КАС ДАГЪДИН ЖИВ
Са йиф тир им хъуьтIуьн мекьи,
Алукьнавай пел чIуру цIиг.
МетIек хъван жив.Амма кIвале
Кузвай кIарас ийиз чIикь-пIикь.
Элкъуьрзавай бадед чихра,
Алудзавай са-сад мансур.
Са къерехдик пси къугъваз
Бадед мансур ийизвай чIур.
Ацукьнавай хтуларни
Чпин баде туна юкьва.
Бадедивай мах гуьзетиз
Хтулриз гьич къвезвач ахвар:
-Чан баде, са мах ахъая!
-Гьи мах кIанда балаяр, квез?
-НуькI халадин мах хъсан я!
-Эгь, мад гьа гьам, элкъвез-хуьквез?
-Акъваз, къалмир!-хъвер чкIизва
Бадед чиниз:-Квез ван татай
Са цIийи мах, са риваят
Ахъайда за, лап цIил тIатIай...
Авал-вала, хьанай-хьанач...
Гъуцари гъил къекъуьрнавай
Са пад Кас дагъ, са пад Кас гьуьл,
Иер, мублагь са чил авай.
Сана чими Рагъ хьайила,
Муькуь пата къвадай живер.
И чилерин сагьибариз
"Касар" лугьуз идай эвер.
ВикIегьбур тир, мерд рикI авай,
Зегьметдални рикI алайбур.
Гзаф кьару хайи чилел,
Течидай таб, эгъуьниз фур.
Амма са кар авай: касриз
Азаб гузвай кьурагьвили.
Марфар такъваз гатаризди
Хъиткьинзавай пIузар чилин.
Чпин гунагь течиз элди
Минетзавай пак гъуцариз.
Къурай лугьуз цавай марфар
Хкуй лугьуз яд вацIариз.
Анжах хьи мад вучиз ятIа
Цавар хъел тир, марфар тагуз.
Минет ийиз экъечIна вич
Чара атIай пачагь са къуз:
-Чан Эренлар,вуч ятIа лагь,
Чи гунагьар, вучин чна?
Эгер кватIа чахъ тахсирар,
Са рехъ къала, пучин чна...
Минетзава, ракъура яд,
Марфар кьура, кьежира чил,
Касарин эл галай патахъ
Минет хьурай, гагьадра гъил!
Ван атана Эранлардиз,
И тIалабдин рикIяй авур.
Гана жаваб чIехи гъуцра:
-Вуна, пачагь, ия жагъур,
Виридлайни викIегь ксар.
Жив гваз хтуй кукIушдилай
Кьилел живед бармак алай
ГьутIа дагъдин Кас тIвар алай.
Ахпа а жив -жув кьилеваз-
Элдихъ галаз твах Кас гьуьлел.
Гъуцар патал дуьаярни
Алаз хьурай элдин мецел...
Пачагьди фад агакьарна
Гъуцран буйругъ, кIватIна касар.
Амма телеф жезвай техквез
Жив гъиз фейи викIегь ксар.
И кар акур Арчан гъуц фад
Акъвазна кьван пачагьд вилик.
Чир хьуй лугьуз лап викIегьбур,
Лагьана кьван пачагьдиз икI:
-Дагъдиз вучиз ракъурзавач
Рухваяр ви, пачагь, вуна?
Виридлайни викIегь ксар
Хуьзва вучиз кIвале туна?
Эхь, пачагьдиз авай пуд хва,
Пудни игит, акьуллубур.
Рекье туна алхишривни
Дуайривни элди абур.
Агакьна Кас дагъдин кукIваз,
Пак гъуцариз салам гана.
Улу Касдив элдин тIалаб
Пуд стхади агакьарна.
-АцIур кварар!- дагъ рахана-
Агакьара гьуьл стхадив!
Дуьняд ятар гватIан вичив,
Мад ацIузвач вил стхадин"..
Дагъдин кукIвай къачуна жив
Чпин кварар ацIурна фад.
Элди абур гуьзетзавай
Гьатна рекье стхаяр шад.
Пар кулаваз и пуд игит,
Мад рехъ атIуз, мензил атIуз
Агакьзава галатнаваз
(Фад галатда гатун юкъуз...)
Къерехдик са дагъдин вацIун.
Чка тир им гзаф иер,
Акунрикай инсандин вил,
Я гуьгьуьлни гьич тух тежер.
Агалтна ял ягъиз абур,
Галатнавай юргъун чанар.
Ксана инал агална вил,
Чандал хтуй лугьуз танар.
Гьа и чавуз ахварай са
Иер руша лагьана икI
Стхайрикай лап гъвечIидаз:
-КIанзавачтIа эгер кьиникь
Ви стхайрин, вач дагъдиз вун.
Ваз гъуцари эверзава.
Фена кIанда вун лап къевиз,
Къалуз жеда рекьер завай...
Килигна, агь чIугна гадад
Гагь стхайриз вичин кIани.
Гагь дагълариз килигна ам:
-Эгь, дуьня я им гьакIан, фани...
Карагъайла хабар кьуна
Амач чпин гъвечIи стха.
Экъвез адак са пуд юкъуз,
Амач хьана верцIи стха.
Галатнаваз мад ксайла
Гьа иер руш агатна мад.
Юкьван хциз мад гьа гафар
Лагьана ам къакъатна фад.
Тек амукьна чIехи стха,
Экъвена ам, гьей къвекъвена.
"ГьикI килигда элдин чиниз?
Бубад чиниз зун элкъвена?..
Идлай кьиникь хъсан я заз!"
ИкI лагьана хура хенжел
АкIуриз кIанз хкажна гъил.
-Акъваз, игит, ия энгел!...
Адан вилик акъвазнавай
Кас нурани, рехи тир кьил.
-Вун вуж я кьван, эй рехиди?-
Агъуз хьана хенжел гвай гъил.
-Зун Алпан гъуц!-жаваб гана.
-Жедай затI я гъуцар цава!-
Лугьуз гада чIалах хьанач:
-Ви чилерал вуч кар ава?-
Гьа и чIавуз амукьнач кас,
Хкаж хьана ам цаварал.
КIватIна цифер цавун чиниз
Гугрумарна дагъд раварал.
ЦIайлапанри са ван туна,
Ван атана Алпан гъуцран:
-Яб це, чир хьухь, игит гада!
Ракъин кIаник, кIаник Вацран,
Инал алай иер чилер
Куь- стхайрин твазва хиве.
Куьн са-садаз архаяр хьуй,
Гьатай чIавуз касар кIеве.
ГъвечIи стхад дагъдин сувар,
Юкьвандани тамар хуьрай.
Гьуьлуьн патав гвай чилерал
Ви вил-незер алаз хьурай...
Мягьтел хьана чIехи стха
ЧIехи гъуцран и гафарал.
Агакьарна жив касарив,
Алай абрун вил марфарал.
Къвана марфар, яд хтана
ВацIариз кьур акъатнавай.
Къвана марфар, ятар хъвана
Чилери цихъ къарих хьанвай.
Гьа чIавалай касар элди,
Пуд стхади ял ягъана
Пак гъуцарал гьалтай чилиз
Гьа чкадиз икрам гъана.
Пак я лугьуз гьа чка, чил,
Хуьр кутуна-тIварни Касар...
Махни инал куьтягь хьана,
Чан бадедин шекерд кIусар...
-Баде, а хуьр гьинал ала
Гьисятда бес?- суал гана
Хтулди са, и иер мах-
Риваятдал гьейран хьана.
-Гзаф иер шегьер хьанва
А хуьруькай касри кутур.
Адаз КцIар лугьузва къе
Лезгистандин абурни нур...
...Йифен кьулар...Жив къвазава.
Бадед чхра элкъуьрзавай.
Адан метIел мичIна вилер
Псидини хурхурзавай...
31.01.-10.02. 2012
ГЪВЕЧIИ ГАДАЯР
АкIана Рагъ...Цаву гъетер куькIуьрна,
ГъвечIи гада килигзава гъетериз.
Вичин гъвечIи гъил чинеда акIурна
Мягьтел хьана килигзава эквериз:
-Баде, абур вуч я, куьтIзава,
Нур гуз цава, кузва акIа цIаяр хьиз?
Рагъ атайла абур вучиз катзава,
Экуьникай кичIебурун таяр хьиз?
-"Гъед" лугьуда а цIаяриз,эквериз,
Йифиз жеда гъетер экъвез Ракъиник.
Жагъурна Рагъ,чеб хъфида ахвариз,
Ял ягъада галатнаваз Ракъиник.
-КIанда ,баде, зазни цава гъед хьана!
Зунни йифиз а Ракъиник экъведай.
КIандай зазни хьана ишигъ, экв, кана,
Цавун хурал Ракъиник зун къвекъедай...
Баде милиз, бахтавар яз хъуьрезва,
Темен гузва гъвечIи пелез хтулдин.
Чизва адаз руьгь я лекьрен экъвезва,
Кьакьандава хиялар мад хтулдин. 7
Чизва адаз гьар хуьре, гьар убада,
Жезва чIехи ихьтин гъвечIи гадаяр.
РикI алайбур вичин хуьрел, убадал,
Рагъ агудиз, яргъаздайбур къадаяр...
ЧIехи жеда хура гъвечIи мурадар,
МичIи йифер и элдивай къакъатда.
Са экв хьана кутIда чилел мурад гьар,
Азад йикъар лезги чилив агатда.
16.01.1993