Аьбдулмажид
Ибрагьимович
Къурбанов
Вичун гьари кюкю ачмиш гъап1иган…
(Пьеса).
Ватандин Аьхю дявдиъ гъудургу йиз ими
Аьбдулмажид Маллакъурбанович Къурбановдиз
бахш ап1ураза.
Иштиракчйир:
1.Аьбдул – дявдиан кьяляхъ дарфи эскер.
2.Фат1имат баб – Аьбдулин хпир.
3.Ражабяли – дявдин иштиракчи.
4.Аьбдул - Фат1иматдин хтул.
5.Фат1имат – Ражабялдин хтул.
6.Гюзел – Ражабялдин балин хпир.
7.Агъахан – гъулан туканчи.
8.Ханум – Агъахандин хпир.
9.Бика – Агъахандин балин хпир.
10.Бег – Агъахандин бай.
11.Жейран – хтул Фат1иматдин дуст риш.
-2-
Сабпи сягьна.
( Хьадукар, булагъ, булагъдин багахь кюкю дап1найи вичун гьар. Сягьнайихъан «Вичун гьари кюкю ачмиш гъап1иган» к1уру мяълийин мукьам йивуру. Булагъдиккна, гъюнихъ гварра хъади, хтул Фат1имат гъюру. Дугъу «Мюгьюббатди юк1в абц1найиз» мяъли ап1уру:
Йигъар, вазар кечмиш шула,
Мухриъ мюгьюббат убхьури.
Йишвну дахъну нивк1арикди
Ибариз яв дих ебхьури.
Уву, жинди ккилигури,
Гаф ктрап1ди гъяру вахтна,
К1аруди дюнья рябкъюри,
Вари мич1и узуз духьна.
Ц1ару жакьвлин мукьам адру
Хьадукран йигъ накьвси шулзуз.
Му яв ширин сес адруган,
Мукь гъудубгу жакьвси шулза.
Чюнгрин сес а мухриъ шуран,
Мюгьтал шулва, вуз гъеебхьиш.
Яраб гьяйиф вуз шулдайк1ан,
Чюнгрин симар кьат1ар гъахьиш?
Мюгьюббатди юк1в абц1найиз,
Дидкан увуз хабар ибшри.
Гьяркат дап1ну т1ирх узухьна,
Лизи луфси багахь ишри.
-3
Мяъли ккудубк1урайиган, булагъдиккна хтул Аьбдул гъюру, шураз гуч1 шулу).
Аьбдул: - Магьа узура! Гуч1 мап1ан, Фат1имат. Булагъдиккна фужк1а гъюри гъахьиш, ухьуз ишарат ап1иди. Йиз варит1ан ужур, хъугъвал али дуст гъаравлиъ дийигъна. Яв мяъли давам ап1ин, увухъ гьарган хъпехъуз гьязур вуза. Ужудар гафар к1урайва мяълийиъ.
Фат1имат: - Дурар йиз гафар дар, халкьдин гафар ву, хъа мяъли узу гьаз-вуш гьаци т1агърушназ гъап1уб вуйиз. Хъугъурдарна?
Аьбдул: - Хъугъурза. Уву булагъдиккна гъягъюри гъяркъиган, гьаз-вуш узузра булагъдиккан мич1ли шид убхъуз ккун гъабхьнийзуз. Хъугъурдарна?
Фат1имат: - Хъугъурза, вушра.(Кьюредра аьлхъюру. Аьбдули «К1ару улар» мяъли ап1уру:
Йиз гъаншариъ дийигъну ава, ккунир,
Дюньяйиз нур ат1абгури, ригъдиси.
Аьламатси вузуз яв к1ару улар,
Узу дурариин ашукь гъахьунза.
Яв к1ару улар`ин ашукь гъахьунза,
Узу дурариин гьяйран гъахьунза,
Ашукь гъахьунза ва аьшкьлу гъахьунза,
Узу дурариин гьяйран гъахьунза.
Ккилигури шуйза узу гьар йигъан,
Уву фила гъюруш, яр, булагъдиккан.
Улар дар, хядар ву, жин мап1ан дурар,
Рякъюз гъита хъана яв к1ару улар.
Я гюзел успагьи, вува назнази,
Ц1иб тува яв назар му уьмриъ биц1и.
Мигъитан зу мици, наз мап1ан дици,
Хъа яв к1ару улар ккундузуз гьаци!
-4-
Аьбдул: - Вушра, узхьан гуч1 гъабхьнийвуз. Гуч1бях!
Фат1имат: (к1убанди) – Узуз увхьан гуч1 гъабхьундарзуз, узуз ихь гъуландарин гафарихьан гуч1урзуз (дерд кади). Сан мяракайиъ узу увухъди ялхъван гъап1ну к1ури, йиз варит1ан ужурсир дуст вуза к1уру Жейранди, гъи гвач1ниган, узухьинди т1убахъди улупури, Ханум бажийихъди кушкушар ап1урайи. Уву гъи армияйиз гъягъидива, хъа узу гъулаъ гъузну ккунду, гьаддиз узухъди сат1иди булагъдикк жарадариз рякъюз мугъузан. Футна либцуз хъюбгъиди гъулаъ. Гъарах яв армияйиз, ягъур ибшривуз!
Аьбдул: - Ав, дюзди к1урва, Фат1имат, ухди-кьанди узу йиз ватандаш`валин буржи тамам ап1ну ккунду. Хъа уву узуз гъулаъ ккилиг. Фу вухъа саб хьадна саб кьюрд? Сад йигъ ккудушгансира хьидар, узу армияйиан гъулаз гъидиза, гьадмуган сумчир ап1идихьа, сумчирра сумчир, гьациб сумчир, вари дерейиъ сес ат1абгрубсиб!
Фат1имат: - Пагь, пагь, пагь! Фукьан ккубнир дарна! Уву сифте йиз абйир-бабарин разивал аш, аьгъю ап1ин. Дурари ваъ гъапиш, узхьан дурари к1урубдиз къаршуди гъягъюз хьибдарзухьан, иллагьки ич абайи к1урубдиз «ваъ» фици пиди?
Аьбдул: - Думу фу гаф вуяв? Эгер яв абйир-бабари уву увуз даккнириз швушвди тувиш, гъягъидива? Фикир ап1ин, хъа сан мяракайиъ узухъди ялхъвниъ айиган гъапи гафар нашияв? Ухдихъанмина йиз к1ваъ урхьурайи гьиссариз уву сан ялхъвниъ «ав» гъапиган, шадвалиан узхьан ярхи йишвди ахуз гъабхьундарзухьан. Хъа уву, уву…
Фат1имат: - Узу фу к1урахъа? Ялхъвниъ гъапи гафариин узу гьамусра швумал дарза, анжах ич дадайи… (пашманди ккебехъуру).
Аьбдул: - Ичв дада рази дарин?
Фат1имат: (ухьт алдабхъну) – Ич дадайи к1ур, жигьил вахтна ич абайиз ичв баб яманди ккунди гъахьну, амма дугъан абйир-бабари ич абайиз думу тувундар, гьаз гъапиш ичв бабаз ккунир ичв аба вуди гъахьну…
Аьбдул: - Гьякь гъап1ну сарун. Ккунир имиди, даккнириз чпин риш туврудар абдлар ву. (Шадди) Магьа узуз уву ккундузуз, увуз узу ккундувуз. Мушваъ кьисмат дархьуз чара фу шул?
Фат1имат: - Узуз пуз ккундайибдин уву гъавриъ шуладарва.
Аьбдул: - Гъавриъ шлуганси йип сарун. Ихь сумчриз рази дарур фуж ву?
Фат1имат: - Йиз фикриан, ич гагана дада рази хьиди, амма дурари абайихьан разивал
гьерхиди. Чан жигьилвал к1ваин дубхьну, абайи «ваъ» пуз мумкин ву. Узуз гьаддихьан гуч1урзуз, гьаз гъапиш ич хулаъ абайин гаф аьхиримжи гаф вуйич. Аьхюдарин гафниин лик иливуз дархьиди, чпин ккунивалиин лик иливу шубар ихь юрдариъ ц1иб айинхъа?
Аьбдул: - Юк1в улубкьнайидариз гуч1 аьгъюб дар, к1ури шулу, аьхир. Белки, увуз увхьан гуч1ури шалвуз, хъа аба гьаци саб багьана вушул? Яв фикрарна гьиссар тархьну гъюраш, уву сифте яв увуз аьгъю ап1ин. Ккунхьувалиъ гуж айиб дар, узу увуз гуж ап1урадарза.
Фат1имат: - Ваъ, ваъ, Аьбдул. Йиз гьиссарна фикрар чиб-чпихъди албагнайиз, узу дурариин шаклура дарза. Узу увукна гьамушвахь гъапи гафар ич дадайи узуз саб-швнубан гъапидар ву. Шлин-вуш риш швуваз тувбакан улхруган, ич дадайи гагь «йиз риш чаз даккнириз тувидарза», гагь «девлет айи хулаз кьисмат гъахьир бахтлура шулу» к1уру. Улихьна йигъари дугъу, Агъахангъарин Кьут1ачрикан улхури, «дурарин туканра а, девлетра а, Бегдиз кьисмат гъахьи риш бахтлу хьиди» гъапнийи. Ич дадайин гафар гьарган астар ккайидар шулу. Ханум бажира аьхиримжи вахтна узлан, иблисси, илдицура.
Дугъан мелз фициб вуш, вари гъуландариз аьгъя. Ханум бажийи шейт1анра кмиди алдатмиш ап1ур, к1ури шулу гъуландари.
Аьбдул: (аьлхъюру) – Ханум бажийи шейт1анра алдатмиш ап1ур, хъа уву шейт1ан дарва, аьхир. Гуч1 мап1ан, Фат1имат, ихь кьюреддин гаф саб гъабхьихъантина, аьхюдариз «ав» дарпуз чара даршул. Ич бабазра уву гьарган кьабулди шулу, хъа ич баб увуз аьгъявузки, дугъу чан гаф затра ликрикк ккидривур. Ич бабу ктибтури шулу, увузра гъеебхьну шалвуз, ич аба Ватандин Аьхю дявдиз гъягъруган, кюкдихъ хъайи гьаму вичун гьарикк, фу гъабхьишра, фукьан йисар гъушишра, дугъаз ккилигуз гаф тувнийза, к1ур. Гьеле дяви гъябгъюри имиди, ич аба дявдиъ хабар дарди гъудургну к1уру кагъаз гъафнушра, думу гьамусра ич абайиз ккилигури ими. Юк1в улубкьдарин гаф гьациб дубхьнура ккунду. Ари гьаддиз к1ур вафалувал! Хъа ухьу, шли мици гъапиш, шли гьатци гъапиш к1ури, дийигънахьа. Дарш ухьу юк1в улубкьнайидар дарин?
Фат1имат: - Гьаз дархъа? Вухьа! Аьбдул, гъач ухьура сар сариз уьмурлугъ вафалу хьуз, фукьан лазим вуш, гьадмукьан сар сариз ккилигуз кюкдихъ хъайи гьаму вичун гьарикк гаф тувурхьа!(Кьюредра вичун гьариккна гъягъюру, сягьнайихъан мяълийин мукьам ккебгъру, мурари мяъли ап1уру).
Фат1имат:
Мяна дарин му уьмрин
Ккуни яриз хьуб кьисмат?
Гьарган алди яр к1ваин,
Хъап1у уьмур дарин бахт?
Кьюредди сат1иди:
Яраб шулин жин ап1уз
Мюгьюббат айи улар?
Ширин гафар ккунди пуз,
Дисурахьа ихь хилар.
Аьбдул:
Хабар вузуз яв к1вакан
Узуз манишин айи.
Шад вуза му уьмрикан
Ккунирин багахь хьайи.
Кьюредди сат1иди:
Яраб шулин жин ап1уз
Мюгьюббат айи улар?
Ширин гафар ккунди пуз,
Дисурахьа ихь хилар.
(Жигьилар, чиб-чпиз лигури, саб герендиъ дийигъуру).
Фат1имат: - Аьбдул, уву булагъдиккна гьаз гъафнийва?
Аьбдул: - Шид убхъуз гъапундайин. Хъугъурдарна?
Фат1имат: - Хъугъурза (булагъдиккна гъягъюру, чан хиларин гагьаъди шид хуру) – Шид дар му, ихь ккунивалин шараб ву. Убхъ, нуш ибшри!
Аьбдул: (шуран гагь`ан шид убхъуру) – Ай баркаван! Ай маншаллагь! Дугъриданна, ккунивалин шараб увхьан гъубхъунза. (мяъли ап1уру).
Булагъдиин узу вухъди гъахьунза,
Ширин-ширин сюгьбат вухъди гъап1унза.
Яв гагьнаан ширин шараб тувунва,
Ккунивалин шараб увхьан гъубхъунза.
Ихь ккунивал к1ваъ абхънайиз, дагъларси,
Яв улари акв тувразуз, ригъдиси.
Т1авус гъушра гюрчегуб дар увуси,
Ккунивалин шараб увхьан гъубхъунза.
Ккунивалин йисир вуза зу увуз,
Йиз уларин аквси вува, яр, узуз.
Уву адру женнет багъра ккундарзуз,
Ккунивалин шараб увхьан гъубхъунза.
(Сягьнайихъан ушвт хъап1ру, Аьбдули мяъли дебккру) – Фуж-вуш гъюра, Фат1имат.
Гьамус юк1в архаинди армияйиз гъягъюзра шулу. Хулаз гъушури, ихь йикьрарикан ич бабазра кидибтидиза, хъа уву, узу хулаз душну гъяйиз, булагъдикк гъуз, уву хъана рякъюз ккундузуз. Гьелелиг, йиз ккунир! (Гъягъюру).
Фат1имат: - Гьелелиг, йиз ккунир! (Булагъдиккна Аьбдулин баб Фат1имат гъюру).
Ф.-баб: - Гвач1ниндин хайир ибшри, Фат1имат. Уву рякъюз ккундайзуз. Саб хаиш айиз увухьна.
Фат1имат: - Гвач1ниндин хайир ибшри, Фат1имат баб. Узхьан шлуб вуш, яв хаиш аьхю аьшкьниинди тамам ап1арза.
Ф.-баб: - Ихь халкьдин гьамциб лишан а: «Ярхла рякъюъ гъягъруган, абц1найи гвар хьайир улихьинди алдахъиш, ягъур шулу». Ц1иб вахтналан йиз хтул Аьбдул армияйиз рякъюъ уч1вру, уву инжигди дарш, ич улихьинди абц1у гвар хьади гъач. Булагъдиин ц1иб
энгел йихь, учу гъюз кьан ап1идарча. Гьаз-вуш гъи юк1в сикинсузди айиз. Имбу гафар хъасин пидизавукна.
Фат1имат: - Ибшри, Фат1имат баб, энгел шалза. (Фат1имат баб хулаз, хъа Фат1имат
вичун гьарихьна гъягъюру). Фукьан уткан дарнахъа, кюкдихъ хъайи вичун гьар! Яв багахь гьавара жара саягънануб, т1илисим кайиб шулу. Дугъриданна, кьаби дубхьнашра, кюкю ачмиш гъап1иган, жигьил ришси рябкъюрва. Наънан вуйк1ан яв дициб утканвал? Якьинди, яв ччивари багъри жилиан хурахьидивуз т1илисимвалра, кьувватра, утканвалра. Агь, баркаван вичун гьар! Гъи уву Аьбдулинна йиз йикьрарин шагьид гъабхьунва. Яв ярхи уьмриъ увуз юк1в улубкьнайи швнур жигьилин жини гафар гъеерхьну шалвуз, амма уву дурарин вардин сир уьбхюрава. Ич сира уьбх сарун. (Хъасин булагъдихьна илт1ик1уру). Агь, баркаван дагъдин булагъ! Яв марцци штухъди уву инсанар жумартди тухъ ап1урава, хьад, кьюрд, йигъ, йишв дарпиди, яв ширин мяъли к1урава. К1унийк1ан, Аьбдулинна йиз ккунивалра, яв шидси, марцциб, яв мяълиси, ккудрубк1руб дубхьну!(Фикрарик кахъру. Булагъдиккна Жейран гъюру ).
Жейран: - Я риш, я Фат1имат, ичв дадайи уву агура. Булагъдиккан гъюз кьан гьаз ап1урава? Гъи учвухьна жамрар гъюру к1уру хабар а гъулаъ. Фуж вуйк1ан гьаму кюкюсир риш кьисмат шулайи бай?
Фат1имат: (хъял кади) – Хабрар гъеерхьуриз балин ччвурра аьгъшул, хъа узу гьеле швуваз гъягъбанди дарза. (Фурс кади). Ич абайи узу урхуз гьаъру.
Жейран: - Швушвди хъирсна к1ури, урхуз гъягъюз шулдаринхъа? Урхидира вува, жилиризра гъягъидива, бахтавар!
Фат1имат: - Гьамциб гюрчег дюньяйиин узу бахтсуз гьаз шулухъа? Узу бахтлу гъахьну к1ури, дюньяйиин бахт ккудубк1идарки, увузра гъубзиди, Жейран. Анжагъ гъи узуз манигъвал мап1ан. Ц1иб вахтналан гьамина йиз адахлу гъюру к1уру хабар а гъулаъ. Уву ухди гьамлин гъарах, гъулаъ имбу хабрар уч ап1ин, хъасин узукнара к1арва дурар.
Жейран: - Ибшри, ибшри, яв бахтнахь хил гьивуз шилхьан шул? (Гиран кадиси).
Гьатмагьа яв адахлура гъюра. Гьей бахтавар, бахтавар! (Гъягъюру).
Фат1имат: (Фикрарик кахъру).- Яраб Жейрандиз фу гъеебхьнийк1ан? Белки, чан к1ваз гъафи гафар вушул дугъан. Ваъ, ваъ, ч1уру хабар дубхьну ккундар. «Имбу гафар хъасин пидиза» - гьамци гъапундайинхъа Фат1имат бабу? (Ярхла имиди мяъли ап1ури,
булагъдиккна Бег гъюру).
Бег:-
… Убхъидиза арагъи,
Жандак хьибди йиз гъагъи.
Хъади закуска чагъи,
Убхъидиза арагъи…
Пагь! Узуз рябкъюрайиб махъв вуйин, дарш гьякьикьат? (улар т1иршуру).
Фат1имат: - Увуз рябкъюрайиб махъвнахьанкьана жара ап1уз шулдарш, улар т1иршбакан мяна адарвуз. К1улси, юк1вра пиян духьнаяв, Бег. Вичун гьари кюкю ачмиш дап1нашра, увуз улубкьнайиб якьинди кьюрд ву.
Бег: (фурс кади) – Йиз к1улра, юк1вра пиян дап1найиб мюгьюббат ву, хъа мюгьюббатну йифарра, мирккарра ерц1уру, кьюрд хьадукраз илт1ибк1уру. (мяъли ап1уру).
Йиц1имиржид йис дубхьнайиз,
Швушв хурушра вахт дубхьнайиз.
Хабар дайк1ан ич дадайиз,
Яраб зуз швушв фила ***к1ан?..
Хъугъ, Фат1имат, гьаци гюрчег шур`ин юк1в улубкьнайизки! Жейрандин юруш, хасият ву хуш, гъяркъиган шлур нуш – йип, ари, фуж вуш?
Фат1имат: (аьлхъюру). – Узуз наънан аьгъя. Юк1в улубкьнайидарикан гьарсари чан ккунириз думу гафар к1уру.
Бег: - Вогь! Дюзди фикир гъап1унва, хъа дюзди фикир ап1уб – му гьац1 ляхин тамам ап1уб гьисаб ву. Йиз ккунир ихь гъулаъ, фу ихь гъулаъ, вари дюньяйиъра, варит1ан уткан риш ву. Пагь, пагь, пагь! Узу йиз ккунириз фицдар пешкешар ап1уруш, рябкъидивуз: гъизилар, бриллиантар, изумрудар, сапф… сапф… сапфирар, комплектар!
Фат1имат: - Коллекция бегьем вуйиб хьуз завкан аку хядра пешкеш ап1ин, Бег.
(аьлхъюру).
Бег: - Уву мяаьлхъян, Фат1имат. Узуз Агъахандин Бег к1урзуз (мухриъ гъурд йивуру),
учухъ фукьан девлет хъаш, вари гъуландариз аьгъя. Ич к1убанвалра гьациб вуйич!
Фат1имат: - Гьадмукьан девлет хъаш, к1убанвал каш, ляхин фтихъ дийибгъна, Бег? Мяълийиъ к1уруганси, ккунирихъди йикьрар ап1ин, кьан дарап1ди сумчир ап1ин!
Бег: - Яваш, дюдер деерц1найиз… Сац1иб шидкьана чава, гюзел риш… (Фат1иматдин гварахьинди гъягъюз чалашмиш шулу).
Фат1имат: (хъял кади) – Яваш, Бег, гюзел риш вушра, Гюзелин риш вушра, явур дарза, я явур хьидарза. Гьатмагьа булагъ, убхъ увуз ккунибкьан.(Бегдиз кьял йивну дийигъуру,
Бег, к1уллан маргъ гъивганси, булагъдихьинди илдицуру, ярхлаанси инсанарин сесер шулу, Бег, шидра дурубхъди, булагъдиккан, гъюрси, гьергру. Фат1иматди гьерграйи Бегдин кьяляхъди хъипру). – Гьаз гьялак гъахьива, к1убан бай? Яв юк1в улубкьнайирин ччвуркьана йип узукна. Дарпишра баладар, вардиз аьгъя: яв Ичккиханумдиин юк1в улубкьнаяв. (Гъюнихъ гварра хъипну, вичун гьариккна гъюрайидарин улихьна гъягъюру).
Ражабяли: - Му гизаф ужуб лишан ву, гъуландар. Абц1найи гвар хьайир рас хьувал ягъурлу рякъ шлувалин замина гьисаб ап1уру. Я Аллагь, гъит яв ягъурлу рякъ ибшри, сагъ-саламатди гъулаз гъюрува, Аьбдул. Хъа увузра маншаллагь, хтул.
Ф.-баб: - Яв думу гафар Аллагьдиз ерхьрияв, Ражабяли. Ислягь вахт вушра, гъи йиз юк1в фици аш, увуз аьгъдарвуз.
Ражабяли: - Аьгъязуз, аьгъязуз, Фат1имат, учузра рягьятди алабхъундайчуз. Сифте Аьбдул рякъюъ аъхьа, хъасин дидкан гафар ап1идихьа. ( Кьяляхъди гъафидарихьинди илт1ик1уру). Гъуландар, 64 йис улихьна хьадукран гьамциб гюзел йигъан ихь гъул`ан 7 бай Ватандин Аьхю дявдиз гъушнийча. Учуз ягъурлу рякъ ва сагъ-саламатди гъулаз гъювал ккун ап1ури, вари кюкдихъ хъайи гьаму вичун гьариккна уч гъахьнийи. Гьяйифки, думу йигъан фронтдиз гъушу ихь гъуландарикан сар узузт1ан багъри гъулаз кьяляхъ хътаркуб кьисмат гъабхьундар. Ватан бадали дявдиъ чпин жанар дивдариз гьарган икрам ап1урхьа. (Улар кжикуру). К1ваинди гъибтай: Аьхю Гъалибвал дявдин фронтдиъ душмнихъди гъизгъин женгар гъуху совет эскрариси, зегьметнан фронтдиъ, гаш`вализ, аьхъювализ, дарвалариз дилигди, фидакарвалин зегьмет гъизигу дишагьлийирира, кьабидарира, биц1идарира гъазанмиш гъап1уб ву. Ватандин Аьхю дявдин йисари ихь халкьар фашистарин лук1валихьан гъюрхдар, Европайин халкьар фашизмйихьан азад
гъап1дар кьюб хил ву: саб хил му дявдин фронт, тмунуб хил – му зегьметнан фронт ву. Му к1ваинди гъибтай ва учвлантина гъахьидаризра кидибтай. Учу, ичв аьхю абйири,
ич аьхю абйирихъан нумуна гъадабгъунча, хъа дурариз нумуна чпин аьхю архйир гъахьну, гьаз гъапиш варж йисариинди табасаранари чпин багъри ругар душмнарихьан
уьрхюри гъахьну, наънан ва фукьан кьувватлу душман гъафнушра, дагълуйири чпин юрд саризра тувундар, гуж удрубкьруган, дагълариз душнура, душмнин улихь к1ул ис гъап1ундар. Дурари, саб хлиъ дуруц, саб хлиъ ханжал ади, аьсрариинди уьмур хъап1ну. Шюкюр ибшри Аллагьдиз, ислягь вахт ади хайлин йисар ву. Йиз фикриан, гьич саб заманайиъра табасаранариз мукьан гизаф йисари ислягь уьмур хъап1уз мумкинвал гъабхьундар. Гьаму ислягь уьмрихъ совет халкьди гизаф аьхю кьимат тувну: анжагъ саб биц1и ихь гъул`ан 30 жигьил дявдиан кьяляхъ гъафундар, дурари чпин жанар Ватандин азадвал бадали дивну, уьлкейиъ гьисаб ап1уруш - миллионариинди. Дициб дяви инсаниятдин тарихдиъ мугагьназ гъабхьиб дар. Агъзрариинди ккидирчу шагьрар ва гъулар, миллионариинди йисирвализ гъуху, концлагерариъ гъургу инсанар – магьа фашистари инсанарин к1ул`ина гъахи бедбахтвалар. Сабсана: дявдиъ душмнихъди женг гъабхувалси, дявдиз душнайи бализ, жилириз, чвуччвуз ккилигувалра зурба гьунар ву. Эгер уз`инди вуйиш, гьаци ккилигу дишагьлийириз узу «Вафалувализ лигну» к1уру орденар тувдийза. Дурар думут1анра артухъ гьюрматназ лайикьлура ву. Гьацдар дишагьлийирикан сар магьа ихь арайиъра а. (Фат1имат баб улупуру). Фикир тувай: 64 йис улихьна дявдиз гъушу чан жилириз думу гъира ккилигура. Ухьу вари дугъаз икрам ап1уз буржлу вухьа. (Фат1иматдин улихь к1ул ис ап1уру). Гъи ухьу варди Аьбдулиз ягъурлу рякъ ккун ап1урхьа. Аьбдул, ичв аьхю абайиси, увура Ватандиз намуслувалиинди гъуллугъ ап1ин. Учу умудлу вуча, уву ихь гъулан ад ликрикк ккивидарва. Увуз ягъурлу рякъ ибшри!
Аьбдул: - Чухсагъул, Ражабяли ими, аьхю абйирин аьдатар лайикьлуди давам ап1уз, ихь гъулан ад уьбхюз гаф тувурза. Уз`ин шлин ччвур иливнаш, саб дакьикьайиъра к1ваълан гьап1идарза. (Вари ккебехъуру).
Ражабяли: - Гьаз ккебехъчва, жигьилар? Учу, дявдиз гъягъюрайидарира кмиди, мяълийир, ялхъвнар ап1уйча. Наши ичв мяълийир, ялхъвнар?
Жигьиларин арайиан сес: - Абц1найи гвар хьади рас гъахьири мяъли ап1ри, хъа ялхъвнар
учузра аьгъячуз.
Ражабяли: - Гьари, йиз хтул, абайин гаф жилик кубк1уз мигъибтан. (Фат1иматди мяъли, жигьилари ялхъвнар ап1уру, Ражабялина Фат1имат баб скамейкайиин деъру).
Мяъли:
Армияйин жергйириз
Магьа гъягъюри ава.
Мясляаьт айиб ибшри,
Яллагь, дюньяйин гьялра.
Аллагь кюмек ишривуз,
Фуну юрдариъ ашра.
Ккунир, ккилигурзавуз,
Фила уву гъюрушра.
Миннат вуйиз, мигъитан
Адарди увхьан хабрар.
Мик1лахьди хъадаънура,
Гьаъ узуз мани гафар.
Ражабяли: (гъудужвуру) – Ай маншаллагь, ай маншаллагь! Гьари, Аьбдул, гьамус яв нубат ву. Яв ччвур алир мяълийир ккунир вуйи.
Аьбдул: (начди) – Бабан ихтияр вуш, узура мяъли ап1арза.
Ф.-баб: - Ражабялдин хтулин мяълийиз чан хтулихьан жаваб тувуз дархьиш, яв ччвур алириз гиран хьибдийи. Гьари, хтул! (Аьбдули мяъли ап1уру).
Ккилиг узуз, к1ваз ккуни яр,
Кьяляхъ гъюрза, ккилиг узуз.
Юк1в гъибтраза магьа увуз,
Ккилиг узуз, к1ваз ккуни яр.
Ккилиг узуз, махьан пашман,
Увуз гьарган шулза дугъри.
Кюкдихъ хъайи вичун гьарикк
Ккилиг узуз, йиз к1ван дарман.
К1ваз ккуни яр, ккилиг узуз,
Аьгъязуз дарап1руб ихь сир
Уву пис футнайин йисир.
К1ваз ккуни яр, ккилиг узуз.
Ккилиг яр, гюрчег хьадукраз,
Гъидиза дидихъди узу,
Шад хиялар хьади агъзур.
Ккилиг яр, гюрчег хьадукраз.
Ражабяли: - Ай маншаллагь, Аьбдул. Йиз дустрин ччвур алди хьуз дугъридан лайикьлу вува. Уву сагъ-саламатди гъулаз хъадак, хъа имбу мяълийирихъ яв сумчриъ хъпехъархьа. Ягъур ибшривуз! (Вариди «Ягъур ибшри!» к1уру).
(Перде).
Кьюбпи сягьна
(Сабпи сягьнайин шикил. Сягьнайихъан пашман мукьам йивуру. Ражабялина Фат1имат баб кюкдихъ хъайи вичун гьарикк, фикрарик кахъну, деъна ).
Ф.-баб: - Ислягь вахт вушра, юк1в архаинди дариз, Ражабяли. (ухьт алдабхъуру). Баяр армияйиз гьауб ва йигъ-йишв дарпиди дурариз ккилигуб – магьа ич, дишагьлийирин, кьисмат.
Ражабяли: - Аьгъязуз, аьгъязуз, Фат1имат. Ккилигувал рягьят ляхин дар, думу шлихьан вушра удукьру ляхинра дар. Учву ккилигурайивали ичра, дявдиъ айидаринра, юк1вариз фукьан вушра аьзаб тувуйи. Сакитвалин дакьикьа хьубси, гъулаъ айидар к1ваин шуйи. Гъулаз гъюз, жвуван багъридар рякъюз даршлували к1ваъ душмнихьна хъял хъана артухъ
ап1уйи (ухьт алдабхъуру). Уву дердер мап1ан, гъи ислягь вахт ву, сад йигъ ккудубшгансира хьибдар, Аьбдул армияйиан гъулаз сагъ-саламатди, гъудуркьу жилир духьну гъиди. Ккилиг.
Ф.-баб: - Ккилиг пуз рягьятди ву… Душмниин гъалиб духьну, вичун гьари кюкю ачмиш гъап1иган, гъулаз гъюрза гъапирра гьамусра дуфнадар. Фукьан ккилигуру узу? Уьмур ккудубк1айиз? (ишуру).
Ражабяли: (ккарцру сесниинди) – Мишан, Фат1имат. Гъюрза гъапну, гъиди. Ккилиг, гьамусдизкьан ккилигунва, гьамусдихъантинара ккилиг. Гьациб зурба сабур хъайивалра аьхю бахт ву. Увуна Аьбдул бахтаврар вучва, хъа узу, дявдиан сагъди гъафнушра, кьаби хьайизкьан уьмур хъап1нушра, бахтлу дарза. (Фат1имат дугъахьинди мюгьталди лигуру).
Йиз юк1в, йигъ-йишв дарпиди, шаклувалин гьиссари ип1урайиз, вичуъ мяляхъвси, к1ваъ жаваб адру «гьаз?» к1уру суал либцурайиз. Думу суалназ жаваб туврур гъира гъидихъундарзуз. Хъа думу суалназ жаваб дарабгди, дюньяйилан фици гъягъиди? Рягьматлу йиз хпир Кезбанра, думу суалназ жаваб тутрувди, узухьинди ккарагурайиганси лигури, уларилан мархьси нивгъар улдузури, дюньяйилан гъушнийи. Дугъхьан узуз «хил алдабгъкьана» пуз гъабхьундайи, хиял ап1ин, узу дявдиан гъяйиз учв узуз ккилигури гъудрузувал, вари гъуландаризси, узузра аьгъдруганси… Агь, Кезбан, Кезбан. Накьвдиъ дахънашра, дугъаз думу ляхин бахишламиш ап1уз хьибдарзухьан.
Ф.-баб: - Уву дугълан хил алдабгъ, Ражабяли. Думуган гизаф гъагъи вахтар вуйи. Кезбназра гьаци дубхьну ккунди даршлийи. Гъабхьну сарун… Гьап1хьа, уьмриъ улдугур сар думу дарки… Хил алдабгъ дугълан.
Ражабяли: - Ваъ, дугълан хил алдабгъуз хьибдарзухьан. Уву магьа гъира яв Аьбдулиз ккилигурава, хъа узу Аьбдулсир дайин? Кезбан увусир дишагьли дайин?
Ф.-баб: - Гъи думу гафар пуз рягьятди ву, Ражабяли. Дявдин йисари ихь гъул`ан швнур кас гаш`ан гъийихнуш, аьгъявузки. Ихь гъул`ан дявдиъ гъийихдарт1ан, дявдиъ гъудургдарт1ан, думу йисари ихь гъул`ан гаш`ан гизаф инсанар гъийихну, к1ул`инди саб-швнуб хизан ккадахьну. Йигъ-йишв дарпиди зегьмет зигурушра, я фун абц1уз уьл, я алабхьуз палат адайи. Думуган вари фронтдиз, гъалибвал бадали хътап1уйи. Хулаъ аьхюр адрудариз хъана читинди алабхъуйи. Уву дявдиъ игитси гъак1ну к1уру к1ару кагъаз гъафиган, ичв дада дедрднаан, ишбаан шамси гъеерц1нийи. Гьац1 йис гъябгъяйизра, думу
кечмиш гъахьнийи, гуннагьарин аьф ап1ричан Аллагьди, гизаф ужур, намус кайи дишагьли вуйи. Варидиз сабур тувуйи, хъа чан сабур гьубк1ундайи. Биц1ир хилариин алди, Кезбнан гьял хъана гъагъи гъабхьнийи. Ач1ни хпариз саб замайиъра рягьятди
шулдар, хъа дявдин йисари ач1ни хпар кьюбди аьжуз вуйи. Дявдиан гьергну, яркврариъ уьргънайи гъачагъарин, жикъи вахтна вушра, девран гъабхьнийи. Саб-швнуб гъулаъ гъачагъари колхозарин председателар йивну гъак1нийи, колхозарин складар т1араш гъап1нийи. Гъачагъар рякъюъ-хулиъ айидариин алжагъуйи, гуч1ар ккауйи. Дурари ач1ни хпариина аьрвалар ***и… Гъиси к1ваин илмийиз, сад йигъан ихь гъулазра гъачагъар гъафнийи. Кьабидар, биц1идар, дишагьлийир – вари гъуландар гимихьна уч дап1ну,
гьяйвнариинди дурарилан илдицури, тапанчйириан завузди ппакьар ап1ури, гъуландариз гуч1ар ккауйи. Хъасин дурарин аьхюри Аьбдулин гага гимин кьялаз адаънийи ва, дугъахьинди, жанавар марччлихьиндиси, лигури гъапнийи: «Кьабир, Шура гьюкум гъи-закур ккудубк1иди, Аллагьди ухьуз ц1ийи гьюкум, ц1ийи къайда гьаъра. Му гъулаъ вари увухъ хъпехъруб аьгъячуз, гьаци вуйиган гъит1ан, мист`ан колхоздин склад адабгъну, мист ачмиш ап1ин, колхоз дабгъурча, хут1лар, хярар гьарсарихьна чан хусусиятдиз кьяляхъ ап1урча, ч1яаьн учву гавурарин рякъюъди гъягъюб, гьамус ич вахт дуфна». Аьбдулин гагайи, аьссара т1убччвури, гъапнийи: «Ап1идарза! Совет гьюкмихъди зигуз учву фужар вучва? Учвуз ич гъулаз шли дих гъап1ну? Ватандиин душмнар алархьнайиган, гьякь дагълуйир гьарган дявдиъ гъахьну, гьамусра а. Явсиб яш вуйи йиз бай дявдиъ ади, кьюд йис ву, узуз, думу ч1ивиди имишра, гъак1нушра, хабар дарзуз. Дугъу Ватан уьбхюра, уьбхидира ву. Уву к1урава: «Ич вахт дуфна». Ваъ, ичв вахт дуфнадар, ичв вахт ккудубк1на. Гъи-закур учву, ***ирси, йивну йихиди. Увуз аьгъдарш, райцентриз НКВД-йин десте дуфна, к1ур». Думуган гъачагъарин аьхюрин рангар ккадат1нийи, думу, гафра пуз даршули, дийигънийи. Гъачагъарикан сари Аьбдулин гагайиин автомат алап1нийи, амма гъачагъарин аьхюри, хлихъди ишарат дап1ну, думу дерккнийи. «Лигархьа, кьабир, фуж гьякь шулуш, узу гьякь гъахьиш, яв язухъ ву, шубуд йигълан гьамушвахь, хуси, дариан зигурзаву, йиз гафариин ужуйи фикир ап1ин»,- дупну, гъачагъар гъул`ан, гъюрарси, гьергнийи. Шубуд йигъ гъябгъяйиз, гъачагъар НКВД-йин дестейи хуйирси йивну гъийихнура вуйи. Уьмрин агъавал хлиъ абхънайич к1уру бязи гьякимарира ач1ни хпар сикинди гъитурдайи. Гьацдарихьан гуч1бу Кезбан чпин абайин хулаз гъушнийи.
Чпира кьаби ва аьжуз духьнайи дугъан абйир-бабари «Ражабяли дявдиъ гъак1ну, ичв балкан, яв жигьил уьмрикан фикир ап1ин» к1ури, Кезбан жарариз швуваз гъягъюз алдатмиш гъап1нийи. Душваъра дугъан бахт гъабхьундайи – сад йис хьайизра, кьюркьлин ц1а йивну, дугъан жилир гъак1нийи, Кезбан абайин хулаз кьяляхъ гъафнийи. Кезбналан хил алдабгъ, Ражабяли, дарш, накьварик гъахьишра, я яв, я дугъан рюгьяр архаин хьидаричв.
Ражабяли: - Хьибдарзухьан, Фат1имат. Увхьан гьамусра Аьбдулиз ккилигуз дубхьну, дугъхьан дяви ккудубк1айизкьана узуз ккилигуз гьаз гъабхьундархъа?
Ф.-баб: - Му гафар ихь арайиъ уьрхюруш, жаваб туварзавуз, Ражабяли, амма хъял ап1идарва.
Ражабяли: - Гаф тувурза, хъял ап1идарза.
Ф.-баб: - Му йизна Кезбнан сир вуйич. Кезбназ гъунши гъул`ан сар жигьил ккундийи, хъа дугъан абйир-бабари, думу лап касибур ву к1ури, Кезбан дугъаз тувундайи. Дяви ккебгъайиз сад йис улихьна думу жигьил армияйиз гъушнийи. Бегьемди умуд кадабт1найи Кезбан увуз кьисмат гъахьнийи. Дугъу узукна жиниди к1ури шуйи: «Ражабялдихьан гуч1урзуз, амма к1ваъ гьарган гъунши гъулабай айиз». Магьа, Ражабяли, яв суалназ жаваб. Хъа узканна Аьбдуликан улхуруш, учу юк1в улубкьдар вуча. Белки, гьадди учуз кьувват, сабур тувну шул. Йиз Аьбдулсир дюньяйиъ фужк1а адарзуз.
Ражабяли: - Бахтаврар! Дяви гъабхьундайиш, дюньяйиъ учвусдар бахтаврар сарра даршлийи! Аьбдули к1ури шуйи: «Йиз Фат1иматсир дюньяйиин жарар алдар!» Йизна Аьбдулинра сир аййич. Гъийиз дидкан сарикнара гъапундарза, хъа уву ичв сир ашкар гъап1иган, ктибтарзавуз. Дяви ккебгъру йисан сад йигъан гвач1нинган кюкдихъ хъайи гьаму вичун гьарикк дийигънайза. Мина Аьбдулра гъафнийи. Хайлин вахтна ккебехъну дийигънийча, хъасин Аьбдули узхьан гьерхнийи: «Уву шлиз ккилигурава?» Узу гъапнийза: «Йиз ккунириз». Дугъура чан ккунириз ккилигураза гъапнийи. Хъасин дугъу хъана гьерхнийи: «Яв ккунир фуж вуяв?» Узу гъапнийза: «Саб вазлиинди вушра, увут1ан узу аьхюр вуза, гьаддиз сифте яв ккунирин ччвур уву йип». Дугъу яв ччвур гъапнийи. Мушв`ин учу элелегди саб нуфтдиинди имийча. Вушра, саризра дярякъюз, гъулхьан ярхла
хяраз гъушнийча ва кч1ихнийча. Я узхьан думу, я дугъхьан узу ккивуз гъахьундайчухьан. Ил хътабгъуз даршлубкьан бизар хьпан кьяляхъ, гьамциб йикьрар гъап1нийча: уву фуж
ктагъиш, гьадгъан хпир хьиди уву, хъа тмунуриз уву чи гьисаб хьиди. Гарк1лихъди
т1убар гьадат1ну, ич йикьрар ифдиинди тасдикь гъап1нийча. Увухьна жамрар гьауз тпутра гьипнийча. Сабпи нубат йизуб гъабхьнийи. Агь жигьилвал, жигьилвал! (ухьт алдабхъуру). Мушвхъантина вуйиб увузра аьгъявуз.
Ф.-баб: - Агь, Аьбдул, узуз, увхьан жиниб фук1а адариз к1ури, вуйишт1ан, ади. Саб терфнаан, Аьбдули ичв сир ашкар дарап1уб ужуб гъабхьну, думу чан гафниин гъузну.
Ражабяли: - Гафниин гъузуз дархьур узу гъахьну сарун. Думу сир хьади накьвдиз гъягъюз гуч1уйзуз, Фат1имат. Гиран гъабхьнуш, хил алдабгъ. Белки, гьамускьана йиз юк1в архаин шул. Йисариинди йиз юк1в ип1урайи суалназра гъи жаваб гъибихъунзуз, думу гьамциб ву: ккунирихъди дару уьмур ккудудубк1ру аьзият ву. Кезбназ узу саб вахтнара ккунди гъахьундар, жандак узухъди хъашра, дугъан юк1в жарарихъди хъади гъабхьну. Йик1урайирра думу, узухьинди лигури, чан ккунирихъ ишури гъахьну.
Ф.-баб: - Гьамус, кьаби гъахьиган, уву яв хпирикан ч1уру гафар мап1ан, Ражабяли, гъеебхьури аьйиб ап1арвукан. Гъуландари увуна Кезбан чиб-чпиз ккунидар вуди гьисаб ап1уру. Гъит, гьамусдихъантинара гьаци фикир ап1ри. Уву Кезбналан хил алдабгъ, сарихьанра чан к1ваз гуж ап1уз шлуб дар, Кезбнахьанра чан к1ваз гуж ап1уз гъабхьундар.
Ражабяли: - Чан ккунир чан к1ваъ гъюрхну к1ури, узу Кезбназ фу пузахъа? Гьаци шулаки, ярхи уьмриъ узу узуз куч1лар ап1ури гъахьну. Гьяйиф, уьмур кьяляхъ ап1уз шулдар. Шуйиш, узура дявдиан кьяляхъ дарфиди ккунийзуз. Гьаз вуйихъа йиз мициб уьмур?
Ф.-баб: - Астафируллагь йип, Ражабяли. Гъи уву ккуниваларикан улхру вахт дар. Гъит, яв хтулар, гудлар бахтлу ишри, гьадрариз аькьюлнан гаф йип, гьадрар дугъри рякъюин алаъ. Хъа узухьинди дици милиган, Аьбдулин дуст вушра…
Ражабяли: - Уву жара фикрар мап1ан, Фат1имат. Узуна Аьдул гъардшарсдар дустар вуйча, хъа ич йикьрариинди уву йиз чи вува. Увухь дарди, сарун шлихь йиз юк1в ачмиш ап1уза?
Узуна Аьбдул дявдиъра сат1иди шуйча. Чиб-чпихьан жиниб шулдайич, гъуландарра сат1иди к1ваин ап1уйча, чиб-чпиз нивк1арра кмиди ктитури шуйча. Узу гъак1ну к1уру гьюжум хьайиз улихьна йишван, Кезбан кьалу нири гъахури, хъа узхьан дугъаз кюмек ап1уз даршули, нивк1 гъябкънийзуз. Гвач1нинган, гьюжмиз гьязур шулайиган, Аьбдулиз думу нивк1 ктибтнийза. Дугъу, дялхъну, гъапнийи: «Узу йиз Фат1имат, фу дап1нура, нири гъахуз гъитидайза». Узук хъял кубч1внийзук ва гьерхнийза: «Фици?» Хъана
ягъалди дяаьлхъну, Аьбдули гъапнийи: «Узу нивк1`ан уягъ хьидийза». Думу гафариин хайлин гъяаьлхънийча. Кьисматну ич думу сюгьбат аьхиримжиб гъап1нийи. Гьюжум ккебгънийи. Учу саб хайлин улихьра гъушнийча. Хъасин ккебгънийи к1иямигъ! Вуйишт1ан, душмнин кьувват ичт1ан йиц1уб ражари артухъ вуди. Ич часть рябкъюр-рябкъюри дармадагъин шулайи, амма кьяляхъ зигуз ихтияр адайчуз. Приказ саб вуйи: «Улихьна!» Думу гьюжмикан узуз аьхиримжиб вуди к1ваин гъубзуб: завариъ, к1ару хъюттарси, т1ирхурайи душмнин самолетар ва, сабдихъди саб гьюжатнаъ айиганси, ахьрари бомбар, аждагьйирси, ц1а рибцури гъюрайи танкар. Шубуд йигълан, фашистар кьяляхъ хъуржну, ихь жара частари зийнар гъахьидар агурайиган, узу, к1улт1ан мидарди, бегьемди ругдикк ккаъну гъидихънийи. Амрихъна анжагъ госпиталиъ гъафнийза. Дишлади Аьбдуликан гьерхнийза, амма саризра дугъкан фук1а аьгъдайи. Дидин кьяляхъра фукьан вушра Аьбдул гъагунза, амма я зийнар гъахьидарин, я гъийихдарин арайиъ Аьбдул гъидихъундайзуз.
Ф.-баб: (ишури) – Гьап1хьа, дугъан кьисмат гьациб гъабхьну сарун.
Ражабяли: - Бахиш ап1ин, Фат1имат, гъи дявдин вахтар к1ваин ап1биинди яв юк1в пашман гъап1за. Узузра рягьятди дарзуз, думу гьюжум йиц1убан к1ваин шлу йигъар шулиз, иллагьки аьхиримжи йисари. Узу накьваригъна гъийихдарин накьварихъ, йиз дустран гюмбтихъ дюъйир урхуз гъягъидиза.(гъягъюру).
(Пашманвалин дакьикьа. Фат1имат, хиларигъ к1ул дибисну, деъну гъузру. Явашди сягьнайихъан ккергъу дявдин ппакьар, сесер гужал шулу ва гьаци яваш шулу, сягьнайихъан бабан ва балин сесериинди шиир урхуру ).
Баб:
Гъитрува, жан йиз бай, сагъди,
Ихтиятди гъуз.
Инсаф мап1ан ихь Ватандин
Душмнариз йивуз.
Бай:
Дердер мап1ан уву, дада,
Герек дар ишуб.
Дюньяйиин кьувват алдар
Ихь халкь ккагъуз шлуб.
Баб:
Саб вазли гъак1ну шубур бай,
Яснаъ а ихь гъул.
Дяви ккебгъуриз никк бабан
Ибшричаз агъу.
Бай:
Гъийихдарихъанди кьисас
Алдабгъидича.
Дюньяйик ц1а кипу жасус
Учв ургидича.
Баб:
Уву дявдиз гъушу йигъ-гъи,
Гьарган ава к1ваъ.
Ярхиб хьибдин, жан бай дяви?
Ухди ккудубк1ай!
Бай:
Дердер мап1ана, дада, зат,
Гъалибвал гъибди.
Хъа гьунарназ заан кьимат
Азадвал хьибди.
Баб:
Гъалибвалра гъафну гъулаз,
Нашива, жан бай?!
( Фат1имат вичун гьариз багахь шулу).
Ф.-баб: - Дада увуз йикьайизкьан ккилигнийи, «йиз бай фила гъюру?» к1уру дугъан суал гъира ибарихъ хъайиз. Ихь вичун гьари сабсана ражну кюкю дап1на, хъа уву гьаз гъулаз гъюрадарва, Аьбдул? Вичун гьари кюкю ачмиш гъап1иган, завариан вушра, жилариккан вушра, гъулаз гъидиза гъапундайна? (Фат1иматди «Ккилигураза хьадукраз» мяъли ап1уру).
Гъюрза дупну хьадукра, гъушур гъул`ан,
Гьаз гъюрдарва? Улдуч1вунва гафналан?
Гьархну хьадукра ухьу гъийит1у йикьрар,
Итнава к1ваъ, узу ут1урккну, жарар?
Магьа кюч шлу жакьварра гъафну гъулаз,
Дурари гъам, дерд артухъ гъахну йиз к1ваз.
Мирккар гъерц1ну хьадукру нирин кьял`ин,
Гъеебц1ундар миркк, алабхъуб йиз к1ваин.
Филайиз гъузрухъа, гьаъри йишвна йигъ,
Уларилан улдубзури убцру нивгъ?
Умуд кивну, уву гъюр к1ури гъулаз,
Фици ккилигуза хъана хьадукраз?
(Фат1имат, хиларигъ к1ул дибисну, деъру, сягьнайиина, дявдин вахтнан эскрин палат алди, сессузди Аьбдул гъюру).
Аьбдул: - Магьа узура, Фат1имат. Кюкдихъ хъайи вичун гьарикк гъийит1у ихь йикьрар к1ваин илмийиз, амма узхьан…
Ф.-баб – Аьбдул! Аьбдул! (Гъедергуру ва Аьбдулихьинди гъягъюз гьяракат ап1уру).
Аьбдул: - Дийигъ, Фат1имат. Ихь арайиъ сабдизра, я саризра мют1югъ дару ц1ар а, думу ц1арналан муулдуч1ван. Узу тму дюньяйиъ аза, амма, гьадушваъ ашра, яв аьзабарин аьгь
ап1уз шуладарзухьан, яв жандин язухъ ап1ин, яв уларилан алдабхъу гьарсаб нивгъ йиз аьхю тахсирси гьисаб ап1ураза. Гъи узу увуз улупурайиб ихь вафалу, сюгьюрлу ккунивал ву. Бахиш ап1ин, узхьанра увухьна гъюз шулдарзухьан.
Ф.- баб: - Аьбдул, йиз ккунир! Узуз рякъюри гъуз, улариккан муккудурган. Уву рякъювалиин узу кьадарсуз шад вуза, сарун ишидарза. Уву гьадмуганси жигьилди имива, хъа узу кьаби гъахьунза.
Аьбдул: - Ваъ, ккунир, увура узуз гьадмуганси жигьилди, утканди имива. Дада, гага, ихь бай фици ву? Дадайи дердер ап1урахьиди, уву дадайиз сабур тув, гизаф ишуз мигъитан. Варит1ан дадайин язухъди вузуз.
Ф.- баб: - Дяви ккудубк1бан кьяляхъра уву гъулаз дяргъруган, дадайин улар гьарган рякъяриин шуйи. Пагь, дугъу гъизигубкьан дерд! Думу дердер уч гъап1иш, дагъларт1ан ягъалди шул. Пагь, дугъан уларилан гъушубкьан нивгъар! Думу нивгъар вари саб йишваз уч гъап1иш, гьюлт1ан артухъ шул.
Аьбдул: - Гьяйиф, дадана гага узу дявдиъ гъудургну к1уру гафарихъ хъугъну хьиди. Мухъугъанай йип. Ихьси саб биц1и гъул фашистарихьан азад ап1урайиган, учу, шубур эскер, варит1ан улихь хьайча. Ц1ибсана имийиш, думу гъул азадра ап1урайча. Наънан вуш саб дупну немцарин танкар гъафнийи. Учухь гранатар хьмидикьан гагьди, дурар багахь улуч1вуз гъитундайча. Гранатар ккудук1иган, саб танк ич окопдиина уз гъабхьнийи… Учу шуббира гьамусра гьадму окопдиъ имича, учу гъудургундарча, учу гьеле саризра гъидихъундар. Ич окоп алди гъабхьи йишв`ин гьамус лизи мюрхюн шубуб гьар кудуч1вна. Дадайизна гагайиз му ихтилат микидибтан, гъит дурари узу сагъди ими к1уру фикир ап1ри.
Ф.- баб: - Дадара, гагара кечмиш гъахьну.
Аьбдул: - Аллагьдин рягьмат ибшри чпиз.
Ф.- баб: - Кечмиш хьайиз ц1иб вахт ккимиди, дадайиз нивк1укди уву кур-пашманди гъяркъну, думуган дугъу чан хтулиин яв ччвур иливуз ва чан накьвдин багахь увуз гюмбет ап1уз васият гъап1нийи. Ихь бали думу васият тамам гъап1ну. Дадайин накьвдин багахь
увуз гюмбет дап1на, яв ччвур али хтул гъи армияйиз гьаунча.
Аьбдул: - Ягъурлу рякъ ибшричан. Хъа гъулаъ дугъан юк1в али риш айин?
Ф.- баб: - Ав, а. Фат1имат к1уру дугъаз, яв дуст Ражабялдин хтул ву.
Аьбдул: - Хъа Фат1иматдиз Аьбдул дугъридан ккундун?
Ф.- баб: - Думуган ухьуси, кюкдихъ хъайи вичун гьарикк гъи гьаргандиз чиб-чпиз вафалу хьуз йикьрар гъап1унча, гъапунзукна Аьбдули, чаз пуз начди вушра.
Аьбдул: - Гъит дурар бахтлу ишри. Ихьсиб пашман кьисмат дарибшри дурарин.
Ф.-баб: - Амин! Амма, Ражабяли Аьбдулинна Фат1иматдин нюкгьиз рази хьидар к1ури, гуч1урзуз.
Аьбдул: - Рази хьиди. Ражабяли йиз гъардашсир дуст вуйиз
Ф.-баб: - Аьгъязуз, гъи Ражабялди ичв сир ашкар гъап1унзуз. Вуйишт1ан…
Аьбдул: - Ккебехъ, ккебехъ. Ихь йикьрариин гъуз.(Гъягъюру).
Ф.-баб: - Дийигъ, дийигъ, Аьбдул. Гиран хьузди дайиз, узу к1урубдин уву гъавриъ гъахьундарва. Дийигъ, Аьбдул, дийигъ. Увукна к1уру гафар имийиз. (Аьбдул гъушу терефназди гъягъюз хъюгъру, мугъаз булагъдиккна гъюрайи Жейран алахъуру).
Жейран: - Шлихъди гафар ап1урайва, Фат1имат баб? Мушвахь увуна узут1ан фужк1а хьтар, аьхир.
Ф.-баб: - Увуз аьгъдруб фук1а мигъибтан, Жейран. Узу узухъди фикрар ап1урайза, увуз аьгъдруб жарарин фикрариъкьана гъибтуз ккундарвуз. Гизаф аьгъяш, ухди кьаби хьидива, Жейран.
Жейран: - Фу гъабхьиш Жейран, Жейран. Жарадариз аьгъдруб узуз фу аьгъяхъа? Магьа вари гъуландари гъи Аьбдулин язухъ ап1ура.
Ф.-баб: - Фу гъабхьнийк1ан, Жейран? Гъуландари дицикьан язухъ зигуз, Аьбдул сарпир дарки армияйиз гъягъюрайир, я аьхиримжир дар. Аллагьди сагъвал туври, жилирси гъулазра гъиди.
Жейран: - Гъуландари Аьбдулин дици язухъ ап1урадархьа. Дурариз жарабдин дерди ка: Ханум бажийин мюргъяриъ ахъурихьан удуч1вуз хьувалин дюшюш гьеле сабра гъабхьундар. Узу булагъдиккна гъюрайиган, ц1ибсана имийиш, гъалмагълигъ гъяхърайза. Ханум бажина дурарин швушв Бика Гюзел бажигъарихьна швушв хъирсуз гъягъюрайи. Дурар гъяркъган, дийигънийза ва гвар жилиин дивнийза. Ханум бажийи, хъял кади узухьинди дилигну, «гьап1рава, Жейран?» гъапнийи. «Булагъдиккан гъюраза, Ханум бажи, бизар гъахьир, дийигъназа»,- гъапнийза узу. «Маншаллагь, ужур риш вува. Дици вуш, абц1у гвар алабхъу ич ягъур хьибди»,- дупну, дурар гьялакди Гюзел бажигъарин
гьяятдизди уч1внийи. Узу хъасинт1ан булагъдиккна гъафундайза. Мушвакк магьа уву узкан гиран ап1урава.
Ф.-баб: (аьлхъюру). - Иблисвал кавук гьа, Жейран. Ич1и гвар абц1уб вуйиз гъапну к1ури, ягъур шулин?
Жейран: - Гьап1за, Фат1имат баб, дици гъапундайиш, Ханум бажийи узу басмиш ап1идийи. Иблисвал кадрур женнетдиъра ахъидар к1урдарин.
Ф.-баб: (гъалабалугъ кади). – Яваш, Ханумгъяр наана гъягъюрайи гъапнийва?
Жейран: - Ччвурар иливну дарпиш, гъавриъ шуладарва, Фат1имат баб. Уву гъавриъ ахъруганси к1ураза: чпин Бег к1уру бализ Гюзел бажийин Фат1имат к1уру риш швушвди ча пуз. Гьамус гъавриъ ахъва? Дарш хъана узу тахсиркар вуйин? Дарш тахсир йиз ччвурнан вуйин?
Ф.-баб: - Ваъ, Жейран, тахсир яв ччвурнан дар, тахсир уву гизаф гафар ап1рувалин ву, хъа гизаф гафар ап1рурин мелзналан сабан дарш сабан ч1уру гаф деребхьуз мумкин дар. Риш дарва уву, ц1ару къяркъяр вува. (гьялакди гъягъюру).
Жейран: - Магьа, хъана узу тахсиркар гъахьи. Ц1иб улихьна сари «ужур риш» дупну имийиз, гьамус мугъу «ц1ару къяркъяр» гъапи. Пфу! Хиял ап1ин гъи гвач1нинган булагъдикк Бегдиз Фат1имат ваъ, хъа узу ккилигурайи. Аьбдул армияйиз гъягъруган, саб
мяъли гъап1ну к1ури, Фат1имат бабу думу чан швушвди гьисаб ап1урахьидийи. Кьаби кьун! Бегсир язна хил`ан адахъуз гъузуз, Гюзел бажира ахмакъ дар гьа! Уву гъажаргъну к1ури, хил`ан гъюруб фук1а адарив, Фат1имат баб. Ичв абйир-бабари Ражабяли имийиз уву швушвди тувундайи, гьамус Ражабяли имийи яв хтулиз чан хтул тувидар. Тувиш, абдал ву. (Хълигуру). Вагь! Фат1имат баб накьваригъинди гъягъюраки. Дугъаз фук1а гъабхьиш, хъана узу тахсиркар даришри гьа. Фу гъапнийихъа узу Фат1имат бабаз? Беябур
хьайиз, ич хулазкьан гъягъидиза. (гьялакди гъягъюру).
(Перде).
Шубубпи сягьна
(Аьдати табасаран хал. Мина-тина лицури, Гюзел булагъдиккан чан риш гъювализ ккилигура).
Гюзел: - Гьамусра булагъдикк гьап1ра мугъу? Завариан хабарсузди абхърайи бахт хил`ан гъябгъюз гъибтуз хай шулин? Ваъ! Узу дугъахъди ижмишнаан гафар ап1идиза. Мициб йишв уьмриъ саб ражнут1ан ккабхъурдар. Дадайин юк1в фициб дарин! Шуран бахт бадали гъи юк1в т1убк1урайизки. Белки, узу нягьякьди фикрар ап1урашул? Белки, Фат1иматна Бег булагъдикк гюрюшмиш духьнашул, ва дурари йикьрар ап1урашул? (хиларигъ к1ул дибисну деъру, сягьнайихъан «17 йис ву шуран мяъли ап1уру).
Йиц1иургуд йис ву шуран,
Йиц1иургуд йис,
К1ваз дуфна, ап1ури гьяйран,
Ккунивалин гьисс.
Чан ярикан дугъаз нивк1ар
Рякъюру йишвну,
Гьугъужвуру кюкйир-ук1ар
Ургури аьшкьну.
Миванай тягьна, шуран к1ваъ
А пну шад мукьам,
Хулаз гъюз ц1иб ап1ру пну
Булагъдиккан кьан…
Гьаз гъапиш ву жигьил шуран
Йиц1иургуд йис,
К1ваз дубхна вахтну хьадукран
Ккунивалин гьисс.
Йиц1иургуд йис ву шуран,
Йиц1иургуд йис,
Яраб дугъу мяъли хурам
Бахш ап1уйк1ан шлиз?
Убгура улариъ ц1ару
Ккунивалин гьисс…
Гьяйиф вузуз гъи йиз даруб
Йиц1иургуд йис.
Фат1имат: (шадди хулазди архьру) – Дада, вичун гьари кюкю дап1на! Гъи гьаци
сюгьюрлу йигъ вуки! (мюгьталди) Дада, уву гьаз фикрарик кахънава?
Гюзел: - Жан йиз риш, вичун гьари кюкю дап1найивал увузси жарадаризра гъябкъну шул. Узу гъи яв кьисматнакан, бахтнакан фикрар ап1ураза.
Фат1имат: - Гьарсар инсан чан кьиматнан, бахтнан уста ву, к1ури шуйи ич мялимди.
Гюзел: - Ичв мялимдизна увуз фу аьгъячвуз? Ужуб йишваз кьисмат гъахьирин бахтра шулу.
Фат1имат: - Дада, яв фикриан, бахт фу ву?
Гюзел: - Бахт, йиз риш, хайлин инсанариз гьудрубк1райиб ву.
Фат1имат: - Ваъ, узу увухъди рази дарза. Фат1имат бабу гьамци к1уру: дюньяйиин бахт вари инсанариз гьубк1ну ал, анжагъ чан бахт бадали инсан учвра чалашмиш духьну ккунду, жарарин бахтниин бахил духьну ккундар.
Гюзел: - Фат1имат бабаз фу аьгъя? Бахт гъябкъюр вуйин думу касиб? Уву дугъахъ мехъебехъан, йиз риш, узухъ хъебехъ. Бахт – му жакьвсиб ву. Инсандихьна думу уьмриъ саб ражну гъюру, эгер гьадмуган бахт хил`ан деебтиш, ярхи уьмриъ инсан бахтсуз шулу. Магьа уву гъи сюгьюрлу йигъ ву к1урава. Гъисиб йигъ яв уьмриъ текрар хьибдар, гьаддиз узу к1урубдихъ хъебехъ, узу к1урубдиз «ав» йип, узуз уву жилиин варит1ан бахтлу духьну ккундузуз.
Фат1имат: - Дугъриданна, гъи сюгьюрлу йигъ ву, дада. Уву мугагьназ узухъди мицисдар
гафар ап1урдайва.
Гюзел: - Риш хъуркьнайири ч1алра дубгъуру, йиз риш. Уву гьеле набалугъ вува, хъасин йиз гъавриъ хьидива, узуз чухсагъул пидива. Гъи узухъ хъебехъ, узу к1урубдиз «ав» йип. Швумал хьидарва.
Фат1имат: - Фу гафар вуяв, дада? Узу гьарган увухъ хъпехъурдарин? Фу пуз ккундуш, йип.
Гюзел: (унч1вхъан лигури) – Гъюра, магьа гъюра! Гутйир ккирч, йиз риш. Маш ачухъ ап1ин.
Фат1имат: - Фуж гъюра?
Гюзел: - Яв бахт гъюра, йиз риш. (хулазди Ханумна Бика уч1вру).
Ханум: - Салам алейкум учвуз! Бисмиллагьи рягьмани рягьим, алдабгъу лик ягъурназ ва бахтназ ибшри!
Гюзел: - Ва алейкум салам, Ханум. Амин, яраби. Ужудар ниятар к1улиз удуч1ври. Деай. (Гюзелина Фат1иматди хялихпариз хушгел ап1уру). Хялихпариз чай гьязур ап1ин, йиз риш. Мицисдар хялар йигъан-йигъан гъюрудар дар. (Фат1имат хул`ан удуч1вуру).
Ханум: - Чай дивайиз, ич гъуллугъ тамам ап1ин, Гюзел.
Гюзел: - Йип, ичв гъуллугъ фу вуш.
Ханум: - Учу ичв риш Фат1имат ич бай Бегдиз швушвди ккун ап1ури дуфнача.
Гюзел: - Читин месэла диврава йиз улихь, Ханум. Увуз аьгъявузки, гъийин заманайин жигьилар ихь замайинсдар дар. Балина шуру чиб-чпихъди гафар дарап1ди, узхьан ичв гъуллугъ тамам ап1уз хьибдарзухьан.
Ханум: - Яв гъавриъ аза, Гюзел, хъа Фат1иматди гъи фук1а гъапундарвукна?
Гюзел: - Ваъ, амма … яваш. Гъи дугъу булагъдиккан гъюз кьан гъап1ну. Гъафири, вичун гьари кюкю дап1на к1ури, ц1ийич1ал гъап1унзуз. Учвра шадди вуйи, гъи сюгюрлу йигъ ву к1урайи. Учву гъюруган, дугъахъди кьисматнакан гафар ап1урайза.
Ханум: (Гюзелин гафар кьат1 ап1ури) – Сюгьюрлу йигъ дарди шулин, гъи булагъдикк Бегна Фат1имат гюрюшмиш гъахьну. Учвра, Фат1иматра чпин уьмрар сат1и ап1уз рази вуча, гъапунзукна йиз Бегди. Узуз вари дюнья тувганси шад гъахьнийза.
Гюзел: - Узура шад вуза, Ханум. Дици вуш, ичв гъуллугъ тамам дубхьнайиб гьисаб ап1инай. Ц1ийи ляхнар мубарак ишри, жигьилар бахтлу, аькьюллу ишри. (Гюзелина
Ханумди чиб-чпилан хабар алдагъуру).
Ханум: - Амин, амин, ичвра ц1ийи ляхнар мубарак ишри. Хизан албагуб, девлет хъайиб
ибшри. Бика, минаси ап1ин ари гьадму сумка. Учу биц1и-биц1и пешкешарра духнача, Гюзел (сумкайиан пешкешар адагъури). Бисмиллагьи рягьмани рягьим! Ужуб сяаьт хьузди. Му увуз, Гюзел. Му ихь швушв Фат1иматдиз. Му хъана увуз. Му Ражабяли имийиз, хъа му швуван гагайиз. Имбудар вари швушваз ( фурс кади ул илбицуру).
Бика: - Хъа мурар йиз терефнаан йиз ханийиз, Гюзел бажи
Гюзел: (тямягьниинди пешкешерихьинди лигури) – Чухсагъул, чухсагъул учвуз. Хъа шуран абайихъди ва гагайихъди гафар-ч1алар дарап1ди фици хьибди?
Ханум: - Уву явна шуран терефнаан разивал тув, хъа дурарихъди гафар-ч1алар ап1уз гъи
хябяхъган Агъахан гъиди. Увуз аьгъявузки, Агъахандин гаф жил`ин дабхъруб дар. Иншаллагь, вари ляхнар дюз хьиди.
Гюзел: - Дюзди к1уруш, узуз яв бай Бег гьарган кьабулди шуйзуз, Ханум. Гьамусяаьтна ихь гъулаъ думу сарпи жигьил ву. Гьаз-вуш, думу йиз байси ккундузуз. Фат1имат дугъаз кьисмат хьуз ккадишвхъан вухьидийи.
Ханум: - Яв риш Фат1иматдихьна йизра гьарган юк1в зибгуйиз. Аькьюллу бабахъ аькьюллу ришра шулу. Фат1иматди мектеб ккудубк1айиз ккилигбу йиз юк1в т1убк1урайизки. Шюкюр ибшри Аллагьдиз, магьа ухьу гъавумар гъахьихьа. (Хулазди, чайра хьади, Фат1имат уч1вру).
Гюзел: - Дугъриданна, гъи сюгьюрлу йигъ ву. ( Фат1имат гъирагъдихьинди гьадаъну). Аьхирки, йиз юк1в архаин гъап1ва, жан йиз риш. Ханум, чан бализ уву ккун ап1ури, дуфна. Сифте лиг пешкешариз, мурар гьаци саб лишант1ан дарич, к1ур. (Аьхиримжи гафар кьасуст1ан ягъалди к1уру).
Ханум: - Гюзели гьякь к1ура, учу увуз саризра гьеле дархидарсдар пешкешар хидича, йиз швушв.
Фат1имат: (вижмасузди) – Узуз урхуз гъягъюз ккундузуз. Думу ляхникан гафар ап1уз йиз гьеле йисаркьана бегьем духьнадариз. (Хъял кади гъирагъдихьинди лигуру).
Ханум: - Увуз ккунибсиб институтдик урхузра каидича уву, ккундуш, шагьриъ яшамиш хьузра гьаидича. Яшнакан улхуруш, гьаму Бикайин цци 18 йис дубхьну ими, хъа увуз аьгъявузки, дугъу учуз хтулра гъахну. Увура, Бикаси, кабалгидича.
Фат1имат: - Гьарсар чан кьисматнан эйси ву, Ханум бажи, инжиг махьан, белки, Бикайиз гьаци кьабулди вушул. Яв бализ ужурсир, уччвурсир риш кьисмат ишри. (Хул`ан удуч1вуру).
Ханум: - Вагь, вагь! Му фу аьламат ву? Гъи гвач1нинган булагъдикк, адахлуйиз ккилигураза гъапири, Бегдихъди йикьрар гъап1ури, гьамус фу к1ура? Вагь, вагь, мурар уз`ин аьлхъюрайин дарш?
Гюзел: - Гьялак махьан, Ханум. Фат1имат набалугъ риш ву, сифте гьаци к1урашра, хъасин думу рази хьиди. Узу дугъахъди ижмишнаан гафар ап1идиза, хъа учву чай убхъай. Чпин абайи думу урхуз гьадраъруб увузра аьгъявуз. (Хул`ан удуч1вуру).
Ханум: - Урхуз гъягъюрза! Яш дубхьнадариз! Хиял ап1ин, дугъан яш чазт1ан аьгъдар. Гюзели гьамусяаьт думу мулахси ап1иди. Пешкешариз лигруган, Гюзелин улар гъяркънийвуз, Бика? Гьадму Гюзелин риш дарин Фат1иматра. Яв хлихъ хъайи к1урра, т1убахъ хъайи саб т1убланра гьаму пешкешаригъинди гъирч, дадайинра, шуранра улар йирт1идихьа пешкешариинди. Девлетну мют1югъ дарап1рур дюньяйиъ адар. Магьа увура сабпи ражну рази гъахьундайва.
Бика: - Узуз «ав» пуз сифте начди вуйзуз, дада, бахиш ап1ин.
Ханум: - Тягьна йивурдарза, девлетну вари мют1югъ ап1ру пуз ккундузуз.
Бика: - Дюз к1урава, дада. Гьамцдар пешкешарин улихь дурум тувуз шлу риш ихь гъулаъ гьич, райондиъра адар.
Гюзел: (хулазди уч1ври).- Агь жигьилвал, жигьилвал. Гъи Фат1иматдиз чав к1урайибт1ан ебхьурадар. Ишура думу.
Ханум: - Шадвалианра ишури шулдарин? Гъит ишри, ишри. Учу гьялакди дарча.
Бика: - Белки, узу Фат1иматдихъди гафар гъап1иш, думу рази шул. Шубариз дишлади «ав» пуз начди шулу.
Ханум: - Сумкайиъ увуз гьарху пешкешариканра, яни к1урикан ва т1убландиканра йип.
( Гьяятдиан Гюзелиз дих ап1уру).
Гюзел: - Гьай, гьай, гъюраза (хул`ан удуч1вуру, Бикара гъудужвуру).
Ханум: - Деъну гъуз, Бика. Уву шлин швушв вуш, к1ваълан магьархан. Фат1иматди разивал тутрувди, гьамушвхьан ришвидарза. Гюзели чан риш чаз ккуниганси алдатмиш ап1ри. Узуз «ваъ» пуз, узу Агъахандин хпир Ханум вуза. Йиз бали т1уб хъап1иш, фунур
ришра жаргъну гъюру дугъаз. (Хулазди Гюзелна Жейран уч1вру).
Гюзел: - Гъач, Жейран, яв дуст шуран шадвал пай ап1ин. Увузра гьамциб йигъ рябкъюз кьан дарап1ри.
Жейран: - Ичв ц1ийи ляхнар мубарак ишри, Ханум бажи. Ужур риш кьисмат гъахьунчвуз швушвди.
Ханум: - Чухсагъул, Жейран. Учура ужудар вуча, швушвра учуз лигну духьну ккундарин?
Жейран: (дишла пешкешарикан килигуру) – Бахтавар Фат1имат! Ихь гъулаъ гьеле сар шуразра мицисдар пешкешар гъахундар. Узуз гьамрарин гьац1аркьана гъахнийиш, ергру ялхъван ап1ури, швуваз гъягъидийза.
Ханум: - Мурар фу ву, хуз имбударик гъилигиган? Узу йиз швушаз дюньяйин тмуну к1улихъ хъайи мутмура харза.
Гюзел: - Пешкешариз лигуз хъуркьидива, Жейран. Сифте, узу увуз гъапиганси, Фат1иматдихъди гафар-ч1алар ап1ин.
Жейран: - Гафар-ч1алар фу ву, Гюзел бажи? Узу дугъаз мяълийирра ап1урдарин! (гъягъюру).
Ханум: - Ужур риш ву Жейран. Учу учвухьна гъюрайиган, абц1у гвар хьади алахъунчуз думу.
Бика: - Ужур риш ву, амма куч1лар кайир ву думу.
Ханум: - Куч1лар ап1узра аьгъяди ккунду, чан бахт бадали куч1ал гъап1ишра, аьйиб адар.
Гюзел: - Йиз шурхьан куч1ал ап1уз хьибдар.
Ханум: - Хьибди, Гюзел, хьибди. Сифте жигьиларин к1улиъ ккунивал шулу, хъасин, дидкан айиб фук1а адруган, ккунивал гьаци буш гафар вуйиб чпиз якьинди аьгъю гъабхьиган, дурари чпиз куч1лар ап1уру, хъа саб ражну куч1ал гъап1ури кьюбпи ражнура куч1ал ап1ур. Ккунди швуваз гъушдарт1ан, аьхюдарихъ хъебехъну швуваз гъушдар ужуйи яшамиш шулайивал дураризра рябкъюру. Гьаци дарин, Бика?
Бика: - Гьаци ву, дада, якьинди гьаци ву. Ич дадайихъ хъпехъбиин магьа узу швумал дарза.
Гюзел: - Швумал фици хьидивахъа? Увуси кидит1найи швушв ихь гъулаъкьан адар.
Ханум: - Яв ришра гьаци кидит1идича, Гюзел, учу к1уруб учву гъап1иш.
Гюзел: (гиран кадиси) – Узу учву к1урубдиз рази вуза, хъа Фат1имат гьеле набалугъ ву.
Белки, Жейранди гафар гъап1иган, думура рази шул, гьялак хьидархьа. (Хулазди Ражабяли уч1вру).
Ражабяли: - Салам алейкум. Вагь, ухьухь хялихпар дуфнаки, Гюзел. Фици вучва, Ханум?
Ханум: - Ва алейкум салам, Ражабяли ими. Учу ужуйи вуча, учвура Аллагьди сагъ-саламатди гъитручва. Агъахандира увуз аьхю, мани саламар гъапнийи.
Ражабяли: - Чухсагъул саламар хътауризра, гъахуризра, амма филайихъанмина саб гъулан айит1 чиб-чпиз саламар хътаъру аьдат дубхьна, чпира аьхюдар, манидар?
Ханум: - Ухьу гьамус гьаци саб гъуландар дархьа, Ражабяли ими. Аллагьдин амриинди, ихь абйирин аьдатариинди учу ич Бег бализ ичв Фат1имат ккун ап1ури дуфнача. Магьа увузра пешкеш (фурс кади импортный ккурт айи пакет гьач1абккуру). Агъаханди увуз саб ужуб бухара бачук1ра гъадабгъиди, размер аьгъю ап1ин гъапунзуз.
Ражабяли: - Яваш, Ханум. Узуз йиз айи бачук1ра кьабулди вузуз. Пешкешарихъна гъяйиз,
сифте гафар-ч1алар духьну ккунду. Узу гъавриъ ахъганси, учвуз учухъди гъавумар хьуз ккундачвуз сарун.
Ханум: - Ав, ав, гъавумар хьуз ккундучуз. Ихь тухмарин арайиъ, сасдар тухмаринси дарди, затра даккнишнар гъахьундарихь, я хьузра даришри. Учу яв жавабназ ккилигурача.
Ражабяли: - Ужуб ляхниз затра къаршу дарза, амма мушвахъди чарасуз тамам дап1ну ккуни саб шарт1 хъа.
Ханум: (гьялакди) – Ичв фицдар шарт1ар вушра тамам ап1уз гьязурди вуча. Жигьиларин бахт бадали Агъаханди пул гьяйиф ап1идар: ккундуш, ихь швушв ужубсиб институтдик урхузра каъди, ккундуш, жигьилар шагьриъ яшамиш хьуз гьаъди.
Ражабяли: - Узу дидкан улхурадарза, Ханум. Уву вари ляхнар пешкешарииндина пулиинди ерцурава. Пулихъ гъадабгъуз даршлубра а уьмриъ. Гьамус заманйир дигиш духьна, Ханум. Балин ва шуран разиваликан хабар гъадабгъунчва?
Ханум: - Ав, ав, Ражабяли ими, байра рази ву, ришра. Ухьу, аьхюдари, ихь веледариз харжиб ккун ап1урайинхъа?
Ражабяли: - Гьаци вуйин, Гюзел? (Гюзел, я «ав», я «ваъ» пуз даршули, дийигъуру). Дих ап1ин Фат1иматдиз.
Гюзел: - Фат1имат чан дуст риш Гюзелихъди хъа, аба.
Ражабяли: - Ибшри, сарсана шагьид ади ужу ву. (Гюзел гъягъюру).
Ханум: - Набалугъари дишлади разивал тутрувузра мумкивал ву, Ражабяли ими. Ухьу, аьхюдари, вари ляхнар гьадрарин бахт бадали ап1урадаринхъа, Ражабяли ими? Учуз ухдихъанмина учвухъди гъавумвал ккебгъуз ккунди айчуз, Фат1иматди мектеб ккудубк1айиз ккилигурайча. Шюкюр ибшри Аллагьдиз, гьамус думу хиял тамам гъабхьну. Рябкъюрвузки, ич Агъаханди ихь жигьиларин гьациб сумчир ап1идики, вари гьяйран шлубсиб.
Ражабяли: - Вари ляхнариз Аллагьдин амур а, Ханум, гьялак хьидархьа (хулазди улихь Гюзел, кьяляхъди Фат1имат ва Жейран уч1вру).
Ражабяли: - Фат1имат, ухьухьна Ханумгъар гьаз дуфнаш, увуз аьгъшалвуз. Гъи гьамушвахь уву туву жавабнакан яв ярхи уьмрин кьисмат асиллу ву. Яв к1ваант1ан я «ав», я «ваъ» йип. Узу ч1ивиди имиди, йиз хтулин гаф сарира ликрикк ккивуз гъитидарза (вари ккебехъуру ва Фат1иматдихьинди лигуру).
Жейран: - Фат1иматдиз пуз начди ву, Ражабяли ими. Узукна дугъу ич абайин гафналан улдуч1вуз хьидарзухьан гъапну.
Ражабяли: - Суал увуз тувундайи, Жейран. Узу Фат1иматдин жавабназ ккилигураза.
Фат1имат: (начди) – Узу Ханум бажийиз ц1иб улихьнаси жаваб тувну имиза, хъана текрар ап1ураза: «ваъ!» (Фат1имат гьялакди хул`ан удуч1вуру, дугъан кьяляхъди Гюзелра гъягъюру).
Ханум: - Вагь! Вагь! Мурариз лиг гьа! Сари гъапиб тмунури к1урдар. Вагь, вагь!
Ражабяли: - Яв базар ккудубк1ну, Ханум. Вассалам – вакалам! Гюзел, хялихпар рякъюъ аъ (гъягъюру).
Ханум: - Сифте къаршу дарза дупну, гьамус вассалам-вакалам к1ура. Фицдар гафарра аьгъяш, кьаби кьун. Уч ап1ин, Бика, ихь шейэр, гьисаб ап1ури, уч ап1ин.
Жейран: (жинидиси) – Уву хъюлар мап1ан, Ханум бажи. Гьамци хьувал хъана ужу гъабхьну, гьаз гъапиш Фат1иматдиз Аьдул ккунду. Жарарин сес хъайи швушв гьаз вуяв?
Ханум: - Увуз ужубна - харжиб фу аьгъявуз? Бег гъюрайиган, гъи гвач1нинган Фат1иматди «адахлуйиз ккилигураза» к1урайи гъапирра узукна уву дарна?
Бика: - Саб к1урна саб т1ублан гьурк1радар, дада.
Ханум: - Фици? Куч1ал дарап1ру хизан! ( Гюзелиз дих ап1уру).
Гюзел: - Бахиш ап1ин, Ханум. Багъри велед вушра, инкар гъахьиган, фу ап1идива? Йивну
йик1уз даршулки.
Ханум: (вижмасузди) – Увухъна яв шурахъ йиз сарун фук1а хътариз. Гьамушвахь саб
к1урна саб т1ублан гьурк1радар. Наши дурар?
Гюзел: (мюгьталди) – Аьгъдарзуз. Узуна йиз шуру дурар гъадрагъуб якьинди аьгъязуз.
Ханум: - Дици вуш, узу куч1лар ап1ура сарун? Ичв абайи заманйир дигиш духьна гъапундайин? Белки, йиз Бег гьелелиг кьабул дар пну, яв Фат1иматдиз дугъан терефнаан вуйи к1урна т1ублан кьабул гъахьну шул?
Гюзел: - Уву яв гафар аьгъяди ап1ин, Ханум. Ич хулаъ гьит1ибк1уб ва куч1ал ап1уб адарич. Гьамусяаьт, Фат1иматдизра дих дап1ну, гьаму хулаъ айидар ц1аб-ц1абди ахтармиш ап1идиза.
Жейран: (гьялакди) – Ваъ, ваъ, Гюзел бажи. Вагь, Фат1иматдиз улупуз гъадагъу думу к1урна т1ублан узухь хьимики! (Шитди аьлхъюру ва дурар Бикайихьна гьач1арккуру).
Гюзел: (хъял кади) – Дургин йиз ич хул`ан, намуссуз. Дуст вуза к1ури, йиз шуран кьяляхъ хъайи к1ару бит1 вува уву (хъзигури, Жейран хул`ан ут1урккуру).
Ханум: - Гъач, Бика, му хулаъ йиз лик хьибдар сарун. Ихь гъулаъ сар Фат1имат сар Аьбдулиз гъира ккилигури ими, гьаму Фат1иматдира т1убариин кьац1ар алалахьиш, к1ваинди гъибт уву. Хъа йиз бализ гъи ригъ алабхъайиз швушв агидиза. Узуз Агъахандин хпир Ханум к1ур!
(Перде).
Юкьубпи сягьна
( Сабпи сягьнайин шикил.Кюкдихъ хъайи вичун гьарин багахь скамейкайиин Фат1имат баб деънади шулу).
Ф.-баб: - Магьа вичун гьари сабсана ражну кюкю дап1на, амма Аьбдул гьаз гъюрадайк1ан? Йиз уьмрин йисар ккудук1урайиганси вузуз, яраб узуз сабсана ражну йиз думу рякъидайк1ан? (Гъудужвуру, ярхла рякъюз лигуру, ухьт алдабхъуру, хъана деъру.Сягьнайихъан «Вичун гьари кюкю ачмиш гъап1иган» мяълийин мукьам ебхьуру, мукьам ккудубк1уру, минди-тинди лигури, булагъдиккна Жейран гъюру).
Жейран: - Гьамусдин хайир ибшри, Фат1имат баб. Лап яманди фикрарик кахънайиганси вуваки.
Ф.- баб: - Гьамусдин хайир ибшри, Жейран. Фикрарик кадрахъуз чара айин узуз, магьа саб гьяфта улихьна армияйиан гъюрза гъапи Аьбдул гъира дуфнадар.
Жейран: - Уву Аьбдулиз давди ккилигурава, Фат1имат баб. Узуз пузра ккундайзуз, вушра дарпиди фици гъуздихъа? Аьбдули армияйиъ гъузуз контрактдикк къул гъизигну, к1ур.
Ф.-баб: - Фици? Аьбдул армияйиъ гьаз гъузру?
Жейран: - Гъулаз дуфну гьап1рухъа дугъу? Заан образование ашра, швнур жигьил, ляхин адарди, а ихь гъулаъ, хъа армияйиъ ляхинра а, ккунибкьан жигьил шубарра (гья-гья йивуру). Аьбдулиз чпин командирин риш кьабул гъахьну, к1ур.
Ф.-баб: - Уву гафар аьгъяди ап1ин, ц1ару къяркъяр. Йиз Аьбдулиз гъулаъ кюкюсир риш ккилигура. Уву шлин рягънихъ шид хъубзраш, якьинди аьгъязуз. Дург йихь йиз багхьан.
Жейран: - Магьа, магьа, хъана узу тахсиркар гъахьи. Вари гъуландарин мелзниин алиб узу чакна гъапну к1ури, узкан гиран ап1ура (булагъдиккна, хлик ек1вра ади, Агъахан гъюру).
Агъахан: (гъирагъдихьнаси) – Йигъну кьабидар, хябяхъган жигьилар – гьаму гьарикк инсанар ккадарди фила шулу? Гьап1рава, мушвахь Фат1имат баб? Чимлин гьарикк дубсу шейт1ан гашу гъабк1ну к1уру айту а ихь абйирин. Уву мушвакк деъну к1ури, шлуб адар. Гъарах ичв хулаз, узу му гьар алдабт1урза ва мушвахь ц1ийи тукан дивурза.
Ф.-баб: - Увуз му гьаци гьарт1ан даршул, Агъахан, хъа узуз ва хайлин ихь гъуландариз му
гирами йишв ву. Ярхла рякъюз гъягърур, гьаму гьариккна дуфну, гьаувал, ярхлаан гъюрур
гьамушвакк къаршуламиш ап1увал ихь гъуландарин аьдат дубхьна, чан гьялнаъ гъибт му гьар. Тукан тикмиш ап1уз жара йишвра адарди дар.
Агъахан: - Гьаци аьдатар тамам ап1ру заманара ву гьа гъи. Гьап1ру аьдатар? Узу, пул
тувну, гьаму йишв тукан дивуз масу гъадабгъунза, гьаму йишара, гьарра, уву деънайи гьаму скамейкара гьамус йиздар ву, йиз хусусият. Ужуб гафниинди к1уразавуз: гъарах ичв хулаз, дархьиш…
Ф.-баб: - Пагь! Уву узуз гуч1ар ккаъри! Мушвахь уву фици тукан дивруш, лигидиза! (Хъял кади гъедергуру).
Агъахан: - Лигидихьа! Уву му гьарикк деъну к1ури, яв Аьдул армияйиан гъидар, дугъу матишкка гъадагънайиб вари гъуландариз аьгъя.
Жейран: (кьял`ин гварра алди, багхьан гьудуч1вури) – Матишкка дар, Агъахан ими, чпин
командирин риш ву.
Агъахан: - Узуз дурар вари саб вузуз.
Ф.-баб: (кюкдихъ хъайи вичун гьарлан хабар алдагъну) – Узу ч1ивиди имиди, му гьар алдабт1уз хьибдарвухьан, Агъахан.
Агъахан: - Гьудуч1в, кьаби кьун! Яв гуннагь гъадабгъури адарза (ек1в за ап1уру). Увусдарин улихь кьяляхъ зигуз узуз Агъахан к1ур! Гьудуч1в к1уразавуз!
Ф.-баб: - Гьудуч1видарза! Гьаму гьарккан узу йиз жилир дявдиз гьаунза, йиз хтул армияйиз гьаунза, гьаму гьарикк дурар къаршуламишра ап1идиза.
Агъахан: (хъял кади мина-тина лицури) – Му гьарикк уву сарун фужк1а къаршуламиш ап1идарва, кьаби кьун, увухьна кьяляхъ гъюрур фужк1а адар. Гьудуч1в!
Ф.-баб: - Гьудуч1видарза! (Ражабяли гъюру).
Ражабяли: - Фу гьарйир ву? Фу гъабхьну, гъуландар?
Агъахан: - Эгер гьатму кьаби кьун жилижви вуйиш, узу гьарйир ап1идайза, жара саягъ ап1идийза, хъа гьамус тугъан тай хьуз хай даршул.
Ражабяли: (гьариккинди лигуру) – Вагь! Фат1имат, уву гьап1рава мушвахь? Фу гъабхьну?
Ф.-баб: - Агъахандиз гьаму вичун гьар алдабт1уз ккунда, хъа узу гъитидарза алдабт1уз.
Лигуза, думу фицир жилир вуш.
Ражабяли: - Бачук1 улубк1ури к1ури, вари жилар шулдар, ц1ибкьана жилирвал, инсанвал кайири думу вичун гьар алдарабт1ур.
Агъахан: - Увура гьаци к1урава, Ражабяли ими? Гьатрарин абайи яв жамрар ери гъап1у йигъ к1ваълан гъубшнин яв?
Ражабяли: - Думу яв буржи дар. Хъа вичун гьар алдабт1идарва.
Агъахан: - Думу йиз хусусият вуйиз, узу думу йишв масу гъадабгъунза.
Ражабяли: - Шлихьан?
Агъахан: - Гъулан администрацияйин главайихьан. Магьа документра (Ражабялдихьинди гьач1абккуру).
Ражабяли: (килигуру) – Му документ увуз галавайи гъалат1ниинди тувну, Агъахан.
Агъахан: - Гъалат1ниинди тувундар, чаз саб хайлин кьадар пул тувиган, тувну.
Ражабяли: - Дици вушра, му ужуб документ дар.
Агъахан: - Ужуб документ ву, Ражабяли ими. Думу документ хьади, узуз вичун гьарра
алдабт1уз, душв`ин ц1ийи туканра тикмиш ап1уз ихтияр азуз.
Ражабяли: - Гьациб кьувват айк1ан гьаму биц1и кагъзиъ? Гьаму кагъаз хьадарш, вичун гьар алдабт1уз ихтияр адарвуз сарун.
Агъахан: - Уву дюзди гъавриъ ахъва, Ражабяли ими. Думу документ хьадарш, ихтияр адарзуз.
Ражабяли: - Дици вуш… (документ ч1ябгъюру, Агъахан дугъ`ин алархьуру).
Агъахан: - Уву гьап1рава, кьаби кьун? Узу дидихъ пул тувунза.(Мурар кч1ихуру, Ражабяли алдакуру, Агъахандин хил`ан ек1в тадабхъуру).
Ф.-баб: (жаргъну гъюру, ек1в гъадабгъуру) – Дург йихь гьамлин, Агъахан, дархьиш келлейиъ ек1в йивидиза яв.
Агъахан: (гуч1 дубхьну) – Абдал махьан, кьаби кьун. Уву фу вушра ап1арва (гьергру).
Ф.-баб: (Ражабялдиз дихар ап1уру, думу т1урччвуру, амма жаваб адруган, гьарйир
ап1уру). - Вайгьарай, гъуландар, Ражабяли йивну гъак1ну! Хъуркьай, гъуландар!
Ханум: (сулси гъюру) – Фу гьарйир вуяв, Фат1имат баб? Фуж гъак1унва? Вагь, думу ек1в гьап1руб вуяв?
Ф.-баб: (хъял кади) – Яв сулан т1улар гъит, Ханум. Увуз Ражабяли шли йивну гъак1нушра, ек1в шлинуб вушра, гьадмукьан ужуйи аьгъявуз. Му ражну Агъахандихьан дустагъдиккан ккудуч1вуз хьибдар.
Ханум: (алдатмиш ап1ру сесниинди) – Агъахан ярквраз гъягърур вуйи, вичун гьарикк уву гъяркъиган, увухъди зарафат ап1уз ккун гъабхьнийи дугъаз. Ражабяли имийиз ек1в шли гъивнуш, аьгъдарзуз, к1ур. Увуз аьгъявузки, думу чан гафниин дийигърур ву. Узура, узуз фук1а гъябкъюндарзуз, пидиза. Дугъриданна, ек1в гъивнуш, дидик ифи гьаз ктар? Ча ек1в узухьна, жарадариз яв хлиъ ек1в гъябкъиш, ув`ин алап1иди, Фат1имат баб. Юкьуд йисан дявдиъ духьну, гъулаз сагъ-саламатди дуфну, фициб аьжал гъабхьида касибрин. Ражабяли ими гъак1ну, сарун дугъаз кюмек адар, ч1ивиди имбударикан фикир ап1ну ккунду (Фат1иматдиз багахьна гъюру).
Ф.-баб: - Йиз багахьна мягъян, Ханум. Агъаханди увухъди зарафтар ап1ри, уву алдатмиш ап1уз гъузуз, узу набалугъ дарза. Узхъанди узу наан вушра жаваб тувдиза. Эгер увуз Ражабялдин думукьан дерд каш, духтрариз ва милиццйириз телефон ап1ин.
Ханум: - Дюз к1урва, Фат1имат баб, духтраризра, милиццйиризра телефон ап1идиза, узуз
гъябкъюбра ц1аб-ц1абди дурариз ктибтидиза (гьялакди гъягъюру).
Ф.-баб: - Кидибт, кидибт, узуз гъябкъюб ва гъеебхьуб узура пидиза. Йиз хлиъ шагьидвалин шейъ айиз, хъа яв хлиъ фу аяв, иблис? (Ражабялдин багахь деъру) Увуз мициб хаин ляхин гъап1у Агъахан дустагъдиъ итуз гъидритиш, узу Фат1имат баб даришри (ишуру, мушвахьна Гюзелна Фат1имат гъюру).
Гюзел: - Фу гъабхьну, Фат1имат баб? Ич аба гьаз дахъна?
Ф.-баб: - Агъаханди Ражабяли йивну гъак1ну, Гюзел (гьарйир ап1ури ишуру).
Гюзел: (Ражабялдин унт1`ин хил иливну) – Ухди шид абкъин, Фат1имат, кьан мап1ан, аба амриан душна (Фат1иматди шид хуру, машнягъ шид гъюбзиган, Ражабяли ачмиш шулу).
Ражабяли: - Наши думу ***ин бай ху Агъахан?
Ф.-баб: - Гьергну гъушу, хъа ек1в узухь хьмизухь, гьаци вуйиган дугъхьан к1ул ккадабгъуз хьибдар.
Ражабяли: - Узу му ляхин мици гъибтидарза.
Гюзел: - Уву фикрар мап1ан, аба, гъач, хулаз гъягъидихьа, уву рягьятвал гъадабгъну ккунду.
Ражабяли: - Гюзел, увуна Фат1имат хулаз гъарахай, гъуландариз, фук1а гъабхьундар, йипай. Фат1имат дишлади йиз дарман хьади гьаъ, узу хъасин гъидиза (Гюзелна Фат1имат гъягъюру, Ражабялина Фат1имат баб скамейкайиин деъру).
Ф.-баб: - Увуз фук1а гъабхьну хьиди к1ури, юк1в гъут1убк1нийизки, Ражабяли.
Ражабяли: - Аьхиримжи вахтна кми-кмиди амриан гъягъюри духьназа, Фат1имат, бахишламиш ап1ин. Аьбдулинна Фат1иматдин сумчир дярябкъди, кечмиш хьуз ихтияр адарзуз, дарш дустраз узу фу пиди?
Ф.-баб: - Узузра думу месэлайи архаинвал туврадарзуз. Адмийири Аьбдул армияйиъ гъузру, чпин командирин риш швушвди гъадагъна к1уру гафарра адагъна.
Ражабяли: - Мухъугъан думу гафарихъ, чан Бегдиз Фат1имат швушвди тутрувиган, Агъахандин Ханумди хъюлаз адагънайи гафар ву дурар (Фат1имат гъюру).
Фат1имат: - Магьа, аба, яв дарман.
Ражабяли: - Чухсагъул, йиз хтул, дармнихъна шидра аьбкъин (Фат1имат булагъдиккна гъягъюру). Пубси даршул, ухьуз фук1а гъабхьишра, Аьбдулина Фат1иматди чпин уьмрар сат1и ап1уз уву йиз хтулик саб лишан кип, Фат1имат. Дици гъабхьиш, жигьиларин
юк1варра мюгькам, адмйирин гафарра яваш хьиди.
Ф.-баб: - Думу ляхин Аьбдул гъафиган ап1уз ккунди айзуз, увура дици к1уруш, Аьбдулин дадайи, узу хъирсруган, узуз туву гьаму арсран т1ублан хъап1арза йиз хтулин швушван т1убахъ. Гъит дурар ич пайра бахтлу ишри!
Ражабяли: - Амин! Амин! Йиз пайра (Фат1имат гъюру).
Фат1имат: - Магьа, аба, шид, хъа учву фу пай ап1урачва, аба?
Ражабяли: (дарман убхъуру) - Деъ, йиз хтул. Фат1имат бабаз увухъди гафар ап1уз ккунда (чпин кьялаъ йишв улупуру, Фат1имат деъру).
Ф.-баб: - Узуз му гафар Аьбдул гъафиган пуз ккундийзуз, хъа гьамус гьамушвахь гъапишра хай шулу. Ражабяли, узу яв хтул Фат1имат йиз хтул Аьбдулиз швушвди ккун ап1ураза, эгер явра, Фат1иматдинра разивал вуш.
Ражабяли: - Йиз разивал вуйиз, хъа хтули чан жаваб чав туври.
Фат1имат: (начди) – Учву гъапубдиз узура рази вуза.
Ф.-баб: - Гьаму арсран т1ублан сабпи лишан ибшри (Фат1иматдин т1убахъ т1ублан хъап1ру). Бахтлу ишручва, йиз швушв (улар кжикуру).
Ражабяли: (аьлхъюри) – Мугъаз лига, гьамци рягьятди хтулиз швушв хъирсна, хъана ишурира а.
Ф.-баб: - Мурар йиз шадвалин нивгъар вуйиз, Ражабяли. Гьамушвахь Аьбдулра хьайиш…
Ражабяли: - Фикрар мап1ан, гъи-закур Аьбдулра гъиди.
Сягьнайихъан сес: - Аьбдул гъюра! Фат1имат бабан Аьбдул гъюра! (Вичун гьариккна эскрин палат алди Аьбдул гъюру, вари гъудужвуру).
Ф.-баб: - Аьбдул! Аьбдул! Увуз фукьан ккилигнийк1ана узу? Аьбдул! (Гардандиъ архьру.
Ражабялдина Фат1иматди нубатнахъди Аьбдулиз хушгел ап1уру. Фат1имат бабна Ражабяли скамейкайиин деъру, Аьбдулина Фат1иматди вичун гьарикк чиб-чпин хилар дисуру. Сягьнайихъан «Вичун гьари кюкю ачмиш гъап1иган» к1уру мяъли ебхьуру ).
Вичун гьари кюкю ачмиш гъап1иган,
Назнази хъай жигьил швушвси балгуру.
К1ул ис дап1ну риш гьариккна гъафиган,
Дугъан аьшкьну чан к1ван мурад абгуру.
Мюгьтал махьан шуран такабурвал`ин,
Ул мап1ан гьа, думу дагъдин жейран ву.
Уьру шафран вичуз ухшар машниин
Чан адахлу, уьмриинси, гьяйран ву.
Яраб айк1ан ккунивалин жюр`этсиб!
Кьюр жигьилин мухриъ шадвал абхъну а.
Му ришна бай, Ромеона Жульетаси,
Мюгьюббатнан аьшкьну, ц1аси, кархьнайи.
(Сягьна хъябкьру).