"ХЦИХЪ ГАЛАЗ ИХТИЛАТДИКАЙ" ИХТИЛАТ
Лезги поэзияда сифте Етим Эмин кешфнай за.
Гуьгъуьналлаз...
Ам авайди налагь зи рикIи гьиссзавай.Адал раст къведай чIал заз чизвай хьиз тир. Зун къваз тавуна экъвезвай. Чи поэзияда ихьтин шаир хьана кIанзавай чIал, ам авай чIал налагь зи рикIиз аян тир.Вучиз лагьайтIа, гьар са халкьдихъ ам хьтин шаир мутлакь хьана кIанзавайди за кьатIузвай.Девирдин небз-пулс кьунвай, адахъ галаз санал кам вегьизвай, вири дуьнядин дерт-гъам вичинди яз кьазвай, вири планетдин дердеривди уьмуьрзавай, гьа са чIавуз вичин хайи чилел жезмай кьван ашукь, хайи чIалал инжияр туькIуьрзавай ихьтин шаирар тек-тек жеда. Рабиндранат Тагор хьиз, Пабло Неруда, Самед Вургъун хьиз...Дуьнядал жезвай гьар са вакъиадиз иер са шиирдив, са эсердив гьай гузвай ихьтин шаир авайдал зун чIалах тир.
Са юкъуз ам зи вилик акъатнай. Садлагьана.Са михьи муьгьуьбат хьиз.Мужузат хьиз. Зун мягьтел хьана амукьнай.И гуьгьуьлдин, и шииррин иервилел.Ихьтин шиирар анжах чIехи, михьи гуьгьуьлди туькIурда.
Алирза Саидов...Асул шаирдин тIварни вичин шиирар хьиз гуьзелди жедамаз заз гьамиша хвеши жеда.Адан тIварци июндин нянихъ секин шагьварди юзурзавай пешери хьиз вишришзава.И тIвар Поэзия тIвар алай хару перидин мили кушкушдиз ухшар я.
"Хцихъ галаз ихтилат". Алирза Саидован за кIелай садлагьай ктаб.Шаирдин эхиримжи ктаб.КIелиз-кIелиз зи вилерикай аял чIавар карагзава.Аял чIавуз акур, жув гьейран авур лезги чилин пейзажар цIийи кьилелай бахшзава заз Алирзадин къудрат гвай къелемди...
Ник.Аял чIав. Бадедихъ галаз къуьлуьн кьилер кIватIиз фидай чIавар. Чна цIийи кIвалер эцигнавай.Чун дидедихъ галаз уьсуьнарун патал цIвецIвер гъиз фидай. Гвенвай никин самари чи кIвачер чухвана хер-хер ийидай.Нянихъ кIвачер чуьхуьдамаз херери кцIур гудай. Гьамиша зун и никIерин генгвилел мягьтел жедай. Ракъини танурди хьиз кузватIани япай фидачир. НикIин хъпивилел, дерейрал, гуьнейрал, кьакьан цавун виливилел гьейран жедай... Ахпа гзаф йисар хьана заз ник такуна. И иервилер такуна азим йисар я заз.Алирзадин шиирри а гуьзелвал, аялвилин мили чIаварин этир, ни вахгузва зав.И шиирра лезги чилин иервал ава. Лезги чилин экв, чи Ракъинин къайнарвал, чи никIерин хъпивал, самарин этир ава.60-йисарин, 70-йисарин гатар, секин, бахтавар гатарин, бадейри айванарик, къуррик кваг-кваг гам храдай архайин гатарин этир ква...АчIавуз гад гьикьван яргъиз аквадай...
"Хцихъ галаз ихтилат"... 1978-йисуз акъатнава и ктаб. За юкьван мектеб акъалтIарай йис. И ктаб кIелиз-кIелиз за веревирдзава: яраб за а чIавуз, а йисуз вучзавайтIа? Бакудиз имтагьанар гуз фейи чIавуз ам амайтIа? Ваъ. А йисан июндин 25. Чна мектеб акьалтIарна " эхиримжи йиф" тешкилнава. Хъсан рикIеллама: а йифиз дуьнядин чемпионатдин финалдин уюн къугъазва: Аргентина-Голландия. Зани стхади гьайиф чIугзава килигиз хьанач лугьуз.АмайтIа Алирза Саидов? Ваъ...Ам гьа йисан мартдиз...Мез къвезвач.А чIавуз чаз садазни чизвачир и тIвар.Чара-чара халкьарин шаиррин тIварар чизвай чаз.Мукьвал, яргъал халкьарин- Франциядин, Кубадин, Чилидин, Бразилиядин...шаиррин тIварар чаз чизвай. Амма жуван хайи чIалал кхьизвай, жуван шаирдикай хабар авачир чаз! Чаз лап мукьвал, лап чи япун кIанал хайи дидед чIалал икьван иер шиирар кушкушзавай шаир чаз чизвачир. Чирнавачир.Адан тIвар кьун къадагъа тир кьван Самурдин и пата.Амма Алирза Саидов чизвайбур, адан шиирар кIелзавайбур авай кьван! Чи физикадин муалим, вичини кхьинар ийизвай Шихзада Веледоваз ам чи халкьдин чIехи шаиррикай тирди чизвай кьван. Белки Алирза Саидов амач лагьай ван атай чIавуз ам гзаф перишан, гъамлу тир жеди. Анжах чаз чир хьанач.Шихзада муалим вичин рикIевайди, вичин рикIин тIал идаз-адаз лугьуз экъведайбурукай тушир.Садни а чIавуз Алирза Саидован тIварци чаз затIни лугьудачир .Чаз гила чир жезва Алирза Саидов, Етим Эмин гьим ятIа...СтIал Суьлейман, Забит Ризванов гьим ятIа...Чна чирдай затIар,чирна кIанзавай затIар гьикьван пара я! Чакай чуьнуьхарнавай, чаз чир хьун къадагъа тир затIар гзаф тир кьван! Гзаф!
Алирза Саидов...Адан поэзия харуди, экуь рангаринди я.Адан шиирар кIелдамаз ваз акI жеда хьи, абур кIвале ацукьна ваъ, гатун гуьлуьшан йикъариз, кьакьан, шагьвар алай пелерал, хайи чилин гьикьван килигайтIани тух тежедай иер акунар сейр ийиз-ийиз къелемдиз къачунвайди я.Адан къудрат квай къелемди ваз такур йисар-чIаварни къалурда,вун и дуьнядиз гьеле атанвачир чIаварни ваз аквада."Хцихъ галаз ихтилат" шаирдин са вичин хцихъ галаз ихтилат туш, гьамни ам адан чахъ галаз, гьар са кIелзавайдахъ галаз ихтилат я. Хайи чилихъ галаз, хайи элдихъ галаз ихтилат я. Уьмуьрдин гуьзелвиликай, хъсанвилика, хъсан инсанрикай, хайи элдин ацукьун-къарагъуникай ихтилат я." Хцихъ галаз ихтилат" акьван верцIи ихтилат я хьи, ваз ам куьтягь хьана кман жедач. Гьадак и ихтилат вуна са кьиликай иер са мах, гьикаят хьиз кIелда. Анай чаз гьарадаз жуван аял чIавар, хайи хуьр, адан уьруьшар, пелер, рекьер, жигъирар, хайи хуьруьн инсанар, чи бадеяр, бубаяр аквада, чи уьмуьрдин лап верцIи чIавар чи рикIел хуькведа. Им Алирзадин къелемдин кьуват, адан руьгьдин, къенепатан дуьнядин генгвал, сеняткарвилин кьакьан дережа я. Асул шаирдин чIехивал, къелемдин гуж адан гьа сад-кьве шиирдилай, гьа са ктабдилай чир жеда.
Вучиз ятIа уьмуьр куьруь жеда чIехи шаиррин.47 йис уьмуьр. Етим Эмина кьван.Налугьуди, гьадак, Алирзади ихьтин верцIи ихтилат-хцихъ галаз, хайи чилихъ, элдихъ галаз, к1елзавайдахъ галаз, пакаман несилдихъ галаз эхиримжи ихтилат авуна фенва.И ихтилат куьтягь тежер, даима ц1ийи, , инсандиз руьгь гудай, хъсан крариз, мердвилиз эверзавай ихтилат я.Ада налагь хайи чилизни дидед ч1алаз икрам ия, жуван лезгивал, лезги руьгь, жуван лезги т1вар гьамиша вине яхъ, ам са ч1авузни кьац1урмир лугьузва и ихтилатдив.
...Поэзия вич са кьакьан, михьи, хару ихтилат я.Гьар са шаирди вичи-вичиз ийизвай, вичин рик1ик галаз, вичин гуьгьуьлдин дуьнядихъ галаз ихтилат.
Алирзади зав гьа ихьтин ихтилат-"Хцихъ галаз ихтилат"дикай ихтилат ийиз туна.