Вас нехта адшуквае
Апошні дзень заняткаў у школе. Апошні ўрок рускай літаратуры ў дзесятым класе.
Адзнакі ўсе выстаўленыя, кніжкі здадзены ў бібліятэку. Вучні адчуваюць сябе, як птушкі перад палётам. У той самы момант, калі настаўніца рэкламуе апошнюю кніжку ў спісе Чытаць летам", у клас рашуча ўваходзіць школьная сакратарша - прыгожая маладая жанчына Святлана Аляксандраўна.
- Алёна Пятроўна,- працягваючы маленькую паперку, звяртаецца яна да настаўніцы,-
Тэрмінова патэлефануйце вось па гэтым нумары! Вас нехта адшуквае...
- Мяне?.. Адшуквае?.. Хто гэта можа быць?..
- Не ведаю,- паціскае плячыма сакратарша і выходзіць з кабінета.
Алёна Пятроўна спалохана глядзіць на паперку з невядомым нумарам,а прыцішаныя вучні з цікавасцю пазіраюць на збянтэжаную настаўніцу.
- Алёна Пятроўна, Вас жа адшукваюць... Патэлефануйце!- не вытрымлівае самая смелая і цікаўная вучаніца.
- Вой, дома патэлефаную...- як быццам не адрываючыся ад нейкіх сваіх думак, адказвае настаўніца.
- Святлана Аляксандраўна сказала "тэрмінова",- не вытрымлівае яшчэ адна дзяўчынка,- гэта ж апошні ўрок, мы пасядзім, а вы пазваніце!
- Ды я і тэлефон сёння не ўзяла... Не ведаю, каму я раптам спатрэбілася?..
- А мы зараз праверым! Дазвольце, Алёна Пятроўна! Віця- вучань, як кажуць, без комплексаў, падымаецца з-за першай парты, акуратна вызваляе паперку з пальцаў разгубленай настаўніцы і хутка націскае на кнопкі свайго мабільнага тэлефона.
- Код... не наш, не беларускі,-канстатуе з веданнем справы хлопчык.
- Што ты робіш, Віця?- прыходзіць у сябе настаўніца.
- Глухарнуў!.. Во, перазваніў ужо нехта, гаварыце!
Алёна Пятроўна, як пад гіпнозам, бярэ ў вучня тэлефон, націскае на зялёную кнопачку і адыходзіць да акна.
- Добры дзень! З кім... Гэта ты? Вы?.. Не, не забыла... нешта доўга ты мяне адшукваў... Так, больш за трыццаць. Прабачце - прабач: у мяне урок, не магу размаўляць... і тэлефон не мой... Так, абяцаю... Да пабачэння!
- Хто гэта?- амаль хорам пытаюцца дзесяцікласнікі,- Хто гэта быў, Алёна Пятроўна?
Настаўніца з палёгкай уздыхае, аддае Віктару мабільнік і ўсміхаецца:
- Гэта адзін мой даўні знаёмы. Мы не бачыліся больш за трыццаць гадоў... Ён жыве вельмі далёка, ў Сярэдняй Азіі.
- А чаму ён патэлефанаваў?
- Не ведаю... успомніў.
- Вы там былі?
- Так, працавала ў школе, вучыла таджыкскіх дзяцей рускай мове...
- Вой, як цікава! Раскажыце, калі ласка!
Настаўніца зірнула на гадзіннік:
- Хутка званок. У наступным навучальным годзе ўсё распавяду, а цяпер будзем развітвацца. Жадаю вам цікава правесці лета, падрасці, сустрэць новых сяброў і,
магчыма, каханне.
Рамантыка маладосці
- Што гэта са мной? Чаго так расхвалявалася?- ушчувае сябе Алёна Пятроўна, застаўшыся адна ў кабінеце.- Адразу ж здагадалася, што гэта ЁН... Увесь час адчувала, што не скончылася нашая гісторыя, што павінна яшчэ нешта адбыцца. Вось і адбылося... праз трыццаць, ці больш гадоў. Не трэба было вучняў умешваць... Не дало нешта выйсці з кабінета... Разгубілася ад нечаканасці...
Аказаўся лёгкім на ўспамін: вайну іхнюю па тэлебачанні паказвалі... Спачувала і яму, і ўсяму народу... А яшчэ часта сніўся. Апошнім часам - невыразна, і нельга падыйсці бліжэй. Гэта і зразумела: там, у тым жыцці, мы іншыя, маладыя.
Нажаль, не паспела спытаць, як ён жыў увесь гэты час? Кар'еру добрую зрабіў, напэўна, дзяцей пяцёра ці больш?.. А жонку, якую выбраў яму бацька, так і не палюбіў?.. Мяне забыць не можа, віну адчувае.
Мы ні ў чым не вінаватыя. Абставіны былі мацнейшыя за нас, за нашыя пачуцці.
А ці былі яны, тыя пачуцці? Напэўна, калі вырашыў адшукаць?.. Тэлефон пакінуў, дзе трэба. Перадалі добрыя людзі - вялікі шматзначны нумар, у пачатку, як звычайна, плюс.
А.+ Ф.= каханне.
Не, не трэба больш тэлефанаваць, набіраць гэты "+", бо нічога ўжо нельга сплюсаваць, выправіць, змяніць... Не варта спраўляць памінкі па тым самым пахаваным у маладосці каханні. Няхай яго душа заўсёды лётае над прыгожай, але як быццам крыху сумнай краінай.
Дзякуй табе, мой далёкі сябра, за памяць, за прывітанне, за тое, што абудзіў успаміны, вярнуў у тыя далёкія гады.
Як даўно гэта было!.. І зусім нядаўна...
Вось я заканчваю педвучылішча. З усіх рэпрадуктараў гучыць песня:
"Мой адрес не дом и не улица -
Мой адрес - Советский Союз!"
Такі цудоўны, такі рамантычны час і ісці працаваць у родную вёску?.. Не, толькі не гэта! А вось і выйсце: саюзнае размеркаванне.
- Таджыкістан,- вымаўляю перад камісіяй і выходжу з кабінета. Услед за мною - дырэктар. "Пашкадуй,- кажа,- сваіх бацькоў! Шкадую, але рамантыка маладосці мацнейшая.
Пяцёра ў адным купэ
Нас пяцёра - дзевятнаццацігадовых, рамантычна-узнёслых дзяўчынак, маладых настаўніц пачатковых класаў, едзем у далёкую, невядомую азіяцкую краіну вучыць дзяцей рускай мове і літаратуры.
Дыханне Азіі адчулі ў Маскве, на Казанскім вакзале: смуглявыя твары, цюбяцейкі, паласатыя і стракатыя вопраткі, чужая мова. На пероне высокі тоненькі юнак у цюбяцейцы прапануе паднесці валізы - так палохаюся, што кідаюся наўцёкі.
Знарок едзем цягніком, каб паглядзець, якая яна сапраўды вялікая і прыгожая, наша былая радзіма. Цягнік ідзе толькі да Ташкента... Пяць ці шэсць сутак у дарозе. Пяцёра ў адным купэ. Кладземся спаць і падымаемся па сваім часе. Спяваем песні: "Зялёная вішня", "Пазарасталі сцежкі-дарожкі", "Душанбінка"... Прыцягваем увагу пасажыраў.
- Адгадайце,калі ласка, як перакладаецца слова "душанбе"? - узброіўшыся энцыклапедычнымі ведамі, задаю пытанне сяброўкам.
- Сонечны?
- Горны?
- Хлопкавы?
- Прыгожы?
- Панядзелак, або другі дзень,- расчароўваю я будучых калег.
На той момант гэта было ўсё, што мы ведалі пра Таджыкістан.
Я такая ўзрушаная і разгубленая, што забываюся ў прыбіральні вагона ручны гадзіннік. Лысаваты мужчына прыносіць у купэ гадзіннік, а праз некаторы час -
вялікую дыню. Дыню мы елі ўпершыню.
Ташкент - Душанбе - Гарм
У Ташкенце горача. Хочацца піць, а вада ўсюды цёплая. Зайшлі ў нейкую сталоўку. Узялі шніцэлі(ці катлеты)і кампот. Шніцэлі (ці катлеты) мелі ружаваты колер. Нехта выказаў меркаванне, што яны, напэўна, з каніны. Ніхто не дакрануўся да ежы, але ўсе раптам звярнулі ўвагу, што за намі сочыць нейкі малады чалавек. Мы выпілі кампот, хутка падняліся і пайшлі прэч. Праз некалькі хвілін, азірнуўшыся, убачылі, што малады чалавек таксама ідзе за намі. Мы кінуліся бегчы - ён таксама пабег за намі і нешта крычаў. Нам нічога не заставалася, як спыніцца.
- Вы кашалёк забыліся на стале,- перавёўшы дух, смеючыся адказаў мужчына і працягнуў ужо не помню, кім забыты ў сталоўцы кашалёк. Ён, гэты ўзбек, агітаваў нас ісці працаваць на фабрыку, казаў, што можна лёгка і ў кароткі тэрмін атрымаць кватэру. Але "кватэрнае пытанне" нас не кранае. Мы з гонарам адказваем, што едзем па накіраванні ў Таджыкістан і павінны адпрацаваць там тры гады... Да адпраўлення цягніка яшчэ шмат часу, і мы ідзем у кіно, з цікавасцю глядзім фільм "Хлеб, любоў і фантазія" з Сафіяй Лоран* у галоўнай ролі.
Дзіўна: пасля не адзін раз лётала на самалёце. Можа, было яшчэ і цікавей, але не помню ніякіх падрабязнасцей. Менавіта першая паездка адбілася ў памяці, як каляровы малюнак.
Душанбе сустрэў больш гасцінна, чым Ташкент. У Міністэрстве адукацыі прынялі як самых жаданых і дарагіх гасцей. Пасялілі ў гасцініцы. Амаль нядзелю знаёміліся з цудоўным, з мяккім кліматам горадам, елі шмат танных фруктаў і марожанага, а я менавіта аб'ядалася салодкімі персікамі.
Нас накіравалі ў Гарм - адзін з самых горных раёнаў Таджыкістана.
Самалёт ляціць над ракой. Абапал ракі - горы ў белых шапках. Яны вышэй нашага палёту. Нарэшце мы ў Гарме. Усюды горы: рудыя, зялёныя, шэрыя... Здаецца, што яны скрадваюць паветра. Жылі ў нейкім інтэрнаце, таксама пад гарой, а глыбока унізе- шуміць рака. Жахліва было глядзець на тую горную рэчку.
Першыя знаёмствы - першыя расчараванні. Дзяўчынкі ладзяць уцёкі. Уяўляю, як сорамна будзе вяртацца ў родную вёску, і адмаўляюся ўцякаць. Урэшце рэшт, нехта з мясцовых данёс у раяна, і маладых спецыялістаў паспелі вярнуць.
Інцыдэнт з уцёкамі нам на карысць: трапляем у самыя лепшыя па тым часе ў раёне школы. Мы з В. - у Т-абадскую, чамусьці №19, сярэднюю школу.
Т-абад і іншае
Вялікі кішлак Т-абад спадабаўся адразу. Горы - далёка. Вакол сады, арыкі... Абапал вуліц - пірамідальныя таполі. Даспадобы і рэчка Сурхоб(Чырвоная вада)У ёй водзіцца фарэль. Часам вельмі танна нам прапануюць яе мясцовыя рыбакі - хлопчыкі.
Т-абад - былы раённы цэнтр. Акром школы, ёсць прафесійна-тэхнічнае вучылішча, бальніца, пошта і магазіны. У Гарм ходзіць аўтобус, а да Душанбе можна "дабрацца" на самалёце: недалёка і аэрапорт з аэрадромам. Даспадобы і кватэрка ў настаўніцкім доміку, і суседзі. Школа побач. Працуем з вялікай самаадданасцю і натхненнем. Смешна ўспамінаць, але перад тым, як раз'ехацца па школах, даем абяцанне не звязвацца з мясцовымі юнакамі, не "заводзіць раманаў", а, адпрацаваўшы тры гады, вярнуцца дамоў, у родную Беларусь. Парушэнне "клятвы" прыгожымі, крыху наіўнымі ад маладосці сяброўкамі адбываецца паступова...
Не самая першая парушыла я тое абяцанне, крыху патрымалася, "як юнак на дапросе", але парушыла.
Ён з'явіўся ў канцы снежня. Зваліўся, як снег на галаву, ці як падарунак ад Дзеда Мароза, з асляпляльнай усмешкай і бліскучымі агеньчыкамі ў вачах. "Толькі б не закахацца!"- падумала ў першую сустрэчу. Чаго баішся, тое і здараецца. Добра памятаю, што наша першая сустрэча адбываецца на пошце. Ён нядрэнна гаворыць па-руску, і, напэўна, хоча пахваліцца гэтым перад маладой настаўніцай. Вось ён распавядае, што вучыцца ў Самаркандзе, але пераводзіцца на завочнае навучанне, бо
будзе жаніцца на засватанай у дзяцінстве дзяўчыне.
- Ты з ёю сустракаешся?- пытаюся я.
- Не, нам нельга... Бачыў адзін раз - малую...
- А калі не спадабаецца?
- Спадабаецца, чаму ж не?- весела адказвае ён і, уздыхнуўшы, дадае:- У нас законы такія... Галоўнае - калым сабраць... Вы майго браціка вучыце... Я абавязкова паклічу вас на вяселле.
Юнак працягвае мне руку і называе сваё імя:
- Файзалі.
Праз некаторы час ён ужо не захоча жаніцца. Амаль два гады будзе змагацца за права быць шчаслівым - са мной, дзяўчынай з невядомай яму Беларусі.
Файзалі спадзяваўся, што ўсё нейкім чынам наладзіцца, што я дапамагу яму знайсці выйсце. А я не хацела, каб ён ішоў супраць волі бацькоў. Яго засватаная, будучы яшчэ маленькай, нявеста (ох ужо гэтая руская літаратура!) была для мяне мясцовай Асоль. У дзяцінстве ёй сказалі пра прынца, а я, злая фея, умешваюся ў чужое шчасце... Гэта не мая казка, не мой прынц. Усё было вельмі складана. Пачаліся пагрозы і папярэджанні ад невядомых і... вядомых мне людзей. Не трэба прыдумваць фантастычных планаў. Не люблю выраз "змагацца за сваё шчасце"! Хачу, каб усё было нармальна, каб бацькі далі сваё бласлаўленне.
-Не, ты не паклікаў мяне на ўласнае вяселле і нічога не сказаў,- зноў вяртаецца Алёна Пятроўна да свайго далёкага сябра,- быў сумным, маўклівым і шмат курыў. Гэта было ў пятніцу. А ў суботу раніцай наша суседка - татарка Роза прапанавала нам з В. паглядзець таджыкскае вяселле.
Я бачыла, як ты ішоў з непатрэбнай табе шлюбнай працэсіяй. Усе мужчыны (там і былі толькі мужчыны) былі апрануты прыгожа. Старэйшыя - у новенькія нацыянальныя халаты, падпаразаныя каляровымі пасамі. Твае браты і сябры - па-еўрапейску: у касцюмах пры гальштуках. А ты быў у памятых, далёка не новых шэрых панталонах і паўсядзённым, расцягнутым на локцях світары. Ты ішоў збоку і курыў, як быццам тое святочнае шэсце не мела да цябе ніякага дачынення, як быццам ты выпадкова трапіў у тую нястройную калону.
- Тожа мне жаніх,- здзівілася Роза,- нават не апрануўся, як належыць.
- Жаніх?!
Сумна, але "вопраткавы" пратэст было ўсё, што ты мог зрабіць дзеля свайго кахання. А праз гадзіны дзве ты ўжо сядзеў на ганку нашай кватэры. Збег са свайго ўласнага вяселля! Як цяпер бачу: абхапіў галаву рукамі і прычытаеш нешта па-таджыкскі. За кожным словам - маё імя. Мы з В. не ведаем, што рабіць - баімся.
Нарэшце прыходзяць два твае браты, падымаюць гора-жаніха пад рукі і, як п'янага, вядуць- напэўна ж - да маладой нявесты, ці ўжо - жонкі.
Пасля шлюбу ты не збіраўся мяне пакідаць - увесь час шукаў сустрэчы Чакаў каля школы, "шпіёніў", калі я ехала ў Гарм ці ў Душанбэ. Ты лічыў сябе ахвярай і моцна змяніўся. Ад чыстага, шчырага і вясёлага юнака амаль нічога не засталося.
- Добра, што ты ажаніўся на сваёй, жартую я неяк пры сустрэчы,- не прыйдзецца прымушаць жонку апранацца па-вашаму.
- Ды я купіў бы табе самае дарагое!..
Гэты адказ мне не падабаецца. Я разумею, што ты ніколі не прымірыўся б з маім стылем апранацца і іншымі, не вашай веры, прывычкамі, што ты не толькі не пайшоў бы супраць волі бацькі, але хутка і сам зробішся такім, як ён.
Ты не хацеў разумець, што нам нельга больш сустракацца. Не разумеў і таго, што як ні круці, а пакінутай і, значыць, ахвярай, аказвалася я.
- Дарагі Файзалі,- уздыхнула Алёна Пятроўна,- віна твая не ў тым, што прыйшлося выконваць волю бацькоў і жаніцца на нялюбай. Тут ты сапраўды нічога не мог зрабіць... Не магу дараваць табе іншага. Менавіта таго, што не папярэдзіў аб вяселлі, каб я змагла з'ехаць...Знарок не папярэдзіў: палічыў, што і жанаты будзеш са мной сустракацца. Гэтым ты мяне моцна пакрыўдзіў.
Але часам - выпадкова ці не - мы аказваемся разам. Гэта адбываецца ў Гарме, або ў Душанбэ.Спачатку мы моцна сварымся, але пачуцці бяруць верх, і мы сцімкаем адзін аднаго ў абдымках. Ты зноў малюеш фантастычныя планы, зноў запальваюцца агеньчыкі ў тваіх прамяністых вачах ад радасці, што я побач. А я раўную цябе да маладой жонкі і горка ўздыхаю: "Хутчэй бы ўсё скончылася!"
Ты не ведаў, калі я пакіну Таджыкістан. Знарок не казала табе аб гэтым.
Але раптам у Душанбэ, перад самай пасадкай на самалёт, я заўважыла тваю постаць. Як прывід, ты вырас ў мяне на дарозе. Некалькі хвілін мы глядзелі адзін на аднаго і маўчалі.
- Ідзі, а то спознішся,- ціха сказаў ты і знік у натоўпе. На трыццаць два гады...
Анёл-ахоўнік
Раніцай наступнага дня Алёна Пятроўна пайшла на працу. На школьным ганку яе чакаў Віктар.
- Алёна Пятроўна, прывітаўшыся звярнуўся да настаўніцы вучань,- Вы патэлефанавалі таму дзядзьку?
- Не, Віця, учора пагаварылі і хопіць... Я так вырашыла.
- Пазваніце, Алёна Пятроўна, ён мне некалькі разоў тэлефанаваў, ён чакае, кажа, што павінен Вам сказаць нешта вельмі важнае.
- Віценька, мне гэта не патрэбна!
- Яму патрэбна... Патэлефануйце, Алёна Пятроўна, ці глухарніце! Я паабяцаў...
Алёна Пятроўна заўважыла, што яе вучань пачырванеў. "Што ж гэта я мучаю дзіця!"- падумала настаўніца.
- Ну калі абяцаў, дык і я табе абяцаю,- усміхнулася Алёна Пятроўна.- Ідзі дамоў, Віктар, дзякую табе! Я пагавару з ім... Беражы сваё каханне!
Падлетак засмяяўся:
- Ён таксама так сказаў, але ў мяне няма ніякага кахання.
- Будзе, Віцечка,ты нават і не заўважыш, як яно з'явіцца.
Алёна Пятроўна паглядзела на гадзіннік: да педагагічнай нарады заставалася роўна адна гадзіна. Настаўніца зайшла ў кабінет, зачыніла за сабой дзверы, дастала маленькі тэлефон "samsung" і пачала набіраць вялікі шматзначны нумар.
- Алёнахон, ты мяне выратавала!- без усялякага ўступу, быццам баючыся, што яго перарвуць, са знаёмым - незабытым - акцэнтам загаварыў Файзалі.- У на с была вайна, мост праз раку ўзарвалі... Адрэзалі ад Гарма і ад усяго свету! Людзі засталіся без прадуктаў, без хлеба... вялікія сем'і, дзеці - ты ж ведаеш... Камбікорм елі... А я - старшыня спажывецкага саюза - не маю права давесці да голаду. Я са сваімі людзьмі паехаў у аб'езд за мукой, рысам... Амаль трое сутак везлі... Яны ў масках, з аўтаматамі ўсё гэта знішчылі, рассыпалі ў гразь... Мяне прымусілі напісаць, што адказваюся ад пасады. Яны расстралялі б мяне, бо ўжо ўсіх пастралялі... я амаль апошні з раённага начальства застаўся... Калі яны ўзялі мой пашпарт, то ўбачылі тваю фотакартку. Яна заўсёды была са мной: чорна-белая, з усмешкай. Бандыты аказаліся цікаўнымі... Я выйграў час, разумееш? Яны не паспелі мяне забіць... Ты выратавала мяне, ты ўвесь час была са мной, і я нічога не баяўся!..
- Выходзіць, я твой анёл-ахоўнік?- пажартавала Алёна.
- Так, менавіта так!
- Але ў цябе іншая вера?
- Вера - гэта каханне!
- Прабач,- перабіла свайго далёкага суразмоўцу Алёна Пятроўна,- у мяне нарада пачынаецца, мне вельмі прыемна, што ты патэлефанаваў, што ў вас цяпер мір. Дзякую за ўсё!.. І не турбуй больш майго вучня, калі ласка! Да пабачэння!
Яна знарок перабіла яго: не магла слухаць пра каханне. Недзе ў самым сэрцы заварушылася тое, што нарадзілася раней, чым каханне і любоў, тое, што не знішчае ні час, ні вера, ні выхаванасць. Гэта была рэўнасць. А яшчэ - крыўда...
Настаўніца адчула, што ёй не хапае паветра. Яна падыйшла да акна, каб аткрыць фортку і пабачыла Віцю.
- Віктар,- паклікала яна праз адчыненае акно,- я патэлефанавала.
- Ды я ў курсе,- крыкнуў падлетак,- ён толькі што смс-ку мне прыслаў, напісаў "дзякуй!"
- Ведаеш, як ён мяне назваў?- нечакана для самой сябе сказала настаўніца.
- Не...
- Анёл-ахоўнік.
- Крута!
- Смешна!
- А ён прыедзе?- Спытаў раптам Віця.
- Ён табе казаў?- здзівілася Алёна Пятроўна.
- Так...
- Калі так?.. гэта будзе ўжо іншая гісторыя.
май, 2010г.