Табасаран

Абдулмеджид Курбанов 1
Абдулмеджид Курбанов
(Перевод с табасаранского языка
М.А. Алиэскерова)

ТАБАСАРАН
(Поэма)

Табасаран – Отчизна предков дорогая,
В твоей судьбе тысячелетия борьбы.
Всем храбрецам, тебя спасавшим, не давая
Сорваться в кручу вдруг с истории тропы,
Как в крепостях, в ущельях, сёлах всех стоявшим,
Твою свободу в тяжкой защитив борьбе,
Во всех веках свой гордый дух сломить не давшим,
Поклон отважному народу и тебе!
СИЯЙ В ВЕКАХ, МОЯ ОТЧИЗНА ДОРОГАЯ!

***

Табасаран –
Мой край родной, старинный,
Восторгами
Тобой полна земля!
Поэтами
Воспет твой облик дивный!
Но тайной ты
Заворожил меня.

Несметно стран,
Народов и наречий
Являлись в мир,
Так гордые собой,
Но колесо
Истории навечно
Их занесло
Всех пылью вековой.

Но ты смогла,
Родимая Отчизна,
Язык, Народ
И гор красу сберечь…
А сам Язык
Тебя берёг по жизни,
Других названий
Мало ль знает речь?

Иначе звать –
Наречий мало ль в мире?
Как много их
Услышать довелось
От алчных тех
И убеждённых в силе,
Познала ты
Нашествий этих злость.

Промчалось три
Тысячелетья полных
С тех пор, как здесь
Был киммерийский сброд,
И скиф, и грек,
И римлян легионы
Не извели
Язык твой и народ!

Затем явились               
Гунны и хазары,               
Все грабили               
Добро и сёла жгли.         
Вновь римляне …
Арабы и татары,
Монголы, тюрки,
Персы вслед пришли.

Не успевал
От ран народ твой гордый
Оправиться,
Сродни морским волнам
Вновь шли войной
Те вражеские орды,
Подобные
Безумным гончим псам.

Табасаран –
Страна моя родная,
За что врагом
Истерзана земля?
Безмерная
Вина? Или другая
Причина есть?
Не тайна ли твоя?

В том повод ли,
Что по твоим селеньям
Проходит путь,
Ведущий на восток?
Повинна ль ты,
Что райские владенья
Из гор и из
Равнин здесь создал Бог?

Не тайной ли
Владеешь ты великой,
Той, что не знать
Отечествам другим?
И потому
Для тех врагов столиких
Твой дух, как твой
Народ, непокорим?

          ***
Табасаран –
Отчизна дорогая,
Народ, как Знамя,
Тебя свято чтит.
Табасаран –
Как сердце песнь рождает,
В печали нас
Крыло твоё хранит.

Тот давний смысл,
Что был в твоём названье,
Никто не смог
Доподлинно раскрыть.
Учёные
Тягаются в познаньях,
У каждого
Своё «А может быть …».

Мудрец один
«Таваспаран» озвучил,
Но не раскрыл
Значение знаток.
«Табаристан»
(«Мазандаран») – нас учат –
Названия
«Табасаран» исток.

«Тебес-аран»
С фарси – равнины летом
Или поля
Той солнечной поры.
Но на фарси
Ещё нашли ответы:
«Табар-саран» –
«Кто держит топоры».

Другой сказал:
«Был тех земель правитель
И звали все
Его Табран Сабран,
Прославлен был,
И мир таких не видел –
С тех пор земля
Звалась «Табасаран».

Заимствовав
Из языков восточных,
Учёные
Вновь просвещают нас
(Какой язык,
Здесь умолчал источник):
То - «гордый холм
Или отрада глаз».

А говорят,
В арабском, в переводе:
 «Те, у кого
Открытые сердца».
Приятный слог,
И кто же будет против?
Но как слова
Проверить мудреца?

Сказал ещё
Знаток, хоть мало веры:
«Таб» - значит «холм»,
«Саран» – это «страна»,
«Табасаран» –
 «Страна холмов», наверно».
Поверить как,
Когда сомнений тьма.

Другой мудрец,
Не чая доискаться,
В чем слова смысл
«Табасаран», изрёк,
Что ни Кавказ,
Ни горцы, ни иранцы
Здесь ни при чём.
Не в небе ли исток?

Нам говорят,
Светилам поклонялся
Народ наш, что
В Табасаране жил.
Так, может быть,
Внесёт мне Солнце ясность?
Ведь я всегда
Народа частью был.

Позволь, прошу,
О, Солнце, ради предков,
Взор обратить
К тебе сегодня свой.
И не сочти,
Что вопрошаю дерзко:
«Табасаран» -
В том слове смысл какой?

Молчит оно …
И шлёт лучи землянам,
Как знаки шлёт,
Что непонятны здесь.
И где найти
Ключи к тем шифрограммам?
А может быть,
То слово не с небес?

А может быть …
Сомненье сердце гложет.
И мысль парит,
Как бриз в краю морском.
Настала ночь.
- Луна, ответь, коль сможешь,
Ведь ты была
У предков божеством.

Прошу тебя,
Скажи мне откровенно:
«Табасаран» -
В названьи смысл какой?
В ответ, увы,
Луна молчит смятенно.
Осталось мне
Спросить свой край родной:

«Табасаран –
Старинный, милый край мой,
В истории
Твой облик вековой.
Ты имени,
Молю, поведай тайну,
Взгляни, твой сын
Стоит перед тобой».

Молчит мой край
(О той великой тайне
Поведать нам,
Быть может, права нет),
Чтоб сами мы
В родном Табасаране
И в Языке
Родном нашли ответ…

                ***   
Табасаран –
Кому-то только слово
Средь тысяч слов,
Что слышим в языке.
Табасаран –
Лишь буквы для иного,
Но знаю, Ты – 
Второе Солнце мне.

Табасаран –
От предков прозвучали
В том слове как
Из вековой тиши:
Песнь матери
И все её печали,
Слова любви
Страдающей души…

Вот свадьба. Как
Измотан барабанщик!
В горах во все
Пределы свадьбы звон – 
Народ родной
И в наши дни, как раньше,
И в труд влюблен,
И свадьбы любит он…

Старик, сто лет
Проживший, молвит просто,
Даёт юнцу
Наказ, как жизнь вершить:
«Во времена
Любые благородство
Ты сохраняй,
А в споре мир ищи.

Законы гор
Не предавай забвенью,
И слово, что
Дано, не позабудь.
Перед врагом
Отчизны ты колени
Не преклоняй,
Её достоин будь.

Богатство – лишь
Мираж. Всегда оплот –
Отечество,
Родной язык, Народ»…

Пришла война,
Нежданно и коварно.
Народу ран
Таких не излечить.
Тяжка война …
Земля Табасарана,
Как эту кровь
Смогла ты пережить?

Легли твои
Герои в битвах этих,
Враг молодёжь
В далёкий край увёл.
Остались здесь
Лишь старики и дети,
И дерево
Состарилось твоё.

Седой Кавказ,
Тогда в Табасаране
Ты слышал стон,
Что нёсся по горам?
А если да,
То как на поле брани
Мог не помочь
Ты гибнущим сынам?

Как вышло, что
Среди народов дружных
Остался вдруг
Один Табасаран?
Как мог туда,
Где смерть над братом кружит,
Ты опоздать
На помощь, Дагестан?


Тяжка война…
Земля красна от крови.
Табасаран,
Как эту боль несёшь?
Здесь полегли
В боях твои герои,
Увёл твой враг
В край дальний молодежь.


Табасаран,
Поникло твоё древо,
Развалины
На месте прежних сёл.
Но хоть ценой
Далась неимоверной
Свобода, Ты 
Врагом не покорён!..

О временах
Ушедших не пытаюсь
Судить, черты
Их сложно распознать.
Страны родной
Судьба, видать, такая –
Разбойникам
Путь первой преграждать.

Табасаран –
Отечество святое,
В единой связке
Дагестана ветвь.
Табасаран –
Гор царство вековое,
Гордимся, что
Здесь родились на свет.

Табасаран –
Родимый край старинный,
Твои века
В историю вошли,
Раскрой секрет,
Что вложен в твоё имя,
Как сыну мне,
Молю, ответ пошли.

Молчит мой край …
О той великой тайне
Поведать всем,
Быть может, права нет …
А вот бы нам
В родном Табасаране
И в Языке
Родном найти ответ…
 




               
 









 Аьбдулмажид Къурбанов
               
 ТАБАСАРАН
               
                (Поэма)
Табасаран – кюгьне Ватан архйирин,
 Агъзрар'инди  йисар гьау женгариъ.
 Бейхабарди тарихдин тик жилгъйириъ
Абхъуз уву гъибрибту яв мургариз,
Сенграр дап1ну гьарсаб дере, гьарсаб гъул,
Азадвал яв гъюбхю женгнаъ инсафсуз;
Рюгь ккабгъувал затра к1ул'ин гъадрабгъу
Аферин яв игит халкьдиз ва увуз!
НУРЛУДИ  ГЪУБЗ АЬСРАРИЪ, ККУНИ ВАТАН! 
               
                ***
Табасаран –
Гирами, кюгьне Ватан,
Ашкьвари, пагь,
Ап1ура яв аваза!
Шаирарин
Шиърариъ адарвуз тай!
Вушра  яв сир
 Абгури, гъарк1 духьназа.

Гъахьну уьлкйир,
Ч1алар ва халкьар гизаф,
Сабт1ан саб зур,
Уткандар ва кьувватлу.
Хъа тарихдин
Чархну гъап1ундар инсаф-
Вари имдар,
Ккаъну аьсрарин тузру...

Хъа уву, йиз
Гирами, кюгьне Ватан,
Гъюбхюнва Ч1ал,
Гъюрхюнва Халкь ва дагълар...
Белки, Ч1алну
Гъюбхну шул Табасаран,
Жара ччвур пуз
Ц1иб айин Ч1алнаъ гафар?
 
                Жара ччвур пуз
Ц1иб алин  жил'ин ч1алар?
Дурарикан
Хайлин гъеерхьну увуз,
Заанвали,
Тямягьну ац1ну улар,
 Алжагъдаркан
 Ув'ина гьюжум ап1уз.

Гьеле шубуд
Агъзур йискьан улихьна
Алжагъну,
Терг ап1уз яв Халкь, Ч1ал, ругар,
Киммерийцйир,
Скифар, грекар, римлянар...
Амма мют1югъ
Хьундар табасаранар!

Хъасин гъафну
Гъуннар, хъасин - хазарар...
Т1араш гъап1ну
Девлет, ккидирчну гъулар.
Хъана гъафну
Римлянар... Хъа аьрабар,
Татарар ва
Мангъулар, тюркер, персар...

Сагъ хьайизра
Бегьемди халкьдин зийнар,
Сабдихъди саб,
Лепйирси гьюл'ин али,
Алжагъури
Гъахьну ув'ина кьушмар,
Хиял ап1ин,
***ир ву хюрчаъ айи...
Табасаран –
Гирами, кюгьне Ватан,
Яраб, увкан
Ктубч1внин гьациб зур тахсир,
                Алжагъури
Хьуз гьарган ув'ин душман?
Дарш себебар
Жарадар вуйин? Яв сир?
Себеб вуйин
Ерлешмиш хьуб яв ругар
Ригъ  гьудубч1вру
Терефназ гъябгъру рякъ'ин?
Тахсир вуйин
 Яв дюзенар ва дагълар
Женнет-багъдиз
Ухшар хьуб му Жилиин?

Белки,увуз
                Тувну ашул аьхю сир,
Адрубсиб му
Дюн’яйиъ гьич саб юрдназ?
Белки,гьаддиз
Гъахьундар ап1уз йисир
Сарихьанра
Яв Рюгь ва яв Халкь гужназ?
                ***
Табасаран –
Гирами, кюгьне Ватан,
Яв ччвур дубхьна
Халкьдиз даима Пайдагь.
Табасаран -
Гъюру мяълиси к1ваан,
Пашман йигъан
Вува яв халкьдиз даягъ.
Сарихьанра
Дубхьну адар, яв ччвурнаъ
                Фу мяна аш,
Якьинди ашкар ап1уз.
Аьлимари,
Айиганси гьюжатнаъ,
Гьарсари чан
Фикир к1ура: «Мумкин ву...»
Сар аьлимди
Бик1ура «Таваспаран»,
Мяна ачухъ
Ап1урадар гафнан му.
Сари к1ура:
«Табасаран» гаф гьабхьну
«Табаристан»
(«Мазандаран») гафнакан».
«Фарс ч1алнаан,-
Бик1ура,- «Тебес-аран»
Шулу «хьадан
Хут1лар вая дюзенар».
Фикриинди
Тмунурин, «Табар - саран»
Фарс ч1алнаан
Шулу «ек1вар хьайидар».
Хъа жарари
К1ура: «Гъахьну гьюкумдар
Думу юрднаъ
Ччвур алир Табран Сабран,
Гизаф адлур,
Дицир кас зат гъахьундар -
Дидхъанмина
Хъюгьну пуз «Табасаран».
Ч1алариан
Ригъ гьудубч1вру терефнан
Аьлимари
Ктибтура му гаф фу вуш
(Гьаз-вуш амма
Фу ч1алнаан к1урадар):
 «Тепйир вуйи
Уткан ва улариз хуш».

«Илт1ибк1уруш
Эгер аьраб ч1алнаан, -
К1ура, - шулу
«Марцци юк1вар айидар...»
Хуш гафар ву,
Дурар'ин фуж рази дар?
Амма дици
Пуз тасдикьвал наан а?
Сар аьлим ву
Ми-мидарди умудлу:
«Таб» - «тепе» ву,
«Саран» к1уруш, «уьлке» ву.
«Табасаран» -
«Табарин уьлке» шулу».
 Хъугъуз даршул,
Эвелиан вуш шаклу.
Мяна ачухъ
Ап1уз дархьиган чахьан,
Сар аьлимди
Гъапну: «Гаф «Табасаран»
Я кавказдин
Дар, я - дагълу, я - иран...»
Белки, вуйк1ан
           Думу гаф гьафиб зав'ан?
 
Кюгьне вахтна
Табасаранар, к1ур,
Ригьдиз, вазлиз
Гъахьну ап1ури икрам.
Белки, ригъди
Узуз сир ашкар ап1ур?
Вуза, аьхир,
Узура табасаран.
-Гирами Ригъ,
Йиз архйирин гьюрматназ
Ихтияр тув
Гъи илт1ик1уз увухьна.
Хаиш вуйиз,
Жаваб тува суалназ:
«Табасаран»
Гафнаъ фициб мяна а?»
Ригъ ккебехъна...
Гьаъра жил'ина нурар,
Ишарйирси,
Шифрограммайин аквнан.
Наан айк1ан,
Яраб му коддин ачрар?..
Белки, даршул
Думу гаф гъафиб зав'ан?..
Белки, вушул...
Шакну аьз'ят тувра к1ваз.
Мик1си гьюл'ин,
Фикир либцура завуъ...



Йишв улубкьган,
Гьерхза: «Эй гирами Ваз,
Ииз архйири
Икрам ап1уйи увуз.

Хаиш вуйиз,
Жаваб тува суалназ:
«Табасаран»
Гафнаъ фициб мяна а?»
Мюгьтал дубхьна
Ва ккебехъна гъаз-вуш Ваз...
Гъубзра узуз
Илт1ик1уб йиз юрднахьна:
«Табасаран –
Гирами, кюгьне Ватан,
Агъзрар'инди
Гъушнив  аьсрариз йисар.
Миннат вуйиз,
Йипава сир яв ччвурнан,
Баярикан
Яв узура вуза сар».

Ккебехъна юрд,
Белки, вушул даршлуб пуз
Инсандикна,
Учв аьхю Сир хьпаз лигну,
Ккундийк1ана,
Белки, думу Сир ухьуз
Багьри Юрднаъ,
Бабан Ч1алнаъ дибихьну...
        ***
Табасаран –
Шлиз - вуш ву му анжагь гаф
Ч1алнаъ айи
Агъзрар' инди гафаригь.
Табасаран -
Шлиз-вуш ву му урч1вуб гьярф.
Узуз думу
Гьисаб вузуз кьюбпи Ригъ!
Табасаран –
Ебхьурузуз му гафнаъ
Аьсрариан
Гъюрайи сес архйирин:
Бахтлу бабан
«Лай-лай»  мяъли гьяйбатнан,
Ширин гафар
Юк1в улубкьну айирин...
Магьа сумчар,
Далдабчи духьна шалакъ,
Ат1абгна сес
Юкьуб тереф дагълариь -
Зегьмет зигуз
Ккунибси, ав, му йиз халкь
Шадвал хъап1уз
Ккунибра ву сумчрариъ.


Магьа, жил' ин
Хъап1ну уьмур варж йисан,
Ап1ури а
Абайи бализ вас 'ят:
«Фициб девир
 Гъафишра, йихь мерд инсан,
Гьюжат абхъу
Йишвахь  кадабгъ мясляаьт.
Гьюрмат ап1ин
Аьдатариз ихь дагълу,
Туву гафназ
Гьаммишан йихь вафалу.
К1ул ис мап1ан
Ватандин душмнин улихь,
Табасаран
Юрднан адназ лайикь йихь.
К1ваинди гъибт:
Девлет ву улин куч1ал,
Даима ву
Ватан, Халкь ва Бабан Ч1ал...»

Магьа дяви,
Хабарсуз ва фендигар.
Багъри халкьдиз
Гъап1уб зиян сагъ даршлу.
Зурба дяви...
Ифдиан гъахьну ругар.
Багъри Ватан,
Аьгь гъап1унва фици му?
Женгнаъ дивну
Игитари чпин жанар,
Гъурхну душмни
Жигьилар юрдпаз ярхла.
Хьана гъузну
Кьабидарна биц1идар –
Кьабач гъабхьну
Табасаран халкьдин гьар...

Кюгьне Кавказ,
Гъеебхьундайвуз гьарай,
Ат1абгнайиб
Табасаран дагълариъ?
Хъа гъеебхьнуш,
Фици гъафнийвуз кьара,
Кюмек ап1уз
Дарфиди яв баяриз?

Йип, Дагъустан,
Албагу, мюгькам хизан,
Фици гъубзну
Ялгъузди Табасаран?
Чвйирин юрднаъ
Аьжли ап1руган изан,
Айк1ан себеб
Кюмекназ гъюз ап1уз кьан?..


Зурба дяви...
Ифдиан гьахьну ругар.
Табасаран,
Му фици аьгь гъап1унва?
Женгнаъ дивну
Игитари чпин жанар,
Гъухну душмни
Жигьилар юрдназ ярхла.

Кьабач гъабхьну
                Табасаран халкьдин гьар.
Гъулар гьахьи
Иишвариин ал гъюрдар...
Азадвалихъ
Тувнушра кьимат багьа,
Табасаран
Душмниз мют1югъ гъабхьундар!..
Кюгьне девриз
Туври адарза кьимат,
Ккудубшу вахт,
К1уруганси, ву муч1уб.
Белки, гьамциб
Вуйк1ан йиз юрднан кьисмат -
Чапхунчйириз
Сабпибди рякъ гьадабт1уб.
Табасаран –
Абйирин юрд гирами,
Дагъустандин
Мурхьларикан саб мурхьул.
Табасаран -
Кюгьне уьлке дагъларин.
Утканвал ву
Мициб юрднаъ бабкан хьуб!
Табасаран -
Гирами, кюгьне Ватан,
Агъзрар'инди
Гъушнив Тарихдиз йисар,
Баярикан
Яв узура вуза сар,
Миннат вуйиз,
Йипава Сир яв ччвурнан.
Ккебехъна юрд...
Белки, вушул даршлуб пуз
Инсандикна,
Учв аьхю Сир хьпаз лигну…
Ккунийк1ана,
Думу жини Сир ухьуз
Багъри юрднаъ,
Бабан Ч1алнаъ дибихъну...