Эзендер-Здравствуйте! Вот стихи в стиле современного фольклора на алтай-кыпчакском языке:
Кыскаачак кире с;зим.
Мен 1950 јылды; 18 марттында Кан-Оозы
аймакты; Келей јурттында ак-јаарыкка келип,
бу ла т;р;л јеримде, к;п сабаазын Кан-Оозында
;реед;ленгем де иштегем.
;лгер бичип алтынчы класста; бери
мууканып јадым. Чер;де болып, заочно Горно-
Алтайскта пединстидуны; истфагын т;гезе
;ренип, к;п-к;п иштерде иштеенгем.
;лгерликле калганчы он беш јыл ты;ыда
иштеениш болуп туру. Конкурс-фестивальдарда
да туружып, ;лгер-алкуу-кайларымды эмдиги
;йди; једимдерине тайаанып, видеолоп
интернетте текши к;рг;;зиге тургузып турум
– ол иштеримди к;;нзеп ле сонууркагандар
бойлоры ширтеелезин. Бала-баркага учурлаган
иштер ас эмес.
Ч;мдеелтемни; а;ылузы – алтай тилибисти;
оос б;д;мини; ја;жыккан эп-аргаларын
тузаланып тургамда .
36 37
оны; каай-ја;арлык ч;мдээмэлдигини;
ја;жыгууларыла бичиилгэн)
Алтай тилим
Амыргыдый ;нг;;рин
Агын суулар сыйлаган,
Кизиирэген катуузын
К;к;рттэрдэ; аалынган.
Ал-санааны айтырткан,
Алтай тилим энэмдий;
Билим-билик тааныткан,
Баайлык тилим адамдый.
Эмчэк с;тлэ коожылып,
Кижилэткэн тилим бу;
Эрмэктэнип, куучындап,
Кожо;догон тилим бу.
Тилим к;;зин сананзам,
J;;з;н куштар ;ниндий;
Тилдэнэлэ айдынзам,
Jээк jотконны; ыйындый.
Энэм айткан с;сти мэн
Эмди нээзин солыйтам,
Эт-j;рэктэ таазылын
Эп-jоксынып jээрийтэм ?
Ч;;р; болзо—ч;;р; лэ,
Чийнэ болзо—чийнэ лэ.
Айткан с;зим—аткан ок,
Айлан кэлэр jа;ы jок !
Jа;ар к;;л; алкаантан
Карган энэм—эзимдэ,
Кожо;была айдынтан
Jаан энэм дэ санаамда.
Алкыш с;сти; ойгорын
Акаларым jарттаган,
Jа;ар кожо; jаражын
Jе;элэрим сыйлаган!
Кайран Алтай jаажыдын
Бу тилимлэ ачадым,
Кару - т;р;л улузын
Бу тилимлэ о;дойдым !
38 39
Jайгы jа;ар jа;ылан!
Jараш jиктэр jажарат,
Jаанагандар jиидиркэйт;
Jылу jыбар jабааттыйт,
Jаражайга jарамзыйт.
Jараш jайлуу jэрлэри
Jажаарышкан jаткылайт,
Jэрлэштэрди; jа;ары
Jажылдыкта jа;ырайт.
Jииттэр jаайган jа;арын,
Jаабыр-jа;мыр jааратты;
Jылу jайды; jаражын,
Jалкын-јаалыр jаарытты.
Jакшылыкты; jакшызы:
Jэрлэштэрди; jыргаалы,
Jэ;элэрди; jэ;или,
Jэстэйлэрди; jылгыыры.
J;с jарашты; jаражы:
J;г;р j;ргэн jэрлэрим,
Jалаамалар jэлбиртти,
Jасты; jылу jа;мыры.
Jаажын-jаажыл jойгондор,
Jыштаарыста jайканат;
Jэргээлэшкэн jэрлэштэр,
Jэрибистэ jыргаалайт.
Jадын-j;р;м jакшызы—
J;рэкс;;ни j;м;;ри,
Jамаандыкты; jаманы—
Jабаарлашты; jыбары.
Jараш j;р;;м jааркыны
Jаантайынга jаарыткай,
Jарабасты; jээлбизи
Jэрибистэ jээриткэй.
Jаш j;р;;мд; jииттэрис
Jакшылыкка jаайылгай,
J;р;;мдикт; jоныбыс
J;с jылдарга jажаагай.
Јэбрэн јарааш јэрлэрис
Јаантайын јаарангай,
Ј;рг;;лэген јондорыс
Јилбииркэлэп ј;;рлэгэй.
Ј;р;м јолы јылдарла
Јаайымжыгып ја;арлан,
Јээдимдэрис јэ;;;лэ
Јэрлэштэрди јыргааткын!
40 41
(Подстрочник в личном исполнении. Стихи
написаны на алтай-тюрском языке в
классическом фольклорном стиле)
Jайгы jа;ар jа;ылан!
Лейся лучшая летняя!
Jииттэр jаайган jа;арын,
Песню начатую молодыми
Jаабыр-jа;мыр jараатты;
Подхватил летний дождь;
Jылу jайды; jаражын,
Милую летнюю красоту
Jалкын-јаалыр jаарытты.
Озарила молния святая.
Jакшылыкты; jакшызы:
Самое из лучшего:
Jэрлэштэрди; jыргаалы,
Праздник души земляков,
Jэ;элэрди; jэ;или,
Легкость снох и сестёр,
Jэстэйлэрди; jылгыыры...
Зятьёв проворных…
Jараш jайлуу jэрлэри
Разноцветье летников
Jажаарышкан jаткылайт,
Возобновилось вновь,
Jэрлэштэрди; jа;ары
Песня радости земляков
Jажылдыкта jа;ырайт.
Смешалась с зеленью, разнеслась.
Jараш jиктэр jажарат,
Луга милые зеленеют,
Jаанагандар jиидиркэйт;
Пожилые молодеют;
Jылу jыбар jабааттыйт,
Ветерок подмазывается
Jаражайга jарамзыйт.
К девкам, ласкается.
J;с jарашты; jаражы:
Красота ста красот:
J;г;р j;ргэн jэрлэрим;
Босиком избеганные места,
Jалаамалар jэлбиртти;
Ленточки сакральных мест,
Jасты; jылу jа;мыры.
Теплота весеннего дождя.
Jажын-jажыл jойгондор,
Пихты вечнозелёные
Jыштарыста jайканат;
В глуши таёжной шумят;
Jэргээлэшкэн jэрлэштэр,
Парочки влюблённые
42 43
Jэрибистэ jыргаалайт.
Не ходят-плывут.
Jамаандыкты; jаманы—
Зло всех взятых зол--
Jабарлашты; jыбары;
Сплетень чехарда,
Jадын-j;р;;м jакшызы—
Жизни повседневняя доброта--
J;рэкс;;ни j;м;;ри.
Поддержка сердцем горящих.
Jараш j;р;;м jааркыны
Пусть жизни красота
Jаантайынга jаарыткай,
Вечно нам путь озаряет,
Jарабасты; jээлбизи
Нечисть проклятая
Jэрибистэ jээриткэй.
Пусть уходит прочь.
Jаш j;р;мд; jииттэрис
Которые на пороге жизни
Jакшылыкка jаайылгай,
Дай Бог вам широких путей,
J;р;;мдикт; jоныбыс
Наши люди- жизнелюбы
J;с jылдарга jажаагай.
Пусть проживут долгие года.
Јэбрэн јарааш јэрлэрис
Древняя отчая Земля,
Јаантайын јаарангай,
В лучах славы воссияй!
Ј;рг;;лэген јондорыс
Братья-сёстры—одна семья,
Јилбииркэлэп ј;;рлэгэй.
Вам дружбы и счастья желаю!
Ј;р;м јолы јылдарла
Жизни путь годами
Јаайымжыгып ја;арлан,
Становись песней длинной,
Јээдимдэрис јэ;;;лэ
Дела наши победами,
Јэрлэштэрди јыргааткын!
О, Боже, завершай!
44 45
Кышкы к;лд; кууларга
Кажааймалган кыш кэлип,
К;п;лдээдэ каарлады;
Кырлар каарла кумыынып,
Каалы; к;рткэ кэптээлди.
Кэнэтийин каай-алкуум
Кандый коркыш кайнады,
К;;к;м-к;;р;м кожо;ым
Кызыл каным кайнатты.
Койоноктор кызыынып,
Кайа к;рб;й качкылайт;
Кышкы к;ндэр кыскаарлап,
К;ннэ; к;нгэ калааптыйт.
Кызычактар—кыйгыда,
Качаалары—кызылда,
Кышкы каарда, кайкаалда—
Каткычаактар каткыда…
Куйуундылык кы;ырап,
Келиндерди колтыктайт;
Кайран к;;р;м карайлап,
Кышты; к;нин кирээлэйт…
Кээјинэттий к;;р;мим
Кунуугышка кийдирди,
Кышкы к;лд; кууларым
Кур-к;ксимди куйбуртты.
К;;к;;лдэшкэн к;;ктэргэ
Кайнап кэлди кунуугым,
К;ски к;м;ш к;ндэргэ
К;;ним к;чти, к;зээлим…
К;ктамандар, кандыктар
К;ст;римгэ к;р;нди;
К;к;;ктиктэ кушкаштар,
Кожо;-коому к;;ј;тти…
Кууда;дылык к;;гилэ
Куулгазынды куйулттат;
К;ктамандар к;нэттэ
Кандыктарда; кэмзинлэйт.
Каамык куштар кожо;до
К;;ркийлэрин к;;китлэйт,
К;г;;р;шкэн кырларда
К;г;;лт;рим кээрилэт.
Кэмзиингээнд; к;р;шлэ
К;н-чэчэктэр к;рг;лэйт,
К;;нзэмэлд; каайыла
Куйуун к;;зин курчуудат.
Куйуундылык коойылып,
46 47
Каайаларды кээмирэт;
Кэй-кээбизин кумуунып,
Кээлиндэрди кармаадайт…
Куулгазынду кээ; каайым
К;к-айаста кайылды,
Кажаайышкан кууларым
Кан-Алтайды кээркэтти.
Кышкы к;лд; кууларга
Лебедям зимнего озера
(Подстрочник)
Кажааймалган кыш кэлип,
Белоликая зима наступая,
К;п;лдээдэ каарлады;
Щедро снегом засыпала;
Кырлар каарла кумыынып,
Горы тепло укытываясь,
Каалы; к;рткэ кэптээлди.
Сугробами запасались.
Кэнэтийин каай-алкуум
Нежданно вдохновение
Кандый коркыш кайнады,
Забурлило не с проста,
К;;к;м-к;;р;м кожо;ым
Загадочное песнопение
Кызыл каным кайнатты.
Заворожило меня.
Койоноктор кызыынып,
Зайчшки от моего озорства
Кайа к;рб;й качкылайт;
Бегут без задних ног,
Кышкы к;ндэр кыскаарлап,
Дни всё короче и холоднее
48 49
К;ннэ; к;нгэ калааптыйт.
Становятся, становятся всё злей.
Кызычактар—кыйгыда,
Девчонки в крике звонком
Качаалары—кызылда,
С румяной на щеках,
Кышкы каарда, кайкаалда—
На снегу чудотворном
Каткычаактар каткыыда…
Невзирая на мороз…
Куйуундылык кы;ырап,
Метели струнами звеня,
Келиндерди колтыктайт;
С молодухами заигривают;
Кайран к;;р;м карайлап,
Озорстао наше неугомонное
Кышты; к;нин кирээлэйт…
Дразнят зимний день…
Кээјинэттий к;;р;мим
Вдруг моё чудачество
Кунуугышка кийдирди,
Причалило к печали,
Кышкы к;лд; кууларым
Голоса зимующих лебедей
Кур-к;ксимди куйбуртты.
Разбудили во мне весну.
К;;к;;лдэшкэн к;;ктэргэ
По кукующим кукушкам
Кайнап кэлди кунуугым,
Закипела тоска ,
К;ски к;м;ш к;ндэргэ
Золото дней осенних
К;;ним к;чти, к;зээлим…
Запленило душу мою…
К;ктамандар, кандыктар
Подснежники весенние
К;ст;римгэ к;р;нди;
Вырисвались в моих глазах;
К;к;;ктиктэ кушкаштар,
Песня птиц в куковании
Кожо;-коому к;;ј;тти…
Во мне музыку завели…
Кууда;дылык к;;гилэ
Сероцветье зеленью
Куулгазынды куйулттат;
Дурманит вокруг;
К;ктамандар к;нэттэ
Цветы ранние друг друга
Кандыктарда; кэмзинлэйт.
Краше и нежней.
50 51
Каамык куштар кожо;до
Птицы в песнопении
К;;ркийлэрин к;;китлэйт,
Выбирают невест,
К;г;;р;шкэн кырларда
На синеватых склонах гор
К;г;;лт;рим кээрилэт.
Голубые плавают облака.
Кэмзиингээнд; к;р;шлэ
Взглядом стеснительных дев
К;н-чэчэктэр к;рг;лэйт,
Стародубки поглядывают,
К;;нзэмэлд; каайыла
Как сказкой сказителя
Куйуун к;;зин курчуудат.
Убаюкивает ветер весенний меня.
Куйуундылык коойылып,
Торнадой весннее веселье
Каайаларды кээмирэт;
Скалы точит,
Кэй-кээбизин кумуунып,
Распутством похмелье
Кээлиндэрди кармаадайт…
Молодочек тревожит…
Куулгазынду кээ; каайым
Жар-птицей моё стихопение
К;к-айаста каайылды,
Исчезло в небе голубом,
Кажаайышкан кууларым
Лебедей белое скопление -
Кан-Алтайды кээркэтти.
Алтая чудное мгновение.
Чыккан к;ни;лэ!
Сэни чыккан к;ни;лэ,
Чыккан к;ни;лэ уткууйдым!
Су-каадыкта; к;;нзэйлэ,
Чэчэктээрим сыйлаайдым!
С;;ш оодын чаагала,
Каару сэни алкаайдым!
С;;мји, јээдим алды;ла
Кэчпээзинэ б;дээдим!
Чэчээктэгэн ј;р;;ми;
Чогы ;ч;п, о;боозын,
Јайаалталу саалымы;
Јаажын-чакка ;чп;;зин!
52 53
С;;мјиликт; тэлкээмдэ
Кайкаалыкта јурттаагын,
Солоо;ылык ырыста
Каайып учкын, шу;уугын.
Јайаалталу саалымы;
Јаажын-чакка улаалзын.
Јозоок боолып ј;р;;ми;,
Јэр-Алтайда мактаалзын!
Аалын јолы; аачылзын,
Кийин јааны; коорылзын.
Алтайы;ла омооркон,
Кудайысла мактаангын!
Чыккан к;ни;лэ сэни,
Чыккан к;ни;лэ!
Алкууларым
Алкууларым—ак куулар,
Ак-айасла учлагар.
Алкыштарым—шуургандар,
Ак ийдээлэр шуурдырар!
;н сээритбэс к;;к ;нин
;лгэрлэрим аалынгай,
;з;л калган б;р ыйын
;н jогына; таакыгай.
Сэн укпаган с;ст;рим,
С;зим jокто; угулгай;
Сэн jогы;да айтканым
Сэгэ, к;;ркий, томылгай!
***
Ак чаазынга салганым
Ал-санаа;га jарагай,
Алкааганду ;лгэрим
Алтын-сыны; jе;илткэй.
J;р;мдикт; к;;нзэлим
J;рэги;ди с;;ндиргэй,
Jакшылыкту ч;мдээжим
Jамандыкты кыйыыткай.
К;к чаазында сыйымна;
К;;г;с оойы; куйуулгай,
К;;нзэлгэнд; с;зимнэ;
К;;зи; ооды чаагылгай!
Алын jолы; элбээзин,
Кийин jаны; курчаалзын;
Алтайы;ла оморкон,
Кудайысла мактаангын!
54 55
А.С. Пушкин
К***
Элэс эдип алдымда
К;;р;н келгэн сэн эди;,
Ээлэ;дэлген jарашла
К;;зим оодын чаагылтка;.
Тээмэй ээрик кэчирэ
Эстэ арткан айтканы;,
Тургаак ;йл;р ;тк;рэ
Эркэ к;рг;н к;ст;ри;.
Jылышлаган jылдарла
Амадуулар таркаады,
Jылыйылган ижээмjилэ
Аалкы бойы; ундулды.
Кара;ууйлык аабында
Каайран к;ндэр ;тл;г;н,
Каарыгыш таабында
Кызу с;;жим кыйналган...
Куудым ойто ойгонды,
Сэни база к;рг;мл;.
Куулгазынду jарашты
Соонуркайдым ойто ло.
J;рэк с;;шт; согыжы
J;р;мимди jа;ыртты.
Jаарык ойто ачылды,
Jаштар, с;;ш тэ коштоолды.
***
Ээлгир-эпт; кыймыыгы;—
Ша;кыларлу кайы;дый,
Токынаалу айтканны;—
Шымыранган аржандый.
Сэгэ, к;;ркий, ээзи;гэ
Нэни сыйлаар— билбэйдим;
Айса болзо, к;;ни;гэ
;лгэр jараар—ч;мдэйдим.
К;ст;ри;ди, к;;ркийим,
Кандый сыйым с;;ндирэр;
Санаам jэткэн с;;гэним,
С;;жим качан айланар ?
***
56 57
J;рэгимдэ чэчэктэр
Jайкааныжат кунукта,
Jаскы jылу э;ирлэр
Jылышкыылайт ээриктэ.
Jа;ыс сэнлэ j;рэгим,
Чынынча ла, ачылган;
Сэн баары;ла j;р;мим
Чэчэктэргэ к;;м;лгэн.
Эру-jымжак к;;р;жи;
Тожо; ;йим каайылткан,
Араай-jылуу с;ст;ри;
;з;;гимди изииткэн.
Алып j;р дэп, ээзи;гэ,
Ч;мдээгээмди сыйлайдым;
Аалыс-аалын jолы;га
Чийнээлэрди jайаадым !
***
Кара к;ст;р чоктоорын
Каруузышта чаагылтса;,
Карлаагаштый кабагы;
К;л;;мjидэ оойнотсо;.
Ак колы;ла jаа;ыза;-
Jэткэлэрим jаны;га;
Аадым аадап кычырза;,
Jок дэбэзим тушташка.
Имдэп ийзэ;, кийни;нэ;,
Алаатыбай барарым,
Икиилидий ;ни;ни;
Аагынында j;;зэрим.
Кара к;ст;р jаштарын
К;рг;спэгин, к;;ркийим;
Кызуу с;;шти; с;ст;рин
Кысканбагын, сыргаалjым !
***
Канча jылдар баажында
К;;р;штэнис jа;жыккан,
J;рээгисте, с;;жистэ
J;з;;н-чэчэк чаалдыккан.
;й ;д;;жи, кээзиктэ,
Тура т;жэ бэргэндий,
;йк;;лишкэн санаада
Тургаактадып калгамдый.
58 59
Эмди сэни; кайдаа;ды
Сэр;;н ээзин jэтирбэйт,
Эзен-амыр j;ргэ;ди
Сэзээтэним сэстиртбэйт!
…Эзэнимди сэн билип
Токунаайды;, байала.
Ээригишти койылттып
Тымыып калды; кайда да.
;з;;гимди с;;ш оды
Эмдигэ лэ изидэт,
;р; jылдыс чоктооры
Эрет;;мди к;йб;рттэт !
***
Кэм дэ сэнлэ jолдошсо,
Jол-jоорыгы; к;нд;;кбэс.
Кэлэр та;дар jаарытса,
J;рэк-бууры; ээрибэс.
К;;н-санаа;, билэрим,
Jа;ыс мэнлэ тынданат.
Каруузыжым чачпайдым--
Jылуу тушташ сакуулайт.
Бирдэ эмэс j;р;мис,
Бис эк;;ни чааксыдат;
Jа;ыс jолду саалымыс
Jастырууда кыйналат !
***
Ээригишкэ, айса, сэн
Шаайып калды;, к;;ркийим?
Эркэ к;ст; эртэ т;н
Ширэп калтыр, с;;гэним.
Эш лэ болзо—болзынып,
Айса болзо, отуры;;
Эртэнгигэ ижэнип,
Амадуу;ды саалбайды; ?
Сакылтаалу салымы;
Качан бирдэ с;;нгэй нэ,
Санаа- к;;ни; салганны;
Каруузыган кэлгэй нэ?!
***
60 61
Сэрээм салган болоры;,
К;рг;н jа;ыс к;;ркийим ?
Сок-jа;ысты к;;нзэжи;
Качан токтоор—сурайдым ?
Эш бэдрэл; сы;аарга,
Айса, туштап сэн калган;
Эрик jокты; таабына
Алдыртты; ба, канайтты; ?
J;рэгимни; ээжиги
Сэгэ ачык, эмдигэ;
Jайды; jылуу т;ндэри
Сандырадат б;г;;нгэ.
Ороойтыжым jэткэлэк,
Ойто тушташ саакыйдым;
Озоогызы— о;гоолок,
Оно; сэгэ б;дээдим !
***
;лгэримди сыйлазам,
С;;нэри; бэ, к;;ркийим;
К;;н-санаамды айдынзам,
Аайлары; ба, ;;рлэжим ?
;лэшкээни — амтаамду,
Амадаагамды бэргэйнэ; ?
Б;г;н санаам –- алаа;зу,
Амырымды быскайнэ; ?
Сэн
Аркы jокто; калаа;ы
;йл;р мэгэ сыйлага;,
аймаашталбас соло;ы
;;д;;рин дэ туттыртка;.
Jалкындардый jалттылдап,
;тк;н ;йл;р эзимдэ;
jонjолойдый чэчэктэп,
;чк;н к;ндэр т;жимдэ...
Алтын-Каазык jылдыстый,
амадуумда турады;;
аскын-тоскын турнадый,
аадым аадап jайнайды;.
Аайланайын, чолмоным,
алтайы;ды адаза; !
Аарып-чылап кэлгэжим,
алтын-сыным сыймааза; !
***
62 63
Jаманымды таштап к;й—
Jастыргамды о;доодым.
;кт;;нг;мди ;шт;;б;й,
;тк;р к;;йгин—сурайдым.
Сэн дэ мэни качан да
Бу мынайда сурага;.
Jок дээримдэ, ол тушта,
База-база jайнаага;...
Эмди оорой болгоончо,
Б;д;р jаадым санаа;ды.
Алын j;р;;м jэткэнчэ,
Актаар турум аады;ды!
Сэн ээзимдэ
Ээр;-эркэ к;ст;рл;
Кызычагаш эзимдэ,
Ээриндэри каткылу
Экэм мэни; санаамда.
К;;нзэк-каару с;ст;ри
Кайкаткан эди с;;жилэ;
К;рэ;-к;рг;;л чачтаары
К;;р;н кэлэт эмди лэ.
Эмди, байла, сэн мэндий
Jажап калган j;рэди;,
Эртэ jашта с;;ш-сысты,
Эр бойымдый, т;жэйди;?
Эркэ-эр; к;;р;шт;
Jаш туштарым эзээлэт,
Эриигиштэ с;;н;шт;
Jастыраалар кычырат !
Экэм
Элим-jоным ортоодо;
Талдаап алган к;;ркийим;
Э; лэ jараш jараашта;
Таабып алган экэйим.
Э; с;рл;;ни; артыгын,
J;рэгимлэ ылгаагам;
Эркэ-эр; чыраайын,
J;с кыстаарда; бэдрээгэм.
Эмди сэнлэ, с;;гэним,
J;р;;мимдэ с;;нэдим!
Э; лэ кааруу с;ст;;рим-
Jа;ыс сэгэ, кэлтээйим!
64 65
Јайнуу-алкуум
Эткэн кэрэк салтарын
;з;;-таарый билбэгэм,
Ээбир кэлэр буруузын,
;;рэм, экээм, сэспэгэм.
К;ч;ркээгэмди,
Ты;ыыгамды
Аалынадым;
Јастыргамды,
Јаманымды таштап к;й,
К;;ркийим!
С;ст;римни; коронын,
Колдорымны; јылгыырын
Јастыра дэп о;додым…
Т;кк;н к;ст;р јаштарын,
Т;нни; аскан уйкуузын
Јайнуу-алкуум т;зээтсин.
К;ч;ркээгэмди,
Ты;ыыгамды
Аалынадым;
Јастыргамды,
Јаманымды таштап к;й,
К;;ркийим!
Сэн ээзимдэ
(Юрий Водянов аайынча)
Кан-Оозыны бир эдип,
Ижээ;гэмди јоктойдым;
Тристан с;;жин ээзээнип
Изольдамды бэдрэйдим.
;з;; тыныш јотконын
Ол ;йл;рд; мен сээскэм,
;нг;р кысты; айтканын
Ол туштарда кайкаагам.
;йл; кожо саалымыс
Ыраашканын сэзээдим,
;; тарттылган шыркаабыс
Јазылбаган—билэдим…
Ј;р тэ калзам, санаамда
Баштапкы с;;ш арткалар.
Ј;рэк сокпой барза да,
Буурым сэгэ каарыгар.
66 67
Эjэ-сыйын байрамы
Jылу к;нгэ мээрэтип,
Мээстэр к;н;; ачылат;
Jолдо суучак шоркырап,
Мыйры;-тэйри; биjэлэйт.
Ташты; тана чэчэги
Тулаан айда jаайылар,
Эjэ-сыйын байрамы
Элди-jонды с;;ндирэр.
Jараш jаскы чэчэктий,
К;л;;мjилэр jаайылгай;
Jасты; эркэ к;ниндий,
К;;н-санаалар чаалыгай.
Тэ;ис болгон с;;мjидэ
Таарыныштар каайылгай,
Энээзиштэ, jаажышта
Эркэ с;ст;р айдылгай.
Энэм с;;нтэн байрамда
Уткуулдарым ;лээрим,
Эjэ-сыйын jыргалда
Уучы jокто; с;;нэрим.
Jараш jаскы чэчэктий
Чэчэктэгэр, эjэлэр!
Jажын-jажыл м;шт;рдий
Чинээркэгер, сыйындар!
Эjэ-сыйын байрамга
Уучы jокто; с;;нэдим,
Эркэ-каару улуска
Уткуулдарым сыйлайдым!
Сэгис мартты; байрамыла!
Jасты; тана чэчэги
Тулаан айда jаайылат,
Jэ;кэйэктэр байрамы
Тэкши-jараш башталат.
Энэлэрлик jыргалда
Уучы jокто; с;;нэдим,
Энэм с;;нтэн байрамда
Уткуулдарым ;лэйдим!
Jараш jаскы чэчэктий,
Чэчэктээзин j;р;мээр!
Jажын-jажыл м;шт;рдий,
Ч;мээркэзин саалымар!
Кэлиндэрлик jыргалла
68 69
Акту к;;ннэ; уткууйдым!
К;ксим кээ;ит алала,
Ак-јаарыкты алкаайдым!
Тэлээкэйдэ бу байрам
Энэликке учурлу,
Тын-к;г;стэ бу к;;р;м
Ээлэбэйтэн таамырлу!
Кызычактар байрамыла!
Ташты; тана чэчэги
Тулаан айда jайылар,
Кызычактар байрамы
К;л;;мjилэ башталар.
Тэ;ис болгон с;;мjидэ
Таарыныштар каайылар,
Туш та jуук та ;;рэлэ
Туштажуулар ;;ж;;гэр.
Эjэ-сыйын jыргалга
Учы jокто; с;;нэдим!
Эркэ-каару улуска
Уткууклдарым ийэдим!
8 мартла!
Jаскы тана чэчэктий,
Чэчектэгэр, эjэлэр!
Jараш-оошкы маралдый,
Ч;мээркэгэр, сыйындар!
70 71
Тэ;ис болгон с;;мjидэ
Таарыныжуу каайылгай,
Энээзиштэ, jаажышта
Эркэ с;ст;р айдылгай!
Койонок дэп чэчэктий,
К;л;;мjилэр jаайылгай;
К;к-тамандый, кандыктый,
К;;н-санаалар чаалыгай!
Юрий Водянов аайынча:
Алтын-К;л
Кыска ј;р;м јолында
Биске омок сыйлаады;,
Кэлэр јаскы тушташка
Б;д;мјии;ди каамысты;…
Узун кышты; т;ниндэ
Санаан турза; бистэрди,
Учуп ј;ргэн кууларла
С;нээлэрис кубуултса;.
Аай-Јаражай Алтын-К;л,
Сэндэ артты с;;жибис;
Ай јунунган кайкаамыл,
Сэдээ;и;гэ алдырттыс.
Ч;рч;к јэри-талайы
Ј;рэгистэ арткалды;,
Ча;кыр Алтай јаражы
Ј;р;мисти оойлотты;.
Ч;мээркэшкэн толкуулар
Ш;;лтэлэрис чайпаады,
Ч;мдээмэлд; кожо;дор
Шакпырттаарды тымыытты.
Аай-Јаражай Алтын-К;л,
Сэндэ артты с;;жибис;
Ай јунунган кайкаамыл,
Сэдээ;и;гэ алдырттыс.
Кээлингэ
К;ст;ри;ди к;р;л;,
Билип ийдим санаа;ды;
Куучыны;ды ши;дэйлэ,
Болгооп алдым к;;ни;ди.
Кээлинэшти; к;;зинэ;
Мэгэ нэ дэ каамылды,
Кимиирэгэн с;;зинэ;
Му; јылдыстар чаачылды.
М;ш баажында кузукка
Канай јэдэр, уурзынбай;
Ма;заарышту санаага
Каарыкпазам канайткай?
72 73
Кээлинэшти; к;;зинэ;
Мэгэ нэ дэ каамылды,
Кимиирэгэн с;;зинэ;
Му; јылдыстар чаачылды.
Тайга баажы кычырат—
Канай барар, к;;ркийим;
Т;ндэ уйку астыгат,
Кэм буруулу—кайкайдым.
Кээлинэшти; к;;зинэ;
Мэгэ нэ дэ каамылды,
Кимиирэгэн с;;зинэ;
Му; јылдыстар чаачылды.
Лезгинкалий мэнилэ
Бут баажыла бийээгэ
Ээзин кэпт; чыккэлзэ;,
Бу к;рээни ээбирэ
Ээлгирлэнип айланза;.
Илбизиинд; кыймыгу
Јэрлэштэрди кычырат,
Ичибистэ сандыруу
Ј;рэктэрис оойлодот.
Куйундалган ал-санаа;
Бу бийээдэ; артпагай,
К;й;п турган к;ст;ри;
Бойдо;дорды чаагылткай.
Илбизиинд; кыймыгу
Јэрлэштэрди кычырат,
Ичибистэ сандыруу
Ј;рэктэрис оойлодот.
Јоткондоолгон бијээгэ
Сыргаалјы;ды экэлзэ;,
Јиргиндээлгэн оойынга
С;;гэни;лэ к;м;лзэ;.
Илбизиинд; кыймыгу
Јэрлэштэрди кычырат,
Ичибистэ сандыруу
Ј;рэктээрис оойлодот.
74 75
Лезгинкалий мэнилэ,
С;;ген мэни; к;;ркийим!
Лезгинкалий мэнилэ,
Санаа салган экээмим!
Лезгинкалий мэнилэ,
Лезгинкалий!
Юрий Водянов
Альпинистам Белухи
(Под моей редакцией)
Над Белухой луна,
как волшебница сна,
освещает она
альпинистов приют.
Только нам не до сна,
кедры в клочьях тумана,
лишь вершина видна-
вот и весь наш уют.
Припев:
А завтра восхождение,
лавины впереди,
не жди там снисхождения,
пощады там не жди.
И лишь в одном спасение,
что рядом в связке друг,
спортивное везение,
да вбит надежно крюк!
Догорает огонь,
нам в палатке не спится,
да серебряный конь
ест траву под луной...
Млечный путь- только тронь-
на руке заискрится-
как межзвездная бронь,
что вернешься домой.
Василий Бэлэк
Поиски любви
(По Юрию Водянову)
Брожу без дела по Усть-Кану,
смотрю в знакомое окно,
знаю, увидеться Тристану
с Изольдой, увы, не дано .
«Годы детства ушли безвозвратно,
так зачем же ищу я тебя?!» —
ночью эхо кричит многократно,
между гор отражаясь, звеня.
76 77
Время лечит, мы взрослыми стали,
я женат, у тебя есть семья.
Наша встреча случится едва ли,
так зачем же ищу я тебя?!
Уйду я, судьбой недовольный,
дождик с горя закапает с крыш,
да на берег нахлынет невольно
ко всему равнодушный Чарыш.
То время кануло в бездну—
я живу ни кого не виня,
так зачем же я жду постоянно,
что ты снова окликнешь меня?!
Сэн эзимдэ
Помню тебя
(Подстрочник)
Кан-Оозыны бир эдип,
По Усть-Кану блуждая
Кэмди дэ мэн јоктойдым;
Кого-то ищу, страдаю;
Тристан с;;жин ээзээнип
Любовью Тристана сгорая
Изольдамды бэдрэйдим.
Изольду свою ищу.
;з;; тыныш јотконын
Горячего дыхания бурю
Ол ;йл;рд; мен сээскэм,
В те времена я постигал,
;нг;р кысты; айтканын
Голос звонкий любимой
Ол туштарда кайкаагам.
Всю душу мою расплескал.
;йл; кожо саалымыс
Со временем судьбы
Ыраашканын сэзээдим,
Разошлись. Понимаю…
;; тарттылган шыркаабыс
Затянувшиеся рубцы
78 79
Јазылбаган—билэдим…
Ноют…Страдаю!
Ј;р тэ калзам, санаамда
В памяти, по уходу,
Баштапкы с;;ш арткалар.
Останется первая любовь;
Ј;рэк сокпой барза да,
Да пусть сердце остановится,
Буурым сэгэ каарыгар.
Останется моя к тебе любовь.
Ю. Водянов аайынча:
Чуй јолы
Туруйналар Эрэ-Чуйла,
Јол ;ст;лэ учкылайт,
Тэмир аттар чумаакла
Јэргээлэжип сунгуулайт.
Кэткииндэрди; кожо;ы
Јаажын-чакка арт калды,
К;л;с;л;р таабыжы
Ј;регимгэ ;т каалды.
Темир адым-Аргымак,
Сыгырышту учурттат;
Тожоо;дуга јол-јоорык
Сыныыкпаста; к;нд;;гет.
Ч;;й;лишкэн јолдорым
Јаантайын ла с;;ндирэт.
Чуй јолында к;ндэрим,
Ј;р;м кээ;ин кайкаадат.
Ал-санаалар јаарыжып,
Ак-айаска былаашлайт;
Алтын-сыным је;илип,
Алкыштарым аадылттат…
Темир адым-Аргымак,
Сыгырышту учурттат;
Тожоо;дуга јол-јоорык
Сыныыкпаста; к;нд;;гэт.
Jайгы jа;ар jа;ылан!
Jараш jиктэр jажарат,
Jаанагандар jиидиркэйт;
Jылу jыбар jабааттыйт,
Jаражайга jарамзыйт.
Jараш jайлуу jэрлэри
Jажаарышкан jаткылайт,
Jэрлэштэрди; jа;ары
Jажылдыкта jа;ырайт.
80 81
Jииттэр jаайган jа;арын,
Jаабыр-jа;мыр jааратты;
Jылу jайды; jаражын,
Jалкын-јаалыр jаарытты.
Jакшылыкты; jакшызы:
Jэрлэштэрди; jыргаалы,
Jэ;элэрди; jэ;или,
Jэстэйлэрди; jылгыыры.
J;с jарашты; jаражы:
J;г;р j;ргэн jэрлэрим;
Jалаамалар jэлбиртти;
Jасты; jылу jа;мыры.
Jажын-jажыл jойгондор,
Jыштарыста jайканат;
Jэргээлэшкэн jэрлэштэр,
Jэрибистэ jыргаалайт.
Jадын-j;р;м jакшызы—
J;рэкс;;ни j;м;;ри,
Jамаандыкты; jаманы—
Jабарлашты; jыбары.
Jараш j;р;;м jааркыны
Jаантайынга jаарыткай,
Jарабасты; jээлбизи
Jэрибистэ jээриткэй.
Jаш j;р;;мд; jииттэрис
Jакшылыкка jаайылгай,
J;р;;мдикт; jоныбыс
J;с jылдарга jажаагай.
Јэбрэн јарааш јэрлэрис
Јаантайын јаарангай,
Ј;рг;;лэген јондорыс
Јидбииркэлэп ј;;рлэгэй.
Ј;р;м јолы јылдарла
Јаайымжыгып ја;арлан,
Јээдимдэрис јэ;;;лэ
Јэрлэштэрди јыргааткын!
Эзээним ийэдим
К;к-ча;кырлык ыраакта;
Эзээнимди ийэдим,
К;;ж;никбэс с;;жимни;
Экпининдэ учадым.
Аай-канатту санаамла
Амадуумды к;;ст;йдим,
Аргымактый к;;нимлэ
Ак с;мээрлэр ажаадым.
82 83
Эм-jа;ыла айтканым,
К;;ркий, сегэ эбелэр.
Эрикчээлд; тынганым
К;ст;ри;гэ к;р;;нэр.
Айдып ийгэн с;ст;рим
Ак-айасты ;д;;р;р,
Бичий соккон ;лгэрим
Боочыларды аж;;р;р.
Jажыдымды ачийзэм,
Jамандадып алгайнэм;
Jажыргамды чыгаарзам,
Jабарлашта; к;йгэйнэм ?
Агын-чэгин айдыйзэм,
Аайлары; ба, каткырбай :
Угулбаанын угуссам,
Угары; ба, унчукпай ?
Чыдашпазым чыдаажып,
Отур калзам кайткай нэ;
Чаак чыгары айаадап,
Онтожымла ;тк;й нэ ?
Эки кижи билгэнин—
Jажыт эмэс дэжэтэн,
Эки кулак укканын—
Jаактар тудуп албайтан.
Узун тил—
Мойын буур,
J;г;р;ги—
;л;м куур !
«Шаршэ ля фам!»
«Шаршэ ля фам!»- деп айдып,
J;р;мисти j;рэдис;
Шыраалашты изээдип,
Jаалыбысты аладыс.
Эр бойысты; jолысты
К;зиибислэ талдайдыс,
Эш-бараанга jарашты
К;рб;ст;; л; табадыс.
О, Кайраакан, j;рэкти;
С;зин лаптап укпайдыс;
Озолдыра санааны;
Суунугарын билбэйдис...
«Шаршэ ля фам!» да болзо,
Шыраа;кайлан j;рэктэр;
С;;ш соккор болзо до,
Саалымысты кичээктэр!
84 85
Jэ;;; - К;нни; байрамы
Т;р;л учун Улуу Jууны;
Б;г;н сызы сэзиилэт,
Т;р;л учун Jэ;;;ни;
Баатырлыгы эзээлэт.
Кызыл Мааны бу к;ндэ
Рейхстаг ;ст;н кээркэткэн,
Ый - сыгытта, с;;ништэ
Албатылар jыргаган.
Фашисттерге баштааткан,
Германия jэ;дирткэн;
Тэлээкэйди баазынтан,
Умзаныш та jайраган.
Jэ;;;лэнтэн ийдээни
Т;р;л с;;ж; чаагылткан,
М;;к;;лэнгэн Jэ;;;ни
Бирлик санаа экэлгэн.
***
Кайран Jэ;;; байрамын
Тэкши jоныс jууктаткан,
Карам jокто; каадыгын
Т;р;лискэ сыйлаган.
Карган-тижэ; ижинэ;
Jуучылдарыс тынданган,
Фронтко эткен боолушта;
Jэ;;; к;ни jууктаган.
Кыйаа баспас бу jолдо;
Канча ;йээ тайкылбас,
К;кайастык тымыыкты;
Кэм дэ тыыжын чочытпас !
***
Кэзик jээрлэш айлына
К;;к;п-к;;р;п jанбаган,
Кызыл тынын Jайымга
Кысканарын тообогон.
Айланбаган jуучылдар
Ат-нэрээзи— ;рг;;лjик,
Туул артлаган кэлиндэр
Т;кк;н jажы эзээндик...
86 87
Амыр-энч; коорыйлык,
Эзэн - амыр к;;нзэйлик,
Алтай - Кудай— мактаайлык,
Ада - Т;р;л алкаайлык!
Јэ;;; - К;ни
Композитор: Давид Тухманов Поэт:
Владимир Харитонов - Кобзон.
Jе;; - К;ни бистерге
Каамык баала jедишкен,
Бу ла к;нди к;р;;рг;
Кажыбыс ла чырмайган.
Такуу:
Jе;; - К;ни байрамды
Таары ыжы керелейт,
Ак-буурайган саамайды
Jашту к;ст;р с;;ндирлейт.
Jе;; - К;ни!
Jе;; - К;ни!
Jе;; - К;ни!
Такуу:
Т;жи-т;ни Т;р;лис
К;с jу;баста; тартышкан,
Тынын-канын уулдарыс
Карам јокто; берлеген.
Такуу:
Jакшы, эне, айландыс!
Jе ончобыс эмес не...
Jарым jерди ;ткелдис,
Jе;;биске jеттис ле.
Такуу:
Агааларлык м;;к;;лер
(В.С. Высоцкийди; кожо;ы аайынча)
Бу јерлерде крэсттер јок.
Тул келиндер ыйлабайт.
Мында кандый чечек јок,
;рг;лјикке от ;чп;йт.
Канду јууда алдында
Бу јер ачу онтогон,
88
Эмди бисти; ;ст;;сте—
Кэрээс таштар уштаалган.
С;;к-м;;к;;лер текшиилик,
Ылгалааш мында к;р;нбейт.
Бастыразы—ат-нерелик,
А;ыылаажу сезилбейт.
М;;к; отто—к;й;ште
Смоленск, рейхстаг… Јуучылдык
Јалбыштанган ј;ректер…
Ышталышкан айылдар…
Бейин ыйлап эмес не,
Чыдуу бектееп келгилейт.
Крэсттер мында јок не…
Кем де оны некебейт.
Мында крэсттер јок—
Карайлааган кэрээсттер,
Мында тымык—;рг;лјик,
Амыраагар акаалар!