ГЪУЧИ
(Поэма)
Ич абайин бицIину чве
Жанбала адашиз бахш вуди.
Маш йишвазди ккибицну,
Убхьурайи йигьагси,
Тюнт ву зав.КIару дифар,
Рангнак кирчнай рачларси,
Кяргъна, дутну, ацIну шту,
Сел рубзури, алди пар.
Завунна жилин ара
МикIлу дапIна авара-
Йивури леллу хабар,
Гьипна сел, гъитри жикIуз
Гагь гюне, гагьсан ханкIар.
Нир хъа гъи саб аьламат-
Дербентдиан бажагьат
Гъулаз рякъюъ учIврур шул.
Дубхьну нярс саб багьана,
Рякъюъ ахъишра мисккин,
Гъи ниркан ктучIвуз даршул.
Аммаки лавландира
Кабхьуз хъюгъбахъан чан ранг,
Яратмиш гъабхьибси штун
Арайиъ саб гъаранту-
Гьяйвниин алир - атлу
Нириз хьуз хъюгъну багахь,
ГьадабтIури гужли мархь.
Нир хъа гъи саб аьламат -
Гъи мидкан даршул ктучIвуз.
Амма вушра гъиямат,
Му атлу даршул хътауз:
Гъи хъуркьуб ву чарасуз.
Аьгьвалатнаан гъизгъин
Кархьну а дугъан улар,
Юрушнаъ гъурхувалин
Саб ударра рябкъюрдар.
Бухара бачкIин кIанккан
КкитIигъна лизи чIвалар,
КIару юрт хъай ягъли жан,
Саб нуфт утIурснай гъюнар,
Хъа кIанакк гужли гьяйван,
Вуйиси учвна эйси
СатIи юкIвна сатIи жан.
-ГьапIуз, ккучIвну пислукнакк,
Аьдил ву гьамкьан гьялак?
-Хъа чаз кубкIнайган хабар-
Бегьем дапIну чан гъуллугъ,
ДапIну швушван базарлугъ,
Ктахьайиз мархьлин цIадлар,
Алахьну цIийи палтар,
Гъадабгъну шагьрин бачукI,
Хъюргъярин ярхи МарукI
УчIвну Яраккна рякъюъ,
Ккади чаз ча дупнай швушв
Успагьи Назлу рякъюз.
Агь, Назлу – гюзел адлу,
Учв жейран, улар нурлу,
Чру кIаж’ин али цIадал,
Дугъахъ ул хъадрур адар.
Кьисматну дапIну гьюрмат
Думу хъирсну МарукIли
Амма дебккнадар гьюжат
Гъучи Аьдили ачIни .
МарукI ву абужигьил-
Кьанна кьюд йис ву дугъан.
А йицIимиржид йисаъ
Успагьи Назлу –жейран
Шубудхъад йисаъ - Аьдил.
Яракк дергну, МарукIли
Йишв адапIуру ахъли.
Гьаддиз ву Аьдил гьялак
МарукIлиз му йишв гьялал
Думу гьич апIбанди дар.
Нир, кубчIвнайибси жинар,
Йивури кьяши бацар
Гагь гъвалариз, гагь завуз,
Ккундайси тикйир апIуз
Вари жил, чахьди гъабхуз,
Ккипну гьюрс кайирин жвар
Маш кайибси дубхьна уз.
Амма жут улари кьюд,
Иливури чпин уьлчме,
Нириъ варитIан яркьу
Йишв гьадабтIну.Чан кьастнахь
Вуйиганси немене
Нириъ айи жегьеннем,
Аьдил чан гьяйвниинди
Женгнаъ учIвра нирихъди…
Буйругъ тувуб дар герек,
Чан буржи гьяйвниз зирек
Аьгъя, дарпишра эйси,
Багьа ву дидиз чпин сир.
Агь, Аьдил, Аьдил-гъучи
Шлиз – гъуччагъ, шлиз –шуллугъчи
Касибрин умудна миж,
Девлетлуйиз - тIарашчи.
КьатI дапIну марччарин лиж,
Гъитну мулкидар ергуз,
ГьитIикIну гъахуб марччар
Уьл ипIубсира дарвуз.
Касиб-кусиб яв дустар
Девлетлу апIузкьан ваъ,
Шлубси диликIбаз мадар,
Пай апIурва яв икIар:
Гагь марччар, гагьсан пулар,
Гагь арсран камар, ахчи,
Гагь рузи, гагьсан парчи-
Яна фу гъабхьиш кьисмат.
Амма девлетназ кьимат
Тувундар, кIур, уву зат.
Яв касибвал – яв юлчи
ВартIан багьа гъабхьунвуз.
Йифрин афтафа ялгъуз
Гъубзну, кIур, кIан’ин увуз.
II
Гъул даабхну а мархьликк
АтIабгуру диву лик
КтIибшурайганси гьяйвнин
Ликари хамир батIрин.
Садпи хуларин унчIвик
Кучу Аьдили. Дилин,
Дишла тIапIну тай гъапгъин,
Саб кIул хътIибгъу: «Вагь, Аьдил!»
«Ахшам хайир! Гьамрарин
Хулаъ айин?» - хътрапIди хил,
Ишарат дапIну кIули,
Хал улупу Адили.
КкудубкIну ахшам –сабах
Гьатгъу гъапIу жаваб: «Ав.»
«Чухсагъул! Гьюгъ, дахъну ах,
Давам апIин нивкIар яв.»
Хъа МарукI, ляхнар аьхю
Ккабалгурси швушв гъахуз
КIвалан алдатурси хюл,
Душну а ицциб нивкIуз…
Амма гъюбзну машнягъ шид,
Кибиркну айиб кьурши,
КIулиан гъаври дарши
Учв наан айир вуш-дарш,
Му гъедергну. Чан заин,
Ккадагъну гъвардар гъваин,
ДапIна урхъ юкьуб мурччван,
Кьалу сел гъюра душв’ан.
Хъасин хътIибгъу душвхъан кIул,
Кьюб гудрручIру учIру ул
Ва кьюб хъял кайи сумпул.
Ва МарукIли гъапи: «Вагь!
Аьдил! Аьдил! Ай, Аллагь!
Яваш, яваш, мукучан!
Миннат, гъибт узуз йиз Жан!
Ккундариз, увуз ишри,
Гъизилин вушра, Назлу…
Узу гъит, Аьдил халу.»
-Сюргюн йихь гьадлин!
-Ибшри…
Чан ккурттариз йивну хаб,
МарукI му йишван хараб
Гьергну, кIур, Хъюрягъна тап.
Хъа Назлуйиз дубхьна дерд,
Гъучи Аьдил вушра мерд,
Вушра дирбаш, кьувватлу,
Вуда гьадмукьан яшлу.
Чан жейрандин жигьил жан
Фици хлиъ ивру дугъан?
Гъитурдар сарун дугъу
Назлу жарариз гъягъюз
Рякъ-ражкьан дупну гизаф
Жуваз дарапIу инсаф
Дугъаз алабцIну хъасин
Дулхну ккун йигъкан сумчрин.
Ва Назлуйи дивру шартI -
Флан кьадар пулна сурсат,
Аьдатнан дару палат -
Шагьриъ кентхудайин сар
Шиваз а адлу валжгъар,
Гьадраркан кьюб варитIан
Ву гюрчегдар, авазнан,
Ва йишвар-завриан
Думу валжгъар чаз дархиш,
Назлу кIуру жигьил риш
Кьаби Аьдилиз гъюрдар!
Кьюд йишвна кьюд йигъ Аьдил
Гъахьну гъулаъ адарди.
Хъа шубуд кIуру йигъан
Чаз гъапиб вари швушван
Улихь дивну, хъа зиълан
Илирчну кьюб ккуртт зарлу,
Гъибикьнайдар мавна арс,
Марцци харана атIлас.
Ва гьяйран гъахьну Назлу,
Ва гъапну, нач кади цIиб:
«Аьгъдайзуз Аьдил вуйиб
Мукьан дережа дирбаш,
Фу вухъа дугъан вуш яш?
Гьаз ву йиз жигьил гучIбях -
Дугъан нянат апIуз аьх?»
ЭПИЛОГ
Йигъарикан сад йигъан
Аьдилин цIийи хизан
Шулу саринсан артухъ.
Шадлугъар апIбахъан тухъ,
Хабахъ гъадагъну бай чан,
КIур Аьдили: «Жан балам!
Ихь баламдиз, Назлу Жан,
Ччвур туврухьа – Жанбала.»
Р.S.
Ктибтубдиан натижйир -
Фуж ужур, вуш фуж харжир,
Шлиз кьабул гъабхьундарш зат,
Шлиз ккун гъабхьнуш ихтилат,
Хъа шлизкIа гъахьнуш гирнар,
Ккунибси апIуз субут
Ву, дустар, ичв ихтияр.
Хъа узуз Аьдил аба,
МарукI халу, Назлу баб -
Ккундиз вари, вузуз саб.
ДапIназа дурар вари
Гьюрматназ лайикь гьисаб.
Ва узу гъи ктибтунза
Гъеебхьу саб гьядиса.
*Иллюстрация: картина Магомеда Мурадова "Эбелцан" ("Праздник первой борозды")