Авторские анекдоты на чеченском языке

                Вахит Хаджимурадов
                Забарен доца дийцарш.
                1. 1ашхой-мартанхочун забар.
- Хьажахь, дукхавахарг, х1ара х1ун юрт ю? -хаттар дина катархочо валаргхочунга.
- Валарг ю-кх, - жоп делла валаргхочо.
- Валарг-м шаверг а вара шу, юьрта ц1е йийцахьа, - бегаш бина катархочо.
- Деллахь ца хаа, Валаргий, Катар-Юрт вовашахкхетталца-м иштта ц1е яра х1окху юьртан, - жоп делла валаргхочо.
- Эх1, ткъа х1инца тхан Катар-Юртах шун Валарг схьакхетта ма ели, х1инца х1ун ц1е туьллура ю аша шайн юртана? - хаьттина катархочо.
- Деллахьа ца хаьа. Катархо-Валарг ц1е туьллург хир ю-кх, - жоп делла валаргхочо.
                2.   Валаргхойн забар.
 -Х1окху юьртан ц1е муха ю эр дарий ахьа, жима стаг, - хаьттира юьртара воцучу цхьана стага ца ваьлла х1окху юьрта нисвеллачу цхьана стага.
 - Х1ара юрт Валарг ю, ткъа со валаргхо а ву! – жоп делира жимхас.
 «Деллахь, х1окху юьртахь 1аш ма вара и сан цхьа хьаша, иза 1аш волу урам карор бацар тешна» - ойла еш юьртахула волавелира юьртара воцу стаг жимхана жимма гена ваьлча. Дуьхьала йог1у цхьа зуда саца а йина цуьнга а хаьттира цо:
 - Хьажахь, яларгхо, иштта урам стенгахь бу хаьий хьуна?
 - Ой, со х1унда ю яларг! – реза йоцуш яппарш йира зудчо.
 - Ца хаьа делахь суна-м, и д1о воьдург валаргхо хилчи, хьо яларгхо ца хуьлу? – цецвелира юьртара воцу хьаша.
                3.   Пису-Мохьмадан жижиг-галнаш
Цхьамма-м пис-Мохьмад ца алархьама Пису-Мохьмад олуш керла ц1е кхьоьллина цхьана мартанхочунна.
   Цхьана суьйрана лулхо чувог1уш хаавеллачу Пису-Мохьмадас, х1усамнанас х1инцца дина схьадаьхна жижг-галнаш, дехьачохь хьулдина. Хьулдар х1ун пайда бу, жижг-галнаш муха гена чомехь хьожакхеташ ду ма хаьий вайна-м. Лулахочунна хьалха-м Мохьмадан х1усамнанас стомарлера сискалан ах а, мустбелла шолг1а к1ира а долу морзберам а х1оттийна.
Жимма 1ийна лулахо д1авахан тохавелича Пису-Мохьмада бехказа-волун кеп х1оттийна:
  - Деллахь, хьенех, бехк ма биллалахь хьо ледара т1еэцарна, юучух херделла тхо т1ехьарчу хенахь. И сискал, морзберам мерза хилла-м хира бац, - аьлла.
  - Делахь, Пису-Мохьмад, дара уьш-м ша х1инцца схьадаьллачу жижг-галнийн хьожа а йог1уш! - жоп делла лулахочо.
                4.   Мумадан кибарчиг.
Пеш юттуш воллуш Махьмудан цхьа ц1ен кибарчиг т1е ца тоьина. Шен кертахь лахарх кхин ц1ен кибарчиг ца карийна цунна. Лулахь кестта ц1ен кибарчигах ц1а а доьттина 1аш волчу Мумадан керта кхайкхина Махьмуд
  - Х1ун боху, - аьлла дуьхьала ц1ачура араваьлла Мумад.
  - Деллахь, Мумад, цхьа еттана кибарчиг ма оьшура суна, пешана йилла ца тоьи сан, - дехар дина Махьмуда.
Дийнна кибарчиг кхоийна, шиъ ах а елла д1авахийтина Мумада лулахо.
Ши-кхо шо даьлча цхьа Делан аьтту хилла Махьмудас а долийна шена ц1ен кибарчигах дотта ц1а.
   Лулахочо ц1а деш новкъадаьлла кет1аваьлла бухд1ахашкахула хьоьжуш лаьттачу Мумадига хаьттина т1ехволучо, салам-калам а кховдийна:
  - Ма г1ийла 1аш-вехаш вара и Махьмуд. Ц1а дан ц1ен кибарчиг стенгара яьлла техьа цунна?
  - А-а, иза-м аса еллера цунна, - жоп делла Мумадас.
                5.    Дог ц1ена Балавди.
Соьлж-г1алахь ПМК-н кертахь ха дан балха х1оьттина Балавди, кест-кестта гуш хилла лулахь 1енчу Салавдина цу кертара х1ума лачкъийна воьдуш. Эххар дуьхь-дуьхьал 1оттавелла х1ара шиъ. Лачкъийна уьн юьхьаг яхьаш вог1учу Балавдис, Салавди а гина воьхана ша х1ун эра ду а ца хууш аьлла:
  - Деллахьа, Салавди, лачкъон а ца 1емина хала лачкъайо аса х1ара х1ума!
  - Деллахьа, Балавди, х1окху г1алахь мел ериг лачкъийча а, 1емарг ца хилла-кх хьуна и х1ума лачкъон! - жоп делла Салав
                6.   Коьчал-нус.
Тхан вешин бераш дара цхьана малх хьаьжинчу дийнахь буйнахь бепиг юьхкаш а йолуш арадевлла.
   - Ой, аша х1ун до? Бепиг бен кхин яа х1ума яц шун чохь? - хаьттира аса.
   - Ду... ду тхоьгахь-м жижиг-галнаш а чохь! - яхье йолуш жоп делира жимачу вешин йо1а.
   - Ткъа аша жижиг-галнаш х1унда ца дуу ткъа? - цецвелира со.
   - Иза-м... иза жижиг-галнаш дууш-м тхан нана ю! - шен хьакха санна ерстинчу нанна т1ех1оьттира йо1.
                7.    Сан вешин йо1 Зарема
Со волчу хьошалг1а ялх шо долу вешин йо1 Зарема йеъна самукъадаьлла и хьовзийра аса:
   - Зарема, аса багахь зурма а олуш, т1араш тухура ду, ткъа ахьа вашина гайтал хьо хелха муха йолу, - аьлла.
   - Ваша, суна-м ца хаьа хелхаялан, ахьа гайтахь, - дийхира жимчу йо1а.
Со айса-сайна йиша а локхуш йо1ах хелха велира, Заремина муха ялан еза гойтуш. Йо1 ч1ог1а самукъадаьлла йоьлура.
   - Кхин цкъа а гайтахь! - дийхира йо1а со сецча.
Аса кхин цкъа а ког шаршош уьйт1е ма-ю гуобаьккхира.
   - Ваша, х1инца божарех валахь хелха! - дийхира йо1а.
Божарех хелха волуш Заремина хьалха бохь а боьг1на, йо1 хелха яккхан вуьйлира со багахь зурма а олуш, т1араш а тухуш. Амма Зарема букъберзийна д1айолаелира со тергал а ца веш.
   - Ой! Хьо стенга йоьду? Вашина хелха ца йолу хьо, ва Зарема? - хаьттира аса жимчу йо1е.
  - Х1ан-х1а, ваша, дог ца дог1у сан! - жоп делира жимчу Заремас.
                8.   Нисъелла нус.
 Шен вешин х1усаме чувахана хилла воккхаха волу ваша. Воккхахчу вешина хьалха чайна стака х1оттийна несо. Такхор санна ерстина йолуш мел к1езига а кухни чохь ах меттиг д1алоцуш йолу нус, марвешига шен бала балхон йолаелла даима а санна, шен майра ц1ахь воццучура:
  - Деллахьа, Ваша, алапа а к1езига доккху оцу шун вашас. Цо мел юуш йолу х1ума къаьхьа де ду-кх. Х1окху кухни чуьра ара волуш а вац дийнахь а, буса а.
   «Даймохк» газета санна оза волуш мохо а техкош лелаш волу шен ваша дага а веъна:
   - Деллахьа, юуш верг и тхан пекъар ваша велахь а, дег1ана т1е-м хьуна йолучух тера ду и юург, - аьлла марвашас.
                9.  Г1иллакхен нуц.
Хьайн стунда 1аш волчу урамехула, хьо говра хиъна воьдуш велахь а, лаьтта воьссина г1аш т1ех волуш г1иллакх х1оттон деза, хьо къонах велахь! - хьехар дина к1антана дас-нанас.
   Керла машен эцна дукха хан ялале, цхьа г1уллакх хилла стунда 1аш волчу урамехула т1ехвалан дезаш нисделла к1ентан. Урам болалучохь шен машен д1а а яйъина и туьттуш вог1уш шайн урамехь нуц гина, стумцхой ара лилхина. Стунда хьалха а волуш т1ехьаьлхина машен тоттуш г1одан сихбелла уьш.
   - Белзин кхачийна хьан? - хаьттина стундас эххар а шен невце.
   - Х1ан-х1а, шун урамехь г1иллакх лаьцна динара воьссинера со-м! - жоп делла г1иллакхен невцо.
                10.   Жима к1ант Сайхан.
Цхьа а уллохь воцуш балл диттан буьххье ваьлла 3-4 шо долу жима к1ант Сайхан. Ког а шершина чухецавелла вог1уш, цхьа аьтту а хилла дуткъа гаьннах тасавелла и шина а куьйга къевлина 1ункар чукхозуш хилла, ерриг юкъ 1адош хьоькхуш мохь а болуш.
Мохь хезна, ведда т1евеъначу воккхахволчу вашас Халидас, чукхозуш волу жима воша хьалакхевдина схьалоцуш, аьлла Сайхане:
   - Д1ахеца баллан га! Ас схьалаьцна хьо!
   - Ма хецийта-а-а! - бохуш воьлхуш хилла Сайхан.
   - Х1унда?! - цецваьлла хаьттина Халидас.
   - Ас д1ахецахь, дитт охьадужуш ду! - жоп делла дериг дуьне бертал даьлла моьттуш кхеравеллачу жимчу к1анта.
                11.  Селимин хьалхарчу классехь хьалхара де.
Дуьххьара ишколе яг1на ц1а кхечира жима йо1 Селима.
   - Нана! Ва, нана! - уьйт1а кхоччушехь ц1ог1 туьйхира цо.
   - Х1ун боху ахь, сан дашониг! - олуш дуьхьала хьадира нана, цунна т1еххье баба а, воккха дада а.
   - Ахь соьга урок пхиъ хуьлу х1унда ца элира хьалххе!? Суна-м цхьаъ бен ца хуьлу моьттура! - т1ечевхира йо1 массарна а.
   - Ой, сан дашониг, ишколан директоро иштта нисдина-кх и, - бехказа елира нана.
   - Оцу директорца-м ас кхана къастор ду и. Ткъа ишколе х1оа дийнахь эхан деза х1унда ца элира ахьа? Со-м цхьана дийнахь яг1ча йолу моьттуш ма яра?! - елха уозош шен т1оьрмиг нанна хьалха кхоьссира Селимас.
                12.     Исрапилов Хож-Бауддина.
   - Схьахьажахьа, и Ц1уц1а бохуш верг хьо вуй? - хаьттира урамехь саца а вина Хож-Бауддига цхьана къонахчо.
Д1а-схьа а хьаьжина билггал шега луьйш вуй а кхетта:
   - Х1инццалца схьа-м вара со Ц1уц1а, - жоп делла Х1ожа-Бауддис.
   - Ой, ткъа х1инца дуьйна д1а Муц1а хила дагахь-м вац хьо? - цецваьлла къонах.
                13.     Г1иллакхен жима стаг.
Аьрзун з1акарца къовсавелча санна хьаьвзина маара а болуш, ира, сиха уьдуш 1аьржа ши б1аьрг болуш жима стаг автобусна чоьхьа а волуш, сонехь д1атарвеллачу воккхачу стагна улло охьахиира, спортан говрана т1екхоссалуш санна.
   Воккха стаг шен цхьаъ бен йоцу церг туьйсуш морожница къовсавелла воллура. Морожни ч1ог1а г1орийначух тера дара.
   Аьрзух тера жима стаг къаьрззина хьаьжира воккхачу стеган цхьаъ бе йоцчу церге.
   Цкъа а шозза а жима стаг шена къаьрзича:
   - Х1а! - олуш, д1акховдийра воккхачу стага морожни.
   Шен ира цергаш къарзош схьаэцна цкъа-шозза кхаьллина д1аяг1ийтира морожни жимчу стага. Жимма 1ийна, шен куьг готтачу джинсин кисна даг1ийтина «Суппер стиморол» сег1аз схьадаьккхира жимчу стага. Шиъ буьртиг геннара чуластийна шен бага яг1ийтира цо. 
   Воккха стаг шен цхьаъ церг гойтуш бага г1аттийна хьаьжничохь висира.
   - Х1а, батя! - олуш воккхачу стагана кховдийра г1иллакхен жимчу стага т1улг санна ч1ог1а долчу сег1азан буьртиг.         17 08 08 шо.
                14.    Гиххойн кура зуда.
Вайна массарна а евзаш йолчу Гихтан эвлайисттерчу биънекъ къаьсттачу меттиге «Соьлж-Г1ала – Катар-Г1урт» микроавтобус схьакхаьчча шоп1ара мохь туьйхира салон чу:
 - Гихта центре д1авиган везаш стагга а вуй?
 - Со т1ай доллучохь охьайоссийталахь, стаг, - кхоьссира цхьана курочу зудчо, водителе аг1ора д1ахьажа а ца ешаш.
Шоп1ара-м шен автобус Валаргхьа аг1ора ерзийра, кхин цкъа а ч1аг1алона мохь а олуш:
 - Гихта центре воьдуш стаг вуй?
 - Со-м ю, - кхин цкъа а кхоьссира курачу зудчо.
 - Ой, аса хатта-м ма хаьттира, - реза воцуш яппарш йира шоп1аро.
 - И бохург х1ун ду? Аса т1ай доллучохь со охьайоссийта ца элира хьоь? – т1ечевхира кура зуда, Гихта эвлаюккъехь бен х1окху доккхачу дуьненчохь а кхин цхьа а т1ай доцуш санна.
                15.  Соьлж-Г1алахь.
Катар-Юрта йоьду автобус «т1анк!» - аьлла хьалайотталца новкъайолуш яц, бехачу новкъахь лаьттарш белла 1оьхкуш белахь а, оцу автобусе хьоьжуш. Эххар а автобус йоьттина яьлча, т1ееира сан дахар санна цхьа ирча зуда:
 - Ахча схьакховдадел! – аьлла омра а деш.
Массара а чехкка, ша-шан сиха дала а г1ерташ, д1акховдийра ахча, «и ахча д1аделча а и зуда кочар ер яцара техьа» - аьлча санна.
Цхьана зудчо-м шина меттигна а ахча делира, цхьа ондуо мел к1еззиг а шиъ-ах меттиг д1аолоцура йолуш зуда шена уллора д1аериг.
 - Цхьаммо ахча схьа ца делла-кх! – кхайкхира «кассира», «х1инца-м кочар яьллера х1ара» - аьлла хеттачу хенахь.
Массарна а гуш дара чохь мел волучо ахча д1аделла хилар. Амма «кассир» 1ен а ца 1ийна цхьана жимчу стага делира цунна пхи туьма.
Автобус йолаелча, «кассир» геннахь йисича, салон чура зударша г1овг1а эккхийтира: «Оцу, кассир аьлча а, оцу лаьхьано пхи туьма совнаха даьккхира!» - аьлла.
Дов ца соцуш гена даьлча цхьана воккхача стага элира:
 - И зуда-«кассир» вайца схьаялон езаш хиллера вай.
 - И ма яра хьуна х1окху чохь оьшуш! И х1унда элира ахьа? – воккхачу стагана т1ебирзира зударий.
 - Цунна т1ера Карат-Юрта кхаччалца вай ахча д1аделла, цунна дов деш-а-а схьадог1ур дар-кха, - жоп делира воккхачу стага.           (март 2009 шо)
                16.    Валаргхойн жима стаг.
Массарна а бале даьлла хир ду, Соьлж-Г1алара схьайог1у микроавтобус Гихта схьакхаьчча х1утту хьал. Цхьаъ бен гиххо оцу автобусна чохь вацахь а, и оьций Гихта юьрта юккъе йоьду и, асфальтан зуьбалгех буьззина болчу некъахула. И некъ Гихтан эвлайистехь автобус юьртаюккъе д1ахьаьвзичура Валаргт1е схьабог1учул а дуккха а хала бан дезаш бу, делахь а гиххоша диъ туьмий бен ца ло, валаргхойн пхиъ туьма охьакхоссан дезаш хуьлу автобусан шоп1арна.
  Цхьана дийнахь Гихта эвлайистте кхоччушехь, ша х1инццалца ма аллара: 
  - Гихта центре виган везаш стагга а вуй?! - аьлла хаьттира шоп1аро.
  - Со ву! – д1аса а хьаьжна, цхьа а вист ца хилчи, оьг1азен жоп делира цхьана жимчу стага.
 Реза воцуш оцу жимчу стаге а хьаьжина, шоп1аро-м шен машен ерзийра эвлаюккъе. Цхьа хан яьлча, асфальтан гушна т1ехула гуттар лахъеш йог1ийтуш, д1акхечира автобус Гихта центре. Амма автобусна т1ера охьавуссуш стагга а вацара.
  - Ванах, ахьа хьо Гихта центре ван лууш ву ца элира? – т1евог1авелира жимчу стагана шоп1ар.
  - Сан г1уллакх-м чекхдели, - дуьхьала реза вацар гайтира жимчу стага а.
  - Ой, и х1ун г1уллакх дара? – кхин а ч1ог1а цецвелира шоп1ар.
  - Оццул сайна бале яьлла х1ара гиххойн центр х1инца а лаьтташ юй хьажа дагадеинера суна-м, - шек воцуш жоп делира Валаргт1ерчу жимчу стага.
                17.     Педсоветехь.
Гуттар а сихвелла хьехархошна т1е1аткъам беш дош олуш воллура ишколан директор. Ц1еххьана хьехархошна юкъкъехь, хан иккхина волчу ОБЖ-н хьехархочун телефонан горгли бийкира саца а ца туьгуш.
  - Ой, и телефон педсоветехь д1аяйан мегаш ма яра! – резавоцуш хьаьжаюккъе шед бира директора.
  - Ц1ийнан… нана!.. Ц1ера етташ ю! – классан чуьра аратилира ОБЖ-н хьехархо, телефон цхьана минотана а лергара д1аяккха ца ваьхьаш.
  - А-а-а, ц1ера етташ елахь-м ц1е яьлла г1уллакх ду иза, - шен хьехархочух дика кхеташ корта ластийра директора.
                18.  1абазан рицкъа.
- Хьо х1ун деш 1уьллу кху чохь вижина, боьрша цициг санна! – т1ех1оьттира хьаьрччина вижина 1уьллучу 1аббазана, балхара вог1уш чух1оьттина лулахо.
- Д1авала, ма г1ерта сунна новкъа. Сайна Дала делачу рицкъане хьоьжуш 1уьллу со, - жоп делира 1абаза.
- И х1ун рицкъа ду? Болх ца бича х1ун рицкъане сатуьйсу ахьа? – хаьттира лулахочо.
- Болх беш волчунна шена карор ду рицкъа, вижина 1уьллучунна лур ду ша рицкъа, аьлла боху Дала, - жоп делира 1абаза.
- Вижина 1уьллучун х1ун рицкъа хьажийна хаьий хьуна Дала? – хаьттира лулахочо.
- Х1ун? – хаттарна дуьхьала хаттарца жоп делира 1абазас.
- Дера делла стаг ца валлал - «Пособи по безработице» - элира лулахочо.
                19. Г1иллакхен йоккха стаг-катархо.
Валагт1ера юьртара араяьлла а ялале, Катар-Юрта чоьхьа йолаелира микроавтобус. Амма Валаргт1ехь автобусна т1ехиина цхьа йоккха стаг не1арна уллохь г1антах таса а елла 1аш яра, ткъа автобусан аг1онца йолу йоккха не1 схьайиллина яра, и мохе а т1е ца къовлийтуш йоккха стага сеца а йора.
 - Йоккха стаг, и не1 т1екъовлахьара ахьа, чу южура ю хьо х1инцца! – дехар дира шоп1ара.
 - Х1умма а дац, со х1инцца Катар-Юрта эвлаюккъехь охьайосса езаш ю, йита ахьа йиллина, - хаза г1иллакх х1оттийра йоккхачу стага.
                20. «Кортира»
Валаргт1ерчу цхьана йоккхачу ишколан директора «кортира» хуьлийтур ю ша аьлла, цхьа хьехархо балха д1аэцнера. Амма «кортира» ца луш ишколехь цхьа исклад хилла лаьттинчу чохь маьнга а х1оттийна, цу чохь 1енвеш хилла и хьехархо. Ишколехь а, юьртахь а вала вуьтуш ца хилла зуда ялийна воцу хьехархо, «оха зуда хьахайе хьуна?» - бохуш.
Иштта цхьана дийнахь туьканчу вахар нисделира хьехархочун. Туьканан дас а къадийра:
 - Цхьа тайна зуда яра сан хьуна хьахон, - олуш.
 - Зуда-м цхьаъ елахь а, шиъ елахь а новкъа хир яцара суна, цхьаъ мукъна а «кортира» хьахаяйша суна, - дехар дира хьехархочо.      (24 март 2009 шо)
                21. «Тюбетейка»
Жимма шех моллала а доллуш волу цхьа хан иккхина стаг вара маьлхан тевнехь хиъна 1аш волу узбек санна тюбетейка а тиллина кечвелла. Ишколан учитал ву ша бохуш мелла а инталгентал а йолуш шеца, ишляпа лелон даго а ца вуьтуш, хурашка лелош вара кхин цхьа к1унзалан да а. Б1аьргашна т1ета11ийна курочу дагахь коьрта тиллина хурашка а йолуш вог1у инталгент а гина, 1оттар йира шех моллал доллучо:
 - И аьттан ч1епалг санна йолу хурашка а ца лелош, сайниг санна хаза товш коьрта пес тилла, - аьлла.
 - Мегар ду делахь, аса чу ма вахханехь тукарца хьаьккхина лаба д1айоккхур ю х1окху сайн кепкин, т1аккха и хьайниг санна тюбетейка хир ю-кх сан коьртахь а, - жоп делира инталгента.
                24 март 2009 шо.
                22.  Валаргхойн Дон-Жуан.
Соьлж-г1ала- Катар-Юрт микроавтобус Валаргт1е схьакхачан гергга яра, катархой, валаргхой бара цу чохь бисинарш. Т1еххьа 1аш волу цхьа жимхас шен мобилан з1е туьйхира.
 - Со схьакхочуш ву-кх. Сихха хинйистте схьайолахь! – дийхира цо мохь тоьхина мобилан аппарата чу.
Ерриг а автобус цуьнга д1ахьаьжира, амма жима стаг-м вацара уьш гучохь. Иза мобилан аппаратан керахь вара, аьлчи а з1ена дехьахь шега ладуг1уш йолучунга.
 - И бохург х1ун ду? Ламаз а дай т1аккха араялахь шовдана йистте! Со а ламаз а дина д1авог1ура ву! – телпона чу мохь беттара жимчу стага. – Со х1инца юьрта чукхочуш ву, сихо елахь Мадина! Со хьо сихха ца гича мегар волуш вац хьуна! - гуттар а чура ваьллера жимха.
Жима стаг автобус саццалц собар доцуш не1арехьа д1аг1оьртира. Катархой, валаргхой-м цецдеина къайлаха цуьнга хьовсуш бара. Эххар а Валаргана юртаюккъехь биъ некъ къаьсттичохь сиха сацаяйтира цо автобус. Амма иза араэккха кхиале, автобусна чохь 1аш волчу цхьана воккхачу стага жима стаг сацош элира:
  - Массо а катархошкара, валаргхошкара маршалла д1алолахь Мадинега!
                23. Тамашена хьаша.
Валаргт1ехь хьошалг1ахь хьевелла хилла цхьа хьаша. Наггахь де а, ши де а юкъадолуш хилла хьаша шена нисъйинчу котаман бун санна жимчу чура ара ца волуш.
  - Ванах, хьо ма ч1ог1а чувоьлла? Хьо чура ара ца волуш масех де а ма даьлла? – цецбевлла хаьттина хьешах ца кхетачу юртахоша.
  - Шу шадерш а валаргхой делхьара-м вер вара со х1ора дийнахь а чура ара, - аьлла хьешо.
  - Ой, и бохург х1ун ду? Муьлш бу х1окху юьртахь хьо реза воцуш хьуна ган ца луурш? – хаьттина цецбевллачу валаргхоша.
  - Дера бу баларгхой, - жоп делла хьешо.
                24. Ца вевзаш волу накъост.
 Дикка хан д1атекхинера ЧИГУ олуш йолу университетехь цхьана дешна волу ши накъост вовшен ганза. Мел к1езига дуьстича а, цхьа ткъе пхиъ шо-м хир дара. Цхьана хьаькамийн йоккхачу г1ишлон онддачу вестибюлехь бобера санна сонехь лаьтташ вара хено дикка 1ийшина ша а, ша санна хено дикка нох даьккхина шена т1едуьйхина долу барзакъ а долуш иншарахь дуьйна ишколехь хьоьхуш волу цхьа хьехархо. Хьаьким волчу чу ваг1ан ца х1уттуш лаьтташ волчу хьехархочуннах б1аьрг кхетта улло г1оьртира цхьа хено ден-ненан цхьаъ бен воцуш санна кхаьбна кхин цхьа хан декхина къонах. Дехьа волуш хьожуш, сехьаволуш хьожуш, дикка гуо тийсира къонахчо шена гуонаха цхьа а ца гуш лаьттачу хьехархочунна. Эххар а кхин собар ца тоьина хьехархочунна хьалхха вог1алуш хаьттира къонахчо:
  - Ванах, суна вевзаш волу 1аббаз вац хьо?
  - Ву… ву дера-кх, - б1аьргех стомма линзанаш долу куьзганаш а духкуш г1ийла хьаьжира хьехархо шена хьалха вог1авеллачунга.
  - Ткъа, со ца вевза хьуна?! Со-м Гарун ма ву! К1отарахь 1аш вара-кх со, вай универехь доьшуш долуш. Х1инца-м, бакъ дериг дийцича, жимма хьаькималла а кхаьчна, кхузахь столицехь ву со, - ша жима стаг волуш санна сиха луьйш, шен кхиамаш бовзийтуш, вист хилира Гарун.
  - Х1аъ, х1инца вевзи суна-м хьо, - хан-замано артдинчу озаца, маб-бу шен хуьлчу ницкъаца шена хазахетаран кеп х1оттон г1уртуш жоп делира 1аббаза.
  - Ой, старина, суна-м хьо вовза а ма ца вевзира юьхьанца! – т1ехтухуш санна кхоьссира Гарунас.
  - Бехк а бац хьуна-м со ца вевзича а, суна-м сайна а ца вевза со наггахьа со куьзгана уллохула т1ехволуш со цу чохь гича, - цецвалан бахьана доцийла кхетийра 1аббазас шеца къоначу хенахь цхьана доьшуш хилла волу накъост.
25. Мерах даьлла долу хьошалла дар.
Кхин ваг1ан меттиг а боцуш, ишколан директора къинхетам беш хехочун болх а белла, ишколехь жима цхьана чоьнах чохь 1ен меттиг а нисбина, 1аш-вехаш хилла цхьа пекъар. Цхьаъ бен маьнга ца хилла цуьнан, котамийн бун санна жимачу чохь, кхоъ г1ат йолчу ишколехь. Т1ехула т1е, цхьана шийлачу 1ано и пекъар волчу а воссийна Дала хьаша. Ша нохчойх х1у хьакхалуш хиларе терра, оцу пекъара шен тароне хьаьжжина хьошалла деш, ша шийлачу лаьтта а вуьжуш, хьаша шен цхьаъ бен боцчу маьнги т1е охьавижош хилла буьйсана. Иттех де даьлча хьаша д1аваг1на, амма амма «х1усамдена» лаьттахь яьхна шийла буьйсанашш бале евлла. И цомгуш хилла.
 - Хьаша шен цхьаъ бен боцчу маьнгина т1е а вижош, ша шийлачу лаьттахь вижина йиллина, цомгуш хилла-кх и хьенех, - дуьйцуш хилла хьехархоша вовшен юккъехь.
  - Лаьттахь х1унда вуьжуш хилла и? – хаьттира Тамара бохуш йолчу хьехархочо.
  - ой, чоь жима ма ю цуьнан, маьнга цхьаъ бен а бац, - Тамара кхетон г1оьртира коллегаш.
  - Чоь жима елахь а, и чохь 1еш волу ишкола жима а йолуш-м ца 1иллина хьуна и лаьттахь. Эцца муьлххачу классе чу а ваг1на, ши парта ул-улло а хилийна, цу т1е охьавуьжур вар-кха, - кхетан дагахь яцара Тамара-м.
26. Къинхетаман жеро.
Дирехтора кортира хир ю а аьлла, кортиран метта ишколехь цхьа жима чохь маьнга а х1оттийна цу чохь 1аш, вехаш хилла цхьа хьехархо. Дешаран шо чекхдолуш хилла директора шен дош кхочуш ца деш. Цхьана дийнахь хьехархойн чоьнехь цхьана хьехархо-жерочо аьлла:
  - Деллахь ма дика стаг ву хьо. Тхуна уллохь 1аш велар хьо. Ма дика лелор вара-кх аса хьо.
  - Х1умма а дац, т1аккхахула вайн дирехтора суна кортира лохур ю ша аьлла дош лучу хенахь, аса шуна уллохь ло сайна и кортира, эр ду цуьнга, - жоп делла хьехархочо.
                27.  Леккхара колификаци йолу хьехархо.
Кхин лекхара хилан йиш йоцуш ч1ог1а леккхара колификаци йолуш йолу оьрсийн мотт хьоьхуш йолу цхьа хьехархо ишколан а, юьртан а, районан а юкъара бала хьалха баккха «районе» яхийтан кечйира ишколан хьаькимаша. Урокаш-м шолг1ачу исменехь хила езаш яра цуьнан. Амма оццул лекха а, еза а колификаци йолчу хьехархочунна метта урокаш яла-м хьалхарчу исменера масех хьехархо орцах ваьккхинера. Физкуьйгалхо, берийн балхе безам бахийта декхарехь волу хьехархо а, берашна адмийн даь1ахкаш муха ю, масса ю а 1амон хьехархо а, берашна йир 1амош волу пондаран мостаг1а хьехархо а схьагулвелира хьехархойн чоьне. Физрук, трудрук, музыкрук, биолог а къовсавелла воллура, ша-шай лур ма ю и урок, бохуш. Оцу хенахь «районе» яг1ан араяьлла хьехархо-м цига д1а а ца кхаьчна юхакхечира. Амма урок яларан сий шайн керара далийта реза бацара шолг1а сорт Хьехархой. Х1инца-м уьш массо а «районе» ца кхаьчначунца къовсалуш бара:
  - Со хир ву!
  - Х1ан-х1а, со ю и урок ялан декхарехь. Адмийн даь1ахкаш йагар ян бен суна кхин х1умма а ца хаьа моьттуш ду бераш!
  - Сайн урок айса лур ю аса-а-а!
Оццул ч1ог1а кховсабелла бохкучу хьехархошка хьоьжуш лаьттачу ОБЖ-н хьехархочо б1арзвеллачу кеппара мохь туьйхира:
  - Ой, иштта дукха шу дуй хианехьара, со-м вог1ура а ма вацара х1окху балха, моллина х1ара бисарг!
                28. Йог1ура яц и соьга.
Тхан фирмера буьйсана волу хехо вара гуттар а суна захлу дуьйцуш. И захлу-м дара тхан дирехторан г1оьнча йолчу цхьа сан дахар санна ирча йолчу зудчунна дуьйцуш. Ж1ало ша х1инцца аьлла «г1алх!» дицлой кест-кестта юха а олуш долу и «г1алх!» санна, олура сан хьешо хехочо а:
  - Ялон еза ахьа и вайн хьаьким, даьттана юккъе керча лаьтта н1аьна санна 1ийр ву хьо!
  - Йог1ура яц и соьга! – жоп лора аса.
  - Ой, и-м хьо дага а воьг1на яла йоллуш ма ю!
  - Йог1ура яц! – кхетаван г1уртура со, шена оцу захлух а «х1ума кхочура яц техьа» бохуш ойла еш волу хехо.
  - Х1унда? И-м шортта ахча докххуш ма ю! Дийнна х1ара вайн фирма «юуш» 1аш ма ю и-м! Ялсамане даг1ана шайт1а санна вехара ву хьо!
  - И соь маре яг1ахь, аса фирма кхин юийтур яц цуьнга! Цундела йог1ур яц и соьга.
                29. Ши зуда цхьана микроавтобусна чохь.
Дукха онда йолуш, не1арах аг1онца чоьхьайолуш, «Соьлж-г1ала – Катар-Юрт» микро-автобусна салона чуг1оьртира шиъ зуда. Салонан чохь халла д1атарбелла пекъарш-нах цхьаммо д1атуьйттуш, вукхо схьатуьйтуш, стоммачу, ч1ог1ачу озаца «тап!» аьлла 1аш болчу нахана т1ечехаш, ресорашна т1ехь автобус меттах йохуш, егош буьйлуш, шайна меттиг лахан чуг1ула буьйлабелира Зударий. Эххар а, цхьа миска оза зуда шен меттигера эккхийна, уллохь нисъелла кхин цхьаъ оза зуда соне 1аьвдина, д1ата1ийна ондачу шина зударех цхьаъ д1атаръелира. Шолг1аниг-м, ондачу б1аьрг т1ехь ца соцуш ц1ен басар хьаькхинчу, стоммачу балдашна бухахула, говрана хилан тарлучу яккхийнчу цергашна т1ехьара схьа буьрса «г1ун-г1ун» а деш, шина г1антах цхьанна йисттехь тасавелла 1аш волчу «Хьехархо» газета санна озалла вала воллучу цхьана боьршачу стагана улло г1оьртира.
  Охьахиина, д1атаръеллачу ондачу зудчо «Газел» тасс санна екош, тохайолийтуш ела а луш мохь туьйхира шен накъосте:
  - Варелахь, Курпату, хьажалахь и хьайна уллохь нисвелла «къонах» лаза ма велахь! Вайн х1у т1ехь цунна дуьхьала д1авалан боьрша стаг вац хьуна!
  Салонна чохь т1ехьахь д1атарвеллачу цхьана воккхачу стага корта а ластийна элира:
  - Деллахь, Зударий! Шун х1уна т1ехь-м боьрша стаг оьшу моьттуш а вац со, шун шаболу зударий шу шиъ санна белахьа-м х1етте а!
                30. Цхьаъ-ах   зуда.
Кхин цхьана «Соьлжа-г1ала – Катар-Юрт» «Газелана» а чуг1оьртира мел ч1ог1а озийна г1оьртича а уггар а к1езига «цхьаъ-ах!» меттиг д1алоцура йолуш цхьа зуда.
  Дехахь а, сехьахь а 1аш болу г1ийла нах куьйган голашца д1а-схьа а теттина, «кхап-п!» аьлла чена к1ур г1аттош кхоьссина деъна муьшгали санна охьахиира и зуда.
  - Ванах, шина меттигах билет эца, бохуш хьийзайо-кх со х1окзу наха! – ша автобусан салонан чохь мел болучу нахана а, шоп1арна а, кондухторна а, кхин а мел к1еззига а ах дуьненна реза ца хилар схьакъадийра зудчо, стоммачу озаца мераха шок а олуш.
  - Ой, и бохург х1ун ду? Шина меттигах мах боьху цара хьоьга? – цецвелира сонехь 1аш волу цхьа воккха стаг.
  - Дера боху оцу кондухтор аьлча а, оцу саьрмико-м и ц1ерца цхьана д1овш а детташ.
  - Эх1, деллахьа ма харцо ю цара хьоьга юьйцург! Цара х1унда боху хьоьга шина меттигех ахча ло? Ахьа-м цхьаъ-ах билет эцча а тоьур ма ду! – цецваьллера воккха стаг кондукторша лелончу харцонех.
                31. Аьрха пассажираш.
  - Д1ахьовзае! Хьан да хьаькха юуш валларг!
  - Схьахьовзае, хьан да налла юуш валларг!
  - Поворотник латае, дундук!
  - Ахьа х1ун до, светофораш ягаръеш, жима бер санна? Яг1ийта хецций д1а, ва стаг ца хуьлу! – ша-шай бен ца олу моьттуш, шоп1арна т1ечехаш, т1е1аткъамаш беш, наг-наггахь уккална чу х1ума а тухуш, чуьра бевллера «Соьлжа-г1ала – Катар-Юрт» маршрутан микроавтобусан салон чура пассажираш. Корта белшашна чохь д1а а лачкъийна, вухахьажа ца кхуьуш, басех чу хаьхкина вирворда санна эккхийна, Гихта чукхаоьссира шоп1ара микроавтобус. Гиххой: «Центр! Центр! Центре яг1ийта автобус, ва тентаг!» бохуш т1ечехан бевлича, кхачийра шоп1аран собар. Цхьа буьрса ченан к1ура юккъехь тормоз тоьхна «Газел» сацийна, чура сиха охьаиккхина г1аш, вуха а ца хьожуш, Валарган аг1орхьа «юм» йеш, «т1ета1ийра» шоп1ара.
  Шоп1аран сийдацаллах цецбевллачу пассажираша, кораха кортош ара а яьхна, т1ехьа мохь туьйхира:
  - Ахьа х1ун до, ва тентаг?! Гихтан центр цигахь яц хьуна!
  - Кхин оцу центре ког д1а-м боккхур бац! Шайна лаахь, шаьш яг1ийта автобус Гихтан центре а, т1урнене а! – олуш вирб1арзан боларехь Валарган аг1ора д1атилира шоп1ар.
                32. Валаргхойн историк-Хьуьсенан забар.
  - Ахьа х1ун леладо, 1алавди? Хьо ма г1ийла ву тахана? – хоьттура Хьуьсена, Валарган эвлаюккъехь дуьхьала нисвеллачу, шен хеннарчу воккхачу стаге.
  - Ца го хьуна, коч-хечий леладо-кх, - резавоцуш жоп делира 1алавдис.
  - Ой, хьо-м реза воцучух тера ма ду хьайн кучана а, хечийна а? – хоьттура Хьуьсенас.
  - Х1ун дина аьлла хир ву кхарнна реза? Тиша ма ду х1орш!
  - О1, уьш д1а а дахий кхиссий д1а а даг1ийтий лела т1аккха, - хоьхура Хьуьсенас.
                33. Ши к1ант-дешархо.
Ишколан шуьйрачу, ехачу уьйченаш екош, маьхьарий Хьоькхуш, ловзуш, 1ункар-берташ кхийсалуш, кхоалг1ачу г1ате хьаьвзина хьалабоьдучу ламин аг1онна т1ехула чухехкалуш, каде хьийзара ши дешархо.
  - Шу цирке х1унда ца доьлху, кхузахь харцхьа а ца лелаш? – хаьттира эццахь гучуваьллачу хьехархочо-воккхачу стага.
  - Ваша, тхоьгахь ахча дац цирке даг1ан! Ахьа лохьа тхуна «шай-кай», тхойшиъ-м хаза а хеташ г1ур вара цирке, - дехарашка велира ши к1ант.
  - Аса-м цирке балха х1унда ца воьду шу шиъ, боху, - ши к1ант кхетон г1оьртира хьехархо.
  - Ой, цо х1ун дуьйцу? Оха х1ун болх бийра бу циркехь? – ца кхетара ши к1ант.
  - Х1ун болх бийра бу бохург и х1ун ду? Маймалийн метта хир ву-кх шу шиъ! – кхетийра хьехархочо аьрха ши к1ант.
                34. Кепка.
«Соьлжа-г1ала – Катар-Юрт» маршрутан микроавтобусан салона чу ваьлча, цец а деина висира со. Ессачу салона чохь цхьаъ ша жима стаг вара, ехачу къорзачу кепкин лабина к1елд1ашкахула «цкъа а дуьненчохь эхь хила а хиллий техьа?» - аьлла хоьтийтуш сийна ши б1аьрг а къерзош 1аш. Массо а есачу креслошна т1ехь хьаьрчина 1уьллу лаьхьанаш санна 1охкуш цхьацца къорза кепка яра.
  - Ой, х1ара меттигаш шаерш а ахьа д1алаьцна-м яц? – цецвалар гайтира аса жимчу стагана.
  - Яц дера-кх уьш-м «занятый», - кхоьссира сийначу б1аьргаша кхин а эхь доцуш къаьрзаш.
  - Ткъа, х1ара «оьрсийн Рембон» кепкаш хьан ехкина г1анташна т1е, меттигаш д1алаьцна яцахь? – кхин а ч1ог1а цецвелира со.
  - Аса ехкина-кх и супер-модни кепканаш оцу «креслошна» т1е, - со 1овдал, шен ма хуьлу кхетон г1ертара жима стаг.
  - Стенна? – кхетан волуш вацара со 1овдал-м.
  - Ой, дядька, хьо-м кхетан волуш а вац. И суппер-модни кепкаш юхкуш ву-кх со! – шен т1оьрмигна чура кхин а иттех къорза кепканаш схьаехира сийначу б1аьргаша.
                35. «Маьрша г1ойла шу» - х1инцлерачу нохчийн маттахь.
  - Давай, делахь! –  курачу дагахь шен накъосте кхоьссира Валаргана эвлаюккхехь цхьана кхонахчо шен накъосташка.
  Сайн г1уллакх доццург хийла леладо-кх аса. 1ен а ца велла т1евахана хаьттира аса нохчийн къонахчунга:
  - Бехк ма биллалахь, ванах, оьрсийн маттахь «Давай!» олуш х1унда кхъаьста техьа вайн нах д1а, схьа?
  - Ахьа х1ун дуьйцу, батя? «На, бери!» ала-м ца дезара аса оцу екхаргашга, д1а, схьа къаьсташ?!
                36. Мерах хьокху йовлакх.
Ц1ера араволуш кисанахь йовлакх доцуш араваьлла, базарна юккъе хьаьвзинера цхьа воккха стаг, цигахь оьцур ду-кх ша и, аьлла.
  - Оцу жимчу йовлакхах х1ун доьху ахьа? – хаьттира цо базаран мог1анехь йовлакхаш духкуш лаьттачу «новий чеченех» йолчу цхьана «бизнесмене».
  - Дера ду и йовлакхаш, ваша, нехаш санна, ч1ог1а дораха д1адухкуш! Эцахь хьайна ши-кхоъ, - жоп делира зудчо.
  - Дораха ду, бохург и мел ду, ахачанца дуьстича? – хаьттира воккхачу стага, нехаш таханлерачу дийнахь х1ун мехах ю ца кхеташ.
  - Селхана-м «дивестинах» д1адоьхки аса уьш, х1ара ши-кхоъ бен ца дуьсуш. Тахана хьуна, хьо дика стаг хиларна, цхьана «истонах» д1алур ду-кх аса, - шен дагахь дерг хаийтира «новий чеченас».
  - Деллахь, зуда, ша и говра мах болуш хилла-кх и хьан мерах хьокху йовлакхаш, - зудчунан нехийн мах хадийра воккхачу стага.
                37. Некъахо-валаргхо.   
Моллина йисарг, оцу «Соьлжа-г1ала – Катар-Юрт» микроавтобусна т1ехь ца хуьлуш а ца дуьсу х1ума. Г1алахь т1ехиира и жима стаг-валаргхо рейсан автобусна. Амма: «Булочкаш! Чипсаш! Напиткаш!» - ц1ог1 а хьокхуш тхан «Газелан» йиллинчу не1аре ах чоьхьа а йолуш д1ах1оьттира «цкъа а кочара ера яц-кх х1ара, и шегарчу лотокна чохь мел йолу булочкаш шиъ мах луш схьаэцча а!» - ойла дагайоийтуш цхьа «новый чеченех» йолу, «бизнес» лелош йолу зуда. Дерриг а дуьненахь «бизнес» бохург «г1уллакх дар» бохург ду, ткъа «новый чеченаша» шайн спекуляцех олу и деза «бизнес» боху дош.
  Амма сан къамел оцу пекъаран «бизнесах» дац, амма даима а санна, сайн хьомен валаргхойх, гиххойх, катархойх а ду. Валаргхо-жимчу стага маса кховдийра шен ехачу вортана буьххьехь дохку меца б1аьргаш йиллинчу микроавтобусан не1арехьа. «Суна цхьа пакет… шиъ…кхоъ пакет чипсаш, булочкаш, пираьжкаш, мерза хи…» - дагардан вуьйлира и, «цкъа а вузар а вуй техьа х1ара?» - аьлла хоьтийтуш.
 - Новкъахь ч1ог1а мацлуш ву со… - бехказа вуьйлура г1иллакхен жима стаг, ша цхьана дуьнен йистте воьдуш санна 1овшан г1ирс а эцна, ткъе пхиъ, ткъе итт километр бен гена шен вахан ца дезахь а.
  Амма даима а санна уллохь нисвелла цхьа воккха стаг-м ца 1енвелира шена хетарг ца олуш:
  - Деллахь, жима стаг, Хабаровскера вайн ц1а кхаччалц хьо схьаван дезаш хилахь-м хьо мацалла лийра  ву! – кхоьссира цо.
                38. Кхин цхьаъ а тхан нус.    
Вежарий дукха хилчи, несарий а хуьлуш хилла-кх алссама. Со хьошалг1а вог1у аьлла, ша-ша дика хила г1ерташ тохабеллера сан несарий а. Суна ч1епалгаш дукха дезий хууш йолчу цхьана несо цхьа бога дуззина ч1епалгаш динера. Амма даима а ч1епалгашна чохь алссама хуьлуш йолчу к1алдана метта, и ч1епалгаш харцахьа дахан йоллуш санна, к1алд а ца къаьсташ, сийна хох боьллинера цо оцу шен хьокхамаш санна стомма долчу ч1епалгашна чу.
 - Аса-м, со ч1епалгехь хьегна хиларе терра, цхьа ах бога дассийра. Амма ца аьлча 1енлой бакъдериг, вуьзина ваьлча:
 - Деллахь, Малика, т1аккхахула айхьа и ч1епалгаш деш и сийна хох т1аьхьа т1екхалла а битий, алссама чу к1алд йоллалахь оцу ч1епалгашна! – элира аса ша-шаха олуш санна.
 - Ой, и х1унда бахара ахьа, Дика к1ант, хох дика ца хийтира хьуна? – хаьттира несо.
  - Х1ан-х1а, оцу ч1епалгашел а ч1ог1а хох безаш ву со, цундела кхоам хетта суна ахьа набахте чу санна оцу ч1епалгашна чубуллчу хохах, - жоп делира аса.
 Амма х1инца со тхайн нус йолчу хьошалг1а г1ахь, беккъа ц1ена сийна хохаш а биина вог1ур моьттуш ву со. «Дика к1антана-м ч1епалгаш кхин дезаш а ца хилла. Цунна безарг-м сийна хох бу!» - сан «кулинаран безам» нахала ца баьккхича 1ийр ма яц тхан нус.
                39. «Шовда»      
Соьлжа-г1ала д1акхоччуш лаьттара тхан микроавтобус «Газель», 1алхан-юртахь гуттар а машенна хьалха охьайожа санна чуьра яьлла цхьа пассажир яра. Автобус сацийча а, естина халла бад санна техкаш хьалаяла г1ерташ йоллура и. Автобусна чура аралилхина наха г1о а деш халла буьххье елира, амма шена еллачу меттигна реза яцара и. Цунна хьалхха, масех стаг хьала а г1аьттина меттиг кечйира. Дела ц1е а йохуш, бисмиллаш а дохуш халла охьахиира зуда. Амма автобус кхин гена ялале зудчунна шовдана хи дагадеира.
  - Со-ма яц и шовдана хи ца хилчи мегаш, сан давлении хьалаели-кх х1инца! – орца дохура зудчо массаьрга а.
«Шовда» - ц1е а йолуш жимчу шишнаш чура хи хиллера зудчо дуьйцург.
 - Сацаелахь машен! – водителан т1е1аткъам бира зудчо. – Ялол, йо1, оцу некъайисттера базарара цхьа шиша «Шовда» дал суна! – шена уллохь нисъеллачу жима стаг йо1е омра дира цо, - цомгушчу стеган кепехь, дарбанан ц1а чохь ша 1уьллуш йолуш санна.
 - Суна-м ца хаьа и «Шовда» муьлханиг ду, хуура дац суна и эца, - шега схьакховдийна туьма схьа ца ийцира йо1а.
 Цхьана секондана-м «цомгашчун» б1аьргаша стелахаьштиг туьйхира, амма шен спектаклан ролаш ца ловзийча ца йолура. Гуттар а узарш дан юьйлира зуда, къинхетамен д1а схьа а хьожуш. Некъайисттехь ц1еххьана машен сацийна шопар а араиккхира, масех жима стаг а араиккхира, базара хьаьвдира уьш спринтерш санна. Сихонца схьадеира «цомгушчунна» «Шовда» хи, шопар хьалха т1екхиира зудчунна. Шега д1акховдийна туьма ца тергалдеш, сиха шен метте хиина, машен д1айолаялийтира цо.
 - Бис-мил-л-л-а-а! - суна цкъа а ца хезинчу кепехь деха бисмал а доккхуш «Шовда» шиша ах сов дасдира зудчо.
 Г1ала д1акхаччалца узарш ца совцадора «цомгушчо» шиша сиха дасдинехь а. Эххар а г1ала чуюьйлира автобус, Буг1ан-юрта а кхечира. Узарш деш йолчо дийхира цигахь ша машенара йоссийтар. Масех стаг хьалаиккхина цхьамма не1 д1айиллира, масех стага онда зуда охьайоккхуш г1одира. Эххар а ша йоьссина яьлча, «Газелан» не1 д1акъовла кхиале, чу а хьаьжина, цамгаран аз хуьйцуш, кхоьссира цо шена уллохь 1ийначу йо1е:
  - Деллахь, йо1 ма лаьхьа а бу-кх хьо!
                40. Накъосташна бекхам.      
Цхьа  даима а ц1е латон карх ца долуш волу ишколан, ц1еягориг (кочегар) а, цхьа даима а вижина 1уьллуш волу хехо а вара шайн цхьана накъостана хьехархочун гуттар а чураваьлла шайн хьаьким-зуда хьехош:
  - Ахьа и вайн хьаьким ца ялаяхь, охашимма дехьа-сехьа ши куьг а лаьцна и хьуна мара тухур ю, т1аккха мохь хьокхура бу: «Ва, хьенехка тхан хьаькимах куьйгаш тоьхна-кх!» - аьлла.
Амма накъостана к1ордийнера церан йист  а, барам а боцу бегаш. Эххар а реза хилира и шина накъостаца:
 - Дика ду делахь, шу 1ен а ца дохку, ялонза ца волу со и хьаьким-зуда. Амма хаалаш, и айса ялийначу буса аса шу шиъ цуьнга балхара д1авоккхийтур ву! Шу шиъ муха белхало ву-м шушинна шайна а ма хаьий!
  Кхин цул т1ехьа иштта бегаш бан карх ца долура ц1еягориган а, хехочун а.
                41. Хьаькиман чай.
Тхан хьаькимо алапа схьадеъна, белхалошна массарнна а д1адекъна а ши-кхоъ де даьллера. Амма нохчийн мотт хьоьхуш йолу Тумиша бохуш цхьа зуда йисинера и алапа д1адаланза.
  Хьаькиман гуттар а самукъадаьллачу цхьана дийнахь т1ееира Тумиша цунна:
  - Алпа ма оьшур суна…
  - Ой, ахьа х1ун до алапах, хьо маре яхан дезаш а яц! – бегаш бира хьаькимо.
Шолг1ачу дийнахь а хьаькиман кабинета улло г1оьртира Тумиша.
  - Сан йиш яц! Ком-м-мисси ю вайна порверка ян йог1уш! – Тумишин алапа хир доций хаийтира хьаькима цу дийнахь а.
Кхоалг1ачу дийнахь а яра хьаьким, «ком-м-мисси» кочура а яьлла, дикка самукъадаьлла. Тумишин алапа дагадог1учохь а яцара, схьахетарехь. Шен белхало а гина гуттар а г1иллакхе елира хьаьким малх бицбеш елакъежар а гойтуш:
  - Ой, Тумиша, хьо я маьрша, могуш! Схьайола кабинета чу, чай молийтур ду аса хьоьга!
  - Ца деза чай-й-й! Алапа-а-а! – шийла мохь бейкира Тумишин ишколан массо а г1атийн уьйченашкахула йилбазмохь хуьлуш.
                42. «Газелан» салонна чохь телпон.
«Соьлжа-г1ала – Катар-Юрт» микроавтобусан салона чохь тийна дара, г1ийла мох лоцуш д1аг1ертара «Газел» Катар-Юртан аг1ора. Х1инццалца шайн багош ца совцош эладиташ дуьйцуш болу зударий а бара тахана-м цхьана х1умана д1атийна, магнитофонан кедашна чухула уг1уш йолчу эшарга ладуг1уш. Ц1еххьана и ерриг а салон 1адош мохь олуш бийкира цхьана жимчу зудчун телефонан горгали. Горгали-м олучохь а дацара и ша «т1анк!» аьлла дуьзина долу вир а хелха дер долуш хелхаран эшар яр-кха сацан а ца туьгуш. Стенна делахь а жимчу зудчо схьаоьцуш яцара телпон. Масана хуьлу и бахьанаш, майрчо алапа схьаецча и дерриг а шега схьа ца делча а доккха дов ма дуй х1инцлерачу зударийн-м кичча.
  - Хьажахьа, йо1, - ца 1енвелира салонан т1еххьа д1атарвелла волу цхьа воккха стаг, - телпон я схьаэца, я суна х1окху чохь жимма меттиг баккха. Кхин и хьан эшар яхлахь, цхьа хелхаран бал ца баккхахь минга дер долуш ву-кх со!
                43.  Дегабааман бина ц1еягориг (кочегар).
Шийлачу, мох хьийзочу дехачу 1ано ишколехь коран шалхачу шина б1аьргана юккъехь бисина моза шелонна дог г1елделла охьабоьжча хаара массарнна а таханлерчу дийнахь, буса ц1еягориг мила ву. Шолг1ачу ц1еягориган исмена йолуш бевзира х1окху дерриг а дуьненан чам кора юккъехь бисинчу мозийна а, шаволчу дешархочунна а, хьехархошна а. Уш дукха ч1ог1а бохлой кор-не1 схьайоьллий охьаховшара. И деха 1а а чекхадалан тохаделира иштта хьал ишколехь лаьтташ. Массеран а багаваг1ана, Гливудан сирла седа санна, вуьйцуш вара массара а ц1еягораца гергало к1езига долуш волу ц1еягориг. Эххар а б1аьсте а елира, ло дешина, малх а хьаьжина цхьа дуьне а долуш санна д1ах1оьттира ерриге а юрт а.  Цхьана дийнахь «хьуьхь» а воьлла хьехархойн чоьнна чутилира оха дийнна 1ай Чак Норис санна, багара охьа ца вуьллуш вийцина ц1еягориг:
  - Ой, шу х1окху чу а хевшина сой, сан кочегаркий бен кхин дуьйцуш х1ума а доцуш 1аш ду ма боху! Аса х1ун дина шуна? Аса мила вийна шун а, шун варх1ий а ден а? Аша х1унда вуьйцу со?!
  - Хьалха-м вуьйцура оха хьо де юккъе бен ца дулийтуш… Х1инца-м дитина оха и хьо вийцар, - кхоьссира цхьана воккхачу стага-хьехархочо.
  - И бохург х1ун ду? Аша х1унда ца вуьйцуш вара со? – кхин а ч1ог1а оьг1аза вахара ц1еягориг.
  - Вайна арахь б1аьсте яьлла, ишколана чохь ц1еягоран сезон а чекхъяьлла. Оха стенна вуьйцур вара хьо х1инца? – къежира воккха стаг.
                44. Автобусна чохь жима йо1.
Арахь тов хьийзош йовха яра. Нохчийн пешана чохь чулла жимма бен шийла йоцучу «Газелан» салона чу елира цхьа зуда х1инцца кога яг1ана хир йолуш жима йоь1ан куьг а лаьцна. Йо1-м воккха стаг санна шен, сирлачу б1аьргашца чохь 1аш болучу нахе а хьаьжина десса лаьттачу г1анта т1еяг1ана д1ах1оьттира. Г1антана т1ехаа хьалаялан х1инца а жима яра и. Т1ехьайог1учу нанас, ша хьалха охьа а хууш, шен кера хаийра керахь хаза буьрка а йолуш йолу йо1 а. Хьацаран т1адамаш дара йоь1ан хьаьжт1ехь тоьхна, зезагана 1уьйренца т1едиллина долу тхи санна. Нанас-м киснара жима йовлакх схьадаьккхина, цу т1ера берийн суьрташ а гойтуш даржийна йоь1ан хьаьжт1е хьаькхира и. Йо1 цецъяьлча санна шега хьаьжича, нанас элира:
  - Хьуна хьацар даьлла, сан йо1. Вайшимма иштта жима йовлакх а хьаькхина д1адоккхур ду иза.
  - На-н, соьга ло зим йовлак, - дийхира йо1а нене.
  - Хьо х1ун да йоллу цунах? Аса хьокхур ду хьуна, - элира нанас.
  - Буьркана хьакха йоллу со. Цунна а даьлла хьацар, - кхетийра йо1а шен нана.
                45. Дорраха киса.
Соьлж-г1алахь Валаргт1е йоьдучу автобусан салона чу хевшина 1ара тхо, и «хьалайуьзина яллалца» бохуш. Суна хьалхха дуьхьала нисдиначу шина г1анта т1е охьахиира шиъ жима стаг. Салон-м сиха хьалайуьзира, амма даима а санна, автобус меттаха ялан а ца йуьтуш шайн «бизнес» массарнна а бале яьккхина лелара «лотокашна» т1ера х1ума йухкурш.
  - Бананаш, мерза хи!
  - Чипсаш, мерза хи!
  - Пираьжкаш, мерза хи! – гуттар а салона чубовла а г1ерташ мехьарий хьокхура цара.
  - Къор1ана т1ера схьаяздина деза дешнаш! Дорраха! – чуг1оьртира цхьа суркуй тиллина стаг а.
Эххар а уьш массо а пассажирийн кочара бохуш, аг1онца йолу не1 т1екъевлира кондухтора:
  - Некъ дика… - олуш.
Амма «Газел» д1айолаелла ялален, кондухтор уллора д1айоллушехь чухьаьдда не1 йиллира кхин цхьана а «бизнес-вумена»:
  - Киса! Киса! Дорраха киса! Распордажа! Дорраха киса! – чу ц1ог1элира зудчо, массо а кхераван йоллуш санна ши б1аьрг а къарзийна.
  - Дорраха…, - ойлане элира суна хьалха 1аш волчу цхьана жимчу стага, иштта д1а алархьама.
  - Вайна дуьненюкъара кризис а ю арахь, эцахьа, Мохьмад, дорраха долучура хьайна марчонна киса, - кхоьссира цуьнга накъоста.
                46. ОБЖ-н хьехархо.
ОБЖ-н хьехархо веънера цхьана дийнахь ишколе балха, ша и аьнгли санна ц1ена маж-мекх дошуш юьхь а ц1анъйина.
  - Хьо-м тахана иттех шарна жимвелла, - комплимент олуш вистхилира ишколан хьаьким.
  - Къечу стеган кечвалар - маж яшар ду, - шен алапа к1езига хиларан т1е тидам бохийтуш, жоп делира ОБЖ-н хьехархочо.
  - Ткъа, маж яьшча ахьа тоьхна 1ат1ар-м дезачех ду «къен стаг»! – алапа лакхадера доций а, ша тидам болуш хилар а гайтира хьаькима.
  - Со, къечу нахана юккъехь хилла а, хьал долуш хилар гойтуш вара со-м, - ца вухуш жоп делира ОБЖ-н хьехархочо.
                47. Хьаькимна ша йовзар.
Поэзийца шен гергалло дуй хаийта г1ерташ цхьана декъазчу байтахочо 8 Мартехь шайца болх бенчу хьехархошна зударшна язъйинера байташ. Амма и байташ дуьхьала д1аязйина яцара, шалхачу маттаца язъйинера уьш. Баснеш санна чулацам болуш йолу байташ йоьшуш, зударшна шаьш девзира. Шайн хьекъале хьаьжжина нислора церан шаьш довзар а. Литература хьоьшуш йолчу хьехархочунна ша евзира, географии хьохуш йолчу хьехархочунна а евзира ша шолг1ачу дийнахь. Кхоалг1ачу дийнахь а байташна т1ехь шайн аматаш карош, буьйлуш самукъадолуш бара зударий.
  Зударийн де даздаран ажиотаж а д1аелира, цхьа ши к1ира хан а елира д1а. Цхьана дийнахь ишколан хьаькима а кхоьссира т1ехволучу байтахочунга:
  - Ахьа язъйина байташ йийшира оха-м. Суна-м со а карийра царнна юккъехь. Ярий со а царнна юккъехь?
                48. Къоначу валаргхоша захалу дийцар.
Х1инцца кхиъна йог1ун керта буьххье а яьлла кхайкхан тохаелла борг1алан к1орнеш санна курочу дог ойланца кхиъна вог1уш шиъ к1ант вара Валаргт1ерчу цхьана ишколан аг1ора д1аг1ерташ. Цаьршинга хьоьжуш лаьттачух тера дара шина к1антал цхьа ах шо жима жир йолуш х1инцца меъ хилан тохаелла йолу шиъ йо1.
  Шина йо1ана Улле г1оьртинчу к1енташа бегаш бира:
  - Д1адовла, шуьца захлу муха дуьйцур ду? Шу шиъ-м х1инца а берийн беша оьхучийн  хан йолуш ма ю! Тхойшинна дукха жима ю шу шиъ! Шу даккхий хилича д1адог1ур ду тхо!
  - Тхо даккхий хилчи тхо тхаьш дог1ур ду д1а! К1ентий маре боьлхуш ма ца хуьлу, - д1абинчух терра дуьхьал бегаш бира мехкарша.        26.04. 2009шо
                49. КПСС-н  ХХ – чу съездехь.
КПСС-н  ХХ-чу партсъезде кхайкхина ваг1на вара нохчо а, г1алг1ай а. Гуттар а ч1ог1а беза хьеший бина т1еийцира вайнехан къонахий. Съездехь дукха нах гулбеллера.
  - Сталин ж1аьла хилла, Берия ингалсийн шпион хилла! – трибунан буьххье ваьллачо ц1ог1 туьйхира.
  - Актови залана чохь 1аш болучара цхьа безамехьа «гап, гап!» - аьлла т1араш туьйхира. Нохчийн къонах хьалаг1аьттина д1а, схьа а хьажира.
  - Ай, 1а фу до, нохчолаг? – цецвелира г1алг1айн ма1астаг.
  - Хелха вала волу-кх! – жоп делира нохчочо.
  - Ай, эг1аваь хьо? Хьо х1ана вуол халха? – ца кхийтира г1алг1айн ма1астаг.
  - И бохург х1ун ду? Х1окху кхойтта шарахь дуьххьара тухуш ду-кх х1окху 1едало вайшинна иштта безамехьа т1араш! Уьш эрна дойийла-м ма дац! – элира нохчийн къонахчо, хелхаран бохь а буг1уш.
                50. Молла пхеаза кхойкху дийнахь-бусий.
Цхьа хан т1ехъиккхина стаг вара цкъа а ламаз дина воцуш, и дан кхин стогалла а ца тоьуш лелаш. Цуьнга «ламаз дан 1амаде хьайна», - бохуш цуьнан да а кхелхинера, вевза-везарг а шавериг а к1елависинера.
Иштта цхьана суьйрана нах гулбеллачу меттиге т1евеира х1ара. Гена доцучу, маьждиган момсарна т1ера молла кхайкхира.  Ша ламаз деш воций хаийта а эхь хеташ волчу къонахчо, ша муха олу а ца кхеташ, элира:
  - Ой, дийнахь пхоьаза бен кхойкхуш ма ца хуьлура молла!
  - Кхин сов кхойкхуш ца хуьлу, - т1етайра адамаш.
  - Ой, минот хьалха со чура араволуш радиочухула пхеалг1а ма кхайкхира цхьа молла, т1къа х1окха маьждига буьххье ваьллачо х1ун до кхин цкъа а кхойкхуш…
                51. Нускал-лор.
Сан цхьа Аюб бохуш хьаша вара кест-кестта дарбанц1ахь бутт, ах бутт а боккхий вог1уш. «Шена зуда ялон лууш вериг дарбана ц1а охьавижан веза-кх» - олура цо кест-кестта. Иштта цхьана дийнахь схьакхечира и дарбана ц1ахь шен рог1ера ши-кхо к1ира а даьккхина. Жимма х1усамненах кхеравелла а вара и, больницехь ч1ог1а «лубов» хилла шена бохуш. Амма шен кхеравалар а дицделлера цунна цхьана цомгушчунах лаьцна ша дуьйцуш:
  Жимма букъ т1ебаьлла а волуш вара цигахь, ломара охьабиссина цхьа б1е шо бен доцуш болчу ламаройх цхьа жима стаг. Цхьана буьйсана саде1ан х1аваэ араваьллачохь вон а хилла 1аш карийра суна и. Аса-м сихха ваг1ана лор кхайкхира. Ткъа лор а хиллера и жима стаг санна букъ т1ебаьлла. Ламаро жимма метта веъча бегаш бира аса:
  - Муха хийтира хьуна, аса хьайна маха тоха далийна нускал?
  - Дайли къор1анора, Шали базара ваг1ана харжайна ялайча санна ма яра иза. Муха карайна хьуна и? – цецваьллера ламаро.
                52. Папуас-нохчо.
«Ой-т-т, я1-кх! Ма к1ордийна-кх суна х1ара нохчий! Кхин нохчо 1аш-вехаш волчу меттехь 1ийра ма вац со!» - ша-шега аьлла, генавелира цхьа нохчо массо а нохчашна. Сибрехахь, Магаданехь, Цхьанавовшахтоьхначу штаташкахь, Китайхь, и д1акхаьчначу меттехь бухахь, пешан т1ехьа гулъелла тараканаш санна, 1аш нохчий карабора цунна. Эххар а кхечира и Африкан хьаннийн къухашна юккъе, джунглешкахь яйна 1аш йолчу цхьана адамийн тобана юккъе. Цигахь-м массо а папуасаш бара, и ша, нохчийн чохь бутт гучубала бицбеллачу хенахь хуьлуш йолу буьйса санна, 1аьржа а болуш. Нохчех ведда вахана нохчо а вацара кхин башха к1айн чкъурах схьаваьлла, цхьана лаьмнийн акхачу хотешкара вара и ша а. Буьйцуш нохчийн мотт бацара папуасашна юккъехь, вовшен кхайкхош не1алташ дацара. Ша и ялсамане санна меттиг яра-кх! Иштта самукъане цхьа к1ира хан текхира нохчех ведда веанчо. Амма и ирсен к1ира чекх даьлла ца даьллера, цхьана малх хьаьжина самукъанечу дийнахь, лаьмнашкахь ц1еххьана мархаш а хьаьдий тухуш долу дог1а санна, кхуьнан ялсамане кхувлуш. Х1окхунна т1ех1оьттира аг1ора ши ког а болуш, чоьшах ваьлла а волуш цхьа папуас:
 - Нохчий вуй хьо?! – ша и валаргхойн, гиххойн, катархойн санна болчу, ц1енчу нохчийн маттахь вистхилира папуас.
 - Вац! – дуьхьала велира нохчех ведда веинарг-м.
 - Вуй? – вухавалан дагахь вацара папуас а.
 - Вац!
 - Вуй?
 - Вац!
 - Вуй?
 - Ву! Ва-а, ву! Хьан да хьакха юуш валларг!
 - Ой, х1инццалца иштта ца олуш х1ун деш 1ара хьо ткъа? Цхьа итт туьма ахча хир дацара хьоьгахь?.. Ас кхана д1алур ду хьуна, - дехарен велира папуас.
                53. Асетан телпо.
Ширачу заманчохь баьхна нарт-эрстхой санна оьзда куц-кеп а долуш йолу хьехархо Асет яра цхьана дийнахь ишколан цхьана тайначу чохь компьютерца ловзаяьлла 1аш. Цу чу нисвелира катархошна а, валаргхошна а, гиххошна а шен мотт бахьана долуш бале ваьлла волу цхьа воккха стаг. Оьздачу Асета шен эсалчу аьттун куьйгаца ловзош болу компьютеран дахка-м гуш а бацара воккхачу стагана. Амма и ца 1енвелира Асетас шен курочу аьррун куьйгаца ловзош йолу, къегина хиларе хьаьжича, дикка мах хир болуш йолчу мобилан телпо-н мах ца хадийча:
 - Деллахь, Асет, ма хаза телпо ю-кх хьан! Ма еза хир ю-кх и туьканахь юхкуш! – хастийра цо телпо.
Амма Асет-м яцара шен телпо а, хастийна 1ийра йолуш. Йо1ана-м шен мах а хадон лаьара иштта лаккхара.
 - Болх дика хилчи, телпо а хуьлу-кх, воккха стаг, еззаниг! – т1етуьйхира Асета.
Воккха стаг цхьана х1умана-м ойлане велира. Жимма 1ийна, баттара шаьлта санна, яьккхира цо шен чухуларчу киснара истори кхуллучу хенахь дуьненчу яьлла хир йолуш йолу шен телпо. Д1ахьовзош, схьахьовзош хьаьжира и шен хан теккхина йолчу телпога. Эххар а, ца аьлча ца 1енвелира воккха стаг, аьттан ма1аш санна шен дагах г1оьртинарг.
  - Деллахьа, Асет, ахьа дуьйцург бакъделахь, х1ара сан болх ма декъаза болх хилла-кх! – элира цо.
                54. Харцо
- Харцо цхьана х1умана т1ехь бен йийца магош яц, - хьехар дора хан текхина волчу стага жимчу стагана.
 - Ваша, муьлхачу х1умана т1ехь? – хоьттура жимхас.
 - Зударий хастош!
                55. «Т1аьххьара горгали»
«Т1аьххьара горгли» деза де хуьлучу дийнахь ишколан уьйт1ахь х1оттийначу доккхачу ловзаргахь дукха хелхайийлина корта хьаьвзинчух тера дара къоначу шина йоь1ан. Бехк а бацара оцу шимма-м «на отлично!» юкъара ишкола чекхъяьккхинера. Ишколан коьрта чувог1ийла масех не1 яра, амма царах юккъера цхьаъ бен еллалуш яцара. Цхьайтта шарахь х1ора дийнахь бохург санна шина йо1а йоьлуш хилла не1, ца карош д1асахьийзара мехкарий:
 - Чу муха яхан дезара кхуза? – бохуш.
 - Батт хьалха! – кхетийра ши йо1 т1ехьавог1учу хьалхарчу классера дешархочо.
 - Ирс-я1 хьан. Кхин 11 шарахь деша деза хьан ишколехь, - жимчу к1антах хьоьгуш хьаьжира ши йо1, шайга аьлларг а ца тергалдеш.
 - И ирс шун делар-кх! Ч1ог1а-м дохку шу а, сан да-нана а сох парфессор ван г1ерташ, - реза вацара хьалхарчу классан дешархо.
                56. Деза де.
«Т1аьххьара горгали» олу массо а ишколан деза де даздеш ч1ог1а къахьегна к1адъелла, шен кабинета чу еъна, шен г1анта т1е охьахиъна доккха садаьккхира ишколан завуча:
 - Х1ара деза де-м чекхдели… Эх1, х1инца «Хьалхара сентябр» чекхдаьлла делахьара!
                57. Юьртда.
- Х1ара тхан юьртда ву, физрук хилла а ву ша, - кхетийра валаргхоша шайн хьаша.
- Деллахь, шуна куьйгалла дан-м физрук бен мегар а вац, - жоп делира хьешо
- И х1унда элира ахьа? – реза ца хилира х1усамдай.
- Деллахь бу и ч1ог1а могшалла оьшуш болх, валаргхошна т1ехь куьйгалла дар, - элира хьешо.
                58. «Газел».
Да висарг, дукха жима йина а хилла и нохчашна йина «Газелаш»! Автобус йоьттира! Кхин цкъа а йоьттира! Х1оранна карахь 1аш а цхьацца бер, стаг, йоккха стаг дара. Геннарчу сонехь 1ен йисира цхьа жима зуда, карахь стаг а воцуш. Автобус д1айолаелча доккха садаьккхира оцу зудчо-м. Амма жимма дехьаяьлча, автобус сацийна салон чу мохь элира шоп1ара:
 - Х1ара новкъахь лаьттарг сан стунваша ву! Цхьа меттиг буй салон чохь?!
 - Бу, - г1ийла къежира жима зуда.
 - Мичхьа? – б1аьргаш къарзош салон чу вог1авелира шоп1ар.
 - Х1оккхуза, - шен коьшкалахь меттиг гайтира жимчу зудчо. – Боьрша стаг керахаавойла а дац, - кхетийра цо реза боцу нах.
                59. Физрук.
Шо чекхдолуш классаш а худалуш д1айоьлху, малхехь дохк санна. Амма физрук вухура волуш-м вацара. Классе чуволушшехь, дуьххьара шена дуьхьала кхеттачу дешархочунга хаьттира цо:
 - Мас дешархо ву шун классехь тахана?
 - Цхьаъ, - бехкалла вахара дешархо.
 - Х1умма а дац! Виходи строится! – мохь туьйхира физрука.
                60. «Некъахо».
Ишколана т1ехьа йоьхна лаьттачу ГАЗ-53 машенан кабинан чу а хиина, машен хохкуш ву шаьшиъ, бохуш ловзуш воллура жима ши дешархо. Кхоалг1а к1ант улло веъна, чу хаан дагадеъна,  х1иллане велира:
 - Х1ей! – мохь элира цо. – Шу стенга доьлху?
 - Гихта! – ловзаре велира х1илланах ца кхетта кабинан чура ши к1ант.
 - Со а вара Гихта воьдуш, д1авигийша, - дехаре велира к1ант.
 - Ваша, ва ваша, тхо Катар-Юрта доьлхуш ду, д1авала новкъара, - жоп делира кабинан чохь 1аш волчу шимма.
                61 .  Хьалхара смена.
Шолг1а сменехь урокашна горгали бекан цхьа минот хан йисича, ишколан уьйча велира хьехархо. Девнечу завуча, оьг1азен б1аьргашна к1елд1ашкахула стелахаьштиган ц1ераш а тухуш, кхоьссира:
- Хьо хьалхарчу исменехь урокаш луш ву ца элира ахьа соь?!
- Хьалхарчу исменехь, - доцца жоп делира хьехархочо.
- Ткъа хьо, дела мостаг1, шолг1а исмена йолаяллалца а 1ийна стенна вог1уш ву ишколе?
- Нахана шолг1а исмена елахь а, суна-м хьалхара ю х1ара… Сан кху исменехь бен урокаш яц, - хаьхкина йоьду вир санна уроке д1атилира хьехархо.
                62 . ТОП-П-П-П-П…
ОБЖ-н хьехархо вара, даима а санна, бегаш беш, урокехь цхьацца забарен дийцарш дуьйцуш, берийн самукъадоккхуш:
 - Шуна хаьий ткъа, сан хьоменаш, «топ» дашехь масс элп «П» яздо? – хаьттира цо.
 - Ахьа х1ун дуьйцу, хьера ваьлла хьо? Вайн ОБЖ урок ма ю, нохчийн меттан урок ма яц! – цецвелира, иттех шарахь ша доьшучу хенахь шиъанал лакхара оценка ца яьккхина дешархо, даима а санна, шега хоьтту аьлла тарделла.
 - Ма кхера шиъ х1оттор дац хьуна, - сапарг1атдаьккхира дешархочун ОБЖ-н хьехархочо.
 - Суна схьахетарехь-м, «топ» дашехь цхьа элп «п» хуьлу, - шен дахарехь дуьххьара нийса жоп делира дешархочо, нохчийн меттан урок хиллехь-м, ца нисдала а мегара цуьнан иштта.
 - Х1ан-х1а, нийса жоп ца дели ахьа, - дог дохийра дешархочун ОБЖ-н хьехархочо. – Цкъа йолуш топ и елахь, цхьа элп «п» хила деза оцу дашехь, амма и топ шозза йолург елахь, ши элп «пп» дилла а деза оцу дешахь.
 - 1алелай, «Красавчик» пулеметана (масатоьпана) чаккхенехь-м масийтта б1е «п» яздан дезара ду т1аккха! – цецвелира даима а шиъаш дохуш волу дешархо.
                63. «Газелан» т1ехь цхьа меттиг.
 - Цхьа меттиг буй Валаргт1е кхаччалц? – хаьттира аса, шен сох пхи туьма декхар доллуш санна соьга хьоьжучу кондухторе.
 - Бу! Ч1ог1а а болуш бу! Цхьа меттиг, хьуна битича санна, хьоьга хьоьжуш лаьтташ! – со дагазавоккхуш хабарен елира кондухтор-м.
Некъана дог1у пхи туьма д1а а делла, со салон чуг1оьртира, амма гуш цхьа а беса меттиг бацара «Газел» чохь. Хаттаран хьаьрк а хилла, хьаьжира со кондухторе.
 - Бу хьуна! Лаха ахьа! – т1ечевхира суна кондухтор.
Ас кхин цкъа а лехира меттиг, амма меттигах тера хеташ йолу хералла а ца хааелира суна хевшина 1енчарна юккъехь. Айдаран хьаьрк хилла хьаьжира со кондухторе! Амма кондухтор-м шен къамелана чаккхенехь «ц1оьмалг» хьаьрк х1оттийна лаьттш яра, цаешаш суна а, шайолчу «Газелана» а «т1ехула» а хьоьжуш.
 - Схьабелла хьайн ши б1аьрг, ва тентаг! Кхин цхьаанаш а куьзганаш эца хьайна! Хьажал д1о! – т1еххьа хебина 1енчу шина зудчунна юккъе шен оьг1азен п1елг хьажийра кондухтора.
Плюс пхиъ-ах куьзгашна чухула дикка хьаьжира со кондухтора гойтучу метте. Шолг1адиллина «Даймохк» газета юкъадаххал меттиг бара, и ша газетан цхьа аг1о санна, озачу шина зудчунна юккъехь. Со зударшна улло г1оьртира:
 - Со охьахаа мегар дарий? Оцу ешапа-кондухтора-м цхьа меттиг бу боху, ах меттиг мукъна а лойша суна, - олуш.
Шина зудчо-м шайна ца хеза кеп х1оттийра «кочара вер вац техьа» - ойла хир яра церан декъазчу кортошкахь. Оцу хенахь, ц1унна чуг1уртуш йолу тарахтор-булдозар санна, салонна чуг1оьртира кондухтор. Шина зудчунна т1ейог1аелира и:
 - Д1асахила, лаьхьарчий! – т1ечевхира и шина зудчунна.
                64. Мечикшана реза йоцу йо1
 - Оцу бахкбеллачу мечикийн хьожа ч1ог1а ца еза-кх суна! – ас чура араволуш «юьхь ц1анйина», ца кхоош сайна тоьхначу одеколонна реза яцара «Газел» чохь суна уллохь нисъелла цхьа йо1.
Нохчийн маттахь суна 1оттар а йина, шен «подружкица» къамеле елира йо1. Цунна-м тарделла хиллера, со а ву оцу «бахбеллачу мечикийн» х1ух схьаваьлла. Шина «подружкийн» къамелехь наггахь охьадоьжна а дацара нохчийн дош, «базаран оьрсийн мотт» бара цу шимма буьйсург. Ца аьлча ца 1ен велира со:
 - Бахкбеллачу мечикийн мотт-м бу мерза, - лерге элира аса йо1е.
Кхин д1а болчу некъан бохалла хилира: оцу йо1а нохчийн мотт буьйцуш, цуьнан «подружкас» дуьхьал шен базаран мотт буьйцуш.
«Подружкина-м» ца хезинера ас сайна уллорчунга лерге аьлларг.
                65. Доттаг1чунна Шахабана.
 - Ма ч1ог1а реза вац-кх со оцу Шахабна, вац дера! – сайна пекъар-Шахабах хетарг элира ас цуьнан доттаг1чунга Аюбе.
 - Говра корта а болуш велар-кх и Шахаб, - доцца д1ахадийра Аюба.
 - Говра корта-м сов хир бара цунна, - ца 1ебара со-м.
                66. Айс-сайна.
 - Ц1а а вахана шайн «куртой» бани чохь «парился» дин ахь, - хаттар дира соь Аюба.
 - Деллахь, ша и к1ант-стаг санна жимвелла ара-м вели со оцу бани чура, - жоп делира аса.
                67. Шахабан корта.
 - Ой, телпо йицъелла ваханера со байна етт лаха! – шен накъост Аюб кхетон г1ертара пекъар Шахаб.
 - И бохург х1ун ду? Телпо муха йицлура ю т1ехь корта болчунна? – кхетан ца туьгура Аюб.
 - Ой, иштта йицъелла-кх! Ас-м леррина юкъах доьхка а дихкинера, телпо чуйуьллуш йолу ботт а т1ехь, ткъа цу чу телпо йилла корта ца хили-кх, - бехказа вуьйлура Шахаб.
 - Набарна вуьжуш корта схьабаккха йиш елахьара, и корта а бицлура дера бара хьуна-м ц1ахь, - реза вацара Аюб.
                68. Валаргхойн «Выпускникаш-2009» Закан-Юртахь.
Нохчийчохь а ц1еяххана йолчу Закан-Юртарчу хьоладайша хьошалг1а кхайкхинера районера ишколан «2009 шеран выпускникаш». Йоккхачу майданахь даар-малар х1оттийна, бевзиш болу а, бовзаза болу а артисташ кхайкхина, боккха синкъерам х1оттйинера заканюртхоша. Оцу синкъераме кхечира валаргхойн кура к1ентий «Выпускникаш-2009» а, шайна хьалха ваьлла ишколан дирехтор а волуш. Валаргхойн кегийн нах-м шайн дайшгара дисина хаза г1иллакх лелон г1ерташ дукха оьзда, тийна-таь11ина лелара оцу дуьненан синкъерамехь. Амма кегийчу нахана юккъахь волу шиъ жима стаг 1исай, Са1идий вацара, оьздангалех воьттина велахь а, шайна доьг1нарг а, лула-кула доьжнарг а ирс шайн каден куьйгак1елара долийтур долуш. Хелхаран го шорбеш, хелхаран чан уьйбуш, цхьаъ бен йо1 яцахь а, ший а цуьнца хелха вуьйлуш, чура ваьллера ши к1ант.  Амма оцу дийнахь къаьсттина доца хилла де а суьйренга г1оьртира. Синкъерам а йистенга белира. Валаргхой а, заканюртхошна баркал аьлла шайн ц1ехьа бирзира. Ишколан кет1ахь сецинчу автобусна чура охьабиссира кегийн нах а, цаьрца цхьана дирехтор а. Кегийн нах мелла а догдоьхна хетабеллачу дирехтора, церан дог-ойла жимма айба дагахь элира:
 - Т1аккха, к1ентий, мехкарий, самукъаделан шун Закан-Юртахь?
 - Деллахь, ваша, к1езига ма хийтира суна-м и сакъерар, кхин цхьана, шина динахь лаьттинехь и синкъерам…, - шен ойла алан тохавелира Са1ид боху к1ант.
 - Самукъаделан шу, Са1ид а, 1иса а воцчунна, бухабисинчеран боху ас!? – хаьттира дирехтора кегирхошка кхин цкъа а.
                69. Топ т1аьхьа  схьайа суна!
 - Топ т1аьхьа я суна! Хьо стенгахь ю? – мобилан телпо чухула мохь беттара майрчо-валаргхочо.
 - Ахь х1ун до? Хьо са а кхачийна ма висина? Со тхайн йиша йолучохь ю-кх, Гихтахь, – кхераеллера зуда.
 - Ж1аьлеш ду суна т1аьхьадевдда!
 - Ой, царах ведда воьдуш ву хьо? – хоьттура зудчо.
 - Вац! Диттана т1е а ваьлла 1аш ву! Топ т1аьхьа я суна!
                70. Майра къонах.
Ц1ийбелла ши б1аьрг а болуш, веана схьакхечира Махьмуд.
 - Ой, ахьа х1ун до, б1аьргаш а ц1ийбина? – хаьттира накъосташа цецбевлла.
 - Деллахь ма стаг вац моьтта хьуна со! -  кхин а цецбехира накъостий Махьмуда.
 - Ткъа х1ун Хилла?
 - Со ма ву ворх1аза йолу тапча г1ойленга а йиллина, со санна къонах Нохчийчохь а вац моьттуш 1аш. Цхьа жима чуьрк чу а еъна са хиллалца хьийзави-кх со сийсара, наб ца йойтуш!
                71. Хьекъален литжурналан белхало.
Шен доццачу къоначу дахарехь цхьа а стих, уггаре а жима дийцар а яздина йоцу цхьа жимха яра республикан коьртачу литжурналехь болх беш. Цхьана дийнахь борх1алг1ачу г1атехь йолаелира и реза йоцуш ша шега а луьйш:
 - Билиберда ю-кх вайн журналехь «печатать» еш ерг шаерг а!
Оцу хенахь, цхьана а литжурналийн редакцехь тергал а ца веш, уьйчахула волавелла лелаш волчу цхьана яздархочо цецваьлла хаьттира:
 - Ой, Сорина, хьо яздан йолаелла?
                72. Мустъеллий голубцеш?
 - Муст-м ца елла и голубцеш? – хаьттира шен несе марйишас, дог ца дог1уш юучунах п1елг а 1уттуш.
 - Х1ан-х1а, муст-м ца елла уьш х1инца а, амма, «хаза йо1»,ахьа иштта меллаша, дог ца дог1уш яахь, хьо сеттина ялален, муст-м лур ю уьш, - жоп делира несо.
                73. Араяккха кондухтор!
Нохчийн пешахь ц1е санна арахь товхьийзочу дийнахь, Катар-Юрта йоьду «Газелан» салон юьзина ца йолуш, ша и фински баних таръеллера. Чура ара а бевлла арахь нах тоъъал гулбаллалц хьежан нохчийн-м йиш ма яцийца. Салон чохь и жоьжг1атан ц1е ягахь а, цу чохь 1ен беза пассажираш, т1еххьара стаг чу хаъалца. Хьацаран х1орд а хилла т1еххьара йисинчу метте пассажир т1е ца вог1уш хьоьжуш дикка 1ийра салон чохь нах. Эххар а велира оцу меттиге а пассажир, массеран а дог ира-кара х1оттош, хин татолаш санна юьхьт1ехула охьауьдучу хьацаран хишна юккъехула пассажирийн ирча белар а гойтуш. Амма нохчийн пассажирийн кхин цхьаъ а инзаре 1едал ду. Кондухтор пассажираш салон чохь батталуш 1ечу заманчохь, шен шуьйрачу четарна к1елахь, механ х1онехь 1а. Ткъа салон хьалаюьзича йолало цу чухула хьацарах буьзина нах д1аса а туьттуш ахча схьагулдан. Салонна чухуучунгара схьаэцан мегаш ца хилла и ахча а. Ткъа цул а сов аьлча, вайна кхоийна хилла-кх, цивилизацис кхоьллина автостанцехь, 1индаг1ехь касса а, ша и цивилизаци а!
 Хьацарах юьзинчу салон чухула д1асалелаш, ахча схьагулдеш лелачу кондухторна эххар геннара мохь элира цхьамма:
 - Араяккха и кондухтор, сихха новкъадовлийта вай, новкъахь мох кхетара бацар тешна!
 - Сан туьма схьа ца делча, араер йолуш яц и, - кхетийра нах цхьана гиххочо, Гихта 40 туьма бен бац мах, ткъа цо пхиъ деллера кондухторе, ткъа кондухтор-м и шена дицделла кеп х1оттийна йоллура.
                74. Аьхка «Газелан» салон чохь пеш.
Тов хьийзочу дийнахь, салон чохь 1ен ца луш иштта а йовха йолчу дийнахь чуьраяьлла и ц1е санна бовха мох чура арабетташ болх беш пеш яра.
 - Хьажахь, дукхавахарг, и пеш д1аяйъа мегар дацар тешна? – хаьттира цхьана пассажиро.
 - Дера, воккха стаг, ю и хала д1аяйъа езаш. Мотор чохь оцу пешана т1ера трубка схьаяккха еза, цуьнга болх ца байта! Ткъа и пеш салон чохь 1ай оьшур ма ю! – кхетийра шоп1ара пассажир.
 - Ой, вайна арахь июнь бутт ма бу, 1а генна ма ду, - ца кхетара тентаг пассажир-м.
 - Эх1, д1авалахь, воккха стаг, и 1а т1екхача бисина болу ши-кхо бутт бахьана долуш пеш д1айойъуш воллур ву хьуна со! – цецваьллера шоп1ар воккхачу стеган ца кхетарах.
                75. 1индаг1ехь шоп1ар.
Йовхонна асфальт лелина ша и хьелийн даьтта санна охьабоьдучу дийнахь, Гихта-Валарг-Катар-Юрт йоьдуш йолу «Газелан» салон пассажирех хьалаюзаре хьоьжуш дехьо 1индаг1ех хиъна 1аш вара шоп1ар. Ткъа салон чу хууш волу пассажир-м дог ч1ог1а долуш хилан везара. Дог хьов, ц1ока а концлагерехь душегубкехь санна сатохан таро йолуш хилан езара. Юьзана ца йолура пассажирех салон, хьацарна 1ана баханера чухевшина 1аш болу пассажираш. Цхьана а пачхьалкхехь, цхьана а уггар а т1ехьабисинчу махкахь дац иштта инзарен «г1иллакх»: пеша чохь санна йолчу йовхачу салон чохь пассажираш 1ен бар, и хьалаюззалца. Пассажирашна юккъехь цхьамма-м элира:
 - Хьажахьа, оцу, шоп1ар аьлча а, оцу лаьхьане! Ша 1индаг1ехь 1аш ву, ткъа вай х1окху салон аьлча а, х1окху пешахь 1ендеш ду!
 - Х1умма а дац, - элира хьалха 1енчу цхьана пассажира, - автобус д1айолаелча, Гихта боьдучу новкъахь, и ц1е санна бовха малх вайн шоп1ар волчу аг1ора хьоьжуш нисло!
                76. Шахаболтан саг1а.
Шахболат бохуш ондда нохчийн ц1е а йолуш вара жимо дег1ехь волуш цхьа валаргхо. Аюб бохучу накъоста гуттар а бегаш беш хьовзавора и, гучуволушехь:
 - Сан доттаг1, Шахболтик а ву вог1уш! – олий.
Иштта ледаръяьлла д1айоьдуш яра Шахболатан ц1е, цхьана дийнахь цуьнгар дика хьуьнар ца даьллехь. Цо-м ондочу дег1ехь волчу шен цхьана накъостана вордана ч1ург санна боккха хьокхам беънера.
 - Х1а-х1ане, накъостий! - аьлла вистхилира онда накъост Аюбе а кхин д1а бисинчу накъосташга а. – Х1ара сан доттаг1 х1инца дуьйна д1а Шахболтик вац шуна!
 - Ткъа мила ву и х1инца дуьйна д1а? – ца кхийтира накъостий.
 Ворх1 ж1аьлийна баъъал онда белахь а, хьуьнха йига кечъйина вир санна бухаозабелла корта хиларна, жимма ойла ян дийзира цуьнан, амма дукха шен кортана ницкъа ца беш т1етуьйхира цо:
 - Х1инца дуьйна и сан доттаг1 Шахболтик вац, ткъа вуьззина Шахболт ву!
                77. Ши шоп1ар.
Бераллехь массарна а дешна хир ду туьйра лаьмнашкахь, 1инах тиллинчу готтачу т1айна юккъехь дуьхь-дуьхьала нисъеллачу шина божна хиллачух лаьцна. Эрна кхоьллина ца хилла вайн дайша иштта хьекъален туьйранаш. Амма и санна туьйранаш-м х1инцалерчу заманахь а нислуш хилла, лаьмнашкахь а доцуш, х1инцлерчу г1алана юккъехь а.
Тов хьийзочу цхьана дийнахь даима а санна, Соьлжа-Г1ала – Катар-Юрт «Газел» юьзина ца йолуш, пеша чохь санна йохйеллачу салон чохь мел к1езиг а сахьт гергга хан а яьккхина, новкъа ялан тохаелира тхан микроавтобус. «Т1анк!» аьлла машенех, нахах, йохкэцархойх юьзина яра автобусийн социйла. Оцу маьхьаршна, машенин сигналашна, беларшна, девнашна, не1алташна, лаьтта лестош кхуьйсучу туйнашна юккъехула д1а араг1оьртира тхан «Газел» а. Оцу микроавтобусна а тиллина хир ю-кх «Газел» аьлла ц1е ша и газа санна оза а, чохь гезарий д1аса кхийла йича санна, готта а хиларна. Амма оцу адамийн, машенийн, керла нохчолгийн хьун юккъехула д1аг1оьртинчу тхан «Газелна» дуьхьала нисъелира кхин цхьа «Газел». Ши «Газел» дуьхь-дуьхьала нисъелча и шиъ къаьсттина тера хуьлу-кх оцу туьйранахь йийцинчу гезарех, къаьсттина хьалха 1ен шоп1араш берзалой елахь. Тхан ахтобус-м  аьтту аг1ора д1аг1ерташ яра, амма тхуна дуьхьала нисйелларг некъан бакъонаш лоьруш йолчух тера яцара.
 - Д1авала хьалхара! – куьйгаш лестадора тхан шоп1ара.
 - Хьо вала д1а! – дуьхьал каден куьйг лестадора дуьхьалнисвеллачо.
 - Хьо…
 - Хьо…
Мелла а куьйгаш лестор к1ордийна, тхуна дуьхьал лаьттачу «Газел» чура нисса ах араволуш, шен накха х1оз санна горгбина, ирхкхоссавелира тхан мостаг1-шоп1ар. Амма тхан шоп1ар а араг1оьртира цхьана куьйга йиллинчу не1арна т1е а вог1алуш, ах сов ара а кхевдаш. Ша и секъ1ад санна озабелла, горга х1оз санна хиллачу  тхан шоп1аран некхе дикка хьаьжира тхан мостаг1-шоп1ар. Т1аккха шен некхе хьаьжира, гуттар а озийна горгбан г1оьртира, амма тхайнчун накха а, не1арна т1ехула гуш болу буй а ондо хийтира цунна. Ша кхеравелла ца алийтархьама ж1аьло санна еттачура бага ца сацош шен «Газел» чохь къевлавелира мостаг1-шоп1ар. Цо дог ца дог1уш дуьхьара д1аяьккхира шен ахтобус. Дуьхьара нах кхерабеш д1аса а лохкуш, вон г1овг1аоьккхийтуш чулаьллина, тхайнчух хьакхалуш, ца хьакхалуш т1ехъиккхира мостаг1-шоп1аран ахтобус.
                78. 1аьржачохь стенна 1а?
Къелла вала воллучу лулахочун цхьаъ бен боцу токачиркх баьгна аьлла хезза вахара лулахо цхьа жимма цунах кхаьрдар-кх ша аьлла.
 - Ванах, сан лерамен лулахо, 1аьржачохь 1аш ма ду шу, массо а дуьне а серладаьккхина токачиркхаш долушехь массанхьа а! – кхарда волавелира лулахо.
 - Делахь, нехан б1аьрг дика а бац, бохуш 1ара тхо-м чиркх ца латош, - жоп делира къен лулахочо.
                79  Гуьмсехара 1абдул.
- Гуьмсехара 1абдул ю хьуна сан ц1е, 1аьрбийн ч1ог1а езачех ц1е а ю и сан ц1е. Ч1ог1а тешамен стаг а ву хьуна со! – олуш ша-шена ч1ог1а ц1ена характеристик елира к1ора сана 1аьржа, лоха шуьйра волчу ц1ено духкуш волчу ц1ийнан дас.
- Мегар ду, дика ду-кх хьо иштта ц1ена волуш, - аьлла мах бийцира охашимма.
Ахча гинчу хенахь ц1енчу 1абдулан уьстаг1ан сана 1аьржачу б1аьргашан къарзаран тидам ца бира аса. Ч1ог1а хьаставелла ахча д1адийхира ц1ено духкуш волучо, ткъа и шеен кера кхоччушехь, и шегара схьадаккхаран кхоьруш санна гена волуш къонахчун дош делира:
- Цхьа-ши де даьлча со ц1енон кехаташ дохьуш схьавог1ура ву хьуна! Шек д1а а ма валалахь, со ч1ог1а ц1ена а, сайн дош кхочуш деш а стаг ву хьуна!
Цул т1аьхьа пхийтта шо даьлча гира суна и тешамен гуьмсахо! Къиг 1аьхача а молла кхойкхуш ву олий когашт1е охьахуьйшуш до1анаш деш, ши дош вовшах олуш а цу юккъе Делан ц1е тухуш, ша и «исвятой» хиллера суна кехаташ доцуш ц1енош доьхкина гуьмсахо.
- Ванах, и хьан ши-кхо де пхийтта шаре ма дели, ц1ийнан кехаташ схьа маца дохьур долуш ву хьо? – хаьттира аса оцу пекъаре.
- Ахьа х1ун кехаташ дуьйцу? Эцца БТИ-хь ахьа хьайн ц1енона кехаташ даьхна хила дезара дукха хенахь дуьйна, эцца пайда боццу ахча бен ма ца долу уьш дохург, 18 эзар сом бен дуй и? Ахьа ч1ог1а хьийзаво-кх со бехк а боцуш! Со-м  Хьаьжин Ц1а а вахана веъна… шозза! Хьаьжин Ц1ахь эцца кег-мегарчу айса лелийначу харц х1уманашна дохко а ваьлла, сайн къинойх ц1анвелла, ч1ог1а ц1ена стаг ву-кх со! Ахьа х1ун де боху соьга! – когашка лахвелла кхин цкъа а до1анаш деш, шех со тешаван вуьйлира гуьмсахо.
- Къийнойх-м ц1анвеллера хьо, ткъа оцу Хьаьжин Ц1ахь стагана т1ехь долу декхар а «списат» деш ду моьттуш хилла хьуна-м! - элира аса оцу пекъаре, Делан дуьхьа къинт1ера волуш.
                80 Четар соне х1оттаде.
- Вала чувалий! – олуш юьзинчу «Газелан» салона чутеттира со кондухтора. – Хьо эццига охьахаа, ткъа и хьайн «зонитик» соне х1оттаде! Аса чу кхуссур ву хьо, ахьа «къикъ-микъ!» алахь! – схьахьедира кондухтора йисттерчу г1анта т1е нисвеллачу соьга.
Шен ненаца суна хьалхха нисъелла цхьа хаза жима йо1 цецъяьлла соьга хьаьжжинчохь йи синера. Резайоцуш кондухторе а хьаьжира и. Т1аккха шеен нене юхахьаьжира.
- Нана, ма кхоссийта и ваша ахтобусна т1ера чу! – дийхира цо нене.
- Х1умма а дац, сан диканиг, вай д1акхаччалц кхуссург хир ваций со-м оцу ешапо ахтобусна т1ера чу, - 1ехийра аса жима йо1.
                81 Хаза к1ант.
Со ахтобусан салона чу ваьлла, цхьана жимочу зудчунна уллохь д1атарвелира. Ц1еххьана уллорчу зудчо ц1ог1 туьйхира, оьг1азен соьга а хьожуш:
- Хьалаг1атталахь сиха!
- Х1унда? – цецвелира со.
- И д1огахь вог1уш «хаза к1ант» ву, цунна беза и меттиг! – кхетийра со дикчу несо.
Со йиллинчу не1арах арахьаьжича схьавог1уш «хаза к1ант» а гина аса элира:
- Ван а дера ву хаза к1ант!
Амма жимчу стагана салон чохь цхьаъ бен боцу меттиг д1абалан-м бийзира сан кестта.
                82 Ледарчу майрачуна зуда.
Базарахь наьрсаш йухкуш лаьтташ яра ши зуда. Ц1ахьпатус Бикатуга бала балхабора:
- Деллахь, Бикату, тахана цхьа наьрс а д1а ца йохкаели-кх соьга!
- Дала делларг бен дац рицкъа, - жоп делира Бикатус.
Эццахь Ц1ахьпатун мобилан телпон горгали бийкира хелхаран эшар хуьлуш.
- Т1аккха, схьадийцал, со ладуг1уш ю-кх! Ю, ю, со ю, хьан х1усамнана ю! – хабаре елира зуда майрчунца.
Жимма ладуг1уш а лаьттина телпо д1аяйира Ц1ахьпатус. Бикатугахьа йирзина т1етуьйхира:
- Доккха х1ума ду-кх оцу стагехь дериг! Цкъа а ша ваханчура г1уллакх хилла ц1авог1уш вац-кх и!
- Хьайн тахана хилла г1уллакх д1алохьа цунна, - элира Бикатус.
                83 Гихта, Шалаже, Валаргт1е биънекъ къаьсттичохь.
Гихта эвлаюккъе воьдуш стаг велахь, и бер бен дацахь а, ахтобус «центре» д1аяхан езаш хуьлу, некъат1ерачу зуьбалгашна т1ехула кхийса а луш.
Цхьана дийнахь ахтобус д1акхечира оцу биънекъ къаьстачу меттиге. Массо а вара балехь, Гихта юккъе ахтобус яха езаш хиларна кхоьруш. Хин долучунна реза воцуш волучу шоп1ара, салон чу хьажа а ца лууш, ахвухавирзина кхоьссира:
- Т1аккха, вуй цхьа а Гихта юккъе д1авахан везаш?
Салон чуьра пассажираш вовшашка хьаьвсира, церан оьг1азенчу яххьашна т1ехьаьдира мохо мархаш д1асайовдийна малх, уьш белабелира, цара хазахетарца вовшех т1араш а туьйхира!
- Т1ета1ае Валаргт1е! – маьхьарий а девлира.
                84 Тур-танго.
Лаьллина йоьдучу ахтобусан салон чохь цхьана басарша хазйинчу йоь1ан т1оьрмигна чохь «танго» эшаран мукъам бийкира. Йо1-м яцара шен мобилан телпо схьаэцан дагахь а, цунна хуучух тера дара и мила ву. Реза йоцуш бат а саттийна телпо ца хезан кеп х1оттийра цо. Амма салон чурчу нахана-м кестта к1ордийра оцу телпо чохь екаш йолу танго эшар. Йо1ана дуьххьал нисвеллачу цхьана жимчу стагана-м ч1ог1а хазъеллера и эшар. Бехк а бацара, дикка дег1ехь эпсаран кеп йоллуш вара и, малар совнаха даьлла.
- Тур-танго хелха ер ярий техьа хьо соьца? Хьан белшана т1е ч1ениг а йиллина хелха вер волуш вар-кх со! – шен дагара хаийтира цо йо1е.
- Ой, цо х1ун дуьйцу! Со мечик санна мара а иккхина хелха ер йолуш яц хьуна! – басаршна-пударшна юккъехула д1а т1ечевхира йо1 вехначу жимчу стагана.
- Делахь, лезгинка х1оттаехьа хьайн мобилан телпо т1е! – вухавала реза вацара къаьркъано кхехкавен жима стаг.
                85 Коьртапочтамтехь кассина хьалхахь раг1.
Соьлжа-Г1алахь, Коьртапочтамтехь ахча д1атосучу кассина хьалхахь даима а санна йоккха раг1 яра. Кассин корана хьалхахь лаьттарг цхьа кехаташ кегош дукха хан йойъуш воллура. Шолг1а лаьтташ волчуьнга т1ехьа рог1ехь лаьттачара хаьттира:
- Валан дагахь вац и? Цхьа стаг оццул дукха воллуш ма ца хуьлура ахча д1атосуш.
- Суна хьалха ткъа стаг ву, цхьаъ вац! – кхетийра аса т1ехьа лаьттарш.
- Муха ткъа стаг, схьагуш-м цхьаъ бен ма вац? – кхетан дагахь бацара рог1ехь латта к1адбелла нах.
- И суна хьалха лаьтташ верг ткъа стагана ахча д1атосуш ву. Ткъа мечикана алименташ д1атосуш ву и! – кхетийра аса нах.
                86 Рог1ехь.
- Цхьа а рог1ехь хьалха валан бакъо йолуш стагга а вуй? – хаьттира кассира.
- Хьалхавалан бакъо-м яц кхуьна, х1ара суна т1ехьа лаьттарг аьлча а, х1ара сан гихь воллург чекхвалийтахь раг1 йоцуш! – дийхира хьалха лаьттачу клиента.
                87 Туьканахь.
Туьканахь вовшахкхетта ши «подружка» хабаре елира:
- Ой, х1ун деш ю Петька? – хоьттура хьалхарчо.
- И мила ву, Петька? – ца кхетара шолг1аниг.
- Мила вац, мила ю! Петька, Петиматка, Петимат! – «подружка-1овдал» кхетайора хьалхарчо.
- Дика 1аш ю иза-м!
- Ой, мел «сволоч» ду хаьий хьуна и?
- И х1унда ю «солоч»? – ца кхетара «подружка»
- Дера ю иштта, йолун дела! Со луьйш яра ма алалахь цуьнга, халахетар ду хьуна цунна, бам лаьхьа бара и, ша ма-барра!
                88 Кафе чохь.
Сатталца ч1епалгаш а диъина кафе чуьра аравелира цхьа воккха стаг. Х1инцца бен ца гира цунна чуволлучохь яздинарг: «Грузинские хинкали. Ч1епалгаш».
- Хьажахьа, эццахь и яздина ца хиллехь хуура дацар-кх суна айса диинарш ч1епалгаш хиллий! – цецвелира воккха стаг.
                89 Киров поселкехь некъ.
- Вайн Кирован поселке некъ буьллура болуш бу боху, - дуьйцура базарахь зударша.
- Дуьненюкъара кризис ю вайна, буьллура бац вайна некъ, - ца тешара цхьаберш.
- Эх1, ма харцо ю-кх х1ара дуьне! Вайн Кирован поселке некъ балочу т1е ма даьллинехь, дуьненюкъара кризис а хили-кх! – реза бацара кхоалг1анарш.
                90. Малх хьаьжинчу дийнахь четар.
Селхана г1ала вог1уш, дог1а дан дагахь ду аьлла, шен четар т1емак1ела а доьллина веънера цхьа воккха стаг. Гергарчаьргахь буьйса а яьккхина шолг1ачу дийнахь х1ара юьрта вахан ахтобусан социйле воьдуш къеггина хьаьжина малх бара, четар а дара т1емак1елахь доллуш.
- Ой, х1окху малх хьаьжинчу дийнахь «зонтик» а хьош ма воьду хьо! – цецбевллера лула-кулара бевза нах.
- Сайн тхов сайца лелабо-кх аса, - жоп делира воккхачу стага.
                91. Масса стаг чекхваьлла?
Кассе рог1ехь лаьттачу цхьана г1иллакхен воккхачу стага цхьа берахйолу зуда шел хьалха ялийтира, кхин масех стаг а велира цуьнца чекх. Воккха стаг тергал ца веш кхинарш а чекхбевлира.
- Ванах, воккха стаг, хьо массо хьалха волийтуш ма ву. Масса стаг хьалха валийти ахьа хьайл? – хаьттира цецъяьллачу кассира.
- Ткъа стаг ах стаг хьалха вели-кх сол, - жоп делира воккхачу стага.
- Муха ткъа стаг ах стаг? – ца кхийтира кассир.
- Ткъа стаг а, цхьа бер а, - кхетийра воккхачу стага кассир.
                92. Кассехь йоккха раг1.
1аламат йоккха раг1 х1оттийна г1оьрттина бохкура нах. Ша юккъера ара ца кхоссийта г1ерташ тасавелла воллура цхьа воккха стаг а. Эххар а кхунна хьалха лаьтташ волчу цхьана стага дехар дира воккхачу стаге:
- Со цхьа цигаьрка а оьзна схьавог1ура вара, ахьа со кхузахь лаьтташ вара аьлла тоьшалла дийр делахь!
- Ой, дийр ду дера тоьшалла! Цхьа цигаьрка а ца узуш итт оза ахьа, х1ара раг1 чекхъер яц хьуна т1аккха а! – жоп делира воккхачу стага.
                93. Ц1а вахан некъ.
Соьлжа-Г1алана Коьртапочтамтехь рог1ана юккъехь хабар тасаделлера цхьана шина стеган.
- Хьо кхин х1ума долуш-м ца лела?
- Ц алела дера, эцца цхьажимма шай-кай яра сан алименташна Россе д1атаса езаш. Ткъа хьо а ву ахча д1атаса веъна?
- Х1ан-х1а, вац дера со-м ахча д1атаса веъна, ц1аваха некъ боккхуш ву-кх!
- Ой, и бохург х1ун ду? – ца кхийтира алименташ д1атаса веънарг.
- Дера ву зудчо, шен кхечу меттехь динчу берашна ахча д1а ца тасахь, ц1а чувуьтур вац ша аьлла араваьккхина, - кхетийра шен баланах шолг1ачо хьалхарниг.
                94. Мечикца дуьйцу захлу.
Хьалха Советан 1едал долуш цхьаболучара «деха сом» а, кхечара «шабашка» а аьлла ц1е тиллинчу меттиге вахна хиллера цхьа хан т1ехтиллина стаг, Къамболат ц1е а йолуш. Цу «шабашкехь-м» деха соьмана т1ехьа идина а ца 1аш вайн кегийра а, ца кегийра а нах мечикашна а т1ехьа уьдура дукха комаьрша. Иштта цхьана Сибрехарчу къухашна юккъехь 1уьллучу цхьана оьрсийн юьрта кхаьчнера Къамбулат а. Д1акхаьчна итт минот хан ялале цхьана мечикца захлу тасаделлера х1окхуьна. Ткъа кхуьнца болх бан веъна волу цхьа воккха стаг ши дош ала а ца вуьтуш кхойкхуш хиллера Къамболате. Эххар а мечикца хабар хадийна шен накъостана воккхачу стагана улло а веъна ша реза ца хилар хаийтинера Къамболата:
- Ванах, ваша, со мечикца захлу дуьйцуш воллуш мукъна а сох Коля алан мегаш дац ахьа, Къамболат, бохуш со юьхь1аьржачу а ца х1иттавеш!
                95. Б1аьргашна йина операции.
Цхьа валаргхо хилла ч1ог1а б1аьргашна ледара са гуш лелаш дикка хан а йолуш. Эххар а лулахоша а, гергарчара дехарш а дина Москоха б1аьргашна операци яйта вахана х1ара. Цхьа хан яьлча, керла б1аьргаш дехкича санна дика сирла са а гуш вуха Валаргт1е кхаьчна х1ара. Шайн ц1а а кхаьчна, шайн чу ваьлча цец а, акъ а вахна висина хилла валаргхо:
- Ой, Курпату! Хьо иштта боьха 1аш юй ца хиина-кх сунна хьоьца даьккхинчу ткъеха шарахь! – зудчуна т1ечевхина валаргхо.
                96. Валаргт1ера Ахмирзин Эдалсолта
Советан 1едал долуш массо а пачхьалкхехь колхозаш яра. Иштта Валаргт1ехь а яра совхоз а, оцу совхозехь бежнийн ферма а. Оцу бежнийн фермехь хехо вара цхьа бегашах вуьззина волу воккха стаг Ахмирзин Эдалсолта. Буьйсана ха дан суьйрана схьавеъначу Эдалсолтина зоотехника гайтира фермина чуьра цхьа цомгуш хилла 1уьллуш болу етт. Цуьнга дийнна буса хьожуш хила аьлла т1е а диллира зоотехника. Сахиллалца 1ийра Ахмирзин Эдалсолта цомгуш етт ларош. Фермин коре а воьдий и чухьожура аьтте, ткъа етт-м шен корта эсала шен дег1ат1е а товжийна меттаха ца болуш 1уьллура. 1уьйрана ферман белхалой а схьабаьхкира балха, зоотехник а кхечира схьа. И вахара воьддушехь фермина чохь селхана ша битина цомгушчу аьттана т1е. Ведда веира и Ахмирзин Эдалсолтина т1е.
- Ванах, Эдалсолта, и етт белла 1уьллуш ма бу! Буьйсана и ларбе ца аьллера аса хьоьга?– цецдеира зоотехнике.
- Деллахь ца хаьа-кх, оццул ч1ог1а ларвешшехь Сталин а велла ма дисира вай-м! – жоп делира Ахмирзин Эдалсолта.
                97. Боря ц1е йолу «шабашник».
Геннарчу Сибреха «шабашке» балха йаханера хьалхалерачу заманчохь цхьа нохчийн биргада. Оцу биргадехь вара цхьа жима стаг Бувайсар бохуш, Боря аьлла Сибрехахь йоккхучу ханна шена ц1е а тиллина 1аш. Ц1е-м эрна тиллина яцара цо, Григорьева Люба бохуш цхьа къона мечик яра цуьнан нехан бага а вахана захлу дуьйцуш. Ц1ахь лелош долчу г1иллакхех а мелла а хервелла баккхийнарш а ца лорура Боряс. Эххар а кхеран биргадера цхьана воккхачу стага 1ен а ца велла элира:
- Деллахь, Бувайсар, со жима волуш, вайн юьртара Заза бохуш йолчу хазачу йо1ана со т1ехьийзаш волуш, стиглара мархаш гича а, шовдана сирла хи гича а, Заза дагайог1ура суна. Хьуна а хир ю стагал а, мархаш а гича и Григорьева Люба дагайог1уш!
                98. Ахмирзин Эдалсолтас Широковн делла хьехар.
Советан 1едал долуш 1ашхой-Мартанат1ехь Лермонтовн ц1арах йолчу совхозан дирехтор вара Широков бохуш, нохчийн мотт а хууш цхьа г1азкхи. Цхьана шарахь Валаргт1ерачу латтанашкахь д1айийна копасташ ч1ог1а хьекъана хиллера, нана яккхийра. Амма гуьйрана копасташ чуэцар ца хуьлуш шело а хьаьдда копасташ г1орийнера. Дирехтор Широков вара шена хуучу нохчийн маттах ч1ог1а дозалла деш, баккхийчу нахаца даима а хабаре волуш. Г1орийначу копасташка а хьаьжина схьавог1уш волчу Широковс хехочунна Ахмирзин Эдалсолтана т1е а вахана хаьттина хиллера:
- Деллахь, воккха стаг, оцу г1орийначу копасташна х1ун дийр дара техьа? Хьалхарчу заманчохь нохчаша х1ун деш хилла техьа ишттачу хьолехь?
- Хьалхарчу заманчохь, Ярмол аьлла нохчаша ж1аьлийн ц1е тиллиначу инарлан салташа дагош дисинарг бен нохчашна ялта кхочуш а дацара. Х1окху копасташна х1ун дийра ду ца хаьа суна х1окху шарахь, амма т1едог1учу шарахь х1ун дан деза-м хаьа сунна.
- Х1ун дан деза? – хаттар дира Широковс.
Т1едог1учу шарахь б1ег1анган куйнаш тохкур ду-кх вай хьан копасташна, - жоп делира валаргхойн Ахмирзин Эдалсолтас.
                99. Валаргхойн Г1амбулат.
Воккха стаг Г1амбулат гуттар а цхьана бахьаненна-м цхьана жимачу стаге догвовха хьоьжура. Эххар а дере дира цо жимчу стаге:
- Дера, со жима стаг волуш, хьан нене ч1ог1а безам болуш ма вара со, - аьлла.
- Ой, ваша, и тхан нана аса х1инца йоийтур ю-кх хьоьга! – жоп делира жимчу стага.
- Х1ан-х1а, х1инца т1ехьа ду. Ч1ог1а могуш йоцуш ю бохуш хезна суна и, муха ю и х1инца? – воккхачу стага Г1ам булата.
Амма жима стаг вухавалан дагахь вацара:
- Могуш йоцуш елахь а, мааре яхан дуьхьала хир йолуш яц и-м. Ас захлу дийцина хьуна ялор ю и тхайн нана, ваша!
- Тахана ю а, кхана ю а ца хууш ма ю и, ахьа суна муха ялор ю и? – вухаваьллера воккха стаг.
- Дера иштта хьо к1елхьара волийтур ма вац аса и тхайн нана ахьа ялаяллалц! – чураваьллера жима стаг.
Воккха стаг Г1амбулат ца 1енвелира ца аьлча:
- Деллахь, жима стаг, и хьайн нана айхьа йоллахь д1а! – элира цо, ша виттане а ца витича.
                100. Дика нека дан хууш волу Г1амбулат.
Валаргхойн Г1амбулат воккха стаг велахь а, дика куц-кеп долуш, ч1ог1а дика хи чохь нека деш а стаг хилла. Колхозаш йолуш Валаргт1ерчу шовданех хиллачу ц1енчу 1аьмнашна чохь лийча бог1уш хилла генара кхуза аьхкенна хьажийна оьрсийн трактористаш.
- Цу 1амчохь Хин-Да ву хьуна вехаш, - аьлла меттигерчу нохчаша бегаш бина цуьнца.
- И Хин-Да аса маж а лаьцна х1окху хи чухула д1аса текхор ву! – аьлла майрачу оьрсийн тракториста.
Цхьана дийнахь воккха стаг Г1амбулат шуьйрачу 1оман дехьарчу бердат1ера хи чу кхоссавелла хин бухахула сехьа бердайистте схьавеъна, хин чуваьлла воллачу оьрсийн трактористана мерк1елахь хин чура гучуваьлла. Охьаоллаелла еха к1айн маж а хилла Г1амбулатан, т1ера сирла хин т1адамаш охьа а оьхуш лепаш. Оьрсийн мотт сецна 1адийна висина. Т1аккха мохь хьаькхина хин чура хьалаиккхина ведда, накъосташка а ца сацалуш. Оцу аьхка и тракторист кхин хи чу ца ваьлла, шена воккха стаг Г1амбулат вевзинчул т1ехьа а.
                101. Столови чуьра пиряжкаш.
Ишколан столови чу а вахана пиряжкаш ийцира цхьана воккхачу стага хьехархочо. Пиряжкаш-м къот1алг1а йича санна чам боцуш эрча а яра, ткъа механа-м уьш вирб1орз санна еза яра. Столови чура араваьлла схьавог1учу хьехархочо дуьхьала кхеттачу шина къоначу хьехархочунга-мехкаршка хаьттира:
- Шу х1унда ца доьлху столови?
- Столовица эг1ана тхо! – жоп делира мехкарша.
- Бехк а дера бац, пиряжкаш ч1ог1а эрча мах болуш ю церан, - шена хетарг элира воккхачу стага.
                102. Дика анекдот.
- Диканиг цхьа анекдот яздехьа вайна, цхьажимма доьлура дар-кх, - дийхира цхьана забарен дийцарш яздеш волчу яздархочунга накъосташа.
- Кхана яздийра ду аса, - жоп делира яздархочо.
- Кхана х1унда яздо ахьа? – ца кхийтира накъостий.
- Кхана малх хьожур бац техьа, и мукъна а диканиг хир дар-кх оцу анекдотана юккъехь, - элира яздархочо.
                103. Тхо д1адог1у.
- Со д1авог1у! – мобилан телпо еттара Валарг юьртан дехьа маь11ехь 1аш волчу Шахьабас.
- Схьавола, тхо а дац кхузахь кхин даккхий деш 1аш а, - жоп делира накъосташа.
- Шу х1унда дац даккхий деш 1аш? – хаьттира Шахьабас.
- Даима а санна ток яц кхузахь, тхан трансформатор йоьхча тоян кхин стаг волуш а вац цхьана-шина дийнахь, - кхетийра накъосташа Шахьаб.
- Т1аккха ас д1авеъна а дан х1ума дац цигахь, тхан ток ю цкъачунна- дохковелира Шахьаб.
- Ахь кхузахь дан х1ума дацахь, тхо д1адог1у тхайн трансформатор тояллалц! – резахилира накъостий.
                104. Юачу х1умана т1ера Сайд-Мохьмад.
- Сайд-Мохьмад, мовладе кхайкхина вайшиъ! Валолахь сиха кечлолахь! – даима а меца хуьлучу лулахочунга кхаъ баьккхира аса, цигахь мукъна а и вузаре сатесина.
- Хьаьнгахь хир юи и мовлда? – сих ца луш хаьттира Сайд-Мохьмада.
- Эвлайисттера Махьмуд ву-кх ша зудаялор даздеш, мовлда йоьшийтуш, - элира аса.
- Х1ан-х1а, со ца вог1у цига д1аса йоьдуш машен ца хилахь, - со ч1ог1а цецваьккхира со Сайд-Мохьмадас.
- Х1унда? – ца кхийтира со.
- Цигара г1аш ц1акхачале вуха а мацлур ву, - эвлана дехьайисттехь 1аш бу уьш, - кхетийра со хьекъален лулахочо.
                105. Турпалхан.
- Баттал сов ц1аяхана хьенлахь, кхин зуда ялор ю сайна! – кхерамаш туьйсура сан доттаг1чо Турпалханас.
Амма дукха хан ялале, х1усамнана цхьана баттана шен нана йолчу яхана, б1аьрга сара кхетча санна хьийзаш вара сан доттаг1 Турпалхан. Цхьа бутт а чекхбелира, кхин цхьа к1ира а д1аделира. Сайн доттаг1чуьна дешнаш дагадаьхкина, аса хьовзийра Турпалхан:
- Зуда ялор ю бохуш ма вара хьо, баттал сов хан ялахь!
- Д1авалахь, дог ца дог1у сан, - жоп делира доттаг1чо.
Жимма хан яьлча ц1аеира доттаг1чуьна х1усамнана а, сиха дицделира цунна шен дешнаш а. Амма со вацара сайн бегаш битан дагахь:
- Деллахь, Бэла, баттал сов хьо ц1ахь 1ахь зуда ялор ю ша бохуш ма вара х1ара сан доттаг1. Вахьа-м ца ваьхьара х1ара, - гучуваьккхира аса сайн доттаг1.
- Э-э, дера ву шу шиъ ледара, - элира Бэлас.
- И бохур-кх аса а кхуьнга, вайшиъ кхин Нохчийчохь ц1еяхначу къонахех а вац, юкъахь цхьаъ ялаяй а зуда ялаяйта вайшинга, хьан дош кхочушдеш аьлча а вахьа-м ца ваьхьара х1ара, - ма варра гучуваьккхира ас доттаг1, и шен Бэлий бен кхин оьшуш воций.
                106. Вуьзина хьехархо.
Шен дешархочун ц1авахара цхьа хьехархо, жимма дений, нанний хьалха цунах шена хеттарг эр ша аьлла. Ишколехь дийнахь сарралца дешархошца ч1ог1а аз хьена ду къийсавеллачу хьехархочун меца ойла девне яра. И-м сихвелира дешархочуннах шена хетарг а ца хетарг а дийца. Урокашкахь болат санна чахчийначу шен маттаца мел к1езига а цхьана урокан барамехь кхетош-кхиоран болх бира хьехархочо дешархочунца а, цуьнан деца, ненаца а. Эххар а дийнахь хиллачу ницкъо а, х1инца эрна биттинчу мецачу матто а г1елвина к1елависира хьехархо. Д1авахан тохавелира и, амма дешархочун баккхийрачу йижарша уьйт1арчу чохь дина, хаза чам болуш, и лаьмнийн раьг1наш санна, доккхачу текхачохь чудеина истолан т1ех1оттийра жижиг-галнаш! Хьехархо велахь а, цхьа чохь са а долуш адам ду-кх х1ара, аьлла хьаша вина юачух ца кхеташ д1а ца вахийтира х1ара. Мецачу хьехархочул оьг1азен стаг хир вац дуьненчохь, амма вуьзина хьехархо цхьана х1умана а кхерамен стаг вац. Зингатан а шена хууш бохам бийр болуш вац и.
Оцу жижиг-галнийн лаьмнийн раьг1нех шера аре а йина вуьзина юьстахг1оьртира хьехархо. Бетах йовлакх а хьаькхина, йовхачу чорпех къурд а бина элира хьехархочо:
- Вообще-то, вон дешархо а вац х1ара шун к1ант-м!
                107. Шалаже кхойкху зоотехник.
Шалажера совхозера бежнийн фермера телпон з1е еттара Гихтахь вехаш волчу шайн зоотехнике:
- Кхузахь ши-кхо бежан цомгуш хилла, тхаьш х1ун дийр ду ца хууш дохку тхо, хьо сихха балха т1е ца ваг1ахь!
- Сан тахана белхан де дац! Со садо1уш ву! Ца вог1у со! – жоп делира зоотехника.
- Ой, бежнаш лийр ма ду! Ваг1ахьара хьо! – доьхура шалажхоша.
- Ца вог1у! - д1ахадийра зоотехника телпо охьа а кхуссуш.
Цхьа хан яьлча, юха а телпон горгали бийкира. Схьа ца оьцуш дикка 1ийна, схьаийцира зоотехника телпо:
- Х1ун боху?
- Хьажахь, со Сота ву, со ца вевза хьуна? Волахь балхат1е, - дийхира стеган озо.
- Хьо Гектар велахь а ца вог1у со! – д1ахадийра зоотехника къамел.
                108. Литжурналера сан накъостий.
Соьлж-Г1аларчу цхьана литжурналана т1ехь сайн ши-кхо дийцар арадаьлча, цигахь болх беш болчу, къона болуш сайца университетехь цхьаьна дешна болчу накъосташка хаьттира аса:
- Гонорар схьаэцча х1ун совг1ат де аса шуна?
- Хьайна хуур ду-кх хьуна, к1енташна х1ун совг1ат дан деза, - бегаш бира цара.
- Тапча!
- Х1ан-х1а, тапчанаш лелон хан-м Бойсг1аран заманчохь д1аяьллера!
- Мегар ду, айса хоржур аса совг1ат. Ткъа мас журнал ло аша суна, сайн дийцарш т1ехь долу? – хаьттира аса.
- Айхьа ден долчу совг1ате хьажжий х1ума де ахьа, - элира накъосташа.
Аса сайна дог1уш долу ши-кхо журнал схьаийцира.
- Э-э! Дера воллу хьо тхуна ледар совг1ат дан! – шайн аг1ора кхийтира сан накъостий.
                109. Ах лор, ах вор.
Г1алахь 4-чу г1аландарбанц1енехь цхьа еза ц1е а йолуш б1аьргийн лор ву, аьлла хезинера суна.
- Хьо хьехархо ву? Ой, хьехархошгара кепек ахча оьцур долуш вац-кх со! – соьгара ахча ца оьцуш дуьхьалавелира лор. – Амма хьуна оьшуш долу куьзганаш духкуш кху йоккхачу г1алахь цхьа стаг бен вац. «Вижус» туька шеен долахь йолуш ву и. Цуьнгара бен куьзганаш мегар дац хьуна. Со оцу дийнахь лоьрера рецепт а буйнахь кхечира оцу «Вижусе».
- Ой, ду дера тха-м и хьуна оьшуш долу куьзганаш! Хьо ва маьрша! – дика т1еийцира со оцу туьканан дас. – Куьзганаш хьуна кечдан дезаш ду. Ши-кхо де даьлча вухавола, - олуш рецепт д1а а ийцира цо соьгара.
Йиллинчу хенахь со вухавахача, сан куьзганаш схьагоайтира туьканан дас. Уьш-м дацара сайнчарех, аьнгали жимма стомма хилар бен, кхин къаьсташ а.
- Х1ун далан деза? – мах хаьттира аса.
- 900 сом.
- Ой, х1орш сайнарш санна ма ду, ткъа аса царах 250 сом бен ма ца делла, - цецвелира со.
- Спецзаказ! Вайн г1алахь кхин яц иштта куьзганаш кечдеш меттиг. Хьуна г1уллакхна, пхи туьма т1ера д1адоккху аса! – суна доккха г1уллакх дира туьканан дас. Со «спецзаказ» куьзганаш а дохьуш ц1авеъча лулахочунга дийцира ас.
- Ой, и лор-м оцу туьканан ден шича ма ву. Х1инца леладе хьайна г1алахь угар деза куьзганаш! – бегаш бира лулахочо.
                110. Ахтобус йоьттира, кхин цкъа а йоьттира…
Ахтобус йоьттира! Кхин цкъа а йоьттира! Х1ораннан карахь 1аш цхьацца бер, стаг, йоккха стаг дара. Геннарчу сонехь 1ан йисира цхьа жима зуда карахь стагга а воцуш. Ахтобус д1айолаелчи доккха садаьккхира оцу зудчо-м. амма жимма дехьа яьлча ахтобус сацийна салон чу мохь элира шоп1ара:
- Х1ара новкъахь лаьттарг сан стунваша ву! Цхьа меттиг буй салон чохь бесса?
- Бу, - г1ийла къежира жима зуда.
- Мичхьа? – б1аьргаш къарзош салон чувог1авелира шоп1ар.
- Х1оккхуза! – шеен коьшкалахь меттиг гайтира зудчо. – Боьрша стаг карахаавойла а дац!
                111. Жоьпаллин хехо.
Ши  сахьт т1ехьа а висина кхечира шеен жоьпаллин балха цхьа хехо. 1уьйрана ворх1 даьлчхьана суьйрана барх1 сахьт даллалц болх бинчу хийцан везачу хехочо хаьттира:
- Хьо ма т1ехьависина тахана? Ялх сахьт даьлча со хийца везаш вацара хьо?
- Ой, суна х1ун хаьа со т1ехьа вуьсу я ца вуьсу! Со, сахьт доцуш, малхаца лелаш ву. Ткъа малх аьхкене г1оьртича тешнабехке бу. Суьйрана мас даьлла кхетар вац-кх хьуна дуьненахь! – бехказавелира жоьпаллин хехо.
                112. «Газелл» №33.
«Т1анк!» - аьлла йоьттина елира Кирован поселке йоьду «Газел». Бад санна техкаш йог1ура юьзина йолу ахтобус. Ц1еххьана «ц1а-а-а-къ!» олуш тормозаш тухуш сацийна ца 1аш, каде юханехьа хаьхкира шоп1ара шен, Туркойн махкара нохчаша ма аллара, «ворда».
- Т1ехьах1итта суна! Меттиг бац бохург х1ун ду? Ирахь д1аг1ур ду вай-м! – олуш ц1ог1 а аьлла, х1инцца хьалха йоьттина еъна ахтобус санна, техкаш хьалаг1оьртира мел к1езиг а шиъ ах юккъера зуда шех ер йолуш цхьа зуда.
Оцу зудчуьна иттех т1оьрмиг карахь, кхин ши йо1 а, к1ант а хьалаг1оьртира ц1ийзачу ахтобусна чу. Уьш-м хиллера оцу зудчуьна бераш. Х1окху мецачу хенахь х1умма а меца кхаьбна дацара кхо «бер» а. «Ирахь йог1ур ю!» - аьлла хьалаяьлла зудчо-м аг1онца мог1абина 1аш болу нах хьаьжк1ийн буьртигаш санна хьалагулбира, цхьана меттиге цхьаъ ах а нисвеш. Ша д1атаръелла ца яьллера и шен берашна а «шена хьалха дуьйна хууш йолчу кепехь» цо меттигаш нисбеш. Салон чуьра пассажираш-м 1адийча санна бисира баганаш а г1аттийна.
Эххар а ахтобус Кирован поселке схьакъаьчча чуьра охьавоьссина, шеен ц1окана кхерам боцчу а ваьлла, шоп1арна т1ечевхира цхьа воккха стаг:
- И «нарушени» стена йира ахьа! 1едалах ца кхерахь а, Делах ца кхоьру хьо!
- Э-э-э! воккха стаг, оцу 1едалах а, Делах а чулла ч1ог1а-м со оцу тхайн зудчунах кхоьру! Сан стуннана ма ю и т1ехиинарг, шен берашца! – кхетийра шоп1ара воккха стаг, стуннанна ца хазийта нийсса ах корах ара а кхевдина.
- Эх1, миска я1! И хьан зуда оцу стунненан ах бен яцахь а, ма миска ву-кх хьо! – корта ластийна д1авахара воккха стаг.
                113. Шоп1арна там болу дешнаш.
Гихтана т1ехъиккхина Соьлжа-Г1ала йоьдуш йолчу «Газелан» чохь кхо-виъ стаг бен вацара. Шоп1ар дикка догдоьхна хилар гуш дара. Т1ехула т1е, салон чуьра пассажирашна юккъера цхьана зудчо цхьана кехатаца 1000 сом кховдийра цуьнга:
- Кхаьстина-м дац соьгахь, далахь а «Газелашна» т1ехь болх бенчера ахча хуьлу-кх! – бехказла а йолуш.
- Дац соьгахь къастон, амма баркалла! – кхоьссира шоп1ара.
Жимма ойла еш 1ийна, ца хаьттича ца 1енелла хаьттира зудчо:
- Хьажахьа, стаг, баркал стена элира ахьа?
- Ой, чохь кхойтта бер а долуш волчу сан мичара хир ду ахча, «Газелан» т1ехь болх бича а? Делахь а там хуьлу-кх сан мискачу дагна, нахана сан ахча ду моьттуш хилча а!
                114. «Бертаг»
Наха «Бертаг» аьлла керла ц1е тиллинчу «Беркат» базарахь.
- Деллахь, Ц1ахьпату, х1ара чуьрниг ц1ера ма ваьллинехь, садууш ю-кх со, - накъосте шен бала балхош лаьттара уьстаг1ийн дум бухкуш цхьа зуда.
Оцу хенахь базарна т1ехула хьаьвзира и 1аьржа мархаш.
- Эйт, я1! Т1ехула т1е кхуьйлина д1ах1оьтти вайна! – реза яцара Ц1ахьпату.
- Деллахь, Ц1ахьпату, и хьан стаг ц1ера ваьлча дерриг дуьне а 1аржделла д1ах1оьтти-кх, - элира накъоста.
                115. Божарийн туалэт.
«Божарийн туалэт» т1еяздинчу заведении чуг1оьртира цкъа цхьа воккха стаг. Шуьйра йиллинчу кассин не1арехь лаьтташ, Дала йитахь, цхьа нохчийн зуда яра, цуьнца гуттар а хабаре яьлла лаьтташ кхин цхьаъ а яра. Дехьа ишвабра а, горгам-ведар а карахь чоьхь горгам хьокхуш кхин цхьаъ зуда яра.
Оцу нохчийн зударех нохчийн мотт бийца эхь-бехк а хетта, воккхачу стага оьрсийн маттахь хаьттира:
- Туалэт мужской? Женской?
- Общий! Общий, батя, заходы! – кабинеташна чура божарийн аьзнаш дара схьахезаш.
                116. ЗамЗам.
И ша зорбанан машен санна сиха даккхийра зорбанан элпаш дохкуш, ишколан уьйчохь д1атохан плаката т1ехь цхьаъ-м яздеш йоллура «ЗамЗам» Фатима. «ЗамЗам» - дирехторан шолг1а «Зам» бохург хилан тарлуш дара.
Кхоалг1ачу г1атехь дешархошца а, вонлелархошца а, шиъашдахархошца а шен хуьлу кхетош-кхиоран «т1ом» а бина, шена ишколехь 1-г1атехь еллачу «кортире» чувог1уш вара цхьа хьехархо-воккха стаг. Шен дахарехь зударел дукха х1ума ца дезнехь а, зударех санна цхьана а х1уманах кхийрина воцу дела воккха стаг х1окху доккхачу дуьненахь п1елг санна ша цхьаъ вара. Зударша кечбина кхача ша биъна хан а йицъелла волчу, дикка мацвеллачу воккхачу стагана цхьана йоццачу ханна дицделлера зударийн хазалла дуьненчохь хилар. Зударийн дикалла-м туьйранаш дуй воккхачу стагана хууш долу дикка хан яра.
Фатимин кабинетна уллохула т1ехволуш лаьтташехь тидам бира воккхачу стага ЗамЗаман сихачу куьйгаша сиха яздечу элпашга.
 - Деллахь, Фатима, ма сиха ши куьг ду-кх хьан… ма сиха ч1епалгаш дийр дар-кх цара, - ойлане элира мацвеллачу воккхачу стага.
                117. Киснахь хьаькиман куьг.
- Ялаехьа и вайн хьаьким, г1азакхашна а дайна, «куьг деха вай цуьнан»? Цхьажимма х1ара «фирма» юур яра вай! – бохуш накъоста хьийзавора цхьа хьехархо.
- Ас стена доьхуш ду цуьнан куьг, и куьг иштта а ду сан кисанахь доллуш – сан алапа лечкъош! – жоп делира хьехархочо.
                118. Дала ларавойла
Дала ларавойла зударийн маттана т1евужучура а, цу т1ера вужучура а! – элира цхьана къонахчо шеен накъосташка.
- И бохург х1ун ду? – хаьттира накъосташа.
- Дера ду, селхана вай цхьана молуш дара аьлла тхан лулахойн зудчуна маттана т1едожар, - элира къонахчо.
- И бохург х1ун ду? – ца кхийтира накъостий.
- Дера ду оцу лулахочуьнан маттана т1ехь и ца сацар. Цо-м и тхан х1усамненан маттана т1едиллина!
- Ой, хьо х1инца а ву-кх зудчун маттана т1ехь, - боьлура накъостий.
- Вац! Цо х1инцца охьакхоьсси шен маттана т1ера… Цо со аракхоьсси т1о биина цициг санна.
                119. Хьо эшахь
- Д1а ма г1олахь, хьо эшахь телпо тухур ю хьоьга! – омра дира хьаькимо белхалочунга суьйрана балхат1ехь.
Ша селхана аьлларг дицдина волу хьаьким 1уьйрана балха т1евеъча, белхало вара ша шега:
- Со д1авоьду, - бохуш 1аш.
- Х1унда? – ца кхеташ хаьттира хьаькима.
- Со шуна оьшуш вац, со д1авоьду, - аьлла вахара белхало.
- Х1унда вац хьо оьшуш? – т1ехьахаьттира хьаькимо.
- Со оьшуш велахь, телпо тухур ю ца элира ахьа, - кхетийра цо хьаьким.
                120. Йовха иту.
Керла ишколе веъначу хьехархочунна цхьа чоь еллера «Хьехархойн ц1енна» уллохь. Хьахархо ша вара, цундела Тамара бохучу лулахочунга иту ехнера цо. Амма ехна дохко-м велира и, х1унда аьлча иту йовха хиллера. Кхин иту а, кхин йолу х1ума а ца йийхира хьахархочо Тамарига. Эххар а цхьа нах болучохь Тамарина дагадеира ша хастон:
- Деллахь ю со-м лула-кулахь 1аш болчу нахаца дика хила г1ерташ йоллуш! Тхан нана а хилла хьалхарчу заманахь шен лулахошца бовхха кад д1аса а кховдабеш 1аш, – кхоьссира цо. – Муха лулахо ю со? – хьехархочунга шена шех хетарг т1етадар дийхира цо.
- Дера ду вай-м дика лулахой, йоввха иту вовшен д1аса а кховдош 1аш! – тоьшалла дира хьехархочо.
                121. Реклама.
Шаьш деш долчу ламазах байракх а йина дукха дуьйцуш хазахеташ вара сан цхьа-ши хьаша. Ишколехь хехочун чоь готта яра церан, и бахьна а шаьш деш долчу ламазан реклама еш юкъа ца далош ца 1енвелира и шиъ:
- Х1окху чохь меттиг готта йолуш ламазаш деш пенах кортош д1абеттало-кх тхан! – дозалла дира цара.
- Ой, цундела хилла-кх шу шиъ коьртана дика воцуш! – ц1еххьана кхийтира со накъостех.
                122. Йоь1ан х1илла.
Ахтобусна чохь цхьана воккхачу стагана уллохь нисъеллера басарша къагийна къона йо1. Цунна дехьа г1анта т1ехь 1аш яра цуьнан оьзда накъост. Оцу оьздачу йо1ана хьалха нисвеллера цхьа нисвелла жима стаг. Воккхачу стагана уллохь 1аш йолу басарша къагийна кура йо1 ца тергалйора жимчу стага, амма шена хьалха нисъеллачунна т1ера б1аьрг д1а ца баккхалучух тера дара цуьнан. И ца ланделла х1иллане елира басарша хазъйираг, шена уллорчу воккхачу стагана реза йоцу кеп х1оттийна, шен накъосте массарна а хезаш шабарца элира цо:
- Подрушка, эт дед новкъа ву-кх суна. Поменяться дайтахь вайшинга местами!
Оьзда йо1 елаелла резахилира. Ша воккхачу стагана улло нислушшехь бехказла яхана элира цо:
- Ваша, бехк ма биллалахь аса хьайна новкъарло ярна.
- Х1умма а дац, сан диканиг, - олуш воккха стаг-м кхийтира хиллачух.
Амма жимма хан яьлча жима стаг а хийцавелира шена уллохь 1енчу йоккхачу стагаца. Йоккхачу стагана-м боккъал а и хийцаялар оьшура, цунна корах чу мох хьоькхура.
                123. Керла хьехархо.
Районерчу олимпиаде дигиначу берашна шен хуьлучух г1о деш воллура хьехархо. И гинчу завуча т1е мохь хьаькхира хьехархочунна:
- Хьо х1ун деш ву, ва тентаг!
- Дешархошна г1о деш ву-кх, - жоп делира хьехархочо.
- Уьш вайн ишколера бераш ма дац! – т1ечевхира завуч.
- Делахь вайн дешархошна т1е крестикаш х1иттаехьа, суна уьш довзийта. Ас х1окху ишколехь болх бен цхьа ши де бен дац, - жоп делира хьехархочо.
                124. Еха месаш йолу фотограф.
Соьлжа-Г1алахь ахтобусан социйлехь лаьтташ вара цхьа воккха стаг, мел к1езиг а цхьа б1е шо хир долуш. Ц1еххьана аг1онца д1ахьаьжича цунна гира урамехула схьавог1уш жима стаг. И жима стаг а вара кочахь кхозуш онда фотоаппарат а йолуш, белшашна т1ехула охьахецна еха к1озаргаш а йолуш. Воккхачу стага цецваьлла бага а г1аттийна корта ластийра оцу дезарна резавоцуш. Амма жимчу стага уллохула т1ехволуш воккхачу стаге а воьрзуш элира:
- Ваша, де дика хуьлда хьан!
Масана бу уьш х1инцлера нохчий, Европера, Москвара ц1абаьхкина, амма духар, амал цераниг шайца йолуш.
Воккха стаг-м оцунах цкъа хьалха кхин а ч1ог1а цецвелира, амма цул т1ехьа хьаьжъюккъе шед а х1оттийра цо:
- Ой, и х1унда элира цо соьга!
                125. Эрча зударий къанбелча.
Кегийра болуш эрча хилла болу зударшна къанбелча Дала жимма куц, кеп а ло, жимма уьш адамех тарбан г1урту. Амма вон зударий хийцацалучух тера ду-кх цуьнга уьш белла д1абовллалц!
                126. Чам боцу дахар.
- Дахар муха ду хьан? – самукъне хаьттира соь накъоста.
- Чам боцуш ду-кх! – жоп делира аса.
-Кхин а шозза чам боцуш хуьлийла лаьий хьуна хьайн и декъаза дахар? – воьлура накъост.
- И муха хир ду? – ца кхийтира со.
- Хьайн дахар санна чам боцуш зуда ялае! – кхетийра со накъоста.
                127. Шахьабанан телпо
Шен мобилан телпо ловзош ч1ог1а хазахеташ вара Шахьаб, ткъа шега телпо схьатоьхча-м, т1екхетий телпо лерге а хьой, дукха хазахетий велалой вет1ара и. Цхьана дийнахь-м туьйхира Шахьабе телпо, катоьхна киснара схьаяьккхина лерге ехьира цо и. Амма з1е схьатоьхначо охьакхоьссира телпо, Шахьаб дош аьлла а валалале, цунна-м ца хууш долчух тера дара Шахьабах иштта атта к1елхьара ца валалой. Шахьабас сиха схьалецира з1е схьатоьхначун лоьмар, сихонца дуьхьал а туьйхира:
- Алле, со мичхьа кхаьчна?
- Париже! – дийкира телпо чухула цхьа дош.
Шахьаб дукха хазахетта велавелла ша х1инццалца санна вет1ира, амма ц1еххьана дагадеъна шен балансе и хьаьжича, цунна хиира «Париж» боху дош шена итт туьманан мехала хиллий.
                128. Т1ехаа машенна.
Новкъахула д1авоьдуш ша и мох санна сихчу боларехь лелаш вара цхьа воккха стаг. Цхьана дийнахь урамехула и шен сихчу боларца схьавог1уш вевзина уллохь машен сацийра лулахочо:
- Ваша, т1ехаъа машенна, - олуш.
Амма «ваша-м» саца дагахь а вацара, воьдуш лаьтташехь жоп делира цо:
- Х1ан-х1а, со сиха ву!
                129.  Буйнахь г1аж.
Даима а буйнахь лелош хаза шар а йина йоцуо г1аж яра цхьана муьридан. Цхьаболу х1инцлера нохчий реза бацара цуьнан куьцна а, кепана а, къаьсттина, цо буйнахь лелочу г1ожана а. Цхьана дийнахь урамехула шеен г1аж буйнахь схьавог1учу муьридана улло машен та1ош корах ара вистхилира цхьа х1инцлера нохчо:
- Братишка, и буйнахь ерг дубина ю хьан?
- Яц, дубина хьо ю, х1ара г1аж ю! – жоп делира муьрида.
                130. Цаьпцалг.
Имаз бохуш хилла Валаргт1ехь хьалха заманчохь 1аш цхьа къонах. Дукха даьхни лелош а, аьхка буц хьокхуш докъар гулдеш а хилла цо. Цхьана дийнахь мангал а эцна ара буц хьакхан вахана дийнахь делккъалца болх бина, х1ума кхалла дитташна к1ела 1индаг1е ваьлла и. Кхо ц1ера беъна т1оберам чохь болу пхьег1а х1окхо схьайосттушехь яхана оцу чуиккхина цаьпцалг. Т1ехьара ког а лаьцна цаьпцалг д1а а кхоьссина, сискалца берам баан воьлла Имаз. Амма цаьпцалг иштта атта келайисан дагахь ца хилла, кхоссаелла юха а т1оберамна чу кхоссаелла и. Имаза-м юха а т1ехьара ког а лаьцна генна д1акхоьссина цаьпцалг. Сискалан цуьрг д1а а кхаьллина, дечиган 1айгаца схьаэцна т1оберам т1екхалла Имаза бете хьошшехь кхоссаелла 1айгана юккъе чухиина цаьпцалг.
- Хьалаозалахь хьайн ши ког! – аьлла Имаза чоьхьабахийтина 1айгана чуьра т1оберам а, цаьпцалг а.
                131. Шахболт, жижиг-галнаш дуур Дарий ахьа?
Ша и ведарначура доьттича санна б1аьрг ца беллалуш охьахьаьдира Валаргт1ехь б1аьстенан дог1а. Дехьа юьртайисттехь 1аш волчу шеен доттагчунга Шахьабе мобилан телпо з1етуьйхира Аюбас:
- Шахьаб, жижиг-галнаш дуур дарий ахьа?
- Мичхьа ду уьш? – хаьттира Шахьабас.
- Кхуззахь со воллучохь ду-кх!
- Х1ан-х1а, дуур дацар, арахь дог1а дог1у.
- Ма дийца хьашт доцург, схьаола.
- Ца вог1у, цулле кхузза лулахо волчу бани воьду со.
- Ой, коьртаха саба а хьакхий со волчу схьавола, новкъахь дог1анехь хир ю хьуна бани. Схьакхаьчча аса дег1ах хьакха гата лур ду хьуна. Лийчар а т1ера дер ду хьуна, жижиг-галнаш а дуур ду ахьа, - хьехар дира Аюбас.                18.06.2009 шо
                132. Ишколана гонаха асфальт.
Кхоъ г1ат лекха а йолуш онда ишкола яра Аюб бохучу цхьана къонахчо ха деш. Ишколана гобяьккхина асфальтах йина шуьйра аса яра. Цхьана буьйсана, т1екхоьссина дог1уш дог1а а долуш, ишколана гонаха х1ун хьал ду хьажа аравелира Аюб. Ишколана т1ехьаваьлча цец а ваьлла висира хехо: дуьхьала дог1уш цхьа нана доккха адам дара. Цу адаман буйнахь йоллу фонарик Аюбан коьртал а лакха яра. Серлоно адам дикка ца гойтура, амма и адам улло г1оьртича Аюб кхийтира фонарик цуьнан коьрта буьххьехь ч1аг1йина юй, цундела буьйсанехь и адам 1аламат онда хетара.
- Хьо мила ву? Са ду хьо, я ц1ий ду! – мохь элира кхеравеллачу Аюбас.
- Со вара х1ара-м, - вистхи лира лулахь 1аш волу цхьа жима стаг.
- Ахьа х1ун леладо, буьйсана юккъе коьртах фонарик а йоьллина, цунна т1ехула четар а лаьцна? – цецвелира Аюб.
- Кхана ч1ерий лецан вахан воллура со, дог1а дог1уш стаммийн н1аьний лаьтта бухура хьаладовлий асфалтан т1ехь карадо. Уьш гулдеш вара со-м, - кхети йра жимчу стага Аюб.
- Ой, хьераваьлла хьо? Буьйсана юккъе дийшина хир ма ду уьш. Кхана 1уьйрана гулдер ахьа, - хьехар дира Аюбас.               
                18.06.2009 шо.
                133. Дог майра Асет.
Гуттар а ишколехь девнаш дохуш, белхалошна коча оьхуш, кест-кестта хьехархошна а, дешархошна а къайлаха-къулаха делахь а, муьшка а еш, чуьраяьлла хьийзаш яра куьцехь делахь а ондачу дег1ехь йолу Асет бохуш йолу йо1.
Цхьана дийнахь шаверг а бахна воьдучу хенахь ишколера араиккхина хьаьдда йог1уш яра Асет. Балха вог1уш дуьхьала нисвеллачу цхьана хьехархочо-воккхачу стага цецваьлла кеп х1оттош хаьттира Асетига:
Хье стенга лаллаелла йоьду, ва Асет, ишколера эккха-м ца йи хьо цара?
Оцу хенахь мобилан телпо з1е туьйхира Асетига. Ша телпо лерге хьошшехь, воккхачу стага аьлларг тергал ца деш, шега луьйш волучунна жоп делира цо:
- Х1аъ! Эккхийна дера оцу дела мостаг1аша! Собарде ахьа, ас бийр бу хьуна церан болх-м! Ас кортош мадъйийр ю хьуна цера-м!
- Суна хаьара иштта х1ара чекхдера дуй, - ойлане элира воккхачу стага.
- Хьуна х1ун хаьара? Ахьа х1ун бехира, ва къена гужам! – шеен телпо чухула деш долу къамел чекхдоккхуш воккхачу стагана тоха и нана боккха буй ойбуш чухьаьдира Асет.
- Ой, хьо ишколера эккхийна ца боху ахьа? – цецваьлла, кхеравелла некъана йистерчу кертах д1алетира воккха стаг-м.
- Ахьа х1ун дуьйцу, тентаг! Со хьан эккхора яра ишколера! Мила ваьхьара вара и дош ала а? Со ца эккхийна ишколера, оцу тхан декъазчу лулахоша эккхийна шайн керта яхана, эцца цхьа ши баьллан дитт кагдина аьлла, тхан гомашан к1орни.
- Ас-с-сет, ва Ас-с-сет, декъаза х1унда бу и шун лулахой? – шена тоха айбинчу буйнее хьожуш хаьттира воккхачу стага.
- Х1инца а бац уьш-м декъаза, амма со т1екхачийта ахьа царнна, т1аккха хуур ду хьуна уьш декъаза бу, я бац! – ша воккхачу стагана айбина буй тоха ца кхуьуш д1ахьаьдира дог майра Асет.               
                19 06 09 шо
                134. Дош-хаза Лаура.
Шена гобина ладуг1уш лаьттачу зударшка-хьехархошка цхьаъ-м дуьйцуш лаьттара Лаура бохуш йолу цхьа тайниг санна къона йо1-секретар.
- Яхана, маре яхана, - бохура цо зударшка.
- Мила?
- Мила?
- Хьенех яхна-кх, - кхетабора Лаурас.
- Ой, яхача х1ун ду?
- Х1умма а дац. «Беркат» базарахь тоьллачу «Ирс» олучу туькнара эций шена т1ехьа т1еюхан коч яийта боху цо, - дуьйцура Лаурас.
- Ша мааре яхале хьалха эцна кечъян мегаш ца хилла цуьнан и коч? – ца кхетара зударий-м.
- Ва-а! Шу ма тамашена нах ду! Цунна мичара хаьара ша маре г1ур ю – яц! Эцца новкъаюккхехь саца а йина шега «маре йог1ий» ма аьлланехь д1аяхна-кх и, - шен ма хуьллу кхетабора зударий Лаурас.
                135. Догэца веъна лулахо.
Жимма бохам хилла, догдоьхна 1аш вара цхьа къонах куьйга корта а лаьцна. «Занкъ!» аьлла не1 а йиллина чувеара лулахо. Шен бала а совбаьлла 1аш волчу къонахчунна оьшуш вацара шен г1уллакх мел доцу х1уманаш хаан г1ерташ лела лулахо.
- Хьо ма лела? – хаьттира х1усамдас.
- Иштта схьавеинера со-м, соготтала, - элира лулахочо.
Кхин х1усамдас дош ца олуш жимма 1ийра х1орашиъ, амма лулахочуна мотт к1амбеллачух тера:
- Деллахь, хьенех, балхах а вели хьо, - элира цо.
- И-м х1ума дацара.
- Т1ехьийза йо1 а маре яха хьан, - т1етуьйхира лулахочо.
- Х1умма а дац.
- Цхьаъ бен боцу етт а лачкъий хьан, - охьадагардан вуьйлира лулахо.
- Дера, лулахо, хьо иштта 1ен веъна ца хилла. Хьо соьга кадам бан веъна хилла, - элира х1усамдас.               
                19 06 09 шо.
                136. Диц ца делла т1ара.
Ишколехь доьшуш волу цхьана дешархо ч1ог1а вонлелаш хилла. Физрука цкъа а аьлла, шозза а дехар дина, вон ма лелахьара хьо, аьлла. Амма дешархо шенаг ца лелош 1аш ца хилла. Кхин собар а ца тоьъна т1ара тоьхна физрука дешархочунна.
Хан яьлча, дешархо воккха хилча, хьехархо балха вахна хилла ша а, амма шена ишколехь физрука тоьхна т1ара дицлуш ца хилла цунна.
Цхьана урокехь жима волуш ша санна вонлелаш цхьа дешархо нисвелла кхунна. Шеен ма хуьллу садетташ 1аш волчу хьехархочо хаьттина дешархочунга:
- Хьо хьена ву?
- Хьенехан ву, - аьлла дешархочо, дозал деш.
Физрукан воккхахилла борх1алг1ачу классера к1ант хилла дешархо.
- Ишколехь со кхетаван хууш хиллехь а, шен к1ант дика 1амон хуур долуш ца хилла цунна, - аьлла т1ара далийтина хьехархочо вонлелаш волчу дашархочунна.
                19 06 09 шо.
                137. «Зорбанан ц1а» - «Бистро».
Массарна а хаьа Соьлж-Г1алахь «Зорбанан ц1а» г1ишлонан хьалхарчу г1атехь «Бистро» олуш юкъара х1ума яан меттиг буйла.
Сайн вешин к1ант Халид а вуьгуш оцу «Бистро» чувахан вуьйлира со цхьана дийнахь. «Тхан «Бистрохь» бистро х1ума кхаллан аьтту хир бу шун!» т1ехь яздина трафарет кхозура чуваоьдучу не1арна т1ехула. И дешнаш дешна юурган хаза чам кхетта оцу «Бистро» чувахара со Халидица. Цу дийнахь  оцу «Бистро» йоккхачу чоьнехь г1ант – стол яцара. Пенашца д1ах1иттийначу истолашна т1ехь и «т1анк!» аьлла й1оьттина яах1умнаш-м яра! Кхузахь йоцуш х1ума яцара: жижиг-галнаш, ч1епалг-хингал, кхаьрзина котамаш, г1езаш, бедаш, т1оберам-сискал, шашлык! Ульянов Володяс, хир ю аьлла, коммунизм яр-кх х1окху «Зорбанан ц1а» чохь.
- Ваша, ма яах1уманаш ю уьш! – бетах мотт хьаькхира Халидас.
Сан юучу х1умане болу безам а хьалхачул а лакхабелира.
- Эх1ей, нохчий, ма г1уллакхаш хьаладевлла шун! Т1ом чекхбаьлла а балален! – хастийра аса а и «Бистро».
Сой, Халиддий чухула волавелира, муьлханиг юур ю, муьлхачунух чам боккхур бу ца хууш. Х1инца бен тидам ца бира аса х1ора истолана т1ехьа лаьтташ к1елд1ашкахула а хьожуш цхьацца жима зуда-йо1 хиларан. Оцу б1аьргийн оьг1азаллин хьалхахь сой, Халидий ул-улло хилира, хебаршка а воьдуш.
- Тхойшиъ-м мацвелла чувеънера… бехкала вахара со. – Юург лур ярий те аша тхуна?
- Юург шуна д1ах1оттийна яц! Столицера вайн республике бог1уш лакхара хьеший бу! Царнна гайта х1оттийна ю х1ара истолаш! – т1ечевхира тхойшинна зударий-мехкарий. – аравала х1окху чура сихха, шайна т1ера ледара барзакъ вайн хьешашна ца гойтуш! Х1инцца схьакхачан безаш бу уьш!
- Ваша, - суна т1ехьалечкъира Халид.
- Х1умма а дац, сан к1ант, нохчийн текхана т1ера шеен кийра мелла а меца буьтуш г1атта веза, - жима к1ант кхетон г1оьртира со, нохчийн ширачу г1иллакхах.
Тхойшиъ араваьлла кест-кестта вуха а хьожуш д1аволавелча сан вешин к1анта Халидас мелл а шена хетачу аг1ора нисдира нохчийн шира кица:
- Ваша, вайших-м шаверг а меца г1аьттира церан нохчийн текхара!
                138. Заводан районехь ахтобусан социйла.
Заводийн районерчу цхьана поселкехь ахтобусан социйле г1оьртира со, г1ала юккъе вахан дагахь. Йисттехьуо лаьтташ яра цхьа хи санна сира ши б1аьрг а болуш юкъарчу хенехь зуда, мобилан телпо чухула ца социйтуш къамел деш. Эххар а цхьана-шина секундана лергара телпо д1а ца йоккхуш доккха садаккха и зуда сецича аса хаьттира?
- Ахтобус кестта хир юй техьа?
- Не знай, я ожидай сорак минот! (Нохчийн матта даьккхича иштта хила тарло и дешнаш: Хууш ца хилла, со хьажа шовзткъа минот!) Пушкинан кошахь вон г1енаш гурд олуш эрча галаморзахчу оьрсийн маттахь жоп делира суна хи санна б1аьргаш долучо. Кхин со х1ума хата ца кхуьура зудчуьнга, х1унда аьлча, цул т1ехьа доккха садаккха а шеен телпо чуйиллина батт ца сацайора цо, «оьрсийн» мотт буьйцуш цу чу:
- Сынка! Дошка! Ихто ти? Голосом твой не узнайт мой ухо! Искажи папка, ишто мамка ваш застрял в этом глухомань, край город! Искажи папка, чтоб мамка сегодня ужин не ожидал! Картошка пусть чистит, копаста режет мелка-мелка, соседка Райка пусть не просит, пусть испросит ее муж Ахмед мемного масло нехорошим названием «Падсолнешни». Ишто ты так ареш! Искажи папка штоб суп пирготовил для вам!
Иштта хьовзийна буьйцу оьрсийн мотт нохчийн мате гочбан веза воккха Лев Толстойн а хьекъал тоьура дац, цундела доцца аьлча, оцу хин басахь б1аьргаш долчу зудчо шеен берашка шеен майрчунга шайна кхахьпана х1ух даьккхин даьтта саг1ийна а дехий, лулахочунга Ахьмаде, (цуьна зудчунга а ца доьхуш) чорпа е ала бохур-кх.
Амма бераш дика кхетачух тера дацара шайн нанас буьйцучу ж1аьлин мотт оьрсийнчунца ийбина буьйцучу маттах.
«Ванах, ма ч1ог1а холчохь ю-кх и зуда! Цул холчохь бу цуьнан кера бахана оьрсийн мотт!» - ойла йора аса. Цхьа дош нохчийн маттахь ца олуш, кхин 40 минотехь шеен майрчунга шеен берашна чорпа яйта г1иртира хин басахь аьлча а, бос муьлха бу ца къаьста и (Дала йитахь) нохчийн зуда. Оьрсийн мотт-м х1етте а палсбаьккхинера цо, нохчийн маттахь а цхьа а дош хуучух тера дацара цунна. Делахь а со г1алат ваьлла хила а мега. Цхьа дош-м делира цуьнан багара нохчийн. Телпо чухула хабаре яьлла зуда, тидам боцуш некъа улло г1оьртинера, хаьхкина йог1учу машено уллохь ц1еххьана тормоз тухуш.
- Ой, Дела! – мохь белира зудчунна чура, амма, - Господи Божа мой! – олуш чекхдаьккхира цо шеен кхераялар.
                139. Мандаринан х1ун мах бу?
Г1алахь керла йиллинчу «Беркат» базарахула схьавог1уш стоьмаш духкуш 1аш йолу цхьа нохчийн йо1 хазъелла «кхин захлу дийца-м со воккха вара цунна, стоьмийн мах мукъале а хатта ас цуьнга», - аьлла улло вахара со. 1ежаш, кхораш, кемсаш а, йо1ана хьалха йоцуш х1ума яцара юхкуш. Схьаэцна мандаринах хьожа йоккхуш:
Х1ун мах бу? – хаьттира аса сайн буйнарниг д1аухьуш.
- Итт туьма! – хьаьжъюккъе шед х1оттош жоп делира хазчу йо1а.
- Цхьаннах? – велавелира со.
- Ваша, цхьаннах итт туьма хилча-м и хьуна логах тийсалуш яалур яцара! Кийланах итт туьма! – хаза жоп делира хазчу йо1а.
                140. Дела завсклад вац.
- Муха ду г1уллакхаш? – мобилан телпонан з1е еттара ас евзачу зудче.
- Дала рицкъа доцуш ца юьту. К1ант а эцца къаьркъа муйлуш стаг воцчу а ваьлла лелаш ву, болх ца карабо шена бохуш. Дала лур ду цунна а рицкъа. Йо1 а ю, болх бан ца хаьа, аьлла 3-4 балхара эккхийна кхин болх боцуш 1аш. Дала шена боьг1нарг лур бу цунна а болх. Со а ю суйрана х1ума яан бепиг эцан а чот йоцуш йижина 1уьллуш. Дала лур ду суна доьг1на бепиг а… - шеен бала балхийра евзаш йолчу зудчо.
- Йижина а ца 1уьллуш, ара а яле лаха хьайн рицкъа! И Дела завсклад ву-м ца моьтту хьйна? – кхетон г1оьртира со евзаш йолу зуда.
                141. Главбухан зам.
- Карийн хьуна главбухан зам? – хоьттура соьга доттаг1чо Турпалханас.
- Ца хаьа, телпо чухула къамел-м ди ас цуьнца.
- Ванах, церан главбух балхара д1аяьккхина ма боху? Цунах х1умма а хезний хьуна? – хаьттира Турпалханас.
- Цунах х1ума-м ца хезна суна. Амма хьалха санна ледар доцуш аз хийцаделла-м ву и главбухан зам, - элира аса.
- Аз хийцаделлехь и главбухан зам вац хьуна.
- Ткъа мила ву и?
- Главбух ву-кх! – кхетийра со хьекъален доттаг1чо.
                142. Вайга ца кхойкху.
Кехатех ловзуш, кад молуш, ц1армат хабарш дуьйцуш 1аш бара цхьа кегийн нах. Ара а ваьлла, чувог1учу накъоста элира:
- Арахь-м молла кхойкху!
- Вайга ца кхойкхура иза-м! – жоп делира бухахь 1ашболчара.
                143. Газелан тхов.
Тов хьийзош довхачу дийнахь «Газелан» салон чугулбелира пассажираш. Чугулбалар х1ун пайда бу, саде1ан а ца деза церан? Амма малохо ц1ийбинчу тховх йоллуш люк ю бохуш цхьа бахьана бен х1ума дацара салон сохь саде1ан мох кхетар болуш.
- Ванах, шоп1ар, х1окху салон чохь тхо садукъдина дайъа-м ца г1ерта хьо? Цхьа а кор схьадоьллуш ма дац хьан! – реза бацара пассажираш.
- Ой, тхов биллина ма бу салонан! – дозалла деш элира шоп1ара.
- И тхов боцуш елар-кх хьан х1ара машен! – сардам боьллира цхьана пассажир зудчо.
                144. Военбилетах ши туьма.
Д1адахначу ХХ-г1а б1ешо юккъалт1ехъиккхинчу хенахь дуьйна гена деха сом даккха лела буьйлабелира нохчий. Иштта Сибреха цхьана метте нисвеллачу Серноводскера Са1ид ц1е йолчу къоначу нохчочун шоп1аран дешар деша ваха аьтту баьлла хилла цигахь. Исправкаш гулъян араваьллачу Са1идан «психушкех» чекхвалан дезаш хилла, амма цигахь цекхволуш военбилет оьшуш хилла. Моллийна дисарг и военбилет-м Са1идас ц1ахь Серноводскехь дитина ма хилла. «Х1умма а дац, эцца «ивзятка» а елла чекхвер ву со», - ша-шега аьлла оцу «психушке» вахана х1ара. «Психушкехь» болх беш йолчу цхьана мечикна «кара х1ума» ялан дагадеира жичу стагана. Къаьсттинчу кисана ши туьма а диллина, и д1алур ду ша аьлла мечиг йолчу вахара и. Мечик дукха хаза нисъелла хиларна воьхна Ки сана куьг дахийтина къайлаха жимчу зудчун кара ахча а та1ийна:
- Х1ара хьуна «Шампански» а, шоколад а эца ду, - аьлла шена исправка езаш хилар хаийтира Са1идас.
Мечикна-м оццул ахча х1инццалца цхьамма а цаделлачух тера дара! И-м гуттар а цецъяьлла, г1адъяхна яра. Цо-м сиха йелира к1антана исправка. К1ант д1аваха араваьлча а т1аьхьаяьлла гуттар а баркалаш бохура мечика-м. Хаъъал мечике безам бахна волу жима стаг эхь хеташ вара, оццул цо шена тидам барна.
Шолг1ачу дийнахь туькана вахан дагахь жима стаг кисина хьаьжича цунна карийра ша мечикна далан къаьсттинчу кисина диллина хилла ши туьма. Амма цо баттахь къахьоьгуш даьккхина хилла ши эзар-м дацара киснашкахь.
                145. Милицех къинхетам.
Ши-кхоъ милицин духар дуьйхина жима стаг вара цхьа коьртана дика воцу к1ант хьийзош, бегаш беш:
- Алал д1о йог1учу йо1е, хьайна и еза!
- Б1аьрг та1абел оцу йог1учу йо1е!
Коьртана дика воцучу к1анта т1е авоьдий, когашна т1ехь лахбелла 1аш болчу милцойн коьртах куьг хьокху.
- Оцу 1овдална а хаьа-кх цхьаболу вайн милцой шайх къахеттал дакъаза бевллий, - корта ластийра техволучу цхьана воккхачу стага.
                146. Кхоъ машен йохайора йо1а.
1ашхой-Мартана доккхачу т1а1на уллохь муха чам боцуш машенаш хохку ма хаьийца вайна-м. Оцу хьераяьллачу машенийн тобанашна юккъехула таттъелла схьайог1ура цхьа нисъелла йо1. Шеен лерге лаьцначу мобилан телпо чухула деш долчу хазачу къамелан бен тидам ца бора цо х1окху доккхачу дуьненахь цхьана а х1уманан а. Вон тормозаш тухуш шиъ-кхоъ машен йог1аелира некъаюккъехь! Хазачу йо1е хьаьжинчохь соцунг1а хилла бисинера машенийн дай, кегийра нах.
- Ванах, кхоъ машен йохайора-кх оцу, йо1 аьлча а, лаьхьано! – резавоцуш элира некъа йисттехь лаьттачу воккхачу стага, гена воччуш йо1ехьа вог1авелла лаьттачу жимчу стаге.
Жима стаг шена ца хеза кеп х1оттийна лаьттара.
Воккхачу стагана стенах Хаара оцу йо1е хьоьжуш и жима стаг лаьтташ волу кхо сахь дуй.
                147. ГИБДДа.
Шеен буйнара лаьхьа санна къорза г1аж некъадуьхьал тесина машен сацийра ГИБДДин инспектора. Машен йистаха яьккхира, схьаеллаелира йиъ не1, цу чуьра шишана чура арахецна шайт1ана мох санна екайолаелира и хелхаран эшар! Чура аралилхинчу кегийчу наха йиллира и нана йоккха багажник, схьаийцира цу чура, байт1ех1оттийра истол.
Шаьш сацийна т1ееира шолг1а машен. Цу чура схьаэцна, д1ах1оттийра йистехьуо мангал, яттайолаелира и чам хаза шашлик-машлик, ц1еран т1еоьллира жижигах буьззина и горга яй!
Т1екхечира кхоазлаг1а машен а, г1абалеш юьйхина мехкарийн тоба араелира мешенчура, хелхараш деш сета буьйлира. ГИБДДин инспекторан керара эсала къорза г1аж схьаоьцуш жимха д1ах1оьттира цуьнан мета некъана ха дан. Инспектор дехаршца вигира истолан т1е, баьрчче воккхуш. Истолана улло х1оттийра тайп-тайпана шишанех юьззина яьшканаш. Истолан т1ех1иттон дуьйлира и мерза даарш! Мехкарша хелхаршца б1аьрг самукъабоккхура. Эххар а схьавалийра некъат1ехь лаьцна «нарушитал» а, истолана йистте д1ах1оттийра и кест-кестта уккал чу х1ума а тухуш.
- Ой, х1инццалца-м эцца цхьа туьма а доккхий д1а ма вохийтура ГАИно! – велхаийзавора шоп1ар-нарушитал.
- Х1инца новкъахь верг ГИБДДа-а! ву, нохчийн 1едал а ду! Нохчийн г1иллакх лелон деза массара а! – юучу шашликана юккъехула кхетавора инспектора шоп1ар.
                25 06 09 шо.
                148. Некъат1ехь инспектор.
- Хьо мацал к1елависина, аьлла хезинера суна! – геннахь машен сацийна, т1евеъна некъан инспекторан кисина итт туьма та1ийра нарушиталас.
- К1ела муха ца вуьсу, х1ара г1ашлойн некъ бен соьга кхочийтуш ца хилча хьаькимаша, - жоп делира йисттехьо лаьттачу инспектора.
                149. Дика меттиг.
Ши-кхо стаг вара тхо «Газелан» салон чохь 1аш, пассажирашш гуллур бац техьа бохуш. Мел к1езиг а ах салон д1алоцур йолуш цхьа онда зударий-бераш улло г1оьртира. Массо а цхьана-а бохург санна готтачу не1арехь гулбелла д1асатуьйттуш чухьаьвсира уьш. Тхо кхо миска-м вара аг1онца йолчу меттигаш д1алаьцна 1аш.
- Эх1, кху чохь-м дика меттигаш шаерш а д1алаьцна ю! дуьло х1окхунна т1аьхьайог1учу ахтобусна чуховшур дув ай! – олуш, тхох ца дешаш батмаш саттийна д1абуьйлабелира зударий, бераш, т1оьрмигаш.
- Х1ей, дукхадахарш, аса сайн дика меттиг д1ало шуна…Ахтобус сихо д1аг1ур яр-кх! – дехаре велира со, салон чура араэккхаш зударшна, берашна т1ехьаводуш.
Зударий, бераш, т1оьрмигаш, пакеташ вовшашка хьаьвсира, бухабирзира.
Со царна хьалха салон чу хьалаволуш сайна вон хир ю аьлла хеттачу меттиге охьахиира. Зударий, бераш, т1оьрмигаш, пакеташ, йоккха г1овг1а а салонна чуг1оьртира дуьхьалара берд харцош дистина дог1у хи санна.
Соьца салон чохь дисина хилла ши миска а юьстахатосуш, аг1онца йолу «дика» меттигаш д1алецира цара. Амма ц1аьххьана г1овг1а сецира, тхоьга схьахьаьвсира «шаьш лендиний» кхийтира!
- Х1ара бу аша тхуна белла дика меттигаш1 – хаьттира зударша, бераша, пакеташна т1ера сурташа-артисташа, т1оьрмигаша, кхерамтосучу г1овг1анца. Тхо-м меллаша хьалаг1евттина кхечу яьссачу меттиге хевшира. Зударий, бераш и шайолу 1алг1ож, шайн г1овг1анца оха мукъайитинчу меттиге хевшира. Ч1ог1а реза бара уьш массо а, тхоьга шаьш лен ца дайтарна. Тхох цадешаш делакъежара бераш, пакеташна т1ера Хьусен Расаев, Мака Сагаипова… Амма (сан х1ун г1уллакх дара сайн куьйгаш совцийна 1ад ца 1аш!) аса сайна улло нисделла кор схьадиллира. Тов хьийзош йовхачу салонна чухьаьдира мох. Аса-м ца ваьлла, эхь хеташехь, доккха садаьккхира. Зударий, бераш, т1оьрмигаш соьга хьаьвсира, аса цхьа доккха вон дича санна. Тешнабехк!
- Э-э-э! Ча тоьшийла х1окху нохчех шайх-м! Х1ан, дуьло х1окхунна т1аьхьайог1учу ахтобусна т1еховшур вай! – ц1ог1 делира угаре онда мара болчу зудчуьнан.
- Эх1! Делан дуьхьа бехк ма биллалаш суна! Хьайола, дукхаяхарг, х1оккхуза диллинчу корана улле! Со-м хьан меттехь д1атарлур ву! – дийхира аса мара кхечарел онда болучу зудчуьнга.
- Хуур вац суна уллохь-м! – ц1ог1 хьаькхира, стомма мара болучуьна йо1 хилан а эхь доцуш, дикка онда жижиган тача меран меттехь 1уьллучу йо1а.
- Эх1, бехк ма биллалахь, сан хаза москалан к1орни, со-м эцца т1ехьахь д1атарлур вара, - олуш, когаш тасалуш, д1атилира со салонан ц1оганехьа.
Амма диллинчу корехь болу меттиг хазбелла массо а девне бевлира. Х1ара г1урт д1аболабелчхьана аса нийса динарг цхьа х1ума хиллера – онда мара болучу зудчунна товш дерг!
- Д1асовцаел шайн батмаш! Эхь ца хетта шуна и воккха стаг салон гатъйина д1асахехка! Д1асовца, г1емаш, ца боху ас! – г1овг1анаш д1асовцош т1ечевхира шеен мара санна дош а онда долу зуда.
                27 06 09 шо.
                150.  Дог1а ч1аг1лахь а, аьлла четар.
Дог1ана т1адмаш дара кхуьйсуш, мархаша дуккха а ханна стигал д1алаьцнера. Дог1а ч1аг1лахь а, аьлла туькана воьдуш буйна четар (зонтик) лаьцнера аса. Четар схьаделлал ч1ог1а ца дог1ура х1инца а дог1а, амма мархаш кхерамаш туьйсуш-м яра. Гена валале суна гира кет1ахь элдиташ дийца гулъелла ши-кхоъ зуда церачух тера мотт болуш цхьа жима стаг а. Нагахь санна дог1а охьахьадахь шайн кевнех чоьхьа бевлича бевллера уьш, цундела сох ца кхеташ, ца бешаш къежира уьш. Со-м сайна ца гучухула т1ехвалан г1оьртира, амма зударшна и сан вистцахилар шайх ца вашарах тарделлера. Суна хазийта букътехьа  цхьана, ц1еста тасс санна ц1ен басахь йолчу зудчо олуш хезира суна:
- И зонтак т1ема к1ела стена доьллина техьа х1окху дундука?
Ца аьлча ца 1енвелла жоп делира аса вуха а ца воьрзуш:
- Хьанна хаьа, ц1еххьана малх хьажахь, к1елахь д1алачкъа оьший а!
                151. Шен ахча вовшахкхеттий ца хаийтар.
Базарахь хила ма еззара, яра г1овг1анаш, дара беларш, не1алташ а! амма гуттар а чураяьллера ешапан ненайиша хилан тарлуш йолу цхьа боьрша-зуда.
- Хьажахь, оцу лаьхьанега! Шегахь дац а бохуш, ахча гулдина, туька эцна хилла-кх цо, вайца цхьаьна к1алд юхкуш лаьттинчу К1урпатус! – ц1ог1ахьоькхура цо.
- Деллахь, Ц1ахьпату, хьоьга цо шеен ахча вовшахкхеташ дуйла хаийтинехь, цо туька-м оьцур яцара, ша елла дйаяллалца! – элира уллохь мах беш лаьттачу зудчо.
                152. Вайна к1ант.    (Доттаг1чунна Бурчаев Хьалимана)
Жимаволуш вайна хилла цхьа к1ант. Лулахоша кест-кестта хоттуш хилла к1ентан нене:
- Карийний, хьан к1ант?
- Вайна-кх и! Вайна…вайна, - бен кхин дош алалуш ца хилла йоьхначу нене.
К1ант-м кестта схьакарийра, амма нанас шена а дагахь доцуш тиллина ц1е йисира к1ентан.
К1ант воккха хилира, нах ц1ера арабехира. Алматахь 1950 шарахь йоккхачу базарахь кхин цкъа а вайра ненан к1ант.
- Вайна! Ва Вайна! – бохуш ц1ог1 хьекхан елира нана йоккхачу базара юккъехь.
- Где война? Почему война? (Мичхьа бу т1ом? Х1унда бу т1ом?) – бохуш д1асаидан бевлира г1азкхий.
- Ой-бай! Вайна! Апят вайна! (Ва-й! т1ом! Юха а т1ом!) – бохуш мехьарий хьаоькхура казахаша а.
                153. Садизан Асхьаб. (Лулахо Сусаев Ибрах1им дагалоцуш)
1ашхой-Мартанат1ера эрштхойн юккъехь 1аш хилла боху цхьа воккха стаг. Массара лоруш а волуш, бакъхьара стаг а хилла и, Садизан Асхьаб ц1е а йолуш. Воккха стаг велахь а яхь д1алур йолуш-м вац, дуьйцура и вевзачара.
Соьлжа-Г1алахь тарамбай чыохь схьавог1уш хилла Садизан Асхьаб цхьана дийнахь.
- Дедушка, садись, - аьлла шеен г1ант д1алуш воккхачу стаге вистхилла цхьа оьрсийн стаг.
- Ай, цо х1у ях! Сан ден да Садиз кхунна мичар вовза! – цецвелира воккха стаг.
- Садись, садись! – велавелла г1анте куьйг уьйхьира оьрсийчо.
- Сан ден да Садиз вевзаш волу стаг хьала а г1оттаваь, 1охуург вац со-м! – яхье велира боху воккха стаг.
                154. Журналист балха х1оттар.
- Ой, ц1ахь компьютер а яц хьан! – цецъелира хьаьким, газетан коьрта редахтор.
Х1инцца, цхьа ах сахьт хьалха бен балха д1аэцна воцу корреспондент кхеравелира: «Сан компьютер ца хилчи а оццул ч1ог1а реза йоцуш йолу х1ара редахтор, сан чохь 1ен кортира а йоций хаахь, ма доккха дов ду-кх х1ара!»
                155. Ахтобусана чохь жима йо1.
Шуьйра йиллинчу «Газелан» не1арехь ц1оькъа лом санна лаьттш яра, сан дахар санна чам боцуш эрча, кондухтор. Салонан чу хьалаволучунна мостаг1чунна санна вон ши б1аьрг къарзош:
- Схьадал туьма! – т1е мохь хьокхура цо.
Цхьа хаза сирла месаш йолуш жима йо1 хьалха а йолуш цхьа эсала зуда а г1оьртира микроахтобусна улле.
Кондухтор-м, д1адихкинчу ж1аьло массарна а олуш долу «г1алх!» санна кхоьссира:
- Туьма! – жимчу йо1е хъьаьжира, метарца и юстуш санна б1аьргашца сантиметрш ягаръеш. – Ши туьма! – т1етуьйхира т1аккха.
Жима йо1 ч1ог1а резаяцара деца-кондухторна. Салон чу яьлча д1асахьаьжира йо1. Шеен меттехь, цхьамма шена йиттича санна, г1ийла 1аш вара шоп1ар.
- Мама, ва мам! – ненан коч озош кхайкхира йо1.
- Х1ун боху ахь, хьомениг? – хаьттира нанас.
- Хьайна т1ера делла туьма а, ца дог1ушехь суна т1ера айхьа оцу деца-ешапна делла туьма а, схьа а даккхий, и д1о 1аш волчу вашина-шоп1арна д1алохьа! – дийхира хьекъален йо1а.
                156. Кондухтор.
Хаьнт1е шеен онда ши куьйг а г1ортийна. Уллохула т1ехволург т1ечевхаш, схьалоций микроавтобусна чукхуссуш, ведда к1елхьара вьллачунна т1ехьа вон мел дерг хозийтуш, г1овг1аэккхийтина йоллура кондухтор.
- Заводской! Кирав поселка! – х1ора секондехь ц1ог1а а хьоькхура цо Левитан а шех хьоьгур волуш.
Кирован поселке ца воьдушехь кондухтора салонан чоьхьаластийнарг-м соне а тебина 1аш вара, амма шена оьшучу ахтобусна чунисвелларг-м шаверг а ч1ог1а реза вара кондухторна:
- Маладес! Ма вахийталахь д1о воьдург!
- Хьажал тхан кондухторе!
- Иштта хила езахьуна кондухтор!
- Эйт- я1-кх! Цхьа борз ю и!
- Саьрмак бу-кх беккъа ц1ена! – бохуш кондухторан доьналла ир-кара х1оттош бара «Терек» - «Рубин» - 5:0 исчет йолуш санна маьхьарий хьоькхуш, шайн кондухторан доьналла ир-кара х1оттош бара уьш.
- Хьажахь и д1о лаьттачу убаре, дош алан а де а доцуш! – «Газелан» 1индаг1ехь лечкъина лаьттачу луларчу кондухторна т1е п1елгаш хьежон бевлира уьш.
- Собарде аша, цхьана шина дийнахь мохь хьекхийта аша, шун кондухтора х1ун до а хьовсур вай! Тахана дуьххьарчу дийнахь бен болх беш яц и! – г1ийла жоп делира йишхаьлла лаьттачу лаларчу кондухтора.
                02 07 09 шо.
                157. Валаргхо ца хилавелларг.
Шайна ч1ог1а белхало оьшура, аьлла Валаргт1е ишколе балха вигина хилла цхьа хан д1ииккхина волу стаг. Чохь 1ен меттиг а ца белира хьехархочунна, ишколехь 1ен вийзира дийнна шарахь. Бераш-дешархой баша а ца бешара х1окхунах, шайн каяьлча къайлах-къулах жимма муьшка еш а нислора цара. Шай-шай бен ца до моьттуш дешархойн дайша, наноша а вон девнаш дора.
- Х1ан, со кхин кхузахь болх балуш вац! – аьлла заявлении эцна вахара хьехархо эххар а дирехторна т1е.
- Э-э-э! Велла вала хьо! Валаргхо ца хили-кх хьох а! – резавацара дирехтор шен хийцалуш болчу белхалошна.
- Бехк ма биллалахь суна! Валарг-м хили сохь кхин д1а ца хилавели-кх. – бехказавелира хьехкрхо, шеен х1умакхетта 1аржбинчу б1аьргана т1ера мераххьокху йовлакх д1а а доккхуш.
                158. Къаьркъанкад.
Ц1ена а, боьха а шена карайог1у кортабахош диларш чу а юттий, шех санна одна къонах ца хеташ, аз а гуттар артист Жигурдах тардеш, эрна багалеян вулура цхьа къаьркъанкад. Чохь зудий, бераш боьха мел дерг дуьйцуш эшабой, кет1а волий бегаш бо ша бохуш ж1аьлийн маттахь йир лекхан вулура. Лулара цхьаъ бен йоцу йоккха стаг арайоккхий, кертан йистте лаьтта охьахуий цуьнга ондачу къонахийн къамел дан вулура и.
- Ма мийлахьара ахьа и къаьркъа! – ца 1ен велла дийхира цхьана лулахочо.
- Сайна молуш ду-кх ас и! – дуьхьала д1аьвшан багаетта волавелира къаьркъанах шен да а воьхкинарг.
- Деллахь, мала хьайна ахь и малахь а, бале-м тхуна массарна а долу и хьан малар, - олуш д1авахара Дикане сатуйсу лулахо.
                02 07 09 шо.
                159. Хьекъален студентан да.
Цхьана «хьекъален коьртан» к1ант институте деша д1ах1оьтинера. Сессии а йолаелира, к1анта х1ора экзаменехь кхаанал лакхара оценка ца йоккхура. «Хьекъален корта-м» шен к1антах а хилан веза моьттуш вара «хьекъален корта». Ткъа «хьекъален корта» муха хуьлу к1антах, къаанал сов х1окхо кхин доккхуш ца хилча. Цундела к1ант жимма 1амон дагахь хилира да:
- К1ант, цхьажимма тохавалан веза т1еххьарчу экзаменехь! Ша ма варра д1агайтан веза! И парфессор-м ша и бер санна вай, студенташа ша-шех тешаш жоп луш хазахеташ вай и-м, цхьа а г1алат ца доккхуш, хьекъалах догуш б1аьргаш а долуш, - Чураваьллера да.
- Дад, ва дада, сан кхана т1еххьара экзамен информатика ю, - элира к1анта.
- Хилча х1ун ду? – мета ца вог1ура да.
- Экзамен д1аоьцуш верг парфессор вац, компьютер ю, - кхетийра к1анта да.
- Т1аккха хьайца ж1ов хьо ахьа, - элира дас.
- И стенна?
- Компьютер хьайна кхоъ х1оттон г1ортахь, ж1ов д1агойтур ахьа!
                04 07 09 шо.
                160. Сег1аз 1уьйшу зуда.
Цхьа хан д1аиккхина зуда хииа Соьлжа-Г1ала – Катар-Юрт «Газелна» т1е. Берийн берех цхьа-ших а дара цуьнца оцу берийн нана кхуьнан йо1 а яра. Схьахетарехь Россехула, Европехула го тесина йог1уш яра баба. Ша х1уьттарена ца алахь йоккхачу стагана-м ала х1ума дацара. Амма ч1ог1а цуьнгахь ца товш цхьа х1ума дара – багахь йоцучу цергашна юккъехула чу 1уьйшуш «жавачка» дара цуьнан бага ца сацош. Оцу ахтобусна чохь нисвеллера цхьа, шен бага шегахь ца сацош волу, воккха стаг. Катар-Юртана ахтобус чуйоьлча охьавоссан кеч а луш элира воккхачу стага:
- Хьажахьа, баба, хьайца цхьа бога худар х1унда ца ийцира ахьа новкъа йолуш?
- Эх1, и х1унда элира ахьа? – цецъелира баба.
- Деллахь боху и сег1аз 1уьйшуш нохдоккхучулла а ахьа худар 1ийшанехьара, цхьаъ-м х1етте а бога кхачийна хир дара ахьа Катар-Юрта схьакхачале. Кхин ч1ог1а х1ума яа-м хьан багахь цхьа а къаьхк а дацара, - эира воккхачу стага.               
                07 07 09 шо.
                161. 1ашхой-Марта – Соьлжа-Г1ала «ПАЗ»
1ашхой-Марта – Соьлжа-Г1ала «ПАЗ» олуш йолчу ахтобусна чувелира цхьа воккха стаг. «Т1анк!» аьлла йоьттина яра нокъаялан тохаелла ахтобус. Ирах1иттинчу тобана юккъе д1анисвелира воккза стаг, амма цхьаъ, шиъ кегийра нах хьалалилхина воккхачу стагана шайн меттиг балан тохабелира.
- Х1ан-х1а, гена ваха ца веза со, - олуш дуьхьалавелира воккха стаг, шена беллачу мете охьа ца хууш.
- Стенга кхаччалц ваха веза хьо? – кочура ца бовлура г1иллакхен кегийрхой.
- Эцца г1ала кхаччалц бен ца воьдура со-м, - жоп делира воккхачу стага.
                07 07 09 шо.
                162. И зуда муьлхачу къомах ю?
- Ассалам1алайкум! Хьо мичахь ву? Да, я шас подъеду, чё ты будешь ехать за мной? – бат ца сацош екара шоп1арна уллохь «Газелл» чохь 1аш йолчу цхьа куро зуда.
Оцу зудчо-м жимма хьалха, «Газелл» йотталца ца 1аш сихха новкъаериг, аьлла ворх1 туьма а деллера шоп1арна.
«И зуда муьлхачу къомах ю?» - аьлла пассажирашна юккъехь къовсам белира. Цхьана пес тиллинчу къонахчо шена хетарг элира:
- Боьршачу стаге цо салам луш хезарий шуна? И 1арбо махкара вайна язъйина яийтина хир ю! Йовлакх а ду цуьнан, муц1ар бен кхин х1ума ца гуш тиллина!
- Ой, Рязанерчу г1азкхийчо санна оьрсийн мотт буьйцуш ма ю и! Цунах х1ун 1арбо хир ю т1аккха? – реза вацара футболкина т1ехь берриг накха д1алоццуш «Россия» яздина жима стаг.
- Нохчий хилан а эхь доцуш ю и, нохчийн дош юкъакхоьссира моьтту суна цо! – элира коьртахь оьзда йовлакх долчу нохчийн зудчо.
- Иза хаа-м халадоцург ду! И-м суна хуур ду! – элира оцу меттехь нисвеллачу цхьана воккхачу стага. Хьлаха шоп1арна уллохь д1атаръеллачу, озийна кортана массо а аг1ора йовлакх тиллинчу, курочу зудчунна улло а г1уртуш.
- Ассалам1алайкум, искажит пожаласта, хьо муьлхачу къомах, наци ест? – хаьттира воккхачу стага.
- Ва1алай…кум… Ты чё, батя, белины объелся? Хьан да валла хьакха юуш! Хьуна хила не1алт, къена гужам. Ты чё пристаешь к порядочным людям! – чураелира кура зуда.
- Нохчо ю! – пассажирашкахьа воьрзуш кхаъ баьккхира воккхачу стага.
- И муха хиира хьура? – хаьттира пассажираша.
- Не1алташ нохчийн маттахь кхайкхадо цо! – кхетийра нах воккхачу стага.
                07 07 09 шо.
                163. Кондухтор Седа.
Кондухтор болх беш йолу Седа бохуш цхьа г1еметта х1оьттина зуда яра «Беркат» ахтобусан социйлехь. Суьйрана болх бина яьлча, т1аьххьара Киров поселке йоьдучу «Газелан» т1ехь шоп1арна уллорчу меттехь ц1айоьдуш хазахетара цунна. Х1ун хира ду, мах боцуш хьуна деш долчу г1уллакхал мерза! Кондухтор Седа а юьгура шоп1ара ц1а мах боцуш, цуьнан балхан дарже хьаьжжина, декхаре вара и-м.
Амма шоп1арех цхьа а Седа ц1айига карх долуш-м ца хуьлура. Мах боцуш зуда поселке д1айигар-м иштта новкъа а дацара шоп1арашна, амма зудчуьна девне шера мотт лан хала бара царнна.
Салон чура пассажирашна а т1е чехара Седа:
- Охьавуссуш стагга а вуй? Х1унда вац охьавуссуш стагга а!
- Сиха яхийта машен! Ор долучохь тормоз тоха! Светофор ца го хьуна, ва дундук! – бохуш шоп1арца девне йолура и.
Ишттачу цхьана дийнахь салон чохь сонехь 1аш цхьа воккха стаг вара, шен маттана дола ца далуш вара иза а, Седа санна. Пассажирашна т1ехь хабарен зудчо деш долу «дабаг1а» левра воккхачу стага, амма шоп1арна цо беш болу ницкъа ца ланбелира цуьнга:
- Шоп1ар! Ва шоп1ар! И хьайгара машен д1айог1ийту т1ам д1алохьа оцу зудчуьнга и бат д1асоцур яцара тешна цуьна оцунах 1ехаелла а! – кхоьссира воккхачу стага.                09 07 09 шо.
                164. Асламбек д1аваьлла.
- Асламбек оьшура суна, балхахь вуй и? – приемни чу хьожуш хаьттира цхьана воккхачу стага.
- Асланбек д1аваьлла-кх…, - доьхначу озаца, йовлакхан т1ам хьокхуш б1аьрхиш д1адохуш, элира секретаршо.
- Эйт! Маржа дуьне! Кхин дац-кх х1ара дуьне! Стаг тахана ву, кхана вац. Дала гечдойла цунна, вирзина меттиг декъала йойла, - кадам бира воккхачу стага.
Секретаран моьлкъана санна сийначу б1аьргашна чохь стелахаьштиг туьйхира. Лаьхьана корта санна истолан т1ехьара ирххьаьдира цуьнан басарша-пударша базбина къорза корта:
- Ахьа х1ун «гечдойла» дуьйцу, ва тентаг! Балхара д1аваьлла Асланбек!
                11 07 09 шо.
                165. Лулахочуьна котаман к1орни.
Цхьана воккхачу стагана лулахой нисбеллера ша и Чехован «Палата лоьмар 6» дийцар санна нисбелларш. Хьерабевллачу нехан ц1ачу д1абелла хилла уьш цхьана ханна. Амма хьерабевлла нах кхо метр керташна т1ехула а лелхаш царах уьдуш а хилла лоьраша «царнна дан х1окху доккхачу дуьненахь дарба дац!» - аьлла диагноз а х1оттийна «дурдомера исключить» а бина арабаьхна хиллера уьш.
Воккхачу стага-м кхера а велла шайна юккъехь 4 метр лекха керт йина хиллера. Делахь а керт, керт ю-кх, мел лекха елахь а. Лахахь цхьа дахка чекхбера болуш 1уьрг дисина хиллера-кх цунах. Оцу 1уьргахула дехьара сехьадалан дезий хьуна цхьа жима котаман к1орни. Жимма хан яьлча лулахойн аг1ора бакхий когаш болу зуда таттаелла оцу нана лекхачу керта т1ехула сехьаяьлла «ципа-ципа!» аьлла к1орнина т1ехьа д1аса йолаелла воккхачу стеган уьйт1ахула. Уьйт1аюккъехь 1аш волу воккха стаг-м гуш а ца хилла бакхий когаш болучунна. Эххар а котаман к1орни зудчунах деда воккхачу стагана т1ехьа д1алечкъина. Эццахь цхьа наггахь ма хиллара оцу тентаг-зудчунна Дала цхьана минотана механа лергах чекхдаллал хир долуш хьекъал делла.
- Эх1, ваша, - бехкала яхана цхьана минотана хьекъалчуеъна зуда, - и цхьа котаман к1орни аьлча а и лаьхьа лохуш яра со! И оцу кертах сехьа мичхьахула даьлла-м ца хаьа суна цецъяьллера и.
- Ца хаьа деллахь суна-м… Хьо сехьаяьллачхула даьлла хир ду-кх, - шена хетарг элира воккхачу стага.                19 07 09 шо.
                166. 1уьйшуш долу урс.
Базарахь туькана чу нисвеллера цхьа воккха стаг. Рог1ехь (очередехь) латтар-м вайн нахана т1аьхьарчу заманчохь х1ун ду а ма ца хаьийца. Воккха стаг тергал ца веш, и д1аса а туьттуш шайн пардавецаца долу г1уллакх чекхдоккхура наха.
Эххар а воккха стаг а кхиира цхьа дош ала пардавеце:
- Суна…,- амма шог1аниг ала-м ца витира и.
- Суна исрочна сир, пожаласта, лолахь! – воккха стаг аг1отоьхна раз кхуссуш чуг1оьртира цхьа лоха а, оццул шуьйра а йолуш (Далла харцхьа а ма хоьтийла аса иштта и аларна) цхьа зуда.
- Къамел нету, Къухашбика, хьо яц и! – г1иллакхе елира пардавец а.
- Ялалахьсиха Г1ундалбика! – цхьана меттехь латан собар доцуш, ша и д1аьндарг санна цхьана меттехь готуьйсура зуда ц1е йолчо.
И нана доккха урс буйна а лоцуш сир (нехча) хадон йолаелира Г1ундалбика. Амма пайда буй урс доккха хиларах, иза шеен пардавецах тера аьрта хилча. Шеен лерамен накъостана хьалха, урс аьрта ду, ала курачу даго ца юьтуш пардавец-м бехказа елира:
- Деллахь ца хаьа, Къухашбика, х1ара урс тахана ч1ог1а истранний ду-кх сан, х1ума хада ца еш 1уьйшу-кх х1окхо!
- Айхьа 1овшахь и сир (нехча), хьан цергаш а мотт а оцу уьрсал ира хила мегар-кх! – собар кхачийна вист хилира воккха стаг.
                167. Лулахо-къаьркъанкад.
Цхьана тийна-таь1на волчу ден вара цхьа аьрха жима к1ант. Лулахо а вара эсалчу стеган, шеен к1антах терра аьрха хилла а ца 1аш, цхьа къаьркъанкад. Къаьркъа а молий урамновкъа а волий массарна а т1ечехаш, массарна везавеш, ша шена эшарш локхуш, хелха волуш чуьраваьлла хьийзаш вара лулахо-м.
- Дада, ма къонах ву-кх и вайн лулахо! Иштта дада велар-кх сан! Хьо ма вац ур-аттал ч1ог1а вистхила карх долуш а! Ма стаг яц-кх хьо! – жимчу к1анта юьхь т1ехь мел дерг охьадохура ден.
- со Далла муьт1ахь стаг ма ву. Эсала оьзда хила ма деза адам, - хьехар дора дас к1антана.
Лулахочун новкъахь дуьхьала кхетча цо а хьовзавора эсалниг:
- Схьаолв соьцана,цхьа шиша д1айоккху вайшимма! Схьавоьл, лакхал йиш, валал хелха! Хьох ма хила стаг!
- Ма ала иштта, лулахо, Дала хьо санна верг дуьхьала воккхур ву хьуна, - олура эсалчо.
- И къамел а дац хьан къонахчийн! – олуш шеен хелхаран бал баккха вулура къаьркъана доттаг1.
Амма шераш д1аоьхура, къаьркъана доттаг1чуьнан аз а лахдала доладелира,хелхаран бохь бог1ар а хьалха санна девне дацара. Молий, молий керта уллохь вужий 1уьллуш каравора и кест-кестта.
Муха делахь а, масса шо даьллехь а, цхьана дийнеахь иштта дукха мелла ша х1ун леладо а ца кхеташ керта йисттехь самавелира и. Кхунна-м цхьана жимчу стага бетташ мийра бара:
- Хьалаг1атта боьрша йоцу х1ума! Вала хелха! Лакха йиша!
Шена беттачу мийрана юккъехула къаьркъанкедо хаьттира:
- Хьо мила ву?
- Со хьан лулахо ву-кх! Хьо керта уллохь вижина 1уьллушехь воккха хилла-кх со! Жи ма волуш дуьйна хьох цхьа ч1ог1а къонах хеташ ма вара со! Хьо-х ирахь латта де долуш а вац! Хьайна тоьхна мийра лан де долуш а вац! Хьажал соьга, со ву хьуна къонах! – шеен буйнара шиша ойбуш къаьркъа шена чу доттан х1оьттира эсалчу лулахочун к1ант.
К1анта молуш долу шиша-м шолг1аниг хиллера. Амма шиша мелла ваьлча лулахочунна-къаьркъанкедана бетта болийра мийра кхин д1а а бекара урамехь «гап!», «гап!», «гап!» бохуш.
                168. Нехан бераш.
Кевнал арахь, кет1ахь цхьанна-м дов деш дара.
- Вон х1унда лела шу, мера1уьргаш! Хьажал аша бохийна куьзган б1аьрг! Дера бохор бацара шуьга хьажа дай, наний шун делахьара! Нана шу кет1а а лохкий, хьакха санна йижина 1уьллуш ю! шун доладан да а вац! Зудчух ког хьалаозан ваьхьаш а вац! Зуда майрчо даьккхина алапа цхьана к1ирнахь хьала а кхоллий, берашна яах1ума а йоцуш 1аш хуьлу! Берий-м шаберг а бехк дера бац! Да стаг яц! Нана сийдоцуш зуда ю! – лулахойн зударша цхьанне-м берашна деш дов дара, берашна дина а ца 1ара.
Дехьачохь дивана т1ехь аг1оряьлла 1уьллучу зудчуьнга элира майрчо:
- Хезий хьуна! Ма вон лела-кх оцу арахь и бераш! Да, нана а хьожуш дац берашка, боху зударша. Ма салазамен лулахой бу-кх вайн. Ирс ду-кх иштта лулахой хилар. Оцу берашна да, нана а хилла, царнна хьехарш деш бохку-кх уьш! – б1аьргах хи делира ц1ийнаден.
Жимма 1ийна элира къонахчо дехьачуьрчу х1усамнене:
- Хьажахьа, хезий хьуна? Меца ма ву со-м. Яах1ума лохьа суна.
- Яц! – набарна юккъехула доцца жоп делира х1усамнанас.
- Муха яц? Туькана г1ой эца! – элира х1усамдас.
- Хьан алапа юург эццл а ца хуьлу! Ахча дац вайгахь! – хизира дехьачура схьа.
- И бохург х1ун ду? Вайн юккъехь ма вац цхьа а боьрша стаг, саниг санна дукха алапа долуш!
- Хабар ма йийцахь, хьан берашна-м хьайниг санна итт алапа а тоьур дац! – мелла а самаяларе йирзира х1усамнана, амма минот яьлча, шеен «хур-т1ур!» дан юьйлира юха а.
- И-м и дара, дан мичхьа ду и вайн бераш? – чуравелира х1усамда.
- Ма векахь оцу чохь, соьга наб ца йойту ахьа! Эцца кет1ахь дуьйладелла лелаш ду-кх и хьан бераш! – т1ечевхира х1усамнана къонахчунна.
                169. Шена хаза хетта бегаш.
 - Ражап, ахча дуй хоьгахь? – хаьттира лулахойн къаьркъанкедо.
- Деллахь дац-кх, - шен боккъал а бехк болуш санна бехказла велира Ражап.
- Хьоьгахь дацахь, дала воллура со-м, - аьшпаш боьттира цкъа а нахе ахча делла воцучу лулахочо.
- Деллахь, делча новкъа-м хир дацара суна, - элира г1адвахначу Ражапас.
- Дош дацар хила а хилла хьоьга ца делча, Шит1ин бегаш бина д1адерзийра эхь-бехк а къаьркъанах доьхкинчу лулахочо.            13 07 09 шо.
                170. Зударех кхеттарг.
Зударех дика кхеттачул т1ехьа, царах дикка безам баьлла ша 1аш вара цхьа къонах. Ша а кхин комаьрша стаг воцучух тера дара и. Ах йинначохь керт а яра цуьнан кхоьссина лаьтташ, ков данне а дацара.
Лулара цхьа малхо багийна къорза корта болу жеро марзъеллера жерачу къоанахан урамехула д1асалелан. Ков доцчу меттигехула ехха чухьоьжуш йоьдура и д1аса. Цхьана буьйсана ехалла и нана доккха ков а д1ах1оттийнера къонахчо, керт а йина чекхъяьккхинера.
- Ой, хьо хьера-м ца ваьлла, буьйсана деш хуьлу ков? – цецбевллера лулахой.
- Х1умма а дац! Кхин х1ума дацахь а, и къорза корта чу-х хьежор баций суна кхин! – ша-шех воккха вер жера-къонах.
                171. Дорг1а. (хилларг)
Мел ч1ог1а керт къевлина охьавижича а, 1уьйрана хьалаг1аьттича лулахойн ч1амар-етт, чоьхьа а болий кертара хьаьжк1аш отий, корах чухьоьжуш карабора Дорг1ина. Т1аьххьар а кхин са ца тохаделла, догдаьтт1ачохь, топ тоьхна Дорг1ас аттана.
- Ой, хьеравьлла хьо? Нехан аттана топ ма туьйхи ахьа, - цецяьллера х1усамнана.
- Кхин х1ума дацахь а и шеен къорза корта сан корах чу-х хажор бац цо х1ора 1уьйрана! – жоп делира Дорг1ас.
                172. Ражапан лулахо.
- Ражап, ахча дуй хьоьгахь? – дехаре велира лулахо-къаьркъанкад.
- Дан а ду, лур а дац! – жоп делира Ражапас.
- Х1унда? – ца кхийтира къаьркъанкад.
- Со хьан ца вуьту хьоьга ахча а делла, хьоьга къаьркъа а малийтина т1аккха сахиллалц хьо дехьачохь века ца вича! Вайшинна кортираш юкъахь цхьа пен болуш хоттаелла ма ю! – элира Ражапас.                13. 07 09 шо.
                173. Журналист – воккха стаг.
Цхьа воккха стаг вара ч1ог1а жима солуш дуьйна журналист болх безаш. Эххар а, къанвелла воллуш ма лаьтта со сайна беза болх ца беш, аьлла вуьйлира и шена беза болх лаха. «Медвед» (медицинские ведомости) газетехь оьшу лоьраш къарбалур болуш журналист, аьлла хезна и вахара церан редакце. Воккхачу стеган к1ант хилан тарлуш цхьа жимха вара галсток а оьллина шех ч1ог1а испецилист хеташ 1аш:
- Болх балур бац хьоьга! Журналист «из палец» информации «висосат» ялуш хилан веза! – воккхачу стагах ца вешира «хьаьким».
- Х1умма а дац, сайга х1ун далур ду хьожу со, - аьлла цхьана ах денна балха т1евитар дийхира воккхачу стага.
- Мегар х1ета, кестта схьайиллина хилан езаш цхьа диагностикан центр ю, церан белхан дика мах хадабе, - д1едиллира хьаькимо.
Ах де чекхдаьлча чхьакхечира воккха стаг, ша бина болх а бахьаш:
Диагностикан центр хьераяьлча санна болх беш а ю. Конвейеран методца цомгуш нах т1еоьцуш а ю. Церан йоцуш мед а, вред а аппараташ а яц. Дийнахь эзар стаг чекхволу церан конвейерх…
- Собардехь, ткъа схьа маца йиллина и диагностикан центр? – хаьттира хьекъален хиларна ша ленвойтур воцучу хьаькимо.
- Схьа маца йиллина боху ахьа? – цецвелира воккха стаг. – И-м х1инца а схьайиллина а яц!
                174. Воккха стаг белхе вигар.
Белхелаха вугу аьлла д1а а вигина, дийнахь сарралца болх байтира воккхачу стаге цхьана зудчо, денна дохала ур-аттал чайна стака а ца луш.
Суьйрана-м элира пис-зудчо:
- Деллахь, дукха сиха г1уллакхаш долуш, чайна стака мала а ца эли аса-м хьоьга!
- Х1умма а дацара иза-м. Аса-м мелира чай а, - жоп делира воккхачу стага.
- Муха? Маца? – цецъяьллера пис-зуда.
- Кхуза балха схьавог1уш, 1уьйрана мелар-кх, - кхетийра зуда воккхачу стага.
                175. Со евзий хьуна? Кондухтор Седа?
Киров поселке йоьдучу «Газелан» кондухтор Седа массарна а Соьлжа-Гйалахь евза, дика стаг хиларна а, ца соцуш бага леярна а. Салонна чухьалаяьллачу цхьана йо1е дикка хьаьжира Седа.
- Со евзий хьуна? – хаьттира йо1е.
- Ца евза, - жоп делира цецъяьллачу йо1а.
- Хьо Бетар-Юртара юй?
- Ю.
- Со а ма ю цигара, Хьажмурдан Ахьмадан к1ант Букъаршсолта вевзий хьуна? Сан йо1 ю хьуна цуьнгахь марехь! Залина! Ткъа Махьсолтин к1ента к1нт Гундалген вевзий хьуна? И тхан де вешин к1пентан несан воккхаха волу ваша ву хьуна…
Седин хабар ц1еххьана юкъахделира «Газелан» корах арахь некъалдехьабовлан сихбелла зударий а гина.
- Эх1, и д1о боьлхурш а бу хьуна тхан гергара, - автобусан салон чуьра аратилира Седа.
Некъах дехьа бовда сихбелларш цхьа г1улч яккха кхиале, мох санна т1ехьакхиира зударшна Седа. Уьш массо а шоз-кхузза маракъуьйлуш, обанаш бохуш, бага ца сацош къамелаш деш йоллура Седа.
- Седий-м Бетар-Юртах хилла а ца 1аш гергара нах ах Соьлж-Г1ала а хилла, - элира т1ехьа 1енчу цхьана воккхачу стага.                15 07 09 шо.
                176. Шен меттехь варий хьаьким Руслан?
- Хьо стенгара вог1у? – хаьттира цхьана нийсачу меттехь даьлла к1охцалг санна волчу хьаькимо шеен куьйгак1еларчу воккхачу стаге.
- Со-м эцца министр Руслан волучохь вара, - жоп делира воккхачу стага.
- Ой, и министр Руслан Къудузович-м суна а ма вевза! Т1аккха, шеен меттехь балхахь варий Руслан Къудузович? – хаьттира хьаькимо.
- Балха т1ехь-м вара и, амма шен меттехь вара, вацара-м ца хаьа суна, - жоп делира воккхачу стага.                15 07 09 шо
                177. «Газелан» чохь онда зуда.
«Т1анк!» аьлла йоьттинчу «Газелан» чуг1оьртина чоьхьаелира цхьа онда зуда:
- со д1а ца яхача-м ца йолу, шу массо а 1ункар латтахь а! Х1оккхуза не1аран сонехь лаьттар ю со-м! – олуш букархьаьвзина д1ах1оьттира и.
Цхьа- ши зуда вовшен кера а хевшина, «лаахь а, ца лаахь а» - аьлла баьрчче охьахаийра и онда зуда-м. Амма ондачу зудчунна кестта новкъадевлира тов хьийзочу дийнахь схьадиллина кораш а, люк а. Новкъаделира шоп1ара машен дукха чехка йохийтуш хилар, г1анташ к1еда ца хилар… Масана ду уьш, мотт к1амбеллачу зудчунна новкъа х1уманаш! Массо а пассажираша-м ловра ондачу зудчуьна ца соцуш бека мотт, итт-пхийтта минотехь д1акхочур ю-кх ахтобус ша йоьдучига, бохуш. Амма салонан цхьана сонехь 1аш волчу цхьана воккхачу стеган мотт ца сецира, и мел ч1ог1а цергашна т1ехьа д1алачкъон г1ортарх а:
- Деллахь, «Заббари», ма хьайн меттехь не1аран сонехь латтийта езаш хиллера-кх хьо, - кхоьссира цо.                16 07 09 шо.
                178. Дог1а сацахь х1ун до ахьа?
Соьлжа-Г1алахь «Беркат» автосоцийлехь кондухторан ондачу ц1ог1ано а, охьадан доллучу дог1ано а юзуш лаьттара «№33» «Газелл». Кондухторан «Заводской, Кирова!» мохь юкъахбоккхуш охьахьаьдира и луьста дог1а. Цхьа ши стаг т1еоьшуш лаьттачу «Газелан» салон чуиккхина дог1анах к1елхьараелира кондухтор. Арахь дог1ана к1елахь д1асауьдучу нахе а хьаьжина цаешаш элира кондухтора:
- Хьажахьа цаьрга, зингатий санна д1асауьдуш бу-кх и нах! Хьажахь, хьажахь, ша и йашийна котамаш санна бу-кх и нах!
Сонехь 1аш волчу цхьана воккхачу стага-м 1оьттира даима а санна ма1аш санна ира ши дош:
- Собарде ахьа, кондухтор, кхин цхьа-ши пассажир т1ехиина ахтобус хьалаюьзича, тхо-м д1аг1ур ду, т1аккха ахьа х1ун до а хьовсур вай. Дог1ане йосса ца еза хьан?               
                179. Д1акъовла и кор!
Довхачу дийнахь ахтобус хьалаюьзина ца йолуш хьацаран к1ура хиллера пассажирех. Маца хилла а Нохчийчохь а хирг хир ю-кх ахтобусийн социйлашкахь пассажирашна ахтобусана уллохь 1индаг1ехь охьаховшийла а, пассажираш вовшахкхетталца 1индаг1ехь хевшина 1ен йиш йолуш а.
Лоьмар «33» ахтобус эххар а д1айолаелира, доьллуш долчу корана уллохь 1аш волчу воккхачу стага кор хердеш чу цхьа хаза аьхкенан мох кхетийтира.
- Д1акъовла и кор! Аьхкенан шийла мох! И-м кийчча пневмония юй! Шу нохчийн тентигаш маца кхетар йолуш ю техьа цивилизацех! – ч1ог1а, юьхьт1ехь мел дериг охьа а доккхуш буьрса дов дира воккхачу стагана уллохь нисъеллачу цхьана нохчийн хилан а эхь доцу зудчо.
- Эх1, бех ма биллалахь суна! Со ч1ог1а бехке ву хьуна! Къинт1ера ялалахь суна! – бехкалла вахара воккха стаг, хьаьжт1ера хьацаран татолаш жимчу т1едачу йовлакъца д1аса а хьоькхуш.
Ши-кхо чаккхарма некъ бича и буьрса зуда-м охьайоьссира ахтобусна т1ера, воккхачу стагана 1одика еш буьрса б1аьргаш а къарзош.
Иттех чаккхарма некъ бира ахтобусана чохь бисинчу пассажираша вовшашка хьовса а ца баьхьаш. Эххар а воккхачу стеган жимма стогалла гучуелира:
- Х1инца мукхна а ваьхьар варий техьа кор схьаделла? – г1ийла д1асахьаьжира и салон чухула.                17 07 09 шо.
                180. Новкъахь йоьхна ахтобус.
Аьхкенан тевнехула хьераяьлча санна хаьхкина йог1учу «Газелан» салон чохь диллинчу корана уллохь нисвелла цхьа воккха стаг воккхавина а ца волура. Амма цуьна барам боцуш долу хазахетар хадош, ахтобусан мотор «т1ах-т1ах-т1ах!» оьккхийтуш г1овг1ане баьлла сецира. Шоп1ар оьхавоьссина даьттанех вуьзина ремонт еш воллура.
- Эх1, ма дика ю-кх и кхечу пачхьалкхехь еш йолу ахтобусаш. Чохь кондиционераш ю хьуна! Салон шуьйра ю хьуна! Парг1ата ю хьуна! – бохуш багалеян велира воккха стаг.
Эххар а шоп1ара ремонт йина метта ялийра сийлахьа «Газел». Мохаца къовсуш д1атасаелира и керла биллинчу асфалтан новкъа.
- И х1ун г1овг1а яра салон чохь хилларг, со ремонт еш арахь волуш? – хаьттира шоп1ара.
- Ца хаьа деллахь, х1ара воккха стаг ву-кх даима а и кхечу пачхьалкхера ахтобусаш хестош. Г1алахь лелаш йолу «Фордашна» чохь йолу кондиционераш юьйцуш! – айкхъелира воккхачу стагана, шоп1арна уллохь 1аш йолу цхьа зуда.
- Ой, х1окху тентага х1ун до кондиционерах, диллинчу корах чухьаоькху  хаза мох оьшуш бу «Фордашна» чуьра кондиционерел! – т1ечевхира шоп1ар.
- Аса уьш хесточу хенахь вайн ахтобус ремонт еш лаьтташ яра, - бехказла велира воккха стаг.                16 07 09 шо.
                181. Разет.
Киров поселке лоьмар «№33» ахтобус схьакхаьчча цу чуьра араг1оьртира цхьа озаллийца муьлххачу а районерчу газетаца майрра къовсавала мегаш цхьа къонах. Ши–кхоъ онда т1оьрмиг а бара цо ахтобусна т1ера охьаийзабеш. Салон чуьрчу зударшна-м къахийтира къонахчух:
- Циггахь собарде ахьа, оха х1инцца мобилан телпо а тоьхна Разетига дуьхалйола олу хьуна! – кхин д1аяхан тохаеллачу ахтобусна чуьра ара мохьтуьйхира цара.
- Хьаьнга? И мила ю? – ца кхийтира к1адвелла т1оьрмигаш айбан де доцу пекъар.
- Тентиг, ч1ог1а к1адвелла хьайн х1усамненан ц1е а йицъелла хьуна! – зударийн генадолуш долу белар схьахезира ахтобусна чуьра.       16 07 09 шо.
                182. Буй тоха галийна.
Туьканара эцна деъна цемент чохь йолу кехатан гали схьадастан г1ерташ воллура ши ваша.
- Ой, галий бен дуй и, буй тохий, тохий дат1аде и! – воккхах волу ваша хьовзийра жимахволчо, масана хуьлу кегийрачу нехан бегаш.
Воккхволчу вашас-м гора а х1оьттина мостаг1чунна санна буй биттира галийна, и даьтт1а д1адаххалц, шен буйна т1ера дикка кхор а доккхуш. Эццахь т1е1оттавеллачу лулахочо воккхачу стага дов дира:
- Шу х1ун дов деш ду оцу миска галийца? Шайн куьйгаш а ма лозадо аша!
- Ваша, ас буй тоха 1амош вара х1ара дундук, - дозалла дира жимахволчу вашас.
- Дика ду-кх ахьа и хьайн ваша оцу галийна корта тоха 1амош ца хилла, - элира воккхачу стага.                17 07 09 шо.
                183. Йишин к1ант.
- Оцу хьайн к1анте х1унда ца хьожу хьо? Жима велахь а, бассейна чура мотор а латийна шадолу хи охьа дахийтина цо!
- Хьан йишин к1ант ву-кх и!
- Велахь аса х1инцца бишка узур ю цунна!
- П1елг д1а-м тухур бац сан к1антана!
                184. Д1ах1оттон еза йиъ не1.
- Йиъ не1 яра сан д1ах1оттон езаш, ахьа а ца х1оттийна цкъа а не1арш д1а? – дийхира шен невце стунйишас.
- Дера х1иттийна дукха-м, - дозалла дира невцо.
- Делахь ма дика ду-кх и, мастер валавахь, цунна-м цхьа да ваххал мах балан ма безийца. Кхана волий д1ах1оттаехьа и не1арш, - дийхира кхин цкъа а стунйишас.
Шолг1ачу дийнахь вахана цхьана эха сохьтехь д1ах1иттийра невцо-м не1арш.
Къахьоьгуш волчу невцана яах1ума а, маларан шиша а эца яхана стунйиша схьакхечира оцу хенахь. Цец а, акъ а яьлла йисира и  чуяьлла а ялале.
- Ой, и х1ун ду? – аьлла.
- Х1ун ду, не1арш ю-кх д1ах1иттийна, - шех дозалла деш мекхаш хьовзийра невцо.
- Ой, гома а, ч1ома а ма х1иттийна ахьа уьш д1а! – т1ечевхира стунйиша.
- Муха гома? Муха ч1ома? Нормални х1иттийна-кх! – ца къарлора нуц.
Кхин нуц къарвалан ца тигина теттина мах а белла мастер валийра стунйишас. Мастера-м цхьана дийнахь д1анисъйира, невцо «д1ах1иттийна» не1арш.
- Ой, хьо веха ма вахарг, айхьа не1арш дукха д1ах1иттийна, ма бохура ахьа! – т1ечевхира шена кечбинчу кхачина т1е молуш малар а долуш воллучу невцана стунйиша.
- Ой, дера х1иттийна-кх! Оцу мастера а, цуьнан дас а чул дукха-м аса уьш! – дуьхьала велира нуц а, цо дикка меллачу къаьркъано йина кеп а.
- Ой, мичхьа х1иттийна ахьа уьш? – ца кхеташ хаьттира стунйишас.
- Сибрехахь, шабашкехь! Коровникашна! – кхетийра невцо стунйиша.
                17 07 09 шо.
                185. Нохчийн колбаса (юьхь).
Советан заманчохь дара и, колбаса (юьхь) дефицит долчу хенахь. Тахан «Икарус» ахтобус яра Оржкинез-Г1алара Соьлжа-Г1ала схьайог1уш. Суна хьалхарчу шина г1антат1ехь 1аш яра хан яьлла ши йоккха стаг.
- Ма ирс долуш ду-кх шу Оржкинез-Г1алара оьрсий, - бохура Соьлжа-Г1аларчо.
- Х1унда? – ца кхийтира вожа.
- Тхо санна керстадоцчу нохчашца 1ен-х ца дезий шу! Шаьш санна керста болчу х1ирашца 1аш душ шу! – шен ойланах кхетийра Соьлжа-Г1аларчу бабас шен оьрсийн йиша.
- И ирс хьан делар-кх, оцу керста вежарша х1ираша туькана охьабилла а ца кхуьийтуш хьакхин колбаса (юьхь) д1аоьцу. Со-м Соьлжа-Г1ала хьакхин юьхьаш (колбаса) эца йог1уш яй! – жоп делира х1ирийн оьрсийн бабас.
                186. Г1ала воьдуш хазахеташ волу Халид
Шен ден вешица г1алаюккъе воьдуш хазахеташ вара жима к1ант Халид. Морожни а, мерза мел ерг а хуьлура цунна т1аккха. Цхьана дийнахь ц1еххьана дагадеира Халидана г1ала вахан.
- Ваша, вайшиъ тахана г1ала-м ца воьду? – хаьттира жимчу к1анта.
- Ой, войшиъ тахана муха воьду г1ала, суьйре хуьлуш ма йоллу вайна, - к1елхьара вала г1оьртира ден ваша.
- Суьйре муха хуьлу вайна, аса х1инцце бен делкъаламаз а ма ца дина! – цецвелира Халид.
- Э-э-э, к1ант, дера яц и суьйре хьан ламазе хьоьжуш 1ен йиш йолуш, - велавелира ден ваша.
                187. Буг1анюртара къонах.
Цхьа доккхачу дег1ехь дикка «эпсаран» кеп а йоллуш, хан иккхина къонах вара «зелени» базарахь массарна а бале ваьлла воллуш:
- Оцу помидорех х1ун доьху ахьа? Х1унда доьху ахьа иштта дукха! Ахьа наьрсех? Охьабаккха мах! Охьабаккха ца боху аса щуьга!
Ц1еххьана къонахчун 1аьржа б1аьргаш къаьрзина хьаьжира некъана дехьарчу туькана хьалха. Цхьа оза лоха къонах вара вентилятар оьцуш воллуш. Ведда цунна улло а вахана хаьттира ондачу дег1ехь волучо:
- Х1ун делла ахьа вентилатарах?
- Хьонка санна йорах ю-кх уьш х1окху туьканчохь, - жоп делира лохачо вуха а ца хьожуш.
- Ас хьоьга хонки мах мел бу ца хоьтту! Вентилатарах х1ун делла ахьа! – т1е мохь хьаькхира ондачо.
- Ой ахьа хьокхур бара суна т1е мохь! Ас бер хьан болх! Мичара вели хьо вала а!? – вухавирзира лоханиг.
- Буг1анюьртара вели-кх, - элира ондачо лата кечлуш.
- Ой! Иштта схьа х1унда ца олуш ду, хьо Буг1анаюьртара ву аьлла? – машаре велира лоханиг. – Со-м дера вац буг1анех летар волуш, со вала а волуш!
                188. «№33» маршрутан кондухтор.
Соьлжа-Г1алахь «Беркат» автосоцийлехь «Газелашна» юккъехь лоьмар «№33» карийна, цу чу хиира воккха стаг. Дехьа-сехьара «Газелийн» уллорчу кондухторша пассажираш т1екхойкхуш уьшалашкахь пхьидарчаша санна хьоькхучу маьхьарша ца хозийтура «№33» кондухторо дуьйцург, амма цхьаъ-м шен мерк1ела мохь хьокхуш яра иза а.
- Ой, вайн кондухтора олу мохь хезаш а ма бац,  иштта и ледара хилахь вайн ахтобус хьалаюзур ма яц, - элира цхьана зудчо.
- Пассажираш т1екхойкхуш яц и, - элира воккхачу стага.
- Х1унда? – ца кхийтира пассажираш.
- И х1инцца бен аьрмера мукъаяьлла ц1аеъна яц, - т1етуьйхира воккхачу стага.
- Х1ун ду аьрмера ц1а еъна хилча, х1инца шен пассажираш т1екхойкхуш мохь тухуш хила еза-кх и салти, - элира зудчо.
- Шена хуург дийцичахьана ца йолу и, - ца кхеташ дара воккхачу стага дуьйцург.
- И бохъург х1ун ду? – хоьттура пассажираша.
- Ладог1ал аша цо дуьйцург, - элира воккхачу стага.
Пассажираша кортош корах ара а баьхна ладуьйг1ира.
- Рота! Стройся! Смирно! Рядовой Иванов, два наряда вне очереди! – дара хезаш «№33» кондухторан шен мерк1ела дуьйцург.
                189. Кхин цхьаъ а «№33» йолу «Газел».
Лоьмар «№33» йолу «Газелл» яра хьалаюттуш поселкера г1ала юккъе д1аяхан кечлуш. Салонан чуволучу г1антат1ехь охьахиъна 1аш яра кондухтор, чуволлучуьнга охкаделлачу ц1оц1къамашна к1елд1ахула б1аьргаш къарзош:
- Схьада туьма! – олуш.
Эххар а салон хьалаюьзира, кондухтор 1аш йолу меттиг йоцург, мукъа бисина меттиг а бацара. Чухаан г1ерташ ши-кхоъ пассажер а вара.
- Цхьаммо туьма схьа ца делла-кх! Схьадаийтал туьма! – салонна чу ц1ог1туьйхира кондухтора.
Пассажираш вовшашка хьаьвсира. Кондухтора кхин цкъа а шен ондийчу буйнара туьманаш дагардира.
- Салон чохь 16 меттиг бу, со 1аш йолу меттиг боцург, шаболу меттигаш д1алаьцна а бу! Суна схьаделларг 14 стаг бен а вац! Схьада туьма! – т1ечевхира кондухтор.
Пассажираш-м бацара туьма д1адалан дагахь а.
Ах сахьт а делира кондухтор пассажираш кхерон г1ерташ, пассажираш ца кхералуш.
Сахьт а чекхделира. Чухаан г1ертачу пассажирашна юккъера цхьана жимчу стага собар кхачийна кховдийра совнаха туьма.
- Вот тепер порядка! – аьлла кондухтор охьайоьссира салон чура. Кондухторан йозалла таь1на разяьлла лаьтта ахтобус а нисъелира.
- Д1ало оцу к1ентан туьма! Лаьхьа, хьо ма-барра! – ц1еххьана кондухторана т1ечехан буьйлира пассажираш.
- Ас х1ана луш дара цуьна туьма д1а! – дуьхала яппарш йира кондухтора.
- Хьажал хьо хиъна 1ийначу метте! – ц1ог1наш хьоькхура пассажираша.
- Т1аккха? – ца кхеташ салон чу хьаьжира ерстина кондухтор.
- Т1аккха! Т1аккха! Хьо хиъна 1ийначохь ши меттиг беса бу-кх! – дов дора пассажираша.
                190. Цивильни баба.
Ахтобусан салон чохь дуьхь-дуьхьал дерзийна х1иттийначу деъа г1анта т1е д1анисъелла йог1ура нус, марнаний ши-кхо жима бераш.
- Баба, ахь суна каьмпет оьцур юй, базара д1акхаьчча? – хоьттура жимчу к1анта.
- Хорошо, внучек, куплю шоколадку.
- Баба, суна тайниг оьцур юй ахьа? – хоьттура жимчу йо1а.
- Хорошо, внученька, купим тебе куклу.
- Баба, суна-м ца оьшу тайниг. Хьо д1а ца яха лаьа суна, - доьхура кхоалг1ачу беро.
- Я же завтра приеду, внученька. Вот завтра приеду и куплю тебе тоже игрушку. А ты делай намаз, - дуьхьала екара йоккха стаг.
Цигахь уллохь нисвеллачу воккхачу стага 1ен а ца велла элира берашка:
- Ирс долуш бераш ду шу! Шун нана а, деннана а ю аша аьлларг дан кийчча. Аша ламаз дан 1амийна а ду ч1ог1а дика! Делахь а сан цхьа дехар дара шуьга: Оцу шайн бабийна нохчийн мотт бийца 1амадайша!
                191. Коьртахь йовлакх доцу йо1.
Вайн ахтобусашна чохь 1ай шийла хуьлу, аьхка – йовха. Аьхкена юккхехь тов хьийзочу дийнахь ахтобус йоьттина ца йолуш цхьана сохьтехь гергга лаьттира. Нохчийнчохь йоьттина ца яьлча, ахтобус а меттах д1а ма ца йолий. Хьацаран х1орд хилла бохбелла пассажираш-м ахтобус д1айолаелчи диллина долу кораш т1екъовлур долуш бацара.
Цхьана диллинчу корана йисттехь нисъеллачу къоначу йоь1ан коьртахь йовлакх ца хиларна, цуьнан месаш корах араозийра мохо. Месаша-м шайна т1аьххье йо1 а араийзайора.
- Йо1!
- Йо1 д1ахьо мохо!
- Д1акъовла кор! – маьхьарий девлира шина кхаъа зудчунга.
Амма бисинарш реза болучух тера дацара оццул хала шайна оцу довхачу дийнахь кхеташ болчу мохах бовлан.
- Яхьийта-а-а! – хьуьнхахь йилбахмохь санна мохан шакарца декара салонан чохь.
                192. Майра кондухтор.
Пассажираш салонан корехула арахьоьжуш 1ара, ахтобус йоттаре хьожуш. Ахтобусан йиллинчу не1арна гена йоццуш кондухтор а яра шен болх беш. Буг1а санна стоммачу вортана т1ера ворх1 ж1аьлийна баъъал болу корта лата йоллуш санна охьа а та1ийна мохь хоькхура цо нах т1екхойкхуш. Амма т1евог1уш стагга а вацара, улло веънарг а сиха гена вала сихлора.
- Ванах, ма вон мохь хьоькху оцу зудчо, иштта т1екхойкхуш хуьлу ткъа пассажираш? – элира цхьана пассажиро.
- Нах т1екхойкхуш яц и, - элира шолг1ачо.
- Ткъа х1ун деш ю и? – хаьттира хьалхарчо.
- Уьш кхерош ю-кх! – жоп делира шолг1ачо. – Ладог1ал ахьа.
Массара а ахдег1 корах араг1уртуш ладуьйг1ира пассажираша:
- Сох лата мила ву-у-у! – даьсса черми чохь мозанан бекар санна дара хезаш майрачу кондухторан аз.
                193. Кхин цхьаъ а йоьттина ахтобус.
«Газелан» салонан чуботтабелира пассажираш, г1антат1е шиша а хууш, т1аккха лаьтта а хевшира кадамехь зударий санна г1оьрттина.
Лаьттахь г1анташна юккъехь датарбеллачу зударшна юккъехь нисвеллачу цхьана верстинчу жимчу стага д1аса а хьаьжина элира:
- Кадам схьаоьцуш мила ву вайх?
                194. Мозийдойъургш.
Кхоъ мозийдойъургш буйнахь ахтобусна чуяьлла не1арна йисттехь г1антат1е охьахиира цхьа зуда. Х1инцца бен йотта йолаяланза йолчу ахтобусна чу мел волург мозийдойъургашка а хьовсий, цецволура:
- Ой, уьш кхоъ стенна эцна ахьа?
- Сайний, маминий, дадиний, - жоп лора зудчо.
Кестта к1ордийра зудчунна шега ден хаттарш. «И мозийдойъургаш кхоъ стенна…» оллушехь, цо жоп делира:
- Шу массо охьа а ховшийтина, х1орш кегъяллалца шуна етта!     23 07 09 шо.               
                195. Самукъне вешин бераш.
Вешин берашка ала мало а йина ши ведар хи дахьаш вог1ура ден ваша.
Итт-шийтта шо кхаьчна вешин к1ант Халид, хи дохьуш вог1уш ден ваша а гина эхь хетта, бехказа валан вуьйлира, бехк шен ворх1 шо долчу йишина Биштина т1е тоттуш:
- Ваша, сой Биштий чохь дан деза г1уллакхаш доькъуш доллуш ма дара. Аса хьуна чу хи дохьур долуш, Биштас чохь нуй хьокхур болуш. Хи-м ахьа дан ма деъи!
- Ахьа чу нуй хьокхур бу хьуна делахь! – т1етуьйхира жимчу йо1а, вешин буйна нуй а луш.                24 07 09 шо.
                196. Физкуьйг,ОБЖкуьйг.
- Сан парфесси коьрта ю хьайнчул а! – д1ахьедира физкуьйга ОБЖкуьйге.
- Г1ан гина хир ду хьуна! – ца вешира коллега, коллегас аьллачух.
ОБЖкуьйган коьрте д1аг1урттуш онда буй мерк1ела бехьира физкуьйга коллегина. ОБЖкуьйго шен хьаьж туьйхира буйна т1е меллаша:
- Къовсалой хьо?
- Мегар! – кхоьссира физкуьйго.
- Алал делахь, хьекъален корта, физкуьйган урокехь коьрта х1ун 1алашо ю?
- Берашна 1амор!
- Х1ун?
- Буй т1ебахийта! Хьа-хьа-хьа! – ваша а ца вешара физкуьйгалхо.
- Ткъа сан 1алашо х1ун ю? – хаьттира ОБЖкуьйгалхочо.
- Соьга стенна хоьтту ахьа? Хьуна ца хаьа?
- Хаьа. Сан 1алашо: бераш вон мел долучунах к1елхьардовла 1амор.
- Валал делахь х1окху буйнах к1елхьара! Хьа-хьа-хьа! – ОБЖкуьйгана мерк1ела кхин цкъа а буй бехьира физкуьйго.
- Ва-а-а, нана! – ц1ог1 хьаькхира ОБЖкуьйго, кхеравалар гойтуш б1аьргаш къарзош.
- Ахьа х1ун до, ва дундук? – цецвелира физкуьйг.
- Ой, суна диц ма деллера!
- Х1ун?
- Хьуна вайн ишколан дирехтора виговор ма кхайкхина!
- Муха? – шен буй охьабахийтира физкуьйгас.
- Ца хаьа, г1ой хьажа. Пирказ деша, хьехархойнчоьна чохь д1атоьхна ду хьуна.
Физкуьйг д1ахьаьдира хьехархойнчоьнехьа.
Цхьа хан яьлча хьехьаш садоь1уш вухакхечира.
- Дела валла хьан да хьакха юуш! Ахь со ленвира! – чукхоссавелира физкуьйг коллегина.
- Ца ленвира!
- Муха ца ленвира?
- Хьан буйнах к1елхьара волуш вара со-м, - кхетийра коллегас коллега, шен предметни методиках.
                197. Г1иллакхен шоп1ар.
Газелан шоп1арна уллохь, не1арйисттехь 1енчу пассажира шоп1арна хьалха кхоьссира некъана дог1уш долу туьма.
Шоп1арна бехкен стаг хиллера и пассажир, цо-м и ахча юхакхоьссира. Пассажира юха а шоп1арна хьалха кхоьссира. Шоп1ара кхин цкъа а юхадерзийра туьма.
Шоп1арна а, не1арнайисстехь 1енчу пассажирана юккъехь нисвеллачу пассажиран собар кхачинера, шен мерк1елахула д1асакхуьссуш долчу туьманна, и вистхилира:
- Хьажал, накъостий, и туьма ашшимма кхин д1асакхоссахь ас сайна дуьтур ду шуна!
Туьма кхин д1аса ца кхоьссира шоп1ара а, пассажиро а.
                198. Воккха стаг «Беркат» базарахь.
Воккха стаг вара «Беркат» базаран юккъехула схьавог1уш. Массара а некъ бутуш т1ехволийтура и сийдеш. Амма цхьана г1ишлонна сонехь воккха стаг д1ахьаьвзича цуьнан некъ хадош, белш а тухуш т1ехъиккхира цхьа жима стаг. Лаккхарчу даржехь балхахь волчух тера дара и, х1унда аьлча, цуьнан хаьнт1ехь кхозуш «Стечкин» олуш масатапча яра. Иштта лаккхарчу даржехь болчу вайн х1инцалерчу кегирхоша «керлачу нохчаша» муха буьтур бара, мичара ваьлла а ца хууш волчу, воккхачу стагана некъ!
Воккха стаг-м т1ехъиккхина д1авоьдучу жимчу стеган хаьнт1ехь кхозучу тапчане хьаьжира.
- Деллахь жима стаг, и тапча ги йоьллинехь а, ма стаг вац-кх хьо! – элира цо.
                199. Зуда ялийча атта хир ду хьуна.
Массо а накъосташа зударий балийнера, ткъа жима стаг Махьмуд, х1инца а хьалхе ду, бохуш 1аш вара.
- Д1авала, хьо стаг вац, Махьмуд! Зуда ялийча дукха атта 1ийр ма ву хьо, лаахь хьостур ахьа, лаахь цу лерга юххе т1ара тухур! – хьехарш дора доттаг1аша.
Кестта далийра Махьмуда а нускал.
Цхьа к1ира хан яьллера, цхьана лулахочо хьал-де хоттуш Махьмуде:
- Т1аккха, Махьмуд, муха 1аш ду керла нускал?
- И-м тоххура шайн ц1а яхана, - кхоьссира Махьмуда.
- Х1унда? Вон лелийна хир ю ахьа?
- Вон-м ца лелийра, эцца цкъа-шозза лергаюххе т1ара тоьхнера аса, сайн накъосташа дуьйцург бакъ ду моьттуш, - жоп делира Махьмуда.
                200. Оьрсийн хьаькимна ивзятка.
Цхьа оьрсийн хьаьким волчу кхаьчна ши нохчо.
- Цунна «ивзятка» а елла и 1еха а вина вайн кехаташна т1е куьг яздойтур ду вайшимма, - тешийра хьалхарчу нохчочо шен накъост.
Паслуши, Иванан Иван, - аьлла шен къамел долийна «ивзятка» кисана кхосса вуьйлира хьалхара нохчо.
Амма Иванан Иван ц1ена стаг хиллера, «ивзятка» д1аэца реза ца хилира. Кхоьссина д1аяхийтира цо и.
- Ой, цо х1ун до, вирб1орзо санна ц1ингаш кхуьйсуш. Хьан да валла хьакха юуш! – сардам боьллира хьалхарчу нохчийчо.
- Что ты сказал! – девне велира Иванан Иван.
- Он сказал, чтоб твой отец ел много свинины, - гочдира шолг1ачу нохчийчо шен накъостан дешнаш.
- Да, это хорошее пожелание, резахилира Иванан Иван.
Шина нохчийчун кехаташна т1е куьйг яздира оьрсийн хьаькима дукха реза хилла оцу дешнашна.
                201. Пластикан шишана чуьра хаза хи.
Ахтобусна чохь схьабог1учу пассажирашна юккъехь цхьа коча къона зуда яра. Пластикан шишана чохь кест-кестта бете хьош молуш цхьа хаза бос болуш, чохь ловзуш кегийра шаш а болуш, шийла мутт а дара цуьнан. Уллохь нисвелла ялх-ворх1 шо хир долуш к1ант вара, довхачу дийнахь гуттар оцу зудчо молуш долу хи марзделла, бетах мотт а хьоькхуш хьожуш. Жима зуда-м яцара ша бен х1окху доккхачу дуьненчохь кхин стагга а гуш «Со ца гучунна ши б1аьрг хьет1е болийла!» аьлча санна 1аш яра и. Иштта ша дукха езаш хилча, муха 1енлур яра и ша-шега куьзгана чу ца хьожуш. Шен карахь 1уьллучу жимчу т1оьрмигна чудиллира цо шен буйнара мутт чуьра шиша. Т1оьрмигчура схьаийцира хаза дашон г1утакхана чохь долу жима куьзга. Хазачу басаршца къагийна шен муц1ар цу куьзгана чухьежош, т1ехула т1е кхин а басар-пудар хьокхуш, ша-шех йоккхайина а ца йолуш цхьа ах сахь д1адехьира зудчо.
Эххар а шена к1ордийча, куьзга т1оьрмигчу кхоьссира цо, схьаийцира шен мутт чохьдолу хаза шиша. Амма шиша х1инца хьалха санна хаза дацара. Т1усс дикка т1е ца къевлинчух тера дара зудчо, чуьра мутт, шадерг бохург санна, т1оьрмигна чу охьадаханера.
- Вай, дела! Шишана чуьра мутт шадерг а т1оьрмигна чу охьадахана-кх! Х1инца х1ун дан деза? – йоьхна хьаьвзира жима зуда.
Зудчуьнан т1оьрмигана т1ера б1аьрг ца боккхуш хьожуш уллохь 1аш волчу к1анта вела а къежна элира х1ун дан деза:
- Т1оьрмиг харцхьа а баккхий, чу мотт хьакха х1инца!
                202. Яздархойн Союзехь.
Нохчийн Яздархойн Союзе вахара цхьа яздархохилан г1ерташ хьийзаш волу къонах. Къоначу секретара-йо1а Фатимас г1иллакхен хилла т1еийцира яздархо. Яздархочо-м йо1ана гайтира шен т1аьххьара поэма т1ехь араяьлла журнал «Вайнах» а.
- Хьажийтахь, - олуш тидамен хиларца журнале хьаьжира Фатима. - Х1ара журнал сайна дита мегар дарий техьа аса?
- Х1ара журнал цхьаъ бен дац соьгахь, аса флэшкина т1ера хьан белхан компьютерна чуйоккхур ю хьуна сайн поэма, - элира яздархочо, дозалла а деш.
- Хьан поэмашца-м бала бацар сан! Оцу журналана т1ехь сан дукхавезачу к1ентан стихаш а, цуьнан сурт а дара! – кхетийра яздархо къоначу йо1а Фатимас.
                203. Моз санна мерза хорбаз.
- Ша и моз санна мерза хорбаз ю-кх вайгахь юхкуш, - бохура хорбазаш юхкуш йолчу цхьана тешам боцуш б1аьргаш болчу зудчо.
- Х1ун доьху ахь оцу моз санна йолчу хорбазех? – хаьттира воккхачу стага.
- Кийланах 15 сом бен ца доьху хьуна, ваша, - «т1екар-чукар» елира нехачул а шозза дукха хорбазах мах боьху зуда.
Воккха стаг корта а ластийна д1аволавелира.
- Ца оьцу ахь хорбаз? – хаза дош алан г1оьртира зуда, амма воккха стаг хорбаз ца эцна ваьллий хиъча, шен бакъ йолу йуьхь гучуяьккхира. – Эца хорбаз! Стенга воьду хьо, къена гужам!
- Хьан моз санна хорбаз оьцучул а, оцу мехах моз эцан воьду со, - кхетийра воккхачу стага зуда, ша стенга воьду.
                204. Хорбазан бос.
Базарахь хорбазаш юхкуш лаьттачу зудчуна улло вахна:
- Мерза юй хьан хорбазаш? – хаьттира воккхачу стага.
- Дера ю-кх ц1елла яла йохкуш-м! – хастийра зудчо шен хорбазаш.
- И ц1ен ю яц-м гура дацара, мерза юй хоьтту аса, - зуда кхетон вуьйлира воккха стаг.
Хорбаз хоржуш, цуьнан бос ц1ен буй гойтуш уьрсаца 1уьрг а даьккхина, цу чуьра ж1онк санна деха дакъа гайтира базарахь хорбазаш юхкучу зудчо воккхачу стагана.
- Хьажал, ц1арула ц1ен ю-кх! Эцал цхьа-ши хорбаз!
- Суна стенах хаьа и ц1ен ю яц! Со-м дальтоник вай! Чам муха бу гайтахь! – чура велира воккха стаг.
                205. 1уьрг даьккхина хорбаз.
- Мерза юй хорбаз? – хаьттира воккхачу стага базарахь.
- Ас 1уьрг даккхий хорбазана д1агайта? – элира хорбазаш юхкуш лаьттачу зудчо.
- 1уьрг-м айса доккхур дара ас цунна, мерза юй алахь! – дийхира воккхачу стага.
                206. Ахтобусан нуц.
Ахтобусан салона чуваьлла, невцалг1а ваг1ча санна не1арна йистехь д1атарвелира цхьа вончу зудчунна кхаьчна хиларан билгалонех вуьззина волу цхьа къонах. Неха кисанашка хьожуш санна, шен массо а кисина хьаьжина, массийттаза йиттина йолу горгам санна долу цхьа туьма схьадаьккхина, д1асадаржийча и дат1арна кхоьруш, хьарчийна долушехь д1акховдийра цо кондухторе.
- Ой, хьо вац и, тхан нуц! – къонах вевзира кондухтор-зудчуьнан уьдучура совца ца туьгучу б1аьргашна. – Хьо вуй гинехьара, ас хьоьгара пхи туьма доккхур ма дара, - бегаш бен кеп т1етуьйхира шен къамелана къонахчуьна марйиша хилан товш йолучо.
- Тамаш бу-кх, хьуна хьов, оцу хьан пис-йишина а сан киснахь х1окху туьманал сов кхин кепек караяхь! – жоп делира къонахчо.
                207. Латто оьг1азло йийр ю.
«Газелан» шоп1арна уллохь йолчу шина метте чухиира шиъ. Шоп1арна улло воккха стаг д1а а тоттуш не1аран диллинчу кора йистте ваьржжина охьахиира цхьа жима стаг. Ахтобус д1айолаелира, ткъа коран уллохь 1аш волу жима стаг ца соцуш корах ара туйнаш кхуьйсуш 1ара.
- Жима стаг, туйнаш лаьтта кхийсар ч1ог1а оьзда доцу х1ума ду! Латто оьг1азло йийр ю хьуна, - хьехар дира воккхачу стага, 1ен а ца велла.
- Мегар ду, батя, кхин лаьтта кхуссур дац аса туй, - олуш шена хьалха ахтобусан ц1енкъа туйнаш кхийса вуьйлира жима стаг.
                208. «Море» т1е яхна йог1у баба.
- Ой, баба, хьо яц и? Хьо стенгара йог1у х1окху аьхкена юккъехь? – ахтобусна чохь йоккхачу стаге йистхилира цхьа жима зуда.
- Дера ю со-м «море» т1ера йог1уш! – дозалла дира бабас.
- И бохург х1ун ду, ва баба? Хьалха заманчохь вайнехан зудчунна и санна х1уманаш магош дац ма олура ахьа айхьа, - елаелира жима зуда.
- Ой, со-м хазахета ца яханера х1ордана т1е. Лоьраша г1о а аьлла яханера. Х1ордан йисттера йовхачу г1амарна т1ехь лаьттича, сан чот йоцуш дукха долчу цамгаршна дарба хир ду боху, - кхетийра бабас жима зуда.
- Дера, баба, и ц1е санна йовха г1ум вайн хинйисташкахь а ма хуьлу, хьо хазахета а яхначух тера ма хета суна-м, - ца тийшира оьзда жима зуда бабех.
                29 07 09 шо.
                209. «Воккха ваша-къам».
Советан 1едал долуш къаьмнаш даккхий, кегийра хиларе терра «воккха ваша-къам», «жима ваша-къам» аьлла дара. Оьрсий кхечу къаьмнийн воккха ваша вара, ткъа республикашкахь а декъалора къаьмнаш иштта.
ЧИАССР дуьнент1ехь йолчу заманчохь цхьа нохчо вара Москвахь хьаькимаша жимах волу ваша ву ша, аьлча халахетта араиккхина, урамехула схьаовг1уш. Нохчийчо шен мерк1ела нохчийн маттахь деш долу дов «г1ун-г1ун!» а хезна цхьа г1о эшна вог1у г1алг1ай х1оккхунна т1евеира:
- Ай, братишка, салам1алайкум! Суон ч1уог1 г1о эш хьогар! Валел соца, лота вуод войш! Пароке дов даьнд са!
Оьрсийн хьаькимаша шега аьлларг х1инца а новкъадаьлла схьавог1учу нохчийчо, кхин а ч1ог1а догдет1аш мохь хаькхина:
- Со вац братишка! Братишка хьо ву, ткъа со воккхах волу брат ву! Хьан «воккхаха брат!» ЧИАССРехь!
- Ай, 1а фу дуц? Вай Москве деций! Вай шиэ а вэц ог1уза братишкаш! Валиэ, парке лота вуод вайша, къарвалан дагахь вацара г1алг1айн братишка.
                29 07 09 шо
                210. Г1иллакхен лор.
- Т1аккха, муха 1аш ду шу? Х1ун хьал ду? Баккхийн нах, зуда а, бераш а могуш, парг1ата 1аш дуй? – гуттар а ч1ог1а г1иллакхен велира лор шен кабинетана чувеъначу цомгушчунца.
- Далла бу хастам! Дика кхобу Дала! Дика 1аш ду тхо-м, ахча доцург шадерг а ду-кх вайгахь. Шу 1ай ткъа могуш, маьрша? – дуьхьала шегара г1иллакх гайтира цомгушчо.
- Ой, оццул дика шаьш 1аш хилча, ахьа х1ун леладо «дарбанан ц1а» а веъна лоьраш хьийзош, киснахь лоьрашна саг1ийна кховдон «сом-ком» а доцуш! – бехк баьккхира оьздачу лоьро.                05 08 09 шо.
                211. Завхоза хьийзаво белхало.
Бераш деша дуьйладалан герга дахча, ишколан уьйт1е кечъеш вара завхоз. Шен куьйгаллин к1елахь цхьаъ бен воцчу белхалочунна т1ехь куьйгалла дан г1ерташ воллура завхоз:
- Ой, цкъа а мангал буйнахь ца хилла хьан! Шуьйрра аса лоцуш хьакха и! Ой, иза-м гам баций, и-м мангал бай, ва тентаг! – ц1ог1 хоькхура цо.
- И пекъар хьийза стенна во ахьа! – хаьттира т1ехволучу воккхачу стага.
- Ас-м ца хьийзаво и, мангал ца хьакха, ша ву-кх и хьийзаш! – реза вацара завхоз.
- Т1аккха хьаха деза ахьа цунна багахь зурма а олуш, т1араш тоха, бохь а буг1уш хьийзар вац техьа! – шена хетарг элира воккхачу стага.
                212. Аюбас шен ширчу накъостана захлу дийцар.
Аюб бохуш волу цхьа къонах вара шен ширачу накъостана захлу дийца вахан новкъаваьлла.
- Ванах, хьуна зуда ца ялалуш аьчган мачаш йохийна-кх аса! Тохара-м вайшиъ захлу дуьйуш лаьтташ юккъе а валален ведира хьо. Ткъа тахана войшиъ захлу дийца вола а валлален ма вадалахь, - хьехар дора Аюба шен ширчу накъостана.
- Ой, х1инца войшиъ захлу дийцан воьду йо1 тохарлерчул а эрча ю? – цецвелира Аюбан шира накъост.
                213. Новкъахь лаьтта стаг т1ехаор ахьа!
Лоьмар «№33» «Газелл» хьалайоттан туьгуш яцара пассажирех.
- Ой, д1аяхийта ахтобус! Новкъахь лаьтташ стаг хир ву! – дийхира пассажираша борз санна лаьтташ волчу кондухторе 1адига.
- Новкъахь лаьттарг-м стаг вацара, ша стаг велахьара и новкъахь лаьттар а вацара! – ахтобус ца юттуш д1аяхийта реза вацара кондухтор 1ади.
                214. Йир олуш волу къаьркъанкад.
Къаьркъа аьлча а, и цхьа диларш муьйлуш к1ира а, ши к1ира а долура тхан балийна нисвеллачу лулахочун. Маларан ехалла а хуьлура цуьнан, бакъ дерг дийцича, ахча кхачадалере хьаьжжина. Ша малале эсан санна эсала хуьлуш долу оцу къаьркъан кедан аз и малар чоьхьа дуттушехь стамлора цхьана къонахчунна санна. Эшарш локху ша, бохуш кевнах ара а волий лаьтта охьа а ***й уг1а а волалора и.
- Ванах, и къаьркъана т1адам чоьхьа болушехь хийца ма ло хьо? И салтийн йир ала мукъна а хьан 1амийна хьуна? – хаьттира лулахочуьнга цхьана воккхачу стага.
- Тхан дас 1амийна-кх! – дозалла дира къаьркъанкедо.
- И салтийн йир ала а, бежнех 1еха а 1амочул, хелха вала 1амийна велар-кх хьо оцу хьан декъазчу дас, - шена хетарг элира воккхачу стага.
                215. Со-м бено яра!
- Схьакховдаде туьманаш! – йоьттинчу лоьмар «№33» «Газелан» чу мохь туьйхира кондухтора Седас.
Пассажираш-м шек д1а а бацара, туьманаш далан реза а болучух тера дацар.
- Ой, со-м бено яра, шуна-х х1ун хилла! Шайга дуьйцучух ца кхета шу? – чуьраелира Седа.
- И бохург х1ун ду! Тхо х1унда дац беной! – дуьхьалабирзира пассажираш шаберш а.
                216. «Загранице» зудчух ведда.
Цхьа хечийн басахь коч а юьйхина, маларо 1ехийна коча къамел дан г1ертара мотт тийсалун цхьа пассажир. Эххар а шен доттаг1чун (ала дашна, и санначун доттаг1 хила тарлуш делахь) х1усамнана евзира цунна уллохь 1аш.
- Ой, хьо яц и Заббари! – хазахетта вир санна велавелира вехна стаг.
- Яц! – ша реза ца хилар гайтира зудчо.
- Деллахь, ма сийдоцуш зуда нисъелла-кх оцу сан доттаг1чун! Цундела боху цо-м, ша хьо кхоьссина а йитина, кхин зуда а ялийна «загранице» д1аг1ур ву, - «бегаш» бира алкоголика.
- Иштта ирс-м сан хир дацара! Амма зудчунах-м цо дан х1ума а дацара цигахь а, хьо вига веза цо шеца, - элира «Заббарис».
- Х1унда? – кхин цкъа а велавелира къаьркъанкад, вир а шен велаваларх хьогур долуш.
- Къаьркъа молуш накъост ца оьшу цунна цигахь а? – кхетийра зудчо къаьркъанкад.                06 08 09 шо.
                217. 1ашхой-мартанхой Тюменехь
Г1айрбек ц1е йолуш цхьа 1ашхой-мартанхо цхьана балано вадийна вехьна кхечира Тюмене шен накъостаца.
Ахча кхачадаллалц сакъоьруш а лелла ц1ехьа боьду некъ лаха аравелира ши накъост. Амма ц1а муха воьду, киснахь 1уьрг даьлла а кепек а ца хилчи. Кхин дан х1ума а ца хилла Г1айрбекан накъоста элира:
- Валохьа, эцца трассана т1евалийтахь войшиъ, вевза-везарг кхетар вацар тешна.
- Ой, х1окху къухашна юккъехь муха нисло войшинна вевза-везарг, ур-аттала Ачхой-Мартанан эвлаюккъехь т1айн йисттехь а ца кхеташ волу, - жоп делира Г1айрбекас.
                218. Эхь доцу ши йо1.
Ахтобусан салона чохь цхьана воккхачу стагана хьалха нисъелира хаза жима ши йо1, ша-ша шайна т1ера кондухторе ахча далан г1ерташ къовсалуш яра и шиъ: «Ас лур ду!», «Х1ан-х1а, ас-с!» - бохуш.
Воккхачу стага цаьршинга хьежна-хьежна собар кхачийна бегаш беш элира:
- Аша кхин кху чохь къийсахь, ас лур ду-кх и ахча д1а.
- Дела реза хила, ваша!
- Дала саг1адойла, ваша, хьан ахча, - воккхачу стагехьа йоьрзуш хаза елакъе-жаш, шайн ахча кисина диллира мехкарша.                10 08 09 шо.
                219. Ахтобусан корах чу шийла мох.
Хан гуьйренга г1оьртича, хаьхкина йоьдучу ахтобусан корах чухьоькху мох шийла бара. Амма воккхачу стагана хьалхха 1аш волу цхьа онда мекхаш долуш волу стаг-м ч1ог1а реза волучух тера дара оцу корах чухьоькхучу мохана. И-м мох хьоькхучу аг1ора 1аш а вацара, шаболу мох воккхачу стагана юьхьт1е хьоькхура.
Эххар а, воккхачу стагана уллохь, цхьа аьрха зуда елира мохана реза йоцуш, схьакхевдина, «дап!» олуш т1екъевлира цо ахтобусан аг1онца долу кор.
- Дела реза хила хьуна, и ахьа динарг дан ца ваьхьаш 1ара со! – элира воккхачу стага зудчуьнга.
- Х1унда! – ца кхийтира зуда.
- И суна хьалха 1аш волчо б1аьргаш къерзош, оцу корана т1е куьйг дахьа ца ваьхьаш 1ара со-м, - кхетийра зуда воккхачу стага.
- Х1ара «мекхаш-мирза-м» сан ц1ийнада ву! Цо и б1аьргаш къерзийча и цхьа стаг ву моьттуш яхана-кх со а кхуьнга маре! И б1аьргаш хилла цо ша массо а х1уманах кхоьруш къерзош! – элира зудчо.
Мекхаш дерг зудчунна т1евирзира, амма зудчо «ткъарш!» оьккхийтуш к1унзална т1е т1ара тухуш элира майрчунга:
- Кхин суна б1аьргаш ма къарзабелахь! Х1окху нахана хьо ца вовзарх, суна дика вевза хьо!
Мекхаш дерг вист ца хуьлуш, вуха а воккхачу стагана б1аьргаш къерзон вуьйлира.                10 08 09 шо.
                220. «Киров паселка! Завадской!»
Ахтобус юьзина ца йолуш кондухтора салон чу а хиина ара мохь хьоькхура:
- Киров паселка! Завадской! Ши стаг! Сихха!
Эша-м иттех стаг оьшура, делахь а ах салон д1алаьцна 1аш йолчу кондухторна цхьа-шиъ бен бац моьттура бисина меттиг.
Эххар а кондухтора салон чохь хьоькху мохь к1ордийна цхьана воккхачу стага элира:
- Ванах, зуда, и мохь хьанна т1ехьоькхуш бу хьан?
- Муха хьанна, арара пассажираш т1екхойкхуш хьоькху-кх!
- Делахь, дукхаяхарг, ара а ялий царна т1е хьекхахь и ц1ог1а, тхо-м ахьа бохучунна реза а хилла чохь 1аш дай! – элира воккхачу стага.
                221. Ахтобусна чохь каьмпетан кехаташ.
Хаьхкина йог1учу ахтобусан салона чохь аг1онца т1еххьа диллинчу корана уллохь 1ара воккха стаг. Салонан хьалха аг1ора диллинчу кора уллохь 1ара цхьа йо1. Каьмпетана т1ера кехат корах ара кхуссуш, каьмпет бага кхуссуш болх беш яра ховха-севсина йо1. Амма йо1а аракхоьссина кехат арахулона хьаьвззий воккха стаг уллохь 1аш волчу корах чудог1уш цунна кера охьадужура. Воккхачу стага кехаташ шен кисина духкура, нехаш лаьтта а, корах ара а ца кхосса. Амма кестта воккхачу стеган кисинаш «т1анк!» аьлла хьаладуьзира, ткъа кехаташ схьаоьхуш дара. 1ен а ца велла воккхачу стага йо1ана уллохь 1аш йолчу йоь1ан нене элира:
- Хьажахь, дукхаяхарг! Т1аккхахула айхьа хьайн г1иллакхен йо1ана каьмпеташ оьцуш, суна цхьа гали а эцалахь, цунах йисина нехаш чуйохка!
                222. Воккхачу стагана куьзганаш.
Воккха стаг цхьана дийнахь аптеке вахара куьзганаш эцан. Куьзганаш духкуш йолчу йо1а гуттар а таблица гойтуш, воккхачу стеган цхьа б1аьрг д1акъовлуш, шолг1ачу б1аьргана дуьхьала у лоцуш, хаьржира воккхачу стагана оьшуш йолу лоьмар. Лаккхара лоьмар йолу куьзганаш кховдийра кхуьнга:
- Ваша, хьо ханна воккха ву, цундела хьуна куьзганаш лаккхара лоьмар дог1у. «Возрастни» куьзганаш оьшу хьуна!
- Йо1, суна оьшу куьзганаш баккхийчу нахана дог1урш хилан йиш яц! – реза ца хилира воккха стаг.
- Х1унда? Хьуна жима х1ума гур ма яц «баккхийнчу нехан» куьзганаш ахьа б1аьргах ца доьхкича, - хьехар дора лоьро.
- Муха гур яц жима х1ума! Жима мел хила а дика го суна-м йо1, жеро а! – цецвелира воккха стаг.                10 08 09 шо.
                223. Къастон деза 1000 сом.
Нохчаша «Дом печати» бен ц1е ца йоккхуш долчу «Зорбанан ц1ено» чохь «Вайнах» литжурналан редактораша болх беш йолчу кабинетана чухьаьжира лулахойн кабинета чура цхьа эсала зуда:
- Эзар сом къастон ахча дуй шуьгахь? – хаьттира цо.
- Ду, 500 сом-м! – жоп делира вайнаха.                10 08 09 шо.
                224. «Зорбанан ц1а» чохь.
- «Нана» журнал стенгахь ду хаьий шуна? – хаьттира «Вайнахан» редакцина чу а хьаьжина цхьана зудчо.
- «Нанайцаш» уьйчахула дехьа 1аш бу! – жоп делира оьздачу 1абдулас.
                10 08 09 шо.
                225. Гуьйранан 1уьйрана.
Гуьйренан денош дара т1ег1ерташ. Чохь мел долу х1ума а жимчу Халиде дойтуш йолчу кхуьнан ерстинчу нанас, ша йижина 1уьллушехь, хьалаг1аттийна «задани» елира к1антана. Не1арна ара а ваьлла шелонна ийзалуш лаьттара жима к1ант. Уьйт1ачура оцу хенахь аравелира Халидан ден ваша.
- Хьо иэгавеш ма лаьтта? – хаьттира цо вешин к1анте. - Гуьйренан 1уьйранаш шийла хуьлу, ткъа делкъанаш – йовха! – кица далийра ден вашас.
- Ваша, т1аккха вай сел 1уьйрана а ца г1овттуш делкъана хьалаг1овтта мегар дацар техьа? – шена хетариг элира Халидас.
                226. Казахстанехь пастанаш.
- Пастанаш Казахстанехь хуьлур-кх дика! Бананашна т1ера санна чкъор а даккхалуш т1ера! Нохчаша хилла а йовлален сийна йолушшехь схьайоху пастанаш! – гуттар а чураяьллера, дукха хан йоцуш Казахстанера ц1аеъна зуда.
- Казахстане яхьан йохуш хила а мегий уьш-м! Вай ц1ера арадохуш д1адигинчу «бежнийн» вагонашна чохь уьш д1аяхьийтахь, цига д1акхачале нохчийн пастанаш хир ю, ша и ахьа юьйцу казахийн бананаш санна! – вистхилира сонехь 1ен цхьа воккха стаг.                11 08 09 шо.
                227. Шоп1ар вевза пассажир.
Юькъа йоьттинчу ахтобусан салона чохь нисвеллера шоп1ар вевзаш цхьа жима стаг. Оцунах дозалла дина а ца волура и-м:
- И машен д1айохийтарг суна вевзаш вуй хаьий шуна? – хоьттура цо массо а пассажирашка юх-юха а. – Тхуна гена воццуш 1аш ма ву и! Тхан урам кхоалг1аниг бу поселке чувуллуш, ткъа цераниг – хьалхара! Тхан дена а, нанна а, жимахволчу вешина а дика вевза и-м! Руслан ма ву и!
- Шоп1ар, эцца некъо голатуххучохь сацаелахь суна ахтобус! – дийхира т1ехьа 1енчу цхьана зудчо-пассажиро.
- И шоп1ар вац хьуна! Кхин ма алалахь цунах шоп1ар! Руслан ву хьуна и! – чукхоссавелира жима стаг зудчунна.
                228. Шел йоккха зуда ялийна къонах.
Куьйга корта а лаьцна ойланашка вахна 1аш вара цхьа воккха стаг. Эцца т1енисвеллачу лулахочо хаьттира:
- Хьуна х1ун хилла, оццул ч1ог1а бале вахан?
- Ой, со ма вара х1инццалца схьа, айса сайл жима зуда ялийна бохуш воккхавеш лелаш. Ткъа х1инца къанвелча хии-кх суна сайн зуда сайл йоккха юй.
- И муха хиира хьуна? – хаьттира лулахочо.
- Суна пенсе ваг1ан кхин а цхьа шо хан ю, ткъа сан зуда пенси яхан кехаташ кечдеш ю, - кхетийра воккхачу стага лулахо.
- Яхача х1ун ду, зударий пхи шо хьалха ма боьлху пенси, божарел а! – кхетийра воккха стаг лулахочо.
                229. Россехь вина к1ант.
Россехь вина жима к1ант вара Нохчийчу валийна, дас, нанас. Машенахь х1орш схьабог1уш цхьана меттехь дог1а дог1ура, ткъа жимма машен дехьаяьлча дог1а деъна меттиг а бацара. К1анта нене хаьттира:
- Мам, цхьанхьа дог1а ду, кхечанхьа дац, ма тамашен х1ума ду и!
- Дала доийтуш ду дог1а! – кхетийра к1ант нанас.
Жимчу к1анта шен жам1 дира оцу г1улкханан:
- Хьажахь, ма хитрый а ву и Дела! Шена лиъча дог1а доийту, ца лиъча ца доийту.
                230. Майра вийна зуда.
Вовшахкхетта зударий бара хабар тасаделла бохкуш.
- Хьенеха шен майр вийна ма боху! – элира хьалхарчо.
- Ой, х1унда вийна цо и? – хаьттира шолг1ачо.
- Гихь валлон к1орда а вина, д1овш а делла «на ужин» вийна боху-кх, - т1етуьйхира кхоалг1ачо.
- Хьажахьа ма пекъар ю и! Къематдийнахь даима а и ша вийна шен майра гихь валлон везар ву боху-кх баккхийчу наха! – къинхетам бира йеалг1ачу зудчо.
- Хьанна хаьа, къематдийнахь а шен майрачух ца къастархьама вийний а ца хаьа цо и! – жам1 дира пхеалг1ачу зудчо.
                231. Лулахочунна тесина д1овш.
Зударий бара цецбуьйлуш дуьйцуш:
- Д1овш а тесина шен лулара стаг вийна ма боху цхьана зудчо! – элира хьалхарчу зудчо.
- Ой стенна, х1ун бахьана хилла техьа цуьна стаг вел? – элира шолг1ачу зудчо.
- Деллахь, ма доккха мостаг1алла оьшу зудчунна и санна дерг дан! – цецъелира, - кхоалг1а зуда.
Т1ехволуш зударша дуьйцург хезина, соцуш шена хетарг элира цхьана воккхачу стага:
- Деллахь, зудчунна-м кхин башха доккха бахьана а ца оьшу лулахочунна д1овш тасан.
                232. Базарахь д1овш духкуш волу стаг.
Базарахь д1овш духкуш волчу цхьана стагана хезина хилла, зударша д1овш шен майрачунна дала оьцу, аьлла. Цхьана дийнахь базарахь шен шишанашна чохь тайп-тайпана ч1ог1алла йолуш д1овш духкуш лаьтташ хилла х1ара. Т1ееъна цхьа ира, эхь доцуш б1аьргаш а болуш зуда:
- Уггар ч1ог1а д1овш дезар-кх суна, мел онда а стаг цкъа кхаьллича вуьйр а волуш! – аьлла цо.
Оцу зудчунна ца дохкан а ца ваьхьина доьхкина стага д1овш. Амма ша динчунна Далла хьалха ч1ог1а дохковаьлла, зудчунна базар ма ю т1ехьаоьхуш хилла:
- Деллахь, зуда, хьо хьайн майра и д1овш а делла вен г1ертахь юха схьадохкахь суна и д1овш кхаа мехах! – бохуш.
- Д1авалахь д1а! Майра-м сан ван а вацара, хилла а вац! Со ца юьгуш лелаш мел волчу боьршачу стагана дала йоллу со х1ара! – жоп делла зудчо.               
                12 08 09 шо
                233. Мохь хьокхуш хила веза боьрша стаг!
Воккхачу стеган вара цхьа лулахо, къаьркъа моссаза молу кет1а а волий «ондда» къамел деш:
- Мохь хьокхуш хила веза боьрша стаг, ша боьрша велахь-хь!
- Ас шиша оьцу хьуна, сахиллалц сан метта и мохь хьокхуш 1е хьайна, - къаьркъанкад реза волуш дешнаш элира воккхачу стага.
                234. Маликас мобилан телпо чухула.
Малика яра Москвара шен 50 шо кхаьчначу вешига мобилан телпо етташ. Вашас кхаъ баьккхира, зуда ялон воллу ша аьлла.
- Дика харжалахь нускал! Хьуна зудаялор-м ч1ог1а «ответственни» болх бу! – хьехар дора Маликас.
- Ой, «ответственни» болх муха ца хуьлу ах б1е шарахь хоржуш и нускал хилчи, - жоп делира вашас.                14 08 09 шо
                235. Иставрополера катархо-зудчуьна забар.
- Тхо долчу Иставрополе веънера цхьа нохчо, - дуьйцура катархо-зудчо шен накъосте. – Тхоьгахь цхьана баттахь 1ийра и цхьацца шен г1улакхаш деш цигахь. Зудчуьнца ч1ог1а «истроги» ву ша бохуш, дуьйцура цо. Суна-м тхайн чураниг бен вац моьттура ч1ог1а «истроги», д1а хьаьжича цул а ч1ог1а «истрогинарш» а хилла-кх. Амма цхьана дийнахь со сайн йо1аца, несаршца чохь «иштукатурка» еш йоллуш, т1е а веъна боху-кх оцу «истроги» волчу стага: «Аса тхайн ц1ахь-м иштта ца йора «иштукатурка!» Т1аккха кхийти-кх со оцу «истроги» къонахчо буьттурш аьшпаш буй! – ца ешаш йоьлура Иставрополера катархо.
Оцу зудчуьнга ладоьг1уш гена боццуш 1аш болу кегийн нохчийн нах, дог доьхна доккха садоккхуш, кортош охкийна бисира.
- Тхан чурниг-м ма вац хьуна, тхан кетт1а схьадеъна шекаран гали чудохьуш, соьца цхьана аг1ора схьалаца вешаш а, - т1етуьйхира Иставрополера катархо-зудчо.
Ладоьг1уш 1аш болчу кегирхойн нохчийн к1ентий кортош ойбуш, самукъадолуш курра нисбелира:
- Цхьа к1ант ву хьуна и! – элира царнна юккъехь цхьамма-м.      17 08 09 шо.
                236. Валаргхочун дийцар.
- Цхьа ламаро зуда хилла тхан дена ехна, амма х1ара къена хеташ ешаш а ца хилла цунах ламаро, - дуьйцура цхьана валаргхочо. – «Оцу валаргхоша шайн дакъа д1адолла маре йола бохуш хьийзайо-кх со», - аьлла хилла ламаро зудчо. Амма валаргхой каден а, маттана шера а хилларна кура ламаро зуда ялийна тхан дена, - дуьйцура цо кхин д1а а. Кестта ламаройн зудчо валаргхочунна тхан дена ворх1 к1ант а вина, со ворх1алг1а а волуш, ялх йо1 а йина. Оцунах цецбевллачу валаргхоша бегаш бора: «Къена валаргхо д1аволла еъча а иштта каден хьаьвзиначу оцу зудчо, яха еънехь-м керла юрт юьллург хилла!»
                237. Оьздачу нехан ахтобус.
Вайна массарна а ма евзий х1инцазаманан ахтобус «Газел». Оцу готтачу ахтобусна чохь г1оьртина 1аш бара дикка юучунца гергарлонаш ч1аг1делла болу нах.
- Ма оьздачу нехан ахтобус ю-кх х1ара «Газел», - элира пассажираша соннехь д1атабийна 1аш волчу воккхачу стага.
- Х1ун-…х1унда? – ца кхетара пассажираш.
- Озачу нахана йиначух тера ю х1ара, оццул готта г1анташ ч1ог1а оьздачу нахана дина хила дезаш ду! – элира воккхачу стага.
                238. «Газелан» шоп1ар вайна.
Йоьттина елира 1ашхой-мартанехь «Газел» ахтобус, амма шоп1ар карош вацара.
- И шоп1ар хилла а хир вац ахтобусаца! – жам1 дира пассажираша.
Эххар а собар ца тоьъна, цхьа аьрха зуда хиира шоп1аран метте, газ ца кхоош д1аэккхийтира ахтобус. Пассажирашна даима а го шайн тайпанах, тукхамах волу ваша, цара-м мехьарий элира, ахтобусна т1ехьависина ведда вог1у пассажир а гина:
- Сацае, вайниг ву т1ехьависина ведда вог1уш!
- Со а вигийша шайца! – дехаре волуш, ахтобусан салон чохь лаьтта дуьллуш долу г1анта т1ехь д1атарвелира керла пассажир.
Ахтобус Катар-Юрта д1акхоччуш лаьттара, цхьамма-м т1ехьависина т1ехиинчу пассажире хоттуш:
- Хьо мила ву, тхох тера ма вац хьо?
- Со шоп1ар ву-кх, - жоп делира шоп1ар-пассажиро.
- Хьо х1ун деш 1а тхуна юккъе а хиъна, вало хьалха а хаий, д1аяхийта хьайн ахтобус т1аккха! – чуг1оьртира ахтобус лоллуш йолу аьрха зуда.
- Ахьа яхийтахьа и ж1аьлешна йисарг, к1ордийна хьех-марах чекхъяьлла-кх и! Ас цхьажимма садо1ур дара! – жоп делира мискачу шоп1ар-пассажиро.
                239. Меттиг буй ахтобусна чохь?
- Меттиг буй ахтобусна чохь? – салонна чуг1уртуш, хаьттира воккхачу стага.
- Шортта! – жоп делира пассажираша.
- Шортта-м ца оьшура суна, цхьа ах меттиг а тоьур бара суна-м, - жоп делира б1аьлланган синтар санна озачу воккха стага.
                240. Шоп1арийн хабарш.
- Сан доттаг1чо, Дуркъаша хохку-кх ч1ог1а машен! – дозалла дира шоп1арийн тобанехь цхьамма.
- Ас кхин а ч1ог1а хохку и-м! – ца вешира шолг1аниг Дуркъашех а, цунан доттаг1чух а.
- Д1адовлийша, божаршна-м машен хахка ца хаьара, зударша хохку-кх дика а, оьзда а машен. Цкъа а чехка а хохкур яц хьуна, некъан бакъонаш а йохор яц хьуна, - хьера ваьлла воцчунна оцу къонахчо шен зудчунах лаьцна дуьйций хуур долуш къамел дора цхьана шоп1аран бахьано.
- Дера хохку-кх зудчо шена ма-луъъу-м! Шена луъъучохь юха а хьовзайо, кхин йолу машенаш новкъахь янне а йоцуш санна! Шена луъъучохь саца а йо, лаахь ГИБДДена хьалхха а! Цунна-м инспектор а къажа а къежий вуьсу, - шена хетарг элира накъостан зудчунах лаьцна цхьана шоп1ара-воккхачу стага.
                241. 1овдала нохчийн къам.
- Деллахь, ма 1овдал ду-кх вайн нохчийн къам! – ца вешаш хабарш дуьйцура цхьана, нохчо хилан а сахьт доцучу, стага.
- Деллахь, вайн къам-м кхин 1овдал а дац, долучаьрга хьаьжича. Суна-м гина, футболан буьркана т1ехьа уьдуш а, плафонашна «х1уп!» бохуш а къаьмнаш, - элира цхьана кхечу махкара духар дуьйхина вог1учу воккхачу стага.
- Футболан буьркана т1ехьа х1унда уьду уьш? – хаьттира наха.
- И хорбаз ю моьттуш уьду-кх, - жоп делира воккхачу стага.
- Ткъа, плафонашна «х1уп!» стенна боху цара? – хаьттира наха кхин цкъа а.
- Дера боху и д1аяйа г1ерташ, - кхетийра воккхачу стага.
                242. Дагахь х1ума доцчу валаргхочун забар.
- Хьо стенга воьду? – хаьттира валаргхочо, ахтобусна чохь шена уллохь нисвеллачу катархочунга.
- Катар-Юрта! – курра жоп делира катархочо.
- Кхин д1авахан меттиг бац хьуна? – хоьттура дагахь бегаш бен кхин х1ума доцчу валаргхочо.
                243. Шийла пиряжкаш.
Йоьттинчу ахтобусан салона чувелира карахь 1уьйшуш масех пиряжкаш а йолуш цхьа горга стаг. Нохчашна-м оцулла бахьна хилча Магадане д1акхаччалца а хабар дийца бахьана долу.
- Миска, хьан зуда елхьара, ахьа пиряжкаш юур яцар хьуна! – къинхетам бира цхьамма.
- Йовхха! Юур яр-кх! – т1етуьйхира шолг1ачо.
- Дера яцар хьуна и шийла пиряжкаш а кхочура! – жам1 дира кхоалг1ачо.
                244. Шолг1а зуда.
- Божарша-м цхьа зуда ялон дагадеъча, шиъ ялайой а шайна амал бора, шу зударий къа долуш ду-кх, - зударех къинхетам бора цхьана къонахчо.
- Шуьга и шолг1аниг ялайойтурш тхо ду-кх! – кхетавора къинхетаман къонах зударша.
                245. Со а хир вар-кх адам санна…
Иттех пиряжка шина буйна а йоьллина уьш шаерш а цхьана кхоллуш схьавог1ура цхьа къонах.
- Иштта пиряжкаш юуш велхьара, со а хир вар-кх адамех терра, - хьоьгура цунах цхьа оза пекъар.
- И-м адам ма дац, пиряжкийн до бу-кх! – элира кхоалг1ачо.    17 08 09 шо.
                246. Маликин забар.
Маликин х1усамден Сайд-Мохьмадан ч1ог1а уллора цхьа хьаша вара уьш болучохь Москвахь 1аш мел к1еззиг а цхьана шарахь. Сайд-Мохьмадаца цхьана цуьнан хьаша кехатех а, шахматех а ловзура, къайла-къулах жерой болчу воьдуш а нислора, болх-м и шиъ лохур болуш а вацара, и шайна т1ехьауьдуш белахь а. Эххар а цхьа шо даьлча доттаг1 Кавказе ц1а а вахана,  сахьийзан велира Сайд-Мохьмад. Малики-м хан ца хуьлура ц1ийнадеца кехатех-шахматех ловзан, цуьнан болх бан а дезара, бедарш йитта а езара, юург ян а цуьнан езара.
Эххар а Сайд-Мохьмада элира:
- Ма сагаттало-кх сан оцу сайн доттаг1чунна!
- Иштта д1адодахь, со а г1ур ю хьуна кестта сайн ц1а! Суна а гутлур дац техьа хьан са! – элира Маликас.
                247. Новкъахь лаьттарш.
Ши-кхоъ дара новкъахь лаьтташ, машен сацийна д1адахан г1ерташ. Х1ора т1ехъйолучу машенна ХХ партсъездехь депутаташа санна куьйгаш ойбура цара, амма ХХ партсъездехь диначух тера а жам1аш-м ца дора оцу машенийн шоп1арша. Цхьаъ а т1ехъелира, шиъ а, итт а… Эххар а ц1еяьлча санна хьокхуш мохь а болуш «Искори помощ» яра йог1уш. Массара а, кхузахь лаьттачу масех сохьтехь шайна 1еминарг дира: куьйгаш айбира массара а цхьана. «За- а-нкъ!» аьлла тормазаш а тоьхна сацийра «Искори помощ», сиха чуховшийра новкъахь лаьтташ к1адбелла нах. Кесстта «Искори помощ-м» чуьхьаьвзира цхьана лекхачу керта.
- Искажит, пожаласта, оцу керта стенна дуьгу аша тхо? – хаьттира новкъахь лаьтташ к1адбеллехь а, х1инца цхьана х1уманах шекбевллачу наха.
- Ай, и яхар фуд? Ипсихушке долх вай-м! – кхетийра Шуриках тера волчу дохтора.
- Ай, оха х1ун до ипсихушкехь? – ца кхийтира новкъарнаш.
- «Искори помощан» куьйгаж уьйбуж бераж ипсихушке ца буг? – цецвелира дохтор.
                248. Помидораш.
Сан лулахо-алкоголик вара, даима а санна, шена керайог1уш йолу цхьа диларш а мелла, т1екхалла х1ума а ца хилла кет1аваьлла 1аш. «Т1анк!» аьлла пакет юьззина чохь цхьаъ-м йолуш схьайог1ура лулахо зуда.
- Уьш х1ун ю ахьа яхьаш ерш? – ехан дола хеташ хаьттира къаьркъанкедо.
- Помидораш! Хьуна ца го? – ша лур йоций хоийтуш жоп делира зудчо.
- Ца го дера суна-м, туьркаш яц уьш? – цецволу кеп х1оттийра къаьркъанкедо.
- Х1орш кегийра а йолуш-м ца хетта хьуна х1окхарах туьркаш, - ца соцуш д1аяхара лулахо вевзаш йолу зуда.
                249. Сайхан а, лулахойн котам а.
Шен дай санна даима а меца цхьа котам яра тхан уьйт1а эхан марзъелла. Пхи шо кхаьчначу вешин к1анте олура аса:
- Д1аэккхае и котам, хьо х1ун деш лаьтта?
Амма котам-м къарцаялучух тера дара цуьнга. Т1аккха и яхье ваккхан дагахь аса элира:
- Сайхан, и лулахойн котам вайн уьйт1ахь шен ден ц1ахь санна лелар яцар хьуна, хьо стаг велахьара!
- Ваша, сан цуьнан санна ира з1ок ма яц! – бехказа велира хьекъален жима к1ант.
                250. Арсенан когаш.
Сан вешин йо1 Джами яра со хьошалг1а а веъна, массо а гулвеллачура тхан сурташ дохуш. Гергармелверг гулвина охьахаийна, цхьана аг1ор йолуш, вукху аг1ор йолуш, гуттар а д1асахьийзаш яра Джами.
- Ахьа х1ун до, ва Джами? - хаьттира сан ялххалг1ачу вашас Лом1елас
- Валлай, оцу сан вешин Арсенан когаш бен ца хоьу-кх кадр чу!  – шен бала балхийра Джамис, ондачу Арсенан ша х1ун дер ца хууш.
- Х1умма а дац, Джами, цуьнан когаш чубахахь, Арсенин бу эр ду вай, суьрташка хьожуш волчуьнга, - хьийхира Лом1елас.                18 08 09 шо.