Дагъистайзир лер кIел азирцад шими, махьурби ва шагьурти. Илдазирад 321 ши даргантала сар. Илдазибадли ца саби дила ши Хъармахьи. Ил мерлабиубли саби Буйнакъскла районнизиб.
Хъармахьила - алав лер гIяхIцад къадарунтала шими: Къадар, Чабанмахьи, ЧIянкIурбе, Къачалихъ ва Ванашимахьи. Сари-ургар илди декIардирули сари ахъти лусентани, хъябанани ва музурби-къадурбани.
Илгъуна жагаси мерла мерлабиубси ши саби Хъарамахьи. Ил алав тIабигIятра дебали тамашаси ва жагаси саби. ХIебличибад бехIбихьили гIебшни садаайчи шиниша кьалтинтани бегIбиубли бирар. Илгъуна тIабигIят лебси мерличир лер дахъал журала мицIираг ва дугIла жаниварти.
Хъармахьила ши хаслира бархбалсан Къадарла шиличибад, сенахIенну гьалабла замана лебилра къадарла гIялам хIербирутира Къадарла шилизиб. КIинайс халкь дахъбирули илди тIинтIбиубтира алавла мер-мусаличира. Илкьяйда акIубси саби Хъармахьила ши.
Хала бег1тани бурни х1ясибли Хъармахьила ши цалабикили саби «Хъар» ва «махьи» ибси девлизибад.
1917 ибил дус бикайчи Хъармахьилунтла гIямру дебали язихъти сарри, яшав барес къиянни сабри. Илдани барибси яшавлизибадра хананас ва беканас байхъала пай баахъес гIягIнилира.
1917 ибил дуслизиб революция биуб. Ил кабикибси анцIбукьличи бутIакьяндеш дариб Хъарамахьила шила адамтанира. Илди декIарбухъун чула урехи агарнили, усалдеш хIедирнили. Илдазибад гьанбушес дигулра наб ишдигъунти: Нургьанат ХIяжиева (илини мурул адамла палтарра чегьили, сари рурси риъни хIебагьахъурли, урехи агарли бутIакьяндеш дириб), Керимов Мама, Салатаев Ата, Баширов Зайдула ва ц. Революциялис гIергъи Хъармахьилунтала гIямру гьамаддиуб.
1936 ибил дуслизиб Хъарамахьила шилизиб Мусалаевла училичил бариб цаибси колхоз. 1937 дуслизиб илала у шурбатур Комсомала уличил. СенахIенну комсомола организацияла пай шилизиб халасири.
Хъарамахьила гIялам дебали уруххIекутира халкь саб хIянчиличибадра. Гьалабла замана илди гIянручI дурабухъи берхIи ахъайчи хъумачиб совхозла хIянчиличиб бузутири. БиштIати дурхIни дурсри кадерхурли школабазибад чарбухъунхIели, касили таврумира кIатIнира сабра колхозла дацун хъумачи гIяби далцIес хъабскабикIес арбашутири.
ИшбарихIила манзиллизибра шилизиб колхоз хIебиаллира, хъармахьилунт авлахъуназиб бузули саб, хIяйван – къача вачар – чакарлизир пайдаладирули саб.
Шилизиб 2002 ибил дус барибси перепись населения хIясибли хIербирулри саб 3647 адам,
2010 – 4537, 2015 – 6578.
Гьар дусличиб дус шилизи хIербирути халкь дахъбирули саб.