Окталогия "Ас-Сафи" – эпическая драма с элементами лирики философско-дидактического содержания в 8 частях, 40 книгах, 124 тысячах бейтов – крупнейшее поэтическое произведение мира одного автора (339K/~920К, материалы готовятся к публикации). Литературный колосс карачаевского писателя уже обошёл по объёмам греческую "Илиаду-Одиссею" Гомера (29К), индийскую "Рамаяну" Вальмики (48К), персидское "Шах-намэ" Фирдоуси (120К) и индийскую "Махабхарату" Вьясы (180K), пока уступая лишь кыргызскому эпосу "Манас" (396-416~500К). Окталогия ни в печатном виде, ни в электронном варианте не продавалась и не продаётся – находясь в свободном доступе для всего человечества.
Окталогия "Ас-Сафи" Шукура Тебуева на официальных ресурсах произведения:
Международный профиль произведения
https://www.tumblr.com/as-safi-octalogy-poetry
YouTube
https://www.youtube.com/@assafipoetry
Стихи.ру
http://stihi.ru/avtor/shukurtebuev
Medium
https://medium.com/@shukur_tebuev
Яндекс Дзен
https://zen.yandex.ru/id/5f4b9a4152ad3101b4020e51
Автор.Тудэй
https://author.today/u/shukurtebuev
Wattpad
https://www.wattpad.com/user/shukurtebuev
Penfox
https://penfox.ru/author/shukurtebuev/
Readli
https://readli.net/profile/686167540/books/
Litsovet
https://litsovet.ru/user/106468
Yapishu
https://yapishu.net/user/shukurtebuev
Библиотека Поэзии
https://poems.su/authors/shukurtebuev/
СИ
http://samlib.ru/t/tebuew_s_s/
Тебуланы Шукурну чыгъармаларыны юсюнден
Сюймекликни джулдузлары
Тебуланы Шукур къарачай халкъны маданиятына юлюшюн къошхан уланларыбызны бириди. Ол фахмулу актёрча, телевиденияны редакторуча кенг белгилиди. Таулу джашны басмада чыкъгъан адабият чыгъармаларын да сюйюб окъуй тургъанбыз. Адамлыгъы, адеби, намысы бла да ол кесин миллетге сюйдюргенди. Аны джетишимлерине мен къуру да къууанама. Шукур мени, энтда бир кере къууандырды, «Джаралы джазыу» деген къол джазмасын бериб. Мен аны бек сюйюб окъудум. Ол тёрт бёлюмден къуралгъанды: «Джаралы джазыу» деген поэма, назмула, хапарла эмда поэманы орус тилге кёчюрюлгени. Къол джазма уллу болмаса да, магъанасы теренди, суратлау дараджасы мийикди, тили ариуду, байды, эстетика джаны бла да сейирди. Поэт дуния адабиятны, сахнан джорукъларын, халкъны тарихин, эндиги джашауун иги биледи, чыгъармачылыкъ фантазиясы, илхамы да уллуду.
«Джаралы джазыу» къол джазмада, баш орун алады. Поэманы сюжети сейирди, къуралыуу да табды. Джюреклеринде ингил таза сюймеклик сезимле, джазгъы гюллеча чагъыб, джашнаб келген Басият бла Шеридайны юсюнден айтылады чыгъармада. Окъуй башлагъанлай огъуна ангылашынады, бу зат керти джашауда болгъаны. Сабийликден бир арбазда ёсген Басият бла Шеридай, джазыуларын бир этерге излеб, бир-бирине ант сёз айтадыла. Терен сезимлери, чырайлы тюрсюнлери, уллу намыслары, джарашыу халилери болгъан, онтогъуз джыллары толгъан таулу джаш бла къыз бир юйюр болур кюнню сакълайдыла:
«Шеридай – гюл чакъгъанча,
Басий эсе, къуш учханча»,
– дейди назмучу поэманы аллында. Эки сюйгенни араларын суратлай келиб:
«Ёсюб келген эки илячин
Къууанч къанат къагъадыла,
Джашнаб келген насыбларын
Табарбыз деб базадыла.
Онтогъуз джыл Басий бла
Ариу Шерай бирге ёсгенли,
Ата, ана огъай демей,
Тойгъа-оюннга джюрюгенли».
Арада сюймекликни джарыкъ кюню тийиб келгенлей, кёк-ню къара тубан басады. Зарлыкъ ууу къанатларын джаяды. Эл-де тойгъа Басий бла Шеридай келедиле. Шахым деген джашны кёзю Шеридайгъа, Асий деген къызны кёзю Басиятха къарайды. Ала Басий бла Шеридайны араларына кирир амал табадыла. Абезекде Шахым Шеридайны тутады, Басийге Асий джетеди.
Шахым тепсейд Шерай бла,
Билмегенча хапар айта,
Хар сёзюне ууну сала.
Асий эсе, къалмайд артха –
Айтад хапар Басиятха:
– Сен бир къара ол насыбха –
Къууанчлыды бюгюн Шерай!
Абезекде ол джаш бла,
Къууаннганлай барад алай…
Экисинден башха адам
Болмагъанча бюгюн тойда…
Басий алгъа атлам этди,
Джюреги да дженгил тебди.
Абезекден кеталмады,
Шеридайгъа джеталмады.
Той бошалгъынчы, Шеридай бир джууукъ джетген джаш бла, Басийге билдирмей тойдан кетеди. Басий къайгъылы болуб излейди, табалмайды. Кюйюб баргъан джюрегине ачыуу сыйыныб болалмайды. Арадан юч кюн озады. Басият ышарылмайды, кюлмейди, Шеридай бла Басият сёлешмейдиле. Шахымны атындан Шеридайны тилей келечиле келедиле. Шеридайны анасы Хафсат джашны анасы Ханийге тюбейди, сабийлеге оноу этейик деб. Алай а, Ханий чурумгъа, Басиятны беш тамада эгечи тышына чыкъмагъандыла деб, бирден эки болмайды.
Умут толу сабийликге
Сангыраулукъ джабыу атды.
Сюе билиб, сакълай билмей,
Сюйген джюрек ауруу табды.
Басият барыб Шерай бла сёлешеди.
Къыз анга кёлкъалдысын айтады:
Мен юч кюнню созуб турдум,
Сенден хапар билалмайын.
Анамы да ийдим сизге,
Ишге оноу эталмайын.
Анам келди джууаб алыб,
Ичим кюйдю, саным джанды.
Экибизни ант сёзюбюз
– Джазыу болмаз, – къуру къалды.
Шерай, келген келечилеге атасы берген сёзню теблеялмазлыгъын айтады джашха. Огъай дей эсенг, сен бар да, айт атама, дейди. Басият къызны атасына адам иеди. Ол кеч болгъанын ангылатады. Алай бла, эки джюрек да сюйюб тургъанлай, джазыулары джаралы болады. Шеридайны Шахымгъа эрге бередиле. Джан тамыр юзюлгенча болады. Басият Кубагъа кетеди аскер къуллугъун этерге. Къурулуб тургъан ракеталагъа къарагъан онэки аскерчи, бир хата бла ёлгеннге саналадыла. Аланы бири Басият болады. Кемечилени адетлери бла, аланы кебинлеб тенгизге атаргъа керекдиле. Онбир ёлюк суу тюбюне кетедиле. Басиятны аскерчи тенги, дюгер джаш, «Ол сауду, джаны чыкъмагъанды», — деб къычырыкъ-хахай этиб, сауут алыб суугъа атдырмай самолёт бла Ленинградда госпиталгъа ашыртады.
Бу хапарны эшитиб, Кавказдан Асий деген къыз Ленинградха келиб, Басиятха къарайды. Эки джылгъа джууукъ заман ётеди, Асий бла Басиятны фатарлары да, Алий деб джашчыкълары да барды, алай болса да, джан тамыры къалгъан джер кесине тартханлай турады. Басият Кавказгъа келеди, Асий бла Алийчик Ленинградда къаладыла.
Тийреде уллу къууанч той барады. Ол тойда, эри ёлюб, эки сабийи бла къалгъан Шеридай да болады. Басийни джюрегинде сабийликден бери сакъланнган сюймекликни джаухар джулдузлары къозгъаладыла. Аланы джарыгъын Шеридай Басиятны кёзлеринде эслейди. Ёмюр къысхады. Джашау да джандет тюлдю. Аны юсюне адамла да нелляй бир джара саладыла бири-бирлерине. Аллай уллу къыйынлыкъны адамны анасы сала эсе, нечик чексиз гюнах этеди ол…
Бу терен магъаналы поэма мени эсими, сезимими да кесине байлаб къойду. Сабийликден бери мен эшите, кёре келген Ханийлени уулары бла дуниядан джашлай кетген джашланы, къызланы ауазлары къулагъыма келиб башлады. Къалай уллу къыйынлыкъ саладыла бизни гитче халкъыбызгъа, джюрекледе АЛЛАХ джандыргъан сюймеклик отну юсюне тюкюрюб, кир сууну къуюб джукълатханла. Аллайланы мурдарлыкъларына къаршчы бола ненча къыз башын суугъа атхандыла, ненча джаш кесин асмакъгъа асхандыла. Аллай таулу къызланы бири сюргюнде, Къыргъызстанда, кесин асмакъгъа асарны аллы бла, къагъытха джазыб, бу тизгинлени столгъа салгъанды:
Онгмагъанланы бирием, анам,
Джаратылгъанлы беричин.
Сал агъачымы тута бар, ариуум,
Мени къабырлагъа деричин.
Терен бушуудан толуб, бу тизгинлени меннге айтхан заманда, Къарачай шахарда джашагъан врачны, Гочияланы Магомедни кёзлеринден тёнгереб келген джыламукъла мени да джылатдыла.
Тебуланы Шукурну «Джаралы джазыу» деген поэмасы эм бек керекли темагъа джазылгъанды. Поэт чыгъарманы аягъында, бу зат джашаудан алыннганын, хапарны дуниядан кетген Гербекланы Солтанны джашы Борисден эшитгенин, эмда поэманы аны эсгериуге багъышлагъанын айтады. Гербекланы Солтанны атасы Мамурач бла мени къарт анам Кябахан эки къарнашдан туугъандыла. Борис джандетли болсун.
Адамланы тюшюндюрюрлей фахмулу поэма джазгъан Шукургъа ашхы саулукъ, узакъ ёмюр, уллу насыб тилейме. Къарачай-Малкъар адабиятда быллай чыгъармала кёб болсунла! Къол джазманы экинчи бёлюмюнде да бардыла иги назмула: «Джаз келди», «Таулада ингир», «Такъузюк», «Огъурлу тенгиме», «Эмчек анам Къанзадагъа», «Тансыкълайма», дагъыда башхала. Ол Батчаланы Муссагъа атагъан назмусунда да танытады тенгликге кертилигин. Бу тема башха заманлада да тюбейди:
Танышханлы ненча тангла атдыла,
Адамлыгъынг мийик ёсе кёзюмде,
Кертиликден башха затны кёрмедим
Джашауунгда, сени айтхан сёзюнгде.
Къол джазманы ючюнчю бёлюмюне хапарла киредиле. Ала халкъыбызны сюргюнде сынагъан къыйынлыгъына, мамырлыкъгъа, малчылыкъгъа, Уллу Ата джурт къазауатха аталгъандыла. Хапарланы магъаналары теренди, тил байлыкълары да игиди. Бютеулей алыб къарасакъ, Тебуланы Шукурну «Джаралы джазыуу» ашхы китабды.
30май 2006 дж., Къарачай шахар
Хубийланы Назир,
Къарачай-Черкес республиканы Халкъ поэти,
СССР-ни джазыучуларыны союзуну члени