Шолохов М.А. /ПЕРЕВОД/
Щ1эдзап1э хъуар мыщэм ещэныращ.
-Тетка Дарья мэзым пхъэ пиупщ1урэ, 1уву зэщ1эк1а къуацэм хыхьэри мыщэм и гъуэм ихуэным зы т1эк1ущ и1эжар. Фызым абдеж пэмыжыжьэу и щ1алэц1ык1ур къэрэгъулу къигъэнэри, езыр жэрыгъэк1э къуажэм щ1эпхъуащ. Къэсыжри, псом
нэхъапэу Трофим Никитич и унэм ек1уэл1ащ.
-Унэр зейр щ1эс ?
-Щ1эсщ.
-Мыщэгъуэм сы1ууащ...Къэбук1ым- 1ыхьэгъу сыпщ1ынщ.
Зэ и лъакъуэм щыщ1эдзау и щхьэм нэс къеплъщ, ит1анэ и щьэмк1э къыщыщ1идзэу еплъыхри, игъэик1э щ1ык1эу :
-Пц1ы бупскъэ. Дарья лъэпэрапэу япэ йощ. Трофим Ильич и щ1алэ Илья игъусэу абы яужь итхэщ. Къехъул1ахэкъым
1уэхур, мыщэ псэф къызыщагъэум пэщ1эту еуар техуакъым, я нэпэншагъырами, е нэгъуэщ1 щхьэусыгъуэми, хьэк1экхъуэ-
к1эр я1эщ1эк1ащ. Куэдрэ Трофим Никитич и берданкэр зэпиплъыхьащ, адк1э игъэзащ, мыдэк1э игъэзащ Илья и 1упщ1эм
еплъыуэрэ, иужьым жи1ащ :
- Мыщэр т1эщ1эк1 хъунуым. Ныджэбэ мэзымдыхэсынущ.
Нэхущхэмдежбалацэу зэщ1эуа уэздыгъей жыгыщ1эхэр здитымк1э уплъэмэмыщэр къуэк1ып1эмк1э , Глинищевскэ мэзым
зэрык1уар плъагъурт.Зэхэзэрхьау к1уэ лъэкъуамп1эхэр уэсыщ1э къесам, 1упщэу тридзат ; абы тетуТрофимрээ и къуэмрэ суткит1к1э зеуахэщ. Щ1ы1эм щисахи, я ныбэщыныкъуаи къэхъуащ я1ыгъа гъумылэр къа1эщ1эухэри, - сыт
ми ещанэ махуэм фэхум деж, зеиншэрэ кэнэщхъейяу пхъэхуейжыг ц1ык1у щытым, мыщэ бэлэрыгъам 1ууахэщ. Абдежыращ
Трофим Никитич, къеплъыуэрэ япэу Илья пуд пщык1убл хъу мыщэ къаук1ар къэзылъэфым къыщыжри1ар :
-Ухуэмыхукъым удэ, къэру уи1эщ...Уикъэшэгъуэ хъуащ, сэ жьы, къэрыуншэ сохъу,щак1уэнри схузэф1эк1ыжкъым, сэ езыр
сыхуэмейми си нэхэм нэпсхэр къыщ1олъадэ.
Плъагъуркъэ, мыщэм и ныбэм шыр ц1ык1ухэр, ахэрпсори дунейм къытехьэнут...Ц1ыхуми ар и борщ, дунейм лъэужь къи-
гъэнэну.
Сэ лъызащ1эр уэсым хит1эри, Илья и нат1эм телъ щхьэц къэпщ1энт1ахэр бгъук1э иридзэк1ащ: ''Щ1адзэ иджы'' жери и
щхьэм къэк1ащ.
Абдежым къыщожьэ. Зы махуэм нэхърэ адрей маъуэм нэхъ хагъэзыхьу Илья и адэмрэ и анэмрэ ирахухь: къашэ, къашэ,
игъуэ хъуащ, уианэр лэжьыгъэм жьы ищ1ащ, ц1ыхубз щ1алэ ***йщ унагъуэр, фызыжьым дэ1эпыкъуэгъу и1эну и чэзущ.
Нэуэгъуэщ1и, къинэмыщ1и.
Апхуэдэхэм деж Илья пэшхьэкум тест, и пэр дрилъэфейрэ зыри жимы1эу, ауэрэ апхуэдизк1э мшхумп1э щ1алэр ящ1ати,
хуэмурэ пхъэх зэрзэпахыр ядейхэм къэпым иридэщ, джыдэр къищтэщ, андрей пхъащ1э1эмэпсымэхэр абы гъусэ ***щ1ри
ежьэну зигъэхьэзыру щ1идзащ, ауэ зыщ1ып1э мыхъуу, щыхьэрым, и адэ къуэш Ефим деж, Моссельпромым тыкуэн тесу
щылажьэм.
И анэми щ1ичэкъми щ1ичэкъым.
-Сэ Ильюшенкэ къэпшэн къыпхуэзгъуэтащ жи.Уэрк1э ф1ыдыдэт, бжьыф1эщ, ауэ мы1эрысэ тхъуплъщ жып1энщ. Губгъуэ-
ми щылажьэну, уи хьэщ1эми хуэбзэ1афыну.Дыщ1эупщ1эм нэхъыф1щ, зыгуэр къыдэмыуэ щ1ык1э.
И щхьэр щ1ырагъэхьащ щ1алэм, зыри ф1эмы1эф1ыжу къэнащ, агъуэблагъуэм жылэ ц1ык1ухэми, си нэм мыр къыф1э-
нат жып1эну зы щы1экъым. Абы нэхъейуи тыкуэн ц1ык1у зи1э Федюшин и пхъур къыра1уэк1 зэрыхъурэ зэхэуэпащ.
Пщэдджыжьым игъуэт1эм зы1уридзэри, и 1ыхьлыхэм сэлам ирихыжри и щхьэ закъуэ и лъакъуит1ыу стацымк1э иу-нэт1ащ. И анэр къыпыгъык1ащ, и адэм тхъугъэ зыхидза и нэщхъхэр зэхиук1эри губжьау :
-Уф1эф1щ уэ къэджэдыхьын, Илья, к1уэ дэни, ауэ унэмк1э укъемыплъэк1.Солъагъу узэрыузэдар кумсомолымк1э, а ц1а-
п1эхэм уазэрык1эрыщ1ари слъагъут, ахэм еп эм, ик1и ядэпсэу, аф1эк1ау сэ уэ уи унафэ сщ1ыркъы...
Бжэр щ1алэр зэрыщ1эк1ыу иридзыл1эри , шхьэгъубжэмк1э дэплъу увыжащи, фочыкуу захуэ уарамышхуэм тету Илья
зэрык1уэр елъагъу, губжьау и ф
Бжэр, щ1алэр зэрыщ1эк1ыу иридзыл1эри , Тимофей Никитич шхьэгъубжэмк1э дэплъу увыжащи, фочыкуу захуэ уарамышхуэм Илья тету зэрык1уэр елъагъу, губжьау и фызыжьри мэгъынанэ, езыми и нэк1ур зэк1эщ1ишурэ вину щэтащ.
Апщ1эндэху Илья къуажэр зэринэк1ри зигъэпсэхуу к1энауэм деж щысыуэрэ, къыпыгуф1ык1ащ, Настя и гум къэк1ыжри ,
и анэм къри1уэк1ар. Къыпачау монашкэщ: и 1упэ ц1ык1ухэр зэтекъузарэ, мыувы1эу жор ищ1у, илъэсищэм ит фызыжь хуэдэ, зы обедни блигъэк1ынукъым-зэщхьри хупц1ынэ уф1э1уащ.
11
Москва дауи Костромакъым. Нэхъапэхэм Илья къигъащтэт блэж пэт зы маршынэ сигнал къритам, е 1эуэлъауэу трамвай и
гъуэнэгъуу блэк11эм, есэжащ. И адэ къуэш Ефим пхъащ1эу игъуувау мэлажьэ.
...Жэщу, къэгувау Плющихэмк1э и лэжьап1эм къик1ыжрэ пэт, уэрам щэхугуэрым шеренгэу фонарь нэгъуэжьхэр къыздэб-
лэм дэк1эрэхъуащ. И гъуэгур к1эщ1 ищ1ын есэпк1э уэрам ц1ык1у гуэрымк1э и1уант1эри бжэ1упэ гуэрым благъэ хуэхъуау,
гъэлъэхъшау к1ий , лъэ , напэкъехулэк1 макъыр абы игъусэжу зэхихащ. И лъэбакъуэхэр псынщ1э ищ1рэ куэбжэ ик1ып1э
к1ыф1ымк1э плъэмэ : зищхьэр арыкъыу зэта блын псыфхэм я лъабжьэм , л1ы чэфгуэрым , мэлыфэ пщамп1э пальто зы
щыгъым , ц1ыхубзыр ефыщ1ри-ефыщ1, п1ащ1гъуэр телъу къэкъейуэрэ, щэхуу мэгъумэт1ымэ :
- Зэт-зэт ...***т сыщ1ыт, тхьэрыкъуэ пщэху...ди зэманым ар зырик1щ. Ар блэбгъэк1 мыхъун нэсыпщ...
Мэлыфэ пщамп1эм къыкъуэщ косынкэ плъыжьк1э зи щхьэ ф1эпхык1а хъыджэбзыр къилъэгъуак1эт, абы и нит1ым гуза
вэгъуэр къыщ1ихырт, нэпск1и гъэнщ1ат.
Илья бакъуэщ мо чэфым и мэлыфэ пщамп1эр и 1эхъуэмбитхумк1э зы1эщ1иубыдэуи гъуамэрблыным ириундэк1ащ.Чэ-
фыжьыр къыхэщэ1ук1щ, къэжьри, и вынэ зэхэутхъуахэмк1э къепыджыну хьэзыру къеплъри, ф1ы зырикъызэрыпэмып-
лъэр а зыпэщ1эхуам къыбгъэдэк1ыу, лъэпэрапэм къэтэджыжурэ уэрам ц1ык1ум зыдидзащ.
Хъыджэбз 1элъощ1 плъыжь фэ техъук1а пальто к1эщ1ым Илья и 1эщхьэр быдэу иубыдау:
-Упсэу, ныбжьэгъу...Ину упсэу !
-Сыт абы уифыщ1ыну епщ1ар ?- жери у1ытэуэрэ зилъэфыхьу и п1эм здитым йоупщ1.
-Чэфщ, хьэбыршыбырыр ...Зыкъыск1эрищ1ащ. Сымылъэгъужарэт...
Хъыджэбзым тхылъымп1э. ц1ык1у гуэр щыпсэур иту итхри къритащ, Зубовской утым къэсыхуни и жьэр увы1акъым:
-Си деж ныбжьэгъу щыпхуэщ1ыхьэм къы1ухьэ. Укъызэгуапэк1ынущ...
1 1 1
Зэгуэр Илья щэбэту ***гъэзэри тридзэщ к1уэри, еханэ къатым дэк1уейри ''Анна Божрухина'' тетхау зытетым деж, к1ы-
ф1ым абэрабэурэ бжэкъур къы1эрыхьэри хуэм ц1ык1у теуу1ащ. Бжэрезым 1уихри бжэщхьэ1ум къытеиуващи и нэ наб-
гъэхэр щ1иукъуанц1эуэрэ къоплъэ, зыкъещ1эжыри, къыпыгуф1ык1ыуэрэ:
- Къыщ1ыхь, къыщ1ыхьэ. жи.
Зэрыук11ытар ирикъухыуэрэ, Илья шэнт к1апэм пот1ысхьэри зиплъыхьын щ1едзэ ихъуреягък1э, упщ1э къратхэм гуде-
1э-выде1эу жэуап к1эщ1у жэуп яретыж.
-Сыкостромичщ...пхъащ1эщ...ахъшэ къазлэжьыну сыкъэк1уащ...илъэс т1ощ1рэ езанэр изохуэк1ыр.
Ауэ зрымыщ1эк1э къахуимышэу къызэрыщ1эпхъуар, и къэшэн тхьэелъэ1уным итхьэкъуами зэремыплъам щынэсым, хъы джэбзым зэрылъэлъу дыьэшхын щ1идзащи, зыык1эрищ1ащ адэк1и къызже1э жери.
Мобы и нэк1у тхъуэплъ дыхьэшхыным иубыдам еплъыуэрэ езы Илья и езыри : 1эмык1уэ-лъэмык1уэ хъуау и 1эхэр ещ1 къеблауэ мэпсалъэ, аращи къи1уатэу мо т1ум я дыхьэшх макъ иныр щ1этщ, гътахэм дэушу. Абы лъандэрэ нэхъ
щ1ыхьэрей хъуащ.Обои тек1ыжа
Обои тек1ыжари блыным ф1элъ Ильич и портретыри Илья и гум къыдыхьащ . Лэжьыгъэ нэужьым ,Ильич теухуа хъыбар пэж, абы зэригъэда1уэхэми , ахэр гъэхуау удихьэхыу, къыхуэзы1уатэм , и нэ дахит1ми Илья яхьэхуат.
Гъатхэ хьэшт1ат1ыу уэрамхэр къызэщ1эуат. Лэжьап1эм къыщик1ыжым занщ1эу абык1э иунэт1ау, и1ыгъ зэрылажьэ 1э-
мэпсымэхэр иригъэт1ылъэхри бжэкъур щиубыдым, щ1ы1э техьэгъуэу зыгуэрым къисащ. Бжэм зыщ1ып1э къыпитхъыу
дилъхьа тхылъымп1э к1апэм-"Зы мазэк1э командировкэ Иваново-Вознесенск сык1уащ''.
Дэк1уейяп1эм, пролет к1ыф1ым хэту къыхдехыжым, абы 1упс зэк1рыпщ1ау дапхуэдиз къиубжьытха. И гур икъузт зэшы-
гъуэм иубыдау. Къибжащ, махуэ дапщэк1э къэк1уэжынуми, а и нэр къызыхуик1 махуэр нэхъ гъуэнэгъу хъухунк1э зэрыпэ-
1эщ1эр нэхъри зэхищ1эрт.
Марем махуэм лэжьап1эм к1уакъым, пщэдджыжьым мышхэу дэк1ри щиху гъэгъахэрзытет уэрам ц1ык1ум ***ту епэр-
хэм я мэ дахэмк1э бауэу, 1элъэщ1 плъыжьк1э зи щхьэ ф1эпхык1а ц1ыхубз блимыгъэк1ыу еплъу тетащ. Пшапэр зэхэуэрэ
пэт, уэрам ц1ык1ум къытехьэжау къызэрилъагъуу, зимышы1эфу пежэжьащ.
1 /
Арати, аргуэру пщыхьэщхьэк1э абы игъусэт - е фэтэрым, е комсомолхэм я клубым. Илья пычыгъуэк1э къеджэфу ири-
гъэсащ, и1анэ тхэк1э. Илья ручекэр и1ыгъыу щытхэк1э, бзииху тхьэмпэм хуэдэу и 1эпэхэр к1эзызу, тхылъымп1э напэм
шэкъэр тригъатк1уэу ; 1элъощ1 щхьэ ф1эпхык1ам зыкъщригъэзыхкэ, Илья и нэжьгъым гъук1э къызэщ1эплъар ищ1эуэ
къеуэ нэхъей
1эпэм дэлъ ручкэр пк1эуэрэ, тхылъымп1э напэм пл1абгъуэрэ, гъэшау езы Илья ещхьу хьэрфхэр къретхъэ, и нит1ыр
пшагъуэщи, пшагъуэщ...
Мазэ дэк1ри постройкомым я ячейкэм и секретарым Илья заявленэ иритащ члену РЛКСМ къащтэну, ари дэпхуэдут,
Илья езым и 1эк1э 1ушэнашэу итхарэ пэпс к1агуэм иригъэщ1а пхъэупсахуэр, тхылъымп11эм тещэщау ф1эк1а 'уимыгу-
гъэну.
Зы тхьмахуэ нэхъ дэмык1ыу къатиъыу зэтет унэ абрагъуэм и подъездым деж Анна щыхуэхау, мор гуф1эжу къегуо-
уащ, макъ жьгъыру хъужу:
-Иугъащ1э ныбжьэгъу Илья-комсомолым !..
/
. . . . . . . . . . . . . .
-Ей, Илья , зэманыр т1у хъуащ. Уи унэ к1уээжыгъуэр къэсащ.
- -Зэк1э, хьэмэрэ жейъинк1э уримыкъуау ара ?
-Сэ жэщ ет1ыуанэ хъуауэ сыжейркъым арыншами. К1уэ Илья.
- -Уэрамыр егъэлейяуэ ят1эщ...Сызыщ1эс унэм и хозяйкэр шхыдэрейщ: ''Къыводжэдыхьри фыкъуок1уэж, сэ къэзжыхьыу
фи яужь ситын ***йщ, бжэр 1усх хуэсщ1ыэу ...''
- Абы щыгъуэ нэхъ жьыу щ1эк1ыж, жэщыбг пщ1ондэ зумы1эжьэ.
- Уэ, зы п1л1энэпэ ... уи1энк1э ... хъуну ..нэху сыкъыщек1ыну. ?
Анна ст1олым деж и щ1ыбагъыр нэхум хуэгъэзау къиувык1ащ. И нат1эм 1ушэу зэлъа и1эр дек1уэк1ыу къытыридзэу :- Бжес1эну сызыхуейр пщ1эрэ Илья...зыгуэрк1э гъуэнэгъу зыкъысхуэпщ1ыну уи мурадым, зы1уегъэх . Пщ1эну си гуапэщ,
сэ щхьэгъусэ си1эщ. Си л1ыр мазэ епл1анэ хъуауэ Иваново-Вознесенск щолажьэри щы1эщ, сэри махуэл дэмык1ыу абы
сык1уэнущ...
Илья и 1упэр яжьэу зэщ1эуф1ыц1ат.
- Уэ л1ы уи-1э- уи ?
-Ныт1э , комсомолец гуэрым сыдопсэур. Нэхъ япэу зэрыбжезмы1амк1э сыщ1огъуэжыр.
Тхьэмахуит1к1э лэжьап1эм к1уэфакъым. Гъуэлъып1эм зэщ1эбэгарэ, удзыфэ хъужау илъащ. Нэхъ иужьк1э къэтэджщ
зыгуэрури
Тхьэмахуит1к1э лэжьап1эм к1уэфакъым. Гъуэлъып1эм зэщ1эбэгарэ, удзыфэ хъужау илъащ. Нэхъ иужьк1э къэтэджщзыгуэрури улъийу хуэжьа и пхъэхым 1эпхъуамбэхэмк1э е1усэри, щ1энак1э хэлъу къыпыгуф1ык1ащ.
Ячейкэм къыдэхэт и ныбжьэгъухэм щахыхьам упщ1эк1э щ1агъэнащ щахыхьам :
- Сыт хуэдэ бэгу ц1ык1у узыгъэгуауэщхьэуар ? Уэ Ильюха , хьэдэ къэхъужам урещхьщ. Уи фэри тхьэ гъуэжь ?
Клубым и коридорым деж ячейкэм и секретарым 1ууащ.
-Илья, уэра?
- Сэращ.
-Дэнэ ущык1уэдар ?
- Сысымаджащ... си щхьэр къызэузащ.
-Дэ зы командировкэ ди1эщ, агроному еджэныуи уарэзы ?
-Сэ си щ1эныгъэр куэдым хуэчэмщ. Армыратэм сык1уэнт.
-Укъэмывэ ! Адэк1э уагъэхьэзырынущ, ик1и урагъэджэжынуущ...
Зы тхьэмахуэ дэк1ау Илья лэжьыгъэр иухау курсхэм к1уэрэ пэт, зыгуэр къык1элъыджащ :
-Илья !
Къызэплъэк1мэ-арат, Анна, къык1элъыщ1охьэ ик1и адэ къыщыщ1эдзау гуф1эуэрэ къыхуок1уэ.
И 1эр икъузу еубыд.
-Ныт1э, дауэрэ упсэурэ ? Сэуэ уеджэу зэхэсхащ ?
Хуэмурэ сопсэу, ик1и соджэ. Берычэт бесын щ1эныгъэ къызэрызэптаме1э.
Зэбгъэдэтыпэхэу к1уэхэрэ пэт щхьэ плъыжьу ф1эпхык1ам бгъэдэту, и щхьэр к1эрэхъуэжтэкъым.
Зэбгъэдэк1ыжынхэрэ пэт гуф1эурэ лъэныкъуэк1э еплъэк1ри упщ1эк1э зыкъыхуигъэзащ :
-А узгъэгуауэщхьэуу щытауи узыр дауэхъуа ?
- Соджэ, щ1ым сызэре1эзэнухэр зызогъащ1э,ауэ а уэ жыхупэм...- И 1эр щ1иупск1эри и дамэ ижьырабгъум телъар сэмэгумк1э иридзэк1ри и гъуэгу пищащ гуф1эу, адэк1э- хьэлъэрэ, 1эмык1уэ -лъэмык1уэу.