Вздохи сердца

Зарипат Магомедова
ЗДРАВСТВУЙТЕ! С НОВЫМ ГОДОМ! Я БЫ ХОТЕЛА , НАЙТИ ЧЕЛОВЕКА ,кто БЫ МОГ ПЕРЕВЕСТИ НА РУССКИЙ язык МОИ СТИХОТВОРЕНИЯ которые я пишу НА ДАРГИНСКОМ ЯЗЫКЕ! СПАСИБО!








Зарипат КЪАРАТОВА








УРК;ИЛА  ГЬИГЬАНИ







Мах;ячкъала
2012




ББК    (Дарг.)
 УДК 821.351

Къаратова З.
К-    Урк;ила гьигьани: Назмурти. – Махачкала.
Издательство «Мавел», 2012 – 130 с.
Зарипат Каратова. Вздохи сердца. Стихи

Зарипат Къаратовала иш назмуртала цаибил жуз саби. Сунела шантачи, сари ак;убси мер-мусаличи ва адамтачи дигили диц;или сари илала белк;ани. Илдала ургар далай тях;ярли каргьахъурти назмуртира лер.
Г;ях;цад назмурти дигайличила сари. Дигайла умути х;яланачила ва гьигьаначила урк;игьаргли лук;ули сари жузла автор. Гьайгьайра лерилра назмурти гьардизурли х;едиалра, жагьил лук;анна урк;ила бархьдешли ва х;яланала умудешли х;ушачира асар биру ва илдазирад дахъалгъунти х;ушабра  г;ях;дилзан или гьанбиркули саби.


                ББК    (Дарг.)

К ------------------                © Каратова З., 2012
                © Изд-во «Мавел», 2012
               



ISBN 978-

                Дигай гьархIедизуртас багъишлабирулра












ДИГАЙЛА Ц;УМ-Ц;УМЪАЛА














ЗАЙХ;ЕБИК;АРГУ ДАЛАЙ

Белч;ен, бик;ар, ца далай
Зайбик;ахъули ахъли,
Хумар урк;и шадбарес,
Шяв х;улби шаладарес.

Хумар урк;и шадбиэс
Талих; гьарахъли саби,
Шяв х;улби шаладиэс
Сих;ру керхурли сари.

Вег;ла талих; царх;илли
Х;язлис биг;и биалли,
Зайх;ебик;аргу далай
Урк;и к;ибайбиалли.

Вег;ла дигайла вава
Царх;илли абердалли,
Зайх;ебик;аргу далай
Диндала ги бердалли.

            ***







          ХУМАРМАЙРУД

Батасли иш дунъя ца х;едцун гили,
Хумарли камайруд бебк;ала гьала –
Х;ела г;яйибтани рирусра кибси
Шалал дунъя батес ибси кьасличи.

Авц;али барх;илис – г;ядат барили,
Марайдеш дарили, хумармайрудра.
Авц;али барх;илис муц;ур батурли
Исбагьиси сипат булъмабулъадра.

Х;ябла чеди г;янжи кайисра или,
Вари х;уни дуг;ла, къиян чемайсид –
Г;янруч;-дуги х;уни гьанк;ра батурли
Кьулгьуличи кайэс кьасмабиридра.

Датурли марайдеш бархьдеш агарти,
Датурли х;улбазир биса ламартла,
Гьаннаван паргъатли, баги агарли
Уэн х;у кайили – х;ерирхус х;ечи.

                ***






РУРГЪХ;ЕРУРГЪЕС РИРУСУ

– Рургъмарургъуд, –  вик;улри
Х;у ишбарх;и г;яш-г;яшли, –
Х;ед заралли виубси
Сайну урк;и кьут;аси…

– Рургъх;ерургъес рирусу
Х;улбазир бисах;ели,
Байтарман г;ямрулара
Гьеч мяг;ни агарх;ели?

Рургъх;ерургъес рирусу
Урк;ира марайх;ели,
Андайларти х;улбира
Сукъуртиван сарх;ели?

               ***










ИЛКЬЯЙДА БИУБСИРИ

Рархьибсири ну г;ях;лад
Гьачам унра шилизи,
Гъамтас саламти духни
Сабри арх;яла мурад.

Шила итил дубличив
Х;ерли уилри ахмах.
Агь, ил гьунибаънили
Дариб дила г;ямру ках!

Дила бусрав х;ергъили
Аррукира хъулкнаван,
Ил ц;ударси барх;и наб
Гьанбиркур ишбарх;иван.

Чарх биг;ун, урк;и батур –
Рарира урх;ла хьунул…
Дила балга ца саби
Чевях;си аллагьлизи:
Нуван язикъли калаб
Сабира г;ямрулизиб!

               ***




КЬУТ;КЬУТИ  ДИГАЙ

Масхара бурибх;ели
Урх;ван дукаррирх;улра,
Имц;али диг;янали
Нуни биса бирулра.

Дурк;улра нуни г;ямру
Ца ити г;ядатлисван,
Игъбар агарти дигай
Дихулра дек;си махван.

Дилаван ц;акьти дигай
Диубал дунъяличир?!
Дурашан урши, х;ези
Сарра суалрик;ули.

Ахъри лебли биалли
Ца гьачам х;уни гъайа,
Ца камсилра талих;ла
Пай набчира баахъа.

Аркьули сари г;ямру
Дила зина-заяли,
Гьар х;у гьаникибх;ели
Гьигь булан къант;бирули.



Х;у чех;еэс ну чинар
Руусирал бурагу?!
Гьанх;еркахъуси дарман
Баргес х;ерирулрагу.

Се баришал бурагу
Х;у агар г;ямрулизиб,
Дила дигай аргъагу
Делк;унти х;ябкубтазир.

Агъули турик;алра
Ригахъира х;ела неш,
Дек;ти дугьба угьалра
Ада вираси дудеш.

Х;ела неш релкъайчи ну
Кьумурла гъамх;ерраси,
Дудеш милигли левай
Я шинни х;еружаси.

Нешла гьанк; х;****ц;ахъес
Т;ашли дуги бурк;аси,
Дудеш уц;арх;ейахъес
Тях;ули гьигьрик;аси.





Буг;ярх;ели ухуси,
Ванах;ели тях;уси,
Х;ела юртлис ну марси
Лагълира ретараси.

Х;ела рузби х;ебириб
Набчи, вари, къаршили,
Дила дигили билшиб
Илдала гьими пяшт;ли.

Дила дард х;ези бурес
Гьачамалра х;ебикиб,
Х;ябкубтала ц;умъала
Х;ечи даили дигиб.

Илди делч;и урк;ец;и
Баресгу х;ела гъамта,
Дила урк;и аргъеси
Ахъесгу илди ургав?

Х;ябилра кьут;кьули сар
Дигай леркъира г;ямру –
Х;у агарли гьамадлив
Бихес илдала амру?!

               ***



ЧИ САЯ  Г;ЯЙИБЛА  ВЕГ;?

Дигулра х;ябкуб белк;ес
Х;ела у гьанбушили,
Амма кьут;кьути биса
Риишара т;ашаэс?!

Гьарх;ейзурти дигайлис
Чи сая г;яйибла вег;,
Ц;убхъдик;ути карц;айла
Ну сарх;ели гьанна рег;?!

Хъабхъси шишаван урк;и
Бут;а-бут;абарили,
Бай гьуйчи лайбак;ири
Урк;ец;и х;ебарили.

Х;ела жагати х;улби
Дамкьалра х;едамкьуру,
Дилак;ун ца х;у гьанни
Нургъбазир сар гьаннара?!

Сен г;ях;ил х;ела бег;ти
Къаршитирира набчи,
Мар дигайли г;ях;ялдеш
Х;едарибтирив чучи?!

            ***

УРХЬУЛА  ДУБЛАР

К;ант;ити гъагулта алавруцили,
Каспиличи х;ерли ну кариилра.
Илала рамчъала зигардик;ули,
Набчидях; к;унт;рани сари иртули.

Урхьула рамчлизиб зумабик;ули,
Ц;уба хьулехьа саб сагабик;ули…
Аман, ишдуслизир ца гьачамалра
Къарширикахъаба гьуйчир игуйла.

Урхьула ругерти чябхъярдик;ули,
Набзи диг;янали сар гъайдик;ули:
«Игъбарагартала ну сабра урду,
Ишарях; рак;адли бирар х;ед ункъли».

Чебберхи х;у, урхьу, х;ечи г;ях;ладли
Х;ерирусра рак;ес илцад гьамадли,
Сенк;унал вих;ули шалал дунъяли
Гьачамлис левалну дила иганай.

                ***






СЕ  БИЭСА  Х;ЕД  ГАЛГА

Се биэса х;ед, галга,
Гьар мурталра т;аш-лагси,
Х;ебла шала дикалли
К;инч;ба сагабируси.

Се биэса х;ед, галга,
Бурямлиуб булк;уси,
Дуц;румлизи агалли
Берхъили хамбируси.

Се биэса х;ед, галга,
К;арала пях;бируси,
Дях;и-сирислиубра
Миц;ирли гьигьбик;уси.

Ца ну саррагу, галга,
Талих;ли х;ерагьурси,
Дусла авалра манзил
Жан агарли судурси.

Вари, зигармабик;уд
Дяг;ла удибра или,
Х;уван сагарик;асри
Гъай агарли руаси.

            ***


ЛЯГ;НАТЛА  ГЪАЙ
(Гьаррит;унсила дард)

Гьар даим пикри сабри
Бурцис или зубари,
Хъямрикунра – буцира
Талих; агарси ури…

Итх;ели ургубакад
Ратрихьира арц;ила,
Амма ну ретаурра
Ясирли буц;ар дец;ла.

К;ел-х;ябал жагьил цах;наб
Лебри машиналичиб –
Къарширикибсинира
Вайт;а гьуни г;еббуриб.

Дуц;румла буц;ар барх;и
Урк;и т;имкьлизи бикиб,
Дила чархла ружери
Урх;ла някъбази бикиб.






Андайла хьанц;а х;улби
Дуцахъили бисали,
Жагаси чархличирад
Чях;духъахъунгу чурми.

Гьанбиркулри итх;ели
Набчил дарх диси или,
Зубартира заклизир,
Вава-кьарра мусназир.

Гьаррилт;алли чехьери
Сен башутив маймунти,
Чула ц;ахдеш-х;яжардеш
К;ап;кадарибти масли?..

Г;ергъила барх;и набчи
Вак;ибсири милица,
Илцад ц;ерхьси канихъус
Ув чех;еира цалра.

Душкьибти нудбаурад
Ц;иваили вякь-х;улби,
Урухрарес гьак;дариб
Сунела жярга т;улби.





Кани бихес х;ейрули,
Х;илх;и сайри вашуси,
Сунес биркуси бухес
Сай бажардииркуси.

Хъа вег;ли лявварили,
Вархьиб разиварили –
Х;ябал маза дедили,
Дила кьисмат арзили.

Бак;иб маслиг;ятличи
Г;урх;ели маллубира,
Илдани дурутала
Аги наб гьеч авара.

Илди бик;улри набзи:
«Бег;ти кьалли г;ях;ти леб –
Сай сегъуна виалра,
Ях;буцили х;у руэн».

Алавчар анхъ саб или,
Анхълар ц;едеш лер или,
Хъалч бук;ули биалра,
Ц;ябси курлар руишав?





Г;иниз сабину или,
Мурт саррил шин дашуси,
Берубси нагла гьалар
Ну милигли руишав?

Чинабалра агарси
Талих; баргес дигули,
Ц;яб х;яри карерхайчи
Ях;буцили руишав?..

Унра ухъна вебк;или,
Наб къараул х;ярх;биуб –
Касили къянарличил
Шичи аррукьес бикиб.

Г;инизла хъар бек;личиб
Батурли къянарира,
Къалабали раира
Къадализи шинкьбала.

Гьанна карушаслира
Чарх;ерулхъас ну ила,
Талих; илаб агара –
Леб агъула пигьала.





Се баришав чула мас
Капайс бергес х;ейруси,
Се баришав чула юрт
Х;яри бухес х;ейруси?

Г;урра бак;иб маллуби,
Бак;иб халати узби:
Маслиг;ятла мерличиб
Чекабихьиб къадагъа…

Дусми ардукьяллира
Леб урк;илаб гьимира,
Азадти г;ямруличи
Калун халаси хьулра.

            ***













           НУНИ СЕ ИША?

Урк;ила кьакьадеш чизи дуриша?
Х;ечила хабурти чина делк;иша?
Х;ечи карц;си урк;и ц;умбик;улигу –
Х;у агарли г;ямру севан дерк;иша?

Кагъарлизи кьалли делк;ес рииша –
Бек;лизиб секьяйда пикри бих;иша?
Х;у агарси мерлар гьигь сен рик;иша?
Ца х;ези аргъахъес далайра ишав?

Г;яламлис дигайла хабар буриша,
Урк;ила нурани чичи дархьишав?!
Миц;ирли лералли х;уни рагьайчи
Се г;ямал бирули, бура, калишав?!

                ***











     ДИГАЙ СУРАТДИРИСРА

Шин агарси г;иниз шинни бирц;исра,
Ц;а чедикьур барх;и тях;убирисра,
Мар дигайла урк;и х;едцун ибхьисра…
Ца х;ела дигайла пайларараба.

Рахли х;ела дигай лерх;едиалли,
Яни дях;илизир суратдирисра.
Рахли х;ела карц;ай марх;едиалли
Ц;уба кагъарлизи делк;и дурхьисра.

Берх;и агарси зак ванабирисра
Бац агарил дуги шалабирисра,
Х;ед г;еларад карц;ли даим рашусра…
Ца х;ела х;улбала х;ерли ряхъяба.

Чебиулрив х;уни алкунси урк;и?
Бикьулрив х;уни т;ама дигайла?
Нушала урк;базиб сабигу, урши,
Дунъяла алжана – т;яг;ям г;ямрула!

                ***






КАГЪАРЛИЗИР ДИГАЙ

Ахъ дубурла шилизир
Калунгу урк;и г;елар –
Урк;и агар михъири
Г;ур гьигьх;ебик;ес вара?

Дубурла махьилизиб
Калун х;улбала х;ерра –
Х;ер агарти х;улбала
Нургъби х;едак;ес вара?

Калун нушала дигай
Дубуртала дукьбачир –
Карц;ила х;ерзиалра
Агарагу чурхразир…

Кагъарлизи къелдарес
Х;ябкубтира лер гьанна,
Илдазир гьандиркахъес – 
Гьарх;едизур дигайра.

            ***






МУХIЕНТИ ВА ЦIУХТАКУНТ

ИкI МухIела дубурти
Кьарли дакIили вара,
Илабти – наб гIязизти –
Вавна бурчули вара?!

ИкI ЦIухтала шилизи
ДяхIи барили вара,
Аман, дила шантала
Хъулри дуцили вара?!

ГIяяла базарличи
Забли ургьули вара,
Дила игуйла аба
Забли ремхIурли вара?!

Кьакьакунтла шантани
Капуста дучиб вара,
Ишдусла бугIярдешли
Яра дяргIяхъиб вара?

            ***






НУ Х;ЕЧИ ЛЕХ;ЛИ САРРА

Улкьайла удибад т;ама аргъасри
Х;ялагар урк;или гьигь т;ашиулри,
Унзаларад дура ну гьаррак;айчи
Гьанаурси т;ама дяг;ли архулри.

Чина рикаслира х;улба умц;улри,
Х;ела сипат баргес ну гьуц;рик;улри,
Ца х;ези гъайасри паргъатрираси,
Г;ур ну ребк;аслира авара аги.

Г;ебшни духъут;дирар галгала к;ари,
Хъуц;румачир чях;ти х;яндирар чурми,
Х;у агар шилизи раасли рахли
Мурхьси ц;яб къадаван ц;яббирар урк;и.

Бек; бархили саби, чархра – судурли,
Х;ела зянгъла аргъес ну лех;ли сарра.
Гьав саби кепсиван, кьяшми – изули,
Х;ечи раэс кьасли ну дуц;ли сарра.









Се багьандан саррав г;язабрерк;ибси?
Чи багьандан саррав ну ц;умъайзирси?
Х;ечила х;ябкубти г;елар датурли
Х;****улрив х;уни аркьни х;яблизи?

Х;ябла чедир г;янжи дек;х;едик;алри
Дугели диг;янни х;ечи ляркьяси,
Х;ела ляжиличи уммайрикили
Иш дунъя батурли даим аркьяси.

Баласра, ребк;асра рух; ишар кавлан,
Х;ечил дарх мурталра дашар малайкван…
Агь, ишди пикруми! Пикруми хъабхъти!
Х;уруц;ли някъбани баткаиб кьалам!

                ***












ДЕЛЧ;ЕН ДИЛА Х;ЯБКУБТИ

Урк;ила кьакьадеш чизи дуриша?
Х;ечила хабурти чина делк;иша?
Х;ечи карц;си урк;и бисибиалли
Х;у агарли севан паргъатбариша?

Марлира ардякьун г;ямру дец;лизир,
Сар илди гьаннара дац; пикрумазир.
Чарх игалра ц;али, лами аурли,
Ц;акь агарти дигай сари урк;илар.

Урк;ила гьигьани гьалакдик;ули
Ардякьун, ах;ерси, г;ямрула бурх;ни…
Датасли иш дунъя х;едцун букьурли,
Музалра улхъаду дила х;ябличи?!

Ишбарх;и сабира бег;ла г;ергъиси,
Т;улбази буцили кьалам кайсуси?..
Х;ечила делк;унти дила х;ябкубти
Ну гьанрикахъили делч;ен, ах;ерси.

                ***






Х;ЯСРАТЛИ РУИШАВ

Мургьи-арцлис асес дигай х;ейрусив?
Давлалис дарсаэс анц;кьи х;ейрусив?
Иганайла урк;и диг;ес х;ейрусив?
Х;ясратли убк;ули уэс вирусив?

Цабех;тала масра, мургьи-арцра лер.
Цабех;тас иганай чула мякьлав лев.
Я мургьи агара, я арц агара.
Иганай агара – дигай диалра.

Бархьдешра агара иш дунъяличиб:
Бут;ацугли лебтас х;елук;а кьадар.
Ца х;ябла пай саби цугли лугуси,
Цадех; капан сари цугли дирхьути…

Илди пикрумазиб бек; мех;урбирар,
Илди шишимтазиб чарх х;яйранбирар…
Х;елугас паргъатдеш ц;ябси х;яблабра –
Рараба ну пайла х;ела дигайла!

                ***





 
АРКЬУЛИГУ Г;ЯМРУ

Х;у агарли руэс ахъри агара,
Х;ела у бакьасра х;яйранрирулра,
Амма х;ези гъайэс сабаб агара,
Гьарахъли калзулри мякьлав виадра.

Урк;ила вак;адли биса гердик;ар,
Х;уруц;ли чеадли урк;и ламбик;ар:
Секьяйда, секьяйда белк;унсив нушаб
Илгъуна ламартла, кьут;кьуси кьадар?!

Вег;ебшла иш дунъя севан дерк;иша?
Х;ечила пикруми чина дяхъиша?
Дила марти дигай гьарх;едизурли
Аркьулигу г;ямру зямкадизурли.

Х;ези гъайик;уси инсан чеасли
Мискин масличиван х;ясратрирулра…
Дила х;ейадлира кален азадли
Азадси гьававан набра х;яжатли!

                ***






УРК;И ГЬАРГСИ КАГЪАР

Нуни белк;унси кагъар
Баахъиб х;ечи гьачам.
«–Къаршидиркех;е, – или
Бархьири къант;си жаваб.

«–Кагъарлизи пикруми
Х;елук;а», – х;у вик;ади.
Илди дугьбала уди
Къулбасра кабатурри.

Чумал барх;и калунра
Х;ела ганзличи лех;ли,
Амма дила пикруми
Ардякьунгу заяли…

Урх;ла някъла рикайчи
Урманилра риг;ясри,
Закирадли зубарван
Х;ед ухалра ухаси.

Х;ечи дигай дихьибла
Х;яйранни х;ерриубра,
Х;ечи карц;ай духъунна
Чархра г;язабдерк;ира.

              ***


ВАЛТАРИ ГЬАННА НУНИ

Аллагьлисра х;ялалли,
Хъалибарглисра марли,
Валтари гьанна нуни,
Буцили царх;ил гьуни.

Х;у наб кьадарх;ейубли,
Дерк;ира нуни г;ямру.
Амма рикасра х;яри
Бирисра х;ечи пахру.

Наб дунъя ц;яббиралра
Шала х;едцун далтасра,
Дунъя х;ед х;ебиалли
Ц;ябси х;яри аркьясра.

Дила алжанала пай
Нуни х;едцун балтулра,
Х;у наб кьадарх;ейадра
Дила сайри рик;улра.

              ***





Х;У – БАЦЛА ШАЛА

Заклизив сайригу х;у бацла шала,
Ванзаличив сайри дигайла вава,
Михъирлизив сайри варъала шали, 
Дигайличил гъайа, х;улбала шала.

Г;ямрулизив гьачам къаршиикила
Паргъатти г;ямрулис бурямван сайри.
Дуклуми лертиван, арцанван куртIли,
Талих;черх;ели ну пархра рик;ира…

Къаршидикес х;уни барибси вяг;да
Калунгу гъайлизиб, бетаур къяна.
Дуклуми кадикиб, ну ах;ерцурра,
Игъбарли ратурли риулра рухъна.

Урк;ец;ила рях;му барадри х;уни,
Язихъли ралтарав ишкьяйда х;ерли –
Цадех; сари г;ямру иш дунъяличир
Нушани дурк;ути тяг;ямагарли.








Авадан дунъяли гили сар цундеш,
Х;ечил агарагу дила юлдашдеш.
Х;у багьандан сари чархла пашмандеш,
Г;ямрулизир х;якьян г;ур наб разидеш.

Чарулхъадал набчи мурт-биаллира
Бурагу вирадли, багьес дигулра.
Ц;яб х;ябли руцайчи умут агарли
Х;ерриэс х;ейгулра, хьулра рик;улра.

              ***



   














ДУНЪЯ ЛАСБИК;АР

Агь, т;яг;ямла леб иш манзил атх;ебла,
Х;ера, х;исаббара иш шалал дунъя –
Гьарил адамличи х;ербик;ул дях;ла,
Багьи или, инсан, иш кьисмат дила.

Савли аризасли рирус гьалакли
Дура гьаррак;или гьава гьигьбарес.
Лералли миц;ирли иш ванзаличир
Кьасбирех;е дунъя мях;камли бих;ес.

Бик;ули саб дунъя биуб саб зая,
Бахъ къиянни саби х;ериэс гьанна.
Мар бурулра илди гъай къянала сар,
Ласбик;ули саби дунъя гьалабван.

Амма илав чилра гьеч уврах;елхьан,
Сенах;енну дунъя авмузан ах;ен.
Дунъяла къакъличи г;яйибти дирес
Нушазиб ихтияр лебсира ах;ен.

                ***






АГАРА  ПАЙДА
(ГIямрула хIякьикьат)

Леб дила багьудира,
Лер дила устадешра,
Амма диъби дирцули
Ну тукейзир рузулра.

Се дирутив делчIунти
ХIянчила урцхIерцалли?
Уцахъес хIякимтачи
Арц даахъес хIейралли?

Се дирутив делкIунти
Я гIилмула хIянчурби?
Ил бяргIибси тукейзир
ХIябдарш къуруш лугалли?

Тукенна вегI кьижикIар:
– Сен камси диъ бицибсив?
ХIези пагьму-багьуди
Аллагьли гьеч хIегибсив?







Шилизир учителла
ХIянчиличир калунра,
Камси биалра илаб
Нуни хIурмат сархира…

Гьанна баргес вирхIейрар
УркIи кагибси хIянчи,
ЧинавяхI викадлира
ХIербикIарну някъбачи.

Някъби дацIли диалли
Агара иру хIянчи,
Гашали убкIадлира
Валтари илав вячи…

ХIейгадалли хIянчи гес,
РикIус: – ХIушаб изала!
РяргIили ребкIес руус
Иш тукейзир диъбала!

            ***








ДУБУРТАЗИ РАК;АСРИ

Дубуртази рак;асри
Ну х;ела ша рашира,
Х;у вашуси гьуникад
Хамли къунзра рик;ира.

Закир арцур арцанта
Арх;ехув салам дила?
Х;у левси ванзаличи
Х;ейуру хабар дила?

Дубурла жанай вавни
Сари шахли дигубли,
Дила михъирлаб урк;и
Саби ц;али бигубли.

Рахли къаршиикадли
Диг;янали х;еризи,
Х;улбала х;ерлис жаваб
Х;улбанилра чарбати.

              ***






СЕННИРА ДИЛА САЙРИ

Жагьдешлизи ахъес, г;ур х;ясратриэс,
Камти г;ямруличир х;ечи х;еррик;ес,
Нуни дихьиб дигай бай гьуйчир датес
Мех;урли сарирав илкьяйда руэс?!

Рахли кьан-кьанни набзи викадли,
Дила т;имкьлизивад х;у ватх;елхъадра.
Даахъили дила урк;и мурадли
Х;ечила х;ябкубти цаладирхъисра.

Авлахъла гурдаван х;у диг;янмайруд,
Къаршиикибх;ели бец;ван авмайк;уд:
Набг;ив урухик;ес ц;уб мукьарарив,
Яра ну бец; сарли гьавулхъусирив?

Къараул бирисра х;ябрала гьалаб –
Ила аррукьяйчи лерну дурести.
Х;у арцан аурли ветмайхъуд г;урра
Ретарусну илар т;ашси къаралди.

                ***






ГЬАЙ-АМАН, ИШДИ ДИГАЙ

Гьай-аман, ишди дигай
Секьяйда ахъишара?
Ил х;у агарти г;ямру
Разити диэсара?
Аман, ц;удара х;улбар,
Хъямварес дигахъира,
Дигайличила х;ябал
Дев дурес гьалаклира.

Гьай-аман, ишди карц;ай
Секьяйда хъумартиша?
Урк;и ц;умбик;ахъули
Секьяйда х;еррииша?
Дила г;ямал агарси
Чили арукиб вара,
Дурарухъасли г;яяр
Къаршилра х;ейкесара?

Гьай-аман дигахъира
Арукили аррукьес
Верх;ел дубурла г;ела
Чизилра варгх;ергахъес,
Х;у дилацун варили,
Ну х;елацун ретаэс.

              ***
   
Бессоница

Дила урк;илар дигай
Х;ечицун сар риганай,
Дургъули сар чархлизир
Х;ечи духъунти карц;ай.

Рахли чех;ераадли
Кайрулра гьанк; бемц;урли,
Аркьули сар дугурби
Х;ези гъайэс дигули.

Х;уни гъайибси барх;и
Ну заклизи айулра,
Х;ед или хъямбарили
Илад зубар кайсулра.

Баркалла, х;ед баркалла,
Дунъяличир лернилис,
Илцадра жагаси жан
Дунъяличир ак;нилис.

Х;у гьанни х;ерирулра,
Ну х;ечи х;ерли сайра,
Кьан-кьанни биаллира
Раши дархли дирех;е.

              ***

ДАРШАЛ ДУС ДИКАЛЛИРА

Азиралра бирк;анна
Ну т;ут;укариасра,
Урк;илизиб бетх;ейхъур
Х;ечи хьул мар дигайла.

Даршал дус дикаллира
Хъумх;ертури х;у нуни,
Азир дус ардукьялра
Урх;лис х;ялалх;елтари.

Кьас агу, пикри агу
Х;елук;ес х;ед х;ябкубта,
Ч;умарарилра мегьван
Назмуртани – гьайкурта.

              ***











МИЛИГЛИРА РУАСИ

Милиглира руаси
Х;у шиннис варсх;ерили,
Х;ези гъайэс биркалри
Милигили рубк;аси.

Гушдешлизир руаси
Кьац;лис х;у варсх;ерили,
Х;ечи х;ерэс биркалри
Гушли г;ямру дурк;аси.

Буг;ярлира руаси
Ц;алис х;у варсх;ерили,
Набзи гъайэс виадри
Дила жан х;ед лугаси.

Дяг; агарли руаси
Дуц;арти дуц;румлизир,
Ч;янк;ли руэс х;ерирус
Х;у агарси мерличир.

              ***




 

Х;У УРУХК;УЛРИ

Г;инзирти шин дегъубли,
Шинни милигиаби,
Нуни х;у хъумартайчи
Вахъх;и х;ерли калаби.

Ванзали сабухъ гайчи
Кьац;ли гушли калаби,
Х;ела г;ямру ахъайчи
Набчицун хьулик;аби.

Виадра лех;кахъили
Дигайла ц;умлизиври,
Балас, набчила саби
Х;ела урк;илаб пикри.

Х;у набчи хьулли сайри,
Амма бурес х;ейрулри.
Дигайлизивадра х;у
Вахъ г;ях;ил урухк;улри.

              ***






ХIЕЛА НАБЧИБСИ ГЬИМИ

Дигайла гIязабта гIязабреркIила
ХIулбазирти биса сари зукьили,
ХIечи мешусицун къаршиикалра
Гьала дуцIрикIулра хIу сайри или.

ХIу къаршиикадра гъайхIейкIуд набзи,
Леб хIела уркIилаб жявхIелла гьими…
Се багьандан сайрив гIясиикIуси,
ХIед нуни се саби вайси барибси?!

Рухънараилра ну ца хIечи хIерли,
ХIяндиуб чурмира пикририкIули.
ДеркIилрагу гIямру ца хIечи карцIли,
ХIед мардеш дихIули, рицIили децIли…

Ахиррра… ахирра гъайирид или
Рирхули лералра дигIяна-гIяшли,
Бирхаудила пилта ахIен бигубли,
Белики вакIиши руцайчи хIябли!


              ***





ХЪЯША САЙРИВ?

Шанрив х;у дурашанрив?
Х;у сегъуна адамри?
Х;ела г;ямрула х;езиб
Сен ихтияр агарси?

Дудешла гъай шанданрив?
Нешла дев къаркъа сабрив?
Гъамтала гъайличивад
Чевх;евхъес хъяша сайрив?

Нуша к;илалра дигай
Х;ед ч;янк;ли х;язцун саррив?
Ну ишцад язихърарес
Х;езиб ихтияр лебрив?

              ***











ЦА ДЕВЛИ БУУН ДУНЪЯ

Набчи дихьибти дигай
Урши, х;ези датахъес,
Х;ела нешли се или
Риуба хъумартахъес?!

Набчи духъунти карц;ай
Урши, х;ези ахъахъес,
Дудешлира се или
Х;етуррив х;у гъайахъес?!

Се бируси, ах;ерси,
Ца девли буун дунъя,
Ил девла кьутIкьудешли
Цайли калунра нуша…

              ***











ДИГИ Х;У СЕНРИЛ БАГЬЕС

Г;ебшни дях;руц;лизирад
Х;ерирулра къунзрухъес,
Х;у х;ешуси гьуникад
Х;ерирулра ганз кац;ес.

Миц;ирли левиадли
Ургуригу ца гъайэс,
Х;ела х;ебгъунти г;ямру
Талих;ла сарил багьес.

Садакьали рашасра,
Къараулли каласра,
Цай кьяшмачил рашасра
Х;у левси ши бургисра.

Рашусра х;ечи шадир
Шила дубла дякьличи,
Белики раишану
Ахирра мурадличи!

              ***






Х;У САЙРИ РАЗИЛИ…

Зянкъмарик;уд или чуйна бурадра
Х;ерирулра руэс – абдалрирулра,
Гъайх;еибси барх;и х;улбала шала
Чирагъла шалаван саби билшули.

Къаршиикибх;ели гъайик;уд набзи
Хабурти дурули дигайличила.
Амма х;ябал ганзла гьарахъикадли
Пикруми дарсдирар урк;илар х;ела.

Х;у сайри разили – ну гьеч ах;енра.
Х;у сайрив набчивад чевдукарк;ули?
Х;ейадли, аргъагу урк;ила ц;умла,
Дуг;аа набчирад цундеш вак;или.
   
                ***











АВАРА АГАРА НАБ

Авара агара наб
Иш дугила ц;ябдешла,
Иганайла янашаб
Се баришав наб шала.

Авара агара наб
Иш хIярцIла ч;умадешла,
Х;ябилра к;ант;или леб
ХъуцIари иганайла.

Авара агара наб
Ну дигайли кеплира,
Х;ечи духъун карц;айли
Тамай мех;уррарилра.

Авара агара наб
Ишдуги ребк;аслира,
Х;у агарти дугурби
Х;ябван дириб иткъира.








Авара агара наб
Дигайли х;ерелкъасра,
Мар мургьила гъайк;ари
Релкъирану бисали.

Авара агара наб
Дунъялис се биалра,
Алжанала мяг;ни-х;ял
Гьанна нуни аргъилра.

              ***


















АММА Х;УНИ Х;ЕРГЪИРИ

Дила мух;лила гъайли
Шанда урк;и биц;ахъи,
Амма х;уни х;ергъири
Наб сен къиянни сабил.

Дила х;улбала х;ерли
Шурми к;ант;идирахъи,
Амма к;ант;их;едариб
Х;ела михъирлар урк;и.

Нуни дихьиб дигайли
Яни  дях;и биц;ахъи,
Амма ванах;ебариб
Х;ела бярг;ибси урк;и.

Дила духъун карц;айли
Зубри забли ургьахъи,
Амма дак;ух;едариб
Х;ела х;улбазир нургъби.

              ***






ГЬАРАХЪМАРКУДРА УРШИ

Гьарахъмаркудра урши
Ца далай буч;улрану,
Х;у чина ваадлира
Дила т;ама биурну.

Шарабла бужис или
Рахли агъу бержасли,
Биэсгу к;ант;и х;ела
Урк;и ну ребк;ибх;ели.

Рахли г;елав каладли
Х;ябличилра гьавик;ен,
Мурил дигайла дугьба
Илавалра гъайик;ен.

              ***









 

АРЦЕСАЛРА РИАСРИ

Закиб арцур арцанван
Арцесалра риасри,
Мух;ела гарала бях;
Чум-чуйна ласдаришил.

Вац;ализиб хьанц; бец;ван
Кьуватсилра риасри,
Х;ела хъулрала гьалар
Чуйна дуги дерк;ишил.

Ургубалаб гурдаван
Г;ямултарси риасри,
Вирг;я-вирг;яиргили
Чум-чуйна арукишил.

Хъа г;ямзилаб вацаван
Дак;урирес рирасри,
Дугели усух;ели
Чуйна шивк;иврулхъасил.

              ***






Г;ЯЙИБЛАМАЙРАБА

Мургьила някьишличил
Жагадешлис рарибси,
Берх;ила нураначил
Разидешлис ак;убси,
Заклизир гъагултачил
Тях;удешлис рашуси,
Бацличил, зубартачил
Набцун шаларик;уси.

Г;яйиб марик;уд, рурси,
Г;яйиб марик;уд, мургьи.
Ах;ен заклизир зубри
Даим набра ухули.

Х;ела х;улбала х;ерли
Ну аваданирулра,
Х;ела мух;лила гъайли
Ну маслиг;ятирулра.
Ну сайри г;яйибла вег;
Ишди дигайла дец;ла,
Х;ела х;улбала шала
Ардухибти карц;айла.





Илцад жагаси ак;ес,
Жагадеш урх;ли диг;ес,
Лебрив чузиб ихтияр
Ишцад ну х;яйранварес.
Х;ела жагадеш х;уни
Сен мях;камх;ебарири,
Дурхъаси чевси аллагь
Дарх г;ямру сен х;егири?

              ***



















ЛАЙРАК;ИРА НУ Х;УНИ

Ванах;ели х;якаван
Лайрак;ира ну х;уни,
Дуц;румлизиб гегугван
Рахъ милигриахъубли.

Хъуц;арличи игьубли
Х;екьли ц;удар чегьала,
Ца бишт;аси кьакьакад
Арякьунри шагьарла.

Г;ях;ил калаби или,
Някъра ц;ац;абарири,
Савгъатлис биаб или,
Бишт;ал суратра гири…

Гьар даим набчил саби
Х;ела бишт;аси сурат,
Бих;улира – дарадра
Дила г;ямру палакат.

              ***










 










АДАМДЕШЛИС ДЕЗА












     НУШАЛА УЧИТЕЛЬ
                Цухтакан Камиллис

Сегъунтирив нуша белхаагарти
Г;ямрула х;ял-мяг;ни балх;****ути,
Чат;ала дурх;ниван аъкадяхъили
Х;уни дурутачи лех;ра кайхъути?!

Нешла мезла давла нушази багьахъес
Х;ябилра жагали махик;усири,
Учидяхъ дугьбани дирхахъутири,
Чинадях; аркьулрал х;****утири.

Арбякьун замана халадаира,
Х;у вик;ул гьуйчирад гьанна дашулра,
Дурхъати нешла мез кьац;ра шинраван
Х;яжатли урдухъун. Ил х;ед баркалла!

Хъумартес х;ейрех;е нуша багьандан,
Учитель, къиянти х;уни чесибти.
Камиль, х;ела урк;и саби малх;ямси –
Дунъяличиб г;ях; саб х;едра булгуси!

                ***





       Г;ЯХ;СИ  ЮЛДАШ
                Шамил Шамиловлис

Х;ела х;улбала х;ер жагаси саби,
Х;ела гъайла кабиз  умуси саби,
Наб х;ези гъайрик;ес дигахъис, урши,
Вари, юлдаш, х;уни ураса пишни.

Г;ях;си юлдаш сайри, бурулра х;ези,
Х;езиб гьеч агара девра ламартла,
Г;яйибта маркьудра х;ябкуб лук;улра
Х;ела масхарала гъай мардирулра.

Хьанц;а зак гъагулта к;ап;кабуцалра,
Марайти дирихьми т;инт;кадиалра,
Г;ямрулизив пашман вари майаби,
Илкьяйда разили кален мурталра…

Х;ела сурат г;урра х;ер-х;ербирулра,
Жагати лишанти г;урра дургулра.
Х;у левсиван бизур мякьлав х;ейадра,
Урхьни чех;ейасра аргъира рамчра.

                ***





МУХ;ЕН  АБУКЛА  УРШИ
             Узикьар Мах;яммадг;ялис

Даргала дубуртазиб
Чумра х;угъунти лебри,
Х;ела андайла х;улби
Жявли дикибгу х;яри?!
Хам чурхри хумардарри
Х;ела узбала х;уни,
Шад урк;би пашмандарри
Х;ела рузбала х;уни.
Х;у варкьибси г;язиз неш
Анц;кьилизи рушири,
Х;у айкьурси дудешра
Х;яндешлизи ушири.
Х;ела г;ямрула рархкья
Ц;умлизир урратурри,
Х;ела жагал дурх;нира
Ятимли кабатурри...
Усен гьанна паргъатли
Даимлис ц;ябси х;яблав,
Мух;ен Абукла урши –
Узи Мах;яммадг;яли!



               ***


Ц;АЛА БАЛАГЬЛИ БУУН
                Узикьар Мухтарлис

К;инч; бит;ун хъалибарглис
Хабаралра агарли,
Ит се балагь сабрира
Х;унт;ен ц;али алкунси?!
Ц;ала балагьли буун
Х;ела къушла ванадеш,
Х;ела рархкьячи дак;иб
Ц;ум-ц;умдухъунти цундеш.
Дудешла дях; х;едагьур
Рурси калунси г;елар,
Жагьил нешла някъбани
Мукьараван арикьур.
Кьак берубли ц;умлизир
Аба рухънакараиб,
Дец;ли ц;ух-ц;ухварили
Ада сирисли вяхъиб.
Даимлис хумардиуб
Урк;би х;ела узбала,
Х;улби нургъбани дигуб
Х;ела г;язиз рузбала…

             ***




       Ц;УМЛА  АРГЪАЛРИ
             Арслан ва Анзор гьанбиркахъули

Зубразир гъагулти дисули сари,
Бег;тала урк;бира х;яйранни сари:
Марлира агартив нушала дурх;ни?
Сен илцадли ц;ябтив закир зубарти?

Къялкъяли вавниван жявли бердибгу,
Хъилизи ахъили вавни х;егибгу…
Ц;елдубачир калун суратунира,
Бег;тас маслиг;ятлис калун узира…

Абала урк;ила ц;умла аргъалри,
Адала х;улбала х;ер чебаалри,
Москавла поездли бяч;унти дурх;ни
Марлира аллагьли миц;иркабири.

                ***










КЬАДАРДАРАБ АЛЖУНТИ
           Г;язизси неш гьанриркахъули

Ришт;али халараэс
Халаси ях; бих;ибси,
Халали рухънараэс
Г;язабтазир калунси.

Халал хъалибаргла бек;,
Бахъал дурх;нала аба,
Гьанна ахиратлизиб
Биулира х;ед гьава?!

Кери сархири х;уни
Х;яжлизи х;ярукьядра,
Алжанализи риуд
Нуни х;екьли балулра.

Къаратла Жумяг;, х;ела
Т;амала иргъх;ергъули,
Ц;ябли ц;ударли сабгу
Къада булан Ц;ухтала.








Х;ела михъирлаб урк;и
Х;ябилра паргъатсири,
Ахиратлизиб гьанна
Сен паргъатли леб вара?

Миц;ирх;ели х;уни г;ях;
Чех;ебаири халал,
Ц;уръабасцун рисули
Берк;ири дунъя шалал.

Гьанна чи махик;усив,
Чи угьусив г;якьлума,
Дугели усх;евсули
Чили дуч;утив лайла?!

Ибкьдизурли сар биса,
Кьакьали саби чархра,
Марайдиубли сари
Алавти дубуртира…

Русен, русен паргъатли
Чердикибну къиянти…
Ва дила дях; шаласи
Кьадардараб алжунти.

             ***


МУРУЛ  АДАМЛИС
Писки Мях;лайчи мешубарибси

Урк;и аргъибси мурул –
Берх;ила шалагъуна,
Урк;и х;ергъибси мурул –
Загьрула умег;гъуна.

Держли х;евжуси мурул –
Духуси имамгъуна,
Держли х;елукъул мурул –
Жулгьала гавлаггъуна.

Къяйц;ла дагьурси мурул –
Арцурси къянагъуна,
Хъули кагибси мурул –
Хъалчибси лагьагъуна.

Няс гъайли угьул мурул –
Жяргаси гьавагъуна,
Урк;и бируси мурул –
Гьавала арцангъуна.

Мезли виркьуси мурул –
Мезлукьчи  хьунулгъуна,
Х;ялим-х;ялимси мурул –
Мургьира арцрагъуна.


Хьунуйс бирхъуси мурул –
Жан айсул малайкгъуна,
Лявла балуси мурул –
Берцудила кьаргъуна.

Урк;и сабурла мурул –
Малх;ямси ц;уэргъуна,
Урк;и г;ясиси мурул –
Къукъура лямц;рагъуна.

Дигайлис марси мурул –
Михъирлаб урк;игъуна,
Хьунуйс ламартла мурул –
Чархлис изалагъуна.

К;арзадеш лерси мурул –
Биц;ух;ели шямгъуна,
Гъабзадеш лерси мурул –
Къаркъала бут;агъуна.

Хьунри ургабра бирар
Иман-х;яя агарти,
Муйли ургабра бирар
Маслис х;яя дицибти.





Агь, Писки Мях;, Писки Мях;,
Чебааби х;уни г;ях;,
Назмуртани лук;ули
Дарсдирули халкьла дях;.

            ***























УРХ;ЛА ДЕЦ;
(Гьарли-марли нуни бакьибси)

Унра хьунул адамла
Хъули дак;иб вявъала:
Бак;или саб марайдеш,
Ребк;или сар рухъна неш.

Неш рухъна риаллира,
Илис бишун шаладеш,
Рикес мер х;****ули
Ахъдуциб гьуя-вявдеш.

Шагьарлизирри рурси,
Шилизиб сабри муръа.
Араайчи шилизи
Рурсини дариб гьуя.

Учибикиб адамти
Рухънала муръаличи.
Гъамти саб симкьбик;ули,
Гьарахъти – пишбик;ули.








Рухънала рурсбас цабех;
Г;яйибтани биркьулри,
«– Даршал дус риубсилис
Се вяв сари?!» – бик;улри.

Нуни кьабулх;едирис
Илдигъунти г;яйибти,
Нук;ун гьаннара рисус
Нешла дях; гьандикалли.

Неш миц;ирли лералли
Мяг;на чилилра х;ергъу,
Неш агар дуги-х;ери
Заклира биса дургу.

Нешла агрилацад дец;
Чинабалра х;ебирар,
Вег;ла урк;илабси дец;
Вег;лисцун зугьабик;ар…

Муръа таманбиубли
Рак;иб ит унра хъули,
Музарухъунра нура
Сунна дец; бут;ес или.






Унрани вяшкабариб
Чула муръала хабар:
«– Рухънараили хьалли
Мяшт;лири рихьес х;ябла…

Ц;икуриван каризур
Рергурх;ели капайзир,
Уди-чеди чегьурти
Жагати палтарлизир…»

Хъубеш нешли буруси
Гъайра къябаахъили,
Рик;ар уршила хьунул:
«– Калгуткалра чегьуру?»

Урк;рухъи вякькаризур
Унра хьунул иличи:
«– Вебк;ибсилис калгутка
Бурагу се бирусив?»

«– Гьуя, х;у се рик;улрив, –
Рик;ар уршила хьунул, –
Иш буг;ярси аргълизир
Х;ярирг;усив х;ела неш?






Май баз ах;енгу дураб,
Печ агарагу х;яблаб,
Калгуткалра агарли
Севан руусив илар?»

Буруси х;****ули
Х;еррик;ира унрачи,
«– Дец; бак;ибсини иргъу», –
Эс дигули х;улбачил.

…Урх;ла дец; иргъх;ергъути
Бахъал леб дунъяличиб,
Мех;уртани бугьути
Камли ах;ен нушачиб.

            ***











САБ ЗАМАНА БАИЛИ
(Гьарли-марли нуни бакьибси)

Хъубеш неш сарри хъулир
Хабуртани ругьули,
Сунела излумачи
Пикри бях;чииули.

Уршила хьунуйзи иб:
«– Дихагу наб держес шин,
Хургьразирад гьигьани
Сари зумадик;ули.

Михъирлизибси урк;и
Сабигу хъярхъбик;ули,
Урк;илизир дуц;ар ц;а
Саригу ц;акьдик;ули.

Урк;и багьлабиалли
Чарх саби х;яйбалтули,
Лерил чархла бирк;анти
Сари миъван дирг;ули.








Агара тухтуртани
Гьанна кумек бируси,
Дармунтала асарра
Саби х;ярх;кабиубли.

Цацах;ели гьанбиркур
Урк;и-печ т;ашли или,
Някъли хахамбарасли
Х;ила тум бац;ли или…»

Уршила хьунул рик;ар:
«– Г;ямру керхурли сари,
Итат;и дунъялизи
Саб замана баили!»

            ***


 
 








ЯЗИХЪ ЖАГЬТИ Г;ЯМРУ
                Г;исабег гьаниркахъули

Иш жагал дунъяра, аркьул г;ямрура
Гьар хъули яргали башул бебк;ара.
Я гъамси сай х;ейру, я юлдаш х;ейру
Замана бак;алли, кьадар саб иру.

Хьунул гамъариуб, рурсби цунбухъун.
Г;ямру гьалакдиуб х;ела абала.
«– Иш дунъяла г;ях;деш х;ед гьанмабикаб! –
Х;еблизир махрик;и аба х;ед х;ела…

Ил х;угъунти бахъал илабра бургар –
Алжанала къапу х;едра гьаргдиаб.
Хъумх;ертури вари юлдашунани
Мяшт;дирули сари г;ямрула бурх;ни.

Юлдаш, дила юлдаш, усен паргъатли.
Х;ябла г;язабтази вари майкаби,
Алжанала къапу х;ед гьаргдиубли
Ниг;матла анхълизи Аллагьли каби.

                ***





ЧАРХАРА
           Хизри Юсуповлис

Малх;ямти дугьбала вег;,
Паргъатси урк;ила вег;,
Чуйна суал гаслира
Х;ядурси жавабла вег;.

Кумек х;яжатбикалли
Х;ядурси хъуц;арла вег;,
Икьала г;яг;них;ели
Халаси къайгъила вег;.

Гьункья къаршиикалли
Разити дях;-някъла вег;,
Г;ях;ял хьураиалли
Гьарзаси кьумурла вег;.

Г;ялам шантала ургаб
Шагьлацад хабарла вег;,
Азир юлдашла ургаб
Лайикьси х;урматла вег;.








Урк;илизиб х;егъ агар,
Х;ерлизиб вайси агар,
Гъайлизиб жагъал агар,
Чичилра кьясдеш агар.

Чарх арали ватаби,
Ватаби х;у х;улк;ули,
Г;ялам разибиахъес
Ватаби х;у лук;ули.

Х;ела хъалибаргличиб
Х;уни г;ях; чебааби,
Дурх;начибси пахрули
Талих;чевиахъаби!

              ***












НЕШЛА ДЕЦ;
Пат;имат Ражабовала урши гьаниркахъули

Гьаб-убван, дила урши,
Зайх;ебик;ар т;амара,
Я сири гардбарили
Х;ебуч;асра х;ед лайла.

Гьаб-убван, дила урши,
Шалах;ебик;ар дунъя,
Сабину беткахъили
Дила х;улбала шала.

Гьаб-убван, дила Т;агьир,
Ванах;ебик;ар берх;и,
Дирихьла к;аналиур
Дурк;улра нуни бурх;ни.

Гьаб-убван, дила урши,
Х;елукъан кани кьац;ли,
Х;у х;яблав усух;ели
Руцили сарра дец;ли.

              ***


 


БЕЛЧ;ЕН ГЬАРИ ДАЛАЙ
                Умайра Шях;бановас

Умайра, Умайра, х;ябкуб лук;улра,
Х;ябкублизиб х;ела у гьанбуршулра.
Жагаси т;амалис дезарик;улра,
Арадеш халаси нуни булгулра.

Берх;иван ухули дурарухъадли,
Урк;би разидирар х;ечи шантала.
Булбулла т;амали т;амара дарадли,
Дарганти хъат;бик;ар х;ед х;ебумсули.

Белч;ен гьари далай зайбик;ахъули,
Урк;ила дигили пархбик;ахъули.
Делхъличи карухъен алавриубли,
Къушумличи х;ура разириубли.

Умайра, Умайра, калаби сагъли,
Верх;кьярякьли дерхъаб х;ела г;ямрура.
Азир мурадличи рааби марли,
Зайбик;ули калаб х;ела далайра.

                ***





МОСКВАЛА АВАРА

Москвала тахшагьарра
Ца дахъал х;янчурбира,
Умц;ули ребк;аслира
Х;ебиркулигу цалра.

Зянкъдяхъялли жииру,
Леб х;янчи ваши иру –
Дагъистайзирад сарни
Багьалли рашен иру.

Ягъари, бураягу
Г;ярусуни ах;енти
Къуллукъла х;янчурбачиб
Бузес бирх;ебирутив?

Дагъистанлан чеалли
Бахъ жявли саб к;унбиц;ур,
Дагъистайзирад дургъби
Нушачи хирав бик;ар.








Дагъистайзирти дургъби
Селис г;яг;нилив х;ушаб,
Х;ушачи дак;ибтира
Барес дигули яшав.

Ца хьунул рик;ар набзи:
«–Яшав барес дигадли,
Х;ушала шагьуртазир
Ак;ахъира мерани».

Президент х;ериасли,
Ихтияр набзиб лебу,
Нуни х;янчи барасли
Х;ела се беткайхъулив?

Буриб рухънани набзи:
«–Леври ишав ца армян,
Сунезиб бяркъ агарси,
Кьяшмау туик;уси.

Илизи ира нуни
Умудеш сен агарси?
Х;у х;ерирул юрт-алав
Х;у сен туик;усири?





– Х;ед се къуллукъа, къари, –
ВикIи набзи ил угъраш, –
Наб дигуси бирисра
Ах;енра х;ела къушлав».

«– Се сайрив? – ира, рик;ар, –
Х;у чинад вак;ибсири,
Чурка виъниличила
Сен жявли хъумкартурси?..»

Лех;кахъесра гьамадли
Ах;енри илаб марли,
Нушабра дец;агахъес
Сабригу или ибси.

Бег;ла г;ергъи илизи
Ира нуни г;яш-г;яшли:
«– Ил хIелайчиб х;ебурги
Италара ц;ударли».

                ***








Х;УЛК;УЛИ КАЛАБАЯ
              Шамиллис ва Сакинатлис

Дигай чили дихьалра
Гьаргдираб илдас унза,
Жагьилтала урк;бачи
Бираб разили ванза.

Шамилра Сакинатра
Х;улк;ули калабая,
Х;ушала юртлаб ак;аб
Ч;умати верх;ел нартра!

Х;ушала хъали-алав
Вайси хабар мабак;аб,
Х;улбазирад нургъбира
Разидешлацун дак;аб!

Гьачам гьарх;ебизурти
Х;ушаван цах;набиркаб,
Дигайли ламартбарес
Г;ур чилра дак;умайаб!







Гьарх;едизур дигайли
Жагьти урк;би мадерц;аб,
Дугели ва х;ерели
Чархлизир карц;и алк;аб!

Ишбарх;ила разидеш
Мабиаб вари хумар,
Юлдашунала г;ях;деш
Калаб даим урк;илаб!

               ***


















МАРИЯМЛИС
Ражаб Х;усейновла рурсилис

Андайлар х;ела х;улби
Сари дудешлагъунти,
Х;улбала чедир нудби
Сари тяп нешлагъунти.
Мариям, х;у ах;ерси,
Мариям, х;у г;язизси,
Иш шалал дунъяличир
Риаби талих;черси!
Х;ед саб савгъатбируси
Иш х;ябкуб, жагал рурси,
Х;у мурадли раахъес
Саби бирул балгара.
Иш жагал дунъяличир
Мариаби х;у хумар,
Х;у х;ела г;ямрулизир
Мариаби я пашман.
Хьанц; заклизир зубарти
Ухаб х;ед разидешлис,
Зубри ургаб шалал бац
Шалабик;аб талих;лис.

               ***




КЪАРАТ
              Узила урши гьаниркахъули
Г;ярусла авлахъличир
Гьарахъли ну лералли,
Ил хабарла аргъили
Руржесдиибгу кьяшми…

Бирхх;ерули саб урк;и,
Дисулихьалли х;улби.
Чинарях; рикишара,
Чичи зянгъдяхъишара?

Берх;ира байхъалара
Нуни гьуйчир дерк;ира,
Сараибмадли хъули
Вяв-ч;ярлизи рикира…

Дила масхуртар узи
Сай дец;ли кьац;уцили,
Нешра лер мех;урсиван
Селра х;ергъули, ласли.

Къарат, х;у шалг;евухъи,
Рисули сари рузи,
Симкьлизибикили саб
Х;ела бишт;ати узби.



Масли делшунти хъулри
Х;ябра дярг;или сари,
Х;ела жагал ц;икури
Ц;умли раргили сари…

Х;ячмазибад бердибси
Вававан арякьунси,
Алжайзи х;у укаби
Ва дила г;язиз Къарат!

Унза гьаргдиубх;ели
Х;у сай или лявкьуси,
Гьаргала дуц;рик;улра
Риусра или гьуни.

Х;ела дудешла рузи
Ребк; рик;ишав, г;язизси,
Х;улбани чех;еили
Арякьунри х;яблизи.

Агара гьанна пайда,
Гьанна чи сейк;аллира.
Бирисра нуни балга
Бисализир риасра.

            ***
















ДАЛАЙ УРК;ИЛА ДАВЛА














         ЧЕРРЕРХИ

Гьай г;яйиб, г;яйиб сарри,
Рурси, нушала дигай –
Далуйтазир дуч;ути,
Хабуртазир калунти.

Набчирад  х;у черрерхи,
Дила дурашан рурси,
Ах;ен ванадик;ули
Набра х;еблизир бурх;ни.

Набчирад х;у черрерхи
Закла ранг х;улбар рурси,
Ах;ен шаладик;ули
Набра закла зубарти.

Набчирад х;у черрерхи,
Дила талих;ла ури,
Унра шилизир лерли
Кавлулра ну х;ясратли.

Набчирад х;у черрерхи,
Агарли г;ямалагар,
Х;у урк;илар рихулри
Дила талих;ла гьайкар.

            ***

Г;ЯЙИБТА  МАРИРКЬУДРА

Мургьиван някьишличил
Жагадешлис рарибси,
Берх;иван нураначил
Разидешлис ак;убси.

Ц;уэрван гъагултачил
Тях;удешлис рашуси,
Бацван арцла шихъличил
Шаладешлис рашуси.

Х;ела х;улбала х;ерли
Аваданра вирулра,
Х;ела мух;лила гъайли
Ну паргъатра вирулра.

Амма, балас, ну сайри
Дигайлис дец; хибсира,
Ну сайри х;ела х;ерла
Гьайбатдеш биг;унсира.









Урх;лис дедири кьалли
Х;уни жагадеш х;ела,
Дила урк;и х;ергъили –
Я сабабти х;ергили.

Сен жагадеш урк;ила
Ках;елунал мях;камли,
Я аллагьла каламли
Х;егибал г;ямру дархли?!

Г;яйибта мариркьудра,
Исбагьи мар мургьила,
Ах;ен заклизир урми
Гьанна набра ухули.

            ***













     ЮЛДАШУНИ

Бахъбааб юлдашуни
Иш шалал дунъяличиб,
Дурули ках;ерхести
Гъабзала хабуртачил.

Гьалмагъ вашуси хъули
Башар бархли шаддешра,
Къиян бак;ибси мерла
Биур кумек уртахъла.

Ну-алав гьалмагъуни
Сарра х;уша г;ях;гъубзни,
Бархьси гьуни буцести
Ак;аб х;ушабра дурх;ни.

Гьарил юлдашла хъулиб
Каммабиаб верх;ел нарт,
Лайлабик;ули бираб
Нешанани сири гард.









Гьалмагъуни агарли
Детх;ерар сях;батуни,
Мекъ-туйла кьумуртира
Жагадиру илдани.

Бяг;убиаб нушала
Гьалмагъунала мява,
Х;ебагьахъесли агри
Мякьлаб агар узбала.

            ***
















      МУБАРАК
                Дила гIямрула вархкьяс

Кьабулдара чумал дев
Х;ед пешкешлис делк;унти,
Урк;и-урк;иларадли
Сарну дезни дирути.

Ак;убси барх;иличил
Вирулри х;у мубарак,
Кагъарличил  бархьили
Нуша жагьх;елла сурат.

Декабирла урч;емал
Даршна гьат;и бак;или,
Г;ямрулира велкъаби,
Мурадлира вааби.

Ну миц;ирли лералли
Бихисрану х;ед амру,
Иш дунъяличир дерхъаб
Нушаб талих;ла г;ямру.

            ***





ГЬАРИ Г;ЯМРУЛА МЯГ;НА
               
Атх;ебла вавначил варх ну вашасри,
Савли берх;иличил варх гьавик;асри,
Паргъатси дяг;личил дугьаилзасри
Х;ебири урк;илис ишцадра дек;ли.

Х;ечирти дигайла т;яг;ям дагьахъес,
Х;етурра бег;тани х;ези гъайахъес.
Х;ечирти карц;айла ц;умла аргъахъес
Х;етурра урк;или ну дугьайзахъес.

Х;у гьанрикахъили урк;и дугьалри,
Заклизир зубарти дуйг;ира нуни.
Закла ранг х;улбани х;ясратварили
Дурк;улрагу нуни г;ямру х;яйранни.

Дигайла девличил гъайэс бикалри
Дугила ц;ябдешра наб шаладик;и,
Карц;айла х;ерличил х;ерэс бикалри
Янила бурямти наб ванадик;и.

                ***






Х;У АГАРЛИ УЛХУЛРА

Х;яндиалра дила бек;личир чурми,
Х;ярх;биаллира тимхъ дила урк;ила,
Х;ерирулра нуни дурес кьакьадеш
Ца х;ечи дихьибти дуц;ар дигайла.

Х;у вашул дякьличир лерти сар х;ябри,
Леб пикри ну илар гъамли рирусра:
Х;уни х;ерх;еадли миц;ирли лерай,
Х;еръиши ребк;асли ц;елдаличилра.

Х;улбазир бисара кархули сари,
Шаласи дунъяра анц;букьи саби,
Берх;ила шалара саб гьанна биши –
Язихъ ах;енрав ну, бурая гьари?!

Рашули, умц;ули х;ела шилизир
Дахъ кункти кьяшмира дамсурли сари,
Х;у вашул дякьличи дуц;х;ерик;усра,
Дигайли ригубли дунъя далтулра.

                ***



 

Х;У ВАШУСИ ГЬУНИ НУРГЪБА ИРКАСИ
               
Урк;илар дих;улра дахъ-дахъал дугьби,
Калесара урк;и баргх;ебердили?
Х;улбазирад дашар дахъ-дахъал нургъби,
Калесара х;улби дегъх;едегъубли?

Дила зянкълис жаваб сен х;елугулри,
Ну х;ечи х;ерх;ели сен ветахъилри?
Гьарахъли х;ейадли жаваб чарбара,
Х;у набчи чарухъес кьасалра бара.

Х;ела бишт;ал сурат някъла касили,
Гъайрухъунрав чуйна ну дях;имц;айзи,
Чуйнара х;ела ша рак;ра рак;или
Суравкарухъунра вава-кьарлизи.

Зерзербиру дунъя дец;ла далайли,
Зак гъагулта бирц;ур рисириасли.
Балгаван буч;улра мурталра лайла:
Рирхулра гьачамлис – рургура х;уни.

                ***






К;УНДАЦ;ИБТИ ДИГАЙ

Дила жагьти г;ямру ясирдарира,
Х;ела тухумли ну гьарахърарира,
Муэртазир х;ечи шадир рашулра –
Лагьни детаурли закир урцулра.

Ахъес х;ебикибти дила ц;акь дигай
Далуйтазир х;ези иргъахъулира,
Нушаван г;ур чилра хат;ах;ейкахъес
Назмуртази делк;и дезни дирулра.

Г;ямрула талих;ли ну цунратурра,
Цундешла ц;акьдешли х;яйранрарира,
Мургьиван умути дигайра нура
Х;ечирад даимлис тяйдирарира.

Дигайла мяг;ни-х;ял х;едалутирив
Х;у варкьибти х;ела неш-дудешлилра,
Бухъна баибх;елра шакх;ебикилрив
Х;ерниличи белшес дигайлис бару?!

                ***






АРМЯКЬЯДГУ Т;АШИЗИ

Армякьяд т;ашизи, аргъа буруси
Х;ед г;елар зайдик;ар дугьби далайла.
Вайсила мадирид, ах;енри вайси
Х;у тамай уцилри ц;удар илбисли.

Армякьядгу т;ашизи,
Сари х;улби дисули.
Х;у чех;ейуси барх;и
Сари сукъурдирули.

Х;у гьаникахъили дуч;ул далуйти
Чис пешкешдариша, бурагу гьанна?
Галгала х;ячиван берубси чархла
Я гьунар агара гьандуцес гьанна.

Далайла х;ергъадли аргъа бисала,
Х;у багьандан саргу ц;умра урк;ила.
Ваадра вашули дунъяла дубла
Набчила хъумх;ерту урк;или х;ела.

                ***






ДИГАЙЛА НУРГЪБИ

Диркьаниб дях;иван вац;аби жявли
Сен ралтулрав х;уни ну ишцад карц;ли.
Х;ечи х;ерти х;улби нургъбазир сари
Дигайла гъайличил гъайагу набзи.

Кьиматлаиаби гушсилис кьац;ван,
«Х;у агарти г;ямру х;ейги» вик;аби.
Урхьула удибад кайсул жавгьарван
Х;у дигутас ва наб дурхъаиаби.

Дегъси ванзаличи тяп забла к;ант;ван
Х;яйранси набчи х;у кункли вааби.
Х;ечи хьулси урк;и жагабиахъес
Тяп дирихьван набчи алавсайаби.

Дуц;рум ц;уэриван х;яжатиркаби,
Наб ах;и чисалра г;яг;нимаркаби.
Шурличиб гегугван милигиадра
Набчилцун милиги х;уни ахъаби.

                ***




 

ДИГАЙЛИ МИЛИГСИ

Х;ебла шала дикиб агу паргъатдеш,
Чедаира нуни х;ела жагадеш,
Х;ези гъайх;еили х;ейрус усаэс
Чархлизир дургъули сари жагьилдеш.

Милигх;ели х;улби х;уни держили
Лайик;улрав, рурси, баги агарли?
Чакарла урк;ира дерки гушх;ели
Валтулрав, бурагу, г;ямру заяли?

Наб нурла шалаван сарри ухуси,
Х;ела гъайличи саб урк;ира лех;си.
Х;ела х;улбала ранг закван рурх;уси
Лямц;бик;ули калаб, дила ах;ерси.

Дубуртазиб берх;и саб кабирули,
Заклизиб бац саби бак;ес х;ядурли,
Лерил г;ямру х;ечи хьулик;ахъули
Дигайли милигси валтулрав дуг;ли?

                ***






ЦА ГЬАЧАМ Х;ЕРЪА

Х;ябкьяйличир х;у наб къарширикибла
Чуйнара ц;умбухъун михъирлаб урк;и,
Х;улби ахъдуцили, ца гьачам х;еръа,
Белики х;яйбалтан бамсурси урк;и.

Дишунтира шала марти дигайла?
Кадерхуртив ц;акьти сих;ру карц;айла?
Рирадли чаррухъен шала дигайла,
Шадбара урк;и х;ела гьалмагъла.

Хъумартес х;ейрулра х;ечилси лякьир,
Х;ела х;улбала х;ер набзиб бихулра,
Х;у набчил агарли талих; х;ебирар,
Дила урк;и даим ц;умлизиб бирар.

Х;у агарти г;ямру х;ейги вик;улра,
Ца х;ечицун карц;ли г;ямру дурк;улра.
Дигайла духури мурт улканара,
Исбагьила ганзла мурт иргъисара?

                ***


 



Х;У ДИЛА ШАЛА САЙРИ

Чуйнара вак;ира х;ела ша г;яяр,
Аммаки х;у раргес х;ебиуб кьадар.
Дила дец;ла умцла халаси саби
Х;уни рях;мубарни лайикьли саби.

Х;у агарти бурх;ни ц;яблигу х;ябван,
Х;улбала шалара каберхур х;ебван.
Дунъяличир дааб, рурси, х;ед алжан!
Ара-сагъли калаб х;ела ах;ер жан!

Иш дунъя бирц;ахъу дила шишимта,
Г;ямру ардукьялра мут;иг;х;ейрусра,
Сенк;ун х;у агарси наб дунъя х;ейги –
Ах;ерси, дурашан, наб дарман дара.

Аркьули сар жагьдеш шуркьван кьут;кьули
Мурадличи виъни ах;ен ашкарли.
Дунъяличир г;ямру севан дурк;ути
Дигайла г;язабти дек;ли диалли?

                ***






КАЛАБИ Х;У УХУЛИ
            
Къарширикири х;у дила игъбарлис,
Чинар руибсири гьанна бикайчи?
Ну ухънах;ейусра х;у чериадли,
Ну вашуси гьуйчи дурарулхъадли.

Мурадли рааби дила ах;ерси,
Кавласра ну х;ечи азир дус х;ерли.
Мурт-биалра х;ела ванаси х;ерли
Ванадиру чарх-бек; дила ах;ерли.

Х;ечил дарх дургисра талих;ла бурх;ни
Х;ечил дарх дурк;исра разили дусми.
Далай иргъх;ергъули аркьути г;ямру
Дерк;илира вик;ес вирх;ейрар чилра.

Ванзала къакъличиб къугъал вавари,
Ранг дарсх;едиубли даим калаби!
Якьутла шалари дила урк;илар,
Мурталра шалали набчил калаби!

                ***
 





НУ ДИГАЙЛА ЯСИРРА

Урхьугъунти дигай кьадардиубли
Байрамливан урк;и саб шадбарили,
Раши, рурси, нуша къаршидикили
Закирти арцанти дирех;е х;яйран.

Берх;игъуна х;ерли х;ела х;улбала
Ца бикьур урк;ила гьарил г;ямзилаб,
Дисахъули х;улби биц;ул дях;иван
Вари ну майраба дигайла мях;рум.

Дурхъал гьайкар сарри набчи раршибси,
Дурхъал аят саби х;уни буруси.
Х;едцун сайра, рурси, дезаик;уси
Х;ечила ц;ум сари – нуни буруси.

Х;у рагьайчи чарх авадан майданри –
Мут;иг;вак;ахъира х;ела дигайли.
Гьанна х;ечи нуни умутбихьилра –
К;ант;ира вараба карц;айла ц;али.

                ***






            ДАРГАНТАС

Ц;уба кагъарлизи хилт;кабарили
Х;ябкубван буч;ахъес белк;ишав балга?
Арали калахъес деза барили
Ах;ерти даргантас белч;ишав далай?

Ардукьяб шишимти савли дирихьван,
Шалг;ердухъаб анц;кьи гьалакси дяг;ван.
Разили калаба бяхъиб жикьиван
Г;ямру дерк;абая ахIерли нурван.

Зубартиван пархли даим ухена,
Дубриб кьарла т;изван хъярхъли духъена,
Кьар ургар вавниван жагадик;ена,
Узбиван цадалги х;ерра дирена.

Мабааб х;ушачи вайдешла хабар,
Мабааб х;ушачи х;ярх;яра душма.
Биалли г;ях;лацун биаб хабарра,
Башалли г;ях;лицун башаб шадира.

                ***






КЬУТ;КЬУТИ ДИГАЙ
            
Сен ак;ахъубсирав дурхъаси аллагь,
Се багьандан сабив набчибси балагь?
Кьут;кьути дигайли рарили г;язаб,
Аркьулигу г;ямру биса-симкьлизир.

Берх;илиур шинван диги реръили,
Амма дигх;едиги дигай агарли.
Х;еблизиб дях;иван диги рац;или,
Амма дигх;едиги мякьлав агарли.

Дурхъал аллагьлизи ну хьаррик;улра
Дила талих;ла пай чис бедирира?
Дурашан абала жагаси дурх;я
Набчивра г;яг;ниси чи левсирира?

Х;****ц;ахъес или гьанк; х;ела абас
Шаладикайчи ну т;ашли руира,
Х;яб шаладиахъес х;ела дудешлис
Дугели шямличил х;ябла рашира.








Х;ела юртлис марли лагъли руира,
Ца аллагьлагъуна х;урмат бирира.
Буг;ярх;ели пичлар ц;аван ухира,
Къукъу-лямц;лис даим гьаларилзира.

Дигахъира гьачам х;ези хьарбаэс
Рузби х;ела набчи сен къаршитирил.
Иш наб кьяйда саби чис г;язизтирив,
Сен набчиб итцада гьими лебсирив?

Дигахъира г;урра х;ези хьарбаэс
Узи х;ела итцад сен къаршисирил,
Гьарбизагар дигай гьанх;едикибси,
Нушала дигайлис кумекх;ейубси.

                ***













БИШУН, БИШУН ЗУБАРИ

Х;еръира заклизи бек; ахъбуцили
Чебиисра или дила зубари,
Хумарли дик;аргу набзи дирихьми:
«– Бахъх;и биублигу биши зубари!».

Дуц;-дуц;ли рашулра ну кьакьализи
Гьунириус или г;ебшнила заблис,
Дец;лизир гъайдухъун набзи гъагулти:
«– Кадерхур заб-марка, дегъубли зубри!».

Г;урра чарриубли ира бацлизи:
«– Гушли руусрагу, чинаба берх;и?»
«– Х;ела х;улби дургар шявли дуцили,
Арбякьунгу берх;и, г;елабикили!»

Бишун, бишун, бишун зубари дила,
Илкьяйда аркьутив г;ямру заяли?
Х;у агарил дунъя наб се бируси?
Иганайла х;улбас баргишал шала?

                ***






           НЕШЛИС

Дубуртала ургаб башуси х;ерк;ла
Вихличи мешули саб нешла т;ама.
Закибси берх;ила ванал нурличи
Мешули сабигу, неш, х;ерра х;ела.

Х;ябра жагаси леб х;ед бихьибси у,
Ях; лебси адамли маслис барсх;ейу.
Арали ратаби, дахъдааб г;ямру
Гьар даим бихисра нуни х;ед амру.

Ахъ дубриб бак;ибси жанайла вава
Мешули саби неш х;ела дях;личи,
Х;ебаргира нуни иш дунъяличиб
Цугбуцеси селра нешла някъбачил.

Ванаси дяг;личи мешули сари
Гьуйчирад кайц;ути неш х;ела гунзри,
Малх;ямти х;улбала неш х;ела х;ерли
Паргъатбиру дунъя зигарбик;уси.

                ***






Т;АШРИЗИГУ, Х;ЕРЪА
            
Аркьули риадли, азбар ахъили,
Т;ашризигу аргъа, дила т;амала.
Х;у чина раадра бикьид далайла –
Далайлизиб девра бирар х;ечила.

Аркьули риадли, гьуни буцили,
Т;ашризигу х;еръа, х;улбази дила.
Ванзала удирад рашан риадра
Рургури дигайли диг;янрикадра.

Аркьули риадли, шира батурли,
Т;ашризигу х;еръа, ца шурряхъили.
Шала биши дунъя ц;ябкабиалра
Рургури зубразир диг;янрикадра.

Армякьяд т;ашризи, сабурбарили,
Х;ела пикри бура аргъахъес набзи,
Рахли аррукьядли хумардеш ирт;у
Гьачамлис разити марти урк;бази.

                ***






АРАДЕШ!

Ассаламу г;ялайкум
Узби-рузби, жагьилти!
Дерк;абая х;ушани
Г;ямру х;екьли х;ялалти!
Ваг;ялайкум ассалам
Дагъистанланти дила,
Г;ямрулизиб мабак;аб
Дард урк;бази х;ушала!

Арадеш, жан арадеш –
Арадеш ва даршудеш!
Дила бигул шантала
Гьар хъули бак;аб шаддеш.

Урхьулизибси рамчван
Хъярхъли ардукьяб анц;кьи,
Дяг;ли касиб хясаван
Гьарахъдикаб шишимти.
Х;янмадиабгу чурми
Х;ушала нешанала,
Х;ярх;уба мяхъяб урк;би
Г;язиз дудешунала.





Г;ях;личи кадирули
Дерк;аба шадти г;ямру,
Юрт-алав гъаммабиаб
Вай кьасла цалра амру.
Дубурланти, дарганти,
Х;улк;еная жагьилти
Диабну лерил г;ямру
Дард, пикруми агарти.

                ***



















РУСЕН ГЬАННА ПАРГЪАТЛИ
                БиштIахIели цIуръабиубтас

Камти г;ямруличир ну цунратурли,
Неш, аррякьунри х;у гьарахъси гьуйчи.
Г;ур берх;иличибад някъ чедиберк;ес,
Агара ца инсан урк;ец;ибарес.

Ва, аба, ах;ерси, чина рикилри,
Анц;букьи саб дунъя наб х;у агарси?
Ва, аба, ах;ерси, рургуд гьарахъли,
Гьанна русес рируд гьанк;ли паргъатси…

Х;у агар дугурби дашар кьут;кьули,
Калун х;ечи диги бек;лил х;ехъили.
Чум-чумра ц;уръати, бургар нугъунти –
Неш гьанрикахъили ц;умкабик;ути.

Ну малайк риасри зубра рархьибси
Шаладеш бурхьира нешла ц;яб х;яри.
Бац-алавти урми ила кайхьили,
Ванадеш бурхьира бярг;ибси х;яри.

                ***


 



НУ Х;ЕД ДАЛАЙРИК;УЛРА

Жанай вавнас маркаван
Сайри х;у наб х;яжатси,
Барх;ехъ бацла шалаван
Набри шалаик;уси.

Чум-чумра деза дарра
Иганай урк;илавли,
Чуйнара далайира
Сунна х;улбачи карц;ли.

Х;ечи дихьиб дигайли
Талих;ла рег; рарилра,
Х;ечи духъун карц;айли
Мех;ур булан рарилра.

               ***











АХЪЛИБ АРЦУРИЛ АРЦАН

Ахълиб арцурил арцан,
Х;у набчи лех;ахъигу,
Лерил дила шишимти
Х;ечил дарх ардухагу.

Ардухагу, ардуха,
Ардуха дила анц;кьи.
Ардухагу, ардуха
Лерил дила шишимти.

Дуц; башуси тяй урчи,
Урк;ец;ибара набчи,
Лебли биалли ахъри
Диха талих;ла бурх;ни.

Ц;уб мукьара диркьанир
Хъямдируси хьанц;ил бец;,
Хъям-хъямбара, арбуха
Урк;илабси дила дец;.

               ***





ТАЛИХ;ЛА ПАЙ

Дурашан нешла рурси,
Х;у лернилис баркалла.
Х;у къарших;ерикадри
Дигайла х;ял х;елира.
Ну миц;ирли левалли
Вирусра х;ечи карц;ли,
Х;ела х;улбазивадли
Ужусра ну шарабли.

Баркалла чев аллагьлис
Х;у набзи рагьахънилис,
Цакамси биаллира
Дигайла пай барнилис.

Гьарахъли ах;и лерли
Валтулрав ну х;яйранни,
Гьуйчир къарширикадли
Аркьяду гъайх;еили?









Ну миц;ирли левалли
Дурк;ис г;ямру х;у гьанни,
Дугели муэртазив
Вашусра ну шадлихъли.

Нуша к;елра дек;арли
Дерк;ах;еллира г;ямру,
Багьи дила ах;ерси,
Бихисра х;едцун амру.
Кьут;кьути диаллира
Нуни дурк;ути г;ямру,
Х;ечи бирисра рурси
Гьар даим нуни пахру.

               ***














Г;ЯЙИБЛА РЕГ; Х;У САРРИ

Диг;яна мадиридгу
Х;ела урк;илар дигай.
Набчил х;у муэртазир
Рик;улири даим гъай.

Диг;янни дих;ибтала
Дигай дак;ух;едирар,
Набчи г;яшикьриънила
Даласра нуни хабар.

Биши саб рурси гьанна
Дила х;улбала шала,
Х;едагьуррину х;уни
Мурад дила урк;ила.

Тилади марик;удгу
Гьанна бахъ кьанни саби,
Дуг;ла диг;яндарили
Дих;ири х;уни карц;и.








Гьанна маслиг;ятрии –
Марисуд муэртазир.
Ну г;яярли х;ешусра
Х;ечивях; дугурбазив.

Марик;удра гьанна гъай –
Кадерхахъурли карц;ай.
Х;уни дурибти дугьби
Х;едик;ар гьанна наб зай.

ГIяйибта мариркьудра
Вари рурси хIу набчи,
Гьанна агара дигай
УркIилизир ил хIечи.

Саррив, саррив, марли, хIу чинар саррив?
Риадлира чинар лайдакIа анцIкьи.
Агара гIур дила хIези дурести –
ГIяйибла регI сарри, ца хIуцун сарри.

               ***








ДИГАЙЛА Ц;АКЬ

Урши: Дигулра т;ама аргъес –
Х;ерирулрив ца гъайэс?
Гьуни дубла шурличи
Кайрусра х;у чераэс.

Рурси: Гъайлизиб лебу г;ях;деш
Аркьух;ели жагьилдеш?
Калунра х;едарили
Дила урк;и х;ед пешкеш.

К;елра:Лех;ризигу, лех;ризи
Х;у набчи, х;у набчи.
Х;ерризигу, х;ерризи
Х;улбази, х;улбази.

Урши: Дихьили абдал дигай
Нуни х;у мех;уррарри.
Черрерхи набчирадли
Дила унрашан рурси.








Рурси: Ну кьалли черрерхиша
Чердерхесара х;улби?
Чердерхаллира х;улби
Чердерхесара урк;и?

Урши: Ишди ц;акьти дигайла
Урк;илизир сар мардеш.
Г;яйибта мариркьудра
Дариб урх;ли ламартдеш.

Рурси: Х;ела дигайла хабар
Мадурид урши набзи –
Х;егибсири ихтияр
Х;ела бег;тани х;ези.

               ***













СИРХ;ЯЛА ДУБУРТИ
               
Шиниш кьарла майдунти
Лер кьалли дахъ жагати:
Дуцрум вавнадирхъути,
Яни сар х;яндирути.

Ва, Сирх;яла дубурти,
Ват;ан дила бишт;аси.
Ну ак;убси дила ши –
Дила Кьярбач;имахьи.

Дунъяличи адамти
Саб г;ях;ладли бак;ибти,
Кавлан дунъя лебалли
Сирх;яла ахъ дубурти.

Ламусра ях;ра ц;акьти,
Урк;бачил сахаватти,
Калаба ара-сагъли
Дила пергер сирх;янти.

               ***






ШАЛА ДИЛА Х;УЛБАЛА
             
Заклизив х;у бацла сайри наб шала,
Диркьанив дигайла сайри х;у вава,
Ванзаличив сайри х;у дях;ц;и дила,
Х;ела урк;илицун мар дигай дала.

Шяв х;улби шаладара,
Мурад дила урк;ила.
Хумар урк;и шаддара
Шала дила х;улбала.

Къаршидикес х;уни барири вяг;да,
Къянала урбухъун ил гъайра х;ела.
Дуклуми кадикиб ну арцх;ерцурра,
Буун гьар даимлис пахру урк;ила.

Г;ямрулизив гьачам къаршиикили,
Х;у дила игъбарлис гьалаизурри,
Дячунти дуклуми ахъх;едуцили,
Ишкьяйда х;яйранни х;уни ратурри.

                ***






Х;У НАБЧИ ЧАРУЛХЪАД

Урк;ец;и ва рях;му дарагу набчи,
Х;****улрив сецад карц;лирал х;ечи?!
Диалли итх;ели дурибти дархьти
Чарухъен, ах;ерси, х;ерлира х;ечи.

Чинаври ц;удар х;улбар
Дила г;ямрула юлдаш,
Чинаври дила жайран,
Дила мурад ва дарман?!

Авадан дунъяли гили сар цундеш,
Агара гьаларван х;ечил юлдашдеш,
Х;уни сар наб хибти кахти пашмандеш,
Даргагу, даргагу камти разидеш.

Х;у набчи чарулхъад кьанни я жявли –
Бурагу жагьдешла ахир лебара?
Чарх бухънабаалра, урк;и – х;ебиур,
Х;у вак;адли дила цундеш детихъур.

               ***






                УЗИС
                ХIяжимурад ИсмягIиловла узис

Зигармайк;уд, узи, дец; гьарахъбара,
Ах;енну багьана х;ед урх;ла някъла,
Кьадар саб бак;ибси дурхъал Аллагьла,
Леббиэсгу рахли ца игъбар х;ела,
Камх;ебирар г;ях;деш бухъна дунъяла.
Х;ерагу, нешла дях; хумардиубли,
Х;ерагу, чурмира х;янкадиубли,
Х;ерагу, карилаб кьац;ван рерц;или,
Г;язиз неш шишимта сари риц;или.
Х;еризес х;улбази ну урузк;улра,
Кумекиэс, узи, ахъри агара.
Урк;и-урк;илабад балга бирулра:
Дурхъаси жан аллагь, х;еруди бара
Къиянти агарли берцуди барга.
Г;ямруличи иштях; бетмахъаб х;ела,
К;ант;имайруд, узи, вари ях;бара,
Г;ях;дешуни дахъал лер иш дунъяла –
Цабарх;и пархбулхъан анкъи х;елара,
Кьяшмачи т;ашилзад – балас сеннира.

                ***





ЦУНДЕШЛА ДАЛАЙ

Къарширикира гьачам
Дурашан уршиличил,
Илала х;улбала х;ер
Гьабизур зубариван.
Андайлар шараб х;улби
Илини тамай держиб,
Михъирлабси урк;ила
Умхьура сунесдариб.
Арцанван пархрик;ули
Сарри итх;ели нура,
Дигай ламартдирнила
Аги бек;лил пикрира.

Ну цунни урратурли
Веткахъири итх;ели,
Цундешли к;ап;руцили
Калунра г;урра цайли.
Веткахъири наб анц;кьи
Букьурлисван датурли,
Х;ела г;ямрула гьуни
Урх;личил бархбуцили.






Бисала чях;-забаур
Х;улбазибси разидеш,
Дирихь кьяйда чебихьун
Чарх-бирк;айчи пашмандеш.
Шишимта бухънабариб
Дигай дихьибси чархра,
Карц;ай агар х;улбазиб
Бетахъиб убла пархра.

Ишцад ну х;ясратриэс
Сайрира х;у мургьила?
Ишцад шишимрухъахъес
Сайрив балагь Аллагьла?
Дурк;исра нуни г;ямру
Набчил вархли х;ейадра,
Бихисра х;едцун амру
Дерк;асра чинар г;ямру.

               ***










НЕШЛИЧИЛА Ц;УМЪАЛА
                ХIява Кьурбановала бегIтас

Урк;ецила пай дила
Сен кебасирив х;уни?
Урк;ец;ила садакьа
Бариб урх;ла адамли.

Миц;ирли ил х;у левли
Дарира нуша ц;уръа,
Гьанна нешла урк;илаб
Гьар барх;и саби муръа.

Нешла х;улбазир биса
Чех;едаирив х;уни?
Аллагь багьандан ибти
Зяйх;едухъуну дугьби?

Дугели гьанк;агарли,
Х;ерейс мугьлатагарли,
Халадаахъирагу –
Х;уни лайдак;иб дурх;ни.








Дудеш аллири урх;ли
Кьяшмазиб руржербулхъи,
Дилара виаллири
Или даим гьанбирки.

Агарагу г;яг;нидеш
Г;ур ил х;ечи нушала,
Нушаб жанра г;ямрура
Адикьурси сай дудеш!

Даркьахъибси дудешли
Лайдак;ибх;ели нуша –
Ил дудеш дак;уиуб
Ца аллагьла игъбарли!

               ***












АВЪИБИЛ АВГУСТ

Янила буг;ярси аргъ дигахъисра,
Г;ебшнила забличи х;ерли рирусра.
Х;еблизир дак;ибти жанайла вавни
Хала барили х;ед пешкешдирисра.

Х;у левси ургуба ц;удар-ц;ябли саб,
Х;у левси шилизиб талих; буи саб,
Дуц;румла ц;уэри урк;илизиб саб,
Авъибил августла шишимала саб...

Ардякьун заяли г;ямрула бурх;ни,
Диг;унх;ели дила дигай кьисматли:
Х;улбазир бисара дашули сари,
Михъирлаб урк;ира руржули саби.

Ахъли гъайэс дила ахъри агара,
Х;ед диргала бурес ну х;ерумсусра:
Иганайла нешли х;у гьирварили
Саби бик;улигу ну рагьахъурси…








Сен дила гьуйчив х;у къаршиикири?
Тиладила дугьби сен ах;ергъири?
Дила иганайла х;ер шявбарири,
Дила урк;и х;уни ч;ябардарири.

Шишимайзив нуван калаби х;ура,
Анц;кьили дилаван берц;аб урк;ира,
Шявдиаб дилаван х;ела х;улбира,
Ц;ударли керхаби ц;ябил х;ярира.

                ***


















АНЦ;БУКЬИ АХ;ЕНУ Х;ЕД

«– Анц;букьи ах;ену х;ед
Наб г;еларад дуц;рик;ес,
Набзи дуг;ла гъайрик;ес, –
Вик;ади х;у цагьачам, –
Агарав х;ела пикри
Иш ну паргъатли ватес»

Х;ябилра анц;дукьи лер
Наб г;ямру х;у агарти,
Х;ябилра анц;дукьи лер
Дугурби гьанк; агарти.

«– Г;ямрулис черуркъибси
Саррив балагь аллагьла, –
Вик;ади х;у цагьачам, –
Умхьурив жагьаннабла,
Мех;ур сек;ал рарилрив
Шишимтани дигайла?»










«– Ухънадеш дак;ибх;ели
Селис г;яг;нитив дигай, –
Вик;ади х;у цагьачам, –
Се дирутив х;ед карц;ай,
Шиличирад шиличи
Марашудра ну чеэс».

Х;ела дигайра х;ура
Уэн гьанна гьарахъли,
Х;ечил дарх х;едарасра
Дирисра нуни хъали,
Закиб арцур арцанван
Ватурли х;у азадли.

Ну агарли дарибти
ХIела хъа хъалчра букIаб!
Ну рархагар гIямрула
Тамай тIягIямра битIаб!

            ***





            


ГЬАРАХЪЛИ САР РИГАНАЙ

Ардякьунгу бурх;ни шала агарли,
Ардякьунгу жагьдеш дила кьут;кьули,
Риганайла х;ерра х;яйранбарили
Михъирлизиб бишт;ал урк;и бисули.

Гьарахъли сари дила риганай,
Чарх буцили саби дигайла изай,
Чинаррив, чинаррив х;у дила шалай,
Дак;урии гьачам, дила риганай.

Ардякьунгу дусми хабарагарли,
Заяли дерк;ира г;ямрула бурх;ни,
Сабурагардиуб чархла бирк;анти,
Х;яйрандиубли сар андайлар х;улби.

Х;ела гъайла аргъес дигулра рурси,
Савли маркаличил дура гьаррак;и.
Х;у чераадли хамбирар урк;и,
Сен илцад хумарли сарри ах;ерси.

                ***






РУЭН ИЛКЬЯЙДА ХАМЛИ

Дила дигайлис жаваб
Х;елугаду марлира,
Х;у набчил агарх;ели
Ц;ябли сар наб бурх;нира.
Х;ебиалли илкьяйда
Руэн рурси язихъли –
Х;у агарх;ели ц;ябси
Мер ухахъу чирагъли…

Г;инзи рахли рак;адли
Шинни биц;ес къянари,
Михъирлаб урк;илизи
Дуц;ар ц;а улкахъулри.
Карц;айличила х;ечи
Ца-к;ел дев дурис или
Х;ечивях; ласухъасли,
Х;у пях;ли ретихъулри.










Руэн илкьяйда хамли
Давлачевси вак;айчи,
Рахли черик;рашадли
Кавлад цалра агарли.
Ах;ергъибсирив х;уни:
Сукъурли бирусигу,
Черик;либашул х;ули
Хат;абиркуси сабгу.

               ***



















НЕШЛА Х;ЕР

Нешла х;ерлизи лебил
Х;ебирис мас дунъяла,
Х;ебирис х;ебигеси
Виаслира вег; масла.

Нешлагъунти дигира
Г;ур чилалра х;едирар,
Чис къияндикаллира
Х;ерла маслиг;ят бирар.

Неш рургъули риалра
Гъай нушаб мурити сар,
Нешанала г;язиздеш
Лерну нушала жайзир.

Дурх;ни халабаахъес
Нешли ихъуси къиян,
Мас-хазналис черахъес
Бек;лил вируси ах;ен.

             ***






Х;У АГАРЛИ НУ ЧИНА

Урши: Х;екьли жагал х;улбани
Даршна х;яйранварили,
Аррукьес кьасбарилрив
Цайли г;елав ватурли?

Рурси: Мургьила гъайк;арили
Х;уни х;ясратрарира,
Х;у ватурли аррукьес
Дила пикри агара.

 Барх: Х;у агарли ну чина,
Ну агарли х;у чина?
Дила х;улбала шала
Зайбухъахъен далайла.
Бег;тала къадагъали
Нуша урухх;ейрура,
Дигай дихьиб урк;бани
Нуша жагадирура.









Урши: Ванабара, ах;ерси,
Анкъи дила бярг;ибси.
Ватурли аррукьядли
Вирусрану язихъли.

Рурси: Х;елтари х;у язихъли
Лералли ну миц;ирли,
Х;ечила пикририк;ус
Риаслира гьарахъли.

             ***


















ЛЕВРА НУ ШИШИМТАЗИВ

Ардякьун жагьти г;ямру
Набчи талих; х;ехили,
Х;униалра шишимти
Х;елаван пикридара.

Дерк;ира нуни г;ямру
Ил х;у агарли цунни,
Иш дунъя барсх;ебариб
Дила дигайла ц;умли.

Дубрир деръуб вавниван
Калунра г;язабтазив,
Шахли дигубти кьарван
Сайра ну шишимтазив.

Ардякьун жагьти г;ямру
ХIечил гIямру хIегили – 
Набчиб талих; х;ебуар
Бигьаллира гьаяли.

             ***






ЖАГЬИЛТАС ДЕЗА

Лип;и биши хъулри ц;ябти замунти,
Анк;и биши ихъла бярг;иб манзилти.
Гьалабла адамта дариб ях;яни,
Ях;буцес бирару гьаннала жагьта?

Савли шалаличил аршила баши,
Гьариллис х;ебирки кьац; кани белкъес,
Мухрадли гечдири мура-кьар хъули,
Ах;енрину манзил машинти дашул.

Гьарил хъулиб гьанна саби ванадеш,
Гьар мерлаб чирагъла саби шаладеш,
Гъайли бурес х;ейрар дунъяла г;ях;деш,
Мях;камкабарая, жагьти, жагадеш!

Х;ерая жагьилти, х;ерая жагьти,
Сецадла жагасил алавси дунъя!
Авадан авлахъла вавниван х;уша
Калаба разили, жагали, жагьли.

                ***






Ц;ИКУРТАС

Нушала ц;икуртала
Дигайла буц;ардешли,
Дях;ила авлахъ булан
Челябкьяхъя вавнани.

Х;ераягу, х;ерая,
Вавни лякьирдик;ули,
Карц;айли диц;иб урк;би
Г;яшли шивк;ивдик;ули.

Миц;ир вавнала кьалтин
Кьяшмау убушая,
Жагьилти цадиубли
Хъярхъти делхъ чедушая.

Мява гьарзабарая,
Саб ярга ц;икуртала,
Далайая, х;яйтая
Х;урматлис жагьилтала.








Гьалмагъли гьарруцили
Ц;икури леркули сар,
Х;унт;ен дарайла вавни
Кьяшмау каркули сар.

Ц;икурила дях;лизиб
Саби берх;и ухули,
Гьалмагъла чарх-бек;лизиб
Бац саб шалабик;ули.

Дерхъаб дик;ена ахъли,
Чархараби дурули,
К;ел уршира рурсира
Ак;аб или дулгули.

             ***













БАЙРАМ САБИ УРК;ИЛАБ

Гьарх;едизурти дигай,
Хумардиубти карц;ай,
Диъмадиаб чилалра
Михъирлаб урк;и лебай.

Заклизирти зубарти
Набчи дугьадизалра,
Дигайли биц;иб урк;и
Илдас гьаргх;ебирисра.

Байрам саби урк;илаб
Ну х;ечи карц;риубла,
Шаддеш саби х;улбазиб
Х;ечи г;яшикьриубла.

Х;у дунъяличив левли
Ц;умх;ебик;ар урк;ира,
Набчил варх х;ейадлира
Дисх;едисур х;улбира.

             ***






Х;У ДИЛА Г;ЯМРУ САРРИ

Риадлира гьарахълир,
Риадлира гьанк;лизир,
Багьи, рурси, умутли
Дилари муэртазир.

Закир зубари сарри
Гьар даим наб ухуси,
Заклизир берх;и сарри
Наб ванадеш лугуси.

Муриси гьанк; батурли
Арилзулри дугели,
Набчила пикрумазир
Рулгулри зубартази.

Бай дуц;румла ц;ализир
Дила ц;уэри сарри,
Набцун тях;урик;уси
Х;ерели дях;ц;и сарри.
             ***







МАСХАРА

Дигай дихьилра или,
Хъа гьалавад вашулри.
Нуни гъайирис или
Вахъх;и х;у хьулик;улри.

Илдигъунти дигайла
Х;****ас нуни багьа,
Х;елагъунти карц;айла
Агара урши пайда.

Хъайчикайрусра или
Х;у набзи жиик;улри,
Хъалч агарси хъалили
Ванах;ейругу анкъи.

Хъа г;ямзилар – ц;икури,
Х;ябкьяйличир – риганай!
ХIу гIязабхIеркIулирив
Агарли хIела дигай?!

             ***






САРИ НЕШ ЗУБАРГЪУНА

Саригу неш берх;ила
Абалкунси нургъуна,
Саригу неш бацгъуна,
Амъурси гьавагъуна.

Илиничир жагали
Г;ях;ялдеш чили диру?
Мурити гъай мух;лила
Чили дурес вирару?

Сари неш зубаргъуна,
Ухуси чирагъгъуна,
Урехи бирх;ебирар
Неш лерх;ели ц;ябдешла.

Неш агарсила урк;и
Балас, даим ц;умбик;ар,
Нешла малх;ямдешличи
Урк;и даим гьуц;бик;ар.

             ***






                МАРИСУД

Анц;дукьайс дихьибтив нушани дигай?
Шишимайс даргибтив к;илилра карц;ай?
Аллагьли талих;ла х;ебарили пай,
Букьуртасван батур далайлизиб зай.

Марисуд, марисуд ну урк;илавли,
Набра ах;ен, рурси, илцад гьамадли.
Кавладра, кавладра х;у наб ах;ерли
Дашаллира дусми х;улаван герли.

Заклизир зубарти сари бикьруми –
Х;у сарри, х;у сарри дармайс г;яг;ниси.
Х;ела х;улба ах;и сагъх;ебирахъу
Дигайли бигубси урк;и г;язизси.

                ***











СЕВАН Х;ЕРРИИШАВ?

Ца аллагь багьандан или, рик;ули,
Чуйнара барира х;ези тилади.
Чех;едаири гьеч х;улбазир нургъби
Урк;ец;и х;едухъун итх;ели набчи.

Дусмадли ил х;ези гъайх;ерик;ули,
Севан х;еррииша х;у варх агарли?
Агара, агара г;ур дила ахъри
Михъирлизиб дила гьигь саби хъип;ли.

Лагъли ририра х;ед гьар-гьарил барх;и,
Урк;ец;и барадри ахирра набчи.
Рашули лукахъис х;у вашул гьуни,
Дях;ц;илра чебиис ах;ерси нуни.

Унра шилизив х;у левли миц;ирли
Ралтулирав, урши, ишцад кьакьали?
Дусмадли ил х;ечи х;ерх;ерик;ули,
Севан х;еррииша х;у варх агарли?

                ***






     НЕШЛИС

Нешлагъунти шалати
Дях; чилалра х;едирар,
Илалаван дурх;начи
Урк;и чилалра х;ейзур.

Ах;ерси, неш, ах;ерси,
Х;ед саб далай буч;уси.
Г;язизси, неш, г;язизси
Х;ед саб савгъатбируси.

Дирхалачевли вирар
Урк;и бурес нешлизи,
Къиян бак;иб мерличив,
Х;ерли, улгес илизи.

Арали ратаби х;у
Лералли дунъяличир,
Х;ед улгусра даим ну
Буч;уси далайлизив.

               ***






НУШАЛА ДАЛАЙ

Рурси: Гьаргала дурарухъи мурталра савли
Х;еррик;ус х;ясратли х;ела юртличи.
Закир зубартачи г;яшикьриубли
Хъумуртисра нуни гьуни ил х;ечи.

Урши: Вари, черрулк;адну руэн мях;камли,
Дугели гьанк;лизир русен мурили.
Савли маркаличил, дила ах;ерси,
Саламти дурхьисра – х;у руэн х;ерли.

Рурси: Дурхъаси аллагьли ихтияр галри
Урк;ец;и барили, къуллукъ бираси,
Дурули дигайла хабурти х;ези
Х;ела урк;илизиб наб мер бираси.

Урши: Дурхъаси аллагьли ихтияр галри,
Савли шалаличил шадив вашаси.
Дурили ил х;ези карц;айла дугьби,
Х;ела къугъал х;улби набцун дираси.

К;елра:Шилизи мекъличи дурадулхъех;е,
Шилизир жагьилтас далайдик;ех;е.
Далайла жагати дугьби дурили,
Лебил шила шанти х;яйранбирех;е.

                ***

СЕН ИЛЦАД УКТЕМСИРИ?

Набчи дигай дихьили
Рашулири хъа гьала.
«– Гъариб мискин-пякьир сай», –
Рик;улири х;у г;елар.

Мискинни виаслира
Г;еррурцури дигайли,
Пякьирли виаслира
К;ап;рурцури карц;айли.

Х;ед дигулрив давлалис
Марти дигай дарсдарес?
Дигайли диц;иб урк;и
Дигх;ейгулрив гьаргдарес?

Х;яйрандиру дубурти
Х;ела-дила дигайли,
Се илцад уктемсири
Давлачерсира или?!

           ***






ЧЕРИК;ЛА

Х;ела мурил мух;лили
Набзи гъайх;еадлири,
Дила дурк;ул г;ямрула
Гьеч т;яг;ям бирх;ебири.

Дунъяличир черик;ла
Саррира х;у рик;ибси?
Х;ечибра жагаси жан
Чинабалра агарсив?

Диг;янах;ебарили
Х;ела урк;и гьаргбара,
Х;ела-дила дигайла
Хабарра сагабара.

Чинабалра х;****ас
Х;ечибра къугъал вава,
Дила чархлис х;у сарри
Урхьула тях;ул гьава.

                ***






ХЪУМХIЕРТУРИ НУШАНИ
                Рузи ПатIимат гьанриркахъули

Лерси сари гьарилла
ВегI варкьибси гIязиз неш –
ВегIлис савгъатбарибси
Иш дунъяла шаладеш…
Русен, рузи ПатIимат,
Паргъатли гIянжилизир,
ХъумхIертури нушани
Лерилра гIямрулизир.
Гьалакли вирар гьарил
Нешла дяхIла хIеризес –
ХIебиркур, рузи, гьанна
ГIур дурхIнас хIу чераэс.
Бахъ жявли цIуръабиуб
ХIела хIебгъунти дурхIни,
ШалахIедикIар илдас
Урван гIямрула бурхIни…
Амма биху уркIбазиб
ХIела шаласи сипат –
ГIямрулизиб кьиблама
Саб илдас хIела сурат.

                ***




Х;У ДИЛА САЙРИ

Дила юртлизир къапу
Дирар даим абхьили,
Дила чархлизиб урк;и
Ца х;едцун бирар гьаргли.

Х;ела дигайла мина
Умц;ес дила ц;акь агу,
Дила х;улбала шала
Х;едцун бихисра амру.

Улкьайла гьаррак;или
Гьар даим жирик;улра,
Мурт-биаллира набчи
Чарулхъни балулира.

Унзализи кьут;личил
Лявкьниличи рирхулра,
Дигайли талих;личи
Аркниличи рирхулра.

                ***






Х;УЛБАЛА Х;ЕР

Ну х;ечи х;ясратиъни
Х;ебагьахъес дигули,
Х;ези дурес дигути
Датурра х;едурили.

Царх;ил нуни рарира
Дила дигайла пайла.
Чуйнара дисидииб
Х;ела г;яшикьти х;улби.

Мух;лили х;едурасра
Х;ези дигайла хабар,
Аргъири х;уни дила
Хумарси х;улбала х;ер.

Урк;и х;ебураслира
Дигай диг;янх;едиуб,
Амма х;ясратси урк;и
Мурадличи х;ебаиб.

                ***






СУМИЯМАХЬИ

Гьарахъли арукьясра,
Х;янчилизи вархасра,
Ну ак;убси дила ши
Ну х;ечи чарулхъасра.

Ахъес х;ейрусра диги,
Х;ечи, Сумиямахьи,
Азир дус дерк;аслира
Х;у-алав дубуртазир.

Х;у-алавси диркь авлахъ
Янира ц;убх;ебирар,
Чум барх;и къунзик;асра
Илар кьяшми х;едумсар.

Чуйна диг;яникасра
Иникълав х;ела ц;ябси,
Цайналра дак;ух;ерра
Умц;ули хьалли бег;ти.

                ***






УНРАШАН РУРСИ

Х;еблизир марка сарри
Набцун к;ант;аррик;уси,
Заклизир зурх;яб сарри
Ранганачил ухуси.

Дила унрашан рурси,
Дила г;ямалагарси,
Шин дашул урунж сарри
Милиги ихъахъуси.

Г;ебшнила къукъу сарри
Набзицун жирик;уси,
Къукъуличил лямц; сарри
Набцун лишанрик;уси.

Дубуртазир вавари
Гьава умубируси,
Диркьаличир кьар сарри
Дунъя жагабируси.

                ***






ЗАЙБУХЪАХЪЕНГУ Т;АМА

Гьарахъливад чеасли
Диг;янали рубшулри,
Рахли къарших;ейкасли
Шишимтази ихъулри.

Зайбухъахъенгу т;ама –
Х;уни набзи гъайили,
Х;ела дугьбала зайла
Г;ялам халкьли аргъесли.

Абхьагу х;ела урк;и,
Ва дила къуймур рурси,
Дура дигайла дугьби
Сайрану х;ечи х;ерли.

Х;у аманатрарибси
Рургуд х;ела бег;тани,
Кьадарлизи релк;унси
Рургуд дурхъал аллагьли.

                ***






АГЬ, ЖАГЬИЛТИ, ЖАГЬИЛТИ

Чум далай делч;аслира
Разидешлис дуч;асра,
Чуйна чизи гъайасра
Шаддешлис гъайирисра.

Агь, жагьилти, жагьилти,
Дунъя жагабиранти,
Жагаси дунъяличи
Разидешра биханти.

Гьардизаб х;ушазирад
Гьар-гьарилла дигайра,
Талих;черти, г;еркъати
Диаб х;ушаб г;ямрура.

Авадан дунъяличир
Х;ердирули лералли,
Калаб х;ушала урк;би
Гьаннаван карц;ли, жагьли.

                ***






ДУРАШАН

Дурашан нешла рурси
Сен илцад жагасири,
Ну ишцад язихъварес
Х;езиб ихтияр лебрив?

Дугели кайхьунх;ели
Муэртазир х;у сарри,
Заклизир дирихьмачил
Шадив вашусра х;ечи.

Дурашан нешла рурси
Марисудра мурталра,
Ну урк;ила уцили
Мадуч;ад даим лайла.

Дурашан нешла рурси
Х;ела х;ерла жагадеш,
Нуша дек;ардикахъес
Чила сабрив разидеш?

                ***






Х;ЕД МАЛАЙК РЕТАРУС

Х;у чина викадлира
Ну х;ечил рарх рашусра,
Х;у агарси мерличир
Х;ерриэс х;ерирусра.

Вай-вай дарман, вай аман,
Х;ерли сарра гьар заман.
Урк;илис вай биалли
Сайри, сайри наб дарман.

Зубрала ванза бирис
Кьалтинван удушили,
Лебил урк;и гьаргбирис
Савгъатван гьабуцили.

Чев аллагьла малайкван
Балуй шайчирад рашус,
Тяп дурхъаси гьайкарван
Ну х;ед сабабра рирус.

                ***






МЕКЪЛА ВЕГ;ЛИС

Иш дунъяла шаладеш,
Берх;илара ванадеш.
Ишди шантала шаддеш,
Мекъла вег;ла разидеш.

Иш мекъла вег;ла хъулиб
Х;улбук;ри каммабиаб,
Ц;икурира гьалмагъра
Даим х;улк;ули калаб.

Делхълизи кадухъена
Цали ца жидарили,
Ц;икурила кьяшмау
Жанай вавни игьубли.

Ц;икурира гьалмагъра
Мубараккабарая,
Чархарара бурили,
Ахъли дерхъаб дарая!

                ***






ДАРГАН РУРСИ

Дарган абала рурси,
Чинаррив х;у, чинаррив?
Дила шалати х;улби
Саргу х;ег;ир умц;ули.

Заклизибад зубари
Кайсисрагу х;у гьанни,
Х;у агарси манзил наб
Сабигу, рурси, ц;ябли.

Х;ела шарабла х;улби –
Набчи г;яшикьдиубти,
Иш дунъя датаслира
Урх;лис х;едалтас нуни.

Дила бишт;ал урк;илар
Лерну х;ези дурести,
Ца-х;ябал дев разити
Х;унира дура набзи.

                ***






ЯНИРА БИРАР БЕРХ;И

Х;у вашуси гьуникад
Рашулира ну даим,
Х;у агарси мерличиб
Т;ашсиван бирар манзил.

Ил х;у левси мерличиб
Янира берх;и бирар,
Т;ашизурси мерличиб
Дуц;румра дях;ц;и бирар.

Х;у наб къаршиикадли
Дила жайс алжан бирар,
Х;ела шалал х;ерлиуб
Ц;яб дуги шалал бирар.

Х;ечи саламла кагъар
Гьанна севан дархьишав?
Х;у наб игнила хабар
Секьяйда т;инт;даришав?

                ***






БЕЛЧ;ИШАВ ЖАГАЛ ДАЛАЙ?

Х;ечи дихьиб дигайла
Белч;ишав жуз хабарла,
Х;у сарни х;ебагьахъес
Баришав у диг;яна?

Ца шайчи х;еризасли
Х;ерк; саб гуми агарси,
Царх;ил шайчи х;еръасли
Дуб саб дазу агарси.

Х;ечи духъун карц;айла
Дуришав шишимъала,
Яра набзир дих;или
Духишав ц;ябси х;ябла?

Белч;ишав жагал далай,
Жагадешлис ил х;ела,
Т;яг;ям агара или,
Х;у агарти г;ямрула.

             ***






ПАЙДААГАР ДИГАЙ

Ц;яб дуги шаладирар,
Шалал берх;и ц;ябдирар,
Х;ела духъунти карц;ай
Г;ямрулис марх;едирар.

Зак дирихьма буцалли,
Берх;и диг;янабиркур.
Х;уни дихьибти дигай
Жагьаннаблизи диркур.

Се дирутив дихьили
Ахъес х;ейрути дигай?
Се дирутив духъахъи
БекIлил хIейхъути карцIай?

Вашалли гьуни ихъу,
Кайалли бамсриихъу,
Ил х;угъуна гъабзали
Дихьибти дигай х;ейхъу.

             ***







Х;ЕЙГАДЛИ ГЪАЙМАЙК;УДРА

Къукъула лямц;лис г;ергъи
Зубри маркали урзар,
Х;ези рахли гъайасли
Х;улби дила урузк;ар.

Зак зубарта баршалли,
Бик;аргу, берх;и лябкьян.
Х;у наб къаршиикадли
Дугели гьанк;ра х;якьян.

Рашулра ну дура ша
Х;у къаршииркуд или,
Х;еррик;улра, умц;улра –
Х;ергулри чинавалра.

Х;ейгадли гъаймайк;удра,
Я набчи х;ермайк;удра –
Х;едиаллира дигай
Нуни г;ямру дурк;исра.

             ***





МАЗАЛА МУКЬАРАРАВ

Х;у дяг;ли ну хясарав
Пях;ул кьяйда ретихъес?
Х;у ц;али ну дях;ирав
Гьар чеибх;ели риц;ес?

Х;у гъагулли ну закрав
Гьар даим х;улби дисес?
Х;у дирихьли ну аргърав
Барх;и-х;яйна рарсрирес?

Х;у лацли ну къаркъарав
Гьар даим х;ези рурцес?
Х;у бец;ли ну мукьаррав
Илцадли ну урухк;ес?

Х;у шахли ну ваварав
Кьарла к;ариван рерэс?
Х;у жикьи ну макьамрав
Х;ед дигуливан руч;ес?

             ***






СЕ ХАЛАСИ Ц;АКЬ САБРИВ

Се халаси ц;акь сабрив
Х;ела ралликьянала:
Набзивад кевасили,
Ца сунесцун варибси?

Се халаси пагь сабрив
Ил х;езира бикибси:
Дигайли пархх;ейк;адра,
Хъа г;ямзилав вих;ибси?

Се гьунарла дугьбирив
Нешли х;ези дурибти:
Ну ратахъурли урх;лис
Мургьи-арцлис вицибти?

Ардякьунх;ели дусми
Дац;кадухъуну кисми,
Х;ердик;улигу набчи
Кьан-кьанни х;ела х;улби?!

             ***






СЕН КЬАКЬАСИВ ИШ ДУНЪЯ

Х;у чедив ну х;ябларли
Сабив дунъя кьакьаси,
Х;у шадли ну пашманни
Сабира дунъя ц;ябси?

Х;у шадли ну авадай
Дерк;ес дирути г;ямру,
Дарскадарири дигай
Х;ела шаннис мариэс.

Х;ела – хъали, дила – х;яб,
Чис ц;яблил балулирив?
Дила марси урк;илаб
Мурт шала улкахъулрив?

Ламартдиубли дигай
Дархьх;ейзур ца азбарла,
Я зубрани гибх;егиб
Нушаб пурбан магьарла.

             ***






ЧЕРХ;ЕРУРХУС

Урк;илизир ухути
Дигай чизи дуришав?
Кагъуртази лук;ули
Даим далайрик;ишав?

Х;ечи г;яшикьти х;улби
Х;ер чина дик;ахъишав?
Дигайла шишимтазир
Гьар даим дисахъишав?

Х;ялал батигу, бик;ар,
Дигайлис диргалати,
Илцад ясирруцили
Г;ямру заядарибти.

Черхерурхус, х;ерурхус
Чи тиладиик;алра,
Я х;ялалх;****тасра
Х;яблизи мурхьбаралра.

             ***






МУЗАХ;ЕВХЪУНГУ ЧИЛРА

Урк;ец;и биру или,
Рахли чили-биалра,
Рахъх;и калунра х;ерли –
Музах;евхъунгу чилра.

Г;ях;си гъай буру или,
Балбикахъес ургала,
Рахъх;и калунра хьулли –
Х;ебурибгу чилилра.

Г;ях;деш лябкьян рик;ули,
Вайдеш аркьян рик;ули,
Рахъх;и калунра х;ерли –
Кьисматличи рирхули.

Гьанна пайда агара –
Кьадарх;ебиуб селра:
Г;елар калун дигайра,
Кьанкабиуб г;ях;дешра.

             ***






ДИГАЙ АСЕС Х;ЕРИРУС

Масла мискин саррира
Дигай гьарх;едизургу?
Дунъяла масцад дигай
Урк;илизир лерригу?

Кисализир арц дахъал,
Кьанилар мургьи дахъал,
Т;алабрарири х;уни
Урк;илар дигай агар.

Мас х;едиалра руус,
Арц багьандан х;ерисус,
Амма дигай агарли
Се барасра х;еруус.

Мас-давлалис дарсдарес,
Дигай асес х;ерирус,
Амма марти дигайли
Х;у набцун варес рирус.

             ***






Г;ЯМРУЛА ДЕЦ;

Ишди г;ямрула дец;ли
Рерц;или лерра кьалли,
Х;у гьарахъикибх;ели
Бац;иб урк;ила х;ели.

Дила пикри-шишимти
Х;ечил пикрикадарес,
Рак;ишара х;ела ша
Гьачам гьат;и гъайрухъес?

Г;яйибта биркьаллира
Набчи гъамти адамти,
Х;ерирулира дерк;ес
Г;ямру ишцад язихъти.

Ригутани ца буру,
Х;ейгутани ца иру,
Дай урк;ила дух;нарти
Анц;кьи илдани х;ергъу.

             ***






ЖУЗЛИЗИР ЛЕР:

ДИГАЙЛА Ц;УМ-Ц;УМЪАЛА

Далай зайх;ебик;аргу……………...  4
Хумармайруд……………………….  5
Рургъх;ерургъес рирусу?................   6
Илкьяйда биубсири………………..   7
Кьут;кьути дигай…………………..  8
Чи сая г;яйибла вег;?......................  11
Урхьула дублар…………………… 12
Се биэса х;ед галга………………..  13
Ляг;натла гъай…………………….. 14
Нуни се иша?..................................  19
Дигай суратдирисра……………...  20
Кагъарлизир дигай……………….  21
МухIенти ва цIухтакунт..………….22
Ну х;ечи лех;ли сарра……………. 23
Делч;ен дила х;ябкубти………….. 25
Х;ясратли руишав………………… 26
Аркьулигу г;ямру…………………. 27
Урк;и гьаргси кагъар……………….28
Валтари гьанна нуни……………….29
Х;у – бацла шала………………….. 30
Дунъя ласбик;ар…………………….32
Урк;илис кьут;кьули……………….33
Дубуртази рак;асри………………...35
Сеннира дила сайри………………..36
Гьай-аман, ишди дигай…………….37
Гьанк; бемц;ни……………………...38
Даршал дус дикаллира……………..39
Милиглира руаси…………………...40
Х;у урухк;улри……………………...41
ХIела набчибси гьими……………..42
Хъяша сайрив?..................................43
Ца девли буун дунъя……………….44
Диги х;у сенрил багьес…………….45
Х;у сайри разили……………………46
Авара агара наб……………………..47
Амма х;уни х;ергъири……………..49
Гьарахъмаркудра урши……………50
Арцесалра риасри…………………..51
Г;яйибламайраба…………………...52
Лайрак;ира ну х;уни……………….54

АДАМДЕШЛИС ДЕЗА

Нушала учитель…………………….56
Г;ях;си юлдаш………………………57
Мух;ен Абукла урши………………58
Ц;ала балагьли дуун………………..59
Ц;умла аргъалри……………………60
Кьадардараб алжунти………………61
Мурул адамтас……………………...63
Урх;ла дец;………………………….66
Замана баили саб…………………...70
Язихъ жагьти г;ямру……………….72
Чархара……………………………...73
Нешла дец;………………………….75
Белч;ен гьари далай………………..76
Москвала авара……………………..77
Х;улк;ули калабая………………….80
Мариямлис………………………….82
Къарат……………………………….83

ДАЛАЙ УРК;ИЛА ДАВЛА

Черрерхи…………………………….86
Г;яйибта мариркьудра……………..87
Юлдашуни………………………….89
Мубарак……………………………..91
Гьари г;ямрула мяг;на……………..92
Х;у агарли улхулра…………………93
Х;у вашуси гьуни нургъба иркаси..94
К;ундац;ибти дигай………………..95
Армякьядгу т;ашизи……………….96
Дигайла нургъби……………………97
Дигайли милигси…………………...98
Ца гьачам х;еръа…………………....99
Х; удила шала сайри……………...100
Калаби х;у ухули………………….101
Ну дигайла ясирра………………...102
Даргантас………………………….103
Кьут;кьути дигай………………….104
Бишун, бишун зубари…………….106
Нешлис……………………………..107
Т;ашризигу, х;еръа…………….….108
Арадеш!...........................................109
Русен гьанна паргъатли…………..111
Ну х;ед далайрик;улра……………112
Ахълиб арцурил арцан……………113
Талих;ла пай………………………114
Г;яйибла рег; х;у сарри…………..116
Дигайла ц;акь……………………..118
Сирх;яла дубурти…………………120
Шала дила х;улбала………………121
Х;у набчи чарулхъадра…………...122
Узис………………………………..123
Цундешла далай…………………..124
Нешличила ц;умъала……………..126
Авъибил август…………………....128
Анц;букьи ах;ену х;ед…………....130
Гьарахъли сар риганай…………....132
Руэн илкьяйда хамли…………...…133
Нешла х;ер…………………………135
Х;у агарли ну чина………………..136
Левра ну шишимтазив…………….138
Жагьилтас деза…………………….139
Ц;икуртас…………………………..140
Байрам саби урк;илаб…………..…142
Х;у дила г;ямру сарри…………….143
Масхара…………………………….144
Сари неш зубаргъуна……………...145
Марисуд……………………………146
Севан х;ерриишав?.........................147
Нешлис……………………………..148
Нушала далай……………………...149
Сен илцад уктемсири?....................150
Черик;ла……………………………151
ХъумхIертури нушани……………152
Х;у дила сайри…………………….153
Х;улбала х;ер……………………...154
Сумиямахьи……………………..…155
Унрашан рурси…………………....156
Зайбухъахъенгу т;ама…………….157
Агь, жагьилти, жагьилти…………158
Дурашан……………………………159
Х;ед малайк ретарус………………160
Мекъла вег;лис…………………….161
Дарган рурси………………………162
Янирна бирар берх;и……………...163
Белч;ишав жагал далай?................164
Пайдаагар дигай…………………..165
Х;ейгадли гъаймайк;удра………...166
Мазала мукьарарав………………..167
Се халаси ц;акь сабрив……………168
Сен кьакьасив иш дунъя………….169
Черх;ерурхус……………………....170
Музах;евхъунгу чилра……………171
Дигай асес х;ерирус………………172
Г;ямрула дец;……………………..173




                Зарипат Каратова
(Зарипат Каратовна Магомедова)

ВЗДОХИ  СЕРДЦА

на даргинском языке


Редактор Х. Юсупов
Корректор З. Каратова
Набор С. Юсупова
Художник А. Велиев

Сдано в набор 20.01.2012. Подписанов печать 25.01.2012.
Формат 70х90 1/32. Бумага офсетная №1. Гарнитура Times.
Усл.п.л. 4. Тираж 200.

Издательство ООО «Мавел»

Типография ООО «Мавел»
Махачкала, ул. О. Кошевого, 42а
тел.: 61-38-90







Обложка 4 страница
 
Зарипат Къаратова ак;убси сари 1974-ибил дуслизир Лавашала районна Ц;ухтала шилизир. 1992-ибил дуслизир, Ц;ухтала ургадаражала школа таманаили г;ергъи, ДГУ-ла филологияла факультетлизи руч;ес карерхур.
Университет таманаили, сари руч;ули калунси школализир учительница ретаур. 1999-ибил дуслизир Зарипат сунела хълибаргличил Каспийск шагьарлизи гечриуб.
Зарипат Къаратова 2008-ибил дуслизир ДГПУ-ла филологияла факультетла аспирантурализи карерхур ва мезла шайчибси «Даргантала мезла дунъялизир культурала концептуни» бик;уси диссертация х;ядурбариб. Ишдусла февраль базличиб илала защита бетурхуси саби.
Школализир руч;ух;елил поэзияличи Зарипатла диги ак;уб  ва назмурти цаладирхъес рех;рихьиб. Илди «Колхозла х;еб», «Замана» газетабазир ва «Гьалмагъдеш» журналлизир  дурадухъун.
Иш х;ушаб гьалабирхьуси илала назмуртала цаибил жуз саби. Жузлизи  кадерхахъурти назмурти дек;ар-дек;арти замунтазир делк;унти сари.