургъа излей эсенг –
Джаша буюргъанча Аллах.
Ол заманда тюбериксе тыйыншлы
Къууанчха, бушуугъа да, насыбха, палахха да.
Джангыз, Хакъ джолда баргъанланы
Джарыкъды кёллери. Джашауларына
Сокъуранмазлыкъла аладыла джангыз.
Хакъсызлыкъ, иймансызлыкъ –
Къурутады адамны, халкъны.
Джангыз, баргъанла джолунда Хакъны
Табарыкъдыла Ёлюмсюзлюк.
Тилегим бирди Хакъдан:
Бер манга аллай кюч-ийман
Джолунгдан таймазча сени,
Къолумдан келирча мени
Болушургъа адамгъа, халкъгъа –
Барыбыз да Хакъ джолда барырча.
Аллахха табынмагъан
Тебрейди табыныб –
Адамгъа, хайуаннга, джаныуаргъа;
Дуния малны болады къулу.
Ахырында –
Эки дуниядан да къалады къуру.
Адамгъа, халкъгъа, къралгъа да салма махтау –
Хакъ джолда бармай эселе ала,
Аллах айтханны этмей эселе ала.
Бир Аллахдан сора джокъду Аллах.
Ол кёргюзтген джолду Керти джол, Хакъ джол.
Къалгъан джолла бары элтелле джаханимге.
Ийнанмагъаннга сокъураныр кюн келликди.
«Этмей сокъураннгандан эсе,
Этиб сокъуран».
Огъай, былай айтмайды Къуран.
Къарангы тюлсе, Къуранны окъумазча.
Керти джолну кёргюзтюб, айтады Къуран:
Джаша сокъуранмазча.
2008
ШАЙЫР бла СЁЗЮ
Бир-бирде айтама:
Поэт – джазыкъды,
Ёмюрлюк нёгери аны –
Джангызлыкъды.
Бир-бирде айтама: Поэт
Насыблыды чексиз –
Аны джюрегинде
Чайкъалады тенгиз,
Агъарады тау,
Джашнайды тюз.
Поэтни сёзю –
Джашаргъа береди къарыу,
Терек солургъа бергенча хауа.
Джашил терекди поэзия, хау.
Кёгет терекди поэзия.
Аны кёгетинден къабхан
Аман да болады игирек,
Къоркъакъ да – таукелирек.
Сокъур да башлайды кёрюб,
Сангырау да – эшитиб.
Огъай, поэт тюлдю джазыкъ.
Сёзю нюр джанар ючюн,
Адамгъа, табигъатха да джарар ючюн,
Ол кеси кесин этеди къурман.
Нюр джарыкъды аны джанына
Аш-азыкъ,
Кюн таякъды джюрек отуна да
Тамызыкъ.
2008
АРАСЫНДА...
Тау бла тюзню арасында,
Шаркъ бла Гъарбны арасында,
Джашау бла ёлюмню арасында,
Кёк бла Джерни арасында
Турама.
Таянама кюн таякъгъа.
Узалама бал аякъгъа.
Сезим кеме Сёз къайыкъгъа
Сыйынмайды.
Арасында Къара бла Айны,
Чегича Къара бла Айны,
«Ч» харифича КЪАРА-Ч-АЙНЫ,
Джер бла байлай мен Узайны,
Сюелеме.
2008
ТЕРЕК бла ТИЛ
Хайуанны мюйюзю барды урургъа,
Джаныуарны тиши барды къабаргъа,
Кийикни аягъы барды къачаргъа,
Джарлы терек а не этсин?
Мюйюзю джокъ урургъа,
Тиши джокъ къабаргъа,
Аягъы джокъ къачаргъа –
Не этсин джарлы терек,
Къалай къорусун кесин?
Башына джокъду мадары –
Аны алайды къадары.
Ол адамгъа солургъа береди хауа,
Адам а – кеседи аны.
Адам къурутады аны,
Кесин къурута тургъанын да билмей.
Ана тилим!
Терекге ушатама сени.
Халкъ этген сенсе бизни,
Биз а – ёлтюре турабыз сени,
Кесибизни ёлтюре тургъаныбызны да билмей.
Терекчаса сен да!
Джокъду мюйюзюнг, тишинг, аягъынг...
Кесинги къорурча, къутхарырча джокъду мадарынг,
Терекчады сени да къадарынг.
Къуруй тургъан кёлчады кёлюм.
Халкъ ёлтюре турады тилин –
Халкъ ёлтюре турады кесин.
Ким алгъан болур аны ангысын-эсин?
Ана тилин ёлтюре тургъан халкъ,
Къалай къутулур дауундан тилни?
Не къарысузду халкъыбыз бизни –
Кеси кесин этеди талкъ.
«Тилине, джуртуна тыйыншлы болмагъан халкъ»,
Дерим келеди къараб халкъыма.
Тюрк тилибиз, Минги джуртубуз
Не дей болурла ичлеринден бизге?
Ангысызлыгъындан, эссизлигинден
Халкъым тас эте турады тилин, джуртун –
Къабыр къаза турады кесине.
Къыямат кюн а этилликди соруу:
«Тил берген эдим – нек сакъламадынг?
Джурт берген эдим – нек сакъламадынг?
Болмадынг сен тыйыншлы алагъа,
Болмадынг сен тыйыншлы джашаугъа.
Сыйыртдынг джуртунгу, ёлтюрдюнг тилинги –
Насыбсыз халкъ, ёлтюрдюнг кесинги.
Дуниясыз, ахратсыз да къойдунг кесинги.
Сеннге айтадыла дау
Тил бла Тау. Экиси да – Минги.
Даулары да минги:
Хау, Минги Тау энди сеннге – Минги Дау:
«Нек кючлетдинг джаулагъа мени?».
Ана тилинг энди сеннге Мийик Дау:
«Нек ёлтюрдюнг джанынгы – мени?».
Халкъ тынгылайды бералмай джууаб.
Уянама титиреб, къалтыраб.
Огъай, тюшюм керамат тюш болмаз.
Халкъым тилсиз, джуртсуз да къалмаз.
Алай а, сорама халкъыма
Къайсы халкъды деб, бу меннге кёрюннген халкъ:
«Аллах бергенни сакъламагъан халкъ,
Аллах айтханча атламагъан халкъ,
Джуртун джаулагъа кючлетген халкъ,
Ана тилин кеси ёлтюрген халкъ,
Кесин дуниядан думп этген халкъ?».
2008
КИМ бласа СЕН?
Дуния малгъа табыннган бай джарлыла
Хазырдыла динни, тилни, джуртну, халкъны да
Къан джугъу отуз кюмюшге сатаргъа.
Къуллукъ ючюн къул болгъан ёзденле,
Къайдады сизни ёзден бетигиз,
Ёзден атыгъыз къайдады сизни?
Алтын сынджыргъа, кюмюш тегенеге териле,
Къул болгъан ёзденле, ит болгъан бёрюле,
Сизден джийиргеншли болурму дунияда?
Динни бузгъан джарым моллала,
Илмуну бузгъан джарым алимле,
Поэзияны бузгъан джарым шайырла,
Джырны бузгъан джарым джырчыла...-
Халкъны бузгъан джарым адамла,
Аман хансча джайылгъансыз сиз.
Билмеген Хакъны,
Къайры элтирикди халкъны?
Къуллукъ этген Хакъгъа,
Джангыз Олду джарарыкъ адамгъа, халкъгъа.
Къутхарыу адамны, халкъны –
Аланы чыгъарыуду джолуна Хакъны.
Хакъ бла болмагъан, Хакъ ючюн кюрешмеген халкъ,
Динин, тилин, джуртун да тас этеди, болады талкъ.
Хакъгъа къуллукъ этмеген,
Ибилисге этеди къуллукъ.
Хакъгъа къуллукъ этмесе адам,
Аны фахмусу, билими да – заран.
Иннетинг-сёзюнг-ишинг
Кимге, неге этеди къуллукъ?
Хакъ бламыса, Ибилис бламыса?
Ким бласа сен?
ХХХ
Бир-бирде кесими санайма кемге:
Джазама назму – билмейме, кимге.
НАЗМУ бла ХАПАР
Узун сёзню къысхасы –
Назму.
Къысха сёзню узуну –
Хапар.
Агъачны бийи –
Бусакъ.
Шийирни джюреги –
Ийнар.
НАРАТ ЧЕГЕТ
Душманла къыра, ыхдыра, тар ёзенлеге тыйгъанларында да, джюреги джарылыб, саудан ёлюб къалмады ол: ташха, къаягъа тамыр ийиб, Терек да, Чегет да болду. Энди джаула былайда да – тарда, мийикде да – марайдыла аны джанын. Башы Кёкню биринчи къатына джетгенлигине, туугъан джеринден айырылыб, кёкге учуб кетерге мадары джокъду. Болса да, кетерми эди, къайдам.
Джюзле бла, мингле бла джылланы ёсген нарат терек, нарат чегет! Душман берген отуз кюмюшге къызыб, амантишле кеседиле сени. Аланы ол аман мычхы тишлери аягъынгдан алгъандыла. Оноулары тоноу болгъан сатлыкъланы къоллары бла кеседиле сени душманла – туугъан джеринги сенден тазалаб, джандет джуртунгда кеслерине Юй ишлер ючюн. Юйлерин да сенден – агъачдан – ишлерге излейдиле. Кеседиле агъачны амантишле. Джарадыла агъачны кесинден чюй этиб. Душманла сени джуртунгда сени туугъан ташынгдан, агъачынгдан ишлейдиле кеслерине Юй. Нарат терекни, нарат чегетни къычырыгъын дуния эшитмегенча этиб турады.
Ой нарат терек, ой нарат чегет!
Къалай кёгере эдинг, шууулдай эдинг сен. Къаллай къанатлыла джашай эдиле, джырлай эдиле сенде. Къаллай къанатлы умутларынг бар эдиле сени. Энди уа...
Кеседиле нарат чегетни. Эм алгъа маджалларын, Кёк бла Джерни байлаб тургъан тюзлерин, къалгъанлагъа юлгю бола, бораннга, джелге да чыдаб, бюгюлмей тургъан агъачлыларын. Кеседиле. Минг-минг къанатлы кёкге кёлтюрюлюб, джылауун этеди чегетни. Къыяма джел юзген терек чапракълагъа да ушайдыла къанатлыла. Огъесе, ала кесилген тереклени джанлары болурламы?
2008
ХХХ
Чыкъгъанды кёлюм Гъарбдан эм Шаркъдан,
Чыкъгъанды кёлюм адамдан, халкъдан –
Ала бары да узакъла Хакъдан.
Ким бла болса да, бир тилли болмам.
Кърал тилли, халкъ тилли да болмам.
Ачы тилли, татлы тилли да болмам.
Хакъ тилли болурма джангыз.
Айтылмай кертиси, тюзю,
Этилмей кертиси, тюзю –
Тюрленник тюлдю миллетни ёзю.
Джашыралмазса Аллахдан джукъну.
Хакъдан ёрге тутма халкъны, джууукъну.
Сакъларгъа излей эсенг адамны, халкъны –
Тарт аланы джолуна Хакъны.
Хакъ сёзню айтхан, Хакъ джолда баргъан –
Олду меннге къарнаш эм джолдаш.
Хакъды – атадан-анадан да баш.
Андан баш джокъду Джерде не Кёкде.
Барды дунияда джахиллик да, илму да.
Барды дунияда тюзлюк да, зулму да.
Не заманда хорланады илму?
Не заманда хорлайды зулму?
Хакъ сёзден, хакъ ищден, хакъ джолдан тайсакъ,
Ма ол заманда хорлайды бизлени зулму.
Ол заманда зулмугъа къул болады илму.
Хакъ сёзню айтмай,
Хакъ джолгъа къайытмай,
Болаллыкъ тюлбюз не адам, не халкъ.
Къоркъама, болабыз деб талкъ.
Хакъ дегенле, джыйылыб бирге,
Турмасакъ ёрге,
Хакъсызлыкъ ётгенди тёрге.
Къайытмасала джолуна Хакъны,
Сыйсыз ёлюм сакълайды джууукъну, узакъны.
Унамай эселе уа ангыларгъа аны –
Къалай къутхаргъын адамны, халкъны?
2008
ХХХ
Тауусулады кече
Акъ сёзюме кёче.
Ай бла джулдузла къарайла назмудан.
Тау сууну тауушу – тизгинледе.
Дуния къуралады сЁЗде джангыдан.
Джангы дуниягъа джан салгъан къыйынды.
сЁЗден къычырады ЁЗ: тЁЗ!
кЁЗден къычырады ЁЗ: тЁЗ!
кЁЗден да къарайды ЁЗ.
сЁЗден да къарайды ЁЗ.
тЁЗден да къарайды ЁЗ.
ЁЗ дуния къуралады алай –
Тюшюб джюрекге джулдуз бла Ай.
Тауусулады кече
Кюндюз айтырыкъ сёзюме кёче.
Атады танг. Рахатды джан.
Къуралгъанды джангы дуния, назму дуния.
Джангырадыла табигъат, адам.
Джангыдан башланады джашау.
2008
ПАЛИНДРОМ НАЗМУЛА
Биринчи назму:
НАМАЗ ЗАМАН
1
Намаз замаН
2
Намаз таза азат замаН
3
КёК
4
Кёк– ата-ана, ана-ата – кёК
5
АллаХ-КъуллуКЪ-ХаллА
6
Рух – хуР
7
ИгИ
8
Намаз ИГИ замаН
9
Намаз ШОШ замаН
10
Кёк кийим – мийик кёК
11
Кёк – уллУ. Уллу – кёК
КЪуллуКЪ
АнгА
12
Намаз кереК
Керек замаН
Намаз керек керек замаН
Намаз керек замаН
13
Намаз керек – ала кёК
Кёк ала – намаз кереК
Намаз КЁК замаН
14
Намаз УЛЛУ замаН
15
Рухум – КёК. Мухур – замаН
Заман – мухур. КёК – рухуМ
Мухур – КёК. Рухум – намаЗ
16
Намаз рух – хур замаН
Намаз КёК рух – хур КёК замаН
Намаз замаН Намаз замаН
Намаз замаН.
Экинчи назму:
КЪАЗАКЪ УЛУУ – УУЛУ КЪАЗАКЪ
(Одинокий вой – ядовитое одиночество)
1
Къазакъ улу къазаКЪ (одиночества сын одиночество)
УлУ (вой)
УуууууууууууууууууууУ
Уу (яд)
Уу (три, от «тереть»)
Уу (охота)
2
Улуу – уулУ
ЮйЮ
Уру
ИшИ
УрУ.
3
УучУ. УчуУ
Къар аКЪ
Уру къурУ
Ара къарА
4
Ызы –
Къан, акъ (кровь, лейся).
5
Агъач чагъА
Ай а –
Бата. АтаБ
Анга,
Къазакъ,
Улу.
Ючюнчю назму:
КЁК
1
Кече – чеК.
Ара – къ – арА.
Ара – дж – арА.
КёК.
КЪуллуКЪ
ЭтЕ
АнгА,
Танг, аТ.
Мени неМ
ИгИ
ЭсЕ,
КёК
БилиБ;
Мени неМ
КЪыйыКЪ
ЭсЕ,
КёК
БилиБ.
Чек – уллу КёК. Кёк – уллу чеК.
Чек, Уллу КёК, уллу КёК, кеЧ.
Чек, кеч, уллу Кёк, уллу чеК.
Чек, Кёк. Кёк, кеЧ.
Тёртюнчю назму:
ДЕБЕТ ТЕБЕД
1
Уллу
улу
кийик
ата...
Дебет акка тебеД
Анга
Къараб. Баракъ –
Шат таШ
КибиК –
ШоШ.
2
Не`ме меН?!
Неме`... – эмеН.
Мен – эмеН.
Нем эмеН?!
Не`ме меН,
Не? – ЭН.
КЪуруруКЪ
Агъач а – чагъА,
АгъА:
Эн нЕ
АнгА,
Не меН
АнгА.
3
КючюК,
Кийик
ТуТ.
4
КЪуруКЪ
Алыб былА,
АлА –
КЪачыБ. БычаКЪ
Алыб былА,
АлА –
БугъуБ.
5
КийиК
ЫзЫ –
Нызы ызыН
Кийим эте, мийик этЕ...
Къайа, айаКЪ
БюгюБ –
Хош, шоХ
Кибик...
6
Уучу – учуучу – учуУ.
Алай а, ай алА –
Кийик
КибиК
КЪайа айаКЪ
Болалмазла ёмюрде да.
ХХХ
Ким сюеди тау башына чыгъаргъа,
Ким кюсейди тенгиз тюбюн кёрюрге.
Мен а излейме ол Хакъ сёзню табаргъа,
Аны айта джашаргъа эм ёлюрге.
2008
Лайпанланы Билалны Ана тилибизге аталгъан назмулары.
21-чи томундан.
БУСАГЪАТДА ЭМ КЕРЕК МЕННГЕ
Бусагъатда эм керек меннге –
Къалам бла къагъыт.
Буруб кечеми да кюннге
Кюрешеме джазыб.
Къара къайгъыдан Акъ сёз
Къутхарады мени.
Сабырлыкъ, таукеллик да бериб,
Джашаугъа къайтарады мени.
2010
НЕ АМАН КЪАРТДЫ ДЖАНЫМ
Онг джанына салам берсе –
Къалюбаладан келе джууаб,
Сол джанына салам берсе,
Ахырзамандан келе джууаб,
Олтурады ныгъышда къарт,
Эски тоннга чырмалыб.
Не аман къартды джаным.
Нарт сёзлеге чырмалыб,
Эки дунияны арасында,
Теке къалкъыу этеди.
2010
ХАКЪ СЁЗДЕ(Н)ДИ АКЪ СЁЗ
Джюрегими уятады азан –
Харам джукъу мени хорламаз.
Тёнгегими тазалайды абдез,
Джюрегими тазалайды намаз.
Аллахха къуллукъдан башланады кюнюм.
Аллахха къуллукъда тауусулур ол.
Хакъ джолду мен баргъан джол.
Иманы толугъа джокъду ёлюм.
Шыйыхлагъа, шейитлеге ачыкъды джандет.
Ол къауумданды Хакъ Джырчы-Поэт.
Адамны, халкъны джууукълашдыра Хакъгъа,
Къарагъа къара дейди, акъ дейди акъгъа.
Къара халкъгъа таныта къара,
Акъ сёзю бла джарыта аны,
Джашайды, ёледи поэт.
Къалады сёзю – чырагъы дунияны.
Хакъ сёз бла Акъ сёзню салыб базманнга,
Къайсы дженгер деб къарагъанла,
Джангыладыла, не ючюн десенг,
Аланы бир-биринден айырыргъа,
Джокъду мадар:
Бирдиле ала, биргедиле ала.
ХАКЪ сёздеди АКЪ сёз.
ХАКЪ сёзденди АКЪ сёз.
Хакъгъа къуллукъ этеди Акъ сёзю бла шайыр –
Алай бла келтиреди халкъына хайыр,
Алай бла келтиреди адам улуна хайыр.
2010
ПОЭТНИ ЮЧЮНЧЮ КЁЗЮ
Поэт Сёзден джаратылгъаны кертиди, тюздю.
Поэтни эки дуниясы да — Сёзюдю.
Сёз – поэтни къаны-джаныды, ёзюдю.
Поэтге дуния намыс, ахырат азаб да – Сёзюдю.
Джети къат Кёкню, джерни, джюрекни да кёрген
Ючюнчю кёзюдю поэтни Сёз.
Сёз – Кёз. Сёз – Ёз.
Ёзню кёзюдю Сёз.
Ёзню кесиди Сёз.
Сёз джашаууду поэтни.
Поэт джашаууду Сёзню.
Поэт ашаууду Сёзню.
Шайыр джанладан къуралгъан,
Шайыр джанла джашагъан дунияды Акъ Сёз.
Поэт ёлсе,
Саны Ата джуртуна кёчеди,
Джаны уа – Ана тилине.
Джангыз Терекни джаны
Къадау Ташда джашайды.
Хар кетген поэт
Джанын Ана тилине къоюб кетеди –
Ёлюую бла да
Ана тилини джашарына бола себеб.
СЁЗЮМ
Сёзюм:
Джуртда Джангыз Терек.
Акъ сууда Къара таш.
Къара сууда Акъ таш.
Къобан бойнунда Къадау таш.
(Каабаны къара ташыча болургъа уа къайда:
Хакъ сёзюм ушайды Каабаны Къара Ташына,
Акъ сёзюм а – Къарачайны Къадау Ташына).
Сёзюм:
Акъ къая, Къара къая.
Акъ булут, къара булут.
Акъ башлыкъ, къара джамчы.
Сёзюм джерденди – къараякъды.
Сёзюм кёкденди – акъсюекди.
Сёзюм бурундан келген узун хапарны къысхасыды –
Нарт сёздю.
Сёзюм джангы туугъан джулдузду –
Джарыгъы энди джетерикди сизге.
(джарыгъы джетмей къалыргъа да болур.
(джарыгъы джетерге ол кеси ёлюрге да болур.
джарыгъы джетерге, Джерде джашау болмазгъа да болур.
Бир башха айтыу да тюшеди эсиме:
«...къалюбалада туугъан бир джулдузну
ахырзаман бола джетгенди Джерге джарыгъы...».
Не этгин: сёзню да, джулдузнуча, тюрлюдю къадары).
Сёзюмде – ёзюм.
Келсе да ёлюм,
Тас болсам да кесим,
Сёзюмде къаллыкъды ёзюм.
Сёзю керти болса,
Сёзюне керти болса,
Дохтур антынача,
Поэт да борчуна тюз болса,
Дохтур – адамныча,
Поэт да ана тилин
Кюреширикди сакъларгъа, айнытыргъа.
Бир Хакъ сёз бла,
Бир Акъ сёз бла
Халкъны, тилни, джуртну да
Боллукъду къорургъа, сакъларгъа.
Хакъ сёзюм, Акъ сёзюм –
Ёлюмню аллына бол буруу.
Джел бургъан, эл бургъан Элбурусча –
Минги Тауча –
Агъаргъанлай, джарагъанлай тур.
2010
АКЪ СЁЗ
Не эсе да бу къара къайгъыла
Къалгъандыла меннге ёчюгюб.
Келедиле акъ къайыкъла,
Ашыкъмай, рахат, кечигиб.
Мени бата тургъанымы
Ким айтсын джетиб алагъа?
Ауур къара толкъунла
Джунчуталла кириб арагъа.
Тенгиз къушла къычырыкъ этиб,
Башым бла ётелле ары-бери.
Кёзюме кёрюнеди: къайыкъла таба
Учханча аладан бири.
Къалгъанла уа тёгерек айланыб,
Этелле тохтаусуз къуугъун-хахай.
«Ненге базыб, кимге ышаныб,
Киргененг тенгизге, бир айт?».
«Къайыгъынг джокъ, къанатынг джокъ,
Ачыкъ тенгизге чыкъгъанса не деб?».
Тынгылайма, айталмай бир джукъ:
Къайда да меннге болады не да.
Мен джерде джашаялмай киргенем суугъа,
Сууда да джашау болмады меннге.
Тауда, тюзде, тенгизде да джокъ меннге тынгы,
Себеб излеб, къарайма Кёкге.
Кеси къайгъылыды Кёк да, айхай –
Турады басыныб, къаралыб.
Кёрюнмейди не джулдуз, не Ай –
Айырмазса акъдан къараны.
Кесине алыргъа мени
Талпыгъанча кёрюнмейди Кёк да.
Ангылаялмай тёгерекде халны,
Джарсыйла ангы да, джюрек да.
Не суугъа, не джерге, не Кёкге болмай керек
Къалгъан эсем, не этейим энди?
Акъ къайыкъла джетдиле да къутхардыла мени –
Къайры барыргъа да билмейме энди.
Джашауда кёрмейме магъана,
Ёлюмде да табмайма аны.
Нюрденмиди, отданмыды, билмейме,
Шайыр адамны джаны.
Джаныма сууда, джерде, кёкде да табмай ышыкъ,
Джашауда, ёлюмде да табмай магъана,
Шашаргъа джетиб тургъанлайыма,
Малаикча, Акъ Сёз, кёрюндю манга.
Ма меннге – тау да, тюз да, тенгиз да.
Ма меннге – джер да, джети къат кёк да.
Джашау, ёлюм, магъана, ышыкъ да,
Дуния, ахырат да – Акъ Сёздю манга.
Ангыладым да аны – басдым кёлюмю.
Кимге, неге тюл – Акъ Сёзге керекме мен.
Акъ Сёз керекди меннге да.
Шайырны келгени да Акъ Сёзденди,
Джашауу да Акъ Сёздю,
Кетери да Акъ Сёзгеди.
Къаллыгъы да Акъ Сёздеди.
Къара толкъунладан, къара къайгъыладан
Мени къутхаргъан акъ къайыкъ тюл, Акъ Сёз болду.
Дунияда да акъ къая, акъ къала болуб тюл,
Къаллыкъма бир чыммакъ Акъ Сёз болуб.
Акъ Сёз бла джашайма – рахатды кёлюм.
Акъ Сёзге джокъду ёлюм.
Акъ сёз бла джаны бир болгъан шайыргъа да –
Анга да – джокъду ёлюм.
2010
ТЁНГЕГИМИ САУ ДЖЫРТАДЫ ДЖАНЫМ
Насыблы кийимин сау джыртханча,
Тёнгегими джыртады джаным.
Джыртады да, кетеди Кёкге,
Джер тёбеде къалады къабы.
Эски джуртдан къачалла саула,
Джангы джуртда уа боладыла тас.
От къуса, тебренелле таула,
Бютеу дунияны басады чарс.
Адамны джаны тёнгегинден
Айырылыр ючюн кюрешеди кёб.
Сан джаннга этеди тарлыкъ,
Джаннга чексиз джуртду Кёк.
Эски джуртуна къайытады джан,
Ол анга кёрюнсе да джангы.
Къарайды мийикден, узакъдан
Тёнгексиз джаны адамны.
Адам дегенинг – ол –
Бирлиги эсе тёнгек бла джанны,
Аланы керекбиз сакъларгъа,
Сакълар ючюн адамны.
Ёлюмсюз джанны ёллюк санда
Тутуб турургъа уа джокъду мадар.
Ёлюмсюз джанны ёллюк къабха
Нек джыйгъанын билмейме къадар.
Джаны кетерик мийикге
Термиле, джашайды, ёледи тёнгек.
Къараб къыйынлы адамгъа джерде,
Кюкюрейди, джашнайды Кёк.
ДЖЕТИ КЪАТЫ БАРДЫ СЁЗНЮ ДА
Кёкнюча, джернича, джюрекнича,
Джети къаты барды Сёзню да.
Джети джылымда аны сездим да,
Джетинчи къатын кёрюрге изледим.
Бюгюн джылым – джети кере джети.
Сёзню къайсы къатына джетдим –
Билмейме. Алкъын кёрмейме
Сёзню таша къатын, тамаша къатын.
Джети къатлы, джети къанатлы Акъ Сёзюм мени!
Сен ушайса малаикге.
Джети къат кёкден келесе эниб –
Тартаса, чыгъараса мени да мийикге.
Алай а, ачылмайды ёзюнг.
Джетинчи къатынгы кёралмайды кёзюм.
Ачылгъан кюн джетинчи къатынг,
Тюрленник болур джазыучу хатым.
Ары дери уа – джокъду тохтау.
Санга салама, Акъ Сёз, махтау.
Сени бла ашырама кечени-кюнню,
Сени бла кёлтюреме джюрекни-кёлню.
Айтама сени дууача, тилекча.
Дунияча, ахыратча, ачыласа манга.
Джети къатлыса – Кёкча, джюрекча,
Къууанчда, бушууда да таянама санга.
Джетинчи къатынгды – иннетим, Акъ Сёз.
Аны сакълайды миллетим да, Акъ сёз.
Джетинчи къатынг ачылгъан кюн,
Болургъа боллукъду меннге ахыр кюн.
Кёкню, Сёзню да джетинчи къатына
Джетгенле къайытмайла артха.
Тынч тюлдю
Акъ Сёзню кёрюнюую халкъгъа.
2010
УЗУН СЁЗНЮ КЪЫСХАСЫ
Джангыз терекге къонаргъа
Бек сюедиле къанатлыла.
Алай а джангыз терекни
Джокъларгъа ёчдю Элия да.
Джангыз Терекге ушайды шайыр –
Къанатлы сёзледен толуду кёлю.
Алай а, Кёкню баласын – Аны да
Марагъанлай турады ёлюм.
Узун сёзню къысхасы – шийир.
Шайыр къанат битдирген сёздю назму.
Къанатлы джанын къанатлы сёзге буруб,
Алай кетеди дуниядан шайыр.
2010
ЗАРАНДАН КЪУТХАРГЪАН ДУУА
Музыка ауну эшеди композитор,
Сёз ауну эшеди джазыучу.
Адам джюреги тюше да алагъа,
Бешикдеча чайкъала алада,
Джангыдан тууады дуниягъа.
Къара фахму эшсе уа аланы,
Гыбы аугъа тюшген гёбелеккеге
Ушаб къалады адам джюреги.
Къара фахмудан акъ сёз, акъ макъам туумаз.
Къара джинни аууна-кёзбаууна тюшген,
Дууасыз андан къутулмаз.
Зарандан къутхаргъан дууа уа,
Зарандан сакълагъан дууа уа –
Къуралады эмда джазылады
Къуру Хакъ сёз бла Акъ сёзден.
2010
ДЖЮЗДАНЫМ БЛА ЁЗДАНЫМ
Джаным джаратылгъанды Кёкден.
Тёнгегим а –
Таудан, Суудан, Терекден.
Джюзданым* эмда
Ёзданым** мени:
Кёк,
Кёкге ёрлеген Тау,
Кетиб баргъан суу,
Джагъада Терек.
*Джюздан – адамны кимлигин кёргюзтген документ.
**Ёздан – биография.
2010
АЛГЪА
Къысылма кюн турушха.
Кетдик дин-тил-джурт урушха,
Тур марджа, ха;йда.
Кёкден къарайды,
Бизни сынайды
Джулдуз бла Ай да.
Не сакъларыкъбыз
Алллах берген динни, тилни, джуртну,
Не сынарыкъбыз
Джазыуун манкъуртну, къулну.
2010
ТОЙ неда АКЪ СЁЗНЮ КЁРЮНЮУЮ
Басыныб турса да Кёк,
Джарыкъды тёгерек:
Джауады къар.
Къыйналса да кёл,
Болады сёл –
Келеди назму.
Акъ къар да, Акъ сёз да
Энелле Кёкден.
Юсю да къар джугъу болуб,
Келеди шийир.
Багъыр улуну Айджаягъына да,
Джырчы Сымайылны Акътамагъына да
Ушайды ол.
Ушайды, алай а башхады ол –
Келеди меннге, меникиди ол.
Мен аны Кёк кийимлерин,
Кебсинле дей, такъкъычха тагъама.
Тургъанча болабыз джандетде
Адам бла Хауача.
Ачылады манга шийирни ёзю –
Таша ариулугъун, магъанасын да
Эслейди кёзюм.
Аны тили бла джаларгъа излегенча,
Шашады от. Чыкъырдайды камин.
Кёк бизге некях, алгъыш этгенча,
Сеземе да, шыбырдайма: Амин.
Къарайма сеннге: джаратылгъанса
Отданмы, нюрденми?
Джерденми, Кёденми?
Къайда, къалай, кимден, неден
Джаратылгъанса сен?
Ким кимден джаратылгъанды:
Сёз поэтденми, поэт Сёзденми?
Къайсыды къын, къайсыды бычакъ?
Огъесе, бир-биринден джаратыламы
Джашайдыла ала?
Эшикде джауады къар.
Юйде джанады от.
Дунияны, ахратны да къой.
Бюгюн аланы унут да къой:
Къайгъылагъа бермейин бой,
Экеулен этедиле той,
Экеулен: Шайыр бла Шийир.
2010
ЭЛЛИ ДЖЫЛДА
Мени сюйгенле ба;релле та;лай,
Мен сюйген а – би;р эди джангыз.
Алгъа къарай, бара эдим та;лмай,
Бек узакъда болса да джулдуз.
Кърал, дин, миллет чекле да
Къалаелле тыялмай бизни.
Болушлукъ келе мийик Кёкден да,
Ёте эдик тенгизден-теркден.
Мени байрагъымда – джангы Ай бла джулдуз,
Сени байрагъынгдан къарай эди къач.
Бир-бирин ангылайелле ала,
Бар эди бизге хар неде да къууанч.
Минги Таугъа да чыкъгъанек бирге,
Сууун ичиб, ташын джалагъанек.
Джазыуубуз джазылгъанды Кёкде –
Ол кюн аны ажымсыз ангылагъанек.
Бир джан да джаратылгъан эди мийикде –
Шимал Джолда бюгюн биргемеди ол.
Отуз джылдан сора да, тюбетирге сеннге
Таудан тенгизге келтиргенди джол.
Къоймалла сени джашаргъа таулада,
Юрениб бошасанг да адетге, тилге.
Джалан аякъ чабханынг талада,
Эсиме тюшюб, ышартады мени.
Джюрегими къобузча согъуб,
Алийни джырын джырлагъанынг,
Сора кёлюнг, Хурла кёлча, толуб,
«Бирге джашайыкъ» деб джылагъанынг –
Кёлюмю чыгъара кеси кесимден,
Кетерге унамайды бир да эсимден.
Эски ауруу, ашлана, джангыра,
Отуз джылдан тюбетди джангыдан.
Къойланы Хурла кёлде къоюб,
Тыш къралгъа салыб келдим ызынгдан.
Дуния намысдан, ахырат азабдан да къоркъуб,
Джюрекни тутдум отуз джылны тузакъда.
Дуния малны, дуния сёзню да къойдум Джуртда –
Малкёзлеге, малсёзлеге болсун халал.
Олжас айтханлай, мен джангырдым элли джылда –
Джангы джырла джазыб башлады къалам.
Алгъын кюрт юзюлгеннге ушай эди назмум,
Чайкъалгъан тенгизге ушайды энди.
Сени бла байланыб эди мени фахмум,
Джазыуум да байланды сени бла энди.
Шимал Джолда да къыбыла джюрегим,
Унамайды шош болургъа, сууургъа.
Мени мюлтеджи этген шыбыла джюрегим,
Былайда да къоймайды кёз ачаргъа, солургъа.
Алай а, джюрек дарманым энди къатымдады –
Джюрек тохтайды деб джокъду къоркъуу.
Бир-бирде джуртха тансыкълыкъ къатылады –
Ол заманда Ташым къаралады, Терегим болады къуу.
Ёзге сокъураныу джокъду джукъгъа.
Этмей сокъураннгандан эсе, - этиб сокъуран.
Сюймеклик чыгъаргъанды мени Джуртдан,
Джангыз олду къайтарлыкъ да джуртха.
Къайытырыкъма – ёзге джангыз кесим тюл:
Талай джан боллукъла биргеме.
Талай назмум да боллукъла биргеме.
Бизге Ата джуртда тиерикди Кюн.
НАЗМУНУ ДЖАРАТЫЛЫУУ
Джангур къоркъууун джел этгенча,
Назму къоркъууун эте,
Джашнайды, чартлайды кёлюм.
Шийир джангур, джюрекни басыб турма –
Тёгюллюк эсенг – хайда, тёгюл.
Сезим ырхыдан къобады Къобан,
Джагъаларын басады Басхан,
Тау тебереди Теберди...
Кесине бар эсе базгъан –
Сезим къобаннга кирсин да,
Хайда, сынасын къарыуун.
Ма ол заманда толусу бла ангылар –
Джаз ала тау сууну барыуун.
Тура туруб, сезим къобан къобса,
Тынчлыгъын къурутады джюрекни,
Бир этеди джер бла Кёкню –
Башха тюрлю кёрюнеди болгъан.
Сезим ырхыны ызында
Къуралады юйюр да, Эл да.
Ырхы ыз – Ырхыз – Архыз...
«Ариу къыз» дерге сюеди тил а,
«Тейри берди» дерге Тебердиге да –
Ариу атла атай хар неге да.
Джангур къоркъууун джел этгенча,
Назму къоркъууун эте,
Джашнайды, чартлайды кёлюм.
Шийир джангур, джюрекни басыб турма –
Тёгюллюк эсенг — хайда, тёгюл.
2010
АКЪ СЁЗНЮ ХАПАРЫ
Къанатлы Акъ Сёз
Джети къат Кёкден эне келиб,
Бир къанат къагъым уфукда,
Бир бёрю улум мийикликде,
Бир джюрек къычырым узакълыкъда
Тохтагъанды.
Тохтагъанды десем да, айланады учуб,
Къонар Терегин табалмай,
Ол Джангыз Терегин кёралмай.
Джети къат Кёкден
Джер Джуртха джетгинчи
Джангыз Терегин кесгендиле аны.
Къанатлыла джетиб къайгъы сёз бергинчи да,
Къазакъ бёрюню улууундан
Ангылагъан эди бир палах болгъанын.
Къанатлыла джетгенлеринде уа,
Къанатларын да бушуу кюйдюрюб, къаралтыб,
Акъ сёзге къара кюн келди –
Тюнгюлдю, саудан ёлдю:
Джокъду Джангыз Тереги энди аны.
Джуртда Джангыз Терек, Джашил Терек
Уясы эди бютеу къанатлы джанланы –
Акъ сёзню да Кёкден эннген,
Къанатлыланы да Джерде джаратылгъан.
Къанатлы Акъ Сёз бла къанатлыла
Къадау Ташха къондула амалсыздан.
Бу акъ къагъыт – Джангыз Терекден этилгенди.
Бу назму да –
Къанатлы джыйын бла къанатлы Акъ сёзню
Ол акъ къагъытха тюшген кёлеккелериди.
2010
НАЗМУМА
Былайгъа дери биз келдик бирге.
Энди – джолум башха, джолунг башха.
Былайда сен буруласа халкъ таба.
Мен а – баргъанымча – Хакъ таба.
Сен энди боллукъса джамагъат бла, эл бла.
Мен эсем – къаллыкъма биягъынлай, джангызлай.
Джалан аякъларымы къаната ташла,
Кёкге узалгъан къолларымы кюйдюре джулдузла,
Ёз тутдурлукъ бир аш, магъана
Излерикме тёнгегиме, джаныма да.
Ол джандет ашны излей,
Артха къарасам – къалюбала,
Алгъа къарасам – ахырзаман:
Не къалюбалагъа, не ахырзаманнга
Элтмезлик бир джолну керекме табаргъа.
Тамыры къалюбалада,
Башы уа – ахырзаманнга
Тирелген терекни кёлеккесинде
Тургъан джанланы джазыкъсынама.
Ол терекни бутакъларында
Къанатлылагъа да ауруйду джаным.
Къайсы джолну барсам да,
Джангы джол салсам да –
Болурма тирелирге ахырзаманнга.
Алай а, манга
Джол кёргюзтген барды бир Кюч.
Берилген эсе да джашау ёнгкюч,
Джокъду тюнгюлюу, саудан ёлюу джокъду.
Ахырзаманны эслеб, илгениб, юркюб,
Къалюбалагъа кетгенле да бардыла.
Ала ёмюрде да чыгъаллыкъ тюлдюле андан.
Къалюбала таба барыу да – ёлюм,
Ахырзаман таба барыу да – ёлюм.
Ючюнчю джолну уа – кёрмесе да кёзюм –
Джюрегим турады сезиб.
Джазылгъан назму – тарта артха,
Джазыллыкъ назму – тарта алгъа,
Айтылгъан сёз тарта джерге,
Айтыллыкъ сёз тарта ёрге,
Барама кетиб. Тутхан джолум
Болур эсе уа ючюнчю джол.
Айтылгъан сёзюм, сау къал. Разы бол.
Назмучу бла назмусу
Бир-биринден айырылмай, мадар джокъ.
Назмучу джолоучуду. Джангы джолну,
Ючюнчю джолну – ёмюрлюк джолну,
Излей, джашайды, ёледи ол.
ШАЙЫРНЫ ДЖАЗЫУУ
Джюрегиме киргенди шайтан.
Аны андан
Билмейме къыстаргъа къалай.
Шайтан болгъан джерге мёлек
Келмейди. Къыйналады джюрек,
Алай а, ёлмейди.
Шайтан джашагъан джюрегим,
Бошаргъа башлагъанды менден.
Ёлмейин джюрек,
Ёллюк тюл эсе шайтан,
Сора не магъана джашагъандан.
Джюрек бла джашагъанны къояма мен.
Ёледи джюрек – ёледи поэт.
Аллахха джазады мёлек:
- Джюрегинден шайтанны къыстаялмай,
Шайтан бла уа джашаялмай,
Джюрегин шайтан бла бирге
Къурутханды поэт.
Шайтанны ёлтюргени – сууабды.
Кесин ёлтюргени – гюнахды.
Энди гюнахындан, сууабындан –
Къайсы дженгер базманда?
Аллах этеди джууаб:
-Джюрегине шайтанны ийгени – бир гюнах.
Аны къыстаялмагъаны – экинчи гюнах.
Кесин ёлтюргени – ючюнчю гюнах.
Шайтанны ёлтюргени уа – сууабды.
Алай а, сууабын дженгеди гюнахы.
Гюнахы ючюн чегерикди азаб.
Алай а,
Иги назмулары
Кёб адамны къутхаргъанла шайтандан.
Иги назмулары
Шапагъатчы боллукъла анга.
Джаханюмден чыгъарлыкъла аны.
Адамгъа джарагъан сёзю
Шайырны кесин да къутхарлыкъды.
Шайырны назмусуна кёре,
Аны халкъгъа джарагъанына кёре,
Боллукъду джазыуу:
Джашауу – ёлюую – тирилиую да.
2010
АКЪ КЕМЕМИ КЮРЕШЕМЕ ИШЛЕБ
Къара кюн адамланы, башха джанланы да,
Къутхарыр иннет бла
Бир акъ кеме ишлеб кюрешеме.
Билмейме,
Кимни, нени, къачан, къаллай ахырзамандан
Къутхараллыкъды мен ишлеб кюрешген кеме.
Унух файгъамбарны кемесине,
Кязим хаджини къайыгъына,
Джырчы Сымайылны къанатлысына
Ушаргъа, ушамазгъа да болур ол.
Ол акъ кемеге
Джаралы джугъутурну да,
Джаралы ташны да,
Джангыз терекни да,
Башы кёкге джетген Минги Тауну да
Алыр умутум барды.
Ол акъ кемеге
«Джаралы джугъутурну» да,
«Джаралы ташны» да,
«Джангыз Терекни» да,
Башы кёкге джетген «Минги Тауну» да
Алыр умутум барды.
Бютеу адам улуну
Дини, тили, тарихи бла,
Бютеу Джерни
Тауу, тюзю, тенгизи бла
Ол акъ кемеме
Алыргъа излейме,
Къутхара къара кюнден –
Ахырзамандан.
Къоркъууум да барды:
Ол акъ кемени ишлеб бошаргъа
Заманым джетмей къалса,
Мен башлагъан ишни
Ахырына джетдирирге
Адам да табылмай къалса...
Огъай,
Аман джора этгенча да кёрюнмесин.
Аллай сагъышла бла ишим бёлюнмесин.
Къолдан келгенни этейим мен:
Болгъан къадарда сау-эсен,
Къаджыкъмай ишлей, кюреше барайым.
Тёшекде тюл, эшикде,
Аякъ юсюнде, ат юсюнде
Сермеше ёлгенледен болайым.
Хакъ джолдан таймай барыргъа
Кючюм джетерми? Джетер:
Мадар этсем,
Аллах да къадар этер.
Дин-тил-джурт ючюн баргъан
Къазауатдама:
Юлюшсюз къалмам
Дуниядан, ахратдан да.
Боракъ атым кёкден къарайды кишнеб –
Къутхарыргъа хазырды джанымы.
Ким ийгенин да билеме аны.
Алай а, мен борчлума къутхарыргъа дунияны –
Акъ кемеми кюрешеме ишлеб.
КЪАРАЧАЙНЫ КЪАДАУ ТАШЫ
Къадау ташха бурулгъан ант сёзмюсе сен,
Акъ сёзге буруллукъ бир Къара ташмыса сен?
Кяба ташны къарнашы – джулдуз ташмыса сен?
Минги тауну джашы – Минги ташмыса сен?
Огъесе, Къарачай къралдан, Башчыдан
Хапар айтхан Къарча ташмыса сен?
Кесилген Джангыз Терекни да сендеди джаны:
Сен сау болуб, киши ёлтюраллыкъ тюлдю аны.
Сен сау болуб, бизни онглаялмазла джаула:
Сен – Ата джуртубузну бойнуна Аллах такъгъан дуа.
КЪОБАН
- «Бир суугъа эки кере кирмезсе...».
- Нек кирмейме?
Нарт сёзню дженгер умут этеме:
«Бутларымы ат этиб, къолларымы къамчи этиб»,
Къобан сууну сюреме ызындан,
Сюреме да,- тёбенледе, кенг тюзледе джетеме.
Алай а,
Тауушундан, барыуундан, татыуундан
Къобан сууну таныялмай къалама.
Къайда ол кёк суу, акъ суу, къара суу?
Къайда ол къанатлы суу, учхан суу?
Орайда тарта, зикир да айта баргъан суу,
Ташын джалаб, сууун ичиб турурча –
Къайда ол зем-зем суу, Къобан суу?
- Къобаннымы сораса, майна Къобан...
Былайда джашагъан орус-орман
Бу боз суугъа «Къобанды» деб, туралла.
Къобан суу тауундан айырылыб,
Тёбенлеге, тюзлеге джетгенлей,-
Не джазыкълыкъ джетеди анга, хей.
«Таулу тюзде абыныр», тау суу да – алай.
Аны билиб къайытханды сюргюнден Къарачай.
Тюзде да сакъланады Къобанны аты,
Алай а, тюзде сына;ды аны къанаты.
Учхан суу тюлдю ол энди – барады сюркелиб.
Джаны чыкъгъаннга ушайды, къалмаса да ёлюб.
Джаны таулада къалгъанды, тёнгегиди баргъан тенгизге.
«Тауладан айырылсагъыз – джокъ боллукъсуз»,- дейди ол бизге.
«Менича боллукъсуз: атыгъыз бар – кесигиз а джокъ».
Ызыма бурулама айтмайын джукъ.
Джангыз Ата джуртда сакъланныкъбыз биз.
Джангыз Ана тил сакъларыкъды бизни.
Джангыз дин-иман сакъларыкъды бизни.
Сакълаялсакъ аланы,
Сакълаялсакъ аланы,
Ала сакъларыкъла бизни.
СУУАБ-ГЮНАХ ДЕФТЕРЛЕ
Гюнахымы-сууабымы мен кесим да джазама,
Меннге ийнанмагъанча, ала да джазалла.
Мен да джазама, ала да джазалла.
Алада джокъду гюнах –
Ала буйругъун тындыралла Аллахны.
Къымыжа;ма алларында аланы –
Туугъанымдан ёлюб кетгинчи –
Неми да кёрелле, билелле, джазалла.
Иннетими, сёзюмю, этгеними –
Алгъанча суратха,
Тюшюрелле къагъытха.
Мен джазма назму. Ала
Сууаб-гюнах базманнга салалла аны да.
Кесиме, башхагъа да
Хайыры, хатасы тергелликди артда.
Мен да джазама, ала да джазалла.
Алагъа бериб салам,
Къарай джерге, къарай Кёкге,
Къаламны тийириб джюрекге
Къагъытха къабланама. Къалам,
Сёзлеге бурулгъан сезимлени
Тизиб барады. Ала уа,
Имбашларымда къанат къагъа,
Къарайла джюрегиме, сезимиме, сёзюме.
Сууаб-гюнах дефтерле – ала джазгъан,
Сууаб-гюнах дефтерле – мен джазгъан,
Баш Тёрени аллына тюшген кюн –
Ажымсыз белгили боллукъду
Адамлыгъым, шайырлыгъым да.
Болгъанны джазыб баргъандан ары,
Ала – мёлекле – къайдан ангыларыкъла
Адам джюрегин?
Мёлекле джазгъан бла
Адамла джазгъанны
Тенглешдириб, къараб,
Тюз оноу этерик бир Аллах кесиди.
Абдез алыб, намаз къылгъанча,
Абдез алыб, джазама назму.
Эки имбашымда эки мёлекге
береме САЛАМ.
Ала да джазалла, мен да джазама.
Бир-бирибиз бла сёлеширге, кенгеширге
Джокъду мадар.
Алайды къадар.
Ана тилими джашарына,
Адам джюрекни тазаланыууна,
Шайтанны ёлюрюне
Иннетим-сёзюм-ишим болалса себеб,-
Сора,
Сыйрат кёпюрден тёнгереб,
Кетмезге да болурма.
Мен да джазама, мёлекле да джазалла.
Адамны джашауун джазабыз биз.
2010
САРЫДЖИЛИК ТЁЛЮНЮ ЭСКЕРЕ
Мен акъ бла ёсгенме элде.
Шахарда юренсем да шайгъа,
Алкъын
Эл берекет турады кёлде.
Бир-бирде къарасам Айгъа –
Джууурт айраннга ушатама аны,
Нартюх гырджыннга ушатама Кюнню да.
Эт бла, джау бла, айран бла
Ёсген сабийле таулада,
Къалай къалырла сарыджилик болмай –
Ёз тутдургъан ашны ашагъанла ала.
Джюзджыллыкъ къартла аланы
Къулакъларына къычыргъанла азан.
Бешикде киргенди иман
Джюреклерине аланы.
Нарт джигитле бла бирге
Эмегенлени къыргъанла ала.
Джуртха къайытыб Къарча бла бирге,
Къарачай къралны къургъанла ала.
Ёсдюре эдиле бизни алай –
Нартладан, шыйыхладан да айта хапар.
Ай ол къартланы излеген энди,
Аланы къабырлада табар.
Энди мени келгенде джылым,
Ол къартла да кёрюнелле нартлача.
Аллах буюрсун тёлюлеге,
Адам болургъа алача.
Аллай къартла джокъдула энди.
Аллай элле да джокъдула энди.
Этеме дуа, сын ташлагъа къарай:
Джокъду буруннгу Къарачай.
Этеме тилек тау башлагъа къарай:
Эс джыймазмы бюгюннгю Къарачай?
Артха къайытмазмы буруннгу Къарачай?
Тау Эл къуралмазмы алгъынча –
Биз Ата джуртсуз, Ана тилсиз къалмазча?
ХАКЪ СЁЗ ДАРМАНЛЫКЪ ЭТЕР
Халкъ ауруйду –
Не этсин адам.
Къайдан, кимден, къачан эсе да,
Джетгенди заран.
Бир джюрекде да
Джокъду хошлукъ.
Гъарбдан не Шаркъдан
Келир болушлукъ.
Келирми? Огъай.
Сакъламайыкъ бош.
Тюзелмезликди
Бара-бара къош...
Тюзетмесек –
Тюлдю тюзеллик.
Болушлукъ да
Тюлдю келлик.
Адам эсек биз,
Миллет эсек биз –
Къутхарлыкъды бизни
Ангыбыз, эсибиз.
Иман, билим,
Сабырлыкъ, таукеллик –
Алалла бизге
Джашар кюч берлик.
Кёк чартларча,
Басыныбды хауа.
Назму джазама,
Джазгъанча дуа.
Эминаладан да
Сау къалгъан эсек,
Сюргюнледен да
Къайыталгъан эсек,
Бюгюнлюкде да
Кетмезбиз эриб.
Окъурча Китаб,
Таныйбыз элиб.
Джети элибни
Къошуб бир-бирге,
«Къарачай» деб,
Ётдюрген тёрге –
Ол чексиз Кюч бизни
Тюб этиб къоймаз.
Хакъ джолгъа бизни
Къайтармай къоймаз.
Тёгерегибиз
Чынгылды, джарды.
Джетсе эсибиз –
Къутулур джол барды.
Ауруу бар эсе,
Барды дарманы да.
Излерге, табаргъа
Керекбиз аны да.
Халкъ ауруйду. Хакъ сёз
Дарманлыкъ этер.
Халкъ тюшюнюр да,
Тирилиб кетер.
2010
АЛКЪЫН АЛДАДЫ КЁРЛЮГЮМ
Мени джюрегим бла ётеди
Азия бла Европаны чеги.
Эсим таугъа, тюзге да кетеди,
Джюрегим джарылгъанды эки.
Чыгъышданмы, Батыданмы –
Чыкъгъан болурма къайдан?
Джууаб, джарыкъча, келеди
Кёкде джулдуз бла Айдан.
Джюрегими ичи бла ётеди
Кёк бла джерни чеги.
Эсим Кёкге, джерге да кетеди,
Джан бла тёнгек болалла эки.
Анда къалгъанды джаным,
Тёнгегим келгенди бери.
Джюрегимде улуйду джанлы –
Эшитмеймиди аны Тейри?
Джюрегим турса да тутуб
Эки дунияны бирлигин,
Сыйрат кёпюрден джокъду къутулуу –
Алкъын алдады кёрлюгюм.
Stavanger, 01.01.2011
СЁЗГЕ ДЖОКЪДУ ЁЛЮМ
Гурт чыгъарады кече
Джулдуз гаккыларына джатыб.
Аланы къатында неди назму –
Атама отха джыртыб.
Гурт чыгъарады джюрек
Сезимледен-сёзледен.
Назму джилтин къанатланыб,
Чыгъады отну ичинден.
Хакъ сёзге джокъду ёлюм,
Акъ сёзге да – алай.
Джюрекден чыкъгъан назму
Отда кюеред къалай?
НЕ БОЛГЪАНДЫ, АЛАНЛА, БИЗГЕ?!
Къаллай бир джашарымы билмейме –
Бир аймы, бир джылмы, ёмюрмю?
Ёлюм – кесим бла къалмай –
Сёзюме, тилиме да келирми?
Адамны кесинден эсе,
Джангыз баласы ёлсе алгъа,
Билмейме – не бла, къалай –
Болушургъа боллукъду анга?!
Кесинден алгъа джыры
Ёлсе джырчыны да,
Билмейме – не бла, къалай –
Джазылыр кёлю аны да.
Ёзге барын да унутдургъан
Къыйынлыкъ турады келе:
Харам тынгылауну турабыз басыб –
Тилибиз а – турады ёле.
Ана тилибиз турады ёле,
Ёлтюрген да аны – кесибиз.
Аллах да болушмаз бизге –
Адам тюл – мурдарлабыз биз.
Анала, атала да кетелле
Тилни, Джуртну эте аманат.
Тёлюле ёсюб джетелле,
Аманатха болгъан хыянат.
Атаны джаны Ата джуртдады,
Ана тилдеди джаны Ананы.
Анадан-Атадан да бошайбыз,
Манкъурт болсакъ, эскермей аны.
Сакъламасакъ Аллах бергенни,
Аллах бизлеге болурму разы?.
Сыйсызлыкъ джетер сау кюнюбюзде,
Ёлсек – къылынмаз джаназы.
Тилсиз, джуртсуз къала турады
Хакъ джолда бармай халкъыбыз.
«Кеси кесин ёлтюрген халкъ» -
Былай къалыр тарихде атыбыз.
Кетерикбиз джардан, джашаудан,
Биригиб демесек «хайт!».
Сакълар ючюн тилинги, джуртунгу
Не этесе? – аны бир айт.
Тиллери, джуртлары ючюн
Къалгъанла этелле къазауат.
Ёле тургъанын кёре тургъанлай,
Бизни халкъ а турады тынгылаб.
Сансыз этиб тилни, джуртну да,
Джайылыб, кетиб барабыз тюзге...
Дуниядан, ахыратдан да юлюшсюз къалырча,
Не болгъанды, аланла, бизге?!
2010
АЛЛАХ САЙЛАГЪАН
Назму тизгин – джашил ырджыды
Харам-халал, сууаб-гюнах айыргъан.
Аны айтхан керти Джырчыды,
Олду Шайыр Аллах кеси сайлагъан.
САКЪЛАГЪЫЗ ПОЭТЛЕНИ
«Ат чабса – ит чабар» – алайды адет.
Итлеге эс бурса, абыныр поэт.
Тагъылгъан маскеле – калак итледен – къайыр.
Барын къозгъагъанды
Акъ сёзю бла, хакъ сёзю бла бёрю кёзлю шайыр.
Маске – алларында, ызындан – итле,
Джыйын болуб чабадыла поэтге.
«Акъ Юйде» къара къул юсдюреди аланы,
Сарыкъулакъ орман аю ёсдюреди аланы.
Къул къралда ёзден халкъгъа джашау джокъ.
Къул къралда хакъ сёзге орун джокъ.
Юредиле, чабадыла маскеле бла итле.
Аны ючюн а джазарларын къоймайдыла поэтле.
Хакъ сёзню эм Акъ сёзню
Поэт джаяды халкъгъа.
Къралгъа тюл, къауумгъа тюл,
Къуллукъ этеди Хакъгъа.
Ит джорукъну къуллары,
Къул джорукъну итлери,
Аны ючюн сюймейле
Тюз сёзлю поэтлени.
Сюек, тегене ючюн
Талашадыла итле.
Поэтле уа, поэтле –
Бёрю кёзлю поэтле,
Тейри сёзлю поэтле –
Инсан хакълары ючюн,
Миллет хакълары ючюн
Сермеше джашайдыла,
Сермеше ёледиле.
Орман аюге бетсине,
Джыртадыла тамакъларын
Маскеле бла итле.
Халкъны
Джууукълашдыра Хакъгъа,
Джашайдыла, ёледиле
Ёзден рухлу поэтле.
Ит итлигин этеди,
Поэт а – поэтлигин:
Поэти болгъан халкъ
Тас этмез миллетлигин.
Адамлыгъын тас этмез
Поэтлери болгъан халкъ,
Тилин, джуртун да сакълар,
Джашар буюргъанча Хакъ.
Борчу неди поэтни? –
Сакълау тилни, адетни.
Поэти болмагъан халкъ,
Дуниядан боллукъду талкъ.
Къалгъан кюнде поэтсиз,
Миллет боллукъду тилсиз.
Адам эсенг, аны сез:
Хар нени аллыды Сёз,
Хар нени башыды Сёз.
Хакъ сёз бла Акъ сёздю
Адамны АДАМ этген,
Сюрюуню МИЛЛЕТ этген.
Джашатыр, айнытыр ючюн
Халкъланы, миллетлени,
Хакъ сёзге джол беригиз,
Акъ сёзге сый беригиз:
Сыйлагъыз поэтлени,
Сакълагъыз поэтлени!
2010
ЮЧ КЪУРУКЪ
Китабымы тышында
Сюеледи юч къурукъ,
Ичинден а чыгъады
Къуугъун, хахай, къычырыкъ.
Темирмиди, Къурчмуду
Халкъны сюрген джуртундан?
Терслик этиб къутулмаз
Бир адам да назмумдан.
Назмум душманнга-джаугъа
Татаркъан кибик джетер.
Къара кюнде Акъ сёзюм
Халкъгъа къылычлыкъ этер.
Сёздю сауутум-сабам,
Халкъыма олду къалкъан.
Биз къалсакъ сёзсюз-тилсиз,
Болушмазлыкъды къалгъан.
Тартылгъан кибик салах,
Айтылмаз ючюн назму,-
Манга кюч берир Аллах,
Бергени кибик фахму.
Манга кюч берир Аллах,
Сакъларгъа джуртну, тилни,
Мен ызына сюерча,
Душманла ойгъан Элни.
Ёзге халкъ кеси болса,
Кеси кесине душман –
Джуртун, тилин тас этсе,
Не этсин анга адам?!
Не айтхын, этгин халкъгъа –
Къурута эсе кесин?
Керекди уятыргъа
Аны ангысын-эсин.
Китабымы тышында
Сюеледи юч къурукъ,
Ичинден а чыгъады
Къуугъун, хахай, къычырыкъ.
КЪАРА ТЮШ
1
Ёлтюрюлген тилге тартама салах.
Мурдарлыкъны кечиб къоймаз Аллах.
Сорады:
- Ана тилинги кимди ёлтюрген?
Бу соруугъа не айтайым мен?
Айтама, учхун бола кёлюм:
- Халкъ кесиди ёлтюрген тилин.
- Алай эсе, халкъ ёлтюргенди кесин.
Джокъду анга кечмеклик, шапагъат да.
Джокъду анга дуния, ахырат да.
Мен тилейме дагъыда Аллахдан:
- Халкъда болур иманлы, имансыз да.
Ана тил а – къачан да – гюнахсызды.
Къойма аны, къойма ёлюрге,
Ёлген эсе да, кюч бер тирилирге.
Мен – ахыр шайыры тилни, халкъны –
Аллахдан тилейме былай.
Джууабын эшитмейме Хакъны.
Сын ташдан къарайды джулдуз(у) бла Ай.
2
Сау бир халкъгъа келгенди палах –
Ана тили ёлгенди аны.
Назму орнуна тартама салах –
Джаназыгъа чакъыра дунияны.
Келедиле бушуугъа дуния тилле:
Ингилиз, араб, испан, орус, къытай, француз...
Ёмюрлеча созулалла бушуу кюнле,
Сын ташдан къарайды джангы Ай бла джулдуз.
Аз санлы халкъланы тиллери да келелле бушуугъа:
Чечен, черкес, тегей, абаза, ногъай...
Ай, Ана тилин – Ай-джулдуз тилин – сакълаялмагъан,
Барындан да хомухму болду Къарачай.
Мен – халкъымы, тилими ахыр шайыры –
Къайгъы сёз алама келгенледен.
Ёлген тиллеге къошулады Ана тилим,
Саулагъа салам бере ёлгенледен.
Болдум эсе ёлген тилни шайыры,
Сора –
Аз болгъанды сёзюмю кючю, хайыры.
Къаллай адамма, шайырма мен,
Сакълаялмадым эсе Ана тилими ёлюмден.
Анасыз къалыуну билеме къыйынлыгъын,
Ана тилсиз къалырма деб а джокъ эди эсимде.
Не бек къыйналдым бу къара къайгъыгъа-кёрюнюуге –
Ангылаялмай, ол болгъанын тюшюмде.
НЕ ХАЙЫР БАРДЫ?
Къарачайда
Бир Хакъ шайыр бла
99 Халкъ Поэт барды.
Джангыз, аладан –
Токъсан тогъуздан –
Не хайыр барды?
САКЪ БОЛУГЪУЗ
Къадыр,
Эшеклени джыйыб тёгерегине,
Атча кёрюнеди кесине.
Атланы уа
Кюрешеди къырыргъа.
Тюб боллукъду
Бойсуннган халкъ къадыргъа.
2010
ТАНСЫКЪЛЫКЪ
Учуб баргъан къанатлы джыйыннга къарай,
Болурму – учары келмеген – алай?
Мен а сукъланама къанатлыгъа кемсиз –
Тыймайды аны не чек, не тенгиз.
Сын болгъанча, сюелеме джагъада,
Къарай суугъа эмда ташлагъа:
Сууун ичиб, ташын джаларынг келмез –
Къарачай Къобан тюлдю, ай медет, тенгиз.
Бу тенгизге, буз тенгизге саркъса эди Къобан –
Таныб, табыб, талпыб, ичер эдим андан.
Бир бурху ташчыкъны да келтирсе эди Джуртдан,
Дууа орнуна джюрютюрем бойнумда...
Ол бир джагъада агъарадыла таула.
Кеслерине тартадыла, чакъырадыла ала.
Ары ётерге уа джокъду бир да мадарым –
Бу джагъагъа байлагъанды къадарым.
Бу джагъагъа ётгенди тёнгегим-саным,
Ол джагъада къалгъанды джюрегим-джаным.
Къарай-къарай, Тейри Таугъа – Мингиге,
Джансыз тёнгек бурулгъанды менгирге.
Ол бир дунияда тюл шойма, къайытмазча.
Джылтырайды тау, накъутналмазча.
Сирелеме бу джагъада кесим,
Бурулубду таула таба эсим.
Кеси кесин джарлы этген бир адам,
Кёрюнсем да сын таш кибик джагъада,
Тюлме не сокъур, не сангырау, не тилсиз.
Тюлме джансыз, ангысыз, эссиз.
Джюрекге къатылса да джуртсузлукъ,
Джокъду менде огъурсузлукъ, къутсузлукъ.
Алай а, тынгымы аладыла таула –
Джууукъдула мийик кёкге ала.
Тенгизча чайкъалады кёлюм:
Бу джагъада джетсе манга ёлюм,
Тенгиз тенглигинде джерге кирсе тёнгегим,
Рахат болурму тау кёлюм, джюрегим?
Бир-бирибизге къарайбыз Таш бла Тау:
Арабызда чайкъалады тенгиз.
Джети джыл мени сынагъанлы джашау –
Къоюб халкъсыз, адамсыз, тенгсиз.
Ата джуртум къалса да узакъда,
Ана тилим биргемеди мени.
Къачан да, къайда да Хакъ сёз бла Акъ сёз –
Аладыла къутхаргъан мени.
Аланы кючлеринден джаяу да – болады атлы,
Къанатсыз да – болады къанатлы.
Ала мени къайтаралла Ата джуртха – Мингиге.
Ала мени къайтаралла Джан джуртха – Тейриге.
Хакъдан башланады Акъ.
Хакъдан башланады Халкъ.
Хакъ сёзге, Акъ сёзге къуллукъ этген
Дуниядан боллукъ тюлдю талкъ.
Хакъ сёз, Акъ сёз келе къулагъыма,
Кюн узуну сюелеме джагъада:
Бусагъат ачыллыкъды чек,
Бусагъат ачыллыкъды Кёк.
Къара булутланы чачады джел.
Чайкъалады тенгиз, чайкъалады кёл.
Ата джуртха, Джан джуртха да ачыллыкъды джол.
Айтама кесиме: хазыр бол, хазыр бол.
ТАМБЛАСЫ ДА БОЛУРГЪА БОЛУР АДАМНЫ
Къатымда адам къалмай, кетге;нле бары –
Биягъынлай къалгъанма кесим.
Мени бла къалгъан а – къайгъыла, джарсыула...
Тынгы бермей, талайды эсим.
Джаныуарла, кийикле джашагъан
Айланама чегетде, тауда.
Болур бир затым алагъа тартхан,
Атым болса да адам.
Джаным ауруйду кийикге, бёрюге да –
Экиси да сюелле джашаргъа.
Не айтыргъа билмейме Тейриге да –
Джанлыгъа кийикни буюргъан ашаргъа.
Ёзге, меннге; джетерге бёрюге къайда –
Адамма – джукъдан тоймазлыкъ, къанмазлыкъ:
Бёрюлени ёлтюреме да, терилеринден бёрю тон этеме,
Кийикни ёлтюреме да, кийик уча этеме,
Терисин а этеме намазлыкъ.
Бёрюню, бёрю ашарыкъ кийикни да
Ёлтюрген – адаммыды, джаныуармыды?
Ол не тилей болур намазлыкъда,
Къабыл боллукъ тилеги да бармыды?
Бийнёгерча бегиннгинчи къаягъа,
Тюшюнюрге унамайды адам.
Бёрюню, кийикни да къаргъышлары джетеди анга –
Бёрюча улуй, кийикча кетеди чынгылдан адам.
Алай бошалады джашауу адамны.
Сагъыш этеме къадарына аны.
Таяныб Ташха, Терекге
Къарайма бёрюге, кийикге –
Огъесе, къарайма кесимеми?
Ташны ууатама, Терекни кесеме,
Бёрюню ёлтюреме, кийикни ёлтюреме –
Алай эте барама джашай,
Кеси кесимден, башхаладан да бошай.
Хорланыб, джукъланыб къалырмы джашау?
Огъай, эслейме: къаладыла сау,
Тириледиле, боладыла сау
Джаралы джугъутуру Кязимни,
Джаралы ташы Къайсынны,
Джангыз Тереги Билалны...
Тамбласы да болургъа болур адамны.
ШАЙЫРГЪА НЕ ЗАМАНДА КЕЛЕДИ ЁЛЮМ?
Назмуларым къалгъа;нла мени бла,
Къуру ала къалгъа;нла мени бла.
Ала да кетселе менден –
Ким бла къаллыкъма –
Не этерикме мен?
Ма ол заманда булгъанныкъды кёлюм,
Ма ол заманда келликди ёлюм.
ХАКЪ СЁЗ, АКЪ СЁЗ ЭМДА ТАБИГЪАТ
Къайгъырыу, джылыу, сюймеклик джетмей,
Бола тебресе джюрегим къуу,
Адамлача мени бырнак этмей,
Болушадыла Таш, Терек, Суу.
Ибилис джорукъ бла итлери
Ачханда меннге къазауат,
Къутхара келгенле мени
Намаз, Назму, Табигъат.
Къара, Азау тенгизлеге тюл,
Тау кёлюме саркъады Къобан.
Ташын да джалай, сууун да иче,
Ата джуртум дей, болама Адам.
Кёлюмю къурургъа, сай болургъа да къоймай,
Сугъаргъанлай, толтургъанлай,
Тазалагъанлай, джангыртханлай
Турады Минги суу, джандет суу – Къобан.
Джуртда Джангыз Терекни да джаны
Китабыма кёчгенди мени.
Мурдарла билмейле аны –
Къурутханбыз дейле Терекни.
Джуртда (Уллу Тюзде) Джангыз Терек
Терек эди – болгъанды Китаб.
Мычхыдан, балтадан къалгъан
Кёбдю юсюнде джара бла таб.
Джуртда Джангыз Терек дегенлей,
Тюшеди эсге Терек да, Китаб да.
Аугъан терек Сёз болуб тирилгенлей,
Тирилликбиз – дунияда башланады ахырат да.
Насыблы адамны, насыблы халкъны,
Ата джурту, Ана тили болур.
Аланы джакълар, сакълар, айнытыр –
Алай бла Адам да, Халкъ да болур.
Хакъ сёз, Акъ сёз эмда Табигъат
Хар не палахдан да къутхаралла мени.
Ибилис къауум бла этеме къазауат –
Ол юч чексиз кюч – ёлюмсюзлюгюм мени.
2010
НАСЫБСЫЗ
Кеси кесин джарлы этген бир Адам,
Къыйынлыгъын кёреди Хауадан.
Аны амалтын къойгъанды джандетни...
Мен таныйма ол шайырны-поэтни.
ДУНИЯ АКЪ СЁЗДЕН ДЖАРЫСЫН
Ал назмуларым – гяхиник,
Кеч назмуларым – алысын.
Джашау, ёлюм да – хакъ эсе,
Дуния Акъ сёзден джарысын.
Джашил байракълы Хакъ сёзню,
Кёк байракълы Нарт сёзню,
Джанкъылыч бетли Акъ сёзню
Турама тутханлай ёрге.
Джерге эннген Кёк сёз бла,
Кёкге учхан Джер сёз бла,
Аятха ушаш Акъ сёз бла
Адам – болады АДАМ.
Учургъан джети къат кёкге,
Джетдирген джети къат кёлге –
Джети къатлы Хакъ сёздю,
Джети къанатлы Акъ сёздю.
Ал назмуларым – гяхиник,
Кеч назмуларым – алысын.
Джашау, ёлюм да – хакъ эсе,
Дуния Акъ сёзден джарысын.
Ма гяхиник, алысын да —
туталлыкъ аладан да ёз тутсун.
Джаратмагъан а барсын да
Назму джылкъымдан сёз тутсун.
ДЖАНГУР КЪОРКЪУУУН ДЖЕЛ ЭТЕР
Кимден чыкъса да кёлюнг,
Туугъан джерингден чыкъмаз.
Кёк бла Джерни чеги –
Ата джуртубуз Кавказ.
Къындан чыкъгъан къылышча,
Тау джитиле да алай.
Суула да джанкъылышча...
Джандет джуртду Къарачай.
Ариулукъ бла хазнадан
Байды джерибиз бизни.
Бу тауладан, сууладан,
Аллах, айырма бизни.
Некбиз биз уллу кёллю
Джуртха, тилге, адетге?
Тыйыншлы болалмайбыз
Аллах берген джандетге.
Эки кере джуртундан
Сюрюлген миллетбиз биз –
Дагъыда тюшюнмейбиз.
Ючюнчю кере да биз...
Огъай, ючюнчю кере
Джуртдан сюрмез душман, джау.
Бу барыудан барсакъ биз
Кесибиз боллукъбуз шау.
Тилин билген аздан аз,
Сабий туугъан аздан аз,
«Халкъ-Джурт» деген аздан аз...
Къалай келир бизге джаз?
Ички бла хаулелик,
Мурдарлыкъ бла тоноу,
Аман хансча джайылды –
Болмайын тёре, оноу.
Оноу керекли бир Эл
Тюб болгъанын билебиз.
Дуния малгъа болдукъ къул,
Сёлешсек а – бийлебиз.
Гюнахны сууаб этдик,
Харамны халал этдик.
Биз Хакъ джолдан терсейиб,
Джардан, къаядан кетдик.
Сойкъырымдан-сюргюнден
Алмагъанбыз бир да дерс.
Халкъ кесин къыра эсе,
Къалмагъанды ангы-эс.
Сакъланыргъа кюрешмей,
Ёз тилинде сёлешмей,
Тюб эте эсе кесин –
Махтайым халкъны несин?
Ёлген халкълагъа къараб,
Сау халкълагъа да къараб –
Эсгермесе кесин халкъ,
Дуниядан боллукъду талкъ.
Халкъыбыз да, тилибиз да
Ёлгенлеге къошуллукъла.
Бу джандет джуртубузгъа да
Башхала ие боллукъла.
Хоншула кюледиле.
Ала да биледиле
Кеслерин джакълай, сакълай.
Узакъдан да, джууукъдан да,
Гитчеден да, уллудан да
Хомухмуду Къарачай?
Келе тургъан палахны
Кёрмегенча этмейик.
Чамландырыб Аллахны
Биз тюб болуб кетмейик.
2010
БАРАМА ДЖАШАЙ, ЁЛЕ, ТИРИЛЕ
Джети джылны Шимал джолда атладым.
Талакълары туруб джыгъылдыла атларым.
Джети Джер атыма джети тёбе – джети оба этдим мен.
Насыбыма – къанатлы атым, Кёк атым – сау-эсен.
Дуния къайгъыла, итлеча, чабсала джюрекге,
Боракъ атым къутхарады чыгъарыб Кёкге.
Андан къараб да джер къайгъыланы кёреме –
Джерни, джердегилени да джазыкъсыннгандан ёлеме.
Со;ра, буйрукъ береме да атха,
Къайгъыла бла сермешир ючюн къайытама артха.
Къарыу ала нарт сёзден, хакъ сёзден,
Къош ишлейме, къала ишлейме назму сёзден, акъ сёзден.
Джан салама акъ сёзге джанымдан.
Джаным толусу бла анга кёчюб бошаса,-
Ол заманда кетерикме дуниядан.
Ары дери уа, ишлейме, болмайын кюндюз-кече.
Джаным аз-аз Акъ сёзге барады кёче.
Ант этеме джулдуз бла, Ай бла –
Мен ёлеме, тирилеме алай бла.
Шимал, къыбыла, гъарб, шаркъ эсе да билмейме джолум.
Билгеним – мени джолум акъ джолду, хакъ джолду.
Ана тилден Ана тилгеди джолум.
Сёз Тейриге, Тейри сёзгеди джолум.
Ата джуртха къайтарады Ана тил.
Джан джуртха да къайтарады Ана тил.
Мен барама Акъ сёзге бурула.
Сёзюмю ангыламазлыкъла да болурла.
Бир-бирде джетмей сабырлыкъ, тёзюм,
Кёкден эннген сёзюм,
Кёкча чартласа, джашнаса да,
Сёзюм – ёзюм. Айтама тюзюн.
Сёзню акъдан акъ эте, джанлы, къанатлы эте,
Ана тилими ёлюмсюз эте,
Кесими да ёлюмсюз эте
Барама джашай, ёле, тириле,
Эте къуллукъ Сёзге-Тейриге,
Бола джууукъ Сёзге, Тейриге.
КИТАБЛА БЛА ТЕРЕКЛЕ
Китаб чапракълада терек чапракъланы кёреме,
Харифледе, сёзледе – чыпчыкъланы, къушланы.
Къагъытха буруллукъ тереклени да кёреме,
Къанатлы сёзлеге буруллукъ къанатлыланы да алада.
Алай а, кёлюмю басама,билеме да:
Бир китабны кючю бла минг терек, чегет сакъланырын,
Бир къанатлы сёз да минг къанатлыны сакъларын.
Алай болмаса уа –
Хайыр болмай къалса китабдан, сёзден,
Табигъатны къаргъышы джетер да,
Джукъ да къалмаз, адамла, бизден.
Табигъат а ёлмез, тирилир,
Адамсыз дунияда айныр, керилир.
Сагъыш этеме былай – къарай,
Китабла бла тереклеге.
БИЗ ТАС ЭТГЕН КЪАРАЧАЙ
Къаллай мийик чууакъ Кёк эди Къарачай,
Андан къарай джулдузла бла Ай.
Къаллай терен, таза кёл эди Къарачай,
Андан къарай джулдузла бла Ай.
Кетсем да узакъ, келсем да джууукъ –
Энди анда кёралмайма джукъ.
Бюгюнюн – басыбды тубан,
Тамбласын – басыбду булут.
Тарихден къарайды КъАрАчАй –
Къурч бла юч Ай (КъРЧ бла АААЙ).
Къылыч бла юч Ай –
Тюрк-муслиман байракъ – Къарачай.
Тарихден къарайды Къарачай,
Биз тас этген Къарачай.
(Джукъланнган?) джулдузну джарыгъы
Турады алкъын бизни джарытыб.
Джилтинлери;биз аны – чачылгъан тёгерекге...
Тутулгъан Айны кёреме, къарайма да Кёкге.
Джелимауузлагъа ашатыб къоярбызмы аны?
Туталмазча болгъанбызмы сауутну-сабаны?
Джюрегим, къазакъ бёрюча, улуйду.
Сауну-шауну да тынгысы къуруйду.
Тарихден къарайды Къурч бла юч Ай:
Джукъусундан уянырмы Къарачай,
Кеси кесин эскерирми Къарачай?
Къайытырмы биз тас этген Къарачай?
АЛЛАХ БЕРГЕН НАСЫБ
Бермеген насыбын мингнге,
Аллах бергенди меннге.
Къоймай, танытхан бла къара,
Къолума тутдургъанды къалам:
«Ал да бойнунга къайгъысын, джарсыуун,
Джаз халкъынгы къадарын, джазыуун».
Андан бери кёб заман кетгенди.
Аллахха не айтайым энди?
Барды Аллахым, джуртум, тилим,
Къара таныгъан барды миллетим.
Алагъа къуллукъ этиу – иннетим.
Иншаллах, Къыямат кюн къызармаз бетим.
Акъ сёзге, халал ишге бурулгъанды сезим.
Ана тилни ёлмезине себеб болгъанды сёзюм.
Ол саулукъда манга да келмез ёлюм...
Дагъыда рахатлыкъ табалмайды кёлюм.
Бермеген насыбын мингнге,
Берген эди уллу Аллах меннге.
«Кесинге ал да къайгъысын, джарсыуун,
Джаз,- деген эди,- халкъынгы джазыуун».
Кёб джылны джашасам да сау-эсен,
Ол борчуму тындыралмадым мен.
Ол борчуму тындыралмай барама.
Андан къутулгъунчу ёлюб къалама.
Болса да эртден, келсе да ингир,-
Агъарыб къарайды Минги.
Мен а, сын къатханма, болгъанча менгир –
Ауур сагъышла кючлегенле мени.
ШАЙЫР БЛА НАЗМУСУ
1
Мени кёлеккемди назму.
Ол не къадар болса узун,
Кесим болама ол къадар къысха.
Назмум болса не къадар къысха,
Ол къадар уллу болама кесим.
Назмусуну къысхалыгъындан
Билинеди уллулугъу шайырны.
2
Мени кёлеккемди назму.
Бир-бирде мен барама ызындан аны,
Бир-бирде ол келеди ызымдан мени.
Мен ызындан барсам аны –
Къоя башлайма дунияны.
Ол келсе ызымдан мени,
Мен барама аллына Кюнню.
3
Назмуму кёлеккесиме мен.
Ол болса сау-эсен –
Мен да ёллюк тюлме.
4
Назму къычырыкъ, назму къычырым –
Эки джюрекни арасында ёлче.
Не къадар къысха болса назму,
Джюрекле – ол къадар болалла джууукъ.
Сёз тауусулуб бошаса уа –
Ол заманда башланады джазыу.
АКЪЫЛМАНЛАНЫ ТЮШЮРЕ ЭСГЕ
1
Мен къачханма Къарачайдан
Ачыкъ Таладан къачханча Толстой.
Алай а, душманла тутмасынла той –
Айырылмагъанма джулдуздан, Айдан.
Кетген эсем да Къызыл-Къаладан,
Толстой кетгенча Ачыкъ Таладан,
Юлгюгеча къарамайма Къартха.
Ачылмазмы джол къайытыргъа артха?
Толстойну суратына къарасам,
Джырчы Сымайыл тюшеди эсге.
Кесими санайма терсге
Шимал Джолда абынсам, арысам.
Мадары болса, къайры кетерин
Мен биле эдим Сымайылны.
Ахыр файгъамбарны джурту,
Атасы, бабасы асралгъан джер,
Тарта эди кесине аны.
Алай а, джабыкъ эди чек.
Оноу этген – Кёк.
Толстой Ачыкъ Таласында асралды.
Сымайыл да Ата Джуртунда къалды.
Эки акъсакъал – Сымайыл бла Толстой.
Ол эки акъылман тюшелле эсге...
Къара къайгъы, мени бла кюрешгенни къой:
Акъ Сёз – къалкъанды меннге.
Керекдиле илму да, санат да,
Билинир ючюн дуния да, ахрат да.
Алай а, болмаса ийман, керамат,
Берликдиле не — илму бла санат?
Мен къачханма Къарачайдан,
Кеси кесимден къачханма мен.
Мени аурууума джокъду дарман,
Къайтырыкъма, болсам сау-эсен.
2
Къайры кёргюзтсе да джол,
Айырылма Халкъынгдан, Джуртунгдан.
Не болсанг да, къауумунг бла бол –
Адам къатында ёлмейди адам.
Кимден, неден чыкъса да кёлюнг,
Ата джуртдан, Ана тилден чыкъмаз.
Ала бла болсанг – хорлаялмаз ёлюм,
Джюрекни да джангызлыкъ буумаз.
Динни, тилни эмда джуртну –
Аллах бергенни тас этерге къоркъ.
Аланы сакъла, къору, айныт –
Болургъа излемей эсенг джокъ.
Аллах санга болурча разы,
Кеси кесингден чыкъмазча кёлюнг –
Алай джаша, ма ол заманда
Сени бюгалмаз джашау не ёлюм.
2010
ШАЙЫР БЛА СЁЗЮ
Джырчы Сымайыл дегенлейибизге
Минги Тау кёрюнеди кёзге.
Кязим хаджини тюшюрсек а эсге,
Джаралы джугъутур къарайды къаядан.
Къайсынны аты айтылгъан сагъатда,
Джаралы ташны да джарыйды бети.
Билал Лайпан сагъынылса уа,
Джуртда Джангыз Терек тириледи, джан кириб.
2010
КЪАЗАКЪ БЁРЮНЮ АУАЗЫ
Бёрю – бир кюню ётмеген, итле бла талашмай, –
Къазакъ болду, джыйын джанлы бла джарашмай.
«Тагъылмагъыз, къошулмагъыз итлеге»,-
Деб, ауаз бергенин джаратмадыла бёрюле.
«Атыгъы;з – бёрю, халигиз а – ит.
Былай барса – барыбыз да боллукъбуз тюб.
Джуртун, бёрюлюгюн да тас этерикди бёрю.
Тилин да унутуб, итча тебрерикди юрюб.
Сермеширикди – эркинлик ючюн тюл –
Тегене джанында бир орун ючюн.
Тагъыллыкъды бойнундан сынджыргъа...
Керекмиди джашаргъа ит болур ючюн?»
БУ
Бу назму джыйым тюлдю,
Джыйын джанлыды бу.
Джыйын джанлы да тюлдю,
Къазакъ бёрюдю бу.
Бу назму джыйым тюлдю,
Джашил чегетди бу.
Джашил чегет да тюлдю,
Джангыз Терекди бу.
Бу назму джыйым тюлдю,
Таш къалауду бу.
Таш къалау да тюлдю,
Къадау Ташды бу.
Бу назму джыйым тюлдю,
Нарт джылкъыды бу.
Нарт джылкъы да тюлдю,
Боракъ атды бу.
Бу назму джыйым тюлдю,
Халкъгъа сёзюмдю бу.
Халкъгъа сёзюм да тюлдю,
Мени ёзюмдю бу.
Бу назму джыйым тюлдю,
Мени дуниямды бу.
Дуниям бла къалмай,
Ахыратымды бу.
Бу назму джыйым тюлдю,
Халкъ джыйылыуду бу.
Халкъ джыйылыу да тюлдю,
Джангыз адамды бу.
Бу назму джыйым тюлдю,
Джер бла Кёкдю бу.
Джер да, Кёк да тюлдю,
Ачыкъ джюрекди бу.
2010
КЪАЛАМ БЛА КИТАБ
Минги Тауну къары, агъарыб,
Джарытады кечеми да мени.
Баралмай тохтасам да, арыб,
Кёлсюз болургъа къоймайды Минги.
Андан келген кёк суудан ичиб,
Шекер башныча, джалайма ташын.
Ол бир дуниягъа кетгинчи кёчюб,
Ата джуртумду джанымы ашы.
Минги Тауну агъарыб къары,
Кечеми да этеди ачыкъ.
Джашаргъа береди къарыу,
Джюрегим къыйнаса да ачыб.
Минги Таудан келеди джарыкъ,
Джети къат кёкден эннгенча алхам.
Ана тилден сора – олду балхам,
Джаралы джаныма джарарыкъ.
Ана тилекчады Ана тил манга,
Олду мени сакълагъан, джашатхан да.
Тилим бла Джуртум болсунла,- дейме,-
Насыб юлюшюм дуниядан, ахратдан да.
Окъ, сёз джарадан ёле эсем да,
Ёле эсем да арыгъандан,
Тирилликме, билеме, Ана тилни
Эмда Ата джуртну джарыгъындан.
«Минги Тау», «Анам» эмда «Акътамакъ» -
Ёмюрлюк джырладыла была.
Бу ючгюл дууады бизни
Хорламазча этген джаула не джылла.
Ата джурт бла Ана тилдиле
Тёнгеги, джаны да халкъны.
Эй аланла, биз тюб боллукъбуз,
Сакълаялмасакъ аланы.
Минги Тауду таулугъа маяк –
Къайда да кёребиз аны джарыгъын.
Тая тебресе да аякъ,
Ол бизни билебиз къутхарлыгъын.
Унух файгъамбарны кемесича,
Джюреклерибиз бурулалла ары.
Къара кюнде, сюргюнде да
Минги Тауну кюсегенбиз къарын.
Ахырзаманладан къутхара келген,
Хей, Минги Таулу Ата джуртубуз бизни,
Энди сени къутхарыргъа
Бюгюн бизге джетгенди кёзюу.
Минги Таулу джуртубуз бла къалмай,
Ана тилибизге да тюшгенди къоркъуу.
Джети къат Кёкден келеди ауаз:
Дининги, тилинги, джуртунгу да къору!
Тау башында Ай бла джулдузну кёреме,
Сын ташда да кёреме джулдузу бла Айны.
Ол дуниядан келгенлерин сеземе
Татаркъанны, Умарны, Джаттайны.
Динибиз, тилибиз, джурутубуз ючюн
Шейит болгъанла тюшелле эсге.
Хакъыбыз ючюн, Халкъыбыз ючюн
Сермешир кёзюу джетгенди бизге.
Хорлам тюшле, иги тюшле кёре,
Джукъласын къынында къама.
Ол къынындан чыкъмай да къалыр,
Борчун тындыралса къалам.
Зулму-зорлукъ, терслик тюшюрген
Джюрекде, юсде да кёбдю джара, таб.
Ёзге къылыч бла хорлам келмез бюгюн,
Бизни къутхарлыкъ бюгюн – Къалам бла Китаб.
Джаз, къалам, джазыуун халкъны,
Инсан, миллет хакъларын джакъла.
Шейит болургъа да хазыр болайыкъ,
Джуртсуз, тилсиз къалмаз ючюн туудукъла.
Джангы Ай бла джулдуз джарыгъы
Минги Таугъа тийиб, чачылады бизге.
Джаз, къалам, джазыуун халкъны,
Хакъ Сёзден кючлю не болур Джерде?
ТЮЗ СЁЛЕШ АДАМ ЭСЕНГ
Мени джаным бу дунияда
Сюйгенича джашады.
Акъ сёзню да Хакъ сёз бла
Ол тым этиб, ашады.
Хакъ сёз джанны, Акъ сёз къанны
Этдиле ариу, таза.
Джазыууму къолгъа алыб,
Мен кесим келдим джаза.
Болгъан эсе да къыйын
Баргъан джолум, джашауум,
Алллахха не адамгъа
Ёмюрде болмаз дауум.
Аллах кёргюзтген джолда
Бармай, абына эсенг,-
Сора, терслейсе кимни?
Тюз сёлеш, Адам эсенг.
Хар бир адам кесиди
Джазыуун джазгъан Джерде.
Мийк Кёкден келгенди
Аллай эркинлик бизге.
Къара таныгъан адам,
Китабны окъугъан адам,
Хакъ джолдан джанлай эсе,
Бармыды анда иман?
Сен болур ючюн Адам,
Аллах бергенди заман.
Хакъ джолну кёргюзтгенди...
Кимге не дейсе энди?
Хакъ джолдан чыкъса адам,
Имандан чыкъса адам,
Таубагъа къайытмаса,
Хакъ джолгъа къайытмаса,
Не этерикди келмейин
Ахыр кюн, ахырзаман?
Ай, аны келтирлик да,
Кеси тюлмюдю адам?
2010
СЁЗДЕН БАШЛАНАДЫ АДАМ
Джети къат Кёкден тюшген
Джети къат Сёз,
адамны Адам болууу
Башланнганды Сенден.
Сени ненча къатынгы ачалса адам,
Анча кере болады Адам.
Сени джетинчи къатынга джеталгъан
Файгъамбарла болгъандыла джангыз.
Алтынчы къатынга джеталгъанла да
Шыйыхла бла шайырладыла.
Биринчи къатынгы ачалгъанла да –
Ала да – адамладыла.
Сени билирге излемегенле,
Къара таныргъа излемегенле,
Сеннге бойсунургъа излемегенле –
Адам да, шайыр да тюлдюле ала.
Хакъ сёзсюз, Акъ сёзсюз
Болаллыкъ тюлдю адам Адам.
Сёзден башланады Адам.
2010
КЪУТХАРЛЫКЪ ХАЛКЪЫБЫЗНЫ
Излей эсенг джашарын
Сен бек сюйген Къарачай,
Хакъ бла бир эт джазыуун,
Къара таны(т), къара джай.
Юс да, кёл да толуду
Минг-минг джарадан, табдан.
Себеб джолу – туруду:
Ол – Къалам бла Китабдан.
Хакъ сёз бла Акъ сёздю
Къайтарлыкъ хакъыбызны.
Къалам бла Китабды
Къутхарлыкъ халкъыбызны.
БОЛ, ПОЭТ, КЕСИНГЕ АЯУСУЗ
Болмаз ючюн ишинг джараусуз,
Бол, По;эт, кесинге аяусуз.
Назму джазгъан болса да къыйын,
Кюреш – Сёзню тюшюрме сыйын.
Акъ Сёзню тюшюрме сыйын
Шайыр атны тюшюрме сыйын.
Джангы сёзню, джанлы сёзню излей,
Къайнасынла джюрегинг, мыйынг.
2010
ОЛ КЕРЕКДИ МАНГА
Сёзюм Ташмыды, Терекмиди?
Кишиге керекмиди?
Кишиге тюл эсе да керек,
Ансыз болалмайды джюрек.
Мен кесим таянама анга.
Ол керекди манга.
2010
ПОЭЗИЯ
«Поэзия может быть исповедью. Поэзия может быть проповедью. Поэзия может быть отповедью. Поэзия — это, конечно, религиозная материя». Евгений Степанов
Поэзия – дуады эмда намазды; Поэзия – бетди эмда ауазды.
Поэзия – динди эмда тилди; Поэзия – джерди эмда Кёкдю.
Поэзиядан къуралгъанды чексиз уллу да, чексиз бурху да.
Поэзия – Ташды, Терекди; Поэзия – Хауады, Кёкдю.
Ол джашайды джюрекде да, тёгерекде да, Джерде да, Кёкде да.
Эки дунияны да кёрген Табигъат Кёздю ол.
Кёкден – джюрекге, джюрекден Кёкге айтылгъан
Керамат Сёздю ол.
Кёздю, Сёздю – Ёздю ол.
Поэзиядан узакъ эмда джууукъ – джети къат Кёкдю джангыз.
Кёкден эннген Сёзден уллу Поэзия джокъду.
Эм уллу поэт ол Сёзню иесиди.
Кёкле да, Джер да, алада болгъан бары да –
Аны назмуларыдыла.
Джашау да, ёлюм да, тирилиу да – Анданды.
Эм уллу поэтге – махтау!
Аны ёлюмсюз поэзиясына – махтау.
Хакъ сёзге, Акъ сёзге махтау.
ТЕРЕКЛЕДЕ ДА БАРДЫЛА ПОЭТЛЕ
Терекледе да бардыла телирекле,
Чегетден айырылыб, тик къаягъа ёрлегенле.
Чынгылны эрнинде джашайдыла ала,
Поэтлеге ушайдыла ала.
Кёкге айланыб къыладыла намаз.
Энгишге къараб, бередиле ауаз.
Арасында Джер бла Кёкню
Кёргеним сайын Терекни
Бир тюрлю сезим кючлейди джюрекни.
Белги келсе джети къат Кёкден,
Джаным айырылыб тёнгекден,
Къанатлыча, учарыкъды ары.
Тебресе уа арыб,-
Ол Терекге къонуб, солурукъду.
Талай соруу да сорлукъду:
Не табдынг чыгъыб къаягъа,
Башынгы къоюб бораннга, къайгъыгъа?
Ол джууаб этерикди:
«Къыйналсам да, джууукъма Кёкге».
Къуру адамлада тюл,
Терекледе да бардыла поэтле.
2010
ШАЙЫР БЛА НАЗМУ
1
Къаягъа ёрлеген терек,
Къаядан чынгагъан суу,
Къаядан юзюлген таш –
Назму деген буду.
2
Учхан суу,
Джюрюген терек,
Сёлешген таш –
Шайыр деген да буду.
2010
КЕРТИ ЗАТ
Таный эсенг къара,
Къара:
СЁЗдеди ЁЗ.
2010
КЪАРА КЪАЙГЪЫДАН АКЪ СЁЗ КЪУТХАРАДЫ МЕНИ
Къара къайгъыдан Акъ сёз къутхарады мени.
Сёздю мени фана дуниям, керти дуниям да.
Эки дуниям да Сёздю мени.
Мени джаным тёнгекде тюл, Сёздеди.
Сёз ёлмесе, мен да ёллюк тюлме.
Сёздю мени юйюм. Сёздю меннге ышыкъ.
Акъ сёзню ышыгъында рахатлыкъ табады джаным.
Ёлюмсюз эте бир-бирибизни,
Джашайбыз алай. Эртде айтылгъанды:
«Джырчы ёлсе, джыры къалыр» деб.
Къара кюн Акъ сёзге кёчерикме толусу бла.
Бу дуния къара джамчы эсе,
Акъ башлыкъ а – Акъ сёздю.
Ким, не кетсе да менден,
Акъ сёз а кетмегенди:
Къыйын, зауукъ кюнюмде да
Мени бла тургъанды ол.
Акъ сёзге ассы болгъандан,
Аллах, сакъла мени.
Акъ Къалам, Къызыл Къалам да – Сёздю.
Акъ джаным, къызыл къаным да – Сёздю.
Шайыр – ол Сёздю. Акъ сёз.
2010
ПОЭТНИ ЮЙЮ
1
Поэтни Юйю – Акъ Сёздю.
Ол ишлейди аны
Джер бла Кёкден,
Таш бла Терекден.
Ана тил бла
Ата джуртданды ол.
Джангыз Терек бла
Къадау Ташданды ол.
Ариулукъну-тазалыкъны сюйген,
Кел, джууукъ бол.
Джандетлени бириди Сёз,
Акъ Сёз.
Джанынг саулай ары кирирге
Барды мадар.
Джангыз, къара иннетлиге
Ачылмаз ол.
Къаны-джаны таза уа –
Кел, джууукъ бол.
2
Поэтни Юйю – Акъ Сёздю,
Ол джангыз кеси сюейди аны.
Анга болушургъа джокъду мадар –
Алайды къадар.
Поэт къанатлы джанлагъа ишлейди юй.
Назму, шийир, Акъ сёз дейдиле анга.
Юй ишлеген балта эшикде къалгъанча,
Тышында къалыб да кетиученди поэт.
Поэтни кесин харам этиб,
«Халкъ джыр» дейдиле джазгъанына.
Къанатсызла болалла ие
Аны къанатлы Сёзюне – хазнасына.
Кераматлы къауумданды поэт –
Болгъанны, боллукъну да айтады.
Ёлгенден сора Акъ Сёзюне –
Акъ Къаласына къайытады.
3
Акъ Сёздю поэтни Юйю.
Джерди ол Юйню тюбю.
Кёкдю ол Юйню башы.
Таза джанла джашайла анда.
Поэтни Юйюнден эркин, ариу юй
Джокъду дунияда.
Юйюн ишлей,
Къууанч да, зауукъ да, насыб да сынайды поэт.
Къанатлы джанланы чакъыра ичгери,
Джашайды Юйюнде поэт.
Акъ Сёздю джандетлени бири,
Аны къураялгъанды Поэт.
2010
АКЪ АЙРЫМКАН
Кёк, акъ, къара тюрсюнлю бола,
Бир-бирде шош бола, бир-бирде чайкъала,
Джашайды тенгиз. Джашайла анда
Чабакъла, балыкъла да.
Бир-бирине белги бере, болуша,
Къайыкъ да мине кемеге,
Кеме да мине къайыкъгъа,
Баралла анда кемеле, къайыкъла да.
Ол чайкъала тургъан тенгизни арасында
Бир акъ айрымкан барды.
Кемеси, къайыгъы батхан бары –
Ол акъ айрымканда табады къонуш.
Бир-бирде той-оюн этер ючюн да,
Бурулады ары насыблы къауум.
Къара къайгъыдан къачханла да
Акъ айрымканда табалла ышыкъ.
Къанатлыла да, къанатлы джанла да
Сюелле тохтаргъа алайда.
Кече-кюндюз да ол акъ айрымкан
Кёрюннгенлей турады хар къайдан.
Джангыз бир адам джашайды анда.
Дуния малы болмаса да – байды.
Кёкден келиучю таша ауазны, джарыкъны
Къонакъ этер онгу барды аны.
Ол акъ айрымкан – Акъ сёзюдю шайырны.
Бютеу дуниягъа хайыры уллуду аны.
Сюркелген, сюелген, джюрюген, джюзген, учхан да
Джанларына анда, андан табалла себеб.
Чайкъала тургъан тенгизни арасында
Ишлегенди поэт ол акъ айрымканны.
Кеси джангыз турады ол анда.
Келгенни-кетгенни уа джокъду саны-санауу.
Ол акъ айрымканны ишлегенди поэт
Кёкден эннген джарыкъны кючю бла.
Мёлекле адамла бла тюбешелле, сёлешелле алайда,
Ушакъларын къагъытха тюшюреди шайыр да.
Чайкъала тургъан тенгизни толкъунларына
Акъ айрымкан бой бермей, сюеледи.
Алай сюелиуню къууанчын, къыйынлыгъын да
Толусу бла билген шайырды джангыз.
Тенгизде айрымканланы кёрсегиз,
Поэт бла Акъ сёзю тюшер эсигизге.
Акъ айрымканны, Тейри джарыкъча, эшиги
Хар къуру да ачыкъды сизге.
2010
АКЪ СЁЗДЮ ПОЭТНИ АГЪЫ
Акъ Сёздю
Поэтни агъы.
Болсагъыз
Аны къонагъы,
Излемегиз
Сют, джау, бышлакъ...
Поэтни
Акъ Сёзюдю акъ.
Ёмюрлюк ораза
Къадарыды джанны.
Акъ Сёз а –
Сары ашы аны.
Таза джанны
Азыгъыды Акъ Сёз.
Дагъыда аны
Джарыгъыды Акъ Сёз.
Таугъа, Тангнга
Ушайды Акъ Сёз.
Кюч бере саннга,
Кюч бере джаннга,
Джашайды Акъ Сёз.
ДЖАРАЛЫ ДЖУГЪУТУР, ДЖАРАЛЫ ТАШ эмда
ДЖУРТДА ДЖАНГЫЗ ТЕРЕК
Сёзню да барды джаны –
Шайырла билелле аны.
Алай а, Сёзге
Джан салгъан кимди? Сизге
Аны айталлыкъ Кёкдю джангыз.
Бир джукъ да болмайды ансыз.
Алайсыз,
Джаралы джугъутуру Кязимни,
Джаралы ташы Къайсынны,
Джангыз Тереги Билалны
Адам тилде сёлеши;рмелле,
Джашау ючюн сермеши;рмелле?
Юлюш этмесе джанындан шайыр,
Аны сёзюнден болурму хайыр?
Юзюб кесини ёзюнден-джанындан,
Сёзге джашау берген джангыдан –
Тынч тюлдю. Поэтни джаны
Алай эте, тауусулса,
Сёзге-назмугъа кёчюб бошаса,
Къуру тёнгеги къалады аны.
Джаны чыгъыб бошаса, тёнгек
Не этерикди ёлмей – ёлед.
Ёре турукъча, ауады джерге.
Аны ашыгъыш салалла кёрге.
Сын ташындан а къарайды джаны –
Чыммакъ акъ сёзю-назмусу аны.
Ёзге,
Поэтни джаны кёчер ючюн сёзге
Келирге керекди буйрукъ Кёкден.
Байламлы болургъа керекди Кёк бла джюрек,
Тилленир ючюн кийик, таш, терек.
Джанлы, джансыз эсе да табигъат,
Джазгъы, къачхы, джайгъы, къышхы эсе да табигъат,
Аллах аны
Шайырлагъа этгенди аманат.
Туугъан джуртуду шайыргъа джандет.
Азан да Ана тилде къычырады поэт.
Мийик минарадан – Минги Таудан – къычырады аны,
Харам джукъудан уята дунияны.
Кийикде, ташда, терекде, сёзде –
Барында джашайды поэт.
Джаралы джугъутурдан къарайды Кязим.
Джаралы ташдан къарайды Къайсын.
Джуртда Джангыз Терекден къарайды Билал.
Ташны джаралары болсала сау,
Аны кёлю бола болур тау.
Джаныуардан къутулса кийик,
Аны да кёлю – къаясыча, мийик.
Балтадан, мычхыдан къутулса терек,
Бек джуууукъ болады анга да Кёк.
Саумуду джаралы джугъутур?
Саумуду джаралы таш?
Саумуду кесилген Терек?
Саумуду Ата джурт?
Ана тил а саумуду?
Джанларындан юлюш этиб,
Сёзге джан салгъан поэтле,
Сиз,
Кийикни, Ташны, Терекни да сёлешдириб,
Кюрешдигиз
Ана тилни этерге ёлюмсюз.
Кюрешдигиз уятыргъа узакъны, джууукъну.
Кюрешдигиз сакъларгъа Тилни эмда Джуртну.
Джер джюзюню хакъсыз халкълары ючюн,
Аланы миллет, инсан хакълары ючюн,
Къалам бла, сауут-саба бла да этдигиз къазауат.
Сизникимиди, билмейме, дуния-ахырат.
Къарагъанлай а турасыз сиз
Джаралы джугъутурдан,
Джаралы Ташдан,
Джуртда Джангыз Терекден.
Огъесе, кесигизмисиз
Джаралы джугъутур,
Джаралы таш,
Кесилген Терек да Джуртда?
КЪАЧХЫ ТАБИГЪАТ ДЖАЗДЫРГЪАН НАЗМУ
1
Джаз ала учунуб джазгъан назмуларымы,
Къач ала, джыртыб, атама отха.
Къанат таууш этиб озгъан джылларымы,
Джокъду амал къайтарыргъа артха.
Къач ала терекден акъгъан чапракъла
Бередиле джюрекге мыдахлыкъ.
Китаб бетлеге ушайдыла ала,
Аланы теблеб, болмайыкъ гюнахлы.
Джылтыргъан, чачылгъан китабха ушайды къач:
Джансыз чапракъладан айырылмайды эсим.
Джангыз Терекде, джалан терекде джокъду къууанч –
Балалары чачылыб, къалгъанчады кеси.
Джокъду терекде чапракъ да, чыпчыкъ да:
Шыбырдамайла, шууулдамайла чапракъла,
Джюуюлдемейле, джырламайла чыпчыкъла...
Джа;ным, сен да, тёнгегингден чыкъ да,
Кетчи ызларындан къанатлыланы,
Къайры баргъанларын кёрчю аланы.
Алай а, ала кёчген джер сеннге неди?
Сени джуртунг, ёмюрлюк джуртунг – Кёкдеди.
Къач келгенди – меннге тюл – табигъатха,
Сора мен нек ашыгъама да ахыратха?
Байламлыды табигъат бла джюрек да.
Эшта, аны ангылай болур Кёк да.
Ангыласа да, болджалсыз, алмаз мени.
Къууанчын, джарсыуун да кёре джерни,
Адам улуну да ашыра маджалын,
Джашарыкъма, джетгинчи аджалым.
Джыр-назму къудурет кетсе менден,
Чапрагъы, къанатлысы да къалмагъан терекге,
Ушарыкъма кесим да – сезеди джюрегим:
Джашаса да – эртде кесилгенди – Терегим...
2
Къалюбалада огъуна кесилгенди тамыры Терекни,
Булчукълары турсала да, алкъын, джашиллей.
Аны билмей даулашалла джахилле,
Олду бютюн мыдах этген джюрекни.
Джан тамыры кесилгенликге эртде,
Тюгел ёлюб бошамагъанды джашау.
Не заманда къарасам да Терекге,
Билеме, аны болмагъанын сау.
Ёре турукъ болуб бошагъынчы Терек,
Алкъын кёб джазны, джайны да болурбуз кёрлюк.
Башыбызда джашнайды, кюкюрейди Кёк –
Анга не – Ол тюлдю ёллюк.
Джети къаты, джети джаны барды Аны...
Бизбиз къыйынлы, джашайбыз джанауалда.
Терекге къарасам, кёреме алда
Ахырын джашауну, заманны, дунияны...
Джуртда Джангыз Терек да тюшеди эсге.
Ол болса да Кёк бла байламлы,
Адам кеси кесгенди аны –
Сора, къалай къалыр Ахырзаман келмей бизге?
Джангыз Терекни кесгенди мурдар,
Тыймагъанды аны бир адам да.
Башыбызгъа этмейбиз мадар,
Къадар болмагъаны анданды.
Эм узакъдагъыды эм джууукъ да бизге,
Алай а, Анга джетерми тилегим?
Бу къач ала – къанатлысыз, чапракъсыз,
Бютюн джансыз эмда бютюн джакъсыз
Кёрюнеди, сау болса да, Терегим.
Чапракъларын агъыза юсюме,
Сын ташча, сюеледи Терегим.
2010
АНА ТИЛНИ ЮСЮНДЕН
Тёнгегим Шималда турса да,
Къыбыла; джанындады джаным.
Бу дуниямы да джарытады
Ол бир дунияда джулдузум джаныб.
Сюргюнде-тутмакъда туусам да,
Зулму бюгалмагъанды мени:
Къазауатларына къошулгъанма
Нартла бла эмегенлени.
Нарт таурухла бла халкъ джырла,
Нарт сёзле ёсдюргенле бизни:
Белляу орнуна – «Дуния былай турмаз»,
«Тюзде къалмаз тюзлюгю тюзню».
Джуртсуз къалгъаныкъда да, къалмадыкъ умутсуз:
Не эди къутхаргъан бизни?
Джуртсуз, хакъсыз, акъсыз къалгъаныкъда да,
Хакъ сёз, Акъ сёз къутхарды бизни.
Ата джуртха къайыта да билмезек,
Унутхан болсакъ эди тилни.
Тилсиз къалсакъ, айта да билмезек:
«Тойгъан джуртдан, туугъан джурт – иги».
Не этмеди, не айтмады иймансыз джорукъ –
Къатышдырды къара бла акъны.
Къара джыланлача ол къара джыллада,
Ана тили сакълады халкъны.
Энди уа туугъан джерибизде
Болургъа башлагъанбыз талкъ.
Динин, джуртун да сакълаяллыкъ тюлдю,
Ана тилин сакълаялмагъан халкъ.
Къан бла кирген – джан бла чыгъады...
Башха тил кирсе къан бла,
Башха тин кирсе къан бла –
Ёлген тилге, халкъгъа саналлыкъды
Къарачай-Малкъар тамбла.
Тил сакъланса – хар не да боллукъду:
Джуртсуз, Элсиз да тюлбюз къаллыкъ.
Хакъ сёз, Акъ сёз – ышыкъды, джарыкъды:
Тилден башланады кърал, къраллыкъ.
Бирди тарихни да дерси:
Элибден башланады Эл.
Тилин ёлтюрген халкъ –
Тилин тюл, ёлтюреди кесин.
Ёмюрлени узагъына
Бизни сакълаб келген тилни,
Сакъламасакъ – бармыды бизни
Эсибиз, ангыбыз, ийманыбыз да,
Адамлыгъыбыз, Халкълыгъыбыз да?
Къалгъан халкъла сау-эсен джашаб,
Биз а – тас болуб кетерча дуниядан,
Хомух, сыйсыз да болурча аладан –
Не къыйынлыгъыбыз барды бизни?
Умметчи, миллетчи да биригиб,
Сакъламасакъ Аллах берген насыбны –
Динсиз, тилсиз, джуртсуз да къалыб,
Къулу боллукъбуз къайда итни, пасыкъны.
Дин, Тил, Джурт – бу ючюсюдюле
Бизге ачхан джети къат Кёкню.
Бу ючюсюдюле бизни Адам, Халкъ этген,
Бир этиб джан бла тёнгекни.
Тёнгегим къайда болса да,
Ана тилдеди джаным а мени.
Балта эшикде къалса да,
Ишлерге джарагъан эсе Юйню,
Башха не керекди анга, меннге да?
Ана тилибиз сау-эсен болса,
Бизни да Миллет Юйюбюз болса –
Тирилликбиз – саула къой, ёлгенле да.
Шайыр Къыбыла, Шимал джолну барса да,
Дин-Тил-Джурт къазауатха элтеди джол.
Алай а, ёлсе да, Шайыргъа ёлюм джокъду:
Тил джулдузну ышыгъындады ол.
Ата джурт ючюн ёлген джигитле да,
Хакъ дин ючюн ёлген шейитле да,
Ана тил ючюн ёлген поэтле да –
Бир джандетге тюшерикдиле.
Динни, тилни, джуртну да бергенди Аллах.
«Мен бергенни сакълагъыз»,- дегенди Аллах.
Ол бергенни сакъламасакъ биз,
Эки дуниядан да къаллыкъбыз юлюшсюз.
Тёнгегим къайда турса да,
Ана тилде турады джаным.
Ата джуртну да бютеу джарытады
Тил джулдуз кече-кюн да джаныб.
2010
САКЪ БОЛУГЪУЗ СЁЗГЕ
Сёз ючюн джаратханды шайырны Аллах. Сёзню, тилни джангыртыр ючюн, саугъалагъанды аны керамат бла, фахму бла да. Сора, Аллах берген кераматны, фахмуну Аллахха, адамгъа къаршчы бурса уа поэт, анга бек уллу къыйынлыкъла джетерикдиле. Аллах берген керамат бла, фахму бла Ибилисге къуллукъ этсе,- бергенин сыйырлыкъды Аллах андан: поэт кераматсыз, фахмусуз да къаллыкъды. Кёб башха палах да джетерикди анга: ол заманда да сокъуранмаса, тюшюнмесе – бютеу багъалатхан затларын барын - джашауу да аланы ичинде - тас этерикди поэт. Адабиятдан, дуниядан да сыйсыз болуб кетерикди...
«ШАЙЫРНЫ БОРЧУ» статьядан.
***
Сёз менден тамадады,
Къалюбалада джаратылгъанды ол.
Къыйынлыкъдан неда къартлыкъдан
Ёлюрге да боллукъду ол.
Сёз менден тамадады:
Кёрмесем аны къачын, сыйын –
Кесими да болурму сыйым?
Сёз ючюн да соруллукъ – алдады.
Сёз менден тамадады.
Ёмюрледен келеди адет:
Сёзге орнун къоюб,
Алай кетеди джашаудан поэт.
Ары дери да поэтге,
Джангыз былайды джашау:
Сёзню атха миндириб,
Кеси барады джаяу.
Аллах берген джанындан
Поэт Сёзге этеди юлюш.
- Кимди да джан салгъан Сёзге?
- Сёзге джан салгъан – Поэтди, алай а,
Аллахданды Сёзню да джаны.
Ангылагъан халкъ аны,
Сёзге болур артыкъ да сакъ.
Сёзде барды Адам,
Сёзде барды Хакъ.
Сёзню хакълыгъы, акълыгъы ючюн,
Шайыр джанын этеди къурман.
Сезилгенлей турлукъла Сёзде
Аллах бла адам.
Сакъ болугъуз: джашайла Сёзде
Аллах эмда адам.
«Истинный художник верит, что он послан на землю для выполнения некой миссии, для отработки полученного им дара. Личная жизнь имеет значение для него самого и, возможно, для его близких друзей, но он не думает, что она должна становиться предметом внимания публики. Единственное, на что надеется писатель, это внимание читателей к его книгам. Он надеется, что они, по крайней мере, заметят в них опечатки».
Григорий Кружков
2010
КЁЛЮНГЮ ТАКЪЫР* ЭТМЕ
Къуругъан кёл — такъыр.
Кёлюнгю такъыр этме.
*Такыр (от тюркского — гладкий, ровный, голый), 1) дно периодически пересыхающих озёр, расположенных в районах распространения глинистых пород пустынных и полупустынных зон.
ЛАЙПАНЛАНЫ Билалны АНА ТИЛИБИЗГЕ аталгъан НАЗМУЛАРЫ.
23-чю ТОМУНДАН.
КЪУРАЛЫУ
Биринчи Сёз — Кёкден,
экинчи сёз — джюрекден...
Къошула илхам бла фахму,
Алай къуралады назму.
Ачылса джюрек,
ачылады Кёк:
энеди андан керамат,
болуб шайыргъа аманат.
Къанатлы джанны тартады Кёк.
Къанатлы джан тартады Кёкню.
Сёз — Ышыкъ-Джарыкъ —
кёрюнеди. Ашыкъ
тюберге анга, болургъа аны бла —
рахатлыкъ табар тёнгегинг, джанынг да.
Кёкден — къарай — джулдуз бла Ай,
Джерден — къарай — Таш бла Терек,
бир-бирине дагъан бола баш бла джюрек —
Ючюнчю дуния къуралады алай,
Джангы дуния къуралады алай —
Тюбей, джюрек бла Кёк.
2012
АКЪ СЁЗНЮ ЫШЫГЪЫНДА
Не заманда да, къайда болсам да,
къарагъанлай, марагъанлай,
ышаннга салгъанлай турады ёлюм.
Джангыз,
Акъ сёзню ышыгъында, джарыгъында,
тынгы-тынчлыкъ табады кёлюм.
Акъ сёз агъарады къарангыда,
къара кючледен къутхара дунияны.
Къутулалла кёб тюрлю палахдан
Къысылгъанла ышыгъына аны.
Джулдузчады Акъ сёз — къоруйду
кесин да, дунияны да къарангыдан.
Джазгъанны, окъугъанны да
сакълайды, къутхарады зарандан.
Хакъ сёзден туугъанды Акъ сёз.
Аны джарыгъында, ышыгъында
джашарыкъдыла Халкъ да, Джурт да —
алай уллуду кераматы аны.
Не заманда да, къайда болсам да,
марагъанлай айланады ёлюм.
Джангыз,
Акъ сёзню ышыгъында, джарыгъында,
тынгы-тынчлыкъ табады кёлюм.
2012
ДЖОЛДА
Акъ сёздю акъкъанат Боракъ атым мени.
Адеж атым — къара сёздю — къараторуду.
Алагъа кёзюу-кёзюу миниб,
тохтамай барыучанма къуру да.
Ата джуртха тартады къаратору,
Джан джуртха тартхан а — Боракъды.
Джети къат Кёкге ашыкъмайма мен,
джол, ары къой, Джуртха да — узакъды.
Ёзге, халкъымы, джуртуму бир кёрмей,
Боракъны бошлаб къоймам джюгенин.
Джашаб турургъа да болурма, ёлмей,
джуртда халкъымдан къууанса джюрегим.
Боракъ меннге эннгенди Кёкден,
къаратору — нартладан къалгъан Гемудады.
Къадар мени нек сайлагъанын
айталмазла алимле, шайырла да.
Гемудада джюрюйдю тёнгегим,
джанымы джюрютген а — Боракъды.
Ой нечик тарталла мени
кеслерине дуния да, ахырат да.
Акъ сёзню кёлеккесиди къара сёз.
Акъ сёз кёктюн, Къара сёз джертин
барабыз кетиб — джокъду тохтау
джетгинчи Ата джуртха, андан да
Баш джуртха — Джан джуртха.
Джашауум ётеди джолда.
Боракъ юсюнде, Гемуда юсюнде —
ат юсюнде ётеди джащауум.
Гемуданы Ата джуртда къоярыкъма.
Къоярыкъма — къояр адам табсам.
Кесим а — Джан джуртха атланныкъма,
бошуна энмегенди меннге Кёкден Боракъ.
2012
ЁЗЮБЮЗ, ЁЛЮМСЮЗЛЮГЮБЮЗ ДА БИЗНИ
Слушайте голос Певца!
Песня его разбудит
Ваши сердца
Словом Творца —
Слово было, и есть, и будет.
Уильям Блейк. «Песни познания»
ХАКЪлыкъдады АКЪлыкъ. ХАКЪданды АКЪ.
ХАКЪ сёзденди АКЪ сёз да.
СЁЗдеди ЁЗ.
СЁЗден къарайды ЁЗ.
КЁЗден къарайды ЁЗ.
СЁЗ — КЁЗ — ЁЗ.
Сёзюм. Андан къарайды ёзюм.
Сёз. Андан къарайды Кёк.
Андан къарайды джюрек.
Сёзле-кёзле къарайла меннге.
Алада кёреме кесими, кесибизни.
Джазыууму, джазыуубузну кёреме алада.
Сёз тамадады менден.
Тюнгюч джашы,
къартлыкъ джашы да тюлме аны.
Мен келгенде да бар эди Ол.
Мен кетгенде да къаллыкъды Ол.
Сёздю Адам этген бизни,
Халкъ этген да Олду.
Сёздю, Сёздеди, Сёзденди, Сёз блады
ёзюбюз, ёлюмсюзлюгюбюз да бизни.
Хакъ сёз бла Акъ сёзден айырылгъан халкъ,
къаллыкъ тюлдю болмайын талкъ.
2012
АКЪ ТАУ СЁЗ
“Поэзия философичнее и серьёзнее истории”. Аристотель
“Поэзия и философия должны объединиться”. А Шлегель
Юйюмю ичинде
китабладан сора эм кёб — чыракъладыла.
Юйюмю тёрт мюйюшюнде,
джангы келген келинлеча,
ау тюбюнде сюеледиле ала.
Башымда да, джулдузча, джанады бири.
Мен бек разыма алагъа
юйюмю джарыкъ этгенлери ючюн.
Башха тюрлю чыракъла уа —
джюрек чыракъла — китабладыла.
Аланы джазгъанланы кёбюсюн танымайма.
Ёзге алада джазылгъан Хакъ сёз, Акъ сёз
джарытханлай турадыла джюрегими.
Эм узакъ, эм джууукъ да меннге
Хакъ сёзню Иесиди.
Аны Сёзю джюрегимдеди
эмда табханы тёрюндеди.
Тёбенирекде китаблада уа
мени бек къууандыргъан —
ХАКЪ сёзден чыкъгъан АКЪ сёздю.
Акъ тау сёз
Бир деу акъ къанатлыгъа, къушха ушайды.
Аны башы —
нарт таурухла, нарт сёзле, халкъ джырла, кюуле, ийнарладыла...
Эки аягъы — Кязим хаджи бла Джырчы Сымайыл.
Эки къанаты уа — Къайсын бла Керим.
Узун къуйругъу уа — чыбыкъда ойнучуну къуругъуча —
Лайпанланы Билалны назмуларын тюшюреди эсге.
Ма ол къанатлы айланады учуб,
не кече, не кюндюз тынгы-тынчлыкъ табмай.
Къалам боллукъ тюгюн
къояр адам кёрмей,
кимге къояргъа билмей,
Минги Тауну тийресинде
айланады учуб.
Учхан къушдан тюк алаллыкъ
шайыр джокъду джаш тёлюде.
Учады акъ къуш —
сызгъыргъаны кёк кюкюрете,
къанат тауушу джер титирете.
Алай а, аны сызгъыргъанын ангылаб,
Ана тилде джууаб къайтараллыкъ,
андан — учхан къушдан — тюк алаллыкъ,
халкъны кёлюн, джазыуун джазаллыкъ
табылмайды адам.
Тёгерек бурула туруб,
аллай адам табылырындан
тюнгюлюб бошаса, акъ къанатлы
учар да тариххе кетер.
Ёзге,
умут юзмегенди акъ къанатлы алкъын.
Джуртха, халкъгъа джит-джити къарай,
учады, таууш эте Кёкден.
Джууаб эшитилмесе да джерден,
Учады акъ къанатлы, учады,
Уятыргъа кюреше халкъны.
Ауазы, къанат тауушу да аны,
эшитилине тургъан къадарда,
барды умут:
джаш тёлюден чыгъар бир Адам
тюк алаллыкъ учхан къушдан —
Андан.
2012
ПОЭТНИ КЪАДАРЫ
Джуртну Ташын, Терегин
сакълар, джакълар, ба этер.
Башын джарлы этсе да,
Ана тилин бай этер.
адАм саны бла тюл,
Хакъ сёз бла Акъ сёзню
айтханланы саны бла,
Хакъ ючюн кюрешгенни,
сермешгенни саны бла —
тергеледи миллетни
уллулугъу, джолу да.
Хакъ сёз бла Акъ сёздю
миллетни тиллендирген,
миллетни кёллендирген,
тирилтген, бирикдирген,
Хорламгъа да келтирген.
Хакъ сёз бла Акъ сёздю
ётюрюкге, зулмугъа
къаршчы туруб, джарагъан
гитчеге эм уллугъа.
Хакъ сёз бла Акъ сёздю,
буруу болуб палахха,
адамны да, халкъны да
джууукъ этген Аллахха.
Хакъ сёз бла Акъ сёз бла
байлагъан а джазыуун —
ол бойнуна алады
халкъ къайгъысын, джарсыуун.
Хакъ сёз бла Акъ сёз бла
къуллукъ этгенле Хакъгъа,
эркинликни, тюзлюкню
келтиредиле халкъгъа.
Халкъ аланы ангыламай,
халкъ алагъа тынгыламай,
бырнак этиб да къояд,
ёлтюргени да болад.
Аллай кюннге да хазыр
болуб тууады шайыр.
Аллай кюннге да хазыр
болуб тургъанды — шайыр.
Акъ сёзю бла бирге
Шайыр келеди джерге —
джерде адамны, халкъны
къаратыр ючюн ёрге.
Айтханын эте Хакъны,
ёлюмге да барады
джашатыр ючюн халкъны.
Да алайды поэтни
кёк буюргъан къадары.
Мен да бузмай адетни,
сермешгенлей джашадым.
Юлгюле уа бардыла,
джангыз, айтайым къайсын:
Байрон, Петефи, Лорка,
Кязим, Сымайыл, Къайсын...
Джуртну Ташын, Терегин
шайыр джакълар, ба этер.
Башын джарлы этсе да,
халкъын, тилин бай этер.
2012
ОЛ ЧЕКГЕ ДЖЕТГЕНБИЗ БИЗ
«Дин, тил» деген адамгъа,
«Халкъ-Джурт» деген адамгъа,
бир джандет джер Аламда
табыб, ары ийсенг да,
тынгы-тынчлыкъ табмаз ол:
андан да къараб бери,
улугъан кибик бёрю,
хахай этгенлей турур.
Аллай адамды шайыр.
Хакъ сёз ючюн сермеше,
Акъ сёз ючюн кюреше,
шейитлеге къошулур.
Ата джуртду джандет джер,
Ана тилди джандет тил.
Биз аланы тас этсек,
олду бизге ахыр кюн.
Ата джуртду саныбыз,
Ана тилди джаныбыз.
Аладыла бизлеге
ёлюмсюзлюк, ёмюрлюк.
Тас этсек а аланы,
болмаз джашау — сейирлик,
къалмаз джашау, сейирлик.
Ол чекге джетгенбиз биз.
Эсибизни джыймасакъ
джардан кетерикбиз биз.
НЕ ЭТГИН
Къадау таш этиб турсам да джюрегими,
Эс къобан, заман къобан, дуния къобан талайла мени.
Джуртда Джангыз Терекге бурулса да сёзюм,
анга да келликди кёзюу...
Иннетинг-Сёзюнг-Ишинг болсала да акъ,
табигъат джорукъдан къайры кетгин!
Не этгин:
джашау, ёлюм да — хакъ.
Къара кюнден джокъду къутулуу.
Ол къатылады адамлагъа, халкълагъа, къраллагъа да.
Джаны болгъаннга, болмагъаннга да
келеди ахыр кюн.
Алай болса да, адам
кёрюрюн кёрмей, кёрюне кирмез.
Келлигин билсе да ахырзаман,
умуту ёлмез.
Ол умут энеди Кёкден.
Алай а, къачан ёллюгюмю
Билеме мен.
Акъ Сёз ёлген кюн
ёллюкме мен да. Ары дери
Джангыз Терегим болады деб къуу,
Къадау Ташым да джарылады деб,
джокъду къоркъуу.
Акъ Сёзю ёлген кюн —
ёледи, адам къой, халкъ да.
Ана тилин сакъларгъа,
Ата джуртун сакъларгъа,
алагъа
Анагъа-Атагъача къараргъа,-
хар бир джашха, къызгъа да борчду.
Ана тил бла Ата джуртданбыз биз.
Аладанды халкъ, аладыла хакъ.
Аланы сансыз этгеннни,
къансыз-джансыз этгенни —
бизни халкъдан тюлдю тамыры,
бизни халкъдан тюлдю ол.
Кимге джараулу ишле эте эсе,-
ол къауумданды ол.
Дуния малды тейриси да аны.
Кёкню, джерни да, халкъны, тилни да
отуз кюмюшге сатады ол.
Дининден, тилинден, сыйындан, намысындан —
несинден да айырылады ол,
айырылмаз ючюн... тегенеден.
Алтын сынджыр бла
кюмюш тегенеден сора,
башха не керекди итге, итлеге?
Къадау таш этиб турсам да джюрегими,
Эс къобан, заман къобан, дуния къобан талайла мени.
Джуртда Джангыз Терекге бурулса да сёзюм,
къоркъама, анга да джууукълашады деб, кёзюу...
Иннетинг-Сёзюнг-Ишинг болсала да акъ,
табигъат джорукъдан къайры кетгин!
Джашау, ёлюм да — хакъ.
Не этгин.
2012
АКЪ СЁЗНЮ АДАМЫ
Бу дуниядан юлюшлюле да бар.
Ол дуниядан юлюшлюле да бар.
Эки дуниядан юлюшлюле да бар.
Эки дуниядан да юлюшсюзле бар.
Мен а —
дуниядан, ахыратдан да сакъламайма джукъ.
Ёз дуниямы ишлеб кюрешеме.
Сёздю мени дуниям — Акъ сёз.
Сёзледиле мени адамларым.
Мен джазама аланы джазыуларын.
Мени джазыууму джазаллла ала да.
Сёзлени тагъама бир-бирине,
этиб назмула-джууукъла-юйюрле.
«Ушамагъан джукъмайды» - болса да алай,
бирин да этмейме харам.
Хунагъа джарашмагъан таш
бар эсе — устадады палах.
Назмугъа келишмеген сёз
бар эсе — кесимдеди гюнах.
Эки дунияны да къурагъан Аллахды.
Акъсёз сабийкёз дунияны уа
къурарча фахму бергенди шайыргъа,
борч да этгенди анга:
сакъларгъа, джакъларгъа, къатларгъа Тилни-Сёзню,
кёргюзтюрге аны байлыгъын, субайлыгъын;
Акъ сёз бла, къанатлы сёз бла
тартаргъа адамны джети къат Кёкге.
Хоу, аллай борч салыннганды поэтге.
Хакъ сёзденди Акъ сёз да.
Поэзияны да юлгюсюдю Къуран.
Хакъ сёз ючюн, Акъ сёз ючюн
поэт джанын этеди къурман.
АкъсЁз кёккЁз сабийкЁл дуниямы,
ачыкъджюрЕк, джаланаЯкъ, джаланбАш дуниямы
къураб, анда турама джашаб.
Дуния намысдан, ахырат азабдан да
къоркъама-къоркъмайма мен:
эки дуниядан да сакъламайма джукъ —
Акъ Сёзню адамыма мен.
Адам дунияны сёзюме мен.
Сёз дунияны адамыма мен.
БИР ТЮЗ СЁЗ БОЛУР ЮЧЮН АКЪ...
Боз дууадакъ джюджекле да
ёсе келселе боладыла акъ.
Бек фахмулу поэтлени уа
биринчи сёзлери да — акъ.
Алай а, бозара келиб,
артда агъаргъанлагъа да джокъду сёз.
Танг да агъарады, саргъала келиб —
сёзюнг акъ болгъунчу, ашыкъма да, тёз.
Сёз, агъарыб, къанатлы болгъунчу,
ийме аны джюрекден-уядан.
Къуш бала да къанаты къатхынчы
базмайды кёкге атларгъа къаядан.
Къарангы кёкде джаннганча джулдуз,
акъ сёзге бурулады сезим.
Къарангы кёлню-джюрекни
джарытады шайырны сёзю.
Тюз сёз – Акъ къанатлы сёзге
бурулур ючюн керекди заман.
Сабырлыкъ да керекди. Ангылау да —
джаш фахмугъа джетмезча заран.
Фахму да терекди. Керекди
аны аяргъа, болургъа да сакъ.
Керекди болушлукъ Кёкден да, джерден да —
бир тюз сёз болур ючюн Акъ.
2012
ДЖЫЙЫМДЫКЪ ЭЛНИ ЮСЮНДЕН
Европагъа къара:
барады джыйымдыкъ бола,
кёзю къысыкъ бола,
бети уа — къарала.
Джыйымдыкъ Эл алайды:
сакъланмайды берекети, бети,
тозурайды тёреси, адети —
итле, бёрюле да бир джыйын болалла,
бир сюрюу болалла тонгузла, къойла да.
Джыйымдыкъ Эл алайды:
мал маталлы болады адам.
Айырылмай тебрейди
сууаб-гюнах, халал-харам.
Мени Джуртха бурады эс:
джыйымдыкъ элле тюлмюдюле
Къабарты-Малкъар, Къарачай-Черкес?
Джыйымдыкъ Эллени къурайдыла
халкъланы къурутур ючюн,
кимни ким болгъанын унутдурур ючюн,
аланы сюрюуге бурур ючюн.
Джыйымдыкъ Элдегиле унутуб тиллерин,
кърал тилге кёчедиле.
Къыйынлыкъны салгъан ким болгъанын сезмей,
бир-бири бла кюрешедиле.
Бютеу дунияны
Джыйымдыкъ Эл этиб кюрешген
бир къара кючле бардыла.
Ала кеслерини миллет къралларын къураб,
къалгъанланы уа къатышдырадыла.
Джыйымдыкъ эллени ёмюрде да
сюймегенди халкъыбыз бизни.
Джыйымдыкъ Эл этиб Батыны
ёлтюредиле ол къара кючле.
Ол къара кючле
Джыйымдыкъ Эллеге, къатышхан дуниягъа,
адам сюрюулеге болаллла башчы.
Адамны адамлыкъдан, халкъны халкълыкъдан
айырадыла ол къара кючле.
Джыйымдыкъ Эллени къурайла, къуралла,
адамланы къурута ангыларын, эслерин.
Халкъланны сюрюулеге буралла,
сюрюучюле бола кеслери.
Уллу халкълагъа да барды къоркъуу,
гитче халкълагъа уа Джыйымдыкъ Эл — ёлюмдю.
Энчи Юй-Эл болургъа кюрешмесек,
Ахыр кюн бизге узаймай келликди.
2012
ШАЙЫР ДЕГЕН
Джанланы
кимин нюрден, кимин отдан,
кимин а — топуракъдан
джаратханды дейдиле Аллах.
Мен а,
Ючюсюн да сеземе кесимде,
ючюсю да туралла эсимде.
Аллах биледи
кимге не берлигин.
Ол ючюсюню бирлигиди —
шайыр деген.
2012
АКЪ СЁЗ, САУ БОЛ!
Билмейме,
кишини къутхарырмы сёзюм?
Кесими уа
къутхарады.
Акъ сёз кёлюме-джюрегиме,
Акъ суу, къара суу тёнгегиме
джарагъанча, джарайды.
Акъ сёз —
Кёкню туз-дамыды поэтге.
Андан дуниягъа юлюш этерге
борчлуду шайыр.
Джангыз,
къара кючлеге, къара джюреклеге
Акъ сёзден джокъду хайыр.
Билмейме,
кишини къутхарырмы сёзюм?
Кесими уа
къутхарады.
Джан джуртдан
джер джуртха
келген бир белгиди Акъ сёз.
Мёлек тюлдю ол
Джанымы алыргъа келген.
Джан дарманды ол —
Джаныма сабырлыкъ,
рахатлыкъ да берген.
Джазыууму Акъ сёз бла
байлагъанды Кёк.
Кёк бла мени арабызда
джокъду энди чек.
Джерден эсе Кёк джууукъду
шайыр адамгъа.
Хакъ сёзню Акъ сёз бла
айтхан адамгъа.
Акъ сёз — акъ тауча,
къаратады, тартады ёрге.
Шайырлагъа келеди Акъ сёз,
файгъамбарлагъа келгенча Хакъ сёз.
Файгъамбарла болгъанча борчлу
Хакъ сёзню джаяргъа,
шайырла да борчлулла алай
Акъ сёзню джаяргъа.
Хакъ сёз эмда андан чыкъгъа Акъ сёз
къутхарлыкъла адамны, халкъны.
Билгеним себебли аны,
джазама назму.
Аз эсе уа фахму —
къуру кесими къутхарыр ол.
Меннге, дуниягъа да джарагъанынг ючюн,
Акъ сёз, сау бол.
2012
40 ДЖЫЛГЪА ДЕРИ ЭМДА СОРА
Акъ сёзню 40 джылына дери,
Хакъ сёзню 40 джылындан сора
айталлыкъды адам.
40 джылына дери Хакъ сёз айтханнга,
40 джылындан сора Акъ сёз айтханнга
ийнанмайма мен.
2012
БИЗ ЭТЕЙИК КЪОЛДАН КЕЛГЕННИ
"Народ, пренебрегающий своей свободой ради безопасности, не достоин ни того, ни другого".
Эте барайыкъ къолдан келгенни,
сыйы джокъду саудан ёлгенни.
Диннге, тилге, джуртха да болайыкъ бек.
Къара: къаяда да ёсалады терек,
къыш, джай чиллеге да чыдай,
бораннга, элиягъа да чыдай...
Кырдык а?
Не бек сюеди джашауну кырдык.
Ненча кере биз аны чалдыкъ, къырдыкъ,
Анча кере ол да чыгъа джангыдан.
Юлюш этерча бола джанымдан,
къарайма кырдыкга, ташха, терекге да.
Ангыгъа, джюрекге да
озуб джетерикди ала берген дерс.
Бар эсе бизде миллет ангы, эс —
унутурбуз зулмуну, сюргюнню къалай?
Биле-биле атласакъ а терс,
Джолубуз, джашауубуз болурму къолай?
Тюзледен къуюлгъан джауладан
Тау джуртубуз сакълагъанды бизни.
Бюгюн да, айырылсакъ тауладан,
неда дунияны бошласакъ таулагъа —
уллу халкъла джутарыкъла бизни.
«Таулу тюзде абыныр» деб,
билмейми айтханды Хамзат Батырбек.
Диннге, Тилге, Джуртха да болмасакъ бек
айыб болур кырдыкдан, ташдан, терекден да...
Ала уялтхан бла къалмай, джети къат Кёкден да
келирге боллукъду палах:
Ол бергенни сакъламасакъ,
Ол айтханча атламасакъ,
чамланмай турурму Аллах?
Дин-Тил-Джурт ючюн ёлгенле,
халкъны намысы, сыйы ючюн ёлгенле,
инсан, миллет хакълары ючюн ёлгенле —
джангыз аладыла шейитле.
Динин-тилин-джуртун сакъламагъан халкъ,
къалай къалыр болмайын талкъ?
Джашау эсе —
джуртубузда динибиз, тилибиз бла,
намысыбыз, сыйыбыз, тёребиз бла.
Ёлюу эсе —
намысыбыз, сыйыбыз ючюн,
динибиз, тилибиз, джуртубуз ючюн —
Хакъыбыз ючюн, Халкъыбыз ючюн
кюреше, сермеше, къазауат эте...
Биз этейик къолдан келгенни.
Сыйы джокъду саудан ёлгенни.
2012
СЁЗНЮ ЮСЮНДЕН
аль-Фуркан (Различение)
Во имя Аллаха, Милостивого, Милосердного!
1. Благословен Тот, Кто ниспослал Своему рабу Различение (Коран), чтобы он предостерег миры.
В начале было Слово, и Слово было у Бога и слово было Бог. Оно было вначале у Бога. Всё через него начало быть, и без Него ничто не начало быть, что начало быть. В Нём была Жизнь...
Евангелие от Иоанна I, 1-4
«Перевести эту истину на простой русский язык можно просто. Бог в нашем мире существует показывает себя в форме Слова, Писания, Благовествования, Корана. Еще, проще говоря, с помощью слова Бог дает человеку возможность сделать осознанный выбор между Божественным и Дьявольским. Бог дает возможность отличить и различать с каким человеком вы имеете дело. Кем и чем он ведется в своих поступках и суждениях - Богом или Сатаной. Лжет он или говорит словом истинным. Поступает ли он по Слову Истины. Не даром мусульмане говорят что Коран дан как различение. Они говорят именно о том даре который позволяет увидеть Иблиса в образе человека. Потому как все в этом мире происходит и творится руками людей, но по воле Бога, и лишь видящий и чтящий Слово способен увидеть Сатану и совладать с ним. Помните что только Слово поможет совладать с человеком лжи. Загнав его в тюрьму собственной лжи, приоткройте дверь, и Дьявол выйдет из него...». Константин Свет.
" Назму деген накъырда тюлдю,
Джюрекге эшик ачады"
Джырчы Сымайыл
СЁЗ оюн тюлдю. Сёзде барды ЁЗ. Адамны кёзюнден джюреги къараб тургъанча, халкъны да тилинден-сёзюнден тини-ёзю къараб турады. Хоу, СЁЗдеди ЁЗ. Сёзден башланнганды дуния да, адам да. ХАКЪ сёзденди, ХАКЪ сёздеди АКЪ сёз да. Аны себебли, сёзге бир бош затхача къараргъа джарамайды.
СЁЗде кёрюнеди джети къат Кёк да, джети къат джер да, джети къат джюрек да, Ауал да, Ахыр да. Сёзюне керти болмагъандан уллу сыйсызлыкъ болурму? Сёзюн-тилин тас этген халкъ — дуниядан болады талкъ. СЁЗ — ЁЗ; ХАКЪ сёз — АКЪ сёз. Быланы магъаналары бек теренди, кёб къатлыды.
ЁЗ:
1 – собственная сущность; сам.
2.суть, существо, квитэссенция, содержание.
3.сок; клеточный сок.
4.сердцевина.
5.стержень.
6.родной.
7.собственный.
8.настоящий, натуральный, чистый.
9.ёзден – оригинал, подлинник.
10.ёзденлик – оригинальность, самобытность.
11. ёзден – свободный.
ХАКЪ:
Право; справедливый, верный, правдивый, истинный; одно из имён Бога.
АКЪ СЁЗ:
Акъ сёз — Хакъ сёзден чыкъгъан сёз, Хакъгъа джууукълашдыргъан сёз; керти сёз, тюз сёз, таза сёз, иги сёз, ариу сёз, эркин сёз, кёллендирген сёз, назму сёз; поэзия.
КЪАРА:
Бу сёзден кёб тюрлю магъанасы болгъан сёз болмаз. Халкъны кёбюсю аны «чёрный» дегенча ангылаб къояды. «Уллу», «кючлю», «таза», «сыйлы» деген магъаналарына уа эс бурмайдыла. Алай а, бизни сёзюбюз СЁЗню юсюнден болгъаны себебли, «къараны» бизге джууукъ магъанасына къарайыкъ.
«Бир «къара таныса» деб, дыгалас этебиз» - ёмюрден бери бизни халкъда джюрюген сёздю бу. Сабийлерин окъутургъа, «къара танытыргъа» дыгалас этгендиле адамла. «Къара таныгъан» кимди? Къуранны харифлерине юреннген, аны окъуй билгеннге да айтхандыла «къара таныгъан» деб. Экинчи магъанасы уа аны — уллу магъанасы, таша магъанасы — «Аллахны сёзюн ангылагъан» деген оюмгъа келеди. Къара таныгъан — уллу, кючлю, таза, керти, сыйлы Сёзню — Хакъ сёзню сезген, таныгъан, окъугъан, билген, ангылагъан адамды. Кераматы болгъан адамды къара таныгъан. Аллайла алимлени ичинде да из тюбейдиле. Къара таныгъан ол — Сёзню тышын кёрген бла къалмай, аны ич магъанасын, таша магъанасын, ёзюн кёрген адамды. Аны себебли, аллай уллулукъгъа джетген адамны уллу харифле бла джазаргъа излейме: КЪАРА ТАНЫГЪАН.
Джазгъанмы этебиз, айтханмы этебиз, Сёзге тыйыншлы болайыкъ. Эсде тутайыкъ аны назму, хапар джазсакъ да. Акъ сёз да Хакъ сёзденди. Акъ сёзню да борчу — адамны Хакъгъа джууукълашдырыуду. Аны унутхан — Поэт болаллыкъ тюлдю, сёзю Акъ сёз болаллыкъ тюлдю.
2012
ЛАЙПАНЛАНЫ Билалны АНА ТИЛИБИЗГЕ аталгъан НАЗМУЛАРЫ.
25-чи ТОМУНДАН.
АНА ТИЛИМЕ САГЪЫШ ЭТЕ
Ана тилими бир харфы ючюн
минг къычырым джюрюрге да хазырма.
Ана тилими бир тас болгъан сёзюн
тауда, тюзде да излерме, табарма.
Менден алгъа назмум ёлсе уа —
терс кесимме — тёзерме, чыдарма.
Тилим ёлсе уа менден алгъа,
джаным саулай, сын болуб къалырма.
Ёлюб а къалмазма. Турурма
ёлген тилимде да джазгъанлай назму.
Аллахха тилекчи болурма,
тирилтирме аны, джетсе фахмум.
Алай а, сау тилин сакълаялмагъан,
ол ёлгенден сора, тирилталырмы?
Туугъан Элин джаудан къоруялмагъан,
артда джангыдан къураялырмы?
Душман айырса халкъны джуртундан,
халкъ джуртуна къайытыргъа да болур,
ёлген тилин да тирилте,
Элин джангыдан къураргъа да болур.
Халкъ кеси ёлтюрсе уа тилин,
джуртундан да айырылса кеси —
аны сакълайды ёлюм,
ол ёмюрде да джыялмаз эсин.
Аллах да болушмаз анга.
Аллах берген джуртну, тилни
сакъламагъан адамгъа, халкъгъа
Кёкден, джерден да келмез болушлукъ.
Ма ол затха этеме сагъыш,
Халкъыма, джуртума да къарай.
Тилден, элден да айырылабыз —
тамблабыз болурму къолай?!
2012
АНА ТИЛИМ
Чегетде кёб айланыб, «бираз солуюм» деб, аууб тургъан бир терекге олтурдум.
Терек аууб тургъанлыкъгъа, булчукълары алкъын джашилдиле, таб, ёсерге да кюреше болурла...
Мыдах бола, аланы сабий башчыкъларын сыладым.
Аугъан терекде джап-джашил булчукъла, ёле тургъан тилимде мен джазгъан назмучукъла — бир-бирине ушайдыла къалай.
Аугъан терек, мен сени тирилталмам — тамырларынг юзюлюбдюле, джер бла Кёк бла да байламлылыгъынг къалмагъанды. Ана тилим, сени уа алкъын къутхарыргъа боллукъду. «Ауругъанны юсюнде сау ёлюр» деб, сени ючюн кюреше, сермеше ёлюрге хазырма. Сен сау болсанг — манга да ёлюм джокъду: шайырны джаны ана тилиндеди.
Джарым моллала бла джарым коммунистле биригиб кесгендиле Джуртда Джангыз Терекни. Шайыр а, дуа назмусу бла тюкюрюб-юфгюрюб, аны тирилтгенди, сау этгенди. Джуртда Джангыз Терек — китаб болуб джашайды, джашнайды, чайкъалады энди. Сёзге бурулгъан джаны Терекни — берекетиди джерни эмда Кёкню. Аллахны, адамны да этеди разы — анга джангыдан къайытханчады джазы. Къанатлылача, къанатлы акъ сёзле джашайдыла аны джашил назму бутакъларында.
Ана тилим! Сени кючюнгден саудула Джаралы Джугъутур да, Джаралы Таш да, Джуртда Джангыз Терек да. Сенсе бизге сакълагъан Къарчаны, Адурхайны, Будуянны, Наурузну, Трамны да; Сенсе бизге сакълагъан Ачемезни, Татаркъанны, Умарны, Джаттайны да...
Сени кючюнгденди бизни бир халкъ болгъаныбыз, бир тилде сёлешген адамла болгъаныбыз. Сенсе бизни башха халкълагъа тенг этген, аладан башха этген, энчи этген да. Сенсе бизни Тилибиз-Сёзюбюз — алай демек — бетибиз, ёзюбюз да да Сенсе.
«Бирликде — тирилик» деб, бирикдире, кёллендире келгенсе бизни. Тарихибиз, рухубуз, джазыуубуз да Сендеди, Сенденди, Сенсе. Сен сюргюнледен, ёлетледен, ахырзаманладан да сау-эсен ётгенсе, бизни Адам эте, Халкъ эте, бюгюнлеге джетгенсе.
Джюреклерибиз болгъанлы къуу, Сени тас этербиз деб барды къоркъуу. Сени кючюнгден биз Адам, Халкъ да болгъанбыз. Тас этсек а Сени — адамлыгъыбызны, халкълыгъыбызны да тас этерикбиз — сюрюу боллукъбуз. Сени тас этсек — башха халкъны байындырлыкъбыз, кесибиз а тас боллукъбуз.
Аугъан терекге къарай, быллай сагъышла кючледиле мени.
Аугъан терекде джап-джашил булчукъла, ёле тургъан тилимде мен джазгъан назмучукъла — бир-бирине ушайдыла къалай.
2012
ПОЭТЛЕ ДА ДЖАНАДЫЛА АЛАЙ
Джарыкъны джутаргъа хазырды къарангы.
Джанган зат бары биледи аны.
Джулдузла — джарыкъ айрымканла къарангыда —
джанадыла, джанадыла тохтаусуз.
Адамлада да бардыла джаннганла алай —
къара кючле хорлаб къоймаз ючюн бизни.
Поэтле да джанадыла алай,
ёлюмден сакълай Акъ сёзню, тилни.
2012
ДЖАЗАМА ДЖАЗЫУУН АДАМНЫ
Джазыуун джазама адамны,
тийириб джюрекге къаламны.
Билмейме,
къан джугъунуму кёрюр кёзюм?
Огъесе,
нюр джарыкъгъамы бёленир сёзюм?
Къалам — саугъасыды Хакъны.
Джазалсам, джангыз аны бла
джазалллыкъма джазыуун халкъны.
Башлайма аты бла Хакъны,
джууукълашдыра Анга адамны, халкъны.
Хакъдан башланады халкъ эмда адам.
Тюб болады Аны бла болмагъан халкъ эмда адам.
Хакъны кимден, неден да кёрмеген баш,
джангыз Анга этмеген къуллукъ -
зулмугъа боллукъду къул-къарауаш,
сыйсыз ёлюмге келтирликди джолу.
Кёкге да тынгылай, Китабха да къарай,
тийириб джюрекге къаламны,
боллукъну сезе да - джылай,
джазама джазыуун адамны.
2012
УЯЛАМА СЁЗДЕН ЭМДА КЪАЛАМДАН
Гюнахы болмагъан джокъду адам.
Алай а, къурулгъан кюн базман,
халал ишим, сууабым дженгер деб,
гюнахларымы Баш Тёре кечер деб,
этеме умут , этеме умут.
Кёк чууакъды, джокъду булут.
Кёлюмю уа басалмайма -
джазыууму тюз джазалмайма.
Халкъны джазыуун да джазалмайма тюз.
Къаллай адамлабыз джазыучула, биз?
Халкъны тюбетир ючюн Хакъына
ёрге тургъан, къоркъмай джанына,
аны ючюн суугъа, отха да кирген,
аны ючюн тузакъ, азаб да чекген,
аны ючюн Ёлюмге да баргъан,
«Хакъ поэти» атны алай бла алгъан -
аллай шайыр бармыды бизде?
Шайыр бармыды бизде?
Огъесе, эки къуу сёзню
такъса бир-бирине,
«Поэтме» дебми турады
насыбсыз кесине?
Хакъ сёзню Акъ сёз бла айталгъан,
джангылса, тауба этиб,
Хакъ джолгъа къайталгъан -
олду Поэт.
Ол затха шагъат — Кязим хаджи,
Джырчы Сымайыл — ол затха шагъат.
Шайыр аллай болмаса уа -
джокъду анга не дунья, не ахрат.
Ала бла ёлчелейме кесими.
Кёреме да гюнахымы, терсими,
уялама Сёзден эмда Къаламдан.
Не къыйынды Хакъ поэти болалгъан.
2012
АКЪ СЁЗЛЮЛЕГЕ МАХТАУ
Мен кёб назму джазгъанма,
кёбню насыбы да кёб.
Сёзню ызындан баргъанма,
аякъ тюбде сынмай чёб.
Сабийчады назму да:
башланса да ол къолай,
алдан къараб, билмезсе,
ахыры болур къалай?
Он сабийден бириси
закий болса — аламат.
Он назмудан бириси
Акъ сёз болса — кёл рахат.
Гюнахсыз джанды сабий,
Акъ сёз да анычады.
Ол эки тазалыкъдан
таб, юлгю алырчады.
Акъ сёз сабий кёзлюдю,
Акъ сёзлюдю сабий да.
Ол эки гюнахсызгъа
бек джууукъду Раббий да.
Мен кёб назму джазгъанма,
кёбню насыбы да кёб.
Сёзню ызындан баргъанма,
ачылыр дей манга Кёк.
Джазмыды, джазыумуду
кюкюреген, джашнагъан?
Джер тартыуун хорлайды
Акъ сёз бла джашагъан.
Хакъ сёз, Акъ сёз — керамат.
Кюч алама аладан.
Кёкмюд, кёлмюд — билмейме,
кюкюреген, джашнагъан.
Баш къусханына тилни
Акъ сёз дейле таулада.
Сиз табмазсыз поэтни
ёлгенледе, саулада.
Аны орну сёздеди,
Сёздеди аны джаны.
Ол сакълайды Акъ сёз бла
ариулугъун дуньяны.
Кёкден эннген Сёз бла
ол ачады джюрекни.
Джюрекге да ачады
джети къатын да Кёкню.
Кёб поэти болгъан халкъ,
тилсиз къалмаз, тас болмаз.
Къара кёрюнмез джашау.
Акъ сёзлюлеге махтау.
2012
ЁЛЛЮК ТЮЛДЮ ПОЭТИ БОЛГЪАН МИЛЛЕТ
Къарар орнуна юйюме, къошума,
джарар орнуна кесиме, хоншума,
Бир кёб заманымы ийдим бошуна.
Бошунамы? Къайдам.
Иш эталмасам да басарча кёлюмю,
Къайгъысын этдим джуртуму, элими.
Кёрюб тонагъанларын халкъымы, джерими,
хахай-тууай этерге кюрешдим.
«Юйге да Игилик» деб, чыгъардым газет,
«Юйге да Игилик» деб, къурадым басма,
«Ас-Алан» деб, чыгъардым журнал.
Не айтыр демедим джорукъ, кърал.
Хакъгъа табынмагъан болурму поэт?
Сёзю Акъ сёз болурму аны?
Сынарынг келе эсе адамны,
аны джолун сыйрат кёпюр эт.
Кёк бла джерни арасында
джанкъылычха ушаш тартылгъанды чыбыкъ.
Аны бла ёрге барама чыгъыб.
Къурукъ орнуна - къолумда къалам.
Кеси джазады джазыуун адам.
Джазса уа аны терс неда джангылыч,
кесек-кесек болады да джанкъылыч,
Кёкден джерге джыгъылады адам.
Акъ сёзлени бир-бири юсюне сала,
Поэт ишлейди Халкъына къала.
Умут эте, ангылар деб, миллет,
Кесича бир джол ишлейди поэт.
Поэт ишлеген джол да,
Хакъгъа джууукълашдырады ол да.
Акъсыз къалса да, ёлюб къалмаз халкъ.
Акъ сёзсюз къалса уа — ол боллукъду талкъ.
Акъ сёз — дуния мал тюлдю.
Диннге, тилге, джуртха да ёкюлдю.
Ёкюлдю адамгъа, халкъгъа да.
Бирди къуллугъу Батыда, Шаркъда да.
Акъ сёз къуллукъ этеди Хакъгъа.
Къатышдырмайды къараны акъгъа.
Узакъды ол хар не тюрлю кирден.
Акъ сёз джаратылгъанды нюрден.
Акъ сёз Хакъ сёз бла бирге,
адамны, халкъны тарталла ёрге.
Хайыры аз эсе да башына,
поэт джашамайды бошуна.
Поэтлери кёб болгъан халкъны,
дини, тили, джурту да сакъланыр.
Къалмаса поэт, болмаса поэт,
ёледи миллет.
Болмасала Кязим, Сымайыл, Къайсын,
тилибиз бизни болур эди сын.
Огъай, бош келмейдиле дуньягъа поэтле.
Поэтлерине сый берген миллетле,
джашарыкъдыла — алайды адет.
Ёлюк тюлдю поэти болгъан миллетю
Ёллюк тюлдю поэти болгъан миллет.
2012
ТЕРСЛЕЙИК КИМНИ?
Дин билмеген — терслейди динни.
Тил билмеген — терслейди тилни.
Джюрюй билмеген — терслейди джерни.
Уча билмеген — терслейди кёкню.
Къара таныгъанлада да
азды КЪАРА таныгъан.
Окъуй, джаза билгенликге,
азды Сёзню магъанасын ангылагъан.
Джарым молла бузады динни.
Джарым алим — илмуну, тилни.
Джахил эсек, къарангы эсек,
кесибизден башха, терслейик кимни?
2012
ДЖАНГЫЗ АКЪ СЁЗНЮ ИЧИНДЕ...
Кимге — хауа джетмейди джабыкъ джерде:
тар мекямда, чалдышда.
Меннге уа — хауа джетмейди
къалайында болсам да дуньяны.
Не Акъ Къалада, не Къызыл Къалада
джокъду манга насыб.
Джангыз Акъ Сёзню ичинде
джаным табады бираз тынчлыкъ.
Акъ сёз болмайын къалса,
джулдузсуз къалгъан Кёкге
ушар эди джарлы джюрек.
Акъ сёзню кючюнден
турадыла сау
Джаралы Джугъутур,
Джаралы Таш,
Джуртда Джангыз Терек.
Акъ сёз болмайын къалса,
къарангы кючлер эди джерни.
Акъ къанатларындады кючю
Музыканы, назму сёзню, джырны.
Не Акъ Къалада, не Къызыл Къалада
джокъду манга насыб.
Джангыз Акъ Сёзню ичинде
джаным табады бираз тынчлыкъ.
2012
КЮН ТАЯКЪНЫ ЭТИБ КЪАЛАМ
«Простим угрюмство - разве это
Сокрытый двигатель его?
Он весь - дитя добра и света,
Он весь - свободы торжество!». А. Блок
Хар ёмюрде, хар бир халкъда
Кюн таякъны этиб къалам,
Акъ сёз джазалгъан бир адам
чыгъыучанды, болуучанды.
Ол къауумну назмулары
чыракъларыча заманны,
джулдузларыча Аламны,
тёгерекге тёге джарыкъ,
къууандыралла адамны.
Кёзюнде огъу болгъанны
сёзюнде нюрю болурму?
Кюйдюрген сууукъ боранны
къууаныб киши солурму?
Кюн таякъны этиб къалам,
назму джазгъан — олду шайыр.
Хакъ сёзню Акъ сёз бла
Айталгъан — олду шайыр.
Шайырлыгъы болгъанны,
шыйыхлыгъы да болмай къалмаз.
Ёзге, къынгыр дуньяны
Акъ сёз да тюзеталмаз.
Аны билсем да, кюрешеме
сёз бла этерге мадар:
тюрленир адам, дунья да,
Этиучю этсе къадар.
Хар ёмюрде, хар бир халкъда
Кюн таякъны этиб къалам,
Акъ сёз джазгъан бирер адам
чыгъыучанды, болуучанды.
Алай келди Орусха да
эфиоп къанлы, бурмачач.
Къарачайгъа да бере къууанч
Джырчы Сымайыл келди алай.
Нюр сёзлю Кязим хаджи да
Беш Тау Элге келди алай.
Аладан юлгю алмасакъ
болурму ишибиз къолай?
Кёкден келген Хакъ сёзденди
Джерде туугъан Акъ сёз да.
Аны къанатын кесалмаз,
учарындан да тыялмаз
фахмусуздагъы зар кёз да.
Кюн таякъны этиб къалам,
хапар, назму джазды адам.
Алай джазыу — джорукъ болду.
Дунья бираз джарыкъ болду.
2012
СЁЗ — АЛЛАХДАНДЫ
«Тилсизни тиллендир,
кёлсюзню кёллендир,
сангырау эшитирча эт,
сокъур да кёрюрча эт...».
Аллахмыды поэт?
Сиз а - Аллахмысыз
аллай борч салырча анга?
Шайыр къарнашым!
Кишиге да тынглама,
кишини да алдама.
Этеринг джангыз:
Сёзге джан сал.
Сёзге къуллукъ эт,
аны чыммакъ эт.
Ёлген сёзню тирилт,
эски сёзню джангырт.
Къутхарыргъа
излей эсенг бизни -
Къутхар тилни, сёзню.
Сёз — Аллахданды.
Сакъламасакъ аны -
бир тукъум бир затны
сакълаялллыкъ тюлбюз.
2013